You are on page 1of 120

1

Niniejsza Metodyka Nowych Mediw (wersja 1) zostaa przygotowana w ramach projektu New Media Production Methodology how to increase you multimedia competencies wspfinansowanego w ramach programu Uczenie si przez cae ycie Leonardo da Vinci.

W skad konsorcjum realizujcego ten projekt, wchodz: Nowoczesna Firma S.A. (NF) Fundacja Obserwatorium Zarzdzania (FOZ) Brgerhaus Bennohaus citizen centre, Arbeitskreis Ostviertel e.V. (BB) XXI INVESLAN, S.L. (INV)

Autorzy: Piotr Maczuga (NF) Karolina Sikorska (NF) Marta Mazur (FOZ) Jan Leye (BB) Arndt Selders (BB) Amaia San Cristobal Macho (INV)

Wsppraca: Jarosaw Sobolewski (NF) Grzegorz Staniak (FOZ)

ISBN: 978-83-63481-08-7

Praca wydana na licencji Creative Common (CC BY-NC-ND 3.0) Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 Unported

Warszawa Muenster - Bilbao 2013 New Media Production Methodology how to increase you multimedia competencies newmediaproduction.eu

Spis treci
Wprowadzenie ................................................................................................................................................... 4 O projekcie ..................................................................................................................................................... 4 Partnerzy projektu .......................................................................................................................................... 4 Modu A Produkcja multimediw ..................................................................................................................... 6 Wprowadzenie do moduu .............................................................................................................................. 6 Sprzt i jego funkcje ....................................................................................................................................... 7 Jak tworzy ujcia ........................................................................................................................................ 17 Owietlenie ................................................................................................................................................... 24 Dwik .......................................................................................................................................................... 26 Podstawy projektowania graficznego ........................................................................................................... 29 Reyseria i praca na scenie ......................................................................................................................... 35 Monta filmw .............................................................................................................................................. 37 Modu B Dziennikarstwo crossmediowe ........................................................................................................ 49 Wprowadzenie do moduu ............................................................................................................................ 49 Dziennikarstwo w XXI wieku......................................................................................................................... 50 Przenikanie si mediw................................................................................................................................ 55 Rozpowszechnianie multimediw................................................................................................................. 59 Kwestie prawne ............................................................................................................................................ 64 Modu C Szkolenie trenera ............................................................................................................................ 71 Wprowadzenie do moduu ............................................................................................................................ 71 Rola i kompetencje trenera........................................................................................................................... 73 Zarzdzanie Cyklem Szkolenia .................................................................................................................... 79 Komunikacja z uczestnikami szkolenia ........................................................................................................ 90 Przekazywanie wiedzy i metody dydaktyczne .............................................................................................. 96 Jak prowadzi interaktywne warsztaty online? ........................................................................................... 103 Projekt praktyczny: Jak by trenerem......................................................................................................... 109 Odpowiedzi .................................................................................................................................................... 116 Sowniczek ..................................................................................................................................................... 118

Wprowadzenie
O projekcie
Obecnie posiadanie kompetencji z dziedziny tworzenia multimediw stanowi wan warto dodan w takich zawodach jak: trener, psycholog biznesu, specjalista od wizerunku, czy specjalista PR. S to take profesje, w ktrych pracownicy wystpuj czsto jako niezaleni eksperci, tzw. freelancerzy. Wanie dlatego ta grupa projesjonalistw w trakcie swojej pracy moe nie mie powszechnego dostpu do technologii multimedialnej z powodu ograniczonego budetu, ktry nie moe rwna si z budetem duej firmy, oferujcej swoim pracownikom pakiety szkole. Z drugiej strony w wielu przypadkach usugi wiadczone przez niezalenych ekspertw, trenerw i konsultantw wpywaj pozytywnie na konkurencyjno firm. Dlatego tak wane jest, by dostarczy tym osobom nowe narzdzia oraz poszerzy ich zakres i sposb komunikacji na rynku. Metodyka Nowych Mediw jest krokiem w kierunku rozwizania problemu trenerw (freelancerw) w dziedzinie produkcji multimediw i wykorzystania nowych mediw. Projekt nie ma na celu nauczenia duej grupy profesjonalistw nowego zawodu, ale wypenienie luki powstaej w wyniku popularyzacji niekonwencjonalnych form wsppracy midzy trenerami, ekspertami na rynku i ich klientami. Projekt odpowiada take na realne potrzeby rynku i jego przedstawicieli.

Partnerzy projektu
Nowoczesna Firma S.A. (Polska)
Misj Nowoczesnej Firmy (NF) jest stworzenie renomowanego medium dla spoecznoci menederskiej. Poprzez promocj nowoczesnych technik menederskich mona na nowo ksztatowa postawy przedsibiorcw, przyciga do siebie dostawcw usug i ich klientw, tworzy rodowisko biznesu ukierunkowane na rozwj, zmniejsza bariery psychiczne w sektorze MP. NF odpowiada na specjalne wymagania przedsibiorcw, otwierajc przed nimi moliwoci w obszarach, w ktrych mamy do czynienia z najwikszymi rnicami kompetencyjnymi pomidzy menederami. NF zajmuje si te wdraaniem rozwiza, odpowiadajcych indywidualnym potrzebom i waciwociom polskiego rynku. NF jest wacicielem trzeciego najwikszego portalu internetowego w Polsce www.nf.pl, prowadzi Programy HRM, ktre wyznaczaj i lansuj standardy prowadzenia firmy oraz integrowania spoecznoci aktywnych firm i profesjonalistw. NF publikuje take wiele cyklicznych raportw z dziedziny HRM i organizuje takie wydarzenia jak: coroczny Kongres Kadry dla ponad 2000 uczestnikw, konferencje regionalne, wydarzenia z zakresu wiedzy o biznesie. Wicej informacji: www.firma.nf.pl / www.nf.pl

Fundacja Obserwatorium Zarzdzania (Polska)


Fundacja Obserwatorium Zarzdzania (FOZ) jest organizacj pozarzdow wspierajc polski biznes w dziedzinie: HRM, HR, zarzdzania kapitaem/ finansami oraz wykorzystania technologii ICT. FOZ zajmuje si popularyzowaniem dobrych praktyk, dzieleniem si wiedz oraz podwyszaniem kwalifikacji zawodowych menederw. FOZ prowadzi takie projekty jak: Projekty e-learningowe: WebQuest dla HRM, Knowledge Pills Methodology, How To Webcast, Webinar 2 Learn, Knowledge Management 2.0 for SMEs. Projekty badawcze i certyfikacyjne: Uyteczna Strona, Inwestor w Kapita Ludzki oraz Firma Przyjazna Klientowi. Projekty szkoleniowe: PTM, PMHR, PMK, PME. Badania i szkolenia finansowane przez UE.

FOZ jest take koordynatorem EduKlastra Nowe Media w Edukacji, zrzeszajcego ponad 60 polskich firm szkoleniowych, orodkw akademickich, organizacji branowych, itp., oraz czonkiem International Federation of Training and Development Organizations (IFTDO) skupiajcej ponad 500 tys. specjalistw HR z ponad 50 krajw. Wicej informacji: www.obserwatorium.pl/en

Brgerhaus Bennohaus citizen centre, Arbeitskreis Ostviertel e.V. (Niemcy)


Centrum obywatelskie Bennohaus jest orodkiem spoeczno-kulturowo-medialnych szkole, otwartym dla wszystkich obywateli, zwaszcza dzieci, modziey i osb starszych. Miejsce spotka kulturowych, instytucja edukacyjna, centrum medialne wspczesny Bennohaus ma szeroki zakres oddziaywania na lokalne, jak i midzynarodowe rodowisko. Instytucja edukacyjna w Bennohaus (BIB) jest akredytowanym, wysoko rozwinitym orodkiem szkoleniowym. Zainteresowani mieszkacy, uczestnicy szkole z kwalifikacji zawodowych w mediach, jak rwnie pedagodzy z zakresu kultury i mediw ksztac si wzajemnie podczas seminariw lub w ramach zestaww kwalifikacji. Wszechstronne, midzydyscyplinarne i czce pokolenia projekty oferuj moliwoci rozwijania wasnej aktywnoci. Bennohaus organizuje i wspiera kulturowe i medialne warsztaty pedagogiczne dla dzieci, modziey oraz osb starszych, ktre s przeprowadzane dla indywidualnych miast, na poziomie krajowym i midzynarodowym. Bennohaus ma wieloletnie dowiadczenie w projektach europejskich dotyczcych technologii ICT oraz rozwijania kompetencji medialnych. Obecnie szkoli 4 projektantw audiowizualnych oraz jest najwikszym producentem wrd mediw obywatelskich w Nadrenii Pnocnej-Westfalii, wsppracujcym z telewizyjnym kanaem edukacyjnym nrwision. Bennohaus jest uznanym orodkiem nadzorujcym szkolenia (ICHK) i wraz z Pastwowym Urzdem ds. Mediw Nadrenii Pnocnej-Westfalii (LfM) przeprowadza dziaania edukacyjne. Bennohaus jest jednym z nielicznych orodkw cenionych za zarzdzanie jakoci w ramach prac kulturowych i wolontaryjnych. W 2013 r. przyznano mu po raz czwarty oficjalny znak jakoci dla organizacji testujcej jako w pracy wolontaryjnej (QUIFD). Wicej informacji: www.bennohaus.info

XXI INVESLAN, S.L. (Hiszpania)


INVESLAN jest prywatn firm badawcz, specjalizujc si w szkoleniach, strosunkach pracy i zarzdzaniu. Gwnymi obszarami jej pracy s: szkolenia, zwaszcza szkolenia zawodowe i edukacja dorosych, technologia ICT stosowana gwnie w rodowisku edukacyjnym i zarzdczym, kwestie genderowe, zatrudnienie, zarzdzanie wiedz, osoby wykluczone, ewaluacja. INVESLAN prowadzi, koordynuje i uczestniczy w rozwoju i testowaniu planw szkoleniowych, treci i metodologii promujcej wczanie do spoeczestwa i na rynek pracy osb wykluczonych. Jednym z gwnych pl jej aktywnoci s badania i rozwj innowacyjnych metod ksztacenia, w tym take te oparte na technologii ICT. W tym zakresie, Inveslan przewodniczy projektowi DeinTra poszukujc sposobw wsppracy przy wprowadzeniu na europejski rynek pracy innowacyjnych metod szkoleniowych oraz koordynuje liczne projekty w ramach programu Uczenie si przez cae ycie (Lifelong Learning Programme) Wicej informacji: www.inveslan.com

Modu A Produkcja multimediw


Wprowadzenie do moduu
Niniejszy modu zawiera wszystkie niezbdne informacje o tym, jak tworzy filmy. Zaczynajc od zapoznania si ze sprztem i jego cechami, koczc na edycji filmowej. Modu powinien mie form praktycznych warsztatw.

Grupa docelowa
Udzia w tym module jest zalecany kadej grupie docelowej.

Oglny zarys
Sprzt i jego funkcje. (Czas trwania: 03:00 godziny). Rozdzia pokazuje sprzt wideo i jego budow. Jak tworzy ujcia. (Czas trwania: 03:00 godziny). Rozdzia wyjania zagadnienia takie jak typy ktw, perspektyw, ruchy kamery, film jako sekwencj uj. Owietlenie. (Czas trwania: 01:30). Rozdzia prezentuje typy owietlenia i metody jego wykorzystywania. Dwik. (Czas trwania: 02:00). Rozdzia omawia podstawy produkcji dwiku. Projektowanie graficzne. (Czas trwania: 02:30). Rozdzia prezentuje najwaniejsze elementy budowania kadry, w tym zasady kompozycji i zachowania proporcji. Reyseria i praca na scenie. (Czas trwania: 01:30) Rozdzia prezentuje najwaniejsze metody pacy z ekip na scenie. Edycja filmw. (Czas trwania: 04:00). Rozdzia omawia podstawowe narzdzia do edycji filmw wraz z praktycznymi poradami jak ich uywa

Wymaganie niezbdne do przeprowadzenia Moduu A


Aby skutecznie przedstawi zagadnienia z Moduu A, organizacja lub osoba indywidualna przeprowadzajca szkolenie powinna spenia nastpujce wymogi infrastrukturalne i osobowe: Cechy charakteru. Trenerzy (min. 2) odpowiedzialni za przeprowadzenie warsztatw, powinni posiada nastpujce cechy: due dowiadczenie w produkcji multimediw, podzielna uwaga, zdolno atwego przekazywania wiedzy w zrozumiay sposb, odnoszc si do konkretnych przykadw, cierpliwo.

Infrastrukturalne. Jeli seminarium jest przeprowadzane w pomieszczeniu, miejsce powinno spenia nastpujce wymogi: studio filmowe lub inne miejsce wyposaone w odpowiedni sprzt (np. kamery, owietlenie), dostp do wszystkich niezbdnych nonikw (Internet, projektor, tablica demonstracyjna, itd.)

Szkolenie moe by przeprowadzone w formie online tylko czciowo. Gwnym celem jest pokazanie prawdziwego rodowiska produkcji filmw i umoliwienie uczestnikom poznania go. Szkolenie online nie daje takiej moliwoci. Mimo to, poprzez szkolenie online mona uzupeni wiedz teoretyczn w dziedzinie produkcji filmw.

Sprzt i jego funkcje


Cele nauki: Poznanie sprztu filmowego, zasad jego dziaania, stworzenie wasnego filmu poczwszy od pomysu, a jego realizacji. Czas trwania: 03:00 godziny Grupa docelowa: Specjalici ds. reklamy i wizerunku, specjalici PR, specjalici ds. marketingu i sprzeday, doradcy, konsultanci, specjalici ds. zarzdzania treci.

Kamera
Istnieje wiele rnych typw kamer, np. bardzo zoone kamery filmowe uywane przy produkcjach kinowych, kamery telewizyjne lub zwyke kamery cyfrowe dla szerokiej rzeszy odbiorcw. Rni si wygldem, ale przede wszystkim parametrami technicznymi i funkcjami. W kamerze filmowej obraz moe by zarejestrowany w bardzo wysokiej jakoci. W wikszoci przypadkw kamera taka obsugiwana jest przez kilka osb jednoczenie. S oni odpowiedzialni za rne czynnoci, takie jak ustawianie ostroci i przesony, ustawianie zblie czy kierowanie ruchem kamery. W produkcjach telewizyjnych waniejsze jest posiadanie bardziej uniewersalnej kamery, atwej do przenoszenia. Kamery telewizyjne maj przyciski i pokrta, ktre s proste w obsudze, a wiele funkcji moe by atwo wczanych przez jednego operatora kamery. atwo obsugi jest gwn cech, ktr bior pod uwag konsumenci, kupujc kamery cyfrowe. Zwykli uytkownicy kamer zazwyczaj nie posiadaj specjalistycznej wiedzy. Co wicej, nie zapoznaj si dokadnie z instrukcj obsugi przed uyciem kamery. Kiedy konsument wczy kamer od razu oczekuje zadowalajcych go efektw, dlatego zwyke kamery maj zaprogramowane automatyczne ustawienia. Przy obecnym poziomie automatyki stosowanej w kamerach daje to naprawd dobre efekty, ale dla operatorw z zaciciem artystycznym moe to rwnie by spore ograniczenie moliwoci. Funkcje automatczne i mae rozmiary kamery (niewiele miejsca na przyciski i pokrta) utrudniaj nastawy manualne. Kamery cyfrowe. Kamera cyfrowa jest urzdzeniem najczciej wykorzystywanym do nagrywania obrazu i dwiku. Obecnie na rynku mona znale wiele prawie niezalenych od siebie grup produktw. Osoby, ktre ogldaj je po raz pierwszy s nieraz zdziwione rnicami w rozmiarach i cenach urzdze, ktre s wykorzystywane w tym samym celu. Na pierwszy rzut oka trudno jest oceni rnice w dziaaniu, poniewa takie parametry jak rozdzielczo ekranu (teraz prawie kady sprzt nagrywa w jakoci HD), czy typy przechowywania danych mog by podobne zarwno w przypadku kamer profesjonalnych, jak i amatorskich. Nie znaczy to jednak, e dziaaj w ten sam sposb. Niewielkie rnice, ktre za chwil zostan opisane, s najwaniejsze. Interesuj nas gwnie kamery profesjonalne i p-profesjonalne. Sprzt zaprojektowany dla profesjonalistw ma wikszy potencja, ni kamery amatorskie. Przede wszystkim mona nagrywa wideo i audio w odpowiednim formacie i na przeznaczonym do tego noniku (pami). Profesjonalny sprzt ma wicej funkcji ustawianych rcznie, przez co operator ma wikszy wpyw na wynik swojej pracy, ni gdyby uywa prostej kamery automatycznej. Niej wymieniono najwaniejsze cechy profesjonalnego sprztu: Moliwo rcznego ustawienia niemal wszystkich parametrw. Wiele funkcji dostpnych bezporednio na kamerze (atwy dostp do przyciskw, przecznikw znajdujcych si bezporednio na obudowie kamery). Wysoka jako obiektyww o dobrych parametrach, a w droszych modelach moliwo wymiany obiektyww (jak w np. lustrzance cyfrowej). Profesjonalny interfejs (np. HD-SDI) wykorzystywany wraz z profesjonalnym sprztem (rejestratory, monitory podgldowe itd.). Moliwo podczenia i wsppracy z du gam dodatkowych urzdze, takich jak rejestratory, monitory podgldowe, mikrofony zewntrzne itd.

Powysze elementy kady jest w stanie oceni sam, nawet jeli nie jest ekspertem w temacie. Oczywicie nie warto podejmowa decyzji o uywaniu czy kupnie sprztu tylko na podstawie opisanych elementw, jednak ukazuj one pewne trendy wykorzystywane przez producentw specjalistycznego sprztu do nagrywania. Zaledwie kilka firm specjalizuje si w tego typu sprzcie. Najczciej mona spotka produkty firm:

Sony Panasonic JVC Canon

Niezalenie od marki producenta, kada kamera ma podobn budow. Jest to spowodowane tym, e kady zawodowy operator kamery musi umie obsugiwa kady rodzaj sprztu, tak jak zawodowy kierowca musi umie prowadzi kady samochd. Mwimy o znajomoci pewnych standardw w konstrukcji sprztu i jego funkcjonalnoci. Oczywicie kady model kamery, nawet od tego samego producenta, rni si w swojej budowie i rozmieszczeniu elementw, ale ten, kto rozumie oglne zasady budowy kamery, poradzi sobie z kadym modelem.
Wbudowany mikrofon

Wizjer

Obiektyw

Ekran LCD

Panel kontrolny

Obudowa kamery jest te gwn jej czci. Zawiera elementy elektroniczne i mechaniczne pozwalajce kontrolowa jej dziaanie. Nagrywa obraz na tam magnetyczn lub inny rodzaj nonika pamici.

Obiektyw przechwytuje wiato odbite od obiektu i przenosi je na przetwornik lub przetworniki CCD. Kamery filmowe, tak samo jak profesjonalne kamery cyfrowe, maj wymienne obiektywy. Obiektywy w kamerze maj za zadanie kierowa wiato do przetwornika oraz ustawia ostro obrazu. Obiektywy maj moliwo dostosowywania odlegoci ogniskowej, ostroci i przysony.

Wikszo kamer jest wyposaona w obiektywy wbudowane na stae w obudow kamery, ktrych nie mona wymieni. Takie funkcje jak rczne ustawianie przysony lub ostroci s moliwe tylko w ograniczonym stopniu lub wcale. Automatyczne ustawienia kamery uatwiaj prac osobie nagrywajcej, ale te ograniczaj jej kreatywno.

Wizjer, przez ktry patrzy operator, pozwala komponowa ujcie i ustawia ostro obrazu oraz jego ekspozycj. Zapewnia on kontrol nad kadrem. Nowe modele aparatw i kamer cyfrowych posiadaj ekran LCD, a czasami te TFT LCD. Jednak w profesjonalnym sprzcie wizjer jest wci najwaniejszym elementem, umoliwiajcym kontrol robionych nagra, poniewa LCD i TFT LCD nie s wystarczajco dokadne. Po pierwsze, dokadne ustawienie ostroci jest duo atwiejsze przez wizjer. Wizjery wysokiej jakoci operuj najczciej czerni i biel, poniewa te kolory daj wikszy kontrast, co umoliwia dokadniejsze dostosowanie ostroci zdjcia. Jako materiaw z ktrych wykonuje si ekrany ciekokrystyaliczne jednak z kadym rokiem ronie i wiele kamer, rwnie profesjonalnych, czsto czy funkcj ekranu i wizjera. Wizjer w zwykych kamerach uytkowych jest zazwyczaj bardzo may i ma nisk rozdzielczo. Nie sprawdza si najlepiej podczas kadrowania, dlatego wykorzystuje si go tylko w nagych sytuacjach, np. gdy wieci ostre soce i zupenie nic nie wida na ekranie LCD.

Rejestrator to system elektronicznyc i w niektrych wypadakach mechanicznych elementw, umoliwiajcych zapisywanie wideo na noniku danych. Dotychczas opracowano wiele rnych formatw zapisywania wideo. Na tamach magnetycznych uywano midzy innymi S-VHS, Hi8, MiniDV, Betacam, DV, DVC Pro lub DigiBeta. Rynek jest zdominowany przez nowe noniki cyfrowe, XD, P2 lub karty pamici SD, a tamy magnetyczne s mniej popularne. Jednak profesjonalne stacje telewizyjne wci korzystaj z techniki wideo Betacam jako formatu pomocniczego. W niektrych stacjach jest on nadal podstawowym formatem. Obecnie niezalenemu operatorowi trudno by byo jednak zdoby kamer zapisujc w formacie Betacam, a przy tym byoby to zupenie nieopacalne.

Mikrofon jest czujnikiem akustycznym, ktry przemienia dwik w sygna elektryczny. Prawie wszystkie aparaty i kamery maj wbudowany mikrofon, jednak nie jest on wystarczajcy w przypadku pracy profesjonalnej. Wbudowanego mikrofonu uywa si gwnie do nagrywania dwikw z otoczenia.

Baterie dostarczaj energi podczas korzystania z kamery w terenie. S uywane take w pracy w studio, poniewa zapewniaj operatorowi kamery wiksz swobod poruszania si. Podstawowy zestaw powinien mie przynajmniej dwie baterie. Z adowarki korzysta si w przypadku zasilania kamery w nagych przypadkach oraz do adowania baterii.

Przy produkcji filmw istnieje wiele rnych typw sprztu wykorzystywanego wraz z kamer. Profesjonalne kamery zmieniaj si wraz z caym rynkiem elektronicznym. Wynika to z rozwoju technologii w ostatnich latach. Sprzt produkowany obecnie jest zupenie rny od tego sprzed 5 czy 10 lat. Najwiksze rnice: Rejestrowanie na dyskach czy prostych kartach pamici cakowicie zastpio kasety. HD jest powszechnie obowizujcym standardem. Coraz wicej kamer moe nagrywa w wikszej rozdzielczoci (2K lub 4K), co sprawdza si te przy produkcji filmowej przeznaczonej na ekrany kinowe. Analogowe zcza RCA zostay prawie w caoci zastpione przez HDMI czy SDI.

10

Lustrzanka cyfrowa (DSLR). Od kilku lat lustrzanki pozwalajce na nagrywanie filmw i dwikw coraz czciej zastpuj zwyke kamery. Dlaczego tak si dzieje? Stosunkowo tanim sprztem i akcesoriami mona uzyska bardzo dobr jako obrazu. Jest to powizane z optyk i ogln budow aparatu. Tylko kamery z najwyszej pki mog osiga podobn jako i podobne efekty wizualne. Tym samym wielu producentw wideo korzysta z moliwoci jakie daj aparaty cyfrowe (wymienne obiektywy, duy wybr modeli, itd.).

Lustrzanki cyfrowe maj jednak powan wad. Przede wszystkim ten typ aparatu potrzebuje odpowiedniego ustawienia. Aparaty su zazwyczaj do robienia zdj statycznych uj robionych w uamku sekundy. W przypadku filmw zarwno czas, jak i warunki zmieniaj si podczas krcenia. Wszelkiego rodzaju ruchy s nie tylko moliwe, ale czsto konieczne. W praktyce niestety bardzo trudno jest kontrolowa tego typu sprzt i jego ustawienia. Uywajc lustrzanki cyfrowej jako urzdzenia do nagrywania, pamitaj: Lustrzank mona nagrywa tylko kilkuminutowe ujcia. Nagrywanie pojedynczych uj powyej tego czasu moe by niemoliwe. Jest to istotne ograniczenie podczas filmowania duszych wypowiedzi. Konstrukcja lustrzanki lepiej sprawdza si podczas robienia zdj ni nagrywania filmw. Jest to widoczne zwaszcza podczas ruchu i zblie, ktre s bardzo trudne do nagrania bez uycia dodatkowego sprztu. Nagrywanie scen, gdzie jest duo ruchu wymaga dowiadczonego operatora. Dwik najlepiej nagrywa za pomoc oddzielnej nagrywarki, poniewa lustrzanki czsto nie maj opcji kontrolowania mikrofonu na odpowiednim poziomie. W niektrych modelach nie ma nawet moliwoci podczenia zewntrznego mikrofonu.

Pomimo tych problemw, lustrzanki wykonuj nagrania w bardzo dobrej jakoci, a rynek akcesoriw do tego typu sprztu wci rozwija si. Do najwaniejszych akcesoriw zalicza si: Slidery, statywy, systemy stabilizacji kamery (steadicam) do kontrolowania ruchu kamery. System follow focus do atwej zmiany ustawie podczas krcenia. Podgld ekranw LCD by lepiej widzie szczegy obrazu.

Telefony i inne. Obecnie za pomoc prawie kadego telefonu mona nagrywa filmy i dwik. Co wicej, najlepsze modele mog nagrywa wideo w jakoci zblionej do HD. Nic wic dziwnego, e wielu ludzi korzysta ze swoich smartfonw jak z kamery cyfrowej. Czy takie urzdzenia maj sens z punktu widzenia produkcji filmw? Przede wszystkim naley pamita, e pomimo imponujcych parametrw telefonw, ktre przypominaj profesjonalny sprzt, maa kamera w telefonie nigdy nie zastpi profesjonalnej kamery. Gwne ograniczenia wynikaj z jakoci i rozmiarw obiektyww oraz konstrukcji urzdzenia i jego funkcjonalnoci. Jednak telefon lub tablet s czsto jedynymi urzdzeniami, ktre mamy akurat pod rk, wic by moe bdziemy zmuszeni do ich uywania. Jeli tak si stanie, naley pamita: Zawsze uywajmy ich przy dobrym owietleniu, aby zapobiec zakceniom obrazu. Niewielkie obiektywy w telefonach mog znieksztaci proporcje. W wikszoci z nich opcja ustawiania ostroci obrazu jest automatyczna.

11

Krcc filmy telefonem, naley pamita, by ustawi jak najwysz jako obrazu i dwiku. Nagranie nigdy nie bdzie takiej samej jakoci, jak to zrobione profesjonalnym sprztem, ale dobry montaysta bdzie wiedzia, jak wykorzysta taki materia. Wane jest te, aby nagrywa w pozycji poziomej, tak jak w przypadku aparatw. Obraz powinien by szerszy ni wyszy. Tylko w ten sposb bdzie mona go wykorzysta wraz z innymi ujciami.

Na rynku dostpne s take kamery do konkretnych zastosowa. S porczne, istnieje coraz wikszy wybr akcesoriw, dziki czemu mog by uyte do robienia uj w bardzo trudnych warunkach. Takie kamery mona umieszcza na kaskach motocyklowych, ramach rowerowych, karoserii pojazdu, a nawet na desce surfingowej czy kijku narciarskim. Umoliwia to krcenie scen, ktre byyby niesamowicie trudne i czasochonne przy uyciu zwykej kamery. Kamery tego typu nie maj zbyt wielu ustawie, ale mog by uywane praktycznie wszdzie bez wikszych ogranicze. Niektre modele mog by sterowane za pomoc aplikacji na smartfona lub tableta. Taki sprzt moe by uywany tylko jako wsparcie dla profesjonalnej kamery, ale warto wzi go pod uwag.

Dwik
W wikszoci przypadkw, nagrywanie wysokiej jakoci dwiku wymaga dodatkowego sprztu i odpowiednich zdolnoci osoby filmujcej. Mikrofony i rejestratory dwiku wbudowane w kamer, s bardzo pomocne, ale niewystarczajce. W wielu przypadkach trzeba z nich zrezygnowa. Mikrofony. Prawie wszystkie kamery maj wewntrzny mikrofon, lecz nie jest on wystarczajcy podczas profesjonalnego filmowania. Do specjalnych zada, np. wywiadw lub scen dialogowych, wykorzystuje si zazwyczaj mikrofony zewntrzne. Jest wiele rnych typw mikrofonw zewntrznych, ktre filmowcy wybieraj w zalenoci od potrzeb danej sceny. Rne s te rozdzaje zcz za pomoc ktrych podcza si mikrofony do kamery czy innego urzdzenia: mini-jack 3,5 mm niewielkie zcze podobne do tego uywanego w suchawkach, zazwyczaj w kamerach amatorskich. XLR okrge zcze z trzema otworami, uywane w profesjonalnych kamerach.

Mini-jack

XLR

Przed rozpoczciem zdj trzeba wiedzie, jaki rodzaj zcza obsuguje twoja kamera. Dostpne s przejciwki do poczenia zcza z urzdzeniem. Czasami trzeba uy innego typu zcza, np. RCA lub jack, jednak nie w przypadku mikrofonw.

12

Do profesjonalnych kamer mona podczy dwa niezalene od siebie mikrofony. Tak wic maj one dwa wejcia. Pozwala to na podczenie niezalenych mikrofonw dwm osobom jednoczenie.

Owietlenie
Do owietlania filmowanych obiektw uywa si rnych typw lamp. Rni si od siebie budow i technologi. W zalenoci od ich konstrukcji mona mwi o lampach umieszczonych bezporednio na kamerach (grne wiata) lub niezalenych (umieszczonych na specjalnych stojakach lub rampach). Pierwszy rodzaj lamp nie daje zbyt duo wiata, ale pozwala na szybk prac, np. przy krceniu newsw. Takie lampy s czsto zasilane bateriami. Grne wiata uywane s gwnie podczas nagrywania dla serwisw informacyjnych, jako wiata rozwietlajce, gdy jest za mao wiata naturalnego, a montowanie reflektorw jest zbyt skomplikowane lub czasochonne. Grne wiata doczepione s do kamery i mog by zasilane bateriami lub akumulatorem. Te, ktre nie maj funkcji przyciemniania, mog wytworzy bardzo intensywne wiato, ale za pomoc specjalnych filtrw mona je odpowiednio zagodzi. Moe to by niezbdne, np. aby unikn duych kontrastw na twarzy osoby filmowanej. W nastpnych rozdziaach dowiesz si, jak wybiera odpowiedni rodzaj lamp. Teraz skupmy si na dostpnych technologiach. Obecnie uywa si trzech najpopularniejszych typw lamp: Lampy halogenowe (reflektory) uywaj arwek o mocy od 300 do 1000 watw. Bardzo szybko si nagrzewaj, ale dziki prostej budowie i niewielkim rozmiarom s bardzo popularne. wiata jarzeniowe / wietlwki to rodzaj owietlenia o przeduonej oprawie wietlnej z wbudowanymi lampami jarzeniowymi. S popularne zaledwie od kilku lat, poniewa wczeniejsza technologia nie pozwalaa na produkcj wiate jarzeniowych odpowiedniej jakoci. Lampy tego typu zuywaj duo mniej energii i duo wolniej si nagrzewaj. Daj delikatne, lekko rozproszone wiato. LED stosunkowo nowa technologia oparta na diodach elektroluminescencyjnych i soczewkach. Lampy LED produkuj wiato wysokiej jakoci, produkuj mao ciepa i zuywaj bardzo mao energii.

13

Czasem filmowcy uywaj innych rodzajw lamp. Najpopularniejsze s lampy wyadowcze. Zapewniaj bardzo mocne wiato (potrzebne przy produkcji kinowej), ale pochaniaj gigantyczn ilo energii i czsto wymagaj specjalnych agregatw. W produkcji wideo takie owietlenie praktycznie nie jest wykorzystywane.

Statyw
Statyw to trjnogi przedmiot, najczciej uywany do stabilizacji mocowanych na nim przedmiotw. Statywy stosuje si przy robieniu zdj lub filmw, aby zapobiec niechcianym ruchom kamery. Zmniejszaj drgania kamery i dziki nim obraz uzyskuje najlepsz ostro. Statyw przydaje si take przy kadrowaniu zdj. Dziennikarze czsto rezygnuj z uywania statyww, poniewa musz szybko reagowa na zaistnia sytuacj. Robienie dobrych uj wymaga kontroli nad kadrem. Jest ona moliwa tylko wtedy, kiedy kamera jest stabilna. Nawet jeli chcemy zrobi ujcia w ruchu trzeba unikn przypadkowych ruchw kamery. Obraz nie moe by chaotyczny ani poruszony. Statyw posiada gowic, ktra umoliwia wykonywanie delikatnych ruchw podczas krcenia uj. Jako gowicy jest jednym z najwaniejszych parametrw statywu. Gowica dobrej jakoci musi si pynnie porusza. Dziki temu mona wykonywa ruchy w dwch kierunkach bez adnego wysiku, a zarazem wytwarzany jest pewien opr, co gwarantuje pynne ruchy kamer. Kady statyw posiada rwnie zcze, do ktrego mocuje si aparat lub kamer. Obecnie powszechnie uywa si standardowych rub, dziki czemu nie trzeba martwi si, czy cze pasuje do modelu kamery, ktr posiadasz. Kad kamer mona przymocowa do statywu dziki gwintowanym otworom, do ktrych si j przykrca. Naley jednak pamita, e statyw i jego osprzt (zcza) rni si w zalenoci od modelu.

Kluczowe cechy statywu : Regulowana wysoko, maksymalna i minimalna, pomaga okreli jak bardzo mona dostosowa kamer do naszych potrzeb. Zazwyczaj maksymalna wysoko statywu nie przekracza wzrostu dorosego czowieka, wic kamer mona ustawi na wysokoci wzroku lub ust aktora. Rodzaj gowicy gowice w profesjonalnych statywach wypenione s specjalnym olejem. Oglna jako uytkowania i stabilnoci. Chocia nikt nie lubi dwiga cikiego sprztu, dobry statyw nie jest lekki. Wynika to z poziomu stabilizacji, jaki gwarantuje. Wszystkie elementy, kamera i pozostay sprzt musz by zabezpieczone i stabilne.

14

Specjalnym rodzajem statywu jest monopod ma tylko jedn nog. Moe suy jako punkt podparcia kamery. Z monopodu korzysta si tylko w warunkach, kiedy nie mona wnie cikiego profesjonalnego sprztu. Trzeba pamita, e monopod nie moe samodzielnie sta.

Przechowywanie danych
Jedn z cech rozrniajcych kamery s wykorzystywane przez nie noniki pamici. Mona wyrni przynajmniej cztery ich rodzaje. Wiele z nich nie jest ze sob kompatybilnych. Tama. Najpopularniejszy nonik pamici. Ma wiele formatw, np. Digital Betacam do profesjonalnych kamer lub miniDV do amatorskich. Kasety rni si od siebie w zalenoci od rozmiaru i sposobu odczytywania danych. Obecnie uywa si wiele rnych formatw, ktre nie s kompatybilne. Trzeba tutaj przypomnie, e tamy s zastpowane przez inne rozwizania, dlatego nie opaca si inwestowa w kamery uywajce kaset. Karty pamici (flash). Karty pamici s tanim i popularnym nonikiem pamici. Mona na nich przechowywa due iloci danych w osobnych plikach. Dostp do danych jest atwy nie ma potrzeby przewijania tamy. Rejestrator. Profesjonalne kamery maj specjalne nagrywarki pamici flash, ktre cz w sobie karty pamici i dysk twardy. Umoliwiaj bardzo szybkie zapisywanie danych przy zachowaniu najwyszej jakoci nagrywanego materiau. CD/DVD. Niektre amatorskie kamery nagrywaj bezporednio na CD lub DVD. To wygodne rozwizanie dla amatorw (jeli chcesz obejrze nagrane sceny bezporednio na DVD bez koniecznoci ich edytowania). Jednak CD/DVD nie s wykorzystywane w profesjonalnej produkcji filmowej.

Ty profesjonalnej kamery. Po lewej stronie wida otwory na karty pamici lub flash.

15

Inne
Oprcz kamery i jej podstawowych akcesoriw, profesjonalici korzystaj z dodatkowego sprztu : Pudeka, kufry, torby do bezpiecznego transportu sprztu. Podczas transportu bardzo atwo jest uszkodzi delikatny sprzt elektroniczny. Odpowiednio zaprojektowane torby pozwalaj tego unikn. adowarki i baterie. Odpowiednia ilo baterii i innych akcesoriw zawsze powinna by pod rk. Nagrywanie nie powinno by przerywane z powodu rozadowanych baterii, poniewa koszty utrzymania ekipy filmowej s bardzo wysokie. Przeduacze i zasilacze. Czasem trzeba podczy sprzt do prdu, ktrego rdo oddalone jest dziesitki czy nawet setki metrw od miejsca nagrywania. Ekipa potrzebuje odpowiedniego rodzaju kabli. Liczy si nie tylko dugo, ale te wysoka obcialno prdowa przewodw. Sprzt do makijau. Podstawowy zestaw do makijau pozwala poprawi wygld aktorw podczas nagrywania. Zawsze naley mie przy sobie puder do twarzy.

16

Jak tworzy ujcia


Cele nauki: Szczegowo pozna prac z kamer, w tym takie zagadnienia jak: kadrowanie, perspektywa, ruch i relacje midzy nimi. Dziki nim uczestnicy naucz si kontrolowa prac kamery. Czas trwania: 03:00 godziny Grupa docelowa: Specjalici ds. reklamy i wizerunku, specjalici PR, specjalici ds. marketingu i sprzeday, doradcy, konsultanci, specjalici ds. zarzdzania treci.

Oprcz umiejtnoci technicznych, operator kamery odpowiada take za artystyczn kompozycj filmu. Kade najmniejsze ujcia powinny by dokadnie zaplanowane, poniewa czy si je nastpnie w sekwencj i w ten sposb przekazuje informacje i emocje widzowi. Techniki kinematograficzne, takie jak wybr ujcia czy ruch kamery, mog wpyn na struktur i znaczenie filmu.

Podstawowe ustawienia i zalenoci midzy nimi


Aby nagra materia o wysokiej jakoci operator musi dostosowa podstawowe ustawienia kamery do kadego nowego nagrania. Wiele amatorskich kamer robi to automatycznie, std te nie ma wielu moliwoci dopasowania ich rcznie. Wikszo funkcji jest dostpnych tylko w przypadku profesjonalnego sprztu. Ostro

ZOOM

ZOOM

Ostro Balans bieli Przysona

Wzmocnienie

17

Odlego ogniskowa. Odlego ogniskow mona dostosowywa za pomoc piercienia regulacji ostroci znajdujcego si na obiektywie. W zalenoci od wyboru odlegoci ogniskowej, obiekty pojawiaj si blisko albo w wikszej odlegoci. W trakcie krcenia uj, odpowiednie ruchy zoomem mog nada filmowi artystycznego charakteru. Zblienie na przedmiot lub osob podkrela szczeglne znaczenie wtku. Innym popularnym zabiegiem jest oddalenie, co daje bardziej oglne spojrzenie. Zblianie i oddalanie daj bardzo szczeglny efekt i powinny by uywane z rozwag. W kiepsko nakrconych filmach, tego typu ujcia s bardzo czsto wykorzystywane bez konkretnego celu. Ostro. Najpopularniejsze definicje ostroci to: 1. 2. Miejsce, na ktre padaj promienie wiata z obiektywu i tworz jasny i ostro zarysowany obraz na paszczynie ogniskowej. Dziaanie dostosowujce odlego pomidzy obiektywem a obiektem tak, aby skupione promienie wiata tworzyy jasny i ostro zarysowany obraz obiektu.

Ostro jest potrzebna do dostosowywania odlegoci pomidzy obiektem a kamer. Bdne dostosowanie, w zalenoci od warunkw wiata i odlegoci ogniskowej, moe sprawi, e ujcia bd rozmazane. Aby odpowiednio nastawi ostro, naley wykona pewn sekwencj ruchw. Po pierwsze, trzeba nakierowa zblienie na gwny obiekt, a potem za pomoc piercienia regulacji ostroci na obiektywie ustawi ostro obrazu. Dopiero wtedy obraz powinien by waciwie wyregulowany i mona rozpocz nagrywanie. Kiedy aktorzy przybliaj si do kamery lub oddalaj si od niej, odlego cay czas si zmienia, dlatego ostro musi by dostosowywana na bieco podczas krcenia. Takie same wymagania dotycz ruchw kamery. Cz powicona ustawianiu ostroci w zaawansowanych kamerach jest znacznie bardziej skomplikowana i z tego powodu zostanie omwiona pniej. Tanie i amatorskie kamery i aparaty nie zawsze daj moliwo dostosowania ostroci rcznie, a fotograf musi polega na ostroci dostosowanej automatycznie. Nie zaleca si take wybierania niewielkiej odlegoci ogniskowej, poniewa ten tryb zmniejsza gbi ostroci. Kamery profesjonalne lub pprofesjonalne posiadaj obie opcje ustawiania ostroci: automatyczn i rczn. W wikszoci przypadkw ustawienie rczne jest bardziej korzystne, gdy automatycznie nastawiana ostro nie jest wystarczajco dokadna. Ujcia nieprofesjonalne czsto charakteryzuj si zmienn ostroci obrazu. Przysona. Szeroko przysony wpywa na ilo wiata, jaka przez obiektyw dostaje si do kamery. Im janiejszy obiekt, tym mniejsz szeroko przysony trzeba ustawi (niska warto dua szeroko przysony, wysoka warto maa szeroko przysony). Przecitni uytkownicy kamer maj najczciej ograniczone moliwoci ustawiania ostroci rcznie. Profesjonalne kamery maj zamontowane przy obiektywach specjalne piercienie regulacji przysony. Przy wykonywaniu wielu uj, automatyczna funkcja moe da przyzwoite rezultaty i moe by wykorzystywana do obliczania redniej wartoci. Kiedy zmienia si wiato podczas krcenia, przysona powinna by ustawiana rcznie. Temperatura barwowa i balans bieli. Kady z rodzajw wiata ma inn temperatur barwow. Temperatur barwow mierzy si za pomoc skali Kelwina. Czyste wiato dzienne osiga temperatur barwow 5600 Kelwinw. Czyste wiato arowe, powstajce w reflektorach ma temperatur 3200 Kelwinw. W przypadku wiata mieszanego, np. w pomieszczeniach, gdzie jest wiato sztuczne i dzienne, warto kelwinw moe by zmierzona tylko przez pomiar wiata. Ludzkie oko automatycznie przystosowuje si do rnych temperatur barwowych. Oznacza to, e np. kolor czerwony wyglda mniej wicej tak samo niezalenie rodzaju padajcego wiata. Kiedy uywamy kamery, balans bieli nie jest odpowiednio ustawiony, a kolory wygldaj nienaturalnie. Obrazy maj zimny lub ciepy odcie. Balans bieli pomaga dostosowa kamer do odpowiedniej temperatury barwowej. Aby dobrze odda kolor, kamera musi by mie ustawiony balans bieli. By go dostosowa, ustaw przyson i ostro kamery na biaym obiekcie (powinien wypenia cay kadr, np. biaa kartka papieru naprzeciwko obiektu, ktry ma by filmowany). Operator wciska przycisk balansu bieli a do momentu, gdy kamera

18

dostosuje wszystkie wartoci kolorw do odpowiedniej wartoci bieli. Na wizjerze pojawi si informacja, potwierdzajca wykonanie zadania. Kiedy podczas cigego krcenia wiato nie zmienia si, kamera oddaje wszystkie kolory poprawnie. Wiele kamer, oprcz rcznego ustawiania balansu bieli, posiada ustawienia automatyczne. S to z gry ustalone wartoci dla wiata dziennego lub arowego. Wszystkie kamery maj automatyczne ustawienia balansu bieli, co przy odpowiednich warunkach moe przynie korzystne rezultaty. Jednak rczny balans bieli jest zawsze korzystniejszy. Regulacja wzmocnienia. Dziki funkcji regulacji wiatoczuoci, w przypadku braku odpowiedniego owietlenia, obraz mona owietli elektronicznie. Kamery uytkowe najczciej robi to automatycznie. W bardziej profesjonalnych kamerach mona t funkcj wyczy. Funkcja ta pogarsza jako nagrania, wic uywa si jej tylko w wyjtkowych sytuacjach.

Podstawy kadrowania
Dobra kompozycja ujcia (rozmiar) to podstawa w pracy z kamer. Pocztkujcy musz nauczy si rnych rodzajw kadrowania i wiczy komponowanie widoku filmowego. Wymienione niej rodzaje kadrw s powszechnie uywane w filmach, nagraniach wideo i w animacjach. Total. Total jest najwikszym / najszerszym ujciem filmowym. Ma za zadanie wprowadzi widza w akcj filmu lub pokaza miejsce akcji. Widz ma oglne pojcie o miejscu akcji, np. wie w grach.

Oglny. Oglny plan pokazuje miejsce akcji z wiksz iloci szczegw ni total. Np. may dom w grach, bawice si przed nim dzieci, nadchodzcy czowiek.

Peny. W tym ujciu bohaterowie (gwne postaci) lub jeden bohater znajduj si w centrum kadru ukazana jest caa posta. Np. dwie osoby rozmawiaj, drzwi otwieraj si i kto wchodzi. Ta osoba moe by od razu zidentyfikowana przez widza.

Plan amerykaski. Ten rodzaj ujcia wywodzi si z westernw ukazuje osob od kolan w gr (widoczna jest bro). Amerykaski plan podkrela gesty, poniewa rce w tym ujciu pozostaj widoczne. Np. kto rozmawia z mczyzn, ktry wanie wysiad z samochodu. Kobieta jest zdenerwowana i wkada rce do kieszeni.

19

redni. Ujcie pokazuje grn cz ciaa bohatera, ramiona i gow. Cakiem dobrze pokazuje mimik twarzy oraz mow ciaa.

Zblienie. Zblienie jest czstym ujciem wykorzystywanym w dialogach, wywiadach lub relacjach reporterskich. Wida gow i klatk piersiow osoby. Mimika twarzy i emocje s atwe do odczytania. Widoczne czci stroju, np. koszule, biuteria lub krawat ujawniaj status spoeczny bohatera. Przykad: kobieta rozmawia z inn osob i umiecha si.

Pzblienie. Wiksze zblienie skupia si na wyrazie twarzy. Nawet najsubtelniejsze emocje s widoczne dla widza. Przykad: Kobieta jest wyranie zdziwiona przebiegiem rozmowy. Stara si ukry emocje, jednak bez powodzenia na jej twarzy widoczny jest grymas.

Detal. Szczegowe ujcia lub wstawki su oddaniu specjalnego znaczenia sceny lub podkreleniu emocji.

Ujcia majce przekazywa zoone informacje s zazwyczaj dusze, dziki czemu widz moe poczy narracj z obrazem. Szybsze ujcia z kolei daj odwrotny efekt, wytwarzaj napicie i podtrzymuj uwag widza. Kompozycja uj wpywa na odbir przej od jednej sceny do drugiej. W zalenoci od intencji kompozycji, przejcia mog by niemal niezauwaalne lub bardzo widoczne.

Podstawowe ruchy kamery


Wyrnia si dwa typy ruchu w ujciach filmowych. Typ pierwszy: Ruchy wykonywane s przed kamer, ktra si nie porusza. Przykad: osoba lub obiekt porusza si w stron kamery, oddala si od kamery, porusza si od lewej do prawej strony lub odwrotnie. Typ drugi: Ruchy wynikaj z pracy z kamer. Przykad: Kamera przyblia si lub oddala od obiektu. Kamera nachyla si z gry lub z dou w stosunku do obiektu. Te typy ruchu uywa si czsto wsplnie. Oznacza to, e kamera poda za osob lub obiektem, ktry si porusza. Kamera porusza si swobodnie po pomieszczeniu niezalenie od osb czy przedmiotw. Pan. Kamera porusza si w poziomie od lewej do prawej i na odwrt. Tilt. Kamera porusza si w pionie od gry do dou i na odwrt.

20

Jak si porusza?
Do filmowania (nieprzerwalnego) uj w profesjonalnych produkcjach filmowych korzysta si z rnego sprztw. Poniej krtki opis niektrych z nich, cho s one do rzadko uywane w innych dziedzinach. Ruchoma platforma. Jest to platforma na kkach, na ktrej znajduje si kamera. Dziki niej ujcia s filmowane pynnie. Jest wiele cieek, po ktrych porusza si platforma. Najazd rwnolegy: platforma porusza si rwnolegle do obiektu na obrazie. Najazd przedni: platforma porusza si w kierunku osoby/ obiektu. Najazd tylni: platforma oddala si od osoby/obiektu.

Kamera na platformie moe by umieszczona na wzku lub na specjalnych szynach, jeli powierzchnia nie jest odpowiednio gadka. Platformy s czsto zmechanizowane, dziki czemu mona nimi porusza bez adnego wysiku. Kran kamerowy. Kran kamerowy to specjalne urzdzenie do podnoszenia kamery i krcenia uj z gry. W trakcie koncertw lub pokazw kran kamerowy czsto unosi si ponad gowami publicznoci.

Krany kamerowe wystpuj w rnych rozmiarach i typach. Niektre z nich mona dostosowa zarwno do potrzeb operatora jak i kamery, ale modele sterowane za pomoc pilota umoliwiajce sterowanie z ziemi s coraz bardziej popularne. Modele tego typu s lejsze i atwiejsze do sterowania. Profesjonalne stacje telewizyjne czsto uywaj cakowicie zautomatyzowanych kranw, umoliwiajcych dokadne programowanie ich ruchw. Wbrew pozorom, sterowanie kranem kamerowym nie wymaga duo siy, poniewa zaopatrzony jest on w przeciwwag. Steadicam. Steadicam to system stabilizacji kamery, mechanicznie oddzielajcy ruch operatora od kamery. Pozwala to na robienie pynnych uj, nawet wtedy, gdy operator szybko porusza si po nierwnym podou. Platforma i steadicam s czsto uywane przy wykonywaniu tzw. mastershot. Jest to dugie ujcie jednej sceny bez robienia adnej przerwy w trakcie nagrywania. Przykad: Mczyzna wchodzi do budynku. Mija rne biura, wita si z kolegami i w kocu siada przy swoim biurku.

21

Ujcia takie tworz poczucie wikszej gbi i pomagaj widzowi zorientowa si w przestrzeni. Naley je szczegowo zaplanowa i zastosowa dobrze przemylan choreografi.

Dokadne uycie steadicamu wymaga wielu godzin praktyki, poniewa na pocztku trudno jest operowa kamer. Wany jest take wybr dobrego sprztu. Steadicam jest dostpny w prostszej wersji (zdjcie powyej) i bardziej zaawansowanej, ktra skada si ze specjalnie dobranej kamizelki (lub ramienia) dla operatora. Slider. Rozwj lustrzanek cyfrowych spowodowa opracowywanie lejszych urzdze wspomagajcych filmowanie. Jeden z nich bazuje na ruchomej gowicy, na ktrej montuje si lustrzank. Ten system przypomina ruchom platform, ale jest duo mniejszy, taszy i atwiejszy w uyciu. Jest idealny, kiedy zaley nam na czasie, a ruchy kamer nie musz by zbyt obszerne.

Podstawowe rodzaje perspektywy


Perspektywa kamery jest kolejn technik kinow, ktra wpywa na odbir obrazu przez widza.

22

Poziom wzroku. Perspektywa z poziomu wzroku jest najbardziej naturaln perspektyw. Kamera, jak wskazuje nazwa, jest umieszczona na wysokoci wzroku. Perspektywa ta uywana jest podczas przeprowadzania rozmw, wywiadw, itp.

Widok z dou. W tym przypadku kamera jest umieszczona poniej poziomu wzroku, a osoba jest filmowana lekko z dou. W zalenoci od kontekstu ujcia, taki rodzaj widoku wyraa pewno siebie lub negatywne cechy bohatera, np. dominacj. Z powodu niewielkich rnic midzy ujciem na poziomie wzroku i z dou widzowie zwykle nie zwracaj na nie uwagi.

Widok z gry. W ujciu z gry kamera umieszczona jest nieco powyej osoby filmowanej. W zalenoci od kontekstu moe on przedstawia sabo lub wdzik osoby filmowanej.

abia perspektywa i perspektywa z lotu ptaka. Jak wskazuj powysze nazwy, kamera ustawiona jest znacznie poniej lub powyej rejestrowanego obiektu.

Im bardziej ekstremalne ujcie osb z gry lub z dou, tym bardziej przykuwa ono uwag widzw. Interpretacja tego typu scen zaley jednak od wielu czynnikw. Nie zawsze ujcie z lotu ptaka przedstawia, np. bezsilno osoby, a z abiej perspektywy jej dominacj. Czasami zabawa perspektyw wykorzystywana jest do celw artystycznych i eksperymentalnych.

23

Owietlenie
Cele nauki: Poznanie typw owietlenia uywanego przy produkcji wideo oraz sposobw ich wykorzystania w zalenoci od potrzeb i warunkw. Czas trwania: 01:30 godziny Grupa docelowa: Specjalici ds. reklamy i wizerunku, specjalici PR, specjalici ds. marketingu i sprzeday, doradcy, konsultanci, specjalici ds. zarzdzania treci.

Oko ludzkie posiada doskona naturaln zdolno do przystosowywania si do zmieniajcego si owietlenia. Sprzt techniczny, np. kamera, nie jest a tak zaawansowany, dlatego potrzebuje wicej czasu i musi by dostosowywany manualnie, aby tworzy obrazy o odpowiedniej jakoci przy rnym owietleniu. Kreatywne projektowanie wiata to skomplikowany proces, ktry wykracza poza zwyke zwikszenie poziomu owietlenia w celu uzyskania janiejszego obrazu. Projektowanie wiata pomaga tworzy odpowiedni atmosfer i podany nastrj w caym dziele. Szczegowe wyjanienie, na czym polega projektowanie wiata moe trwa wiele godzin i zaj wiele stron. Ten rozdzia wprowadza tylko podstawy tego projektowania.

Owietlenie 3-punktowe
Przy produkcjach telewizyjnych, wykorzystanie owietlenia 3-punktowego jest standardow technik owietlania ludzi. Stosuje si j podczas nagrywania wywiadw, seriali czy filmw. wiata uywane w ustawieniu 3-punktowym to: wiato gwne, tylne oraz dopeniajce. wiato gwne (Key). wiato gwne jest najmocniejsze i tym samym okrela ksztat padania cienia. Jest ustawiane jako pierwsze w niewielkiej odlegoci i nieco wyej od kamery, tak aby mg pada cie.

wiato dopeniajce (Fill). Celem tego rodzaju owietlenia jest rozjanienie sceny. Umieszczane jest po drugiej stronie osi kamery oraz powinno by ciemniejsze ni wiato gwne. wiato dopeniajce agodzi ksztaty cieni nadane przez wiato gwne. Dziki warstwie poredniej, ten rodzaj owietlenia nadaje scenie agodniejszy i naturalniejszy charakter. wiato tylne (Back). wiato tylne ustawia si naprzeciwko wiata gwnego. Nadaje osobie ostre kontury, dziki czemu sylwetka oddziela si od ta. Ujcie ma charakter bardziej graficzny i zyskuje przestrze gbi.

24

wiato ta. Dodatkowo, oprcz owietlenia 3-punktowego, fotograf lub operator moe wykorzysta wiato ta. Ciekawy kolor ta mona uzyska, np. dziki kolorowej warstwie poredniej. Zewntrzne wiato soneczne jest wiatem gwnym. Soce jest naturalnym rdem wiata wedug logiki wiata. Wyraenie logika wiata odnosi si do rzeczywistego i naturalnego owietlenia. Jeli owietlenie jest nienaturalne, nazywa si je dramatyczn logik wiata. W tym przypadku efekty wietlne s bardzo wane.

Projektowanie wiata poprzez jego ukierunkowanie


wiato grne owietla osob z przodu. Gwiazdy filmowe z lat 40. i 50. korzystay z dobrodziejstwa wiata gwnego, ktre sprawiao, e w oku kamery wyglday modziej. Bezporednie wiato nie rzuca cieni, wic zmarszczki czy problemy z cer nie s widoczne. wiato boczne pada bezporednio z boku pod ktem 90 do osi kamery. Tworzy ono bardzo mocny cie, co podkrela dramaturgi sceny. rdo tylnego wiata jest ustawione naprzeciwko kamery za filmowanym obiektem lub osob. Twarz osoby pozostaje nieowietlona, std te ten rodzaj owietlenia stosuje si w horrorach lub thrillerach.

Jako wiata
W przypadku, gdy zarys osoby ma by mniej ostry, potrzeba delikatnego owietlenia. Delikatniejsze wiato powstaje poprzez warstw poredni przymocowan do bokw reflektora. Taki sam efekt mona uzyska poprzez porednie ustawienie wiata. W tym celu wiato reflektora musi by skupione na biaej przestrzeni. Odbite promienie wiata s bardziej rozproszone i mikkie. Wikszo reflektorw posiada filtry do rozpraszania wiata. Aby osign efekt ostrych cieni wiato musi by skierowane bezporednio na osob lub obiekt.

25

Dwik
Cele nauki: Poznanie zasad uycia rnych rodzajw dwikw w produkcji wideo, w tym muzyki i efektw specjalnych audio. Czas trwania: 02:30 godziny Grupa docelowa: Specjalici ds. reklamy i wizerunku, specjalici PR, specjalici ds. marketingu i sprzeday, doradcy, konsultanci, specjalici ds. zarzdzania treci.

Muzyka, dwiki i gos s staym elementem filmw i nagra wideo. Nawet w niemym filmie jest muzyka. Aranacja dwikw jest tak samo wana, jak kompozycja obrazu.

Dwik podczas nagrywania


Mikrofon wielokierunkowy. Nagrywa dwik dochodzcy z kadego kierunku, jednak ma raczej may zasig. Najlepiej sprawdza si w wywiadach przeprowadzanych w haaliwym otoczeniu. Mikrofony te wykorzystuje si te w muzyce. Mikrofon przypinany (krawatowy). To specjalna maa odmiana mikrofonu wielokierunkowego, ktra moe by przyczepiana do ubra, dziki czemu mikrofon nie jest tak widoczny. Mikrofony te s duo bardziej czue w porwnaniu do zwykych mikrofonw wielokierunkowych, dlatego wykorzystywane s w wywiadach w cichym otoczeniu. Mikrofon kardioidalny (niebezporedni). Dobrze nadaje si do nagrywania dwiku, kiedy trzeba wyci haas dochodzcy z innego kierunku. Jest bardzo czuy na dwiki z jednego kierunku, dlatego rdo dwiku moe zosta dokadniej zarejestrowane. Mikrofony kardioidalne mog by take wykorzystywane przy krceniu filmw, kiedy mikrofon nie powinien by widoczny w kadrze. Wyrnia si wiele rodzajw mikrofonw kardioidalnych o rnej charakterystyce. hiperkardioidalny: jest najbardziej wraliwy na dwik docierajcy od frontu, a najmniej wraliwy na dwik docierajcy z boku. Dziki temu mona unikn haasw dochodzcych z tyu. Czsto jest wykorzystywany przy okazji wywiadw i reportay. superkardioidalny: jest jeszcze bardziej wraliwy na dwik dochodzcy od frontu ni w mikrofonach hiperkardioidalnych oraz jeszcze lepiej wygusza dwiki dochodzce z tyu. lobe: kierunkowy mikrofon wysokiej jakoci (tzw. mikrofon likwidujcy haas) najlepiej nadajcy si do pracy w gonym otoczeniu. Czsto instalowany na statywie. Kiedy mikrofon zbiera bezporednio dwiki z ust mwicego, gonych dwikw z ta (np. ruchu ulicznego) nie sycha z wikszej odlegoci.

Mikrofon wbudowany. Prawie kade urzdzenie nagrywajce wideo jest wyposaone we wbudowany mikrofon. W kadym przypadku dwik jest nagrywany bezporednio do kamery. Niestety jako tego typu automatycznych mikrofonw pozostawia wiele do yczenia. Dwik nagrany w ten sposb nie nadaje si do wykorzystania w wywiadzie czy scenach dialogowych. Czasami jednak moe by przydatny w dziennikarstwie jako dwik z ta. Jeli z jaki powodw musimy nagrywa za pomoc wbudowanego mikrofonu, warto zapozna si z niektrymi jego funkcjami : Czuo: w niektrych kamerach mona ustawia poziom czuoci w zalenoci od odlegoci mikrofonu od rda dwiku. Osona przeciwwietrzna: ten element pozwala na ograniczenie czuoci mikrofonu na odgos wiatru, jednak w praktyce pogarsza on jako dwiku.

Nagrywanie przy pomocy zewntrznej nagrywarki


Niezalenie od rodzaju mikrofonu, ktrego uywasz, wci pozostaje kwestia wyboru urzdzenia do rejestrowania dwiku. W profesjonalnych kamerach dostpna jest zazwyczaj opcja poczenia dwch

26

osobnych mikrofonw i ustawienia parametrw nagrywania. W takim przypadku, dwik jest nagrywany bezporednio do pamici. Jednak co w sytuacji, gdy kamera nie ma odpowiadajcej naszym wymaganiom nagrywarki? Wtedy naley uy zewntrznego sprztu nagrywajcego.

To urzdzenie wyglda jak cyfrowy dyktafon i oglnie wykonuje takie sama zadania. Do jego zalet naley dokadne dostosowanie parametrw do pniejszego nagrywania, co pozwala kontrolowa cay sprzt.

Nagrywanie dwiku na ywo


Podczas nagrywania dwiku na planie, trzeba pamita o podstawowych sprawach: Kady mikrofon powinien by ustawiony odpowiednio do warunkw i celw nagrania. Inny rodzaj mikrofonu zostanie uyty przy nagrywaniu dwikw z ta, a inny w wywiadzie. Niektre mikrofony potrzebuj wasnego zasilania (baterii lub fantoma). Pamitaj take, by dostosowa parametry sprztu nagrywajcego do mikrofonu. Osoba odpowiedzialna za dwik powinna odsuchiwa nagranie ju w trakcie jego nagrywania. Idealnym sprztem w takim przypadku s suchawki ograniczajce dwiki dochodzce z zewntrz. Dziki nim, dwikowiec moe skoncentrowa si na swojej pracy oraz na jakoci nagrywanego dwiku. Jeli wykorzystujesz zewntrzne urzdzenie do nagrywania dwiku, musisz pamita o zsynchronizowaniu dwiku z obrazem. Jest to wane w pniejszym procesie postprodukcji. Wykorzystaj do tego zwyky klaps.

Przykad: Jeli uywasz oddzielnie kamery i urzdzenia do nagrywania dwiku, montaysta otrzyma oddzielne pliki audio i wideo, co moe powodowa problemy z synchronizacj obrazu z dwikiem. Dlatego te, zaraz po rozpoczciu nagrywania, nagraj klaps, na ktrym zapisany jest numer sceny. Dodatkowo, osoba obsugujca klaps gono wymawia zapisane numery i uderza listewk, ktra jest jego czci. Dziki temu, edytor atwo dopasuje obraz uderzajcego klapsa do dwiku, ktry on wydaje.

Dwik na planie i poza planem


Dwik w filmach moe pochodzi z rnych rde. Po pierwsze, rozrniamy dwik na planie i poza planem. rdo dwiku na planie znajduje si aktualnie w kadrze, np. rozmawiajcy gwny bohater, muzyk, czy przejedajcy samochd. W przypadku dwiku poza planem, jego rdo nie jest widziane w kadrze przykadem moe tu by gos komentatora. Std moemy stwierdzi, e dwiki poza planem nie s wytwarzane przez sytuacj w kadrze. Do typowych rde dwikw tego typu nale: osoby komentujce, efekty dwikowe czy muzyka.

27

Istnieje specjalna forma dwiku poza planem. Jego rdem jest bohater, ktry aktualnie znajduje si poza kadrem. Nie widzimy go, ale syszymy. To samo odnosi si do dwikw i muzyki, ktre syszymy, rda, ktrych znajduj si poza kadrem, ale s one czci przedstawianej sceny.

Muzyka
Wpyw muzyki na emocje widza jest bardzo wanym elementem filmu. Czsto zdarza si, e muzyka bardziej wpywa na emocje widza, anieli to, co znajduje si na ekranie. Muzyka podkrela dramatyczne wydarzenia dziejce si w kadrze i tworzy dynamik akcji. Naley pamita o nastpujcych aspektach muzyki filmowej: Tempo. Jeli nagrywana scena ma by dynamiczna, potrzebujemy muzyki charakteryzujcej si szybkim rytmem. Typowym przykadem wykorzystania takiej muzyki jest scena akcji. Dokadnie opracowywane produkcje filmowe dostosowuj wydarzenia do rytmu muzyki. Jeli chcemy zilustrowa muzycznie romantyczn scen, wykorzystamy z kolei wolniejszy utwr. W jej przypadku muzyka ma za zadanie stworzy spokojn i relaksujc atmosfer. W przypadku, gdy chcemy przekaza jak informacj, muzyka winna by dyskretna i nie powinna odciga uwagi widza od wydarze na ekranie. Instrumenty i nastroje. Kady instrument muzyczny posiada wasny ton. Poza tym, pewne instrumenty kojarz si z konkretnymi miejscami, sytuacjami, motywami, czy gatunkami filmowymi. Przykady: harmonijka = western/kowboj; dudy = Szkocja; saksofon = bar; gitara flamenco= Hiszpania; akordeon = nocne ycie w Paryu. W zalenoci od kontekstu, te utarte skojarzenia mog peni rol informacyjn lub humorystyczn, mog ilustrowa sceny o zabarwieniu dramatycznym lub te ironicznym. Ilustrowanie muzyk. Znaczenie obrazu moe by podkrelone przez muzyk na wiele rnych sposobw. Technika tworzenia nastroju podkrela nastrj panujcy w danej scenie poprzez wykorzystanie muzyki. Przykad: szczliwi ludzie radosna muzyka, smutni ludzie smutna muzyka. Kreskwki day pocztek technice zwanej mickeymousing (od Myszki Miki) kady ruch wywouje dwik. Muzyka gonitwowa, jak sama nazwa wskazuje, wykorzystywana jest do obrazowania gonitwy. Jest to pewien rodzaj jazzu kilku solistw improwizuje muzyczn bitw, podobn do tej na ekranie. Akcentujca funkcja muzyki, w odrnieniu od mickeymousingu, polega na podkrelaniu ni szczeglnych momentw nagrania, tych, ktre s wane dla fabuy filmu. Kontrastowanie muzyk. W celu zmylenia widza, sprowokowania go, lub przycignicia jego uwagi, stosuje si muzyk kontrastywn. rdo dwiku jest raco rne od sceny toczcej si na ekranie. Przykad: scena wojenna opisana jest weso muzyk. Polaryzowanie muzyk. Neutralny obraz lub mao interesujca scena zobrazowana jest przesadzon muzyk. Tego typu zabieg moe mie cel manipulacyjny lub ironizujcy, w zalenoci od kontekstu. Przykad: polityk pojawia si w kadrze, a muzyka zmienia si na bardziej ponur polityk wydaje si dziwny lub zowrogi.

Dodatkowe dwiki
Efekty specjalne. Bazy dwikw w Internecie pene s odgosw, strzaw, uderze, eksplozji, itp. Moemy rwnie wykorzysta dwik skrzypicych drzwi, czy rnego rodzaju krokw (kroki na piachu, betonie, drewnianej pododze). Wzbogacaj one nasz materia o dodatkowe dwiki, ktre pojawiaj si w naturze, ale trudno je uchwyci. Wane jest jednak, aby efekty specjalne byy jedynie dodatkiem i eby nie tworzyy dominujcego efektu same w sobie. To. Aby cieka dwikowa bya kompletna, powiniene doda dwiki z otaczajcego nas wiata. Potrzeba taka pojawia si gwnie w sytuacji, gdy przeprowadzamy nagranie w studio wtedy zdecydowanie odczuwamy brak ta muzycznego. Cisza. Czy cisza moe by rodzajem dwiku? Moesz nie zdawa sobie z tego sprawy, ale nawet jeli na ekranie nie jest prowadzona adna rozmowa ani te nie syszymy muzyki, inynierowie dwiku dodaj pewne haasy w tle, poniewa cisza jest czym nienaturalnym. Jednake, w pewnych przypadkach, cisza moe okaza si odpowiednim typem dwiku, ktry pomoe nam zbudowa waciw atmosfer.

28

Podstawy kompozycji obrazu


Cele: Poznanie zasad kompozycji obrazu Czas trwania: 02:30 h Grupa docelowa: Specjalici ds. reklamy i wizerunku, specjalici ds. PR, specjalici ds. sprzeday i marketingu, konsultanci, doradcy, specjalici ds. zarzdzania treci.

Kamera nie jest tylko urzdzeniem sucym do nagrywania wszystkiego w takiej formie, w jakiej si pojawia. Jest te wietnym narzdziem do wyraenia siebie, pokazania kreatywnoci i spontanicznych pomysw. Przed wyprbowaniem rnych moliwoci kamery, operator powinien jednak pozna kilka podstawowych zasad projektowania graficznego.

Zasada zotego rodka


Jak wspomniano w poprzednim rozdziale, obrazy asymetryczne wywouj wiksze napicie i zainteresowanie. Std te fotografowie lubi pracowa wedug tzw. zasady trzech czci stanowicej uproszczenie zasady zotego rodka, znanej rwnie jako zoty podzia lub boska proporcja.

Zasada ta oznacza, e obraz podzielony jest przez dwie poziome i dwie pionowe linie. Wedug zasady zotego rodka przedstawiony obiekt powinien by umieszczony albo wzdu jednej z linii, albo bezporednio na ich przeciciu. Zgodnie z t zasad, kwiat (lub jego kwiatostan) nie powinien znajdowa si dokadnie na rodku obrazu, ale wzdu prawej linii.

Kompozycja obrazu
Celem kompozycji obrazu jest zorganizowanie przedmiotw lub osb na zdjciu w najbardziej efektywny i wyrany sposb. Kompozycja obrazu oparta jest na zasadzie zotego rodka. Jeli chcesz nagra wywiad, powiniene:

29

1. 2.

Wybra odpowiedni odlego kamery (rodzaj ujcia). W wikszoci przypadkw bdzie to zblienie, pokazujce osob, z ktr przeprowadzany jest wywiad, od klatki piersiowej w gr. Okreli pooenie osoby na obrazie. Umie osob w prawej lub lewej trzeciej czci obrazu. Osoba powinna siedzie/sta troch z boku (aby unikn perspektywy czoowej, ktra spaszcza obraz osoby). Upewnij si, e nad gow zachowana jest rwnowaga przestrzeni (nie za dua i nie za maa).

Linie i kontrasty
Linie i kontrasty s elementami, ktre w duym stopniu wpywaj na percepcj obrazu przez odbiorc. Linie pomagaj skupi wzrok na rnych czciach obrazu lub prowadzi go po obrazie. Dodatkowo, linie wpywaj na emocje odbiorcy. Linie pionowe na przykad pomagaj wywoa uczucie rangi, wysokoci i siy. Kontrast w kompozycji fotograficznej jest skutecznym sposobem skierowania uwagi odbiorcy na centrum zainteresowania. Pozycjonowanie elementw tworzcych kontrast zwiksza nacisk i skupia uwag odbiorcy.

Kontrasty jasny-ciemny
Najbardziej popularnym rodzajem kontrastu jest prawdopodobnie kontrast jasny-ciemny. Kiedy biae koo ley na czarnym kwadracie, odbiorca automatycznie skupia uwag na biaej powierzchni. W przypadku kontrastu jasny-ciemny uwaga widza jest zawsze skierowana na jasn cz. 30

Kontrasty kolorw
Kontrasty kolorw czsto wykorzystywane s jako narzdzie stylistyczne w reklamie. Na przykad: jeeli obraz skada si z kilku kwadratw, z ktrych wszystkie s niebieskie z wyjtkiem jednego czerwonego kwadratu, uwaga odbiorcy skupi si na czerwonym kwadracie. Kontrast kolorw mona doda w trakcie postprodukcji.

Kontrast proporcji
Ten sam przykad moe by wykorzystany przy kontracie proporcji: wrd rnych niebieskich kwadratw jest tylko jeden czerwony kwadrat. Rnica w proporcji przyciga uwag odbiorcy i skupia j na pojedynczym czerwonym kwadracie.

31

Kontrast formy i powierzchni


Jeeli jest tylko jedno koo pomidzy kwadratami, uwaga odbiorcy skupi si na kole.

Linie poziome, pionowe i ukone


Podczas gdy linie poziome tworz wraenie harmonii, spokoju i statycznoci, linie pionowe wyraaj dominacj, moc i si. Linie ukone natomiast tworz atmosfer niepokoju, dysharmonii, dynamiki i napicia. Linie poziome. Plan oglny morza tworzy relaksujce i harmoniczne wraenie dziki wyranym liniom pomidzy morzem, pla i niebem.

Linie pionowe. Plan oglny Biaego Domu wywouje wraenie wielkoci i mocy tworzone przez pionowe linie kolumn.

32

Linie ukone. Ujcie lasu z pochylonymi drzewami zawiera ukone linie, dlatego te obraz wydaje si niepokojcy i nieharmonijny. Odbiorca bdzie mia wraenie, e drzewa za chwil upadn. Linie graficzne lub niewidoczne. Istniej dwa rodzaje linii na obrazie. Linie graficzne tworzone przez obiekty i ich pozycje, na przykad: kaniony miejskie, krajobrazy, pozycjonowanie osoby w pokoju. Linie wirtualne i linie niewidoczne s tworzone poprzez ruch na obrazie tzw. wektory ruchu. Linie wirtualne mog by tworzone przez ruch. Kierunek spojrzenia, tzw. wektor wzroku, oraz gesty take tworz linie wirtualne.

Symetria
Symetria i asymetria tworz dynamik i napicie obrazu. W symetrycznie uporzdkowanym obrazie elementy maj swoje odbicie na osi, w przypadku asymetrii elementy s rozmieszczone przypadkowo. Symetria. Obrazy symetryczne wywouj, tak jak linie poziome, wraenie harmonii. Takie rozwizanie moe by nieciekawe, jeli jest zbyt czsto wykorzystywane.

33

Asymetria. Aby wywoa zainteresowanie i skupi uwag odbiorcy, wiele obrazw zorganizowanych jest asymetrycznie. Asymetria obrazw wydaje si bardziej dynamiczna i fascynujca.

34

Reyseria i praca na scenie


Cele: Poznanie podstawowych metod pracy z ekip na planie oraz struktury dramatycznej podczas krcenia zdj. Czas trwania: 01:30 h Grupa docelowa: Specjalici ds. reklamy i wizerunku, specjalici ds. PR, specjalici ds. sprzeday i marketingu, konsultanci, doradcy, specjalici ds. zarzdzania treci.

Struktura dramatyczna
Dramaturgia jest sztuk kompozycji dramatycznej i przedstawieniem gwnych elementw dramatu na scenie. W szerszym ujciu moe by te definiowana jako ksztatowanie historii w taki sposb, aby moga by zagrana na scenie. Dramaturgia nadaje dzieu lub przedstawieniu struktur. Kada narracja, bez wzgldu na to, czy jest to powie, nagranie radiowe, film lub reporta telewizyjny, wymaga dramaturgii. Zadaniem narracji dramaturgicznej jest rozrywka i skupienie uwagi odbiorcy. Jeli odbiorca jest znudzony filmem, oznacza to, e jest co nie tak z dramaturgi. Istnieje kilka modeli dramaturgicznych, ktre powinien zna kady montaysta. Wykorzystanie tych modeli moe pomc stworzy ciekawy film.

Piramida Freytaga
Poniszy schemat przedstawia (idealn) struktur dramaturgiczn narracji. Podstawowe elementy struktury mona odnale prawie we wszystkich rodzajach narracji (fikcyjnej i rzeczywistej). Taki zoony model moe by dostosowany do krtkich form (takich jak reportae telewizyjne), ale z pewnymi ograniczeniami. HPP: obsuga wtek pozycjonowanie (ang. Handling Plot Point)) Ekspozycja. W ekspozycji odbiorcy poznaj sytuacj pocztkow i podstawowe informacje drugoplanowe: Kto? Kiedy? Gdzie? Konflikt zblia si powoli, ale systematycznie. Zawizanie konfliktu. W wikszoci konflikt inicjowany jest przez impuls, np. zdarzenie lub rozmow. Konflikt. Kiedy konflikt dochodzi do punktu kulminacyjnego, pokazane s moliwoci, w jaki sposb gwni bohaterowie mog pokona przeciwnikw i przeszkody. Konflikt ma pochodzenie zewntrzne (na przykad statek zaczyna ton) lub istniej wewntrzne przyczyny, takie jak zwtpienie, strach lub niespeniona mio. Punkt zwrotny. Od czasw Arystotelesa naga zmiana narracji nazywana jest perypetiami i prowadzi do pozytywnego lub negatywnego rozwizania problemu. Rozwizanie konfliktu. Konflikt zostaje rozwizany i staje si jasne, czy dobry bohater wygrywa, czy przegrywa. Dla odbiorcy oznacza to spadek napicia. Zakoczenie. Fina narracji moe by zamknity lub otwarty. Otwarte zakoczenie musi wskazywa, w jaki sposb bdzie wygldaa przyszo bohaterw. Schemat HPP wyznacza gwne momenty, w ktrych ma si pojawi nowe rozwinicie akcji. Nazywa si je te punktami zwrotnymi, poniewa prowadz histori w innym kierunku. Bardzo czsto schemat ten jest zaskakujcy i wywouje najwikszy efekt, kiedy odbiorca si tego nie spodziewa. Ekspozycja i zakoczenie czsto obejmuj narracj. Dokonuje si tego, pozwalajc bohaterom na wystpienie na pocztku i na kocu historii w takiej samej lub bardzo podobnej sytuacji. Przykad: Na pocztku narracji bohater Z prowadzi szczliwe ycie ze swoj rodzin. W trakcie opowieci bierze udzia w niebezpiecznej operacji wojskowej. W kocu wraca z lekkimi obraeniami do swojej rodziny.

35

Zawizanie konfliktu

Punkt zwrotny

Elementy budujce napicie


Kontrasty. Odwoanie do emocji, na przykad: szczcia, empatii, smutku. Humor, jeli pasuje do historii, jest zawsze doceniany przez odbiorcw. Przykad: biedny i bogaty, mody i stary, dobry i zy. Retardacja. Rozwizanie konfliktu lub punkt kulminacyjny s przeoone w czasie. Przykad: Mczyzna ma wanie skoczy z mostu, dzwoni jego komrka; mczyzna odbiera j, a potem skacze. Suspens. Informacja z wyprzedzeniem, odbiorca wie wicej ni bohater. Zaskoczenie. Odbiorcy wiedz mniej ni bohater i s zaskoczeni zdarzeniami, ktrych nie mona byo przewidzie. Skok w czasie. Narracja nie jest prowadzona w porzdku chronologicznym, porzdek scen tworzy pewnego rodzaju dramaturgiczny efekt. Typowymi przykadami s retrospekcja i widzenie przyszych zdarze.

Praca na scenie
Jednym z najwikszych wyzwa w multimediach jest zorganizowanie duej iloci rnych czynnoci. Jest to szczeglnie trudne, kiedy pracuje si w obcym miejscu i z ludmi, ktrych si zbyt dobrze nie zna. Przy produkcji filmw wideo czsto wystpuje taka sytuacja. Organizacja miejsca. Wane jest rozwijanie pewnych nawykw i, w konsekwencji, umiejtnoci kontrolowania pracy na planie. Podczas nagrywania najwaniejsz rzecz jest czas przed jego rozpoczciem. Sam film wideo jest jedynie efektem tego, czy czas ten zosta waciwie wykorzystany. Podczas krcenia mona kilkakrotnie zmieni scenariusz i inne dokumenty produkcji. Naley zadba o to, aby kady czonek ekipy mia t sam wersj. Zasady pracy i samodyscyplina s bardzo istotne. atwo jest straci kontrol nad sytuacj, co moe prowadzi do dodatkowych opnie. Sprawny reyser i producent filmw wideo jest przede wszystkim dobrym organizatorem. Jeeli nad filmem pracuje ponad dziesi osb, potrzebna jest osoba, ktra zajmie si kwestiami organizacyjnymi. Cigo. Dla widzw wane jest zachowanie cigoci midzy ujciami i scenami. Wyraa si to gwnie w trosce o szczegy, o ktrych atwo zapomnie podczas pracy na planie. Czsto kolejne ujcia i sceny nie s nagrywane tego samego dnia. Naley zadba o to, aby postaci byy odpowiednio ubrane i uczesane. Wane s rwnie elementy dekoracji. Chocia szczegowe planowanie scen pomaga unikn problemw, dobrze, jeli reyser potrafi przewidzie konsekwencje swoich nagych decyzji, ktre mog w niespodziewany sposb wpyn na wynik kocowy.

Ekspozycja

36

Rozwizanie

Zakoczenie

Monta filmw
Cele: Nabycie praktycznych umiejtnoci z zakresu montau filmw wideo (warsztat). Czas trwania: 04:00 h Grupa docelowa: Specjalici ds. reklamy i wizerunku, specjalici PR, specjalici ds. sprzeday i marketingu, doradcy, konsultanci, specjalici ds. zarzdzania treci.

Co to jest monta filmw?


Niniejszy rozdzia przedstawia podstawy montau filmw i wprowadzenie do oprogramowania do montau (systemy profesjonalne i amatorskie). Monta filmu jest czci procesu postprodukcji filmowej. Obejmuje wybr i czenie uj, skadanie sekwencji i ostatecznie stworzenie ukoczonego filmu. Zasadniczo monta filmw jest sztuk, technik i procedur czenia uj w spjn cao. Montaysta filmowy jest osob, ktra wykonuje monta poprzez zoenie materiau filmowego.

Budowanie sekwencji
Zasadniczo w procesie postprodukcji wyrniamy nastpujce jednostki filmowe: Ujcie. Najmniejsza jednostka filmu; pojedynczy nieprzerwany odcinek nagranego wystpu, trwajcy od momentu wczenia nagrywania w kamerze do jego wyczenia. Scena. Nieprzerwany fragment opowieci charakteryzujcy si jednoci miejsca lub skupiony na konkretnym bohaterze. Sceny skadaj si z uj. Sekwencja. Cig scen. Akt. Zwykle jednostka techniczna: jedna rolka 35mm filmu o dugoci 300 metrw. Praktycznie niestosowana w produkcji filmw wideo.

Aspekty montau
Gwnym zadaniem montaysty jest uoenie poszczeglnych uj w scen. Sceny powinny by uporzdkowane w logicznej sekwencji. W rezultacie zmontowany materia powinien odpowiada scenariuszowi. Dodatkowo ujcia i sceny mog by uzupenione muzyk, animacj lub innymi efektami. Istnieje wiele sposobw wzbogacenia treci filmu. Niektre z nich zostan omwione pniej (patrz poniej: Dobre praktyki i triki).

Przebieg montau
Wikszo programw do montau dziaa na bardzo podobnej zasadzie i obejmuje nastpujce elementy: Skrzynka projektu (Project Bin) O czasu (Timeline) Podgld (Preview) Efekty (Effects)

Czasami elementy te maj rne nazwy. Prawie kade oprogramowanie nieznacznie si rni, ale istota pozostaje ta sama. Dziaanie jest proste: naley odpowiednio uporzdkowa materia filmowy wedug osi czasu, w odpowiedniej kolejnoci, a nastpnie wzmocni go efektami. Poniej przedstawiono najbardziej popularny przebieg montau z podstawowymi elementami.

37

Przegld popularnych moliwoci przebiegu montau w trybie offline


Adobe Premiere. Adobe oferuje wiele oprogramowa sucych do tworzenia multimediw. Najbardziej znanymi s: Photoshop (korekta obrazu), Illustrator (tworzenie grafiki wektorowej), InDesign (DTP) i Premiere, ktry jest uywany do montau filmw wideo.

Widok oglny Adobe Premiere

Skrzynka projektu: tutaj mona umieci wszystkie pliki rdowe (ujcia, grafik, utwory muzyczne, tytuy itd.). Mona tu rwnie przechowywa pene sekwencje montowanego materiau przed ich eksportem.

38

O czasu: tutaj mona uporzdkowa wszystkie pliki rdowe. Mona wykorzysta wiele filmw wideo i cieek dwikowych (V1, V2, V3, A1, A2, A3). Kolorowe supki przedstawione na osi czasu s poszczeglnymi ujciami.

Przegld projektu: Tutaj mona zobaczy efekty swojej pracy. Na dole widoczne s rwnie przyciski do montau rnych uj. Mo na zobaczy ca o czasu lub poszczeglne odcinki.

Mikser, przegldarka mediw, efekty tutaj mona udoskonali swj film wideo. W lewym oknie na przykad mona poczy rne rda audio, w tym: gono, kanay, ujcia panoramiczne, efekty itd.

39

Final Cut.

Avid.

Co jeli nie posiadamy tak zaawansowanego oprogramowania?


Jeli nie posiadamy dostpu do drogich systemw do montau, mona rwnie wykorzysta oprogramowania dostpne prawie na kadym komputerze. Takie programy nie maj zbyt wielu funkcji, ale w wielu przypadkach s wystarczajce. Mona ich uywa do nauki podstaw montau filmw wideo, zanim zdecydujemy si na profesjonalny program. Movie Maker. Windows Live Movie Maker stanowi cz systemu operacyjnego Windows mona go pobra ze strony internetowej Microsoft i bezpatnie zainstalowa na swoim komputerze. Naley jednak pamita, e Movie Maker jest prostym oprogramowaniem i nie umoliwia pracy nad skomplikowanymi projektami. iMovie. iMovie jest programem w pakiecie systemu operacyjnego Mac. Nie trzeba niczego instalowa, jeli jest si ju uytkownikiem Macbooka, Maca lub iMaca. Naley go tylko odszuka w programach. iMovie jest nieco bardziej rozbudowany, ale nadal jest to oprogramowanie amatorskie.

40

Edytory online jako popularne rozwizanie. Obecnie na rynku dostpne s take programy, ktre dziaaj bezporednio w Internecie. Aplikacje te s dostpne przez przegldark i nie wymagaj instalacji niczego dodatkowego. Naley tylko zaadowa tre do serwera aplikacji i dokona edycji online. Potrzebne jest jednak szybkie i stabilne poczenie z Internetem.

Co jest potrzebne, aby rozpocz?


Monta filmw wideo wymaga przede wszystkim bardzo dobrego komputera. Prosty monta moe zosta wykonany na jakimkolwiek nowoczesnym komputerze, ale istotny jest czas oczekiwania na przetwarzanie scen i uj (tzw. rendering). Rendering wymaga sprawnego komputera, poniewa zajmuje duo zasobw. Czasami (obecnie coraz czciej) montayci pracuj na laptopach. Monta bardzo duego projektu moe by trudny na przenonym komputerze, ale mona na nim wykona mniejsze prace.

Dobre praktyki i triki


W tej czci pokaemy bardziej szczegowo poszczeglne dziaania wykonywane przez montayst. Zrozumienie profesjonalnych programw w taki sposb, aby korzysta z nich bez problemu wymaga duo czasu. Wykorzystamy Adobe Premiere Elements, ktry jest nieco uproszczon wersj Adobe Premiere Pro. Program jest atwy do opanowania i zawiera wszystkie kluczowe elementy. Jak zacz? Po uruchomieniu programu pojawi si ekran powitalny. Mona wybra jedn z dwch opcji: Organizer do organizacji, wyszukiwania i ogldania wszystkich plikw rdowych takich jak filmy wideo, zdjcia, muzyka. Video Editor do tworzenia filmw z efektami specjalnymi i ich udostpniania.

Naley wybra Video Editor i poczeka, a si wczy. Mona wybra istniejcy projekt lub utworzy zupenie nowy. Naley wybra New Project i poczeka kilka sekund.

41

Widok oglny.

Gwny pasek narzdzi

Okno podgldu z klawiszami modyfikatora

Timeline z narzdziami, filtrami i efektem wstki. Timeline ma rne cieki do filmw wideo i audio. cieki audio dodatkowo dziel si na zwyke audio, narracj i ciek dwikow. Mona zmienia ilo i kolejno cieek. Niektre cieki mog by ukryte lub usunite.

42

Importowanie plikw rdowych. Aby importowa pliki rdowe na Timeline lub do Project Assets naley wybra Add Media. Nastpnie naley wybra rdo. Mona zrzuci multimedia bezporednio z kamery (przez USB lub FireWire) albo po prostu wybra pliki z dysku twardego lub karty pamici. Od tego momentu wszystkie pliki bd w oknie Project Assets i bd gotowe do uycia. Panel Add Media: Jak wida, mona dodawa pliki multimedialne z wielu rnych rde, w tym dyskw, kamer wideo, kamer internetowych oraz cyfrowych aparatw fotograficznych.

Od tego momentu wszystkie importowane multimedia bd znajdowa si w Project Assets. Dobrze jest zebra wszystkie wane pliki multimedialne przed rozpoczciem montau. Pomoe to zachowa porzdek w projekcie.

43

Cicie. Naley dwukrotnie klikn na ujcie (plik) w Project Assets. Pojawi si okno cicia. Nastpnie mona wykorzysta znacznik Set In/Set Out, aby zaznaczy, kiedy ujcie powinno si rozpocz i zakoczy. Program automatycznie dostosuje to ujcie.

Istnieje jeszcze drugi sposb, aby wykona cicie ujcia. Mona wstawi ujcie na Timeline (wystarczy przenie je za pomoc myszki). Naley znale krawdzie pliku i przecign je. Nastpnie mona zmniejszy plik do podanej dugoci. Mona korzysta z obu sposobw. Wane jest, aby sprawdzi cicie w praktyce. Jeli nie jestemy pewni, jak poczy dwa ujcia, trzeba po prostu poprbowa. Naley pamita o przestrzeganiu zasad opisanych w poprzednim rozdziale.

Przejcie. Dowolne dwa ujcia mona w prosty sposb ze sob poczy (umieszczajc jeden za drugim) lub uy tzw. efektu przejcia. Efekt ten mona wybra z menu pod Timeline (Transitions). Mona wybiera spord kilkudziesiciu rnych przej, od podstawowych do bardzo skomplikowanych. Naley po prostu przecign i upuci dany efekt na Timeline pomidzy dwoma wideoklipami.

44

W oknie ustawie dodatkowych mona wybra czas trwania i mona wyrwna przejcie midzy wideoklipami. Naley uwaa, aby nie naduywa efektw przejcia, bo mog one zakci odbir filmu. Do podstawowych przej, ktre s najczciej wykorzystywane przez filmowcw nale: przenikanie (cross fade) i zanikanie do czerni (fade to black).

W filmach penometraowych efekty s najczciej uywane do czenia scen (np. poprzez efekt zanikania do czerni odbiorcy atwo mog si zorientowa, e miejsce akcji zmienio si). Jednak w przypadku nowych form (takich jak np. teledyski) efekty s stosowane czciej i w rnych kombinacjach.

Tytuy. W ten sam sposb mona doda napisy do filmu. W dolnym menu znajduj si funkcje Titles & Texts, w ktrych mona znale dziesitki gotowych wzorw. Naley umieci wybrany format napisw Timeline, nad ktrym znajduj si wideoklipy. na

Automatycznie pojawi si okno Adjustments, w ktrym mona dopasowa napisy do swoich potrzeb.

Przykadowe modele napisw s dosy dobrze opracowane, naley tylko dopracowa szczegy tak, aby miay podany wygld i pasoway do projektu.

45

Muzyka. Mona wzbogaci film ciek dwikow. Mona do tego celu wykorzysta gotowy kawaek w zakadce Music lub doda wasn muzyk w grnym menu zakadki Add Media. Wystarczy tylko przecign plik do punktu Soundtrack i dopasowa go do pozostaych elementw filmu. Korekta dwiku. Korekta dwiku to waciwa regulacja kadej cieki dwikowej. Dla kadego wideoklipu, jak i dla kadego utworu muzycznego czy efektu dwikowego jest osobna cieka dwikowa. Ich parametry musz by prawidowo ustawione, aby muzyka nie zakcaa odbioru filmu i tak, aby dialogi byy syszalne. Na dolnym ekranie naley wybra Tools, a nastpnie Audio Mixer.

Poniej znajduje si okno Audio Mixer. Kady kana ma osobny supek regulacji, ktry mona ustawi na dwa sposoby: Balance poziom gonoci kanau (prawo-lewo), Level oglny poziom wzmocnienia dwiku.

Mona rwnie cakowicie wyciszy dany kana.

Istniej rwnie dodatkowe filtry dwikowe dostpne dla niektrych typw oprogramowania, ktre pozwalaj na bardziej skomplikowan korekt dwiku, np. redukcj haasu lub pogosu.

46

Korekta koloru. Filmy bardzo czsto nagrywane s o rnych porach dnia, w pomieszczeniu lub na zewntrz. W rezultacie aktorzy pojawiaj si w rnym wietle i kolory rnych uj nie pasuj do siebie. Mona to naprawi na etapie montau. W prawym menu w zakadce Adjust znajduj si narzdzia, ktre w tym pomog.

Najpierw naley uy opcji Temperature and Tint. Jeli to nie wystarczy, naley wybra Color. Tutaj mona bardziej szczegowo dopasowa ustawienia. Naley powtrzy dane ustawienia dla kadego ujcia. Istotne jest, aby zwrci uwag jak ujcia wygldaj razem i czy kolory s bardziej do siebie dopasowane po korekcie. Grafika. Wykorzystanie tekstu jest standardowym wsplnym elementem kadej produkcji telewizyjnej. Zwykle pojawia si w formie podpisw pod wystpujcymi osobami (imi, nazwisko, funkcja), napisw do filmu, czowki lub napisw kocowych. Mona atwo doda napisy do filmu uywajc zakadki Titles & Texts w dolnym menu. Wystarczy wybra projekt tekstu i dopasowa go do swoich potrzeb.

Eksport. Aby zmontowany film mona byo udostpni do ogldania, musi by eksportowany w wybranym formacie. W ten sposb otrzymamy pojedynczy plik, ktry bdzie mona opublikowa w Internecie, nagra na dysku lub na noniku pendrive. Naley wybra opcj Publish+Share w grnym menu. Nastpnie naley wybra jedn z dostpnych opcji, w zalenoci od tego, co chcemy osign. Dostpne s nastpujce opcje: Web DVD jeli przygotowujemy DVD do ogldania na komputerze.

47

Disc jeli przygotowujemy DVD lub dysk Blu-ray do ogldania na niezalenym oddzielnym odtwarzaczu wideo. Online jeli chcemy opublikowa swj film bezporednio w Internecie na stronie YouTube, Facebook lub Vimeo. Computer jeli chcemy zapisa plik na swoim komputerze. Mobile Phones and Players jeli chcemy przygotowa plik, ktry bdzie mona odtworzy na smartfonie lub innym urzdzeniu.

Pytania testowe: 1. 2. 3. 4. 5. Wymie najwaniejsze czci kamery i ich funkcje. Wymie 4 rne formaty nonikw danych, na ktrych rejestrowane s dane. Wyjanij pojcie plan amerykaski. Co to jest: Specjalne urzdzenie suce do podnoszenia kamery wysoko w powietrze i filmowanie z gry? Wymie przynajmniej 3 popularne programy do edycji w trybie offline.

6. Kamera porusza si pionowo z gry na d lub odwrotnie jak nazywa si taki ruch?

48

Modu B Dziennikarstwo crossmediowe


Wprowadzenie do moduu
Gwne wyzwania, ktrym wspczesna produkcja medialna musi stawi czoa to umiejtno wykorzystania zasobw dostpnych w Internecie, serwisach spoecznociowych oraz sprawne czenie rnorodnych rodowisk w procesie tworzenia nowych materiaw, produkcji wideo czy strumieniowaniu treci. Chcielibymy przedstawi ciekawe informacje na temat niektrych zasobw, ktre mog uatwi tworzenie treci multimedialnych w sieci. Metodyka Nowych Mediw to swego rodzaju ramy metodyczne, ktre stworzono z myl o rozwijaniu umiejtnoci z zakresu produkcji multimediw. Podczas gdy Modu A skupia si na produkcji multimedialnej, Modu B koncentruje si na nowych formach dziennikarskich: dziennikarstwie crossmediowym oraz transmediowym. W dalszej czci znajd Pastwo teoretyczne i praktyczne informacje na temat rnych koncepcji dziennikarstwa w XXI wieku oraz wykaz niektrych zasobw, ktre mog by przydatne w produkcji multimediw.

Grupa docelowa
Modu B, jako cz publikacji Metodyka Nowych Mediw, stworzono przede wszystkim z myl o freelancerach oraz specjalistach ds. PR, marketingu, coachingu, konsultingu, itp., jednak polecamy go rwnie wszystkim tym, ktrzy: interesuj si nowymi formami pojawiajcymi si w dziennikarstwie, lubi by na bieco z nowociami z zakresu produkcji multimediw, oraz wykorzystuj Internet jako gwny kana komunikacyjny.

Informacje oglne
Modu B podzielono na 5 rozdziaw. Struktura kursu jest zgodna z wspczesnymi trendami: dostarcza uczestnikom teoretycznych podstaw, ktre nastpnie poparto praktycznymi przykadami i wiczeniami. Dziennikarstwo w XXI wieku. Czas trwania: 01:00 h Ten rozdzia to prba przedstawienia wspczesnej koncepcji dziennikarstwa XXI wieku. Zawiera krtk charakterystyk form i trendw obecnych w dziennikarstwie oraz prezentuje, jak mog zmienia punkt widzenia odbiorcy. Przenikanie si mediw. Czas trwania: 01:00 h Rozdzia ma na celu propagowanie wsppracy w procesie produkcji i zarzdzania wiadomociami, zwaszcza z wykorzystaniem specjalnych narzdzi dostpnych w Internecie. Biorc pod uwag fakt, e nowa koncepcja dziennikarstwa polega na otwarciu go dla spoeczestwa i promowaniu wsppracy, musimy omwi te rne rodowiska umoliwiajce tak wspprac, jak rwnie kwestie dotyczce tego, jak tworzy i kreowa wiadomoci w ramach wsppracy. Rozpowszechnianie si multimediw. Czas trwania: 01:00 h Ta cz Moduu B zawiera prezentacj najpopularniejszych platform multimedialnych oraz przydatne informacje na temat wykorzystania ich moliwoci. Dodatkowo, zamiecilimy tu oddzielny wtek dotyczcy platform typu open source. Serwisy spoecznociowe. Czas trwania: 01:00 h Ten rozdzia powicony jest tematowi serwisw spoecznociowych oraz temu, jaki jest ich potencja dla przekazu crossmediowego. Gwnym jego celem jest przedstawienie uczestnikom wiodcych serwisw spoecznociowych z punktu widzenia mediw krzyowych (koncepcja multikryterialna) oraz potencjau serwisw spoecznociowych (oraz sieci kontaktw nawizywanych w Internecie) dla nowych mediw. Aspekty prawne. Czas trwania: 01:00 h Rozdzia, ktry wprowadza uczestnikw w temat mechanizmw prawnych regulujcych kwestie zwizane z tworzeniem multimediw online. Jest to temat istotny, poniewa rzuca nowe wiato na pewne aspekty prawne oraz prezentuje najnowsze procedury z zakresu ochrony praw intelektualnych w kontekcie treci multimedialnych online.

49

Dziennikarstwo w XXI wieku


Cele: Przedstawienie nowych poj i trendw w dziennikarstwie. Czas trwania: 01:00 godz. Grupa docelowa: Specjalici ds. reklamy i wizerunku, specjalici PR, specjalici ds. sprzeday i marketingu, doradcy, konsultanci, specjalici ds. zarzdzania treci.

yjemy w erze cyfrowej. Kady obserwuje innych i sam jest obserwowany przez cay czas i wszdzie. Ludzie maj praktycznie nieograniczony dostp do informacji, co daje ogromn mas danych, na podstawie ktrych mog tworzy i rozpowszechnia wasne. W dzisiejszych czasach kady moe by swoim lub czyim dziennikarzem i redaktorem.

Multimedia i dziennikarstwo crossmediowe


Wspczesne media wykorzystuj rne aplikacje, platformy i zasoby, bazujce na zaawansowanych strukturach nawigacyjnych, ktre wspierane s w rnych dziaaniach i do ktrych zalicza si gry, rodowiska wspierajce wspprac, blog i wiele innych. To wanie rozumiemy pod pojciem crossmedia. Jest to wykorzystanie rnych zasobw w celu poprawienia jakoci wiadomoci oraz dotarcia do szerszego grona odbiorcw.

Crossmedia to
nowa strategia komunikacyjna, ktra dziki zastosowaniu rnorodnych rodkw przekazu (multimediw), wykorzystuje informacje, nowe artykuy czy inne zasoby, by dotrze do szerszego grona odbiorcw, gwarantujc w ten sposb osignicie moliwie najbardziej skutecznego przekazu.

Kanay przekazu crossmediowego najlepiej sprawdzaj si w Internecie oraz s dostosowane do potrzeb okrelonej grupy docelowej. Obejmuj aplikacje umoliwiajce interakcj i wspprac z innymi uytkownikami oraz narzdzia suce do zarzdzania zasobami. To wirtualne rodowisko obejmuje te integracj rnych platform takich jak telewizja, radio, chaty, SMS, MMS oraz aplikacje mobilne, promujc tworzenie powiza midzy usugami za porednictwem rnych rodkw przekazu. Moemy stworzy silniejszy przekaz, bazujc gwnie na wiadomoci, a nie na metodzie wykorzystanej do jej przekazu. Nie moemy jednak zapomnie, e interaktywna idea przekazu crossmediowego wykracza poza Internet. Gry, smartfony, tablety, przenone odtwarzacze multimedialne oraz inne urzdzenia przenone odgrywaj obecnie kluczow rol w procesie komunikacji oraz wymiany informacji i wiedzy pomidzy ludmi na caym wiecie. Wanie dlatego zjawisko crossmedia stanowi wyzwanie dla dziennikarstwa w XXI w., co wie si z tworzeniem nowego rodowiska promujcego nowe koncepcje tworzenia informacji i przekazywania wiadomoci. Chodzi o dwukierunkowy kana do tworzenia informacji i zasobw, gdzie promowaoby si wspprac midzy reporterem a jego grup docelow oraz prezentowaoby si uycie rnych rodkw przekazu, takich jak wideo, audio, tekst, mikroblogi, itp. Oczywicie istniej rnice pomidzy nowym dziennikarstwem i star produkcj multimedialn. W gwnej mierze polegaj one na rnicach w znaczeniu tych samych poj takich jak wiadomo, rodek przekazu, odbiorca, tymczasowo.

50

W poniszej tabeli przedstawiono podstawowe rnice midzy tymi dwoma koncepcjami: Dziennikarstwo tradycyjne Wiadomo Odbiorcy Zaangaowanie rodek przekazu jednokierunkowa okrelona grupa nie jeden Dziennikarstwo crossmedialne dwu/wielokierunkowa rne grupy wsppraca z odbiorc wiele wykorzystanie rnych rodkw przekazu wielokanaowo brak ram czasowych nieograniczony

Kana Ramy czasowe Zakres geograficzny

kana bezporedni okrelony czas ograniczony

Jaki czas temu pojawi si te nowy termin, ktry przyczynia si do dalszego rozwoju pojcia crossmedia i udoskonala wiat massmediw i komunikacji Transmedia. Inicjatywy, produkty i narracja s czci relacji. Rozbudowuj dramatyzm gwnych wydarze wykorzystujc wiksz liczb platform przekazu i pozwalaj uytkownikom na wzicie udziau w wydarzeniach i na tworzenie przekazu.

Crossmedia Transmedia
Przedstawia histori za pomoc wielu rodkwi przekazu. Historia ta nie ma sensu, jeli nie eksperymentujemy ze wszystkimi z tych rodkw. Crossmedia poszerza zakres wykorzystanych platform przekazu bez rozbudowywania opowiadanej historii.

Przekaz transmediowy polega na tym, e kada z wykorzystanych platform, okien czy elementw stanowi cz danej wiadomoci i s one ze sob powizane. W ten sposb kada cz przekazu jest wyjtkowa, w zalenoci od platformy, ktr wykorzystano do jej przekazania (Internet, komiks, portal spoecznociowy, gra wideo). W dziennikarstwie transmediowym uytkownicy uczestnicz w procesie tworzenia historii, co znaczy, e mog stworzy i upubliczni wasny, lepszy przekaz.

51

Transmedialna inicjatywa. Twittersodios de El Barco


To serial, ktrego scenariusz oparty jest na wpisach publikowanych na twitterze. Fani mog komunikowa si z bohaterami, publikujc wpisy. Maj te dostp do konkretnych treci dostpnych tylko dla nich, musz wsppracowa ze sob eby rozwizywa zagadki. Program to inicjatywa czca ide przekazu transmediowego i najbardziej innowacyjny rodzaj przekazu telewizyjnego telewizji spoecznociowej.

Osoby zainteresowane tym tematem znajd wiele stron internetowych powiconych dziennikarstwu multimedialnemu. Multimedia Muse: Multimedia Muse to rodowisko on-line stworzone z myl o wspieraniu producentw multimediw. Strona koncentruje si na temacie fotodziennikarstwa, jednak znajdziemy tam te przydatne informacje na temat innych form produkcji multimedialnych takie jak: tutoriale, narzdzia, podrczniki. Warto te zapozna si z czci powicon karierze, mona tam znale ciekawe oferty pracy. Innovative Interactivity: to otwarte rodowisko umoliwiajce wspprac z zakresu tradycyjnego i nowego dziennikarstwa. Znajdziemy tam wiele interesujcych publikacji, wskazwek oraz zasoby multimedialne, ktre z powodzeniem mona wykorzysta w pracy. duckrabbit: to prywatna firma dziaajca w brany produkcji multimedialnej. Zajmuje si gownie zdjciami, nagraniami wideo oraz produkcj multimedialn na potrzeby organizacji pozarzdowych i im podobnych. Znajdziemy tam oferty szkole, rekomendacje, podrczniki, nowinki, itp. Kady, kto interesuje si nowymi moliwociami oferowanymi przez produkcj multimedialn powinien zna t stron. Multimedia Shooter: jedna z najbardziej wyczerpujcych stron na temat produkcji multimedialnej. Jest przyjazna uytkownikowi, atwa w nawigacji, a jej zawarto jest naprawd praktyczna. Znajdziemy tam wskazwki, nowinki, komentarze oraz przykady najlepszych dokona dziennikarstwa nowych mediw.

Praktyka: Zapoznaj si z jedn tych platform. Przejrzyj kategorie po prawej stronie, znajdziesz tam opcje umoliwiajce filtrowanie i przegldanie treci, ktre Ci interesuj (na przykad: szkolenia, porady czy interaktywne tutoriale, itp.)

Przegld gatunkw dziennikarskich


Dziennikarstwo to zbieranie i obrbka rnego rodzaju informacji (pisemnych, ustnych, wizualnych lub graficznych). Jego celem jest zbieranie, analizowanie, synteza, porzdkowanie i publikowanie dostpnych w danym momencie i pojawiajcych si informacji. Istnieje wiele gatunkw i form dziennikarstwa. Kada z nich ma na celu zaprezentowanie informacji z innej perspektywy. Biorc pod uwag prezentowanie informacji, moemy rozrni nastpujce gatunki dziennikarstwa: Dziennikarstwo informacyjne ma na celu zaprezentowanie wiadomoci, bez adnych ozdobnikw i upiksze, w sposb bezporedni i obiektywny. Przedstawia histori tak, jaka jest, dokada stara, by przedstawi informacje w sposb obiektywny. Felieton prezentuje punkt widzenia autora i jego osobisty stosunek do tematu, jakiego zdarzenia lub osoby. Dziennikarz lub autor odzwierciedla te stanowisko prezentowane przez wybrany rodek przekazu. Dziki niemu widz, suchacz czy czytelnik poznaje stanowisko autora. Recenzja to forma porednia midzy dziennikarstwem informacyjnym a opiniotwrczym (felietonem). Dziennikarz analizuje histori i opisuje j szczegowo doczajc elementy subiektywne wyraajc swoj opini na opisywany temat. Dziennikarstwo ledcze ma na celu ujawnienie jakiego tematu, osoby, zdarzenia czy sprawy. Dziennikarz bada spraw, weryfikuje dane i fakty z ni zwizane, nastpnie moe j przedstawi w rnoraki sposb: jako oddzielny artyku w gazecie czy magazynie, dokument emitowany w telewizji, itp.

52

Dziennikarstwo moemy te sklasyfikowa w zalenoci od tematw czy treci, ktrymi si zajmuje. Wtedy moemy mwi o: dziennikarstwie politycznym dziennikarstwie biznesowym dziennikarstwie satyrycznym dziennikarstwie sportowym dziennikarstwie wojennym dziennikarstwie kulturalnym dziennikarstwie rodowiskowym dziennikarstwie naukowym dziennikarstwie kulinarnym innych.

Styl tworzenia informacji, artykuw, nagra audio i wideo (oraz innych) bardzo rni si w zalenoci od wybranego tematu. W kocu, gatunki dziennikarskie moemy te podzieli, biorc pod uwag stosowane rodki przekazu. Rozrniamy wtedy: Dziennikarstwo pisane. Kiedy mwimy o dziennikarstwie pisanym, zazwyczaj mamy na myli gazety, magazyny, biuletyny, itp., czyli rodki przekazu, ktre bazuj na treciach pisanych, czasem wzbogacone zdjciami lub elementami graficznymi. Dziennikarstwo audio lub suchane rodki przekazu, gdzie gwnym rodkiem przekazu jest ludzki gos. W dziennikarstwie tego typu najczciej wykorzystywanym medium jest radio. Dziennikarstwo wideo to dziennikarstwo, ktre na potrzeby transmisji jakiego wydarzenia czy informacji wykorzystuje techniki wideo. Fotodziennikarstwo w celu opowiedzenia historii lub przekazania informacji wykorzystuje gwnie zdjcia lub obrazy.

Odbiorca vs uytkownik
Moliwe zastosowania technologii. Istniej rozwizania technologiczne (w tym najnowszy rodzaj telewizji), ktre automatycznie wykrywaj upodobania widza i wedug tych upodoba dostarczaj muzyczny program telewizyjny lub radiowy, ktry dostosowuje muzyk do potrzeb uytkownikw. Potencjalny rynek jest bardzo duy. Wedug prognoz amerykaskiej gazety The Guardian, obroty w brany produkcji medialnej w 2015 r. sign 1,4 biliona dolarw, czyli dwa razy wicej ni przewidywane 200 miliardw dolarw.

Dziennikarstwo cyfrowe lub cyberdziennikarstwo to rodzaj dziennikarstwa, ktre wywodzi si z Internetu i polega na wykorzystaniu nowych technologii komunikacyjnych do przekazywania wiadomoci. Dziennikarstwo cyfrowe obejmuje rne rodzaje rodkw przekazu, czasem kombinacje kilku z nich, w tym m.in.: blogi i mikroblogi dziennikarstwo pisane online, transmisje na ywo bezporednia transmisja jakiego zdarzenia w Internecie z wykorzystaniem technologii audio i wideo, multimedialne opowieci nowa koncepcja opowiadania historii, ktra wykorzystuje techniki audio i wideo.

Zdolnoci percepcyjne odbiorcw


W nowym podejciu do dziennikarstwa, zmieni si te sposb jego odbioru przez widzw stali si raczej uytkownikami, nie tylko odbiorcami. Jak wida na rysunku na kolejnej stronie, istnieje swoisty horyzontalny zwizek midzy nadawc a widzem (odbiorc).

53

Kahn y Lenk, 2001 Redaktor (dziennikarz) okrela pewne cele komunikacyjne, ktre odpowiadaj na oczekiwania odbiorcw. Wybiera te strategi komunikacyjn, ktra zgodna jest z realiami kulturowymi odbiorcy. Redaktor projektuje i edytuje now tre tak, by odpowiadaa moliwociom percepcyjnym i poznawczym odbiorcy. W kocu wybiera rozwizanie technologiczne dostosowane do moliwoci informacyjno-komunikacyjnych wybranego odbiorcy. Jest to pozioma relacja, zachodzca midzy redaktorem i odbiorc, publicznoci, grup docelow, w ktrej redaktor wybiera rodek przekazu dostosowany do potrzeb i oczekiwa odbiorcw, a obie grupy s poczone przez Internet. Wszystkie produkty multimedialne odzwierciedlaj jakie cele (co chcemy osign), kontekst (gdzie si one pojawiaj), rodki (dostpne narzdzia umoliwiajce osignicie tych celw) oraz mentalne paradygmaty (scenariusze, w ktrych okrelono zadania, rodowisko i zasady okrelajce relacje midzy nimi).

54

Przenikanie si mediw
Cele: Poznanie rnych zasobw, ktre pozwalaj na wsplne tworzenie i zarzdzanie informacjami. Czas trwania: 01:00 godz. Grupa docelowa: Specjalici ds. reklamy i wizerunku, specjalici PR, specjalici ds. sprzeday i marketingu, doradcy, konsultanci, specjalici ds. zarzdzania treci.

Rosnce wykorzystanie technologii cyfrowych przyczynio si do zmian w sposobie dostarczania treci cyfrowych do odbiorcy. Przed twrcami otworzyo si wiele nowych moliwoci, ale pojawiy si te nowe wyzwania: dostpno dostp do zasobw w dowolnym czasie i miejscu, gotowo do czenia i dzielenia si konstruktywne wykorzystanie dostpnych zasobw, aktualna tre - dostp do informacji w czasie rzeczywistym, uatwiona wsppraca zespoowe budowanie wiedzy.

W nastpnej czci poruszymy kwestie, ktre uatwi prac z wykorzystaniem tych nowych rodowisk.

Zasoby treci
Zanim przystpisz do tworzenia jakiego zasobu, zastanw si jaki rodzaj zasobu treci chcesz stworzy dla danego rodka przekazu. Jest to istotne, poniewa wpywa na: wiadomo, projekt, ukad graficzny projektu, dystrybucj i rozpowszechnianie.

Rne treci multimedialne wymagaj rnych form, w tym zastosowanie innego ukadu graficznego czy stylu. Najpopularniejsze zasoby treci to: 1. Tekst Tekst jest podstawowym formatem treci, ktry wci posiada bardzo du moc oddziaywania. Treci pisane to podstawa blogw oraz podstawowy format dla zawartoci w Internecie. Moemy tworzy rne rodzaje treci, jednak warto pamita, e tekst mona udoskonali m.in. dodajc do niego wideo czy obrazy bez uszczerbku dla jego pierwotnego charakteru. a. artyku to forma tradycyjna, ktra sprawdza si te w przypadku nowych trendw, gdzie kady chce pierwszy opisa najnowsze wydarzenia. b. quiz forma szczeglnie przydatna, kiedy potrzebujemy kreatywnego sposobu na zachcenie odbiorcw do czynnego uczestnictwa. c. biae ksigi pomyl o swoich odbiorcach, w jaki sposb moesz ich pozyska? Jakie s ich potrzeby? Jakie maj pytania i obawy? Biaa ksiga pomoe rozpozna potrzeby odbiorcw i zareagowa na nie. d. studium przypadku wykorzystaj kilka studiw przypadku, poprawnych i bdnych, zakoczonych sukcesem i nie zakoczonych sukcesem, majcych due znaczenie lub adne. Wyniki takich analiz przypadkw moesz zaprezentowa, wykorzystujc rne techniki: prezentacja multimedialna, nagranie wideo, narracja, itp. e. blog blogi to bardzo dobry sposb wymiany wiadomoci i pomysw, zwaszcza jeli chodzi o media umoliwiajce wspprac przy tworzeniu treci, poniewa mona je atwo aktualizowa, przy wspudziale czytelnikw / widzw. Wideo format wideo w dzisiejszych czasach moe by odtwarzany na wikszoci urzdze. Wane by stworzy takie rozwizanie, ktre bdzie mona odtwarza na rnych urzdzeniach i ktre pozwoli na poczenie rnego rodzaju treci. Oto kilka z nich: a. typografia kinetyczna - to nazwa techniki animacji, ktra czy sowa i obrazy, nagrania wideo i dwik w celu wzmocnienia siy przekazu. Technika ta moe okaza si przydatna przy pracy nad prost wiadomoci, poniewa umoliwia wzmocnienie celu komunikacyjnego.

2.

55

3.

4.

5.

6.

transmisja na ywo (ang. live stream) to potne narzdzie wykorzystywane w produkcji nagra wideo online. Pozwala wszystkim uytkownikom oglda wydarzenia na ywo. Obecnie kady moe tworzy nagrania wideo. Wystarczy kilka minut, i ju mona zacz nagrywa i transmitowa wybrane zdarzenie na ywo w Internecie. Twoje nagranie moe dotrze do tysicy osb, tych, ktre nie mog osobicie uczestniczy w wydarzeniu oraz tych, ktre znajduj si tysice kilometrw od Ciebie. Grafika interaktywna to grafika zawierajca pewne dynamiczne cechy, ktre uytkownik moe dostosowa do swoich potrzeb. Istniej rne rodzaje grafiki interaktywnej, w tym: a. prezentacja multimedialna jest to przydatne narzdzie, ktre sprawdza si w szczeglnoci, kiedy treci techniczne lub specjalistyczne trzeba zaprezentowa w sposb przystpny i schematyczny. Uytkownik swobodnie porusza si midzy slajdami. Dostp do poszczeglnych treci zaprezentowanych na slajdach jest atwy, mona te wybra slajdy, ktre s szczeglnie interesujce. Slide share to kana specjalizujcy si w tego typu przekazie: moesz stworzy swj wasny kana, wgra swoj prezentacj i udostpni j innym uytkownikom. b. wykres interaktywny narzdzie szczeglnie przydatne, kiedy posiadamy duo informacji, ktre chcemy zaprezentowa z uwzgldnieniem potrzeb uytkownikw. Grafika treci graficzne to bardzo skuteczne narzdzie medialne. Mog suy do wyjanienia okrelonej sytuacji lub by wykorzystane do zwrcenia uwagi spoeczestwa na dany temat. a. zdjcia jeden obraz mwi wicej ni tysice sw. Jeden obraz moe opowiedzie ca histori, przekaza przesanie lub wyjani sytuacj, ktr trudno byoby opisa sowami. b. wykresy moesz ich uy, kiedy masz do przedstawienia duo informacji, a chcesz zwrci uwag odbiorcw. Infografika to przydatna tre, ktra uatwi wyjanienie specyficznych zagadnie, czsto o zabarwieniu technicznym: Jak wybierany jest prezydent w USA? Jak doszo do katastrofy w Fukushimie? Dlaczego samoloty lataj? Przykad infografiki: http://www.eitb.com/infografias/detalle/604777/por-que-vuelan-aviones/ Audio powszechne wykorzystanie urzdze przenonych przyczynio si do spopularyzowania treci audio w Internecie. Spord nich warto wspomnie o podcastach. Podcast skada si przede wszystkim z plikw audio, ktre moemy tworzy, wgrywa, sucha online, jak rwnie pobiera i sucha offline. Z ich wykorzystaniem moemy tworzy wywiady, lekcje, wiadomoci, konferencje, warsztaty, itp. Warto odwiedzi stron BBC i posucha (lub pobra) kilka z ich podcastw. b.

Strumieniowanie i rozpowszechnianie
W zwizku z duym zapotrzebowaniem na treci i usugi w ostatnich latach na rynku pojawio si sporo aplikacji sieciowych sucych do rozpowszechniania treci. Te sieci i aplikacje umoliwiaj transmisj wydarze, wymienianie si muzyk oraz rozwizaniami graficznymi lub po prostu dzielenie si plikami. Uytkownicy wymagaj wysokiej jakoci usug strumieniowania treci: spoeczestwo chce dostpu do plikw wideo, chce oglda wykady online, najlepiej na ywo i bezporednio. Wymaga to transferu ogromnej iloci danych w sieci, dlatego potrzeba bardzo dobrej jakoci usug strumieniowania i rozpowszechniania treci. Istnieje wiele rnych narzdzi, ktre uatwiaj strumieniowanie i rozpowszechnianie treci, poniej przedstawiamy kilka najpopularniejszych.

56

NAZWA Darwin streaming server Firefly Flash Media server Free Cast Helix DNA Server Helix Universal Server

PRODUCENT Apple Ron Pedde Macromedia/Adobe Alban Peignier Realnetworks Realnetworks

KOSZT Darmowe Darmowe Patne Darmowe Darmowe Darmowe przez pierwsze 12 miesicy (wersja Basic)

LICENCJA APSL GPL Zamknita GPL RCSL/RPSL Zamknita

TRECI Audio/Wideo Audio Wideo Audio/Wideo Audio/Wideo Audio/Wideo

ODTWARZACZ MULTIMEDIALNY Dowolny obsugujcy dany protok. Dowolny obsugujcy dany protok. . Flash Player Klient FreeCast. Dowolny obsugujcy dany protok. Dowolny obsugujcy dany protok dla nastpujcych urzdze PC (MPEG-DASH, Flash player, QuickTime, MS-Silverlight, Windows Media Player, RealPlayer, VLC, Mplayer, HTML5), Tablet & Mobile (Android (MPEG-DASH / HLS / RTSP), Blackberry, iOS, Symbian, HTML5) oraz OTT (HLS lub MPEG-DASH) IPTV STBs. Dowolny obsugujcy dany protok. Dowolny obsugujcy dany protok strumieniowania lub pobieranie progresywne HTTP, w tym Windows Media Player, Microsoft Silverlight (z przegldark, bez przegldarki, Windows Phone), Adobe Flash, VLC, Apple QuickTime, Apple Safari, iPhone/iPad/iPod Touch, Android, IPTV set-top boxes, Xbox 360, inne. Dostpne wersje dla rnych wersji oprogramowania i sprztu. Flash, Silverlight, iOS, Set-Top boxes, Unreal Player Dowolny obsugujcy dany protok. Dowolny obsugujcy dany protok, w tym Windows Media Player i Microsoft Silverlight.

Icecast IIS Media Service

Xiph.Org Foundation Microsoft

Darmowe Darmowe

GPL Zamknita

Audio/Wideo Audio/Wideo/Dane

Logitech Media Server Unreal Media Server VCL Media Player Windows Media

Logitech Unreal Streaming Technologies VideoLAN Microsoft

Darmowe Patne Darmowe Darmowe

GPL v2 Zamknita GPL v2 Zamknita

Audio Audio/Wideo Audio/Wideo Audio/Wideo

rdo: wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Comparison_of_streaming_media_systems

57

rodowisko bazujce na chmurze obliczeniowej


Chmura obliczeniowa to system, ktry daje moliwo przetwarzania danych bezporednio z poziomu Internetu. Serwery chmury obliczeniowej dziaaj online i odpowiadaj na zapotrzebowanie uytkownika w dowolnym czasie i miejscu, bez koniecznoci posiadania przez niego specjalistycznej wiedzy z zakresu programowania czy wykorzystywanych rozwiza. Uytkownik potrzebuje tylko poczenia z Internetem, aby uzyska dostp do wszystkich informacji zapisanych w chmurze. Treci i aplikacje pochodz od rnych dostawcw, czsto zlokalizowanych w rnych czciach wiata. Obnia to koszty, zapewnia lepszy uptime, a strony internetowe nie s naraone na ataki hakerw i s niezalene od lokalnych przepisw prawa. Chmura obliczeniowa to nowy model usug oraz technologia, ktra zapewnia uytkownikom dostp do pakietu standaryzowanych usug i dostosowana jest do ich potrzeb. Zmiany, ktre przyniosa ze sob technologia chmury obliczeniowej pozwalaj na zwikszenie liczby usug internetowych. Jest to korzystne dla dostawcw usug, ktrzy mog teraz oferowa szybsze i bardziej skuteczne oraz bardziej zrnicowane usugi. Uytkownicy maja uatwiony dostp do tych usug i odczuwaj korzyci zwizane z wiksz przejrzystoci oraz szybkoci systemu, a pac za te, z ktrych rzeczywicie korzystaj. Warto wspomnie te o obnieniu kosztw robocizny i nakadw inwestycyjnych (lokal, specjalistyczny sprzt, itp.). Technologia chmury obliczeniowej charakteryzuje si wysokim stopniem automatyzacji, szybk mobilizacj zasobw, wysokim stopniem przystosowania do zmieniajcego si popytu, jak rwnie bardziej zaostrzonymi rodkami ochrony przed niezgodnym z prawem wykorzystaniem oprogramowania. Zalety rodowisko chmury atwo i szybko zintegrowa z innymi aplikacjami. rodowisko chmury oferuje wiksz atwo adaptacji, moliwo odzyskania utraconych danych oraz minimalizuje czas przestoju. Technologia chmury umoliwia dostp do treci bez koniecznoci instalowania dodatkowego sprztu. Aplikacje chmury s zazwyczaj dostpne w cigu kilku dni lub godzin i oferuj znaczne moliwoci personalizacji lub integracji. Automatyczna aktualizacja nie ma niekorzystnego wpywu na zasoby IT. Wady Centralizacja aplikacji i systemu przechowywania danych prowadzi do powstania zalenoci midzy dostawcami usug. Dostpno aplikacji uzaleniona jest od dostpu do Internetu. Niezawodno usug uzaleniona jest od dobrej kondycji technologicznej i finansowej dostawcw usug w chmurze. Min miesice lub nawet lata zanim realne bdzie zaoferowanie wysoko wyspecjalizowanych usug w sieci. Bezpieczestwo: zanim informacja dotrze do celu, przechodzi przez wiele wzw, ktre mog by rdem zagroenia.

Popularne serwisy oferujce rodowiska bazujce na technologii chmury obliczeniowej to: Dropbox, Google Drive, Wuala, iCloud, SkyDrive, Ubuntu One. 58

Rozpowszechnianie multimediw
Cele: Prezentacja najbardziej popularnych platform multimedialnych i pokazanie jak uczestnicy mog wykorzystywa te platformy. Czas trwania: 01:00 godz. Grupa docelowa: Specjalici ds. reklamy i wizerunku, specjalici PR, specjalici ds. sprzeday i marketingu, doradcy, konsultanci, specjalici ds. zarzdzania treci.

Obecnie mamy dostp do kilku platform, ktre pomog nam tworzy rozwizania multimedialne. S to platformy, rodowiska typu open source, rodowiska sprzyjajce wsppracy, itp. ktre nie tylko uatwiaj nam tworzenie treci, ale te promuj wspprac przy tworzeniu treci multimedialnych.

Popularne platformy multimedialne


Platforma multimedialna to rodowisko internetowe, ktre oferuje oprogramowanie (czasem te rozwizania sprztowe) przydatne przy tworzeniu, produkowaniu, przechowywaniu, dystrybuowaniu i publikowaniu treci multimedialnych. Istnieje wiele rnych platform; kada oferuje inne zasoby, narzdzia i materiay, ktre mona wykorzysta przygotowujc treci multimedialne. Pierwszym krokiem jest okrelenie kierunku dziaalnoci. Jest kilka pyta, na ktre powinnimy sobie odpowiedzie przed wyborem platformy (ktra bdzie najbardziej odpowiednia dla realizacji naszego celu?)

Dlatego zastanw si:


Jakiego typu platformy potrzebujesz (do blogowania, treci multimedialnych, wideo, realacji na ywo)? Jakim poziomem kompetencji IT dysponujesz (niski redni wysoki)? Jakim budetem dysponujesz? Jakim tematem lub tematami zamierzasz si zajmowa? Kim s Twoi odbiorcy? Do jakiej liczby osb moesz dotrze?

Kiedy ju odpowiemy sobie na powysze pytania, kolejnym krokiem jest analiza cech charakterystycznych platform, ktre znajdziemy w Internecie. Warto sprawdzi czy wybrana platforma internetowa: posiada stref wsparcia lub przewodnik dla uytkownika, ktre uatwi przygotowanie, publikacj i zarzdzanie stworzonymi zasobami, posiada odpowiedni liczb uytkownikw (to znaczy ile osb tworzy i pracuje wykorzystujc te same zasoby), jest kompatybilna z innymi urzdzeniami np. urzdzeniami przenonymi, jest kompatybilna z innymi systemami operacyjnymi.

Warto w tym miejscu wrci do czci Jak tworzy ujcia by moe pomoe to wybra najciekawsz platform. Poniej przedstawiamy kilka dostpnych w Internecie rozwiza, ktre uatwi tworzenie crossmediowych zasobw: Blogowanie: W kwietniu 2013 roku opublikowano wpis na blogu (http://snitchim.com/how-manyblogs-are-there/), wedug ktrego najpopularniejsze platformy hostinguj w sumie okoo 240,000,000 blogw. Rzeczywist liczb blogw trudno jednak oszacowa, poniewa brak rzetelnych danych na

59

ten temat. Stworzenie bloga nie jest trudne, w Internecie istnieje wiele platform oferujcych gotowe szablony, ktre pokazuj proces tworzenia, publikowania i zarzdzania blogiem. Te najpopularniejsze s darmowe i bardzo przyjazne uytkownikom, tak wic stworzenie i opublikowanie wasnego bloga nie zajmie wicej ni kilka godzin. Oto te najbardziej popularne: o tumblr (http://www.tumblr.com): Zaoony w 2007 roku jest najwiksz spoecznoci blogersk na wiecie (142 miliony blogw). Bliej mu do serwisu spoecznociowego ni spoecznoci blogerskiej, a przewag nad innymi serwisami blogowymi uzyska dziki moliwoci ponownego publikowania notatek umieszczonych przez innych uytkownikw. Jest to opcja warta rozwaenia, jeli potrzebujesz czego prostego. Waciciel platformy: Yahoo. o WordPress (http://wordpress.org): jest najstarsz platform blogow. atwo dostosowa j do swoich potrzeb, jest intuicyjna w obsudze. WordPress zawiera wystarczajco wiele motyww i narzdzi by stworzy bloga lub stron internetow. Jest kompatybilny z urzdzeniami mobilnymi. To dobry wybr dla pocztkujcych. Z uyciem WordPress stworzono ok. 65 milionw blogw. o Blogger (http://blogger.com): Narzdzie do blogowania stworzone przez Google. Wszystko, czego potrzebujesz by stworzy swojego bloga to konto Google. Nie posiada wprawdzie takich moliwoci personalizacji, jak WordPress czy tumblr, jednak jest to dobre i atwe w obsudze rozwizanie, jeli dopiero zaczynasz pisa. o Squarespace (http://SquareSpace.com/): podobna do tradycyjnych platform jak WordPress, jednak wykorzystywana gwnie do tworzenia rozwiza dla biznesu, marketingu i e-handlu. Nie jest darmowa, opata za wersj podstawow to 8 dolarw. Szczeglnie polecana do uytku biznesowego. o Typepad (http://www.typepad.com): Razem z WordPress pretenduj do miana ojcw blogosfery. Platforma oferuje bardzo ciekawe motywy, nieograniczon pojemno oraz wsparcie uytkownika, jednak nie jest darmowa, abonament podstawowy wynosi 8,95 dolarw za miesic. Platformy multimedialne: Tak jak w przypadku blogowania, istniej te specjalistyczne platformy umoliwiajce tworzenie, produkowanie, hosting i dystrybucj zasobw i treci multimedialnych. Innymi sowy s to platformy internetowe stworzone z myl o tworzeniu i produkowaniu plikw wideo i audio. Inaczej ni w przypadku platform blogowych, korzystanie z platform multimedialnych jest zazwyczaj patne. Oto najpopularniejsze z nich: o Brightcove:(http://www.brightcove.com/): Jest to platforma wideo oferujca usugi icloud wideo oraz umoliwiajca hosting i dystrybucj treci wideo. Platforma oferuje moliwoci uczenia si. Jest patna. o Kaltura (http://corp.kaltura.com) To otwarta platforma wideo oferujca rnorodne rozwizania suce do zarzdzania i dystrybucji treci wideo i multimediw. Posiada oddzielne oferty na potrzeby rozrywki, biznesu i edukacji. Platforma obejmuje oferty szkoleniowe i wsparcie dla uytkownikw. Dostpna wersja darmowa. o Ooyala (Http://www.ooyala.com): Stworzona w 2007 roku Ooyala jest platform umoliwiajca dystrybucj treci wideo. Poza moliwoci produkcji i rozpowszechniania treci wideo, platforma oferuje te opcje multimedialne jak strumieniowanie czy webinaria. Jest patna. o The Platform (http://theplatform.com): Jest to platforma oferujca specjalistyczne rozwizania suce zrzdzaniu i dystrybucji treci wideo. Oferuje rwnie wsparcie w procesie tworzenia okrelonych rozwiza dla biznesu, mediw, rozrywki. Jest patna.

Praktyka: Zapoznaj si z czterema czy picioma z wymienionych platform. Odwied ich strony, przeanalizuj ich zawarto pod ktem zaproponowanych kryteriw. Moesz te uwzgldni swoje wasne kryteria oceny. Wybierz te, ktre Ci najbardziej odpowiadaj i uzasadnij, czemu je wybrae.

Wasna platforma multimedialna platformy typu open source


Poza opisanymi wyej platformami z w Internecie znale mona rwnie inne ciekawe rozwizania, przydatne przy przygotowywaniu i produkowaniu treci multimedialnych programy typu open source. Otwarte oprogramowanie (ang. open source) to oprogramowanie, ktrego kod jest powszechnie dostpny oraz ktry moe by wykorzystywany i modyfikowany. Alolita Sharma (2008 - Open Source Initiative) proponuje nastpujc definicj tego terminu: 60

Otwarte oprogramowanie to: oprogramowanie na licencji zgodnej z Definicj rda Otwartego (ang. Open Source definition (OSD), oprogramowanie rozpowszechniane wraz z kodem rdowym w formacie moliwym do odczytania przez czowieka, oprogramowanie, ktre powstaje w ramach otwartej wsppracy midzy grupami twrcw.

Oznacza to, e program posiada darmow licencj, ktra pozwala na korzystanie z niego i jego dystrybucj. Oprogramowanie i platformy typu open source stanowi alternatyw dla patnego oprogramowania. Umoliwiaj tworzenie treci multimedialnych na platformach otwartych i daj uytkownikom moliwo ulepszania i przyczyniania si do rozwoju otwartego oprogramowania. Naley jednak pamita, e nawet otwarte oprogramowanie, ktre mona wykorzystywa i rozpowszechnia, wymaga licencji i podlega pewnym ograniczeniom z zakresu ochrony praw autorskich. Platformy i oprogramowanie typu open source nios za sob wiele korzyci, ktrych nie posiadaj produkty na licencji komercyjnej czy zamknitej. Na przykad: s to najtasze rozwizania umoliwiajce przygotowanie treci cyfrowych w domu, mona je personalizowa: moesz dostosowa oprogramowanie do swoich potrzeb i opracowa nowe jego elementy czy aktualizacje (w zakresie okrelonym w licencji), s bezpieczniejsze ni programy komercyjne poniewa uytkownicy nieustannie je ulepszaj i aktualizuj, s elastyczne mona z nich korzysta, uywajc rnych systemw operacyjnych, nawet tych, ktre s za stare by obsugiwa nowe pogramy komercyjne, oferuj globalne wsparcie, w przypadku problemu moesz zwrci si o pomoc do innego uytkownika.

Istnieje wiele platform i oprogramowania typu open source, ktre mog by przydatne przy tworzeniu cyfrowych treci multimedialnych. Fosil (http://www.fossil-scm.org) rozwizanie wieloplatformowe wsppracujce z systemami Linux, Mac i Windows. Z jego pomoc mona tworzy serwisy wiki i blogi. Jest proste w obsudze, posiada wbudowany interfejs www. o DocuWiki (https://www.dokuwiki.org/dokuwiki) to aplikacja wiki, ktra zostaa stworzona z myl o zaspokojeniu potrzeb maych organizacji z zakresu zarzdzania dokumentami. Jest bardzo prosta i wszechstronna, atwa w obsudze, mona j zintegrowa z innymi rodowiskami. Jest dostpna w 27 jzykach. o Mediawiki (http://www.mediawiki.org) to otwarte oprogramowanie suce do tworzenia stron wiki. Oferuje ponad 700 opcji ustawie. Wykorzystywane przez firmy, organizacje nonprofit w celach edukacyjnych i zawodowych, itp. Dostpna w ponad 50 jzykach. Serwisy spoecznociowe o Buddy Press (http://buddypress.org/) Buddy Press to serwis spoecznociowy typu open source nalecy do WordPress. Jest cakowicie darmowy i mona go personalizowa. Mona go atwo zintegrowa ze swoim blogiem w serwisie WordPress. o Elgg (http://elgg.org) to platforma spoecznociowa wspierana przez du spoeczno twrcw i uytkownikw. Jest atwa w uyciu, mona j dostosowa do swoich potrzeb, dostpne wtyczki oferuj dodatkowe opcje, jzyki i motywy. Edytory wideo Moemy te korzysta z oprogramowania typu open source sucego do edytowania i kodowania nagra wideo. o Open shot (http://openshot.org) jak wskazuje nazwa (ang. open otwarty, shot ujcie) jest to prosty program, ale z duym potencjaem. Oprogramowanie umoliwia obrbk plikw audio, wideo i obrazw, oraz tworzenie i dystrybucj plikw wideo. Posiada opcj dodawania napisw, przej i efektw specjalnych, jak rwnie eksportowania plikw do innych internetowych platform wideo. o VirtualDub (http://virtualdub.org) to urzdzenie do edycji plikw wideo kompatybilne z systemami operacyjnymi Windows. To narzdzie o duym potencjale, ktre umoliwia kompresj oraz kodowanie plikw wideo. 61 Wiki o

Inne otwarte platformy i oprogramowania umoliwiajce tworzenie i dystrybucj medialnych treci cyfrowych dostpne w internecie. Znajdziemy tam oprogramowania i platformy suce do tworzenia i obrbki plikw audio, obrazw, itp.

Praktyka: Proponujemy wiczenie. Wsplnie z innymi uczestnikami kursu (z pomoc trenera) zastanwcie si, ktre z wymienionych platform s bardziej przydatne, jeli chodzi o media. Okrelcie ich zalety i wady; zastanwcie si nad ich sabymi punktami i zagroeniami z nimi zwizanymi.

Portale spoecznociowe
W tej czci dowiesz si, co to s portale spoecznociowe oraz jaka jest ich rola w produkcji multimedialnej, poznasz te kilka sposobw na ich wykorzystanie. Zanim przejdziemy do wskazwek i rekomendacji dotyczcych wykorzystania rnych portali spoecznociowych i maksymalizowania korzyci z tym zwizanych, przyjrzymy si najpopularniejszym istniejcym portalom spoecznociowym. Trzy prezentowane niej portale s najskuteczniejszymi kanaami, ktre mona wykorzysta na potrzeby nawizywania kontaktw prywatnych i zawodowych. Kady zosta stworzony z myl o innym uytkowniku i kady posiada swoje cechy charakterystyczne: Facebook: posiadajc ponad 1 miliard uytkownikw Facebook jest najpopularniejszym portalem spoecznociowym na wiecie. Gwnym jego celem jest kontaktowanie si z innymi, zbieranie i dzielenie si takimi treciami jak: pliki multimedialne, linki, publikacje, obrazy, itp. Portal ten oferuje rne aplikacje, ktre uatwiaj nawizywanie kontaktw takie jak moliwo wysyania prywatnych wiadomoci, tworzenia grup roboczych, strumienie wiadomoci (ang. news feed), czat, itp. Pozwala to na personalizowanie treci i maksymalizowanie korzyci pyncych z wykorzystania wybranej aplikacji w zalenoci od grupy docelowej. Jest to sie oglnodostpna okrelajc zakres zasigu wiadomoci, przez t sam tablic, uytkownik moe dotrze do rnych odbiorcw, poczwszy od zawonej grupy odbiorcw do bardzo oglnego ich grona. LinkedIn: uznawany jest za profesjonalny serwis spoecznociowy. Posiada 238.000.000 uytkownikw i skupia si na kwestiach zwizanych z profesjonalnym rozwojem: moliwoci rozwoju zawodowego, rozwj umiejtnoci i kompetencji, badania w zakresie okrelonych tematw, zarzdzanie wiedz, dzielenie si dowiadczeniem, itp. Mona go uzna za szczegowe rodowisko do nawizywania kontaktw poniewa: czonkowstwo jest bardziej ograniczone, jego zasoby skupiaj si na rozwoju zawodowym, LinkedIn to miejsce, gdzie uytkownik moe dostosowa profil do swoich zainteresowa, potrzeb czy pod ktem planowanego rozwoju i w ten sposb usprawni proces zarzdzania wiedz i nawizywania kontaktw.

Podsumowujc, LinkedIn jest narzdziem pozwalajcym dotrze do wybranej czci grupy docelowej projektu. Twitter: Serwer mikroblogingowy posiadajcy 218,000,000 aktywnych uytkownikw, ktrzy dziel si tam informacjami (publikuj okoo 500.000.000 tweetw dziennie). Umoliwia dzielenie si z innymi uytkownikami wiadomociami, ktrych dugo nie moe przekroczy 140 znakw. Moesz obserwowa wybranych uytkownikw, inni uytkownicy mog obserwowa twoj aktywno, moesz zapewni sobie dostp do interesujcych ci tematw. Moesz wczy si w dyskusj na jaki temat, pisa i komentowa lub po prostu czyta to, co pisz inni.

62

Oto kilka zasad, o ktrych warto pamita wykorzystujc w pracy serwisy spoecznociowe: Wybierz serwis spoecznociowy, ktry jest najbardziej odpowiedni dla twojego rodka przekazu. Przeanalizuj wszystkie dostpne opinie i zdecyduj, gdzie chcesz by obecny. Pamitaj, e serwisy spoecznociowe rni si midzy sob. Musisz wiedzie co publikowa i kiedy jest najbardziej korzystny moment na publikacj danej treci. 2) Nie cz rnych serwisw. Kady serwis spoecznociowy ma okrelony cel i cechy charakterystyczne, wic nawet jeli masz moliwo poczenia dwch serwisw pamitaj, e na kadym powiniene publikowa treci zgodne z charakterem danego serwisu. 3) Bd aktywnym czonkiem spoecznoci. Nie ograniczaj si do mwienia wycznie o tym, co sam publikujesz, wymieniaj si informacjami i komentarzami z innymi czonkami spoecznoci, komentuj dziaania innych osb. aden inny kana poza serwisami spoecznociowymi nie daje moliwoci tworzenia takich powiza. 4) Nie publikuj tego samego postu czciej ni 5 razy w tygodniu. Treci dostarczaj wartoci dodanej uytkownikowi. Pamitaj wic, eby publikowane przez ciebie treci byy nowatorskie i atrakcyjne. W ten sposb pozyskasz i utrzymasz uytkownikw, ktrzy bd ledzili twoje dziaania. 5) Nie bd pesymist ani osob nastawion negatywnie. Oglnie Internet jest miejscem raczej pozytywnym gdzie rozmowy, uczestnictwo, elementy edukacyjne i uprzejmo s w cenie. 6) Obecno w serwisach spoecznociowych oznacza, e jeste na czasie, bez wzgldu na sektor naszej dziaalnoci. Obecno w rnych serwisach spoecznociowych oznacza, e interesujemy si nowymi trendami i nadamy za zmieniajcym si wiatem. 7) Mw, suchaj, uczestnicz. W przypadku serwisw spoecznociowych wane jest wypowiadanie si, jednak tak samo wane jest suchanie innych uytkownikw: czego chc i potrzebuj, co chc wiedzie. Doda to twojej stronie wartoci. 8) Nie kopiuj. W swoich publikacjach staraj si by oryginalny. Istnieje wiele stron, z ktrych moesz czerpa informacje, jednak musisz by oryginalny i angaowa innych uytkownikw. 9) Co publikowa? By najatwiej oceni czy dana tre nadaje si do publikacji, postaw si na miejscu klienta. Przed opublikowaniem czego zastanw si, czy potencjalny klient bdzie si z t mark identyfikowa. Staraj si zbliy do swoich uytkownikw i traktuj ich w sposb indywidualny, bliszy, mniej oficjalnie, jednak nie zapominaj o prawdziwej relacji, jaka istnieje midzy wami. 10) Czas i wytrwao. Stworzenie swojego miejsca w serwisie spoecznociowym jest proste, jednak czasochonne. Kady moe zaoy stron czy konto korzystajc z rnych usug, jednak nawizywanie kontaktw ze swoimi klientami wymaga czasu. Pamitaj, bd cierpliwy! 1)

63

Kwestie prawne
Cele: Przedstawienie narzdzi najbardziej odpowiednich do ochrony prawnej nowych mediw. Czas trwania: 01:00 godz. Grupa docelowa: Specjalici ds. reklamy i wizerunku, specjalici PR, specjalici ds. sprzeday i marketingu, doradcy, konsultanci, specjalici ds. zarzdzania treci.

Prawa cyfrowe
Termin prawa cyfrowe odnosi si do relacji pomidzy produktami cyfrowymi objtymi prawami autorskimi (takimi jak film, muzyka, sztuka) a zezwoleniami i prawami uytkowania odnoszcymi si do komputerw, 1 sieci i urzdze elektronicznych. Prawa cyfrowe zwizane s take z dostpem i kontrol danych cyfrowych . Mona zatem stwierdzi, i pojcie to okrela zasady i prawa regulujce dostp, uytkowanie, tworzenie i publikacj treci multimedialnych za porednictwem urzdze ITC (PC lub inne podobne urzdzenia, urzdzenia przenone i / lub inne narzdzia komunikacyjne i sieci). Koncepcja ta koncentruje si na ochronie treci cyfrowej stworzonej przez autora oraz na uregulowaniu zasad jej uytkowania. Oprcz tego stanowi precyzyjn odpowied na tradycyjne pytania zwizane z mediami, takie jak prywatno oraz wolno wypowiedzi. Rozkwit nowych mediw oraz internetowej treci cyfrowej spowodowa znaczne trudnoci w kontrolowaniu rozpowszechnianych materiaw i zasobw. Niektre kwestie, jak np. prawa autorskie, dystrybucja i uytkowanie zezwole, itd., wypywaj ponownie w kontekcie treci medialnych. Obecnie istniej liczne instytucje zajmujce si dziedzin ochrony treci cyfrowych, jak np.: Entertainment Consumers Association (ECA): amerykaska organizacja wystpujca w interesie graczy gier komputerowych i wideo w USA i Kanadzie. Free Software Foundation (FSF): wspiera rozwj darmowego oprogramowania. Electronic Software Foundation (EFF): midzynarodowa organizacja dziaajca w obszarze rzecznictwa praw cyfrowych i kwestii prawnych. Digital Rights Ireland (DRI): organizacja pracujca nad zagadnieniami zwizanymi z prawami cyfrowymi w obszarze swobd obywatelskich. European Digital Rights (EDRi): midzynarodowa grupa rzecznikw dziaajcych w obszarze praw autorskich, bezpieczestwa, prywatnoci oraz wolnoci wypowiedzi. Open Rights Group (ORG): brytyjska organizacja dziaajca w obszarze ochrony praw cyfrowych, cenzury, dostpu do wiedzy, prywatnoci, wolnoci informacji oraz gosowania elektronicznego.

Jedno z gwnych zada tych organizacji to wspieranie dobrego zarzdzania prawami wasnoci i ochrony prywatnoci w obszarze nowych mediw. Wskutek tego ukuto nowe pojcie: zarzdzanie prawami cyfrowymi. Zarzdzanie prawami cyfrowymi (ang. DRM) to zarzdzanie praktykami majcymi na celu zahamowanie lub utrudnienie piractwa. W zwizku z tym rne instytucje opracoway i spopularyzoway wybr stosownych narzdzi.

Cory Janssen, Techopedia 64

Krtki glosariusz: Media cyfrowe to poczenie oraz interakcje pomidzy wszelkimi mediami tradycyjnymi, takimi jak audio, obrazy, wideo, tekst, ruch, dotyk i dane cyfrowe. Prawo do prywatnoci to jedno z praw czowieka regulowane nastpujco: Kady czowiek, zarwno sam, jak i wesp z innymi, ma prawo do posiadania wasnoci. Nie wolno nikogo samowolnie pozbawia jego wasnoci. Art. 17 Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka ONZ - Nikt nie moe by naraony na samowoln lub bezprawn ingerencj w jego ycie prywatne, rodzinne, dom czy korespondencj ani te na bezprawne zamachy na jego cze i dobre imi. - Kady ma prawo do ochrony prawnej przed tego rodzaju ingerencjami i zamachami. Art. 17 Midzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych Wolno wyraania opinii to opracowane przez ONZ prawo czowieka o nastpujcej treci: Kady czowiek ma prawo wolnoci opinii i wyraania jej; prawo to obejmuje swobod posiadania niezalenej opinii, poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania informacji i pogldw wszelkimi rodkami, bez wzgldu na granice. Art. 19 Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka ONZ Kady czowiek ma prawo do posiadania bez przeszkd wasnych pogldw. Kady czowiek ma prawo do swobodnego wyraania opinii; prawo to obejmuje swobod poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania wszelkich informacji i pogldw, bez wzgldu na granice pastwowe, ustnie, pismem lub drukiem, w postaci dziea sztuki bd w jakikolwiek inny sposb wedug wasnego wyboru. Realizacja praw przewidzianych w ustpie 2 niniejszego artykuu pociga za sob specjalne obowizki i specjaln odpowiedzialno. Moe ona w konsekwencji podlega pewnym ograniczeniom, ktre powinny by jednak wyranie przewidziane przez ustaw i ktre s niezbdne w celu: a) poszanowania praw i dobrego imienia innych; b) ochrony bezpieczestwa pastwowego lub porzdku publicznego albo zdrowia lub moralnoci publicznej. Art. 19 Midzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych

Otwarte oprogramowanie (OSS) to oprogramowanie komputerowe, ktrego kod rdowy jest udostpniony i opatrzony licencj, w myl ktrej waciciel prawa autorskiego udziela prawo do badania, zmiany i dowolnej dystrybucji danego oprogramowania. St. Laurent, Andrew M., Understanding Open Source and Free Software Licensing, O'Reilly Media 2008., str. 4

Zawarto twrcza a licencja


Jak stwierdzono w powyszym dziale, nowe rodzaje komunikacji i twrczoci przyczyniaj si do powstania nowych sposobw zarzdzania powizanymi prawami do ochrony prywatnoci, wasnoci itd. Powyszy dzia wprowadzi take pojcie zarzdzania prawami cyfrowymi, ktre definiowane jest na wiele rnych sposobw, np.: Zarzdzanie prawami cyfrowymi (DRM) to uytkowanie oprogramowania lub innej technologii komputerowej do zarzdzania warunkami, w ktrych opatrzony prawem autorskich materia cyfrowy moe zosta wykorzystany. (Free dictionary) Zarzdzanie prawami cyfrowymi (DRM) to systematyczne ujcie ochrony praw autorskich w obszarze mediw cyfrowych. Celem DRM jest zapobieenie nieuprawnionej redystrybucji mediw cyfrowych oraz ograniczenie sposobw powielania zakupionych treci przez konsumentw. (Margaret Rouse w SearchCIO) Technologie zarzdzania prawami cyfrowymi (DRW) maj suy kontroli tego, co mona i czego nie mona zrobi z zakupionymi mediami i sprztem komputerowym. (Elecrtonic Frontier Foundation) Zarzdzanie prawami cyfrowymi to szerokie pojcie odnoszce si do wszelkich programw kontroli dostpu za porednictwem technologii do materiau objtego prawem autorskim. (Julia Layton How Digital Rights Management works.

65

Jak wynika z powyszych paragrafw, istnieje wiele definicji pojcia, co wzbudza wiele kontrowersji wok niego. Dlatego te niektre organizacje dostrzegaj konieczno chronienia praw wasnoci nowych twrcw. Z drugiej strony, inne organizacje rozumiej to pojcie jako ograniczanie uytkowania wytworzonej treci cyfrowej. (Free Software Foundation twierdzi, e lepszym terminem od zarzdzanie prawami cyfrowymi jest zarzdzanie ograniczeniami treci cyfrowej (Digital Restrictions Management)). Dyskusja na temat pozytywnych i negatywnych metod ochrony nowych mediw pozwala dostrzec istnienie rnych narzdzi wspierajcych tworzenie i dostp do tworzenia nowych mediw oraz to, e mog one suy ochronie praw uytkownikw (jak uzyska dostp do zawartoci) lub prawa twrcw (jak chroni dostp do zawartoci cyfrowej). Dokumenty. Zarzdzanie prawami cyfrowymi w przedsibiorstwie (E-DRM lub ERM) to przykad praktycznego zastosowania koncepcji DRM do celw kontroli dostpu do dokumentw (wytworzonych za porednictwem Microsoft Office, pdf), e-maili oraz intranetu. Jest to najczciej uywane narzdzie z obszaru Zarzdzania Prawem do Informacji suce docelowo zapobieganiu nieuprawnionemu wykorzystaniu dokumentw wasnych. Film i wideo to jedne z pierwszych obszarw, gdzie zastosowano konkretny system DRM. Od 1996 roku niektrzy producenci filmowi stosuj zabezpieczenie CSS (Content Scrambling System). System ten oparto na kodowaniu treci DVD, za licencja uwzgldniaa ograniczenia uytkowania danego wideo. Obecnie istniejce narzdzia DRW dla wideo s bardzo podobne, a wikszo z nich wsparto licencj regulujc uytkowanie oraz ograniczenia uytkowania danego materiau wideo. Znak wodny to system DRM polegajcy na umieszczeniu ukrytego znaku w obrazie lub pliku danych w celu identyfikacji autora produktu medialnego. Dodawany jest do dokumentu gwarantujcego produkcj lub dystrybucj i moe zawiera informacje o: wacicielu praw autorskich, dystrybutorze, acuchu dystrybucji, nabywcy danego elementu opisanego w dokumencie itd. Jak nadmieniono w komentarzu na pocztku niniejszego dziau, istniej ugrupowania, ktre nie zgadzaj si z koncepcj DRM, w zwizku z czym niektrzy producenci promuj wolny dostp do treci medialnych. Apple od stycznia 2009 roku wszystkie pliki muzyczne opatrzone s etykiet muzyka bez DRM Tor books od 2012 roku wydawca ten sprzedaje ksiki nieujte przez system DRM Go.com dystrybutor cyfrowy stosujcy cis polityk anty-DRM wobec wszystkich produktw.

Tak czy owak, niektre ze strategii anty-DRM to tylko marketingowa sztuczka, gdy zawarto cyfrowa chroniona jest przez dodatkowe systemy DRM, jak np. znak wodny.

Prawo autorskie w crossmedia


Oprcz systemw zarzdzania prawami cyfrowymi, regulujcymi zarwno prawa jak i ograniczenia po stronie waciciela i uytkownika, istniej specjalne narzdzia suce interesom prawa autorskiego w obszarze tworzenia treci cyfrowej. Obecnie wyrni mona rne rodzaje norm prawa autorskiego, opracowane dla potrzeb chronienia treci cyfrowej. Copyleft to oglna licencja pozwalajca na tworzenie oglnodostpnej treci cyfrowej, co czsto wie si z wymogiem oglnodostpnoci wobec wersji zmodyfikowanych i rozszerzonych. Najprostszym sposobem na powszechne udostpnienie treci cyfrowej jest zamieszczenie jej na publicznej domenie, bez zastrzeenia praw autorskich. Dziki temu inni mog rozpowszechnia dane zasoby oraz ich ulepszenia i przysze modyfikacje. Dozwolone jest wprowadzenie dowolnej iloci zmian oraz rozpowszechnienie wyniku jako wasnego produktu. Jak wida copyleft moe stanowi przeciwiestwo prawa autorskiego (copyright), lecz w tym przypadku udostpnienie niekoniecznie oznacza darmowe udostpnienie, lecz raczej moliwo dalszej modyfikacji i to nie caoci treci, lecz niektrych jej elementw. Niemniej, w zalenoci od konfiguracji, copyleft moe by: silne lub sabe, pene lub czciowe.

66

Silne/sabe copyleft. Okrelenie silne/ sabe zaley od tego, jak dua cz treci chroniona jest przez copyleft. Jeeli caa tre poza pewnymi elementami moe by rozpowszechniana na podstawie innych licencji, tre taka objta jest sabym copyleft. Z drugiej strony, jeeli wikszo treci objta jest copyleft i tylko niewielka jej cz moe by rozpowszechniana na podstawie innych licencji, mamy do czynienia z silnym copyleft. Silne/czciowe copyleft. Definiowanie treci poprzez pene lub czciowe copyleft zaley od tego ile czci licencji objtych jest copyleft, a ile podlega innym licencjom. Jeeli wszystkie czci mona wykorzystywa i rozpowszechnia, wwczas mwimy o penym copyleft. Z drugiej strony, jeeli niektre czci podlegaj innym licencjom, wtedy chodzi o czciowe copyleft.

Creative Commons
Zarzdzana przez organizacj pozarzdow Creative Commons, licencja ta moe by uwaana za najsynniejsz licencj dotyczc zawartoci cyfrowej na wiecie. Ale czy jest ona na pewno dobrze rozumiana? Licencja Creative Commons (CC) to najpopularniejsza publiczna licencja na rozpowszechnianie dzie objtych prawem autorskim. Licencj CC mona posuy si udzielajc szerokiej publice zezwolenia na udostpnianie, uytkowanie a nawet tworzenie w oparciu o stworzony produkt. Gwn cech tej licencji jest elastyczno. Autor treci cyfrowej moe zadecydowa czy chce chroni cao pracy czy tylko jej cz, lub czy pozwala na uytkowanie wycznie niekomercyjnej czci swojego produktu. Z drugiej strony licencja ta stanowi uyteczn norm dla uytkownikw, gdy uatwia korzystanie oraz redystrybucj treci w zwizku z tym, i jedynym obostrzeniem, jakie musi uwzgldni osoba chcca wykorzysta tre stworzon przez innego autora, jest licencja CC. Istniej rne rodzaje licencji CC. Autor moe wybiera spord rnych kombinacji w zalenoci od warunkw dystrybucji. czc i zestawiajc rne opcje oferowane przez licencj CC, mona otrzyma sze rnych prawomocnych licencji CC. Istniej cztery podstawowe zakresy, regulujce licencj CC: Symbol/ piktogram Opis

Uznanie autorstwa: Uytkownik jest zobowizany do umieszczenia informacji o twrcy w sposb okrelony przez niego samego lub licencjodawc.

Uytek niekomercyjny: Tre cyfrowa moe by dystrybuowana dla celw niekomercyjnych.

Bez utworw zalenych: Uytkownikowi nie zezwala si na zaprowadzanie zmian, przeksztacanie lub tworzenie w oparciu o dan tre. Udostpnianie na tych samych warunkach: Jeeli uytkownik zmieni, przeksztaci, stworzy tre w oparciu o dan tre, zobowizany jest do upowszeniania utworzonej treci na podstawie takiej samej lub podobnej licencji co tre oryginalna. Tabela: Rne zakresy licencji CC. rdo: strona internetowa Creative Commons.

67

czc ww. zakresy mona uzyska sze rnych rodzajw licencji CC: Symbol/piktogram Rodzaj licencji

tylko uznanie autorstwa

uznanie autorstwa bez utworw zalenych

uznanie autorstwa uytek niekomercyjny

uznanie autorstwa na tych samych warunkach

uznanie autorstwa - uytek niekomercyjny bez utworw zalenych

uznanie autorstwa - uytek niekomercyjny na tych samych warunkach Tabela: Rne licencje CC. rdo: strona internetowa Creative Commons Sie CC wsppracuje z ponad 100 afiliowanymi sieciami dziaajcymi w ponad 70 jurysdykcjach. Wicej informacji (w tym kwestie praktyczne i studia przypadku) na stronie Creative Commons: http://creativecommons.org/ Powszechna licencja publiczna lub GPL. GNU GPL (Powszechna Licencja Publiczna lub GPL) to licencja opracowana w poowie lat 80-tych przez Free Software Foundation (FSF), przeznaczona gwnie do ochrony wolnej dystrybucji, modyfikacji oraz uytkowania oprogramowania. Oprogramowanie objte t licencj jest oglnodostpne i chronione przed ograniczeniem wolnego uytkowania. Na stronie internetowej Free Software Foundation zamieszono informacje o ww. licencji oraz o procedurze jej pozyskania: http://www.fsf.org/licensing wiczenie praktyczne: Proponujemy wykonanie teraz wiczenia praktycznego. Wanie nagrae wideo i zastanawiasz si and opublikowaniem go w Internecie. Jaka licencja bdzie w tym przypadku najlepsza? Copyleft, silna lub saba, pena lub czciowa? Creative Commons? Zajrzyj do powyszych informacji i odwied wskazane strony internetowe. Po przeanalizowaniu danych wska wybran licencj i wyjanij, dlaczego zdecydowae si wanie na t. Ochrona danych osobowych. Dane osobowe to dane - prawdziwe lub nie osoby fizycznej, ktra moe zosta za ich porednictwem zidentyfikowana, lub za porednictwem tych danych oraz innych informacji, do 2 ktrych dana organizacja ma lub moe mie dostp . W 1995 roku instytucje europejskie zatwierdziy wydan dnia 24 padziernika Dyrektyw 95/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ochrony osb fizycznych w zakresie przetwarzania danych osobowych oraz swobodnego przepywu tych danych. Celem dyrektywy bya harmonizacja prawa o ochronie danych osobowych w krajach Unii Europejskiej. Wikszo postanowie ustawy z 1998 roku wesza w ycie dnia 1 marca 2000 roku, cho do padziernika 2007 roku istniay wyjtki. Dyrektywa zawiera take pewne odniesienia do ochrony danych w kontekcie informacji cyfrowych. Dyrektywa stanowi podstaw oraz okrela gwne zasady ochrony danych w krajach UE. Zgodnie z jej tekstem ''Pastwa Czonkowskie zobowizuj si chroni podstawowe prawa i wolnoci osb fizycznych, w szczeglnoci ich prawo do prywatnoci w odniesieniu do przetwarzania danych osobowych.

Personal data protection act http://www.pdpc.gov.sg/personal-data-protection-act#sthash.nngn1B5A.dpuf 68

Ponadto, Dyrektywa zawiera pene prawodawstwo odnonie niej wymienionych kwestii, zwizanych z ochron danych: zasady odnonie jakoci danych kryteria legalnego przetwarzania danych rne kategorie przetwarzania danych informacje, jakich naley udzieli podmiotowi danych prawa dostpu podmiotu danych do danych poufno i bezpieczestwo przetwarzania danych powiadamianie transfer danych do innych krajw ograniczenia i powinnoci zakres funkcjonowania dyrektywy w Europie (uwzgldnienie dyrektywy w narodowym prawodawstwie w zwizku z poszerzeniem UE).

Dyrektywa ta bya zatem pierwszym krokiem do ustanowienia wsplnej europejskiej legislatury w obszarze ochrony danych. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31995L0046:en:NOT tekst dyrektywy we wszystkich oficjalnych jzykach dostpny jest pod wskazanym linkiem. W praktyce, w przypadku podejmowania czynnoci zwizanych z ochron danych osobowych, naley uwzgldnia zasady opisane niej. A zatem, dane osobowe naley: 1. Przetwarza uczciwie i zgodnie z prawem: naley uwanie obchodzi si z wnioskowanymi danymi, zapozna si ze stosownym prawodawstwem oraz unika wnioskowania o dane, ktre mog ogranicza swobody ich podmiotw (religia, pochodzenie etniczne, pogldy polityczne). Jeeli to moliwe, naley uzyska pisemne pozwolenie. Podmioty zobowizane s udzieli zgody na zarzdzanie ich danymi. Cho zgoda pisemna nie zawsze jest wymagana prawnie (nawet w odniesieniu do wraliwych danych personalnych), warto o ni poprosi. Przetwarza dane w zwizku z konkretnymi celami: nie naley zapomnie o zgoszeniu celu, w zwizku z ktrym dane bd przetwarzane. Naley pamita, i nie zezwala si na uwzgldnianie kwestii retroaktywnych. Dane winny by adekwatne, odpowiednie i nie nadmierne. Naley wnioskowa wycznie o dane zwizane z zamierzonym celem; przechowywanie dodatkowych danych na wszelki wypadek jest niedopuszczalne. Dane nie powinny by przechowywane duej, ni jest to konieczne. Bezpieczestwo: naley stosowa odpowiednie systemy zarzdzania w celu zapobiegania bezprawnemu wykorzystaniu lub przypadkowej utracie lub uszkodzeniu danych (np. dostp za podaniem hasa, kopie zapasowe). Danych nie wolno przekazywa stronom trzecim bez stosownych zabezpiecze: poza niektrymi przypadkami, nie zezwala si na przekazywanie danych personalnych stronom trzecim.

2.

3.

4.

5. 6.

7.

Pytania testowe: 1. Istnieje pi podstawowych rodzajw dziennikarstwa: a. b. c. d. 2. ledcze, informacyjne, recenzyjne, kolumnowe i satyryczne ledcze, informacyjne, recenzyjne i kolumnowe Google Drive, Ubuntu Drive, dropbox, iCloud ledcze, informacyjne, sportowe i kolumnowe

Ktre z poniszych moe by uwaane za zasoby treciowe? a. b. c. d. Tekst i grafika Infografika i audio Wideo (live streaming) Wszystkie s poprawne

69

3.

Platforma medialna to: a. rodowisko internetowe oferujce oprogramowanie online (czasami take hardware) dla potrzeb tworzenia, produkcji, udostpniania, dystrybucji oraz publikacji treci multimedialnych rodowisko internetowe oferujce oprogramowanie online (czasami take hardware) dla potrzeb publikacji treci multimedialnych rodowisko internetowe oferujce oprogramowanie online (czasami take hardware) dla potrzeb tworzenia treci multimedialnych rodowisko internetowe oferujce oprogramowanie online (czasami take hardware) dla potrzeb produkcji treci multimedialnych

b. c. d. 4.

Prawa cyfrowe to pojcie odnoszce si do: a. zwizku pomidzy objtymi prawem autorskim pracami cyfrowymi (takimi jak film, muzyka i sztuka) a prawami odnoszcymi si do komputerw, sieci i sprztu elektronicznego zwizku pomidzy objtymi prawem autorskim pracami cyfrowymi (takimi jak film, muzyka i sztuka) a zezwoleniem na uytkowanie zwizku pomidzy objtymi prawem autorskim pracami cyfrowymi (takimi jak film, muzyka i sztuka) a zezwoleniem na uytkowanie odnoszcym si do komputerw, sieci i sprztu elektronicznego zwizku pomidzy zezwoleniem na uytkowanie a prawami odnoszcymi si do komputerw, sieci i sprztu elektronicznego

b. c.

d. 5.

Zakresy licencji Creative Commons to: a. b. c. d. uznanie autorstwa, bez utworw zalenych, na tych samych warunkach uznanie autorstwa, uytek niekomercyjny, na tych samych warunkach uznanie autorstwa, uytek niekomercyjny, bez utworw zalenych, na tych samych warunkach uznanie autorstwa i na tych samych warunkach

70

Modu C Szkolenie trenera


Wprowadzenie do moduu
Metodyka Nowych Mediw ma suy uczestnikom w zdobywaniu i rozwijaniu umiejtnoci w obszarze mediw. Podczas gdy moduy A i B koncentruj si na innych sferach produkcji multimedialnej, takich jak produkcja audio/wideo lub standardach nowoczesnego dziennikarstwa, Modu C przygotowuje uczestnikw do jednego z najwaniejszych zada stojcych przed freelancerami i osobami na stanowiskach kierowniczych. Jak przekaza innym nowo zdobyt wiedz? Jak zaprezentowa siebie i to co mamy do przekazania? Lub, krtko mwic: jak przeprowadzi prezentacj lub szkolenie / seminarium z wykorzystaniem nowoczesnych rodkw i metod w oparciu o aktualne koncepcje dydaktyczne.

Grupa docelowa
Adresatami Moduu C s eksperci rnych dziedzin, chtni podzieli si posiadan wiedz z innymi. Metodyka skierowana jest do profesjonalistw-freelancerw oraz specjalistw PR, marketingu, coachingu, doradztwa, itd. Osoby znajdujce si w grupie docelowej winny spenia nastpujce wymogi, by jak najlepiej skorzysta z treci Moduu: otwarty, ciekawy wiata umys, wysoki poziom kompetencji komunikacyjnych, zdolno rozumienia i wspodczuwania z innymi, zdolno do pracy w sposb ustrukturyzowany.

Biecy Modu porusza wszystkie istotne kwestie zwizane z przygotowaniem osb do pracy w charakterze trenera, prowadzcego szkolenia i prezentacje.

Zarys
Niniejszy Modu skada si z 6 rozdziaw, koncentrujcych si na rnych kwestiach kluczowych. Kurs zaprojektowany zosta w nowoczesny, praktyczny sposb. Rozpoczyna si wprowadzeniem uczestnikw w podstawowe zagadnienia teoretyczne, a koczy realizacj projektu praktycznego, co pozwala na zdobycie umiejtnoci koniecznych do skutecznego zarzdzania szkoleniami / seminariami. Rola i kompetencje trenera. Czas trwania: 3 godz. 30 min. W poniszym rozdziale omwiono kompetencje, jakie naley posiada, by sta si skutecznym trenerem. Przedstawiono take rne metody autoprezentacji oraz ujto wskazwki odnonie radzenia sobie w pewnych sytuacjach, jakie mog mie miejsce podczas szkolenia. Zarzdzanie cyklem szkolenia. Czas trwania: 4 godz. W poniszym rozdziale omwiono kompletny proces planowania prawidowego szkolenia: od samego pocztku do etapu ewaluacji. Komunikacja z uczestnikami szkolenia. Okres trwania: 2 godz. 30 min. W poniszym rozdziale omwiono sposoby nawizywana kontaktu z uczestnikami, tak w sensie technicznym (w Internecie i poza nim) jak i osobistym. Przekazywanie wiedzy i metody dydaktyczne. Okres trwania: 4 godz. W poniszym rozdziale wyjaniono rnic pomidzy dydaktyk a metodologi oraz pokazano jak wykorzysta t wiedz do tworznia i prowadzenia skutecznych szkole / seminariw. Jak przeprowadzi interaktywne warsztaty online. Okres trwania: 3 godz. W poniszym rozdziale omwiono wspczesn technologi koncentrujc si na jednym z najwaniejszych trendw w obszarze szkole: webinariach. Projekt praktyczny: jak by trenerem. Okres trwania: 6 godz. W poniszym rozdziale teoria zostaje zamieniona w praktyk: uczestnicy korzystaj z wiedzy zdobytej w poprzednich rozdziaach.

71

Wymogi odnonie nauczania treci Moduu C


By jak najlepiej przekaza tre Moduu C, organizacja lub osoba szkolca powinna postara si speni nastpujce wymogi infrastrukturalne i osobowe: Trener (lub trenerzy), odpowiedzialni za prowadzenie warsztatu, winni posiada nastpujce kompetencje: bogate dowiadczenie w prowadzeniu szkole, zdolno dziaania na metapoziomie, dowiadczenie w analizowaniu potrzeb szkoleniowych oraz elastyczno w dostosowywaniu si do spontanicznie zaistniaych potrzeb, szeroka wiedza z zakresu mediw pozwalajca na przeprowadzenie nowoczesnego szkolenia oraz opracowanie nowoczesnych materiaw szkoleniowych.

Jeeli szkolenie odbywa si offline, lokalizacja winna spenia nastpujce kryteria: duy, jasny pokj, dostp do wszystkich niezbdnych mediw (Internet, projektor, flipchart, itd.), moliwo skorzystania z niezbdnego sprztu (np. kamery, wiata), moliwo dostarczenia odpowiedniego wyywienia, dostp dla uczestnikw niepenosprawnych.

Jeeli szkolenie odbywa si za porednictwem Internetu, naley poinformowa uczestnikw o wymaganiach systemowych (patrz: Rozdzia 6), za trener winien przygotowa wirtualny pokj szkoleniowy.

72

Rola i kompetencje trenera


Cele nauki: Zapoznanie si z rol trenera, jego kompetencjami i sposobami zarzdzania szkoleniami oraz wyjanienie, dlaczego jest to istotne. Czas trwania: 05:00 godzin Grupa docelowa: Specjalici ds. reklamy i wizerunku, specjalici PR, specjalici ds. marketingu i sprzeday, doradcy, konsultanci, specjalici ds. zarzdzania treci

Kada osoba pracujca jako trener winna posiada zrnicowane umiejtnoci oraz zdolno do autorefleksji odnonie wasnych zada i penionej roli. Poniej omwiono kluczowe kompetencje trenerw.

Kompetencje osobiste
Kompetencje osobiste stanowi o integralnoci danej osoby, jego/jej obrazie samego/samej siebie, zdolnoci do refleksji na temat wasnych umiejtnoci i penionej roli. Czowiek kompetentny zastanawia si nad swoim postpowaniem, pozycj oraz stosunkiem do rnych kontekstw sytuacyjnych. W przypadku trenera oznacza to realizowanie swojej roli, refleksj na temat wymaga oraz tego, w jakim stopniu mog by one spenione (jakich umiejtnoci brak, co naley uczyni, by je uzyska). By opisa powysze kompetencje opracowano termin solidny. Solidny trener to taki, ktry waciwie, skutecznie i profesjonalnie wypenia swoj rol i umie postpowa z ludmi.

Kompetencje spoeczne
Kompetencje spoeczne przyczyniaj si do przesunicia uwagi z obszaru indywidualnego na grup. To suma postaw i zdolnoci osobistych niezbdnych do skutecznej interakcji pomidzy jednostk a grup. Podczas szkolenia trener czsto pracuj z grup, kompetencje te s zatem bardzo wane, jako e maj wpyw na atmosfer zaj. Uczestnik nie ma moliwoci nauczenia si niczego, jeeli trener nie posiada kompetencji spoecznych.

Kompetencje zawodowe
Kompetencje zawodowe cz si z jednej strony z posiadaniem przez trenera niezbdnej wiedzy i umiejtnoci jej przekazania, z drugiej za ze znajomoci tematu. Oznacza to zdolno do uporzdkowania odnonej wiedzy oraz wyjanienia jej w szerszym kontekcie. Oprcz kontekstu profesjonalnego i funkcjonalnego, trener powinien posiada umiejtno odnalezienia si w szerszym kontekcie, a take umie przemieszcza si midzy nimi. Powinien take posiada zdolno mylenia niestandardowego i mie wiadomo gdzie i ktre ze swych umiejtnoci moe najlepiej wykorzysta.

Kompetencje metodologiczne
Trener winien posiada gbokie rozeznanie odnonie metod przekazywania wiedzy. Oznacza to, i, oprcz wiedzy o rodzajach metod, winien take umie dokona wyboru metody najwaciwszej dla danego kontekstu. Nie kada metoda sprawdza si w kadym kontekcie, pasuje do kadego tematu lub uczestnika. Kompetencje te to zatem umiejtno dokonania waciwego wyboru odpowiedniej metody. Kompetencje metodologiczne odgrywaj istotn rol zanim jeszcze rozpocznie si szkolenie / warsztat, kiedy to trener musi zaplanowa jego elementy i dokona wyboru metod, jakimi posuy si w celu zapewnienia odpowiednich warunkw do nauki. Na samym pocztku naley jasno zakomunikowa cel szkolenia oraz rozpozna procesy uczenia si uczestnikw, jak te struktur kontekstu nauczania (due / mae grupy, jednolito / rnorodno grupy, duo / mao przestrzeni, jakie materiay zostan uyte, co naley zakupi, itd.) w celu wybrania waciwych metod. Wykonujc te czynnoci trener demonstruje kompetencje metodologiczne.

Kompetencje pedagogiczne
Poniej przedstawiono podane u trenera cechy zwizane z umiejtnociami pedagogicznymi. Powizane s one z kadym typem szkole przeznaczonych dla osb dorosych. Otwarto na informacj zwrotn. Kompetencje te to umiejtno udzielenia uczestnikowi waciwej informacji zwrotnej odnonie jego procesu uczenia si oraz rezultatw tego procesu. Umiejtno udzielania informacji zwrotnej obejmuje sposb jej udzielania, tzn. w jaki sposb trener wyjania uczestnikowi jego mocne i sabe strony. Trener moe take otrzymywa informacj zwrotn od uczestnikw, innych trenerw, opiekuna merytorycznego, instruktora lub innych osb, ktre zgosz tak potrzeb.

73

Ucz si z wasnych dowiadcze. Wiedza, umiejtnoci oraz postawa to trzy rwnowane wytyczne dla trenera, ktry chce by postrzegany jako osoba kompetentna. Kompetentny trener to taki, ktry dziki waciwej postawie oraz celom osobistym chce i potrafi odpowiednio spoytkowa posiadan wiedz oraz umiejtnoci w celu realizacji przydzielonych zada. Trener winien regularnie dba o: zdobywanie nowej wiedzy, wiczenie nabytych umiejtnoci, ksztatowanie postaw.

Powysze powinno obejmowa: nieustanne zdobywanie informacji / ledzenie trendw w obszarze metod trenerskich, jak rwnie w dziedzinie specjalizacji trenera, rda wiarygodnej informacji powinny obejmowa: ksiki rdowe, specjalistyczne portale tematyczne, interesujce raporty z bada, spotkania z ekspertami z danej dziedziny (informacji o takich wydarzeniach najlepiej szuka na forach), wymiana dowiadcze, ktra pozwala zaoszczdzi czas powicany na studia wasne, a take umoliwia poznanie osb z brany, co moe zaowocowa wsplnymi projektami szkoleniowymi w przyszoci.

Radzenie sobie z krytyk i z wyraaniem krytyki. W trakcie szkole uczestnicy i trenerzy zazwyczaj wsplnie ustalaj zasady obowizujce w sali szkoleniowej ('kontrakt szkoleniowy'). Jedn z nich jest zasada nie krytykuj, udziel konstruktywnej informacji zwrotnej. Krytyka, czasami majca swe rdo poza sal szkoleniow, moe wywoa otwarty konflikt pomidzy uczestnikami lub pomidzy uczestnikami a trenerem. W kadym takim przypadku cel szkolenia moe zagubi si i pozosta niezrealizowany. By unikn takich sytuacji na etapie diagnozowania trener powinien zrealizowa dwie rzeczy: powiza cele szkolenia zaplanowane przez trenera z celami kadego z uczestnikw na etapie przygotowawczym, podczas rozmw ze sponsorami projektu, ekspertami ds. zarzdzania zasobami ludzkimi, kierownictwem oraz przy okazji wywiadw telefonicznych (najlepiej w trakcie spotka twarz w twarz) z uczestnikami. Jeeli nie jest to moliwe, wywiady z pracownikami wyznaczonymi przez klienta. Jest to niezwykle istotne w zwizku z realizacj osobistych celw uczestnikw, pozna osoby szkolone - kim s, co robi, czy i kto moe przyczyni si do powstania problemw w trakcie warsztatu.

Wzbogacony o tak wiedz, trener moe pracowa znacznie wydajniej, gdy znacznie atwiejsze staje si kierowanie procesem uczenia oraz kontrolowanie opinii wygaszanych przez uczestnikw, a take wasnych opinii. Kreatywno i elastyczno w myleniu i dziaaniu. Dobry trener winien by twrczy i stara si robi rzeczy, jakich nikt przed nim nie robi. Kreatywno jest si napdow wszystkich wielkich osigni, gdy czerpie z zasobw niewykorzystanych moliwoci, ukrytych w kadym czowieku. Kreatywno rozwija si w rodowisku charakteryzujcym si: duchem eksperymentatorskim: wymiana idei i koncepcji powizana z wdraaniem treningu umysowego, chci zabawy: kultywacja dziecicej ciekawoci wiata, spontanicznoci: danie sobie pozwolenia na kierowanie si impulsem oraz podszeptom intuicji. To najlepsze remedium na brak pomysw i asertywno.

Dobry trener powinien take charakteryzowa si elastycznoci metod pracy i myli, poniewa bardzo czsto bdzie zmuszony do zmiany sposobu prowadzenia szkolenia w zwizku ze specyfik grupy lub problemami technicznymi w trakcie prezentacji. Zdolno do analizy i syntezy. Zadaniem trenera nie jest jedynie przemawianie i prowadzenie z wykorzystaniem slajdw (przeskakiwanie z jednego slajdu na drugi). Skuteczne szkolenie to praktyczny warsztat, prowadzony zgodnie z zasad 20-30% teorii i 70-80% praktyki. Sprowadzenie teorii do minimum podniesie skuteczno szkolenia. wiczenia, dyskusje oraz studia przypadkw pozwalaj trenerowi na obserwacj grupy oraz reagowanie na to, co si dzieje w sali.

74

Jednym z zada trenera jest zebranie informacji od uczestnikw, podsumowanie ich opinii oraz odniesienie ich do postawionych celw, popychajc ich w kierunku samodzielnego rozwizywania problemw przy wsparciu poradami i wskazwkami. Trener podsumowuje kady blok szkoleniowy i sporzdza raport po zakoczeniu szkolenia, bdcy syntez pogldw i najlepszych praktyk. Dobrze przygotowany raport stanowi dodatkowe rdo wiedzy o pracownikach, z ktrego skorzysta moe dzia HR i kierownictwo, a take materia do bezporedniego zastosowania przez pracownikw. Akceptacja opinii innych. Kady ma prawo wyraa swoje opinie i jest to fakt, o ktrym trener powinien pamita. Szacunek to take prba spojrzenia na problem z innej perspektywy najwaniejsze s skuteczne rozwizania i osignicie postawionych celw. Akceptacja rnorodnoci korzystnie wpywa na proces komunikacji i wsppracy rnych grup, a take na wzmoon kreatywno oraz wydajno w dalszej pracy. Skoncentrowanie na celach i ludziach. Trener winien obserwowa uczestnikw z perspektywy grupy oraz jednostki trenerzy skupiajcy si na programie szkolenia nie powinni zapomina o uczestnikach. Czasami trenerzy wsppracuj ze sob, co przynosi rezultaty wycznie, gdy dobrze znaj siebie nawzajem i wiedz, jak wsppracowa. Uczestnicy szkolenia s rni i przyjmuj rne role. Trener powinien zdiagnozowa uczestnikw oraz ich potrzeby psychologiczne, postawy i role w grupie. Jeeli celem trenera jest zmobilizowanie wszystkich uczestnikw, powinien on da kademu moliwo wykorzystania swoich umiejtnoci i odegrania roli, w ktrej czuje si dobrze i ktra budzi szacunek i uznanie innych. Trener winien mie wiadomo rnych potrzeb czonkw grupy, jak te zaakceptowa fakt, i rne osoby s w rnym stopniu zaangaowane i rny jest ich wkad w prac grupy, co przekada si na konieczno dostosowania podejcia do kadej z nich. Zdolno skoncentrowania si na problemie. Najwaniejszym elementem szkolenia jest jego cel. Prowadzc szkolenie, trener sucha i obserwuje, zadaje prowokujce do mylenia pytania, kieruje jego przebiegiem w taki sposb, e nikt nie jest pozostawiony z poczuciem nierozwizanych problemw. Trener winien zapobiega sytuacjom, w ktrych uczestnicy gubi z oczu cel szkolenia. W kadym momencie powinien szuka wszelkich moliwych rozwiza, ktre mog by dostosowane przez kadego uczestnika zgodnie z jego wasn preferencj. Kontrola procesu komunikacji. By poprowadzi szkolenie w sposb skuteczny i interesujcy, trener powinien przystpi do niego w doskonaej formie umysowej i fizycznej, zachowa otwarty umys i by gotowym sucha i kontrolowa grup. Zasady komunikacji: w danym momencie przemawia tylko jedna osoba, wysawiamy si z szacunkiem, mwimy tylko we wasnym imieniu, opinie wygaszane w trakcie szkolenia nie s wynoszone na zewntrz, dyskrecja i kultura s niezwykle istotne.

Trener jest koordynatorem szkolenia i sprawuje kontrol nad uczestnikami oraz ich emocjami, a take nad kolejnoci i dugoci wypowiedzi. Zawsze naley podsumowa wypowiedzi innych i udzieli informacji zwrotnej. Radzenie sobie w trudnej sytuacji. Nie istnieje jeden sposb na poradzenie sobie z tzw. trudnymi sytuacjami w grupie szkoleniowej, gdy w zwizku z sytuacj, czasem, miejscem i, przede wszystkim uczestnikami, kady kurs jest inny. Jeeli podczas szkolenia nastpi powany kryzys lub konflikt, trener powinien wiedzie, i moe by on rozwizany jedynie przez osoby zaangaowane. Trener nie jest mediatorem! Nie powinien angaowa si w dyskusj, jeeli nie ma pewnoci, e uczestnicy staraj si rozwiza problem. Trener winien porozmawia z kad ze stron. Moe take wykorzysta grup celem pacyfikacji osb agresywnych. Najprostsz metod jest tu odniesienie si do zasad szkolenia. Z drugiej strony, wrogo caej grupy moe skutkowa kopotami uczestnicy powinni by na szkoleniu, ale nie chc. W takiej sytuacji trener nie powinien przeciwstawia si caej grupie, lecz stara si rozwiza problem odwoujc si do humoru i wykazujc elastyczno. Powinien nakoni uczestnikw do porozmawiania na temat danej sytuacji.

75

Kompetencje techniczne
Trener poczuje si swobodnie w swojej roli jest dobrze pozna temat szkolenia. Ale czy to wystarczy? Niezalenie od obszaru szkolenia, trener powinien take doskonale panowa nad aspektami technicznymi. W wielu przypadkach bdzie on zmuszony radzi sobie samodzielnie, bez pomocy z zewntrz. Narzdzia do tworzenia materiaw szkoleniowych. Faktem jest, i dobra prezentacja to prezentacja dostosowana do modelu klienta i opracowana pod jego ktem, a zatem stanowi te doskonae rdo informacji na wybrany temat. Do stworzenia ciekawej prezentacji su rne programy: Microsoft PowerPoint, Adobe Captivate, Apple Keynote, Prezi.

Najpopularniejszym narzdziem jest prawdopodobnie PowerPoint, lecz wybr naley do osoby przygotowujcej prezentacj. Naley wzi pod uwag, i to nie narzdzie stanowi o jakoci prezentacji, lecz umiejtno wykorzystania go w celu stworzenia wysokiej jakoci treci. Niezalenie od wykorzystanego narzdzia, istotne jest uwzgldnienie nastpujcych zasad: Teksty powinny mie form sloganw, rozwijanych w trakcie szkolenia. W przypadku duszego tekstu uczestnicy skupi si na czytaniu zamiast suchaniu prowadzcego. Zdjcia naley unika obrazw typu clipart. Zamiast tego lepiej wykorzysta gotowe, adekwatnie dobrane zdjcia dobrej jakoci. Wykresy wykresy powinny by jasne i przejrzyste nieprzeadowane. Grafiki projekt prezentacji powinien by przejrzysty. Warto dopilnowa, by elementy wspgray z logo firmy, miay okrelone kolory, ksztaty itd. Czcionki naley posugiwa si jednym, co najwyej dwoma rodzajami prostych czcionek i unika kursywy, gdy jest ona niezbyt czytelna. Tytuy najlepiej pisa du czcionk, teksty paragrafw mniejsz. Animacja jeeli nie jest to koniecznie, naley unika animacji. S one raczej irytujce, jeeli nie odgrywaj istotnej roli (np. stopniowe tworzenie wykresu).

Stworzenie wartociowej i interesujcej prezentacji jest wyzwaniem, dlatego wiedza na temat tego jak j tworzy jest bardzo wana. Opracowanie prezentacji nie sprowadza si do przygotowania 100 slajdw i odczytania suchaczom treci monotonnym gosem. Metoda taka moe wywoa irytacj lub senno odbiorcy. Cho nie ma zotego rodka na przygotowanie doskonaej prezentacji, a kady temat moe by przedstawiony na sto rnych sposobw, istniej pewne uniwersalne zasady, ktrych warto przestrzega: bd ekspertem w swojej dziedzinie: zacznij od zgromadzenia potrzebnych materiaw, postaraj si skorzysta z wszelkich dostpnych rde (ksiki, artykuy, filmy, Internet), dopasuj prezentacj do odbiorcy: znajomo profilu klienta pomoe podj decyzj odnonie tego co i jak mwi, okrel cel prezentacji: co chc osign? dlaczego to robi? dostosuj pomoce naukowe: postaraj si zadba o rne rodzaje mediw, majc jednak na uwadze, e materiay dodatkowe absorbuj uwag suchaczy naley zatem dokadnie zaplanowa moment ich wykorzystania, opracuj plan prezentacji: by unikn pomyek naley opracowa ramy przebiegu prezentacji.

Sprzt. Jako trener bdziesz mie do czynienia z rnymi rodzajami sprztu. Niektre peni te same funkcje, ale rni si w kwestii obsugi. Laptop o uywany do przechowywania materiaw prezentowanych w trakcie szkolenia, o moe by take uywany do udostpnienia uczestnikom szkolenia innych materiaw dydaktycznych (publikacji, linkw do wanych stron, przykadw wideo itd.), o nie naley korzysta z laptopa przez cae szkolenie niektrzy uczestnicy mog by tym znudzeni. Naley pamita o korzystaniu z rnych metod, nie odwoujc si koniecznie do prezentacji z laptopa, o podczas szkolenia nie naley wykorzystywa laptopa do prywatnych celw.

76

Projektor o uywany jest do wywietlania prezentacji i innych materiaw przechowywanych na komputerze, o warto zapozna si ze sprztem przed szkoleniem, o naley wywietla kady slajd odpowiedni ilo czasu (tak by wszyscy uczestnicy zdyli odczyta jego tre), o nie naley patrze na wywietlane obrazy; dopuszczalne jest patrzenie na ekran komputera, o w trakcie prezentacji nie naley przechodzi w poprzek strumienia wiata, o jeeli zaley nam na podkreleniu treci slajdu naley skorzysta z wskanika laserowego lub kursora na ekranie komputera nie powinno si wskazywa rk, o jeeli midzy slajdami planowana jest dusza przerwa naley wyczy projektor (nawet 'pusty' promie wiata padajcy na cian odciga uwag suchaczy), o projektor naley umieci w rogu sali, a nie na rodku przeciwlegej ciany (ekran umieszcza si w rodku wycznie, gdy slajdy stanowi gwny element prezentacji). Biaa tablica / flipchart o moe by uywana podczas caego szkolenia lub w pewnych momentach, o mona zawczasu przygotowa niektre plansze, lecz pownno si na nich pracowa take w trakcie prezentacji podkrela, rysowa strzaki, dodawa sowa i zdania tak, by odbiorca nie mia wraenia, i prezentacja jest bez ycia, o naley zasoni tekst, ktry jest zbdny w danym momencie, o naley dba, by pokazywana strona bya albo pusta albo zawieraa biece informacje, o naley pisa adnie i czytelnie, kad liter osobno pismo cige jest trudne do czytania, o powinno si posugiwa zarwno maymi, jak i duymi literami, a take stosowa rne kolory flamastrw, o wykorzystane plansze naley powiesi w sali szkoleniowej (bdzie mona odwoa si do ich treci w trakcie warsztatu wskazujc na konkretn plansz), o nie powinno si mwi do tablicy, lecz do audytorium, o obiekty na plansza wskazywa mona rk lub flamastrem. Wskanik laserowy o wykorzystywany najczciej gdy chcemy podkreli jakie zdanie - mona je wtedy podwietli wskanikiem, o prezentujc wykresy lub inne zoone slajdy trzeba mie na uwadze, e wiato lasera jest bardzo intensywne, co moe rozprasza suchaczy, o nie powinno si bawi wskanikiem.

Innym urzdzeniem, jakie czsto wykorzystywane jest dla potrzeb szkolenia jest pami USB lub karta pamici. Jest to urzdzenie suce jako interfejs pomidzy jednym komputerem a innym lub innymi dostosowanymi urzdzeniami, przenoszce dane za porednictwem portu USB. Najczciej napd ten wykorzystywany jest do transferu i przechowywania plikw. Z uwagi na may rozmiar jest najczciej wykorzystywanym urzdzeniem do przenoszenia materiaw szkoleniowych. A co, jeli si nie uda? Z prac trenera cz si rnorakie wyzwania. Mog to by problemy wszelkiego rodzaju problemy techniczne, negatywna postawa uczestnikw, brak zaangaowania, wypadki lub konflikty w grupie. Dowiadczony trener powinien posiada umiejtno radzenia sobie w takich sytuacjach, jak rwnie identyfikowania ich przyczyn. Skuteczno w tym obszarze jest wyznacznikiem profesjonalizmu, a profesjonalizm jest tym, czego od trenera oczekuj osoby szkolone. Problemy techniczne wystpuj do czsto, natomiast zapobieganie im jest stosunkowo atwe: wypisane flamastry, projektor jest niekompatybilny z laptopem, brak pasujcego okablowania (np. Mac vs PC), brak dostpu do Internetu, haaliwy klimatyzator, brak odpowiedniego oprogramowania do prezentowacji materiaw szkoleniowych, rne wersje oprogramowania, np. PowerPoint, za krtkie kable, rozkad sali nieodpowiedni dla potrzeb szkolenia (nieodpowiednia sala).

Zazwyczaj wystarczy, by trener przynis ze sob wasne pomoce (flamastry, kartki papieru, dugopisy). Dotyczy to take materiaw, na ktrych zamierza oprze szkolenie warto zachowa je na rnych mediach.

77

Dziki temu trener bdzie w stanie odtworzy je z CD, jeeli zawiedzie port USB komputera. Jeeli trener korzysta z PowerPointa, warto zapisa przygotowany materia jako pdf (bdzie mia wtedy pewno, e sklajdy bd si wywietla jednakowo nawet na rnych komputerach). Zasady dobrej praktyki nakazuj take, by przyby na miejsce szkolenia przynajmniej p godziny przed godzin rozpoczcia. Jest to wystarczajcy czas, by rozezna si w sytuacji i rozwiza potencjalne problemy. Poczucie estetyki oraz uytecznoci materiaw. W trakcie przygotowywania szkolenia trener spotyka si z uczestnikami oraz pracownikami firmy klienta: dowiaduje si jaka jest sytuacja w brany, jakie s zalety firmy pod ktem konkurencyjnoci, czy firma lub uczestnicy dowiadczaj jakich trudnoci, czy s planowane zmiany, jak kultura organizacyjna obowizuje w firmie? Bazujc na powyszych ustaleniach, trener moe przygotowa dostosowany do klienta warsztat, wykorzystujc uyteczne i praktyczne materiay. Prezentacje ilustrujce szkolenie powinny by przejrzyste i stanowi wsparcie dla procesu szkoleniowego. Opracowujc je naley wykorzysta jzyk, jaki stosuje si w firmie klienta, by unikn wraenia niespjnoci z dan bran i organizacj. Po szkoleniu materiay te mog nadal by wykorzystywane jako uyteczne narzdzie wspierajce dziaania uczestnikw oraz suy jako wytyczne dla rozwiza opracowanych podczas szkolenia.

Ja jako trener
Kim jestem kiedy ucz? Jasne jest, e tre powinna zosta przekazana, a uczestnicy powinni czego si nauczy. Ale jak chc by postrzegany? W ekonomii zdefiniowano trzy rne style zarzdzania w oparciu o badania Kurta Lewina, psychologa spoecznego. Style te, ktre mog by do pewnego stopnia zaadaptowane do roli trenera, przedstawiono poniej. Autorytarny lub hierarchiczny styl zarzdzania. Styl ten charakteryzuje si wyran hierarchi: szef, opiekun lub trener wydaje instrukcje i przydziela zadania bez pytania o opini odbiorcy (pracownika lub ucznia). System hierarchiczny jest oczywisty dla wszystkich zainteresowanych stron osoby podlege winny wypenia polecenia. Jeeli kto popeni bd, konsekwencj jest kara, a nie wsparcie. Nie akceptuje si poraek. Ten rodzaj przewodzenia charakteryzowa nauczanie niemal do koca XX wieku. Od uczniw wymagano cakowitej podlegoci i szacunku osigano je poprzez ostr krytyk, karne zatrzymywanie po lekcjach oraz operowanie strachem przed porak. Demokratyczny lub kooperacyjny styl zarzdzania. Ta metoda polega na wczaniu podwadnych w proces decyzyjny. Oznacza wymian zda oraz wspieranie zaangaowania wsppracownikw w tworzenie konstruktywnych idei i propozycji. Uwzgldnianie opinii podwadnych skutkuje zwikszeniem ich motywacji oraz zaangaowania, a take moliw gbsz identyfikacj z wykonywan prac lub z firm. Niemniej, nadal wystpuje tu cisy podzia kompetencji, co oznacza, e ten styl zarzdzania take bazuje na strukturze hierarchicznej. Co to wszystko oznacza dla trenera? Przekada si to na nadzr nad uczestnikami w procesie uczenia, przyzwolenie na to, by to oni decydowali o tempie zaj oraz akceptacja prawa uczestnikw do maksymalnego wsparcia metodologicznego. Jednoczenie trener zwizany jest oglnymi warunkami (okrelonymi przez klienta) oraz ustalonymi zaoeniami (co jest przedmiotem nauki i kiedy naley go zrealizowa?) i w zwizku z tym musi je take wzi pod uwag. Liberalny styl zarzdzania (laissez-faire). Jak sama nazwa wskazuje, styl ten stanowi cakowite przeciwiestwo stylu autorytarnego, a mianowicie, pozwala na maksymaln niezaleno wsppracownikw poprzez zgod na podejmowanie przez nich decyzji odnonie pracy i firmy. Tylko kilka procesw jest sformalizowanych, wszystko jako funkcjonuje, szef odmawia odgrywania wasnej roli i nie bierze na siebie odpowiedzialnoci. W ostatnim stuleciu styl ten znalaz swj ekwiwalent w niektrych systemach edukacyjnych: edukacja antyautorytarna, szkoy bez nauczycieli i wadz byy odpowiedzi na styl autorytarny. Istniej rwnie inne style zarzdzania bdce w mniejszym lub wikszym stopniu hybrydami wyej opisanych form. Szczeglnie jeden styl nabiera wagi w kontekcie szkoleniowym. Styl wspomagajcy. W przypadku tego stylu w centrum uwagi znajduje si trenera, ktry w najwyszym stopniu skupia si na uczniach. W warunkach idealnych trener nadzoruje, wspiera i wymaga, ale te wie co naley uczyni w danym momencie. Jest osob, ktra lubi pracowa z uczniami i powica tyle samo uwagi procesowi uczenia jak i rezultatom. Trener tego rodzaju powanie traktuje potrzeby uczniw, posuguje si rnymi metodami i odznacza si w pracy du niezalenoci osobist. W innym razie styl ten mgby atwo przeksztaci si w nadmiern spolegliwo. Trener odpowiedzialny jest za stworzenie takiej atmosfery, ktra umoliwia skuteczne uczenie i nauczanie przy uwzgldnieniu wyznaczonych zada i celw.

78

Zarzdzanie Cyklem Szkolenia


Cele: Zdobycie wiedzy o tym, czym jest Zarzdzanie Cyklem Szkolenia, czemu jest ono pomocne i jak naley je prawidowo stosowa. Czas trwania: 07:00 godz. Grupa docelowa: Specjalici ds. reklamy i wizerunku, specjalici PR, specjalici ds. marketingu i sprzeday, doradcy, konsultanci, specjalici ds. zarzdzania treci

Zarzdzanie Cyklem Szkolenia Wprowadzenie


Zarzdzanie Cyklem Szkolenia (Training Cycle Management - TCM) to podejcie majce na celu zaprojektowanie skutecznego szkolenia. Wane jest zatem, aby upewni si, e wszystkie zadania cyklu zostay dokadnie zrealizowane. Istnieje wiele rnych modeli TCM i czsto s one modyfikowane pod ktem konkretnych wymaga (np. marketingu szkolenia lub zada administracyjnych). Poniszy model koncentruje si na zasadniczych etapach, ktre zawiera powinien kady model TCM:

1. Przygotowanie

7. Wnioski

2. Analiza potrzeb szkoleniowych

6. Ocena szkolenia

3. Zaprojektowanie szkolenia

5. Przeprowadzenie szkolenia

4. Przygotowanie materiaw

79

1)

Przygotowanie. Przygotowanie szkolenia moe mie rne aspekty. Jednym z najwaniejszych jest wybr uczestnikw, najlepiej na podstawie wypenionych formularzy zgoszeniowych (cho mona dyskutowa, czy ten etap nie powinien mie miejsca po analizie potrzeb szkoleniowych wicej na ten temat w dalszej czci). Przygotowanie oznacza take zdobycie odpowiedniej wiedzy o istniejcych okolicznociach (Kto zapewnia rodki finansowe? Kto wybiera lokalizacj? Kto uczestniczy i dlaczego?). Jak wspomniano wyej, od trenera mog by take wymagane czynnoci marketingowe i PRowe.

2)

Analiza potrzeb szkoleniowych. Waciwa analiza potrzeb uczestnikw stanowi zasadnicz cz kadego skutecznego szkolenia. W innym razie szkolenie moe nie przynie rezultatw (np. w zwizku z bardzo zrnicowanymi kompetencjami uczestnikw) lub moe w ogle by le zadresowane. Niezwykle istotne zatem jest, by mie wiadomo, i rni uczestnicy maj rne potrzeby szkoleniowe, a zatem konieczne jest zastosowanie rnych metod. Trener powinien dostosowa szkolenie i materiay do potrzeb grupy nie odwrotnie. W myl skutecznego modelu TCM trener powinien zatem by osob elastyczn i otwart na zmiany. Zaprojektowanie szkolenia / seminarium. Zasadniczo projekt szkolenia sprowadza si do harmonogramu zaj, opracowanego wedug potrzeb szkoleniowych oraz powizanych z nimi celw szkoleniowych. Oczywicie trener moe wykorzysta ten sam projekt wielokrotnie dostosowujc go do wykonanej uprzednio analizy potrzeb szkoleniowych. Przygotowanie materiaw. Po zaprojektowaniu szkolenia / seminarium trener przygotowuje materiay szkoleniowe (np. kserokopie, slajdy w PowerPoincie, wiczenia itd.) wedug ustalonych celw szkoleniowych. Materiay winny stanowi wsparcie dla wybranej metodologii szkolenia. Prowadzenie szkolenia. Prowadzenie szkolenia to pierwszy widoczny element TCM, a jego sukces zaley w ogromnym stopniu od poprzednich etapw. Odpowiednie przygotowanie jest zasadnicze dla poprowadzenia dobrego szkolenia. Niemniej, sposb prowadzenia rni si w zalenoci od trenera oraz przepywu pracy w danej grupie. Niekiedy nawet najlepiej przygotowana koncepcja musi zosta zmieniona w trakcie szkolenia dobry trener jest w stanie poradzi sobie w takiej sytuacji i dostosowa si. Ewaluacja. Szkolenie / seminarium mona ocenia na wiele sposobw, przy czym najpopularniejszym pozostaje kwestionariusz ewaluacyjny, wypeniany przez uczestnikw i trenerw po zakoczeniu szkolenia / seminarium. Wnioski. Nawet najlepsza ewaluacja jest bezwartociowa, jeeli wnioski z niej pynce nie zostan uwzgldnione przy przygotowywaniu przyszych szkole / seminariw oraz nie wpyn na korekt materiaw szkoleniowych (np. materiay szkoleniowe, zmiana czasu trwania poszczeglnych elementw szkolenia, itd.). Dobry trener potrafi wycign waciwe wnioski z informacji zwrotnej uzyskanej od uczestnikw oraz wasnych wrae i zastosowa je do wszystkich etapw TCM.

3)

4)

5)

6)

7)

Zarzdzanie Cyklem Szkolenia Informacje Szczegowe


W poniszym dziale omwiono poszczeglne etapy TCM. Przed opracowaniem wasnego TCM kady trener powinien okreli swoje cele: Dlaczego chc prowadzi szkolenia / seminaria? Jakie spoczywaj na mnie obowizki? W jaki sposb szkolenie moe wpyn na ycie innych ludzi? Szkolenie moe by skutecznym sposobem uzyskania nowych kompetencji, jak rwnie rozwoju ju posiadanych umiejtnoci. Wiele firm postrzega je jako inwestycj w zasoby ludzkie. Co co moe wyglda na banalne szkolenie w oczach trenera, moe okaza si istotnym elementem przebiegu kariery ktrego z uczestnikw. Konieczne jest zatem, by etap planowania traktowa powanie i z uwag. TCM dziaa wycznie przy zachowaniu waciwej postawy umysowej.

80

Etap 1. Przygotowanie. Pierwszy etap mona podzieli na 2 czci: 1) 2) uczestnicy, rodowisko.

Przede wszystkim naley znale uczestnikw. Od rodzaju szkolenia zaley, w jakim stopniu trener zaangaowany jest w te dziaania. Cz jego obowizkw moe obejmowa: opracowanie formularza zgoszenia, nawizanie kontaktu z potencjalnymi uczestnikami za porednictwem zasobw sieciowych, opracowanie tekstw i ogosze, wykonanie innych zada z obszaru PR, administrowanie zapytaniami, wyselekcjonowanie uczestnikw (w oparciu o zgoszenia).

Jak ju nadmieniono wyej, czynnoci marketingowe mog wej w zakres obowizkw trenera. Naley te pamita, e opracowanie lub przynajmniej analiza formularza zgoszeniowego stanowi zasadniczy i niezbywalny element etapu przygotowywania TCM. Jeeli trener opracowuje wasne formularze zgoszeniowe, powinien uwzgldni w nich pytania o wszystkie informacje niezbdne do ustalenia, kto bdzie uczestniczy w szkoleniu. Naley pamita o nastpujcych danych (dane niezbdne oznaczone s '*'): imi i nazwisko *, pe *, data urodzenia *, miejsce zamieszkania, jzyk *, zawd, poziom wyksztacenia *, pochodzenie (zaplecze kulturowe), motywacja (dlaczego osoba ta bierze udzia w szkoleniu?), specjalne wymagania (np. wyywienie), moliwe upoledzenia (fizyczne i umysowe), umiejtnoci (w odniesieniu do tematu szkolenia) *, oczekiwania i yczenia *.

Po drugie, istotnym elementem jest rodowisko. Jeeli szkolenie nie odbywa si w Internecie, trener musi ustali nastpujce kwestie: lokalizacja szkolenia, wyposaenie techniczne (np. tablica typu flipchart, projektor, itd.), osoba odpowiedzialna w lokalizacji (do kogo naley zwraca si w przypadku zaistnienia problemw), wyywienie (gdzie mona co zje i wypi?).

W przypadku szkole online naley sprawdzi czy oprogramowanie (np. Skype) lub skojarzone z przegldarkami pokoje konferencyjne (np. ClickMeeting) s w peni sprawne. Gdy powysze zadania zostay dokadnie wykonane, trener moe przystpi do drugiego etapu TCM. Etap 2. Analiza potrzeb szkoleniowych. Analiza Potrzeb Szkoleniowych (Training Needs Analysis, TNA) jest poytecznym narzdziem uzyskiwania informacji o: status quo (jaki jest stan rzeczy), sytuacja podana (jaki powinien by stan rzeczy).

By zmieni stan rzeczy i doprowadzi do sytuacji podanej naley zidentyfikowa cele szkolenia. Jeeli cel szkolenia nie jest pomocny w osigniciu podanego stanu rzeczy, naley go odrzuci. By sprawdzi, czy cel szkolenia jest odpowiedni, warto posuy si metod SMART (z and. Specific, measurable, achievable, relevant, time focused):

81

Szczegowy Mierzalny Osigalny Istotny Terminowy

cel szkolenia powinien by precyzyjnie okrelony cel szkolenia powinien by mierzalny uczestnicy powinni by w stanie zrealizowa cel szkolenia cel szkolenia powinien odpowiada potrzebom uczestnikw termin zrealizowania celu powinien by jasno okrelony

Niemniej, by zidentyfikowa faktyczne potrzeby szkoleniowe uczestnikw, naley odwoa si do TNA. TNA podzieli mona na cztery podstawowe elementy konstytutywne, okrelone jako acuch DECS (z ang. demands, emphasis, causes, solutions):

Zapotrzebowanie

Skupienie zainteresowania

Przyczyny

Rozwizania

Zanim trener przystpi do kolejnych faz DECS, powinien zdecydowa w jaki sposb ustali potrzeby szkoleniowe uczestnikw. Oprcz opisanej wyej metody formularza zgoszeniowego, istniej inne sposoby ustalenia potrzeb szkoleniowych: spotkania grup fokusowych, testy (np. jako element e-learningu), wywiady (online, telefoniczne, osobiste itd.), kwestionariusze (jako dodatek do formularza zgoszeniowego), przyjrzenie si poprzednim podobnym ocenom.

Niezalenie od tego, jak metod posuy si trener w ustalaniu potrzeb szkoleniowych, w dalszej kolejnoci naley przej nastpujce etapy: 1. Zapotrzebowanie. Etap ten to, krtko mwic, analiza luk majca na celu identyfikacj biecych problemw, brakw w zasobach wiedzy lub umiejtnociach. Trener powinien ustali jakie s umiejtnoci uczestnikw na dan chwil, a jakie chcieliby posiada po zakoczeniu szkolenia. Zidentyfikowane luki pozwol ostatecznie na okrelenie celw szkolenia. Skupienie zainteresowani. Na tym etapie trener ustala jakie potrzeby s istotne dla przebiegu szkolenia lub, czy pierwotna koncepcja szkolenia powinna zosta dostosowana, czy na pierwszy plan wysuny si potrzeby, o ktrych trener wczeniej nie pomyla. Z drugiej strony, jeeli dana potrzeba szkoleniowa sprawia wraenie niezbyt istotnej w porwnaniu z innymi, naley j wyeliminowa dla dobra skutecznoci szkolenia. 82

2.

3.

4.

Przyczyny. Celem tego etapu jest ustalenie dlaczego uczestnicy w ogle posiadaj potrzeby szkoleniowe. Dziki temu trener moe opracowa rozwizania majce na celu poinstruowanie uczestnikw, jak by zawsze na bieco. Rozwizania te moe uczyni elementem szkolenia. By ustali przyczyny trener moe przeprowadzi dokadne badanie rodowiska za porednictwem wywiadw i kwestionariuszy. Rozwizania. W oparciu o wczeniej zebrane informacje trener moe teraz opracowa lub zmodyfikowa istniejcy projekt szkolenia.

Czasami selekcjonowanie uczestnikw po przeprowadzeniu TNA daje lepsze efekty (np. w przypadku otwartej oferty szkoleniowej, dostpnej dla wszystkich). Kluczowymi czynnikami, jakie naley uwzgldni w zwizku z selekcj uczestnikw, s: rozmiar grupy, proporcja pe /wiek, poziom wyksztacenia i posiadane umiejtnoci, lokalizacja (wana z punktu widzenia osb niepenosprawnych).

Etap 3. Zaprojektowanie szkolenia / seminarium. Po zakoczeniu tego etapu trener moe przystpi do projektowania szkolenia. Jak stwierdzono wyej, projekt szkolenia / seminarium zaleny jest od rnych czynnikw kluczowych, takich jak temat, uczestnicy, trener, lokalizacja. Wiele z tych czynnikw mona zaplanowa z wyprzedzeniem, np. przy okazji przeprowadzania analizy uczestnikw (TNA). W zwizku z konkretnym planowaniem szkolenia, zaleca si uwzgldnienie nastpujcych kategorii: Czas Pocztek i koniec zaj Temat Jaki jest temat zaj? Cel Co jest celem zaj? Metoda Jak metod naley zastosowa, by osign cel? Media Jakie narzdzia naley wykorzysta? Komentarze Miejsce na uwagi

Kategorie te stanowi podstaw dobrego projektu szkolenia / seminarium. Kady rzd reprezentuje jedn jednostk lub element projektu szkolenia. Trener decyduje na ile jego projekt bdzie szczegowy. Osobom pocztkujcym zaleca si opracowanie i opisanie jak najwikszej iloci elementw szkolenia: nie ma lepszej metody identyfikacji martwych punktw w projekcie (oprcz wykonania go, oczywicie). Kade szkolenie powinno zawiera niej wymienione elementy: powitanie (w tym przedstawienie harmonogramu dnia), zapoznanie si, oczekiwania, przerwy, kopie zapasowe rezultatw, wiczenie aktywacyjne, informacja zwrotna, poegnanie.

Oczywicie, kady trener ma osobiste preferencje metodologiczne. Grupa moe by jednolita lub bardzo zrnicowana, zatem trener powinien wykazywa si elastycznoci reakcji. Skuteczne szkolenie charakteryzuje si rnorodnoci wykorzystanych metod, osiganymi rezultatami uczenia, spjnoci i przejrzystoci. Niejednokrotnie uczestnicy licz na co wykraczajcego poza ramy zasadniczej treci szkolenia. Na przykad, chc pozna nowe osoby, zabawi si, pokaza, podzieli zainteresowaniami itd. Dobry trener uwzgldnia podobne oczekiwania przygotowujc szkolenie i decydujc o metodach, jakie zastosuje. Truizmem wspczesnej pedagogiki jest fakt, i dugie prezentacje, stawiajce w centrum nauczyciela, nie gwarantuj realizacji celw edukacyjnych, a wrcz przeciwnie uczestnicy po prostu trac zainteresowanie. 83

W psychologii nauczania funkcjonuje termin pamici podatnej. Cele, rnorodno metod oraz wyczucie szczeglnych potrzeb uczestnikw to narzdzia dobrego trenera. Rozdzia 7 Moduu C zawiera praktyczne wiczenia z obszaru projektowania szkole. Etap 4. Przygotowanie materiaw. Jedno z podstawowych pyta odnonie przygotowania materiaw szkoleniowych to: po co uczestnikom materiay szkoleniowe, jeeli szkolenie jest dobre? Istniej dwa podstawowe powody, w wikszoci poparte badaniami naukowymi: 1. 2. Uczestnicy mog wykorzysta materiay szkoleniowe w celu powtrzenia materiau po zakoczeniu szkolenia (i odwieenia pamici). W trakcie szkolenia uczestnicy mog skoncentrowa si na przebiegu zaj zamiast robi notatki.

Przy opracowywaniu drukowanych materiaw szkoleniowych, na przykad kserokopii, trener powinien uwzgldni nastpujce kwestie: stosowanie prostego, precyzyjnego jzyka (celem lepszego ogldu i zaoszczdzenia miejsca), atrakcyjny ukad graficzny (jeeli materia jest przyjemny dla oka istnieje wiksza szansa, ze znw si do niego zajrzy), ilustracje i obrazki (ile tylko si da jeeli s dobrze wykonane, znacznie uatwi uczestnikowi zrozumienie treci szkolenia).

Oczywicie pojcie materia szkoleniowy jest bardzo szerokie i moe obejmowa take materiay wideo, podrczniki, pokazy slajdw itd. Najistotniejsze w przygotowywaniu wszystkich rodzajw materiaw szkoleniowych jest zachowanie celu szkoleniowego w centrum uwagi. Jeeli materia wspomaga rozumienie i podsumowuje tre szkolenia jest to materia dobry. Etap 5. Przeprowadzenie szkolenia. Kada osoba zainteresowana prowadzeniem szkole powinna rozumie czym zasadniczo jest szkolenie/seminarium: ''Szkolenie/seminarium to sytuacja nauczania i uczenia si w maych grupach z wykorzystaniem interakcji jako rodka zaangaowania uczestnikw. Pomimo, i szkolenie zwykle rozpoczyna si prezentacj lub mini wykadem dostarczajcym podstaw dla dalszej dyskusji, sowo 'seminarium' implikuje do formalne dyskusje grupowe prowadzone przez nauczyciela i skupione zasadniczo na treci zaj, nie na tematach proponowanych przez uczestnikw. (David Jacques w Learning in Groups [Uczenie si w grupach], 1991 r.) Powysza definicja z 1991 roku ukazuje seminaria jako do formalne sytuacje edukacyjne. Pomimo, i bazuj na dynamice grupy, s z definicji raczej beznamitne. Dzi na okrelenie seminariw o podejciu praktycznym uywa si terminu warsztat, cho w wikszoci przypadkw oba te pojcia oznaczaj to samo dla wikszoci osb. Jak wykazano, seminaria bazuj na interakcjach wrd czonkw grupy. W zwizku z tym niezwykle istotne jest, by niedowiadczony trener zapozna si z rnymi etapami, przez jakie przechodzi grupa seminaryjna, w celu podjcia odpowiednich dziaa w stosownym momencie, a take, by by w stanie zrozumie zachowanie uczestnikw:

84

Etap 1

Formowanie

Etap ten rozpoczyna kade szkolenie - uczestnicy nie znaj si, nie s pewni jak powinni si zaprezentowa i zachowa.

Etap 2

Wzburzenie

Uczestnicy zaczynaj rozpoznawa swoje pozycje w grupie i rnicowa sie. Na tym etapie moliwe s konflikty i ktnie pomidzy czonkami grupy oraz atak w stosunku do trenera.

Etap 3

Formowanie

Na tym etapie grupa opracowuje swoje normy i zachowania. W porwnaniu z wczeniejszym etapem poczucie "JA" zamienia si w "MY". Na pierwsze miejsce wysuwa si grupa, a nie jednostka.

Etap 4

Dziaanie

Cech charakterystyczn tego etapu jest produktywno. Dziki efektom procesw poprzedniego etaou uczestnicy mog w peni skupi si na pracy.

Etap 5

Utrwalanie

Etap poegnalny, ktry czsto bywa lekcewaony. Dobry trener wie, i doprowadzenie uczestnikw do koca szkolenia i przygotowanie ich do odejcia jest niezwykle wane. Koniec kocw, uczestnicy s ludmi i nage zakoczenie szkolenia trwajcego pewn ilo dni moe by frustrujce.

Idealny dzie prowadzenia szkolenia powinien mie nastpujcy przebieg: 1. W domu zjedz lekkie niadanie (burczenie w brzuchu moe by rozpraszajce), przynie ze sob ywno i napoje na miejsce szkolenia, ubierz si odpowiednio (uwzgldniajc miejsce szkolenia i grup docelow). Przybd wczenie na miejsce szkolenia sprawd czy wszystkie urzdzenia s na miejscu i dziaaj? (projektor, odpowiednia ilo krzese, laptop itd.) upewni si, e prezentacja i materiay szkoleniowe zostay przygotowane? (identyfikatory, nalepki, lista uczestnikw itd.), suprawd czy osoba odpowiedzialna ze strony klienta jest obecna na wypadek zaistnienia problemw? (technik, sekretarka, itd.) Rozpocznij szkolenie powitaj uczestnikw i przedstaw si, omw miejsce szkolenia (toalety, wyywienie, miejsce dla palcych, itd.), omw harmonogram, ustal oczekiwania uczestnikw, daj uczestnikom szans zapoznania si nawzajem (etap ten mona poczy z wiczeniem aktywacyjnym), rozpocznij pierwsz cz zaj wg projektu szkolenia / seminarium. Od tego momentu trener powinien: skupi si na celach edukacyjnych (nie rozprasza si), pozna uczestnikw (przeczyta wczeniej wypenione przez nich formularze), stara si przestrzega harmonogramu (ale by elastycznym), stworzy komfortowe warunki pracy (atmosfera, sala, materiay), posiada dogbn wiedz na temat prezentowanej kwestii (by ekspertem w swojej dziedzinie), unika dekoncentrujcych manieryzmw (bawienie si owkiem, wyamywanie palcw itd.), 85

2.

3.

4.

5.

mwi gonio i wyranie (szczeglne, gdy grupa jest liczna), lecz niezbyt szybko, nawizywa kontakt wzrokowy (porusza si po sali upewniajc, e nawizany zosta kontakt z uczestnikami z rnych punktw pomieszczenia), motywowa i zachca uczestnikw do brania udziau w dyskusjach, pracy grupowej itd. Po zakoczeniu szkolenia, trener winien pozosta kilka minut w sali, by uczestnicy mieli moliwo porozmawiania z nim indywidualnie (np. niektrzy mog by zbyt niemiali, by zadawa pytania przed ca grup),

Etap 6. Ewaluacja. W ostatnich latach, po etapie ostrej krytyki wyraajcej si postaw ja najlepiej wiem, jak powinno wyglda moje szkolenie oraz po co w ogle ocenia?, ewaluacja zyskaa na popularnoci. W rzeczy samej, proces oceny jest najistotniejszym elementem procesu ulepszania szkolenia i wspgra z etapem 7 TCM. Zalety procesu ewaluacji to: uzyskanie informacji zwrotnej (ktra moe by bezporednio przeoona na projekt szkolenia), motywowanie uczestnikw (szkolenie postrzegane jest jako wydarzenie powaniejsze, jeeli podlega ewaluacji), wnioski dotyczce trenera (jak odebrany zosta styl prowadzenia seminarium?), kontrola realizacji celw edukacyjnych.

Formy ewaluacji Ewaluacja moe przyj form werbaln lub pisemn z wykorzystaniem kwestionariuszy. Ewaluacja werbalna rni si w zalenoci od tego, czy szkolenie byo grupowe, czy indywidualne: w porwnaniu z innymi metodami ewaluacja werbalna jest zazwyczaj bardziej powierzchowna i powtarzalna, gdy wygodniej jest podziela zdanie wikszoci (szczeglnie pod koniec dnia, kiedy wszyscy chc i do domu), a osobiste otwarcie si przed grup bywa nieprzyjemnym dowiadczeniem, osobista ewaluacja werbalna moe by bardzo wnikliwa zaley to od charakteru / osobowoci uczestnika. Jeeli osoba ta jest bardzo niemiaa sytuacja taka moe zestresowa j w znacznie wikszym stopniu ni podczas sesji grupowej, forma pisemna zwykle sprawdza si odnonie wszystkich typw osobowociowych, lecz jest bardziej ograniczona z racji swej formy: okrelonych pyta na papierze.

Obie metody maj swoje wady i zalety. Z tego wzgldu wielu trenerw decyduje si na zastosowanie dwch jednej po drugiej. W takim przypadku zaleca si rozpoczcie ewaluacji od uzyskania pisemnej informacji zwrotnej: jeeli grupa zdradzi wszystko w trakcie ewaluacji werbalnej, nie bdzie widziaa sensu w powtarzaniu tych samych informacji na papierze. Ewaluacja werbalna moe natomiast stanowi okazj do uzupenienia wypowiedzi pisemnych. Oglnie rzecz biorc, trener zawsze powinien sporzdza notatki w trakcie ewaluacji werbalnej, by upewni si, e wszystkie poruszone kwestie zostan poddane rozwadze (nikt nie jest w stanie zapamita odpowiedzi wicej ni 10 osb).

Metody ewaluacji Jeeli chodzi o tre ewaluacji, moe ona odnosi si do szkolenia jako takiego i / lub celw edukacyjnych. By uzyska potrzebne informacje, trener moe posuy si rnymi rodzajami kwestionariuszy: 1. Klasyfikacja. Zazwyczaj uczestnik zaznacza wybran ilo punktw na skali od 1 do 10 (nie naley uywa szkolnej skali szersza skala, np. 1 oznacza le, 10 oznacza dobrze jest bardziej wielostronna) odpowiadajc na pytania w rodzaju: Jak oceniasz umiejtnoci pedagogiczne trenera? Klasyfikowanie posiada t istotn zalet, i jest statystycznie wymierne i dostarcza bardzo dobrego obrazu sytuacji. Kwestionariusz wielokrotnego wyboru. Mona go wykorzysta tak w odniesieniu do kwestii zwizanych ze szkoleniem jako caoci, jak i celami edukacyjnymi. Przygotowujc tego rodzaju pytania, trener winien zaopatrzy je w krtkie i przejrzyste odpowiedzi pytanie powinno zawiera wikszo informacji. Pytania typu prawda / fasz. Pytania takie s przydatne w ocenie celw edukacyjnych umoliwiaj

2.

3.

86

4.

trenerowi szybki ogld sytuacji. Niestety ich przydatno jest ograniczona, e wzgldu na moliwo popenienia bdu w wyborze odpowiedzi. Wypowiedzi pisemne. Trener moe poprosi uczestnikw o napisanie tekstu w odpowiedzi na konkretne pytanie (np. Czy szkolenie / seminarium spenio twoje oczekiwania? Dlaczego?) lub oglnie odnoszcego si do atmosfery szkolenia.

Wytyczne odnonie informacji zwrotnej Informacja zwrotna stanowi istotny element procesu ewaluacji. Pozwala zarwno trenerowi, jak i uczestnikom na wartociowy wgld w biec prac (np. produkty, itd.) oraz wasn osobowo. Udzielajc informacji zwrotnej naley stosowa zdania podkrelajce fakt, i wyraana opinia ma charakter osobisty, a jej celem jest udzielenie wsparcia, nie za krytykowanie dla samego krytykowania, np.: naley mwi w osobie pierwszej (unika mwienia oglnego), stosowa frazeologi percepcyjn (Rozumiem, e jeste... lub Na przyszo zalecaabym...), by konkretnym i precyzyjnym, by empatycznym, opisywa, nie osdza.

Konstruktywna informacja zwrotna udzielana przez trenera w trakcie szkolenia moe sta si kluczowym elementem procesu uczenia si uczestnikw. Wykonujc kade wiczenie, przekadajce si na przyswajanie wiedzy przez uczestnikw, zarwno trener, jak i grupa udziela informacji tak pozytywnej, jak i negatywnej.

Informacja zwrotna nt. wykonanej pracy Przed udzieleniem informacji zwrotnej nt. wykonanej pracy, np. o produkcie stworzonym przez uczestnika, naley uprzednio ustanowi konkretne kategorie. Kategorie te stanowi bd punkty orientacyjne w ewaluacji produktu. Jeeli produktem jest nagranie wideo, kategoriami takimi mog by: kwestie techniczne (jako nagrania, monta, kolory), tre (jak dobra jest tre nagrania?), komunikacja (czy przesanie trafia do grupy docelowej?)

W zwizku z omawianiem pracy naley pamita o dwch kwestiach: Przedstawienie elementw dobrych, takich, ktre nie potrzebuj dalszych ulepsze naley zachowa je na przyszo (rezerwa jakociowa). Przedstawienie elementw, ktre mog by ulepszone w przyszoci (rozwj jakociowy).

Te dwa proste kroki wystarcz, by informacja zwrotna bya kompletna i pomocna.

Rezerwa jakociowa

Informacja zwrotna nt. wykonanej pracy


Rozwj jakociowy

87

Osobista informacja zwrotna W przypadku udzielania osobistej informacji zwrotnej, np. odnonie kompetencji danej osoby (np. w trakcie prezentacji), take naley uprzednio ustanowi konkretne kategorie. W tym przypadku bd to: manieryzmy (czy osoba posiada jakie?), umiejtnoci (jak dobra jest osoba w danej dziedzinie?), style komunikacyjne (jak ta osoba jest postrzegana?).

Omawiajc konkretn osob naley pamita o tych samych krokach, co w przypadku udzielania informacji zwrotnej o wykonanej pracy: Przedstawienie elementw dobrych, takich, ktre nie potrzebuj dalszych ulepsze - naley zachowa je na przyszo (rezerwa kompetencji). Przedstawienie elementw, ktre mog by ulepszone w przyszoci (rozwj kompetencji).

Te dwa proste kroki wystarcz, by informacja zwrotna bya kompletna i pomocna.

Rezerwa kompetencji

Osobista informacja zwrotna


Rozwj kompetencji

Etap 6. Wnioski i ulepszenia. Ostatni etap TCM, pozwalajcy trenerowi na wycignicie poprawnych wnioskw z ewaluacji oraz dowiadcze, jakie zebra na etapie planowania i prowadzenia szkolenia. Bardzo pomocne jest tu proste narzdzie zwane cyklem PDCA: PDCA to angielski akronim bdcy nazw narzdzia kontroli, oznaczajcy: Zaplanuj [ang. plan] (koncepcja) Wykonaj [ang. do] (przeprowadzenie szkolenia)

P A C D

Sprawd [ang. check] (kontrola: co poszo dobrze, co le?) Dziaaj [ang. act] (rewizja i powrt do etapu P planowania)

88

PDCA jest bardzo przydatnym narzdziem na etapie 7, pozwalajcym na stae ulepszy i unormowa wypracowan koncepcj szkolenia. Przebieg tego etapu zaley w ogromnej mierze od samodyscypliny trenera. Nieustanne wymaganie od siebie i poszukiwanie sabych punktw w wypracowanych koncepcjach stanowi dla niektrych trenerw powane wyzwanie. Niemniej, tylko trener bdcy swym najwikszym krytykiem pozostanie najlepiej poinformowany i konkurencyjny na rynku.

Sowo kocowe
Jak stwierdzono na pocztku niniejszego rozdziau, istnieje wiele systemw TCM. System przedstawiony w powyszym rozdziale skada si z elementw najbardziej zasadniczych: adnego z nich nie naley pomija, cho kady mona zmodyfikowa. Efekty TCM zale w peni od trenera od jego preferencji, charakteru, stylu, dowiadczenia. Trener powinien regularnie poddawa TCM rewizji, by jak najlepiej odzwierciedla jego potrzeby. Jak w przypadku kadego nowego narzdzia, TCM przynosi najlepsze skutki, gdy trener, wykazujc si dyscyplin, uywa go systematycznie, do momentu cakowitego przyswojenia.

89

Komunikacja z uczestnikami szkolenia


Cele: Zapoznanie si z technicznymi oraz metodami komunikacji z uczestnikami szkolenia. Czas trwania: 04:00 godz. Grupa docelowa: Specjalici ds. reklamy i wizerunku, specjalici PR, specjalici ds. marketingu i sprzeday, doradcy, konsultanci, specjalici ds. zarzdzania treci

Aspekt techniczny komunikacji


Sowo "szkolenie" w XXI wieku ma wiele znacze. Niektre z nich odnosz si bezporednio do aspektw technicznych tego zagadnienia. Szkolenia organizowane s w salach wykadowych (nazwijmy je szkoleniami tradycyjnymi), w postaci warsztatw lub zgodnie z ostatnimi trendami w formie multimedialnej. Kade z nich wymaga jednak innego podejcia i przygotowania. Szkolenie tradycyjne. Podstaw dla kadego trenera jest opanowanie sztuki komunikacji personalnej. Doskonaa znajomo tematu szkolenia staje si bezuyteczna w momencie, kiedy trener nie potrafi nawiza dialogu z grup i tym samym nie przekazuje jej swojej wiedzy. Zazwyczaj w kursie szkoleniowym bierze udzia kilka osb. Tym samym trener ma okazj pozna kadego z uczestnikw i nawiza z nim pewn relacj. Musi jednak pamita, e nie jest jedynie mwc, a jego rola nie zawa si jedynie do przekazania treci szkolenia. Szkolenie przygotowywane jest w taki sposb, aby zapewni jak najlepsz komunikacj z uczestnikami. Przykadowo, rozpoczcie od "porannej kawy" i "przywitania si" daje trenerowi okazj na rozmow z uczestnikami na tematy niezwizane ze szkoleniem, jeszcze przed rozpoczciem zaj. W ten sposb zdobywa autorytet wrd uczestnikw, a w dalszej perspektywie ich zaufanie. Z drugiej strony tyran, ktry prowadzi zajcia "z zegarkiem w rku" straci zainteresowanie uczestnikw. Trener pracuje rwnie podczas przerw; uczestnicy szkolenia przygldaj mu si wtedy, poddaj ocenie i wycigaj odpowiednie wnioski. W szkoleniach tego typu kluczow rol peni komunikacja niewerbalna. Naley mie na uwadze fakt, e uczestnicy przez kilkadziesit godzin bd obserwowa swojego trenera. Sposb, w jaki si zachowuje, nawet robic to bezwiednie, moe by sprzeczny z tym, co mwi. Warsztaty. Prowadzenie warszatw wymaga praktycznego podejcia do tematu. Dzieje si tak poniewa uczestnicy szkolenia s zaangaowani aktywnie i o wiele bardziej ni podczas tradycyjnego wykadu. Trener musi pamita, e w tym przypadku bdzie mu trudniej skoncentrowa si na kilkunastu osobach jednoczenie. Niektrzy uczestnicy mog nie zrozumie danego zadania lub mog mie problem z jego wykonaniem. W takim przypadku pomoc ze strony trenera powinna przyj najszybciej jak to moliwe. Uczestnicy po kilku nieudanych prbach mog atwo si zniechci, a odzyskanie ich uwagi moe okaza si bardzo trudne. Trener powinien poprosi o dodatkowych trenerw lub ekspertw, jeeli zmniejszenie grupy uczestnikw do rozsdnej liczby jest niemoliwe. Zwaszcza na szkoleniach dotyczcych tematw technicznych pomoc ekspertw w danym temacie jest wskazana. Nie spowoduje to utraty autorytetu trenera, a wrcz przeciwnie, zyska on szacunek uczestnikw. Naley rwnie zadba o to, aby osoby pomagajce trenerowi miay opanowane podstawy komunikacji personalnej. Bez tych umiejtnoci moe okaza si, e s dla uczestnikw niedostpne lub zarozumiae. Obecnie tematem wielu szkole s nowe technologie. Zakres tego zagadnienia jest bardzo obszerny, dlatego trener powinien zaplanowa konkretne zadania dla uczestnikw. To bardzo wane, aby osignity efekt przeprowadzonego szkolenia mona byo oceni. Przykadowo, jeeli uczestnicy szkole uywaj edytora zdj, dobrym pomysem jest umoliwienie im wydrukowania swoich prac "przed" i "po". W ten sposb zasadno szkole zostanie potwierdzona, a dalsze rozwijanie tematu uzasadnione. Seminaria online (webinaria). Komunikacja online ogranicza czynniki niewerbalne do minimum. Uczestnicy sysz swojego trenera i widz jego obraz (chocia nie zawsze). Zadaniem trenera nie jest wycznie utrzymanie penej kontroli nad grup i procesem szkolenia. Po pierwsze, trener prawie nigdy nie jest w stanie zobaczy, co dokadnie robi wszyscy uczestnicy szkolenia. Nie ma wic adnej gwarancji, e suchaj i rozumiej przekazywane im treci.

90

Z uwagi na swoj specyficzn form szkolenie online jest zazwyczaj do krtkie. Standardowe webinarium trwa mniej wicej godzin. Dzieje si tak z uwagi na fakt, e praktycznie nigdy trener nie jest w stanie skupi uwagi uczestnikw na duej. Jest to sytuacja zupenie inna od tej, gdzie uczestnicy szkolenia przyjedaj na caodniowe seminarium i nic nie zakca ich uwagi. Dlatego te trener powinien zadba podczas swoich webinariw o to, aby komunikacja byo precyzyjna i zwiza. Nie ma wtedy czasu na to, aby budowa relacje z uczestnikami lub zapoznawa si z nimi. Trener powinien rwnie prowadzi szkolenie z "zegarkiem w rku", gdy z uwagi na brak czasu atwo o utrat kontroli na zaplanowanym dziaaniem. E-learning (kursy asynchroniczne). E-learning w formie kursw charakteryzuje si tym, e tempo i czas trwania poszczeglnego zadania wykonywanego przez uczestnikw nie zaley wycznie od trenera. Komunikacja nie jest ywa, a przyjmuje jedynie form korespondencji (np. poprzez e-maile lub fora internetowe). W takich warunkach wane jest, aby stworzy interaktywne materiay szkoleniowe tak, aby niosy ze sob jasne i precyzyjne przesanie. Co wicej, powinny by stworzone w taki sposb aby uczestnicy zawsze wiedzieli, co maj robi w danym momencie i co robi w dalszej kolejnoci. Zagubienie si w kolejnoci wykonywanych zada oraz w rozumieniu ich s powszechnymi powodami niezadowolenia uczestnikw takiego szkolenia.

Personalne metody komunikacji


Komunikacja personalna to podstawa pracy kadego trenera. Niezalenie od tematu, w ktrym jest ekspertem, odpowiednia komunikacja z grup oraz umiejtno przekazania danego materiau to sprawy kluczowe. Komunikacja personalna to nie tylko umiejtno wypowiadania si lub odpowiednia kontrola mowy ciaa. Poniej przedstawiamy kluczowe kwestie oraz zwizane z nimi wskazwki. Oto jak trudna i wymagajca jest praca trenera. Wiarygodno i autorytet. Wiarygodno to wraenie, jakie trener wywiera na swoim interlokutorze lub audytorium. To wanie na jej podstawie uczestnik szkolenia moe zaufa trenerowi i zaangaowa si w prezentacj. Podstawowe wyznaczniki wiarygodnoci: ubir ludzie ubrani elegancko wydaj si by bardziej wiarygodni ni osoby ubrane nieformalnie. atwo mona to zauway. Badania pokazuj, e o wiele wicej ludzi przejdzie na czerwonym wietle podajc za osob ubran w garnitur ni za osob ubran nieformalnie, profesjonalizm dobre i merytoryczne przygotowanie, doskonaa znajomo tematu. Osoba, ktra chce by wiarygodna musi by przygotowana na kad okoliczno, kade pytania i kady sprzeciw, entuzjazm trener musi by pewny tego, co prezentuje, bez wzgldu na to, co to jest. Entuzjazmem mona si zarazi, dlatego jeeli trener jest entuzjastyczny, jego odbiorca przekonuje si do treci, ktre gosi.

Pierwsze wraenie. Pierwsze wraenie stanowi pocztek procesu komunikacji, dziki ktremu tworzy si obraz osoby, z ktr si rozmawia. Obraz ten w znaczcym stopniu wpywa na dalszy kontakt z dan osob poniewa ksztatuje nastawienie interlokutorw. Trener powinien przywizywa szczegln uwag do sposobu w jaki siedzi, porusza si oraz do tego czy stoi wyprostowany z uniesion gow. Prawidowa postawa zwiksza wiar w samego siebie. Przyjazna twarz i umiech s rwnie bardzo istotne. Dobrze opowiedziany dowcip, ktry w pewnym stopniu odnosi si do tematu szkolenia, to wietny sposb na przeamanie pierwszych lodw. Twarz to bardzo wane rdo informacji zwizanych z emocjami, poniewa odzwierciedla gwatownie zmieniajcy si nastrj oraz reakcje na to, co mwi i jak zachowuje si rozmwca. Twarz wyraa rwnie emocje pierwotne. Aby stworzy dobry show naley mie dobre nastawienie. Trzeba o tym zawsze pamita. Pytania. Caa pewno siebie i akceptacja, ktre wypracowa sobie trener mog znikn w mgnieniu oka, jeeli nie wie on, jak poradzi sobie z reakcjami uczestnikw. Zdefiniujemy teraz kilka kategorii pyta, ktre moe zada suchacz oraz sugestii jak na nie odpowiada:

91

pytanie informacyjne jest to pytanie neutralne. Suchacz po prostu potrzebuje dodatkowego objanienia oraz wicej informacji, pytanie wyraajce dezaprobat uczestnik nie zgadza si ze szkoleniowcem i sprzeciwia si jego zdaniu, pytanie sugestywne suchacz nie chce si niczego nauczy, a jedynie chce podzieli si pewn informacj (czasami zoliw).

Aby poprawnie odpowiedzie na takie pytanie naley sprbowa je najpierw sparafrazowa. W ten sposb mona sprawdzi jak dobrze rozumie si intencje i zakres pytania. Jeeli suchacz potwierdzi interpretacj trenera naley odpowiedzie na pytanie najlepiej jak to moliwe. W tym przypadku suchacz oczekuje otrzymania odpowiedzi. Jeeli suchacz zaczyna prezentowa swoj opini, oznacza to, e byo to pytanie wyraajce dezaprobat. Trener powinien potraktowa tak sytuacj jako szans na ponowne pooenie nacisku na swoje najsilniejsze argumenty. W takim przypadku suchacz (pomimo tego, e zada pytanie) dy do dialogu. Zdarza si, e uczestnik chce opowiedzie histori. Trener powinien mu na to pozwoli, jeeli starcza na to czasu i pod warunkiem, e nie zniechci to innych uczestnikw. W innym przypadku trener powinien grzecznie przerwa opowiadanie historii (dzikujc, na przykad, za interesujcy punkt widzenia). W momencie, kiedy trener dostanie pytanie sugestywne powinien posucha uczestnikw warsztatu: zada im pytania, podsumowa oraz pokaza swoje zrozumienie. Kiedy zobaczy, e emocje troch opady powinien udzieli odpowiedzi. W przypadku pyta sugestywnych trener powinien powstrzyma si od wyraania swojego wasnego zdania i prezentowania swoich opinii, jeeli maj by one naadowane emocjami. Zawieranie kontraktu. Pocztkiem dobrych zasad komunikacji i standardw panujcych przez cay okres trwania szkolenia jest kontrakt dotyczcy przestrzegania okrelonych zasad panujcych podczas seminariw. Trener moe zaproponowa uczestnikom zasady lub moe ich poprosi o zaproponowanie swoich, jednak rzecz najwaniejsz jest zaakceptowanie wybranych zasad przez wszystkich. Jest do doskonae narzdzie, ktre towarzyszy grupie przez cay okres trwania kursu (zasady mog by spisane na duej kartce papieru, a nastpnie zawieszone w widocznym miejscu). Techniki integracyjne. Krtkie zadania integracyjne wykorzystywane s do przeamania pierwszych lodw pomidzy uczestnikami szkolenia. Stanowi one doskona okazj do zapoznania si midzy sob. Trzeba jednak pamita, e aby ich uy naley si odpowiednio przygotowa. Trener powinien upewni si, e zadania, ktrych chce uy, nie s zbytnio popularne. Nie powinien rwnie ryzykowa proponowania grupie gry integracyjnej, w ktr mogli ju wielokrotnie gra w przeszoci. Techniki integracyjne powinny by rwnie dostosowane do danej grupy ludzi tak, aby uczestnicy szkolenia nie czuli si, na przykad, traktowani jak dzieci. Nawizywanie relacji z poszczeglnymi uczestnikami szkolenia. Aby nawiza relacj z poszczeglnymi uczestnikami trener powinien przywizywa uwag do kadego z nich. Powinien rwnie pamita, aby dowiedzie si o nich czego wicej ni tylko nazwa firmy, ktr reprezentuj. Trener powinien rozpocz od przedstawienia si oraz od poproszenia kadego z uczestnikw, aby opowiedzia kilka sw o sobie. Moe ich te poprosi o odpowied na nastpujce pytania: "Jak mam na imi?", "Jakie jest moje dowiadczenie zawodowe?", "Czym si interesuj?" oraz "Dlaczego bior udzia w tym szkoleniu?". Trener moe rwnie uy technik projekcyjnych, takich jak: "Gdybym by zegarem to wskazywabym godzin...", "Gdybym nie by, kim jestem, to bybym...", "Gdybym by czekolad, to...", "Gdybym by zwierzciem, to bybym...". W taki sposb przywitanie uczestnikw moe by o wiele bardziej interesujce i zachcajce do wsppracy. Podczas suchania poszczeglnych uczestnikw naley: utrzymywa kontakt wzrokowy z osob, z ktr si rozmawia, zadawa dodatkowe pytania w celu lepszego poznania uczestnika, pamita imi uczestnika (jeeli trener ma problem z zapamitaniem imion dobrym sposobem jest poproszenie o sporzdzenie listy imion lub poproszenie o uywanie identyfikatorw osobowych).

Udzielanie informacji zwrotnej. Informacja zwrotna pomaga zbudowa dobre relacje w grupie uczestnikw szkolenia. Z jednej strony jest to reakcja na dziaanie innych ludzi, ktra pozwala na odczytanie emocji z nimi zwizanych oraz znaczenia tych dziaa. Udzielanie informacji zwrotnej powinno by oparte na konstruktywnym wyraaniu zarwno pozytywnych jak i negatywnych dziaa i zachowa. Tym samym trener powinien udziela informacji zwrotnej w taki sposb, aby nie wywoywa zachowa obronnych. Im bardziej

92

kto nastawiony jest na obron tym trudniej jest skoncentrowa si na waciwym kontekcie komunikacji. Naley pamita, e informacja zwrotna ma suy przede wszystkim osobie, do ktrej jest skierowana, a wic powinna by skonstruowana w taki sposb, aby jej odbiorca czu, e co dostaje a nie, e jest mu co narzucone. Efektywne przekazywanie nauczanej treci. Efektywna komunikacja w czasie kursu szkoleniowego zachodzi tylko wtedy, gdy: przekazywane informacje wiernie odzwierciedlaj intencje i cele trenera, wiadomoci przekazywane uczestnikom szkolenia s spjne z intencjami i materiaem trenera.

Czasami uczestnicy rozumiej przekazywane im informacje inaczej ni to si wydaje. Jeeli trener nie jest pewien czy zosta prawidowo zrozumiay, moliwe, e zlecone przez niego zadanie zostanie wykonane niezgodnie z jego intencjami i pomysem. W ten sposb powstaje komunikacja jednostronna - trener nie dostaje informacji zwrotnej dotyczcej tego jak zostao zrozumiane jego polecenie. Ten rodzaj komunikacji jest efektywny przy nieskomplikowanych zagadnieniach. Mwi si, e bdy w komunikacji zawsze le po stronie tego, ktry jest nadawc informacji. Aby unikn bdnego zrozumienia treci trener powinien: w tym samym czasie uywa kilku metod komunikacji: sowa oraz tekst zapisany na tablicy, tekst i obraz wywietlany za pomoc rzutnika lub tekst mwiony i wykonywane czynnoci, przekaza informacj werbalnie, przynajmniej dwa razy, uywajc parafrazy, poprosi jednego z uczestnikw o powtrzenie tego jak zrozumia nauczan tre, a nastpnie poprosi grup o zadanie pyta.

Warto powici czas na interakcj z uczestnikami szkolenia poprzez zadawanie im pyta, a nastpnie poproszenie ich o sparafrazowanie tego, co zostao powiedziane. Gwarantuje to lepsze zrozumienie nauczanego materiau. Dostosowywanie jzyka do uczestnikw szkolenia. Trener powinien dostosowa jzyk do zdolnoci poznawczych uczestnikw szkolenia. Im krtsze s przekazywane komunikaty tym lepsze trener stwarza warunki do zrozumienia nauczanego materiau i tym samym do prawidowego odbioru wiadomoci i przekazywanej wiedzy. Dobr sw, pomysw i przykadw jest wany nie tylko z perspektywy osignicia celw szkolenia, ale rwnie wpywa na atrakcyjno szkolenia. Trener powinien zwraca szczegln uwag na wyraenia zapoyczone z innego jzyka oraz mow potoczn, powinien jasno wyraa swoje myli i wyjania wszelkie wtpliwoci, jeeli zachodzi taka potrzeba. Naley rwnie pamita, aby materia wybrany dla danej grupy szkoleniowej nie przerasta ich moliwoci. Caa sztuka polega na tym, eby o trudnych rzeczach mwi w jak najprostszy sposb. Aktywne suchanie. Umiejtno suchania jest kluczowym rodkiem do ustanowienia dobrego kontaktu oraz komunikacji. Zbyt czsto zapominamy, e na komunikacj (dialog) skada sie mwienie i suchanie. Zazwyczaj skupiamy si na mwieniu i przekonywaniu naszego rozmwcy. Zwaszcza niedowiadczeni maj skonno do wygaszania monologw, co narzuca ich punkt widzenia stronie drugiej i daje do zrozumienia, e nie bierze si pod uwag ich potrzeb. Aktywne suchanie to wyraenie zainteresowania, akceptacja, zaufanie, yczliwo i wspczucie skierowane do naszego rozmwcy. Suchanie moe by trudne, kiedy podczas kontaktu z interlokutorem potguj si emocje, zdenerwowanie i napicie. Bardzo trudne staje si wtedy skupienie uwagi na swoim rozmwcy. Najczciej skupiamy si na sobie i na swoich wasnych emocjach. W takich sytuacjach pomaga uycie parafrazy. Wykorzystywanie metod komunikacji, dziki ktrym powstaje moliwo aktywnego suchania jest bardzo pomocne. Nale do nich: parafraza - jest to informacja zwrotna od uczestnika szkolenia mwica nam o tym czy rozumiemy co do nas mwi. Trener swoimi sowami parafrazuje otrzymany komunikat i jego kluczowy sens, upewniajc si tym samym, e uczestnik zrozumia wszystko prawidowo. Parafraz mona zacz od nastpujcych sw: "Z tego co mwisz, rozumiem, e...", podsumowanie - pozwala trenerowi pokaza, z ktrymi argumentami uczestnika szkolenia si zgadza. Jest to bardzo pomocne zwaszcza w sytuacjach, kiedy konwersacja zaczyna dziaa na niekorzy trenera. Przykadowo: "Pozwl, e podsumuj to, co do tej pory powiedziae...", wyjanienie - skupia si na najwaniejszych argumentach konwersacji. Pozwala rwnie uporzdkowa te, ktre s niejasne. Za pomoc wyjanienia trener moe uzyska odpowied na 93

zadane pytanie, lub dobrze odczyta intencje swojego interlokutora, np: "Majc na uwadze to, co ju zostao powiedziane...:, "podsumowujc to, co zostao powiedziane, pamitajcie, e...", itp., dopasowanie werbalne - to dostosowanie swojego sposobu mowy do pewnych elementw jzyka swojego rozmwcy. Aby dopasowa si werbalnie do rozmwcy, nie trzeba bra pod uwag wszystkich werbalnych i niewerbalnych aspektw zachowania drugiej osoby. Wystarczy, e wybierze si jeden dominujcy aspekt zachowania rozmwcy. W momencie, kiedy trener odpowiednio dopasuje si jzykowo do swojego interlokutora, moe wiadomie prowadzi konwersacj w podanym przez siebie kierunku.

Poza tym, bardzo pomocne jest umiejtnie zadawanie pyta: pozwala unikn zamieszania, pozwala prawidowo odczyta potrzeby uczestnika szkolenia - pokazuje, ktry element szkolenia mu si nie podoba lub czego nie rozumie, pomaga w utrzymaniu kontroli nad przebiegiem szkolenia, daje moliwo czerpania wnioskw z dowiadczenia oraz otrzymania informacji zwrotnej od uczestnikw, stymuluje grup i zachca jej czonkw do wchodzenia w interakcj midzy sob, zachca uczestnikw do wzicia udziau w dyskusji, pozwala trenerowi na skupienie si na czonkach szkolenia, a nie wycznie na jego treci.

Zrozumiae formuowanie myli. Trener powinien pamita, e samo przekazywanie wiedzy nie gwarantuje sukcesu w nauczaniu, zwaszcza jeeli przekazywane informacje nie s zwize, zrozumiae i, przede wszystkim, interesujce. trener powinien dostosowa formuowanie swoich myli do zdolnoci poznawczych swojej grupy dotyczy to odpowiedniego dostosowania uywanych wyrae i sownictwa, jzyk trenera powinien by zrozumiay i prosty. Zaleca si uywanie krtkich i nieskomplikowanych zda, zapewnienie dobrych warunkw do rozmowy trener powinien zadba o dobre warunki, w ktrych przebiega konwersacja sowo mwione musi by usyszane. Daje to grupie czas na reakcj, zadanie pyta i wyraenie swoich opinii.

Koncentrowanie uwagi uczestnikw szkolenia. Znaczenie wypowiadanych sw zaley gownie od tego w jaki sposb zostay wypowiedziane. Najwaniejszymi czynnikami wpywajcymi na to, w jaki sposb odbierane s nasze sowa s: fleksja (modulacja gosu) chodzi tutaj gownie o czstotliwo uywania wysokich i niskich tonw w naszym gosie. Zmiana wysokoci gosu pomaga w koncentracji i zwiksza zainteresowanie grupy, poniewa wskazuje, np. za pomoc wysokich tonw, na istotne informacje. Umiech w trakcie mwienia sprawia, e nasz gos brzmi przyjanie i otwarcie, gono mwienia jeeli trener mwi zbyt cicho, jego suchacze mog straci wtek i zacz si denerwowa. Mwienie za gono moe z drugiej strony wywoa irytacj. Jeeli uczestnik szkolenia mwi zbyt gono, trener powinien odpowiada mu ciszej, uciszajc go w ten sposb. Aby przej kontrol nad konwersacj naley zacz mwi goniej ni uczestnik szkolenia, tempo mwienia powinno by "szyte na miar" odbiorcy oraz z uwzgldnieniem tego, ile czasu potrzebuje na przyswojenie informacji. Trener, ktry mwi zbyt wolno w grupie penej energicznych ludzi szybko straci ich zainteresowanie. Istnieje zasada, ktra obowizuje w mowie publicznej - im wikszy pomieszczenie tym wolniej naley mwi, skupienie zainteresowania to wane, aby trener kad nacisk (mwi wolniej, wyraniej i troch goniej) na informacje, ktre uwaa za najistotniejsze. Uczestnicy szkolenia dziki temu zapamitaj je lepiej, tembr gosu tembr gosu moe zdradza emocje mwcy. Odczuwanie napicia moe (nawet bezwiednie) powodowa, e mwca podnosi gos, co moe zosta negatywnie odebrane przez suchaczy, rytm trener moe zrobi krtk pauz przed podaniem wanej informacji, koncentrujc tym samym uwag swoich suchaczy, pseudo jzyk to wane aby w komunikacji nie naduywa wtrce jzykowych, ktre le wpywaj na odbir treci. Czste powtrzenia takich sw jak "tak", "prawda", "wic" zniechcaj uczestnikw, a wtrcenia takie jak "yyy...", "eee...", "mmm..." mog by postrzegane jako oznaka braku wiedzy merytorycznej. 94

Dostosowywanie mowy ciaa do mwienia. Mowa ciaa to bardzo wana cz komunikacji, gdy ludzki mzg odbiera informacje: w 87% za pomoc zmysu wzroku, w 9% za pomoc zmysu suchu, w 4% za pomoc innych zmysw.

Mowa ciaa jest istotna dziki niej moemy odbiera informacj za pomoc ekspresji twarzy, gestw, ruchw ciaa czy oczu. Mowa ciaa ma duy wpyw na uczestnikw szkolenia. kontakt wzrokowy oczy mog przekaza najbardziej znaczce i prawdziwe informacje, poniewa stanowi punkt centralny ludzkiego ciaa. Oczy skupiaj najwicej uwagi podczas konwersacji rozmwcy skupiaj si na oczach przez 43% jej trwania. Unikanie kontaktu wzrokowego moe sugerowa, e nie jest si pewnym tego, co si mwi. Kiedy cay czas patrzysz rozmwcy w oczy to zaczyna si on czu nieswojo. Utrzymywanie kontaktu wzrokowego moe pomc w osigniciu porozumienia i w zbudowaniu pozytywnej relacji z uczestnikami szkolenia, wyraz twarzy twarz stanowi bardzo wane rdo informacji, poniewa odzwierciedla gwatownie zmieniajcy si nastrj, reakcje na komentarze i zachowanie innych ludzi. Przede wszystkim jednak wyraa nasze uczucia, postawa ciaa zgarbione ciao oznacza zdystansowanie, podczas gdy wyprostowana postawa i wysoko uniesiona gowa wskazuj na pewno siebie, gesty rk aby zwikszy wiarygodno swoich sw naley otworzy swoje rce. Aby pokaza swoim suchaczom, e jestemy otwarci na rozmow naley skierowa do nich donie i zapyta si, "Czy macie jakie pytania? Chtnie na nie odpowiem". Te same sowa wypowiedziane ze skrzyowanymi rkami sugeruj, e nasze sowa s nieszczere. Zacinita pi moe sugerowa wrogo a skrzyowane rce i chowanie doni za plecami niech, dynamika ruchome elementy prezentacji sprawiaj, e jest ona bardziej wiarygodna, zaangaowanie i entuzjazm nie wahaj si pokaza swoim suchaczom swojego osobistego zaangaowania.

95

Przekazywanie wiedzy i metody dydaktyczne


Cele: Zapoznanie si ze specyfik edukacji osb dorosych oraz sposobami nauczania i dotarcia do dorosych uczestnikw kursu. Czas trwania: 08:00 godz. Grupa docelowa: Specjalici ds. reklamy i wizerunku, specjalici PR, specjalici ds. marketingu i sprzeday, doradcy, konsultanci, specjalici ds. zarzdzania treci

Edukacja osb dorosych


Edukacja osb dorosych odgrywa szczegln rol w dziedzinie edukacji. Dlatego wymaga innego spojrzenia na tradycyjne podejcie do nauczania, jakie zazwyczaj przychodzi na myl w kontekcie konwencjonalnego nauczania w szkole. W jaki sposb moemy stwierdzi, e przekazywanie oraz przyswajanie wiedzy w kontekcie edukacji osb dorosych przebiega pomylnie? W jaki sposb trener moe oceni rezultaty swojej pracy? Zazwyczaj, tak jak w znanych nam systemach edukacji, cele edukacyjne s opracowywane, a nastpnie wprowadzanie w ycie. W celu sprawdzenia czy cele te zostay rzeczywicie osignite stosowane s rodki kontrolne, takie jak testy czy egzaminy. Taki sposb przekazywania wiedzy opiera si na trenerze oraz jego zaoeniach edukacyjnych. Trener zakada, co uczestnik kursu powinien wiedzie i po upywie jakiego czasu sprawdza wymagan wiedz oraz umiejtnoci. Jednak z takiego sposobu uczenia nie mona wycign adnych wnioskw dotyczcych jakoci procesu uczenia si. Aby oceni ten proces moemy uy pyta pomocniczych takich jak: Czy uczestnikowi kursu podoba si sposb uczenia? Czy uczestnik by zmotywowany? Czy uczestnik nada za szkoleniowcem podczas zaj? Czy trener zwraca uwag na indywidualne potrzeby poszczeglnych uczestnikw? Wysoki bd niski wskanik osb rezygnujcych z kursu lub uczestnicy kursu, ktrzy staj si swego rodzaju porednikami poprzez mwienie innym o swoich dowiadczeniach zwizanych z kursem to kolejne wykadniki odzwierciedlajce efektywno procesu nauczania. Takie spojrzenie na edukacj znaczco rni si od tradycyjnych systemw nauczania poniewa skupia si ono na poszczeglnych uczestnikach kursu i zakada, e maj oni prawo do otrzymania najlepszej moliwej edukacji. Zatem nie mamy ju do czynienia z przestarzaym pogldem, e jedna metoda nauczania jest odpowiednia dla wszystkich uczniw oraz, e jedynym obowizkiem nauczyciela jest przekazywanie treci bez rozpatrywania potrzeb poszczeglnych uczestnikw kursu. Dlatego te trener, poza jasno okrelonymi celami edukacyjnymi musi posiada rwnie umiejtno planowania oraz zdolnoci dydaktyczne. Dziki temu powstanie szkolenie, ktre bdzie solidne w teorii i efektywne w praktyce. Edukacja osb dorosych krok po kroku. Doroli wymagaj innego podejcia ni dzieci czy modzie, ale dlaczego? Oto kilka powodw i ich nastpstw, ktre powinny by wzite pod uwag podczas prowadzenia kursu:

96

Powd
Doroli chc wiedzie, dlaczego si czego ucz spdzaj duo czasu na rozmylaniu o potencjalnych korzyciach, jakie moe im przynie udzia w konkretnym kursie. Dlatego te, musi zosta przeprowadzona odpowiednia Analiza Potrzeb Szkoleniowych (patrz rozdzia 3) w celu dostosowania kursu do rzeczywistych potrzeb, co uatwi okrelenie korzyci dla kadego uczestnika kursu.

Kontrola
Doroli, jak sama nazwa wskazuje, to osoby, ktre bior na siebie odpowiedzialno i maj pen kontrol nad swoim losem to wanie odrnia ich w znacznym stopniu od dzieci i modziey. Dlatego te, doroli nie lubi, kiedy kto mwi im, co maj robi i jak maj si uczy. Dobry trener powinien prowadzi kurs w taki sposb, aby uczestnicy czuli, e maj co do powiedzenia.

Dowiadczenie
Kady dorosy uczestnik kursu przystpuj do niego z pewnym bagaem dowiadcze. Dowiadczenia te odzwierciedlaj jego tosamo i stanowi baz dla nowych dowiadcze w przyszoci. Jeli cele edukacyjne i zastosowane metody odzwierciedlaj faktyczn prac uczestnikw kursu i s powizane z ich dotychczasowym dowiadczeniem, proces nauki bdzie bardziej spjny.

Dobrowolno
Dobrowolny udzia w zajciach jest przede wszystkim postrzegany jako jedna z gwnych zalet w porwnaniu do nauczenia dzieci. Jednak jeli udzia w kursie nie jest dobrowolny, rezultaty mog okaza si druzgocce (poniewa doroli s w stanie uprzykrza ycie trenera). Dlatego te, kurs musi pod kadym wzgldem spenia wszystkie wymagania uczestnikw - nawet jeli udzia uczestnikw w kursie jest przymusowy (np. zostali wysani na kurs przez szefa) to po jakim czasie si z tym pogodz.

Zasadno
Dziki dowiadczeniu w pracy, doroli nauczyli si pracowa tak, aby rozwizywa konkretne problemy, co oznacza, e zazwyczaj dostaj konkretne zadanie, z ktrym musz sobie poradzi. Ten system znaczco rni si od edukacji w szkole, gdzie konkretne zagadnienia s prezentowane, a nastpnie uczniowie musz si ich nauczy. Dlatego te, najlepiej byoby gdyby kade zajcia skupiay si na rozwizywaniu konkretnych problemw (zwizanych z rzeczywistymi problemami, jakie doroli mog napotka w pracy), co sprawi, e uczestnicy kursu bd zaangaowani i dziki temu bd w stanie si czego nauczy. Przekazywanie wiedzy. W nowoczesnym ujciu przekazywanie wiedzy oznacza wspieranie poszczeglnych uczestnikw kursu w indywidualnym procesie uczenia si oraz dawanie im szansy na samodzieln nauk, a nie tylko przyswajanie tego, co mwi trener. W praktyce moemy to osign przez zastosowanie wielu rnorodnych metod, szczegowe planowanie oraz organizowanie zaj i szkole oraz przez dokadne okrelenie celw edukacyjnych i wybr odpowiednich metod. Okrelenie celw edukacyjnych to nic innego jak sformuowanie celu, jaki ma zosta osignity przez uczestnika kursu. Powinnimy rwnie zachowa rwnowag pomidzy zaoonymi celami, a potrzebami uczestnikw kursu. Oczywicie cele edukacyjne, ktre nie s zwizane z dotychczasowymi umiejtnociami i kwalifikacjami uczestnikw nios za sob ryzyko tego, e nigdy nie zostan zrealizowane. Co wicej, mog nawet spotka si z odrzuceniem ze strony uczestnikw, poniewa bd oni czuli si nadmiernie obcieni. Dlatego te, okrelenie celw edukacyjnych powinno odbywa si na dwch poziomach naley rozpatrywa tre, ktr mamy do przekazania oraz potrzeby uczestnikw kursu. Cele edukacyjne mona podzieli na trzy kategorie: kognitywne, afektywne oraz psychomotoryczne. Dla nauczyciela/trenera kwestia kluczowa to okrelenie, do ktrej z wymienionych kategorii naley jego cel, poniewa kada kategoria wie si z innym sposobem przekazywania treci. Kognitywne cele edukacyjne. Kognitywne cele edukacyjne opieraj si na samej wiedzy i zdolnociach intelektualnych (sowo "kognitywny" wywodzi si z aciskiego cognoscere i oznacza: wiedzie, dowiadcza, postrzega), wic moemy je osign dziki naszemu umysowi lub inteligencji. Uczestnik kursu moe odwoywa si do swojej dotychczasowej wiedzy, jak rwnie zastosowa j w praktyce. Na przykad: uczestnicy Moduu 1 zajmuj si kompozycj. Dziki temu poznaj oni pewne kryteria jakociowe, ktre pozwalaj im oceni czy dane zdjcie ma dobr lub z 97

kompozycj (kadrowanie, zota regua, perspektywa, itp.) W rezultacie uczestnicy zdobywaj wiedz, ktra pozwala im na to, aby mogli wyrazi kompetentn opini oraz zastosowa t wiedz w ich pracy. Afektywne cele edukacyjne. Afektywne cele edukacyjne odnosz si do gbszych wartoci, opinii, zainteresowa oraz podejcia uczestnikw. Bd one odzwierciedlane, manifestowane oraz/lub kwestionowane. Wynikiem tego moe by zmiana w zachowaniu. Dobrym przykadem spoecznym moe by nowoczesne podejcie do procesu uczenia si. Podczas gdy 50 lat temu chostanie uczniw byo uwaane za standardow praktyk stosowan w procesie nauczania, obecnie zdrowy rozsdek podpowiada, e efektywne przyswajanie wiedzy nie moe opiera si na zastraszaniu i karaniu. Wrcz przeciwnie na zajciach niezbdna jest przyjazna atmosfera, dziki ktrej proces uczenia si moe przebiega pomylnie. W oparciu o t wiadomo nastpia zmiana wartoci oraz sposobu oceniania. Liczy si nie tylko wynik, ale rwnie indywidualny postp. Zakaz uywania kar cielesnych w szkoach by bezporednio zwizany z rewitalizacj procesu nauczania. Wemy za przykad kogo, kto boi si pajkw i dlatego je zabija. Na poziomie kognitywnym nie ma adnego powodu usprawiedliwiajcego takie zachowanie. Pajki ani nie s grone ani nie zagraaj naszemu yciu. Jednak na poziomie afektywnym pajk jest traktowany, jako co obrzydliwego, strasznego, niebezpiecznego, gronego, itp. W tym przypadku moemy mie do czynienia ze strategi unikania (osoba wychodzi z pokoju i czeka dopki kto inny nie zabierze pajka) lub ze strategi konfrontacji (osoba zabija pajka). Kierujc si zdrowym rozsdkiem moemy stwierdzi, e aden ze sposobw dziaania nie jest odpowiedni w tej sytuacji. Jednym z celw edukacyjnych moe by przezwycienie strachu przed pajkami, czyli zmiana swojego wasnego podejcia do tych zwierzt i tym samym zmiana w ocenie sytuacji. W ten sposb, dana osoba ju si nie boi, a pajk przeyje. Jednym z celw w Module B jest, na przykad, zachcenie uczestnikw do zastanowienia si nad ich wpywem medialnym (bior oni pod uwag moliwoci mediw w XXI wieku). Uczestnicy maj za zadanie poradzi sobie z odpowiedzialnoci, ktra czy si z publiczn komunikacj oraz opracowa indywidualne stanowisko w stosunku do swojej wasnej pracy dziennikarskiej. Tematy zwizane z tym celem edukacyjnym to na przykad: zastanowienie si nad konfliktem pomidzy formowaniem a kreowaniem opinii oraz radzenie sobie z moliwoci manipulowania mediami tylko poprzez decydowanie, jakie informacje zawrze w reportau, a jakie pomin. Kolejnym celem afektywnym jest to, aby pomyle o zaangaowaniu w jako dziennikarsk. Podczas gdy na poziomie kognitywnym uczestnicy kursu ucz si o kryteriach jakoci w ich pracy medialnej, na poziomie afektywnym powinni zastanowi si, czy i jak te kryteria staj si standardami jakoci dla ich wasnych dziaa dziennikarskich.

Psychomotoryczne cele edukacyjne. Trzecia kategoria, psychomotoryczne cele edukacyjne, czy w sobie kompetencje intelektualne oraz umiejtnoci fizyczne. Za prosty przykad moe posuy umiejtno pisania. Pisanie to poczenie znajomoci liter oraz faktycznej umiejtnoci zapisania ich na papierze. Modu A zawiera rnorodne cele psychomotoryczne, takie jak: uywanie kamery, poprawnie trzymanie mikrofonu lub obsugiwanie programu do edycji.

Dydaktyka w edukacji osb dorosych


Tak jak zostao ju wykazane w poprzednim podrozdziale, edukacja dzieci znaczco rni si od edukacji dorosych. Edukacja dorosych nie jest prostym przekazywaniem wiedzy, czy si ona z nauczaniem osb aktywnych zawodowo, ktre maj konkretne zainteresowania i oczekiwania. Dlatego te, dydaktyka w edukacji dorosych polega na tworzeniu otoczenia, ktre pozwoli uczestnikom kursu rozwin ich moliwoci do nauki. Dla trenera oznacza to, e jest nie tylko nauczycielem, ale rwnie organizatorem oraz doradc. Istnieje wiele rnych podej do dydaktyki w edukacji dorosych, ktre czsto ze sob konkuruj. W tym rozdziale zaprezentowane zostan trzy przykadowe schematy tak, aby da trenerowi pogld na to, jak bardzo si od siebie rni i aby uwiadomi mu, e konkretne sytuacje mog wymaga rnych podej dydaktycznych:

98

dydaktyka edukacyjna

Ten schemat edukacyjny stawia w centrum uwagi temat kursu, a nie stosowane metody. Ten schemat skupia si oglnie na danej osobie, a nie tylko na nauczaniu pewnych przydatnych umiejtnoci.

dydaktyka biograficzna

W socjologii jednym z najbardziej istotnych zjawisk jest umiejtno danej osoby do stworzenia swojego wasnego "scenariusza ycia" (w przeciwiestwie do "zwykych biografii" poprzednich dekad). Kady tworzy swoj wasn rzeczywisto. Ze wzgldu na to, e zmiany w obecnych czasach zachodz szybciej, wane jest, aby kady zastanowi si nad sob, swoim scenariuszem ycia oraz budowaniem rzeczywistoci w porwnaniu do innych ludzi. W tej dydaktyce wane jest to, jak bardzo edukacja dorosych moe pomc w tym procesie identyfikacji i czy moe si sta czci jednostek zajciowych.

dydaktyka oparta o program nauczania

W tym schemacie oglny zamys edukacji jest zastpiony przez treci wybrane ze wzgldu na ich warto, globalne pojmowanie i konkretne sytuacje. Projekty programw nauczania i kursw s bezporednio zwizane z pewnymi sytuacjami, ktre s rozpoznawane przy uyciu analizy naukowej. Ten schemat jest najbliszy Analizie Potrzeb Szkoleniowych w Zarzdzaniu Cyklem Szkoleniowym, przedstawionej w rozdziale 3.

Metodologia edukacji osb dorosych


wiadomo rnych celw edukacyjnych jest wana ze wzgldu na istnienie rnych metod potrzebnych do ich przekazania. Zastosowanie konkretnej metody zaley nie tylko od konkretnego celu (kognitywnego, afektywnego lub psychomotorycznego), ale rwnie od trenera oraz grupy docelowej, czyli uczestnikw kursu. Dla przykadu: nie mona nauczy si prowadzi samochodu tylko przy pomocy teorii. Bez lekcji jazdy, czyli praktycznego dowiadczenia, ucze nigdy nie nauczy si jedzi (typowy cel psychomotoryczny), podczas gdy przepisy drogowe stanowi typowy cel kognitywny i tym samy mog zosta przyswojone bez adnej praktyki. Jakim typem kierowcy si staje - defensywnym czy agresywnym - zaley od jego osobistego podejcia, czyli potencjalny cel edukacyjny jest celem afektywnym. Kady cel edukacyjny wymaga zastosowania odpowiednich metod. Dlatego te, trener musi zawsze wiedzie, jaki cel chce osign tak, aby mc dobra odpowiedni metod uczenia. Ta kompetencja wymaga od trenera tego, aby by bardzo elastyczny, mia intuicj do przewidywania pewnych sytuacji i potrafi odpowiednio zareagowa wybierajc najlepsz w danym przypadku metod. Zazwyczaj ta kompetencja jest okrelana jako dostosowanie si do sytuacji i uczestnikw kursu. eby sta si biegym w dziedzinie kompetencji metodycznej, trener musi stale uywa rnych metod, aby sam mg je dobrze pozna. Metoda (z greki: droga) to zaplanowane i uzasadnione dziaania prowadzce do osignicia konkretnego celu edukacyjnego. Oznacza to, e zastosowanie metody musi by przemylane pod wzgldem jej realizacji i danego celu jeszcze zanim zdecydujemy si na uycie danej metody. Abymy mogli dziaa metodycznie jako trener musz zosta spenione dwa warunki:

99

metodyczna kompetencja do dziaania

metodyczna kompetencja do wycigania wnioskw

Metodyczna kompetencja do dziaania oznacza umiejtno zastosowania i przedstawienia metod w odpowiedni sposb. Metodyczna kompetencja do wycigania wnioskw oznacza umiejtno faktycznego uzasadnienia uycia konkretnych metod i zadania sobie pytania, jak funkcj dydaktyczn spenia dana metoda na konkretnym etapie uczenia si oraz jakie cele edukacyjne maj zosta dziki niej osignite. Bdc w posiadaniu tych dwch kompetencji trener bdzie w stanie krytycznie spojrze na jego wasny sposb stosowania danych metod i bdzie wiadomy efektw, jakie za sob nios.

Dydaktyka i Metodyka
Proces nauczania zawsze powinien by powizany z procesem uczenia si. Dlatego te dziaania metodyczne musz spenia konkretne zadania dydaktyczne. Rnice i wspdziaania pomidzy dydaktyk a metodyk mona wyjani w prosty sposb. Bdc aktywnym zawodowo trenerem, ktry pracuje z osobami dorosymi, pierwsze pytania, jakie musimy sobie zada maj podoe dydaktyczne. Stanowi one podstaw metodyki. Pytania te zaczynaj si od "Dlaczego?" i "Co?" i maj na celu wyjanienie oglnego powodu oraz celu nauczania oraz przekazywania treci. Po poznaniu celw edukacyjnych i treci kursu przychodzi czas na metodyk, z ktr wi si pytania takie jak: "Jak?" i "W jaki sposb?". Wtedy zastanawiamy si, w jaki sposb i przy uyciu jakich rodkw moemy osign nasze cele.

Zestawienie Metod Zaczynajc planowanie i prowadzenie kursu kady trener powinien doda swoje osobiste dowiadczenia do poniszego zestawienia tak, aby mie szeroki wachlarz metod do wyboru. Poznanie uczestnikw kursu (z przygotowaniem indywidualnym). Trener zadaje trzy lub cztery pytania kademu uczestnikowi szkolenia. Uczestnicy odpowiadaj pojedynczo, a na kad odpowied maj ograniczony czas. Nastpnie, odpowiedzi uczestnikw prezentowane s w grupach. Zazwyczaj pytania te dotycz oczekiwa czy te sposobu postrzegania kursu. Dodatkowo trener prosi kursantw, eby w kilku zdaniach opowiedzieli o swoich zainteresowaniach. Cel: zajcie miejsc, prezentacja, wzajemne poznanie si, stworzenie grupy. Wykad. Informacje teoretyczne powizane z celami kognitywnymi; typowymi rodkami przekazu s tablice suce do prezentacji (flipcharty), rzutnik, foliogramy i kserokopie. W miar moliwoci wykady nie powinny odbywa si bezporednio po przerwie obiadowej. Cel: wszyscy uczestnicy kursu powinni szybko przyswoi t sam wiedz; zazwyczaj po wykadzie padaj dodatkowe pytania ze strony uczestnikw kursu. Przedstawienie wynikw. Jedna osoba z kadej grupy przedstawia wyniki pracy wszystkim uczestnikom kursu. Przed przedstawieniem wynikw odbywa si zazwyczaj praca w grupach. 100

Praca w grupach. Praca w grupach moe okaza si pomocna podczas opracowywania rnych tematw i zagadnie. Pracujc w mniejszych grupach czerpiemy korzyci z rnych punktw widzenia poszczeglnych osb w grupie. Typowymi pomocami uywanymi podczas pracy w grupach s fiszki, foliogramy oraz tablice suce do prezentacji wynikw. Praca w grupach wymaga wyranego okrelenia tematu pracy oraz czasu przeznaczonego na prac w grupach. Jest ona przydatna przy afektywnych celach edukacyjnych. Praca w grupach ze zmian perspektywy. W tym przypadku, pierwsza cz zadania jest podzielona pomidzy dwie grupy, natomiast nad drug czci zadania grupy pracuj na odwrt. Taka zmiana perspektywy na nowo pobudza zainteresowanie uczestnikw kursu (poniewa maj oni przed sob nowe zadanie) i dopenia kocowy wynik, poniewa wszyscy uczestnicy musz pracowa zarwno nad jednym jak i drugim tematem. Co wicej ten rodzaj pracy w grupach umacnia poczucie wizi i polepsza nastawienie do siebie nawzajem. Praca w parach. Ta metoda jest idealna do tego, aby stworzy bardziej zay i wzmoon atmosfer pracy oraz pozwala na atw wymian partnerw przy pracy. Praca w parach stanowi bardzo dobre uzupenienie, np. dla "aktywnej wyobrani". Samodzielna praca. Samodzielna praca opiera si na temacie i zadaniu dokadnie wytumaczonym przez trenera. Uczestnicy musz pracowa samodzielnie i nikt nie moe im w tym przeszkadza. Gwnym celem samodzielnej pracy jest skoncentrowanie si na sobie lub na swoich dowiadczeniach, jak rwnie odniesienie si do naszych wasnych zachowa. Spacer perypatetycki. Dwch uczestnikw kursu idzie na spacer, na ktry maj okrelony czas i rozmawia na przydzielony im temat. Zazwyczaj tematem rozmowy na spacerze jest omwienie satysfakcji z procesu nauczania i osignitych wynikw. Celem tego spaceru jest midzy innymi refleksja, wymiana pogldw oraz porwnanie dowiadcze. Przerwy. Przerwy s praktycznie niezbdne umoliwiaj one komunikacj nieformaln midzy uczestnikami kursu oraz tworzenie si grup nieformalnych. Poza tym przerwy mog suy jako celowy zabieg, np. kiedy trener chce ju zakoczy jeden temat i przej do nastpnego wracajc do sali po przerwie. Moe si to okaza bardzo skutecznym rozwizaniem szczeglnie w napitych sytuacjach. Jednake w takich przypadkach przerwy powinny suy do oczyszczenia atmosfery poza sal wykadow tak, aby nie miaa ona wpywu na kolejny etap kursu. Flesz. Kady z uczestnikw kursu ma szanse, eby powiedzie, co myli na dany temat, ale moe to zrobi przy uyciu tylko jednego sowa bd zdania. Pozostali uczestnicy i trener nie komentuj tego, co powiedziaa ta osoba. Zadaniem trenera jest pokierowanie t metod poprzez wyznaczenie tematu oraz ustalenie zasad. Celem tego zadania jest uchwycenie ulotnych nastrojw w grupie (tj. zo, rado, znuenie itd.) tak, aby potencjalne problemy takie jak znuenie lub nadmierne wymagania stay si widoczne. Poziom nastroju. Podobnie jak "flesz", "poziom nastroju" moe zosta zastosowany jako uzupenienie po zakoczeniu danego moduu/wiczenia. Pokazuje on nastroje panujce w grupie i umoliwia trenerowi szybk reakcj. Za pomoc samoprzylepnych kek uczestnicy mog przedstawi swj poziom zadowolenia na przygotowanej skali. Wszyscy uczestnicy powinni przyczepia kka w tym samym czasie, aby zapewni im anonimowo. Nastpnie, poziom nastroju powinien by po krtce omwiony. Zmiana perspektywy. Na zmian perspektywy (np. na meta-poziom) moe wpyn trener. Jest to przydatne w celu doprecyzowania zagadnie, ktre wanie zostay przyswojone przez kursantw na meta-poziomie. Ma to na celu poszerzenie kompetencji metodycznych uczestnikw kursu tak, aby mogli oni inaczej spojrze na siebie i na reszt grupy. Zmiana powinna zosta ogoszona werbalnie ("Przechodz na meta-poziom") lub poprzez jakie dziaanie (np. zaoenie czapki). Odgrywanie rl. Podczas odgrywania rl prawdziwe sytuacje s naladowane w kontrolowany sposb. Odgrywanie rl wymaga wyranych instrukcji, wyranego przydziau konkretnych rl, lidera, ktry dopilnuje, e zasady s przestrzegane i w kocu samych zasad, ktre bd jasne dla kadego uczestnika. Dziki odgrywaniu rl uczestnicy mog sprawdzi si w rnych rolach i tym samym mog nauczy si urozmaica swoje dziaania i kompetencje. Zazwyczaj odgrywanie rl odbywa si w celu np. uniknicia konfliktw. Podzia na grupy. Istnieje wiele rnych sposobw podziau na grupy. Sposb podziau na grupy zaley od tego jaki cel chcemy osign, np. moemy stale miesza uczestnikw, aby stworzy poczucie grupy lub przeciwnie, moemy rozdziela od siebie konkretnych uczestnikw, aby zerwa pewne wizi. Samodzielny podzia na grupy wymaga od uczestnikw kursu kompetencji spoecznych na wysokim poziomie i powinien by stosowany tylko wtedy, kiedy trener jest pewien, e nie wyniknie z niego nic niepodanego.

101

Sposb 1: odliczanie 1, 2, 1, 2, 1... lub 1, 2, 3, 1, 2, 3 itd. Sposb 2: podzia uczestnikw kursu Wariacja: trener dzieli uczestnikw za pomoc rnych smakw czekolady (uczestnicy s dobierani w grupy na podstawie tego, jaki jest ich ulubiony smak czekolady) Wariacja zapamitywanie dwikw: pojemniki s wypenione rnymi rzeczami, z czego dwa lub trzy maj w rodku to samo. Kady uczestnik bierze pojemnik i musi "usysze", ktre osoby s pozostaymi czonkami jego grupy. Sposb 3: podzia na grupy przez lidera. Ta metoda jest zalecana tylko w grupach, ktre posiadaj zdrow podstaw spoeczn, w przeciwnym razie niektrzy czonkowie grup mog czu si wykluczeni (np. ci, ktrzy zostan wybrani jako ostatni).

102

Jak prowadzi interaktywne warsztaty online?


Cele: Nauczy si jak przygotowywa i prowadzi warsztaty online oraz jak ocenia uczestnikw tych warsztatw Czas trwania: 04:00 godz. Grupa docelowa: Specjalici ds. reklamy i wizerunku, specjalici PR, specjalici ds. marketingu i sprzeday, doradcy, konsultanci, specjalici ds. zarzdzania treci

Jak zacz?
Technologia szkole online nie zostaa jeszcze spopularyzowana, ale obecnie na rynku pojawia si coraz wicej rozwiza, ktre umoliwiaj samodzieln prac. Przy uyciu specjalnych narzdzi trener jest w stanie poprowadzi zajcia na odlego nawet dla duej liczby uczestnikw. Najbardziej typowe cechy szkole online w formie webinariw mog by podsumowane w taki sposb: rodowisko on-line: o uycie oprogramowania, o osoby prowadzce webinaria potrzebuj konkretnego oprogramowania, uczestnicy musz mie dostp do Internetu, odbir na ywo (zaplanowany na konkretn godzin), ograniczony czas trwania, ok 1-2 godzin na zaprezentowanie treci (uycie dwiku, obrazu, wsplnego ekranu, prezentacji PowerPoint, itp.), interakcje z uczestnikami (dwik, czat, quizy, ankiety, tablica, guzik "podniesienie rki", itp.), czciowa anonimowo uczestnikw.

Narzdzia SaaS - co ma znaczenie? Popularno komunikacji online sprawia, e narzdzia, nawet te szkoleniowe, s dostpne dla wszystkich. Obecnie programy do prowadzenia szkole online, ktre nie wymagaj instalacji s dostpne powszechne. Aby ich uywa wystarczy tylko wej na odpowiedni stron internetow i zalogowa si do aplikacji. Tym samym oprogramowanie jest sprzedawane jako usuga - std termin SaaS (software as a service). To rozwizanie ma przewag nad uywaniem konwencjonalnego oprogramowania: wszyscy, zarwno trener jak i uczestnicy, maj atwy dostp do aplikacji przez przegldark internetow, trener nie potrzebuje zaplecza w formie wyspecjalizowanych serwerw lub ponadprzecitnego poczenia z Internetem, deweloperzy, ktrzy s wacicielami takiego oprogramowania stale dbaj o jego rozwj i popraw.

Istniej rwnie pewne niedogodnoci zwizane z zastosowaniem tego rozwizania: nie ma moliwoci zainstalowania aplikacji i tym samym nie mamy nad ni penej kontroli, znikomy wpyw na strategi rozwoju aplikacji, konieczno przechowywania wszystkich materiaw w chmurze.

Dla trenera jedn z najwikszych zalet uywania SaaS jest to, e moe zamwi i uruchomi usug dosownie w kilka minut. Co wicej, trener moe skorzysta z licznych rozwiza, poniewa zamiast paci za drogie oprogramowanie, paci tylko comiesiczn opat za subskrypcje. Jeli aplikacja nie spenia oczekiwa trenera mon po prostu zmieni usugodawc. Wiele firm dostarcza rozwizania pozwalajce na prowadzenie szkole online. W rd nich moemy wymieni programy takie jak: ClickMeeting i ClickWebinar (www.clickmeeting.com, www.clickwebinar.com), Adobe Connect (www.adobe.com/products/adobeconnect.html), GoToMeeting i GoToWebinar (www.gotomeeting.com), Cisco Webex (www.webex.com).

Wikszo aplikacji mona testowa za darmo przez kilka dni. To pozwala na wybranie najlepszego i dopasowanego do naszych potrzeb rozwizania.

103

Kluczowe cechy szkolenia. Nastpujce funkcje s oglnodostpne w wikszoci, jeli nie we wszystkich, oprogramowa do realizacji webinariw: transmisja video (pozwala trenerowi i uczestnikom widzie si wzajemnie), czat (pozwala uczestnikom komunikowa si ze sob w formie pisemnej, tym samym uczestnicy nie przeszkadzaj osobie, ktra mwi przez mikrofon), tablica w czasie rzeczywistym (pozwala danej osobie pisa na widocznej dla wszystkich tablicy), dzielenie si plikami, dzielenie si notatkami, wsplny ekran (moliwo podgldu ekranu osoby prezentujcej/wykadowcy), ankiety/quizy (kwestionariusze on-line).

Inne opcje, ktre mog okaza si przydatne i s dostpne w niektrych bardziej zaawansowanych oprogramowaniach to: moliwo zmiany roli moderatora/trenera podczas sesji - ta funkcja moe by przydatna na webinariach dla mniejszych grup, poniewa pozwala ona na to, aby uczestnicy szkolenia i szkoleniowcy pracowali wsplnie zamieniajc si rolami, moliwo podgldu cignitych plikw - jest to przydatne podczas dyskusji, moliwo nagrania webinarium ta opcja moe okaza si bardzo pomocna poniewa dziki niej uczestnicy szkolenia, ktrzy nie brali udziau w danym webinarium maj do niego dostp oraz jest to swego rodzaju forma cyfrowego robienia notatek. Gwarantuje to, e uczestnicy szkolenia mog w peni powici uwag treci webinarium podczas sesji na ywo. Nagrane webinaria musz by udostpniane przez trenera, aplikacje do przeprowadzania ankiet mog suy do przeprowadzania oceny szkolenia, moliwo udostpniania kwestionariuszy moe by doskonaym sposobem udzielania informacji zwrotnej uczestnikom szkolenia - w szybki i atwy sposb dostaj oni informacje o swojej ocenie.

Ograniczenia. Gwnym ograniczeniem w szkoleniach jest konieczno dostpu do komputera poczonego z Internetem i cakowita dostpno podczas szkolenia. Niektre aplikacje s obsugiwane przez urzdzenia mobilne, jednak rozmiar ekranu w telefonie w znaczcy sposb utrudnia aktywny udzia w szkoleniach. Dostp do Internetu jest koniecznoci, poniewa bez niego nie moemy poczy si z aplikacj. Mog pojawi si rwnie problemy zwizane z sieci bezprzewodow lub z poczeniami GSM. Dotycz one zarwno stabilnoci jak i szybkoci poczenia. Podsumowujc, aby wzi udzia w szkoleniach, poza czasem potrzebne nam jest rwnie spokojne i odpowiednie miejsce oraz wyposaenie. Na szczcie komputer ze staym czem internetowym to w dzisiejszych czasach standard zarwno w pracy jak i w domu.

Jak zaprojektowa materiay szkoleniowe na webinaria?


Poczenia internetowe staj si coraz szybsze, a wiedza trenerw na temat dobrze zaprojektowanych grafik jest coraz wiksza. Wszystko to ma wpyw na efekt szkolenia. Kluczem do dobrej prezentacji jest nie tylko prezentacja sama w sobie, ale rwnie odpowiednie poczenia rnych elementw multimedialnych. Grafiki powinny mie zawsze warto komunikacyjn i edukacyjn; proste i jasne grafiki sprawdzaj si najlepiej. Najbardziej popularnym narzdziem, ktrego moemy z atwoci uy podczas webinariw jest PowerPoint. Forma prezentacji serii slajdw z tekstem, ilustracjami oraz prostymi animacjami jest wietnym sposobem przedstawienia informacji przekazywanych podczas wykadu. Pomimo tego, e PowerPoint jest dobrze znanym narzdziem do prezentacji, wielu uytkownikw wci popenia te same bdy. Trener, ktry puszcza slajdy powinien unika problemw z czytelnoci, takich jak: uycie zbyt maej czcionki lub brak spjnoci stylu. W odrnieniu od tradycyjnej sali wykadowej, podczas webinarium mamy szeroki wybr form przekazywania treci. Nie zawsze musimy uywa slajdw, ale mog one by bardzo przydatn pomoc wizualn, pomc w przycigniciu uwagi uczestnikw szkolenia, wspomc proces uczenia si oraz uatwi zapamitywanie. Jednak musimy pamita, e naley uywa ich z gow. Naley pamita, e podczas webinarw komunikujemy si z uczestnikami przede wszystkim uywajc naszego gosu, wic nie naley przytacza kursantw dodatkowym tekstem na ekranie. Zamiast tego moemy uy ilustracji, aby przycign ich uwag i zobrazowa najwaniejsze zagadnienia. Pomoce wizualne powinny by bogate w informacje i dopasowane do celw edukacyjnych, naley unika grafik, ktre su jedynie za ozdob. Dobrymi przykadami grafik szkoleniowych s: rysunki, wykresy i diagramy, symbole, zdjcia czy zrzuty ekranu.

104

Musimy rwnie pamita o tym, e materiay uywane podczas webinariw zazwyczaj pochodz z rnych rde i bd w rnych formatach. Wane jest, aby trener posiada przynajmniej podstawow wiedz na temat rnych technologii, narzdzi, oprogramowania i sprztu komputerowego. Wskazwki dotyczce prezentacji slajdw 1. 2. 3. 4.
3

5.

6.

7.

uywaj prostego szablonu PowerPoint w formacie poziomym, uywaj ciemnej czcionki na jasnym tle bd jasnej czcionki na ciemnym tle, zachowaj 2,5 cm odstpu od krawdzi, ogranicz liczb sw na pojedynczym slajdzie: a. uywaj nie wicej ni 5 znakw wypunktowania na slajd, b. uywaj zwizych wyrae zamiast zda, staraj si, aby grafiki byy proste: a. uywaj prostych tabel, tj. diagram koowy lub wykres supkowy, b. unikaj skomplikowanych tabeli i rozcignitych wykresw, uywaj odpowiedniej wielkoci czcionki: a. w tekcie czcionka przynajmniej w rozmiarze 30, a w nagwkach 44, b. uywaj prostej i wyranej czcionki, tj. Arial, Tahoma, Verdana, c. unikaj kursywy, d. uywaj maych liter w tekcie, unikaj animacji i efektw specjalnych takich jak: dwiki, pokaz slajdw, nakadanie si slajdw na siebie: a. uywaj prostego przejcia od jednego slajdu do kolejnego, b. staraj si, aby wszystko byo proste.

Jak zaangaowa uczestnikw szkolenia?


Trener nie moe wymaga od swoich uczniw skupienia, jeeli komunikacja midzy nimi odbywa si tylko jednostronnie. Wykad na ywo za porednictwem Internetu jest tym samym, co program w telewizji. Jest to jednostronna informacja odbierana przez pasywnego odbiorc. Produkcje telewizyjne bd jednak polegay na redaktorze, ktry udoskonali ich przesanie. Webinaria czy szkolenia online cechuj si mniejsz produktywnoci. Tak naprawd webinarium jako rodzaj technologi jednostronnej moe by postrzegane jako produkt telewizyjny o bardzo niskiej jakoci. Prezentacja jednostronna moe by wic jedn z przyczyn dla ktrych uczestnicy szkolenia trac zaangaowanie. Interakcja pomidzy szkoleniowcem a uczestnikami szkolenia, a take komunikacja i zadane wiczenia zmieni ich zaangaowanie: dwik, obraz, czat, tablica, przycisk rka do gory, ankiety i quizy.

Trener moe wej w interakcj z uczestnikami szkolenia lub uy bardziej zaawansowanych narzdzi, takich jak: dyskusja, burza mzgw, zadanie polegajce na stworzeniu czego, odgrywanie rl.

Ponadto, liczba uczestnikw jest bardzo wana podczas organizacji szkolenia. Na webinariach panuje jedna podstawowa zasada - im wicej uczestnikw, tym mniejsza interakcja. Zasada kciuka musi by wzita pod uwag przy planowaniu struktury webinarium.

Webcasting Processes and Best Practices, Ontario Telemedicine Network 2007

105

Liczba uczestnikw 6 lub mniej

Poziom interakcji Wysoki poziom interakcji - sesje mog by prowadzone w formie dialogu. Uczestnicy mog spontanicznie przerywa prowadzcemu. Interakcja pomidzy poszczeglnymi uczestnikami jest dozwolona - np: za pomoc czatu. Dodatkowo, jeeli pozwala na to technologia, mona wykorzysta dwik i obraz przesyane w obie strony. Ograniczona odpowied gosowa lub wideo (trener moe wybiera, komu udzieli gosu). Mona uy odpowiednich narzdzi w formie ankiet, ktre wyka progres uczestnikw (np.: przycisk kciuk w gr lub przycisk tak/nie). Ankiety, gosowania i inne narzdzia tego typu s wane. Poziom interakcji zaley od wielkoci zespou prowadzcego webinarium. W przypadku, gdy trener pracuje sam naley uywa jedynie ankiet. Jeeli pomaga mu przynajmniej jeden moderator (oraz dodatkowi szkoleniowcy/eksperci) mona uy czatu, ktry bdzie dopasowany do odpowiedniego trenera/eksperta.

Struktura webinarium Struktura i tre mog by zmienione, jeeli zachodzi taka potrzeba - w zalenoci od otrzymanej informacji zwrotnej i poziomu interakcji.

7-20

Modyfikacja struktury i treci jest umiarkowana. Wykad moe by wyduony/skrcony w zalenoci od otrzymanej informacji zwrotnej od uczestnikw. Kady temat powinien by zakoczony seri pyta i odpowiedzi.

Wicej ni 20

Struktura musi by solidnie zaplanowana. Uczestnicy bd mniej lub bardziej anonimowi i wystpuje due prawdopodobiestwo, e pord nich wystpi dua rozbieno wieku. Obowizek bycia obecnym na webinarium zaley w duej mierze od materiau i tego jak wany jest w kontekcie nastpnych webinariw.

Jak uywa nowych mediw przekazu w procesie szkolenia?


Warsztaty online nie musz by oddzielnym szkoleniem i doskonale sprawdzaj si jako uzupenienie lub rozszerzenie tradycyjnych warsztatw. Dodatkowo, nowoczesne narzdzia pozwalaj rwnie na transmisj prezentacji multimedialnych. Trener moe rwnie wykorzystywa warsztaty online w celu dotarcia do wikszej grupy uczestnikw. Jeeli trener wie, e tradycyjne szkolenie zajmie mu (i uczestnikom szkolenia) duo czasu, moe przekaza im cz materiau za pomoc Internetu. Sprawdza si to doskonale w tematach niewymagajcych uycia adnego sprztu.

Jak ocenia warsztaty online?


Ocenianie szkolenia (a dokadniej poziomu przyswojenia nauczanych treci), bez wzgldu na to, czy odbywa si podczas niego oraz/albo po nim (informacja zwrotna na temat przyswojonego materiau oraz inne aspekty dowiadczenia szkoleniowego) moe by przeprowadzone za pomoc metod jakociowych i/albo ilociowych. Ewaluacja moe przybra form formatywn, sumatywn lub form ewaluacji osigni. Mona je przeprowadzi w nastpujcy sposb: ewaluacja formatywna: np. za pomoc dyskusji bd wywiadu przydaje si zwaszcza na pocztku szkolenia w celu uzyskania opinii uczestnikw szkolenia o dotychczasowych wraeniach ze szkolenia. Ewaluacja ta moe by przeprowadzona w sposb formalny lub nie. ewaluacja sumatywna: kwestionariusze lub wywiady przeprowadzane pod koniec szkolenia. ewaluacja osigni: przeprowadzana po zakoczeniu semestru moe by przeprowadzona w formie wywiadu lub kwestionariusza.

106

Dziki moliwociom nagrywania webinariw, ich ocena zostaa w duej mierze uatwiona. Przede wszystkim, nagrane webinarium daje moliwo jego ponownej oceny. W ten sposb atwiej oceni sam proces, jak i prac indywidualn, zwaszcza po zakoczeniu webinarium.

Aspekty techniczne szkole online


Tradycyjna edukacja w klasie jest dostpna dla wszystkich - tak samo powinno by z webinariami, a to oznacza, e oprogramowanie uywane na webinariach powinno by kompatybilne z wikszoci obecnie uywanych komputerw. Same wymagania sprztowe rni si w zalenoci od tego co uytkownicy planuj zrobi na webinarium. Jedynym wymogiem do wzicia udziau w webinarium jest komputer ze staym czem internetowym. Pozwala to przede wszystkim na interakcj z innymi uczestnikami i szkoleniowcem. Im wicej interakcji tym wicej dowiadcze dla uytkownika. Przykadowo, dodatkowy zestaw gonikw do komputera dostarczy uytkownikowi lepszych dozna. Komputer pozwoli uytkownikowi na interakcj z innymi uytkownikami webinarium, zobaczenie i usyszenie transmitowanego materiau, robienie notatek, czy nawet pisanie na forach lub czat roomach dotyczcych danego seminarium. Uywanie kamery internetowej oraz mikrofonu dodatkowo zwiksza interakcj, poniewa pozwala uytkownikowi na czynny udzia w seminarium i tym samym na transmisj swojego gosu i obrazu. Moliwo zobaczenia i usyszenia danego uytkownika sprawia, e interakcja jest pynniejsza oraz pozwala na dokadniejsze i bardziej zrozumiae wyraanie si uytkownika. Aby prawidowo przeprowadzi warsztaty online, trener potrzebuje oprogramowania, ale te wiedzy oraz dowiadczenia. Dziki nim bdzie mg umiejtnie wykorzysta oprogramowanie, co oznacza jednak, e bdzie musia powici dodatkowy czas na jego opanowanie. Uczestnicy bd musieli poradzi sobie z kilkoma problemami technicznymi, m.in. zainstalowaniem oprogramowania oraz rnymi komunikatami pojawiajcymi si na ekranie. Wikszo uczestnikw bdzie miaa dostp do komputerw, ktre speniaj minimalne wymogi uczestnictwa w szkoleniach. Trener Dostp do Internetu ciganie danych: 2 Mbps Wysyanie danych: 2 Mbps Poczenie szerokopasmowe przez kabel, jeeli to moliwe. Komputer multimedialny Uczestnik ciganie danych: 2 Mbps Wysyanie danych: 0,5 Mbps Poczenie przez kabel, wifi lub sie GSM. Komputer redniej klasy

Komputer Kamera internetowa Mikrofon Suchawki Wtyczki systemowe

Wszyscy: trener i uczestnicy mog uywa kamery i mikrofonu, jeeli formua szkolenia przewiduje je w wyposaeniu. W wikszoci przypadkw uywa ich tylko trener. Zalecane jest, aby rwnie uczestnicy uywali suchawek. Adobe Flash Java TM Adobe Air Adobe Flash Java TM Adobe Air

Minimalne wymagania dla uczestnika i trenera, ktre naley speni, aby wzi udzia w szkoleniach online Dostp do Internetu. Stabilne poczenie z Internetem jest bardzo wane, zarwno dla trenera jak i uczestnika szkolenia. Lepszym rozwizaniem dla trenera bdzie poczenie z Internetem za pomoc kabla, uczestnicy mog skorzysta z sieci WiFi. Minimalna prdko cza to 2 Mbps. Komputer. Najwaniejsze, aby komputer mg uruchomi przegldark internetow oraz zaktualizowan wersj programw Adobe Flash Player oraz Java (JRE). Czsto mona spotka si z mitami, ktre gosz, e aby wzi udzia w szkoleniach online naley mie bardzo dobry komputer. Tak naprawd wystarczy mie przecitny komputer, ktry sprawdza si w prostych pracach biurowych lub taki, na ktrym bdzie dziaa pene i zaktualizowane oprogramowanie. Tym samym liczba osb, ktre z powodw technicznych nie mog wzi udziau w webinarium, jest bardzo maa. Kamera internetowa, mikrofon I suchawki. Na wikszoci szkole trenerzy uywaj kamery internetowej i mikrofonu, a uczestnicy szkolenia jedynie suchaj tego, co mwi trener. Jest to zwizane gwnie z 107

ograniczeniami cza internetowego oraz sieci. Nietrudno wyobrazi sobie zamieszanie, jakie powstaje, kiedy kilku uczestnikw na raz wcza swoj kamer internetow i zaczyna mwi przez mikrofon. Niemniej jednak, w mniejszych grupach uczestnicy szkolenia czsto maj okazj co skomentowa lub uy kamery internetowej. Dlatego te naley poinformowa uczestnikw o tym czy kamera internetow lub mikrofon bd wymagane w czasie warsztatw. Zaleca si, aby wszyscy uczestnicy uywali suchawek. Suchawki pozwalaj na lepsz koncentracj i nie rozpraszaj innych uczestnikw. Wtyczki systemowe. To bardzo wane, aby wszystkie wtyczki systemowe byy zaktualizowane. Przede wszystkim mowa tutaj o programach Adobe Flash Player oraz Java Runtime Environment. System operacyjny rwnie musi by zaktualizowany. Jeeli te warunki nie bd spenione, mog wystpi problemy z wziciem udziau w szkoleniach. Niektre rzeczy mog nie wywietla si poprawnie lub dostp do szkole moe by niemoliwy. Zaleca si, aby trener nie tylko odpowiednio przygotowa swj komputer, lecz rwnie udzieli odpowiednich wskazwek uczestnikom szkolenia. Miejsce widoczno I akustyka. Jako e webinaria opieraj si na dostpie do Internetu, prowadzi je mona praktycznie wszdzie. Jednake, zaleca si wybranie moliwie najlepszego miejsca. Jako webinarium w duej mierze zaley od wysokiej jakoci dwiku. Uycie doskonaej jakoci sprztu nie zagwarantuje udanego webinarium jeeli w tle sycha bdzie rne szumy i zakcenia. Zakcenia takie jak odgosy dochodzce z ulicy, odgosy innych ludzi, pracujcy system wentylacji czy brzk jarzeniwek bd miay szkodliwy wpyw na jako webinarium. Poziom tych zakce mona oceni przysuchujc si otoczeniu i biorc pod uwag ich potencjalne rda. Naley jednak pamita, e puste pomieszczenie, pozbawione mebli i elementw instalacji, moe spowodowa, e rozchodzcy si w nim dwik bdzie niskiej jakoci. Zaleca si, aby we wszystkich moliwych miejscach umieci maty akustyczne w celu wyeliminowania nadmiernego haasu. Jeeli trener planuje uywa kamery internetowej, bardzo wane jest aby zadba o wygld pomieszczenia, z ktrego przemawia. Aby zapewni profesjonalny wygld, za jego plecami powinna by czysta ciana lub tablica. W tle nie moe by baaganu, reklam, sloganw czy zdj z wszelkiego rodzaju napisami.

108

Projekt praktyczny: Jak by trenerem


Cele: nauczy si wykorzystywa media do przeprowadzania prezentacji umoliwi uczestnikom przeprowadzenie seminariw szkoleniowych wykorzysta w praktyce wiedz zdobyt podczas wczeniejszych lekcji

Czas twania: 06:00 godz. Grupa docelowa: Specjalici ds. reklamy i wizerunku, specjalici PR, specjalici ds. marketingu i sprzeday, doradcy, konsultanci, specjalici ds. zarzdzania treci

Wymagania techniczne i rekomendacje


W dzisiejszych czasach, kady trener powinien umie wykorzystywa nowoczesne media i narzdzia komunikacji szczeglnie podczas przeprowadzania szkolenia dla ww. specjalistw. Niniejszy rozdzia koncentruje si na rnych, wysoce uytecznych narzdziach zarwno oprogramowaniu, jak i sprzcie ktre s niezbdne do przygotowania i przeprowadzenia efektywnego seminarium. Sprzt Teczka z materiaami, Projektor / rzutnik / TV, Flipchart / biaa tablica / czarna tablica, Laptop / PC / smartfon, Kamera, Aparat.

Teczka z materiaami. Teczka ta zawiera takie pomoce jak: karteczki, mazaki, naklejki, itd., ktre mog by uyte podczas prezentacji i przy wykorzystaniu rnych metod w trakcie seminarium. Trener odpowiedzialny jest za przygotowanie waciwie wyposaonej teczki (zgodnie z metodami, ktre bd wykorzystane) przed szkoleniem. Trenerzy nie mog wymaga od klienta czy partnera w projekcie, e przygotuje tak teczk za nich. Projektor / rzutnik / TV. Projektory i telewizory mog by wykorzystane w celu wywietlenia prezentacji (np. w PowerPoincie), filmw, tekstu pisanego, itd. Mog rwnie odgrywa wan rol podczas prezentacji prac wykonanych przez uczestnikw. Trener musi upewni si, e wykorzystywany sprzt jest kompatybilny z projektorem / telewizorem. Wszelkie kable, adaptery i inne potencjalne rda bdw naley sprawdzi przed rozpoczciem prezentacji. W dzisiejszych czasach, projektory czy telewizory poczone s z notebookami lub komputerami za pomoc zcza VGA lub HDMI. Powinny one automatycznie wykry sprzt i poczy si z nim. Jeli tak si nie stanie, naley wcisn przycisk Windows oraz P w celu otworzenia menu odtwarzania, w ktrym odnajdziemy wiele sposobw na poczenie si z ekranem zewntrznym. W przypadku laptopw, menu mona otworzy za pomoc kombinacji przycisku FN z innym przyciskiem. Uwaga: Projektory oraz starsze rzutniki wymagaj ekranu lub przynajmniej paskiej, jasnej powierzchni i ciemnego pomieszczenia, podczas gdy telewizor bdzie spenia swoj funkcj wszdzie. Flipchart/ biaa tablica/ czarna tablica. Flipcharty, biae, czy nawet czarne tablice s nadal czsto wykorzystywane w celu prezentacji podstawowych informacji lub przedstawiania pewnych rzeczy na bieco podczas przekazywania instrukcji lub prowadzenia szkolenia przypominajcego swoj form lekcj. S one rwnie wykorzystywane do przedstawiania planu dnia na pocztku kadego seminarium. Flipcharty mog by uywane wielokrotnie po seminarium trener moe zabra zapiski ze sob.

109

Uwaga: Piszc na biaych tablicach, zawsze uywaj waciwych markerw nie uywaj markerw wodoodpornych lub permanentnych. Laptop / PC / smartfon / tablet. S to prawdopodobnie najwaniejsze narzdzia wykorzystywane podczas przeprowadzania nowoczesnych i profesjonalnych seminariw. Kady trener powinien biegle posugiwa si tymi urzdzeniami. Notebook oraz komputer osobisty (PC) mog by wykorzystywane do przedstawiania wszystkich przygotowanych informacji (przy uyciu odpowiedniego oprogramowania), do zapisywania wynikw, a w pewnych sytuacjach s one niemal niezbdne w procesie szkolenia (np. podczas edycji warsztatw). Przed rozpoczciem szkolenia trener powinien upewni si, e zainstalowane zostao wszelkie niezbdne oprogramowanie, e bateria laptopa jest w peni naadowana, lub moe by atwo naadowana podczas seminarium, a take, co staje si coraz bardziej istotne, e laptop moe poczy si z Internetem w miejscu przeprowadzania szkolenia. Smartfony czy tablety mog by wykorzystywane do sporzdzania dokumentacji lub w procesie planowania, jako e posiadaj kalendarz. Kamery wideo. Kamery wideo mog okaza si bardzo przydatne podczas prezentacji (gdy podczymy je do projektora czy telewizora) wspomagajc wykorzystanie pewnych metod (np. nagrywanie wywiadw). Do kamer amatorskich zazwyczaj doczone s kable (przewanie kable/adaptery RCA lub HDMI), za pomoc ktrych moemy podczy kamer do kadego urzdzenia projekcyjnego. Profesjonalne kamery posiadaj wiele zczy, ktre mog posuy do podczenia kamery do nowoczesnych urzdze. Aparaty fotograficzne. Aparaty fotograficzne s idealne dla celw dokumentacji. Trener moe z atwoci fotografowa flipcharty lub inne wizualne efekty szkole. Poza tym mog one posuy do dokumentowania pracy w trakcie jej wykonywania, co dla niektrych klientw jest bardzo wane. W dzisiejszych czasach, smartfony i tablety mog by wykorzystane w tym samym celu i powoli zaczynaj wypiera aparaty szczeglnie wrd modszych uytkownikw. W zalenoci od wybranej metody, aparaty mog by wykorzystane, jako cz jednego z elementw seminarium. Oprogramowanie Microsoft Powerpoint/OpenOffice Impress/Apple Keynote, Microsoft Word/OpenOffice Writer/Apple Pages, Mediaplayery, Skype, Google Hangout, Clickmeeting, Dropbox/Google Drive.

Pomimo, e programy stworzone przez Microsoft i Apple s najbardziej znane, nie s one darmowe i narzucaj wykorzystanie konkretnych systemw operacyjnych (Microsoft Windows oraz Apple OS). Pakiet Open Office stworzony przez Apache jest darmowym programem o otwartym kodzie rdowym, ktry moe by wykorzystany przez kadego, niezalenie od aktualnie uywanego systemu operacyjnego. Microsoft Powerpoint / Apple Keynote / Apache OpenOffice Impress. Narzdzia typu Microsoft Powerpoint s niezbdne podczas nowoczesnych seminariw. W przeciwiestwie do kiedy wykorzystywanych urzdze, programy te oferuj swobod w uytkowaniu (kady element prezentacji moe zosta zmieniony w kadym momencie), mobilno (mona je przenie za pomoc sticka USB, itp.) oraz wielozadaniowo mog prezentowa dane w przernych formach graficznych. Przydatne linki: http://office.microsoft.com (oficjalna strona wsparcia dla oprogramowania Microsoft Office obsugiwana przez Microsoft, gdzie znajdziemy rne tutoriale i oglne instrukcje),

110

http://www.apple.com/support/ (oficjalna strona Apple, gdzie uzyska mona wsparcie oraz odpowiedzi na najczciej zadawane pytania, gdzie rwnie znajdziemy tutoriale i oglne instrukcje zwizane z oprogramowaniem Apple, takim jak np. Keynote), http://wiki.openoffice.org/wiki/Documentation/FAQ/Impress (strona OpenOffice Impress, gdzie uzyskamy wsparcie dla oprogramowania firmy Apache atwo dostpna i dziaa na takich samych zasadach, jak kada inna strona Wikipedii).

Microsoft Word / Apple Pages / Apache OpenOffice Writer / Google Docs. Wymienione narzdzia mog zosta wykorzystane do zapisywania projektw seminariw, pomysw, informacji zwrotnej, lub kadego innego tekstu pisanego. Nowsze wersje zawieraj ulepszone funkcje oferujce atwe do stworzenia, wietnie wygldajce wizualizacje (np. Smart Art) oraz wachlarz funkcji poczonych w proponowanym przez nich pakiecie biurowym. Google Docs odgrywa tutaj role szczegln. Jest to pakiet biurowy dostpny z poziomu wyszukiwarki internetowej, co oznacza, e kady moe uzyska do niego dostp za pomoc przegldarek Firefox, Chrome, czy Safari by korzysta z darmowego edytora online na stronie docs.google.com (naley najpierw si zarejestrowa). Dobr stron tego rozwizania jest brak koniecznoci instalowania oprogramowania oraz fakt, e dane automatycznie zapisuj si na dysku Google przypisanym do danego uytkownika. Mona si nimi dzieli, jak rwnie edytowa je online razem z caym zespoem. Niestety wszystkie pliki edytowane online zapisywane s jako arkusz i nie posiadaj tak wiele moliwoci edycji, jak pliki edytowane za pomoc tradycyjnych pakietw biurowych. Przydatne linki: http://office.microsoft.com (oficjalna strona pomocy dla oprogramowania Microsoft Office obsugiwana przez Microsoft, gdzie znajdziemy rne tutoriale i oglne instrukcje), http://www.apple.com/support/ (oficjalna strona Apple, gdzie uzyska mona wsparcie oraz odpowiedzi na najczciej zadawane pytania, gdzie rwnie znajdziemy tutoriale i oglne instrukcje zwizane z oprogramowaniem Apple, takim jak np. Keynote), http://wiki.openoffice.org/wiki/Documentation/FAQ/Impress (strona OpenOffice Impress, gdzie uzyskamy wsparcie dla oprogramowania firmy Apache atwo dostpna i dziaa na takich samych zasadach, jak kada inna strona Wikipedii), http://docs.google.com (link do internetowego pakietu biurowego Google jeli nie posiadasz konta Google, musisz si zarejestrowa i tym samym korzysta ze wszystkich usug oferowanych przez Google).

Odtwarzacze mediw. Wiele prezentacji oraz metod wymaga wykorzystania odtwarzacza mediw w celu zaprezentowania pliku audio lub wideo. Wybierajc odtwarzacz trener powinien zwrci szczegln uwag na jego kompatybilno z rodzajami prezentowanych plikw wielu uczestnikw nie zwraca uwagi na obsugiwane przez odtwarzacze formaty, wymagane kodeki, itd. Darmowym i popularnym rozwizaniem moe by VLC player, ktry posiada wiele wbudowanych dekoderw i jest w stanie odtworzy wikszo dostpnych formatw. Przydatny link: http://www.videolan.org/vlc/ (oficjalna strona VLC player, skd moemy cign odtwarzacz oraz gdzie moemy dowiedzie si, jak go zainstalowa I uywa).

Skype, Google Hangout, Clickmeeting. Komunikatory internetowe odgrywaj wan rol zarwno w procesie przygotowania, jak i przeprowadzania szkole online (webinariw). Skype i Google Hangout to popularne rozwizania, poniewa oprcz tradycyjnej komunikacji za pomoc tekstu i dwiku, oferuj inne opcje, takie jak: przesyanie plikw, transmisj wideo czy spotkania grupowe. Google Hangout jest zupenie darmowym programem i moe by uywany przez kadego posiadacza konta google. Natomiast grupowe rozmowy z wykorzystaniem wideo przez Skype wymagaj zaoenia patnego konta (pozostae funkcje s darmowe). Clickmeeting to komercyjne, specjalistyczne oprogramowanie wykorzystywane podczas przeprowadzania wideokonferencji i prezentacji dlatego te jest szczeglnie polecane w przypadku webinariw. Przydatne linki: http://www.skype.com/en/download-skype/skype-for-computer/,

111

http://www.google.com/intl/en/+/learnmore/hangouts/, http://www.clickmeeting.com/.

Dropbox/Google Drive. Dropbox i Google Drive to rozwizania bazujce na koncepcie chmury uatwiajce dzielenie si plikami. Dla przykadu, trener moe przesa codzienn dokumentacj fotograficzn lub podzieli si innymi wanymi informacjami z uczestnikami szkolenia bez koniecznoci wykorzystywania komunikacji poprzez e-mail, ktra czsto pozwala na przesyanie jedynie maych rozmiarw plikw. Przydatne linki: https://www.dropbox.com/install http://drive.google.com

Jak by trenerem?
Powiedz mi, a zapomn. Poka mi, a zapamitam. Pozwl mi zrobi, a zrozumiem. Podczas gdy w poprzednich rozdziaach skupilimy si na teoretycznej wiedzy dotyczcej tego, jak by trenerem oraz metodach, ktre trenerzy medialni mog wykorzystywa, w tym, ostatnim ju, rozdziale pragniemy da przyszym trenerom moliwo sprawdzenia posiadanej wiedzy i wprowadzenia swoich pomysw w ycie w dwch etapach. Planowanie wybranego elementu szkolenia. Kady uczestnik proszony jest o przygotowanie prezentacji jednego elementu szkolenia, o ktrym bya mowa w module A lub B. Prezentacja tego elementu nie powinna zaj wicej ni 15 minut. Na przykad, uczestnik moe zaprezentowa dziaanie aparatu stosujc jedn z poznanych metod np. gr gettting to know czy burz mzgw, itp. Uczestnik powinien uwzgldni wszystko, czego nauczy si z wczeniejszych rozdziaw i powinien umie wybra metody stosowne do treci, ktre chce przekaza. Element ten powinien zosta przeprowadzony zgodnie z zasadami, ktre przedstawiono w czci Zarzdzanie Cyklem Szkolenia. Uczestnicy maj godzin na przygotowanie wszystkiego, czego potrzebuj do etapu odgrywania rl: plan sesji / przebiegu szkolenia, materiay, sceneria.

Odgrywanie rl i informacje zwrotne. Na etapie odgrywania rl kady uczestnik proszony jest o wcielenie si w rol trenera i przedstawienie wybranego elementu seminarium. W tym czasie pozostali uczennicy wcielaj si w rol suchaczy. Na realizacj tego zadania uczestnik ma nie wicej ni 15 minut, po upywie tego czasu trener wstaje i przerywa prezentacj. Nastpnie trener przekazuje informacje zwrotne na temat wystpienia, faza ta skada si z nastpujcych elementw: refleksje osoby wcielajcej si w rol trenera (Co, zdaniem uczestnika, udao si? Co mona poprawi?) informacja zwrotna ze strony grupy, informacja zwrotna ze strony trenera.

Na kady punkt naley przeznaczy nie wicej ni 5 minut. Proponowany scenariusz najlepiej sprawdza si w przypadku grup liczcych maksymalnie 6 uczestnikw. Moliwe jest wtedy zachowanie ram czasowych moduu. Jeli liczba uczestnikw jest wiksza, uczestnikw mona podzieli na grupy. Naley wtedy jednak pamita, e wymaga to uczestnictwa drugiego trenera.

112

Innym rozwizaniem jest zaproponowanie dwm uczestnikom przygotowania i zaprezentowania wybranego elementu w parze. Czas 00:0000:15 Temat Wprowadzenie: prezentacja harmonogramu Wymagania techniczne i zalecenia dla trenerw Orientacja Cel Metoda Prezentacja rodki przekazu Flipchart / Tablica Notebook / Rzutnik / TV Uczestnicy ucz si obsugi wybranego sprztu i oprogramowania, ktre jest pomocne / niezbdne do przeprowadzenia wybranego przez nich elementu szkolenia Odwieenie, regeneracja Przypomnienie nowych i przydatnych informacji, przygotowanie do sesji praktycznej Gruntowne przygotowanie uczestnikw do odgrywania rl i wykonania zada Uczestnicy po raz pierwszy przygotowuj wybrany element szkolenia (tematy wybieraj z moduu 1 lub 2). Wybrany element powinien by przygotowany zgodnie z poznanymi standardami. Ponadto uczestnicy powinni zastanowi si nad sceneri i materiaami / rodkami przekazu, ktre chc wykorzysta przy wcielaniu si w rol trenera Odwieenie, regeneracja Kady uczestnik prezentuje wybrany element. Najpierw przygotowuje miejsce (w przypadku szkole tradycyjnych) lub foldery (w przypadku szkole on-line) i krtko omawia, czego bdzie dotyczya sesja. Rozpoczyna si etap odgrywania rl. Uczestnik wciela si w rol trenera prowadzcego sesj zgodnie z przygotowanym planem. Inni uczestniczy wcielaj si w rol uczestnikw tego mini-szkolenia. Po upywie 15 minut trener przerywa prezentacj Odgrywanie rl, informacje zwrotne Wybrane przez uczestnika Praca w grupach Flipchart / Tablica Notebook / Rzutnik / TV Prezentacja, praca w grupach Flipchart / Tablica Notebook / Rzutnik / TV

00:1501:00

01:0001:15 01:1501:30

Krtka przerwa Przypomnienie wiadomoci z wczeniejszych rozdziaw tego moduu Wyjanienie zaoe sesji praktycznej Przygotowanie wybranego elementu szkolenia (indywidualnie lub w parach, jeli jest to konieczne ze wzgldu na du liczb uczestnikw)

01:3001:40

Prezentacja

Flipchart / Tablica Notebook / Rzutnik / TV

01:4002:40

Praca indywidualna Praca w parach

Dugopisy, Papier, Notebook

02:4002:50 02:4004:50

Krtka przerwa Odgrywanie rl #1

113

rozpoczyna si etap przekazywania informacji zwrotnej. Najpierw osoba, ktra wcielaa si w rol trenera dokonuje autorefleksji, nastpnie wypowiada si grupa, a na kocu trener. Sesja ta trwa ok. 15 minut, tak wic etap odgrywania rl w przypadku kadego uczestnika to ok. 30 minut. Teraz w rol trenera wciela si kolejny uczestnik. Ramy czasowe pierwszego bloku przewiduj prezentacj czterech uczestnikw. 04:5004:55 04:5505:55 Krtka przerwa Odgrywanie rl #2 Odwieenie, regeneracja Tak jak w przypadku Odgrywanie rl #1, przewidziano czas dla dwch uczestnikw Trener podsumowuje dzie z uczestnikami i przekazuje im informacje zwrotne Odgrywanie rl, informacje zwrotne Plenum, informacje zwrotne Wybrane przez uczestnika

05:5506:00

Podsumowanie i poegnanie

Flipchart / Tablica Notebook / Rzutnik / TV

Pytania testowe 1. 2. Wymie przynajmniej 5 kompetencji z zakresu umiejtnoci pedagogicznych (z 10 opisanych w tym module), ktre powinny cechowa dobrego trenera. Styl ten daje pracownikom najwiksz niezaleno pozwalajc im podejmowa decyzje dotyczce ich pracy i jej organizacji to definicja: a. b. c. d. 3. 4. autorytarnego lub hierarchicznego stylu zarzdzania demokratycznego lub kooperacyjnego stylu zarzdzania liberalnego stylu zarzdzania (laissez-faire) wspomagajcego stylu zarzdzania

Wymie 3 podstawowe oznaki wiarygodnoci. Jak liczna moe by grupa uczestnikw webinarium, jeli trener chce prowadzi je w formie dialogu, gdzie uczestnicy mog spontanicznie przerywa wykad, a interakcja pomidzy poszczeglnymi uczestnikami jest dozwolona? a. b. c. do 6 osb 7-20 osb wicej ni 20 osb

5.

Czego trener nie powinien robi przy przekazywaniu informacji zwrotnej? a. b. c. komentowa zachowania uczestnika oddziela pochway od krytyki ocenia uczestnikw

114

6. 7.

Wymie siedem podstawowych etapw Zarzdzania Cyklem Szkolenia. Ktr z metod mona wykorzysta w celu okrelenia przydatnoci pojedynczego celu metodycznego? a. b. c. DECS SMART adnej z powyszych

8. 9.

Wymie przynajmniej pi elementw, ktre powinny wchodzi w skad kadej sesji szkoleniowej. Wymie pi faz, przez ktre przechodzi grupa w czasie szkolenia.

10. Jakie dwa elementy s niezbdne by informacja zwrotna dotyczca wykonanej pracy bya uyteczna? 11. Te cele poznawcze oparte s na czystej wiedzy i zdolnociach intelektualnych, tak wic osigamy je dziki umysowi, dziki inteligencji to definicja: a. b. c. kognitywnych celw poznawczych emocjonalnych celw poznawczych psychomotorycznych celw poznawczych

12. Wymie pi popularnych metod, ktre mona wykorzysta w czasie sesji szkoleniowej.

115

Odpowiedzi
Modu A
Pytanie 1: Korpus aparatu zawiera elementy elektroniczne i mechanizmy, ktre umoliwiaj wybr opcji i zapisywanie obrazw na tamie magnetycznej lub innym noniku pamici. Obiektyw chwyta wiato odbijajce si od przedmiotu i przenosi obraz przedmiotu na film lub inne medium. Wizjer to przez niego patrzy osoba robica zdjcie; suy do okrelania granic kadru i czsto ustawiania ostroci. Rejestrator zbir systemw elektronicznych i mechanicznych pozwalajcych na zapisanie filmu na noniku. Mikrofon przetwornik elektroakustyczny sucy do przetwarzania fal dwikowych na sygna elektryczny. Baterie zaopatruj aparat w energi niezbdn do pracy.

Pytanie 2: Tama Karta pamici Nonik flash CD/DVD

Pytanie 3: Ujcie pokazujce osob od czubka gowy do wysokoci kolan (w tym pistolet). Plan amerykaski dobrze ukazuje gesty, poniewa donie pokazane s w kadrze. Pytanie 4: Kran kamerowy. Pytanie 5: Adobe Premiere Avid Movie Maker iMovie

Pytanie 6: Ujcie panoramiczne pionowe.

Modu B
Pytanie 1: ledcze, informacyjne, recenzja i felieton. Pytanie 2: Wszystkie s poprawne. Pytanie 3: rodowisko internetowe, ktre oferuje oprogramowanie (czasem te rozwizania sprztowe) przydatne przy tworzeniu, produkowaniu, hostingu, dystrybucji i publikowaniu treci medialnych. Pytanie 4: Prawa zwizane z tworzeniem, uytkowaniem, publikacj i dostpem do mediw cyfrowych (jak filmy, muzyka czy sztuka), oraz z dostpem do i uytkowaniem komputerw, sieci i urzdze elektrycznych. Pytanie 5: Uznanie autorstwa, uytek niekomercyjny, bez utworw zalenych, jak rwnie oprogramowanie typu shareware..

Modu C
Pytanie 1: Otwarto na informacje zwrotne, Umiejtno uczenia si w oparciu o wasne dowiadczenie, Umiejtno radzenia sobie z krytyk i wyraania krytyki, Kreatywno i elastyczno w myleniu i dziaaniu,

116

Umiejtno analizowania i syntezy, Akceptowanie rnych punktw widzenia, Koncentrowanie si na celach i ludziach, Umiejtno koncentrowania si na problemie, Umiejtno kontrolowania procesu komunikacji, Umiejtno radzenia sobie w trudnych sytuacjach.

Pytanie 2: Liberalny styl zarzdzania (laissez-faire). Pytanie 3: Strj, Profesjonalizm, Entuzjazm.

Pytanie 4: Do 6 osb Pytanie 5: Ocenia uczestnikw. Pytanie 6: Przygotowanie, Analiza potrzeb szkoleniowych, Zaplanowanie sesji szkoleniowej, Zaplanowanie niezbdnych materiaw, Przeprowadzenie szkolenia, Ewaluacja, Podsumowanie i wprowadzenie usprawnie.

Pytanie 7: Metoda SMART Pytanie 8: Powitanie (w tym prezentacja harmonogramu dnia), Zapoznanie si uczestnikw, Oczekiwania, Przerwy, Utrwalenie wynikw, Regeneracja, Informacje zwrotne, Poegnanie.

Pytanie 9: Formowanie, Wzburzenie, Normowanie, Dziaanie, Utrwalanie, Zawieszenie (ang. Forming, Storming, Norming, Performing, Adjourning). Pytanie 10: Utrwalenie jakoci i budowanie jakoci. Pytanie 11: Kognitywne cele poznawcze. Pytanie 12: Np. praca w grupach, przemwienie, odgrywanie rl, metoda flashlight, zmiana perspektywy.

117

Sowniczek
Analiza Potrzeb Szkoleniowych (ang. Training Needs Analysis / TNA): Analiza Potrzeb Szkoleniowych to narzdzie lub proces wykorzystywane w celu identyfikacji potrzeb szkoleniowych przyszych uczestnikw. Blog: Strona internetowa tworzona przez jedn lub wicej osb, gdzie w kolejnoci chronologicznej publikowane s teksty, wiadomoci, artykuy prezentujce pomysy i/lub opinie autora na rne tematy. Czytelnicy mog wspuczestniczy w ich tworzeniu dodajc np. komentarze. Autor moe modyfikowa teksty i decydowa o tym, czy zachowa komentarze innych. Chmura obliczeniowa: Nowy system, ktry daje moliwo przetwarzania danych bezporednio z poziomu internetu. Technologia chmury obliczeniowej to nowy model usug, technologia, ktra zapewnia uytkownikom dostp do pakietu standaryzowanych usug i jest dostosowana do ich potrzeb. Copyleft: Rodzaj systemu licencjonowania praw autorskich, ktry daje wszystkim zainteresowanym darmowy dostp do danej treci cyfrowej, zezwala na jej modyfikacj i dalsz redystrybucj na identycznych warunkach. Crossmedia: Nowa strategia komunikacyjna, ktra dziki zastosowaniu rnorodnych rodkw przekazu (multimedia), umoliwia informacjom, nowym artykuom czy innym zredagowanym treciom dotarcie do szerszego grona odbiorcw, gwarantujc w ten sposb osignicie moliwie najbardziej skutecznego przekazu. Dane osobowe: Dane osoby, prawdziwe lub nie, dziki ktrym mona t osob zidentyfikowa; lub dane osobowe lub inne informacje, ktre organizacja posiada lub do ktrych ma dostp. Dydaktyka: Ga nauk pedagogicznych, ktra zajmuje si procesami nauczania i uczenia si. Dziennikarstwo: Zbir informacji prezentowanych w rnych formach oraz sposb ich przekazywania (pismo, dwik, nagranie wideo, obrazy). Zadaniem dziennikarstwa jest zbieranie, analizowanie, synteza, szeregowanie pod wzgldem wanoci i publikowanie dostpnych w danym momencie i pojawiajcych si informacji. Dziennikarstwo cyfrowe lub cyberdziennikarstwo: Gatunek dziennikarstwa wywodzcy si z Internetu, ktry do przekazania wiadomoci wykorzystuje nowe technologie komunikacyjne. Ewaluacja: W kontekcie tej publikacji, ewaluacja to profesjonalny proces rozpoznawania sabych i mocnych stron sesji szkoleniowej i trenera przeprowadzony z wykorzystaniem rnorodnych narzdzi ewaluacyjnych. Infografika: Wizualne przedstawienie tekstu. Szczeglnie przydatne, kiedy musimy wyjani pewne specyficzne zagadnienia, czsto o zabarwieniu technicznym. Informacja zwrotna lub sprzenie zwrotne (ang. feedback): Informacja zwrotna na temat efektw czyjej pracy. Udzielanie informacji zwrotnej powinno opiera si na konstruktywnym komunikowaniu zarwno negatywnych, jak pozytywnych zachowa i dziaa. Suy rozwojowi osoby, ktrej jest udzielana. Kran kamerowy: Specjalne urzdzenie dajce moliwo wzniesienia kamery w gr i nagrywania materiau filmowego z innej perspektywy. LED (dioda elektroluminescencyjna): Relatywnie nowa technologia wykorzystujca diody LED i soczewki. Dioda LED emituje wysokiej jakoci wiato, generuje mao ciepa i pobiera minimaln ilo energii. Licencja Creative Commons (ang. CC license): Najpowszechniej stosowany rodzaj licencji publicznej pozwalajcy na udostpnianie utworw objtych prawami autorskimi. Licencji tego typu uywamy, kiedy chcemy da innym moliwo dzielenia si, wykorzystania czy nawet rozbudowywania naszego dziea. Licencja typu GNU GPL (ang. General Public License or GPL): Licencja wolnego i otwartego oprogramowania stworzona przez fundacj Free Software Foundation (FSF) w poowie lat osiemdziesitych. Jej gwnym zaoeniem jest ochrona wolnoci rozpowszechniania, modyfikowania i wykorzystania oprogramowania. Oprogramowanie objte tego typu licencj jest oprogramowaniem darmowym, a licencja ma chroni je przed ograniczaniem dostpu uytkownika do tych wolnoci. Media cyfrowe: Dowolna forma lub format czenia, prezentacji i uytkowania wszystkich tradycyjnych treci takich jak dwik, obraz, film, tekst, ruch, dotyk oraz dane. Metodyka: Dzia dydaktyki badajcy metody i techniki nauczania.

118

Mikrofon: Przetwornik elektroakustyczny sucy do przetwarzania fal dwikowych na prd elektryczny. Oprogramowanie otwarte / typu open source: Oprogramowanie, ktrego kod rdowy jest powszechnie dostpny, moe by swobodnie wykorzystane i modyfikowane. Ostro, regulacja ostroci: Stan, kiedy promienie przenikajce przez obiektyw skupiaj si i tworz wyrany i ostro zarysowany obraz na paszczynie ogniskowej. Czynno polegajca na odpowiednim dobraniu odlegoci midzy obiektywem a fotografowanym przedmiotem pozwalajca promieniom na skupienie si i stworzenie wyranego i ostro zarysowanego obrazu fotografowanego obiektu. Plan amerykaski: Ujcie pokazujce posta ludzk od czubka gowy do wysokoci kolan. Plan amerykaski pozwala na dokadne ukazanie gestw, poniewa donie s dobrze widoczne w kadrze. Plan oglny: Pozwala na ukazanie postaci i jej otoczenia troch bardziej szczegowo ni ma to miejsce w przypadku planu totalnego. Plan peny: Bohaterowie lub bohater znajduj si w centralnej czci kadru i ukazani s od czubka gowy po palce stp. Plan Sesji Szkoleniowej: Plan Sesji Szkoleniowej to oglna, zawierajca wszystkie elementy koncepcja sesji szkoleniowej obejmujca peen harmonogram oraz istotne informacje i materiay (kserokopie, wykaz materiaw, itp.). Plan redni: Sposb kadrowania polegajcy na pokazaniu postaci od pasa w gr tuw, ramiona, gowa. Plan redni suy do ukazywania mimiki bohaterw, dobrze sprawdza si te przy prezentacji jzyka ciaa. Plan totalny: Najszersze ujcie/kadr pozwalajcy odbiorcy na zapoznanie si z miejscem akcji, warunkami w nim panujcymi. Platforma medialna: rodowisko internetowe, ktre oferuje oprogramowanie (czasem te rozwizania sprztowe) przydatne przy tworzeniu, produkowaniu, hostingu, dystrybucji i publikowaniu treci medialnych. Istnieje wiele rnych platform; kada oferuje inne zasoby, narzdzia i materiay, ktre mona wykorzysta przygotowujc treci medialne. Prawa cyfrowe: Prawa zwizane z tworzeniem, uytkowaniem, publikacj i dostpem do mediw cyfrowych (jak filmy, muzyka czy sztuka), oraz z dostpem do i uytkowaniem komputerw, sieci i urzdze elektrycznych. Termin stosowany te w kontekcie dostpu do i kontrolowania informacji cyfrowych. Rejestrator: Zbir systemw elektrycznych i mechanicznych pozwalajcych na zapisanie filmu na noniku. Statyw, trjng: Urzdzenie posiadajce trzy nogi, wykorzystywane jako stabilizator mocowanego na nim sprztu. Wykorzystywane s zarwno w fotografii, jak i w produkcji filmowej, maj za zadanie zapobiega niekontrolowanym i niepodanym ruchom aparatu lub kamery. Redukuj drgania urzdzenia i dziki temu pozwalaj uzyska optymaln ostro obrazu. Steadicam: System stabilizacji kamery, mechanizm izolujcy ruch kamery od operatora. Pozwala uzyska bardzo pynne ujcia, nawet gdy operator porusza si szybko po nierwnym podou. Warsztat: Praktyczne podejcie do szkolenia z okrelonego zakresu tematycznego uczestnicy poznaj temat poprzez formy bardziej aktywnego udziau ni ma to miejsce w przypadku wykadu. Webinarium: Rodzaj internetowego seminarium z moliwoci obustronnej komunikacji midzy prowadzcym a uczestnikami dziki wykorzystaniu wirtualnych narzdzi. Zarzdzanie Cyklem Szkolenia (ang. Training Cycle Management / TCM): Zarzdzanie Cyklem Szkolenia to system zawierajcy rne procesy i narzdzia umoliwiajce skuteczne planowanie, przeprowadzenie i ewaluacj szkolenia. Zarzdzanie prawami cyfrowymi: Wszelkie dziaania majce na celu zapobieganie lub utrudnianie procederu piractwa komputerowego.

119

newmediaproduction.eu

120

You might also like