Ren Wpada Do Tybru - Historia Soboru Watykanskiego II - Wiltgen

e ksika o. Wiltgena powinna znale si na pkach kadego katolickiego domu.
Z pewnoci naley zgodzi si z t opini, skoro ksika amerykaskiego werbisty, ktr dostaje obecnie do rki polski czytelnik, dotyczy zagadnienia, ktre nie jest i nie powinno by obojtne adnemu katolikowi; o tematyce, o ktrej tak wiele si mwi, ale o paradoksie! ktra jest wci tak mao u nas znana. Sobr Watykaski II wywar przecie decydujcy wpyw na oblicze wspczesnego Kocioa. Jednoczenie wok tego wydarzenia naroso szczeglnie wiele nieporozumie, mitw i mistyfikacji. Syszymy wic czsto o duchu soboru (czy to jest Duch wity?), o Kociele przed- i posoborowym. Obok Vaticanum II nie sposb przej obojtnie. Dla niektrych jest to wydarzenie przeomowe dlatego, e w decydujcy sposb miaoby si przyczyni do destrukcji Kocioa, zarwno w sferze liturgii jak i doktryny. Inni za tak dalece identyfikuj si z soborem, e wol raczej nazywa si dziemi soboru, anieli dziemi Kocioa istniejcego dwa tysice lat. Dobrze si wic stao, e dostajemy do rki ksik o. Ralpha M.Wiltgena. Jego historia Vaticanum II zupenie odbiega od dotychczasowych, dostpnych w Polsce monografii powiconych temu wydarzeniu. A do pocztku lat 90. Sobr by w Polsce do mao znany. Wiedza o nim nie wykraczaa poza (skdind wane) zapozna-
Wstp
NANY brytyjski pisarz katolicki Michael Davies napisa kiedy,
Grzegorz Kucharczyk
nie si z najwaniejszymi dokumentami. Waciwie dopiero obecnie, gdy Koci w Polsce zwycisko zakoczy zmagania z komunistycznym zagroeniem, przyszed czas na odkrywanie Soboru w Polsce, na interpretacj jego dziea. Ukazanie si polskiej wersji ksiki o. Wiltgena w znaczcy sposb pomoe rwnie przeama monopol liberalnych katolikw, ktrzy do tej pory jako jedyni (soborowe dzieci) zabierali gos w tej wanej kwestii interpretacji i oceny dziea Vaticanum II. Bez wtpienia nowoci dla polskiego czytelnika bdzie sposb przedstawienia przez autora historii Soboru. O. Wiltgen robi to nie tylko przez pryzmat deklaracji i konstytucji, ale uwzgldniajc take konkretne osoby i grupy, odgrywajce niepoledni rol w czasach soborowych obrad. W tym ujciu historia Soboru Watykaskiego II jest pasjonujca. Nie jest demaskatorska, nie szuka si w niej taniej sensacji, ale bardzo duo wyjania. Tytu ksiki odzwierciedla jej gwn myl. O. Wiltgen przedstawia dokadnie sposb, w jaki koalicja liberalnych biskupw z krajw dorzecza Renu (Francja, Niemcy, Holandia, Belgia) przejmowaa stopniowo kontrol nad kierunkiem obrad, poczwszy od faktycznego odrzucenia schematw (tzn. wstpnych projektw, majcych by podstaw do dalszych obrad i dyskusji), przygotowanych jeszcze przed otwarciem Soboru na polecenie papiea Jana XXIII przez Komisj Przygotowawcz. Ren zwyciy wic nad Tybrem, rwnie przy ustalaniu skadu komisji, ktre ju po zakoczeniu obrad Soboru miay zajmowa si wprowadzaniem w ycie konkretnych postanowie Vaticanum II. Jak dowodzi chociaby przykad komisji zajmujcej si wdraaniem Konstytucji o liturgii uchway Soboru i produkty pracy owej komisji to dwie zupenie rnice si od siebie rzeczy. W wielu wypadkach jedyn skuteczn zapor przeciw zbyt wartkiemu biegowi Renu byy interwencje Nastpcw w. Piotra. Opis tych ostatnich (zwaszcza podczas pontyfikatu Pawa VI) rwnie naley do wielkich zalet ksiki o. Wiltgena. Wartoci poznawcze ksiki amerykaskiego werbisty oceni swego czasu wysoko nie kto inny, jak jedna z szarych eminencji
Wstp
Soboru, o. Yves Congar OP. W recenzji, opublikowanej w 1977 roku w Revue des Sciences Philosophiques et Theologiques, o. Congar otwarcie przyzna, e rzeczywicie istniao zjawisko Renu: ... krtko mwic, Ren by w rzeczywistoci tym szerokim strumieniem ywej katolickiej teologii i nauki pastoralnej, ktry rozpocz si we wczesnych latach pidziesitych., a w odniesieniu do kwestii liturgicznych i rde biblijnych nawet wczeniej... Ojciec Ralph Wiltgen jest jedn z niewielu osb (oczywicie poza uczestnikami soboru), ktrzy mieli rwnie szeroki dostp do informacji dotyczcych Soboru Watykaskiego II. Podczas caego trwania Soboru przypatrywa si jego obradom w Rzymie, utrzymywa bliskie kontakty zarwno z Ojcami soborowymi, jak i ekspertami Soboru (tzw. periti). W latach 1962-1965 przeprowadzi wywiady z ponad piciuset pidziesicioma biskupami uczestnikami Vaticanum II. By rwnie zaoycielem i kierownikiem Soborowej Suby Informacyjnej (Council News Service), rozsyajcej biuletyny do ponad trzech tysicy prenumeratorw w stu omiu krajach. Autor ksiki by wic w centrum wydarze, posiad olbrzymi zasb wiadomoci, ktrym w sposb bardzo interesujcy i przystpny dzieli si ze swoimi czytelnikami. Dziki temu powstaa ta popularna historia Vaticanum II (jak okrelio t ksik w 1978 roku Osservatore Romano w swojej angielskiej edycji). Ksik o. Wiltgena trzeba wic przeczyta, bo jest ona wanym gosem w toczcym si sporze o interpretacj dziea Vaticanum II. Obala szereg mitw, narosych wok tego wanego wydarzenia z historii Kocioa katolickiego. Jest szczeglnie wana dla polskiego czytelnika. To bowiem w Polsce, znajdujcej si obecnie z caym wiatem na przeomie wiekw, spr o Sobr Watykaski II nie jest tylko sporem o przeszo Kocioa. Jest sporem o Jego przyszo.
Grzegorz Kucharczyk
Sowo od autora
ECENZENCI przedstawiali moj ksik Ren wpada do Tybru
nastpujco: Ksika na dwiecie siedemdziesiciu jeden stronach opowiada histori Soboru Watykaskiego II od pocztku do koca, streszczajc czteroletnie narady, cznie ztowarzyszcymi Soborowi pobocznymi spotkaniami. Opisuje, jak pracowicie przygotowywany by kady zsoborowych dokumentw Pozostawia Czytelnikowi niezachwiane wraenie wrcz namacalnego dziaania Ducha witego wpracach Soboru Nawietla rwnie, wprzeciwiestwie do innych publikacji na ten temat, jak obrady Soboru oraz ich owoce wynikay bardziej zwpyww poszczeglnych grup ni poszczeglnych osb. To ostatnie zdanie wyjania, dlaczego moja ksika cytowana bya czsto publicznie przez te krgi, ktre uwaay, e soborowe dokumenty zostay wypaczone, anawet mona je uzna za niewane zpowodu naciskw poszczeglnych grup. Najwidoczniej nie kady posiada wiadomo, e stworzenie zespow roboczych Soboru Watykaskiego II przebiegao wtaki sam sposb, jak dzieje si to przy tworzeniu kadego ciaa ustawodawczego. Nieprawdopodobne byo, aby kady z2150 Ojcw Soboru, ktrzy przyjechali zrnych czci wiata, proponowa zupenie inn poprawk ni reszta obecnych. W sposb naturalny formoway si zespoy opracowujce tematy. Wewntrz nich Ojcowie majcy zblione pogldy tworzyli podzespoy, pracujce nad kwestiami,na ktre pragnli mie
Sowo od autora
wpyw. Zespoy te wprowadziy element ycia, anawet ywiou do obrad Soboru, bez ktrych to czynnikw by moe niczego nie udaoby si wypracowa. Tworzono oddzielne komitety, pracowicie zaangaowane wformuowanie inanoszenie poprawek wdokumentach Soboru, suce swoj prac jak najlepiej pojtemu dobru Kocioa. Aponiewa jedna grupa nie zawsze akceptowaa koncepcj innej, zdarzay si konflikty. Jednak poza paroma przypadkami interwencji papieskiej doprowadzano do zgody wedug zasad normalnie obowizujcych wtakich przypadkach. Najwiksz inajbardziej wpywow grup tworzyli ojcowie ieksperci (periti) zkrajw pooonych wzdu rzeki Ren, awic zNiemiec, Austrii, Szwajcarii, Francji iHolandii, atake zpobliskiej Belgii. Ze wzgldu na znaczenie tej grupy krajw ksika nosi tytu Ren wpada do Tybru. Tybr to przenonia Soboru Watykaskiego II, ktry otworzono wBazylice w. Piotra wRzymie, wpobliu owej rzeki. Tytu podpowiedzia mi korespondent soborowy, George Weller, gdy skompletowaem ju rkopis ksiki. Skojarzenie swoje Weller zawdzicza rzymskiemu poecie Juwenalisowi (60140 r. po Chr.), ktry przed wiekami powiedzia, e syryjska rzeka Orontes czy si zTybrem (Satyry III). Piszc tak, Juwenalis mia na myli greckie wpywy wAntiochii (Orontes pyna przez Antiochi), sigajce Rzymu. O. Yves Congar OP, wiatowej sawy teolog, tak pisa opodjtym przeze mnie temacie wRevue des Sciences Philosphiques et Theologiques (Pary1977): Ojciec Wiltgen by osob wyjtkowo dobrze poinformowan, ajego raport, odsaniajcy caoksztat Soboru, peen jest precyzyjnych szczegw Wskrcie mwic, Ren symbolizowa szeroki ibystry nurt teologii katolickiej iwiedzy duszpasterskiej, ktry zapocztkowa swj bieg we wczesnych latach 50tych naszego stulecia, ajeli chodzi osprawy liturgii ibadania nad Pismem witym, nawet jeszcze wczeniej W1967 roku Cross and Crown (Chicago) wyrazi wrecenzji mojej ksiki nastpujcy pogld: Ukazanie wpyww, jakie uwidoczniy si wRzymie, nie jest konspiracj przeciw Watyka-
Sowo od autora
nowi; jest opisaniem sytuacji, ktr Czytelnicy zainteresowani wspczesn teologi rozpoznaj wdokumentach soborowych. Piszc t histori, miaem dostp do kompletu oficjalnej korespondencji, dokumentw imateriaw roboczych, jakie Ojcowie Soboru otrzymywali zSekretariatu Soborowego. Miaem te wgld w ca korespondencj idokumentacj, wysyan przez grup Ojcw znad Renu do czonkw tej grupy, jak rwnie w pozosta dokumentacj, dotyczc innych ugrupowa, konferencji episkopatw, zapisw spotka, korespondencji prywatnej itd. Odbyem te liczne spotkania irozmowy zOjcami Soboru oraz zekspertami, ktrzy wSoborze brali udzia. Dostp ten by uatwiony ze wzgldu na penion przeze mnie funkcj dyrektora niezalenego, wielojzycznego Soborowego Orodka Informacji Prasowej. Biuro to obsugiwao ok. trzech tysicy korespondentw ze stu omiu krajw. Poniewa usytuowane byo wRzymie, mogem dokadnie iosobicie przyjrze si pracom zgromadze soborowych. To, co zobaczyem, usyszaem iuzbieraem zrnych rde informacji, podaj oto Czytelnikowi. Dzikuj moim Wspbraciom, o. Kazimierzowi Garbaczowi SVD idiakonowi Wojtkowi Szypule SVD za ich pomoc wprzeprowadzeniu korekty mojej ksiki wtumaczeniu na jzyk polski. Rwnie dzikuj Pani Janinie Newlin za prowadzenie mojego Biura Informacji wczasie Soboru Watykaskiego II wlatach 19631965. 15 sierpnia 1998
Rev. Dr. Ralph M. Wiltgen, SVD
Divine Word Seminary P.O. Box 107 East Troy WI 531200107 United States of America
Sesja Pierwsza
od 11 padziernika do 8 grudnia 1962 roku
wajca ornatami, zdawaa si nie mie koca. Schodzia Krlewskimi Schodami przez Spiow Bram, przecinajc wpoowie plac. Wtym momencie zwrcia si gwatownie wprawo iwspia na stopnie kocioa, znikajc wgwnym wejciu Bazyliki w. Piotra. By czwartek, 11 padziernika 1962 roku, wito Macierzystwa Najwitszej Maryi Panny, zarazem dzie otwarcia Drugiego Soboru Watykaskiego. Bruk pod butami by mokry ilnicy od padajcego ca noc deszczu, lecz ju szybko wysycha wjasnym, porannym socu. Staem na frontowych schodach, przygldajc si 2400 Ojcom Soboru, ktrzy przechodzili obok mnie. Ludzie ci byli wwikszoci nieznani poza wasn diecezj. Ale niektrzy znich zpowodu tego, co powiedz lub czego dokonaj, mieli wpisa si na zawsze whistori Soboru. Nazwiska takie jak: Frings, Ottaviani, Linart, Meyer, Bea, Suenens, Lger, Maximos IV Saigh, Sigaud, to tylko kilka spord tych, ktre nigdy nie zostan zapomniane. Nie wszyscy biskupi umiechali si, przechodzc. Wielu znich obawiao si, e Sobr zbiera si tylko po to, eby przybi piecz na wczeniej przygotowanych dokumentach. Takie przewiadczenie wzbudzao rne uczucia. Niektrzy biskupi amerykascy dawali wyranie do zrozumienia, e poka si par razy ipo dwch lub trzech tygodniach wrc do domu. Zkolei wszyscy biskupi
Wielki krok naprzd
UGA, biaa procesja biskupw wmitrach na gowach, powie-
Wielki krok naprzd
11
Paragwaju poinformowani byli przez wysokich dygnitarzy kocielnych, i sprawy zostay tak dobrze przygotowane wRzymie, e Sobr wkrtce si skoczy. Papie Jan XXIII ukaza si na kocu procesji, jego twarz janiaa radoci. Kilkakrotnie zwraca si wstron tumu, udzielajc swego bogosawiestwa izumiechem przyjmujc pene wdzicznoci pozdrowienia zgromadzonych ludzi. Trzeba tu przypomnie, e Sobr ten by dzieem Jana XXIII; dwudziestym pierwszym powszechnym soborem whistorii Kocioa katolickiego idrugim, ktry zwoano wWatykanie. Jan XXIII zaledwie od trzech miesicy sprawowa godno Papiea, gdy 25 stycznia 1959 roku wbenedyktyskim klasztorze przy Bazylice w. Pawa za Murami owiadczy siedemnastu zdumionym kardynaom, i wniedalekiej przyszoci zamierza zwoa sobr powszechny. W drzwiach gwnego wejcia do Bazyliki w. Piotra opuszczono przenony tron papieski iOjciec wity przeszed pieszo rodkow naw do otarza. Ojcowie Soboru, zgromadzeni wczci wydzielonej wityni, wolbrzymiej Auli Soborowej (23 m szerokoci i190 m dugoci) zgotowali Papieowi gorce przyjcie. Zebrali si tu duchowni, reprezentujcy kad cz wiata: Ameryka Pn. (14%), Ameryka Pd. (18%), Ameryka rodkowa (3%), Europa (39%), Azja (12%), Afryka (12%) iOceania (2%). Tymczasem Papie Jan XXIII doszed ju do otarza iuklk przed nim, aby w ciszy si pomodli. Po chwili prywatnej rozmowy zBogiem podj pierwsz oficjaln modlitw Soboru Watykaskiego II: Veni, Creator Spiritus (O Stworzycielu Duchu, przyjd), wktrej Papie iwszyscy Ojcowie Soboru prosili Ducha witego owiato iprzewodnictwo wpodjtym zadaniu. Odprawiono Msz w., po czym na otarz wniesiono uroczycie ksig Pisma witego, wedug zwyczaju zapocztkowanego na poprzednich soborach. Na koniec Jan XXIII wygosi przemwienie otwierajce obrady soborowe. Owiadczy, i jest przekonany, e Koci zaczerpnie nowej energii inowej siy zsoborowego rda oraz e patrzy
12
Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962
wprzyszo bez lku. Zaraliwy optymizm Ojca w. objawi si zca moc w sowach: Uwaam, e musimy przeciwstawi si prorokom zagady, ktrzy wci przepowiadaj katastrof wiata, tak jakby bya ona wzasigu ich rki. Powiadaj oni, e wporwnaniu zminionymi epokami dzieje si coraz gorzej. Zachowuj si, jakby nie nauczya ich niczego historia, ktra jest prawdziw nauczycielk ycia. Historia za pokazuje stwierdzi Ojciec w. e dawniej sprawy wcale nie wyglday lepiej. Papie wyranie pragn te podkreli sw wierno wierze. Wielkim celem Soboru zapewni jest ochrona witego depozytu doktryny chrzecijaskiej iwprowadzenie bardziej skutecznego nauczania. Ojciec w. podkreli, e Koci nie moe nigdy oddali si od witej spucizny prawd, otrzymanych od swoich ojcw. Jednoczenie jednak musi patrze wprzyszo, rozpoznawa nowe warunki isposb ycia, ktre ukazuje wspczesny wiat, otwierajc szerok drog dla katolickiego apostolatu. Jan XXIII powiedzia dalej, e Sobr nie ma si zajmowa wyodrbnianiem iomawianiem punkt po punkcie podstawowych doktryn Kocioa wedug nauki dawnych iwspczesnych teologw, poniewa s one dobrze znane ibliskie wszystkim. Dla takiego celu powiedzia Papie nie jest konieczne zwoywanie Soboru. Podkreli jednak, e powinno nastpi odnowienie nauczania Kocioa wsensie oglnym oraz wszczegach, przeprowadzone wsposb klarowny iprosty, tak aby doktryny janiay wci takim blaskiem, jakiego przyda im Sobr Trydencki iWatykaski I. Po tych sowach Papie przystpi do najwaniejszej czci swego przemwienia: Chrzecijaski, katolicki iapostolski duch wiata oczekuje wielkiego kroku naprzd wkierunku dogbnych bada doktrynalnych oraz ksztatowania sumie zgodnie zwiar iwdoskonaej zgodnoci zsednem doktryn. Doktryna powinna by studiowana i objaniana przy uyciu nowoczesnych metod badawczych iz zastosowaniem wspczesnych form literackich nowoczesnej myli. Substancja pradawnej doktryny jako Depozytu Wiary to jedna rzecz, asposb jej prezentowania to zupe-
Wielki krok naprzd
13
nie inna sprawa Niezbdna jest wielka ostrono podkreli Ojciec w. aby nauczanie Kocioa, przepracowane przez Sobr, miao wprzewaajcej mierze charakter duszpasterski. Chocia Papie zwrci uwag na zagroenie bdami, dotyczcymi opinii ipomysw na temat nauki Kocioa, to jednak zcaego przemwienia emanowa charakterystyczny dla niego optymizm. Ludzki punkt widzenia zmienia si wcigu stuleci ibdy, ktre dotycz danej generacji, czsto znikaj tak szybko, jak si pojawiaj; gin jak mga, gdy zawieci soce. Jan XXIII powiedzia dalej, e Koci zawsze przeciwstawia si bdom iczsto potpia je zca surowoci. Jednake obecnie Koci woli zastosowa medycyn miosierdzia to znaczy wyj naprzeciw potrzebom dnia dzisiejszego, demonstrujc bardziej warto nauczania Kocioa ni posugujc si potpieniem. Papie owiadczy, i mocno wierzy, e czowiek sta si bardziej ni kiedykolwiek wiadomy godnoci ludzkiej osoby, jej celw iobowizkw, jakie std wynikaj. Wane jest, e dowiadczenia nauczyy czowieka, i pokojowy wpyw na otoczenie jest waniejszy ni sia armii ipolitycznej dominacji, ktra nie uatwia znajdowania szczliwych rozwiza ipokonywania problemw. Na zakoczenie homilii Jan XXIII przypomnia Ojcom Soboru oich obowizku korzystania znatchnienia Ducha witego, dla uzyskania jak najlepszych efektw, spenienia oczekiwa ipotrzeb narodw wiata. Wymagana jest wtym celu powiedzia Papie jasno waszych umysw, braterska zgoda, umiarkowanie wwysuwanych propozycjach, zachowanie powagi wczasie dyskusji imdre rozwaenie spraw. Tak oto Sobr Watykaski II zosta zawizany. Prace Soboru mogy si rozpocz. Ogoszono, e pierwsza kongregacja generalna odbdzie si wsobot, 13 padziernika ogodz. 900 rano.
14
Przymierze europejskie
LUCZOWYM problemem, jaki musieli rozstrzygn Ojcowie So-
boru, byo ustalenie skadu osobowego dziesiciu komisji. Niemieccy biskupi zastanawiali si nad swymi kandydatami ju wczeniej, wrezydencji 75letniego kard. Josepha Fringsa, arcybiskupa Kolonii, ktrego przywdczy dynamizm nie zosta zmniejszony przymieniem wzroku czy saboci waciw dla wieku. Ruch wok sprawy wyboru czonkw komisji wzmg si, kiedy kto przekaza informacj, e Kuria Rzymska przygotowaa wasn list kandydatw. Wobec tego zaproponowano, aby kada narodowa konferencja episkopatu przygotowaa swoj list dla kadej komisji. Kard. Frings, przewodniczcy Konferencji Biskupw Niemiec, dowiedzia si pniej, e tego samego zdania by 78letni kard. Achille Linart zLille, przewodniczcy Konferencji Episkopatu Francji. Awic wanie ci dwaj kardynaowie ustalili plan postpowania. Po Mszy w., ktra otworzya pierwsz kongregacj generaln dnia 13 padziernika 1962 roku, Ojcowie otrzymali trzy broszury przygotowane przez Sekretariat Generalny. Pierwsza znich zawieraa kompletn list uczestnikw Soboru, ktrzy mogliby by wybrani, chyba e ju sprawowali pewne urzdy. Druga przedstawiaa list Ojcw Soboru, ktrzy brali udzia wrnych komisjach przygotowawczych Soboru. Bya to wanie ta lista, oktrej si mwio, e jest zgry przygotowana przez Kuri Rzymsk iktra wzniecia przedwczesny niepokj wrd biskupw niemieckich. Jak wyjania pniej Sekretariat Generalny, lista zrobiona zostaa tylko po to, aby Ojcowie Soboru mogli ustali, ktrzy znich posiadaj ju pewne dowiadczenia wokrelonych dziedzinach obrad. Poniewa czonkowie komisji przygotowawczych byli nominowani do tych urzdw bezporednio przez Stolic Apostolsk, niektrzy Ojcowie Soboru sprzeciwiali si tej licie. Lista trzecia zawieraa dziesi stron, z ktrychkada miaa szesnacie miejsc
15
do wypenienia. Ojcowie Soboru mieli na nie wpisa wybranych przez siebie kandydatw. Kadej zdziesiciu komisji przewodniczyby mianowany przez Papiea kardyna, askada si ona miaa z24 czonkw: wdwch trzecich wybranych przez Ojcw Soboru iwjednej trzeciej wyznaczonych przez Ojca w. Papie mia si tym zaj po wyborze przeprowadzonym przez Ojcw,znajc jego rezultaty. Gdy tylko abp Pericle Felici, Sekretarz Generalny Soboru, wyjani pynn acin procedur wyborw, kard. Linart, przewodniczcy jednej zdziesiciu komisji, usadowiony przy dugim stole wprzedniej czci Auli Soborowej, wsta ipoprosi ogos. Wyrazi swoje przekonanie, e Ojcowie potrzebuj wicej czasu, aby zapozna si zkwalifikacjami kandydatw. Wyjani, e po przeprowadzeniu konsultacji wramach narodowych konferencji episkopatu bdzie mona lepiej okreli cechy kandydatw igosowa zpeniejsz wiadomoci. Kardyna poprosi okilka dni zwoki wstosunku do wyznaczonego terminu tajnego gosowania. Sugestia kard. Linarta zostaa przyjta owacyjnie. Po chwili ciszy ze swego miejsca podnis si rwnie kard. Frings, przyczajc si wten sposb do wniosku swego poprzednika. Take i on uzyskaaplauzzgromadzonych. Po przeprowadzeniu szybkiej konsultacji zkard. Eugne Tisserantem, ktry jako pierwszy zczonkw Prezydium Soboru prowadzi obrady, abp Felici ogosi, e Prezydium przychyla si do proby obu kardynaw. Spotkanie zostao odoone na dzie 16 padziernika, wtorek, godz. 900 rano. Wten sposb pierwsze spotkanie soborowe, cznie zMsz w., trwao zaledwie 50 minut. Jeden zholenderskich biskupw, opuszczajc zgromadzenie, zawoa do swego kolegi, stojcego nieco dalej: To byo nasze pierwsze zwycistwo! Narodowe konferencje episkopatw rozpoczy natychmiast prac nad listami kandydatw. Biskupi niemieccy iaustriaccy ze wzgldu na czno jzykow postanowili stworzy wspln list mieszan. Dwch spord niemieckich kandydatw nie mogo si na niej znale: kard. Frings by ju czonkiem Prezydium Soboru,
16
akard. Julius Dpfner zMonachium czonkiem Sekretariatu ds. Specjalnych Soboru. Kard. Franziskus Knig zWiednia, nie penic adnych oficjalnych funkcji soborowych, mg by wpisany na czoow pozycj listy kandydatw do najwaniejszej zkomisji, amianowicie Komisji Teologicznej, itak te uczyniono. Ostatecznie grupa niemieckoaustriacka przygotowaa list dwudziestu siedmiu kandydatw, wskad ktrej wchodzili trzej Austriacy, dwudziestu trzech Niemcw ijeden biskup zIndonezji, urodzony wHolandii, awyksztacony liturgicznie na terenie Niemiec iAustrii. Inne konferencje episkopatu podobnie przygotoway swoje listy. Kanada miaa dwunastu kandydatw, USA dwudziestu jeden, Argentyna dziesiciu, aWochy pidziesiciu. Generaowie zakonw przedstawili szeciu swych przedstawicieli do Komisji ds. Zakonnych ipo jednym ze swych przedstawicieli do innych komisji. Mimo poczynionych krokw liberaowie wci obawiali si, e ich propozycja stworzenia osobnych list nie jest wystarczajcym zabezpieczeniem przed dominacj grup ultrakonserwatywnych wkomisjach. Spodziewano si, e Wochy, Hiszpania, USA, Wielka Brytania, Australia czy Ameryka aciska stan po stronie konserwatystw. Miay one za sob si gosw wielu uczestnikw Soboru. Same Wochy reprezentowane byy przez ok. czterystu Ojcw, Stany Zjednoczone Ameryki Pn. przez okoo dwustu trzydziestu, Hiszpania blisko osiemdziesiciu, aAmeryka aciska prawie szeciuset pidziesiciu. ZEuropy przyjechao cznie okoo tysica stu Ojcw, wczajc Wochy iHiszpani. Afryka dysponowaa mniej wicej trzystoma gosami, ktre mogy by wykorzystane jako element przewaajcy szal. Takie rozwaania skoniy biskupw Niemiec, Austrii iFrancji do zaproponowania bardziej zoonej listy, utworzonej wsplnie zbiskupami Holandii, Belgii iSzwajcarii. Wtym samym czasie biskup holenderskiego pochodzenia, Joseph Blomjous, zarzdzajcy diecezj wMwanza wTanzanii, razem zafrykaskim abp. Jan Zoa zJaund (Kamerun) zajci byli organizacj pracy soborowej biskupw zanglofrancuskiej czci Afryki. Zaoferowali jednak swoj list kandydatw do ko-
17
misji, ktrej przewodniczy kard. Frings, zapewniajc wten sposb wiele gosw swoich wspbraci. Tych sze wymienionych powyej europejskich pastw, tworzc wten sposb faktyczne, cho bezimienne przymierze, wybrao jeszcze wielu dodatkowych kandydatw wrd liberalnie nastawionych arcybiskupw ibiskupw innych krajw. Wten sposb koalicja europejska powikszya sw list o omiu kandydatw zWoch, omiu zHiszpanii, czterech zUSA, trzech zWielkiej Brytanii, trzech zAustralii ipo dwch zKanady, Indii, Chin, Japonii, Chile iBoliwii. Pi innych krajw reprezentowanych byo przez jednego kandydata, Afryka za przez szesnacie osb. Lista kard. Fringsa zostaa nazwana list midzynarodow izawieraa stu dziewiciu starannie dobranych kandydatw szerokiej reprezentacji przymierza europejskiego wposzczeglnych komisjach. Do poniedziakowego wieczoru 15 padziernika 1962 roku zoono wSekretariacie Generalnym Soboru co najmniej trzydzieci cztery oddzielne listy kandydatw. Zostay one wydrukowane wpostaci dwudziestoomiostronicowej broszury, zatytuowanej: Lista nazwisk Ojcw Soboru wedug propozycji zoonych przez konferencje episkopatu do uytku przy wyborze do komisji soborowych. Wtorek 16 padziernika by dniem sporzdzania stuszedziesicioosobowej listy, powstaej wwyniku tajnego gosowania. Gosy liczyli studenci Papieskiego Kolegium Urbana. Byo to mudne zajcie, poniewa liczy trzeba byo okoo 380 000 rcznie pisanych zgosze. Wczasie trwania trzeciej kongregacji generalnej, wsobot 20 padziernika, Sekretarz Generalny Soboru ogosi, e Papie Jan XXIII, idc za sugesti Prezydium Soboru, znis obowizywanie art. 39 Przepisw Proceduralnych Soboru, ktry wymaga przy wszystkich wyborach absolutnej wikszoci (50% + 1). Wtej sytuacji wystarczaa zwyka wikszo gosw, ato oznaczao, e szesnastu ojcw, ktrzy uzyskali najwiksz liczb gosw w danej komisji, stawao si teje komisji czonkami. Rezultaty wyborw byy absolutnie satysfakcjonujce dla przymierza europejskiego. Ze stu dziewiciu kandydatw przedstawionych
18
przez t koalicj zostao wybranych siedemdziesiciu dziewiciu, co stanowio 49% wszystkich miejsc do wyboru. Kiedy Ojciec w. ogosi nominacje swoich kandydatw, przymierze europejskie zyskao dodatkowych omiu ze swojej listy. Podobnie wKomisji Liturgicznej przymierze miao dwunastu do czterech wybranych ze swojej listy. Po dodaniu papieskich nominacji miao ono czternastu Ojcw na dwudziestu piciu, czyli wikszo wtej komisji. Na kadych dziesiciu kandydatw, przedstawionych przez przymierze europejskie, omiu otrzymao miejsca wkomisjach. Niemcy iFrancja reprezentowane byy wkadym zcia ustawodawczych, za wyjtkiem jednego. Niemcy mieli jedenastu przedstawicieli, Francja dziesiciu, Holandia iBelgia po czterech, Austria trzech iSzwajcaria jednego. Jednake wyniki wyborw nie wszystkich satysfakcjonoway. Jeden zafrykaskich biskupw owiadczy, i wydawao si oczywiste, e jeli Afryka wesprze europejskich kandydatw wKomisji Teologicznej, to zkolei przymierze europejskie wspomoe Afrykanw wwyborach do Komisji Misyjnej. Tymczasem tylko trzech spord dziewiciu kandydatw zAfryki znalazo si wtej komisji. Ponadto aden zpitnastu Przeoonych Generalnych Zakonw, proponowanych przez Konferencj Generaw Zakonnych, rwnie nie zosta do komisji wybrany, cho reprezentowali oni ugrupowanie wyjtkowo kompetentne wsprawach liturgii, wychowania, misji iycia zakonnego. W ostatniej chwili ogoszono, e Ojciec w. wyznaczy wedug wasnego uznania po dziewiciu czonkw do kadej komisji zamiast po omiu, jak to wynikao zprzepisw. Wrd dziewidziesiciu Ojcw wskazanych przez Papiea omiu byo zwierzchnikami zgromadze zakonnych. Zdwustu pidziesiciu Ojcw Soboru, wybranych lub wyznaczonych do pracy wdziesiciu Komisjach Soborowych, sto pidziesit cztery osoby (czyli 62%) pracowao ju wczeniej wkomisjach przygotowawczych. Byli to wic Ojcowie zorientowani wdanym temacie.
Trzecie zwycistwo
19
Po dokonaniu wyborw nietrudno byo przewidzie, ktra grupa zorganizowaa si na tyle dobrze, aby obj przewodnictwo wSoborze Watykaskim II. Ren zacz wpywa do Tybru.
mwic, dziaalno Soboru polegaa na zbadaniu projektw (wstpnych opracowa), dotyczcych konstytucji, dekretw ideklaracji, naniesieniu poprawek, ostatecznym ich zaakceptowaniu lub odrzuceniu. eby zrozumie, na czym polega odrzucenie projektu, awic co, co powtarzao si wielokrotnie wczasie trwania Sesji Pierwszej, musimy zapozna si zokolicznociami, wjakich powstaway propozycje projektw, adziao si to wcigu trzech lat ipiciu miesicy intensywnej pracy, poprzedzajcej otwarcie Soboru. Pierwsza faza dziaa rozpocza si 17 maja 1959 roku wwito Zesania Ducha witego, gdy Jan XXIII utworzy Przedprzygotowacz Komisj ds. Soboru. Przewodniczcym Komisji zosta wczesny Sekretarz Stanu Domenico Tardini, ajej celem byo wspdziaanie zOjcem w. wprzygotowaniu materiau soborowego (prawo kanoniczne okrela, e Papie ponosi odpowiedzialno za opracowanie przedmiotu Soboru ijego procedury). Ojciec w. wybra na czonkw tej komisji po jednym przedstawicielu zkadej zdziesiciu witych Kongregacji Kurii Rzymskiej. Jej sekretarzem zosta bardzo uzdolniony przedstawiciel Watykanu, znaczca osobisto tamtego wiata, msgr. Felici. Kard. Tardini, czowiek rwnie wielkiego formatu, wdwanacie dni po otrzymaniu nominacji na przewodniczcego Komisji Przygotowawczej ds. Soboru wezwa przedstawicieli witych Kongregacji Kurii Rzymskiej do dokadnego rozpatrzenia wszystkich spraw, jakie im odpowiednio podlegaj ido przedoenia specjalnych propozycji, ktre ich zdaniem mogyby zosta pniej zbadane przez szczegowe komisje przygotowawcze. Trzy tygodnie pniej kard. Tardini rozesa 2593 listy do rnych dostojOKRTCE
Trzecie zwycistwo
20
nikw Kocioa zinformacj, e Papie Jan XXIII prosi opomoc wnaszkicowaniu gwnych tematw, ktre byyby przedmiotem przyszego Soboru. Pocztkowo kard. Tardini zamierza rozesa kwestionariusze, zawierajce tematy zgry przygotowane. Doszed jednak do wniosku, e taka forma moe by odczytana jako wywieranie nacisku. a poniewa zdawa sobie spraw z tego, jak bardzo Ojcu witemu zaley na atmosferze wolnoci iotwartej dyskusji, zdecydowa inaczej. W licie kardyna doda, e jeli biskupi uznaj to za stosowne, mog skonsultowa spraw z roztropnymi idowiadczonymi wrnych dziedzinach osobami duchownymi. List zosta wysany nie tylko do tych biskupw, arcybiskupw ikardynaw, ktrzy ztytuu prawa kanonicznego mog bra udzia wsoborach, lecz rwnie do biskupw tytularnych, wikariuszy generalnych, prefektw apostolskich ido wyszych przeoonych generalnych zakonw nie posiadajcych egzempcji (czyli nie wyczonych spod wadzy biskupa diecezji). W lipcu 1959 roku kard. Tardini poprosi rektorw katolickich uniwersytetw idziekanw wydziaw teologicznych wRzymie oraz na caym wiecie (razem 62 osoby), aby przygotowali seri pisemnych opracowa, ktre wedug nich s znaczce iaktualne. Zgromadzonym wRzymie rektorom idziekanom kard. Tardini powiedzia: Jest bardziej ni pewne, i od tego, co zdoamy przewidzie dzisiaj, zalee bdzie charakter przyszego Soboru. Czy bdzie to sobr praktyczny, czy raczej dogmatyczny, duszpasterski czy ideologiczny oraz czy wprowadzi zasady postpowania, czy te definicje. Nie znaczy to, e nie naley odnawia czy te potwierdza na nowo tych prawd doktrynalnych, ktre s dzisiaj najwaniejsze inajbardziej atakowane. Problemy wspczesnoci nie usuwaj ani moliwoci, ani koniecznoci dokonania najpierw szybkiego, ale irozwanego podsumowania oraz przypomnienia zasad doktrynalnych, zanim przejdziemy do zasad postpowania. Drugi list zosta wysany przez sekretarza Komisji Przedprzygotowawczej, msgr. Felici, do tych osb duchownych, ktre nie odpowiedziay na list pierwszy do dnia 21 marca 1960 roku.
Trzecie zwycistwo
21
Ojciec w. napisa msgr. Felici ktry jest bezporednio iosobicie zwizany zwprowadzaniem iprzygotowywaniem Soboru, bdzie Wam wielce wdziczny za odpowied. Do swego listu msgr. Felici doczy kopi listu kard. Tardiniego, przesanego ju raz przed dziewicioma miesicami. W odpowiedzi na oba listy nadeszo 1998 odpowiedzi (77%). Do krajw, ktre najpeniej odpowiedziay na zaproszenie do wspdziaania wsprawie Soboru, naleay: Meksyk (92% odpowiedzi), Hiszpania (93%), Irlandia (94%), Kongo (95%) oraz Indonezja (100%). Stany Zjednoczone Ameryki Pn. zareagoway na prob Kurii Rzymskiej w70% (151 odpowiedzi na 216 wysanych listw), aKanada w69% (62 odpowiedzi na 90 listw). Do niski procent odpowiedzi zdwch ostatnich krajw wiza si ze sab reakcj tytularnych biskupw iarcybiskupw Stanw Zjednoczonych iKanady na apel Watykanu. Natomiast ordynariusze diecezji iarchidiecezji USA odpowiedzieli w89%, Kanady w90%. Ordynariusze zNiemiec zgosili sw gotowo do wsppracy w100%. Msgr. Felici wraz zdziewicioma asystentami pracowa dalej spokojnie wswoim 10pokojowym biurze, pooonym wcieniu Bazyliki w. Piotra wRzymie. Do zada tego zespou naleao posegregowanie ipodsumowanie wskaza, ktre napyny poczt. Zwszystkich listw sporzdzano fotokopie, oryginay za odkadano do zaoonej kartoteki. Fotokopie cito na czci iklasyfikowano wedug tematw. Papie Jan XXIII powiedzia pniej, e sam osobicie nadzorowa t prac ie moe stwierdzi, i bya wykonana dokadnie istarannie, za wszystkie sugestie biskupw, propozycje witych Kongregacji Kurii Rzymskiej oraz uwagi ispecjalne opracowania, sporzdzone przez uniwersytety katolickie rozwaono zuwag. Odpowiedzi duchowiestwa, nadesane zcaego wiata, wypeniy osiem wielkich tomw. Te, ktre pochodziy zuniwersytetw iz wydziaw teologicznych, zajy dalsze trzy tomy. Sugestie witych Kongregacji zmieciy si wjednym tomie co razem dao
22
dwanacie opasych woluminw. Doczono do nich tom XIII, ujmujcy wszystkie stwierdzenia Jana XXIII na temat Soboru, tomy: XIV iXV, zawierajce analizy propozycji zoonych przez duchowiestwo oraz tom XVI, stanowicy indeks. Tych szesnacie tomw na blisko 10 000 stronach miao suy pracom przyszych przygotowawczych komisji przedsoborowych. Msgr. Felici ijego zesp zakoczyli swe dzieo wcigu jednego roku. Utworzona wmaju 1959 r. Przedprzygotowacza Komisja ds. Soboru moga teraz wskaza, jakie najwaniejsze sprawy powinny by poddane soborowym rozwaaniom. Moga rwnie teraz ibyo to kolejne jej zadanie zasugerowa, jakie struktury organizacyjne potrzebne s wkolejnej fazie prac przed Soborem. W wito Zesania Ducha witego, 5 czerwca 1960 roku, Papie Jan XXIII zainaugurowa drug faz prac przygotowawczych. Ustanowiono dwanacie komisji przygotowawczych itrzy sekretariaty. Ponad t struktur istniaa Centralna Komisja Przygotowawcza wraz ztrzema podkomisjami. Przewodniczcym Centralnej Komisji Przygotowawczej by sam Ojciec w. Komisja skupiaa stu omiu czonkw idwudziestu siedmiu konsultantw zpidziesiciu siedmiu krajw (dla porwnania wczasie Pierwszego Soboru Watykaskiego komisja ta miaa dziewiciu czonkw iomiu konsultantw zczterech krajw). Komisja Centralna penia rol agencji koordynujcej dziaania innych grup, nadzorowaa ich prac, poprawiaa teksty; ustalaa, ktre znich maj warto dla Soboru oraz zgaszaa Ojcu witemu wnioski wycigane przez poszczeglne komisje isekretariaty, tak by Papie mg podj ostateczn decyzj co do kwalifikacji problemw pod obrady Soboru. Kiedy Jan XXIII zaoy Centraln Komisj Przygotowawcz, jej Sekretarzem Generalnym mianowa czterdziestoomioletniego msgr. Feliciego, ktry trzy miesice pniej zosta podniesiony do godnoci arcybiskupa. Cho specjalnoci arcybiskupa byo prawo kanoniczne, jego prawdziw pasj stanowia acina, iwanie w tymjzyku opublikowa szereg swoich ksiek. Abp Felici urodzi si wSegni, gdzie jego wuj ze strony matki, rektor miej-
Trzecie zwycistwo
23
scowego seminarium duchownego, zaszczepi wnim mio do aciny. wicenia kapaskie abp Felici otrzyma wwieku dwudziestu dwch lat izosta sdzi Rzymskiej Roty, najwyszego sdu Kocioa katolickiego. Wwieku trzydziestu szeciu lat otrzyma urzd dyrektora Kolegium Rzymskiej Roty. Niedugo potem zosta wybrany przez Ojca w. do tej bardzo odpowiedzialnej pracy, zwizanej zprzygotowaniem Soboru. Tematy, przestudiowane, wybrane izatwierdzone przez Papiea abp Felici przesa 9 lipca 1960 roku do czonkw komisji przygotowawczych oraz do ich sekretariatw. Cztery miesice pniej komisje przedsoborowe rozpoczy dziaalno wsposb oficjalny. Papie zebra wBazylice w. Piotra 871 osb, zwizanych cile zprzygotowywanym dzieem. Byo wrd nich szedziesiciu siedmiu kardynaw, piciu patriarchw, stu szesnastu arcybiskupw, stu trzydziestu piciu biskupw, dwustu dwudziestu ksiy diecezjalnych, dwustu osiemdziesiciu dwch ksiy zakonnych iosiem osb zlaikatu. Po dwch latach pracy, zakoczonych wprzeddzie Soboru likwidacj wikszoci komisji przygotowawczych, uzyskano siedemdziesit pi projektw tematycznych. Niektre znich byy opracowane kompletnie, cznie zrozdziaami, niektre czono pniej zinnymi wramach pracy Centralnej Komisji Przygotowawczej. Byy te jednak takie, ktre czekay na szczegowe opracowania Soboru iodesano je do Papieskiej Komisji do Reformy Kodeksu Prawa Kanonicznego. Wten sposb siedemdziesit pi schematw tematycznych zredukowano do liczby dwudziestu. Jak w imieniu Sekretariatu Generalnego okreli to msgr. Vincenzo Carbone: byy to tylko szkice wstpne, przygotowane do dalszego opracowywania. Tak jak to dziao si wczasie innych soborw, tematy te mogy zosta ostatecznie okrelone wszczegach tylko wramach dyskusji wczasie Soboru zpomoc Ducha witego. Zpewnoci jednak, jak to orzek msgr. Carbone, aden sobr do tej pory nie zosta przygotowany w sposb tak obszerny iwszechstronny, nie prowadzono nigdy dotd tak pracochonnych bada wstpnych inie studiowano tematw tak gruntownie.
24
13 lipca, na trzy miesicem przed otwarciem Soboru Watykaskiego II, Jan XXIII zadecydowa, e pierwszych siedem schematw tematycznych, ktre nosiy oficjalne miano Pierwszej Serii Projektw Konstytucji iDekretw, powinno zosta rozesane do Ojcw Soboru na caym wiecie. Poniewa projekty byy kolejno ponumerowane, wikszo biskupw uznaa, e wtakiej te kolejnoci naley je rozpatrywa. Wkrtce potem siedemnastu holenderskich biskupw spotkao si wSHertogenbosch, na zaproszenie bp. Willema Bekkersa, aby przedyskutowa nadesane zWatykanu tematy. Zebrani przyjli zoglnym niezadowoleniem cztery pierwsze konstytucje dogmatyczne, zatytuowane : rda Objawienia Boego, Zabezpieczenie czystoci Depozytu Wiary, Zasady chrzecijaskiego porzdku moralnego oraz Czysto, maestwo, rodzina idziewictwo. Jednoczenie uznano, e Konstytucja oliturgii witej zostaa opracowana najlepiej. Ustalono, i naley przygotowa komentarze ipoprawki, apotem rozesa je do Ojcw Soboru, wskazujc na sabe punkty konstytucji dogmatycznych oraz sugerujc, aby temat dotyczcy liturgii zosta umieszczony wporzdku obrad Soboru jako pierwszy. W efekcie autorem ogoszonego anonimowo komentarza do piciu konstytucji zosta o. Edward Schillebeeckx OP, urodzony wBelgii profesor dogmatyki na Katolickim Uniwersytecie wNijmegen, specjalistateolog zwizany zhierarchi holendersk. Komentarz zawiera miadc krytyk pierwszych czterech konstytucji zgwnym zarzutem, i reprezentuj one wycznie jedn szko myli teologicznej. Tylko pity projekt konstytucji, mwicy oliturgii, zosta okrelony jako wynik pracy godnej podziwu. Trzeba tutaj zaznaczy, e ruch odnowy liturgicznej od kilku dziesicioleci bardzo aktywnie prowadzi swoj dziaalno w caej Europie. Dlatego te Jan XXIII wytypowa wielu biskupw oraz duchownychekspertw zkrajw lecych nad Renem do komisji przedsoborowej, przygotowujcej tematyk liturgiczn. Dziki temu mogli wprowadzi swe propozycje do projektw iotrzyma zatwierdzenie, co uczynio ten dokument godnym zaakceptowania.
Trzecie zwycistwo
25
Na pierwszej stronie swego dugiego komentarza o. Schillebeeckx napisa: Gdyby okazao si, e komentarz ten wymaga wicej czasu do namysu, wwczas dobrze byoby poprosi Prezydium Soboru owczeniejsze rozwaenie tematw V, VI iVII, ado pierwszych czterech powrci pniej. Nastpnie o. Schillebeeckx poszed jeszcze dalej: Mona te postawi pytanie, czy nie byoby lepiej napisa pierwsze cztery propozycje dokumentw soborowych od nowa. W gruncie rzeczy grupa nadreska do takiej kompletnej rewizji dya. Trzecia uwaga sugerowaa, e Sobr Watykaski II powinien wzi wzr zSoboru Trydenckiego iodstpi od rozwizywania problemw, ktre wci budz kontrowersje wrd teologw. Autor recenzji sugerowa te, e naley unika szkolnego stylu, zarwno wjzyku jak iwtraktowaniu przedmiotu sprawy oraz e dobre wiadomoci powinny by ogaszane zpeni dobrej woli iwe waciwy, pozytywny sposb. Przygotowano acisk, angielsk ifrancusk wersj komentarza. Blisko tysic piset egzemplarzy recenzji wydrukowano wRzymie pod opiek siedemdziesiciodwuletniego bp. Tarcisio van Valenberga, holenderskiego kapucyna, irozprowadzono wrd wszystkich biskupw, gdy ci zjechali si na Sobr. Przed rozprowadzeniem wspomnianego komentarza poszczeglne konferencje episkopatw nie wiedziay, jakie jest zdanie innych biskupw na temat pierwszych czterech konstytucji. Lecz, jak powiedzia jeden zdostojnikw Kocioa, wanie po zapoznaniu si ztym komentarzem Ojcowie Soboru odwayli si ujawni swoje ukryte zdanie na temat tego projektu. W konsekwencji holenderskiej inicjatywy konferencje episkopatw rnych krajw oraz indywidualnie poszczeglni biskupi zaczli skada petycje do Prezydium Soboru zprob oprzeniesienie na pniej omwienia pierwszych czterech dokumentw dogmatycznych, przewidzianych wporzdku obrad, irozpoczcie dyskusji soborowej od projektu konstytucji liturgicznej. Nie podjto jednak adnej decyzji, a do momentu omawiania konstytucji, gdy takie postpowanie wynikao zPrzepisw Proce-
26
duralnych Soboru. Propozycja przesunicia czasu obrad nad pierwszymi czterema punktami uzyskaa silne poparcie kardynaw Fringsa iLinarta oraz kard. Bernarda Alfrinka zUtrechtu. Takie jednolite stanowisko uzgodniono wczasie spotkania Prezydium Soboru, ktre odbyo si zaraz po byskawicznej, pierwszej kongregacji generalnej zdnia 13 padziernika. Wnastpny poniedziaek Jan XXIII przyj dziesiciu Przewodniczcych na prywatnej audiencji. Nastpnego dnia rano ogoszono, e wpierwszej kolejnoci Sobr bdzie rozpatrywa Konstytucj oliturgii. To ogoszenie, odczytane we wtorek 16 padziernika 1962 roku, wczasie drugiej kongregacji generalnej, byo nastpnym zwycistwem przymierza europejskiego. Dwa pierwsze zwycistwa przesunicie terminu wyborw do komisji iumieszczenie wnich wasnych kandydatw, daway temu ugrupowaniu ogromn si nacisku; trzecie zwycistwo przeszo niezauwaalne.
dany przez Biuro Prasowe Soboru, zawiera tylko dwa zdania, dotyczce pierwszej debaty na temat liturgii. Wpierwszym podano nazwiska ojcw, ktrzy zabierali rano gos. Drugie zdanie stwierdzao, co nastpuje: Miay miejsce dwadziecia dwa wystpienia, wszystkie dotyczyy woglnoci konstytucji liturgicznej jedne broniy jej ksztatu, inne atakoway zaoenia. Setki dziennikarzy delegowanych do Rzymu, aby informowa swych czytelnikw oprzebiegu Soboru, rwao sobie wosy zgowy na widok tego lakonicznego doniesienia. Pierwszym mwc wtym dniu by kard. Frings. Poinformowa zebranych Ojcw, e Centralna Komisja Przygotowawcza studiowaa tekst duszy ni ten, ktry wtej chwili ley przed uczestnikami Soboru. Pewne wane, zdaniem kardynaa, czci zostay skasowane, wczajc wte cicia rwnie Deklaracj, wyjaniajc istotne zmiany. Dlatego te kard. Frings uwaa, e Ojcowie
wita liturgia
FICJALNY biuletyn informacyjny zdnia 22 padziernika, wy-
wita liturgia
27
powinni otrzyma wnajbliszym czasie dodatkowy egzemplarz projektu, wkompletnej formie bez skrtw, tak jak zosta przygotowany przez Komisj Przygotowawcz. Stanowisko kard. Fringsa byo nastpstwem opublikowania wsobot (20 X), szeciostronicowego raportu bp. Franza Zaunera zLinz (Austria). Bp Zauner, kandydat przymierza europejskiego do Komisji Liturgicznej, zosta wybrany do niej na mocy ponad dwch tysicy gosw. By to najwyszy wynik, jaki otrzyma ktrykolwiek zOjcw wczasie wyborw do komisji. Bp Zauner by te czonkiem Komisji Przygotowawczej ds. Liturgii idlatego zna szczegy tekstu przedstawionego Centralnej Komisji Przygotowawczej. Bp Zauner udzieli oglnej aprobaty tekstowi, lecz zwrci uwag na jedenacie fragmentw, ktre on oraz inni Ojcowie Soboru zrnych krajw pragnliby zmieni. Jedna zuwag dotyczya czci zatytuowanej Jzyk liturgii. Bp Zauner zwraca si zprob oprzywrcenie zdania, ktre istniao wtekstach autoryzowanych przez konferencje episkopatw. Zdanie to dotyczyo ustalenia ogranicze iwprowadzenia opisu sposobu, wedug ktrego jzyk narodowy mgby by dozwolony wliturgii, po uzyskaniu akceptacji Stolicy witej. Tekst, ktry mieli przed sob Ojcowie, zakada jedynie propozycje takich sugestii. Inna kwestia dotyczya koncelebracji Mszy w., to znaczy jednoczesnego sprawowania Najwitszej Ofiary przez dwch lub wicej ksiy. Zaprezentowany projekt zezwala na koncelebr jedynie wdwch przypadkach: wczasie Mszy w. wWielki Czwartek podczas powicenia krzyma iwprzypadku uroczystoci, na ktrej zbiera si dua ilo ksiy. Wzwizku ztymi ograniczeniami bp Zauner stwierdzi: koncelebracja Mszy w. wydaje si by czym wyjtkowym chocia ta praktyka jest aktualnie stosowana przez naszych braci zKociow Wschodnich icieszy si wielkim powaaniem. Istniaa te wKociele rzymskokatolickim wredniowieczu. Kolejne zastrzeenie autora wizao si ze zbyt pytkim potraktowaniem wprojekcie kwestii odmawiania brewiarza wjzyku aciskim, jak nakazywaa wielowiekowa tradycja Kocioa Zachod-
28
niego. Biskup prosi outrzymanie nastpujcej klauzuli, ktr usunito zoryginalnego projektu: Lecz jeli znajomo jzyka aciskiego jest niewystarczajca i jeli nie ma sposobu na zmian tej sytuacji, wwczas konferencja episkopatu moe ustanowi zasady, dotyczce uycia innego jzyka na terytorium swego kraju. Klauzula ta znajdowaa si uprzednio wtekcie opracowanym przez Komisj Przygotowawcz ze wzgldu na to, e cz przyszych ksiy uzyskaa wyksztacenie wszkoach publicznych, gdzie uczono aciny niezbyt dobrze lub wogle jej nie uczono. Dlatego te, jak zauway bp Zauner, jeli tacy ksia bd zmuszeni do odmawiania brewiarza po acinie, poytek duchowy, jakie czerpie si ztej modlitwy, bdzie wich przypadku niewielki. W miar jak raport bp. Zaunera stawa si coraz bardziej znany, wzrastaa liczba Ojcw Soboru, ktrzy domagali si opracowania przez Komisj Przygotowawcz ds. Liturgii nowego, penego tekstu. Wnioskowano, aby taki tekst zosta wydrukowany irozdany uczestnikom Soboru. Jednake wtym momencie nie dao si zauway adnego oficjalnego, zorganizowanego iefektywnego dziaania, zmierzajcego wtym kierunku. Tego samego dnia, gdy przemawia kard. Frings, gos zabra rwnie kard. Giovanni Battista Montini, arcybiskup Mediolanu, ktry wrok pniej bdzie przewodniczy obradom Sesji Drugiej Soboru jako Papie Pawe VI. Kard. Montini wyrazi oglne zadowolenie zprojektu, zwaszcza, e pooono wnim nacisk na duszpasterski aspekt liturgii. Ztonu wypowiedzi kardynaa wynikao, e chciaby poredniczy pomidzy liberaami akonserwatystami, wykazujc, i projekt stwarza pomost porozumienia dla dwch przeciwnych punktw widzenia. Zjednej strony zaznaczy, e nie udziela poparcia tym, ktrzy chcieliby wprowadzi zmiany wczcigodnych, obdarzonych tradycj praktykach, czynic to wsposb nieprzemylany inaraajc przez to na uszczerbek wane elementy liturgii, majce swe korzenie wzasadach objawionych przez Boga iprzyjtych przez czowieka. Zdrugiej za
wita liturgia
29
strony podkrela, i nie znaczy to, e rytuay s absolutnie niezmienne, lub e ceremonie, ktre powstay jako rezultat historycznych okolicznoci, musz by za wszelk cen utrzymane. Kard. Montini owiadczy, i wsytuacji, kiedy zasadnicze sprawy zostan objte ochron, forma, wjakiej sprawowana jest liturgia, staje si tylko szat, ktra okrywa Boe Misterium iwwczas moe by zmieniona wsposb odpowiadajcy wspczesnym oczekiwaniom. Oczywicie, takie zmiany doda kardyna musz by przeprowadzone wsposb roztropny imdry. Ponadto kard. Montini stwierdzi, e projekt nie stanowi wadnym sensie rozdwiku wobec wypywajcego zBoga iwytworzonego przez katolikw dziedzictwa przeszoci. Przeciwnie, zdaniem mwcy wskazane byoby, aby po skoczonym Soborze zawizay si komisje, pracujce nad rnymi dziaami liturgii, aby uczyni to dziedzictwo wiekw iowoc Soboru bardziej widocznym, zrozumiaym ipoytecznym dla wspczesnego czowieka. Zaproponowa te wczenie do konstytucji oliturgii stwierdzenia, e widoczna powinna by troska biskupw odusze wiernych oraz e temat ten powinien by zachowany wpracach komisji posoborowych. Zupenie bezwiednie kard. Montini proponowa wprowadzenie zasad, ktrymi ju niedugo bdzie si musia kierowa jako Papie Pawe VI. Jeli chodzi ojzyk liturgii, kardyna owiadczy, e tradycyjny jzyk, taki jak acina, bdca domen Kocioa aciskiego, powinna by zachowana w tych czciach rytuau, ktre s cile sakramentalne i, wdokadnym tego sowa znaczeniu, kapaskie. Jakiekolwiek trudnoci wzrozumieniu przez laikat pouczenia co do witej liturgii powinny zosta niezwocznie usunite. Kard. Montini zadeklarowa te swoje serdeczne poparcie dla nurtu zmierzajcego ku temu, aby ceremonie zostay doprowadzone do znacznie prostszej formy. Nie oznacza to, jak podkreli kardyna, i zabieg w ma polega na umniejszeniu pikna Suby Boej iJej symbolicznej mocy. Chodzi tu ozwyke skrcenie ceremonii iusunicie znich tego, co si powtarza izaciem-
30
nia jej obraz. Kard. Montini by zdania, e ta zasada doprowadzi do waciwej reformy liturgii, poniewa jest blisza usposobieniu wspczesnego czowieka. Nastpnego dnia przemwienie wjzyku francuskim cho acina bya oficjalnym jzykiem debat wygosi wobec zgromadzenia soborowego Maximos IV Saigh, czcigodny, brodaty, osiemdziesicioczteroletni patriarcha melchicki zAntiochii, znany ze swego otwartego ipenego energii sposobu wyraania pogldw. Na wstpie wyjani, e cho nie naley do Kocioa obrzdku aciskiego, chciaby doda do dyskusji trwae dowiadczenia patriarchw ze Wschodu, ktrzy zwielkim zainteresowaniem ledz postp ruchu liturgicznego wKociele aciskim. Nazwa te projekt mianem wyjtkowego dziea. ...Jest to zasug pracy komisji, ktra projekt przygotowaa, jak rwnie dziaania ruchu odnowy liturgicznej, ktry sprawi, e utworzenie projektu stao si faktem. Po tym stwierdzeniu patriarcha powrci do sprawy jzyka. Jak zauway, sam Chrystus mwi jzykiem Jemu wspczesnych ludzi oraz sprawowa pierwsz wita Eucharysti wjzyku, ktry mg by zrozumiay dla wszystkich, ktrzy Go suchaj, to znaczy po aramejsku. Apostoowie podtrzymywali t praktyk. Nigdy nie przyszo im na myl, aby wczasie zgromadzenia chrzecijan celebrans czyta tekst Pisma witego, piewa psalmy, modli si iama chleb, uywajc jzyka innego ni mowa wsplnoty, ktrej suy. Kocioowi Wschodniemu uywanie aciny wliturgii Kocioa aciskiego wydaje si czym nienaturalnym. Patriarcha przypomnia te, e nawet Koci aciski przynajmniej do poowy III wieku naszej ery uywa jzyka greckiego wswojej liturgii, poniewa tym jzykiem mwili wierni owego czasu. Greka ustpia miejsca acinie, jako e wmidzyczasie jzyk aciski sta si jzykiem wiernych Kocioa rzymskiego. Dlaczego wic Koci rzymskokatolicki nie miaby dzisiaj powrci do reguy stosowania jzyka narodowego? pyta patriarcha. Na Wschodzie kontynuowa nigdy nie byo problemu jzyka liturgii. Kady jzyk moe spenia to zadanie, od kiedy psalmista powiedzia: Niech wszystkie narody chwal Pana!
wita liturgia
31
Dlatego te czowiek powinien wychwala Boga, gosi Ewangeli isprawowa wit Ofiar wkadym jzyku, niewane, w jakim. My, ludzie Kocioa Wschodniego, nie moemy poj, jak wierni mog si zbiera imodli wjzyku, ktrego nie rozumiej. acina jest martwa, aKoci jest ywy. Jzyk jest darem aski itej aski nonikiem Naley uywa jzyka ywego, poniewa przemawia on do ludzi, nie do aniow. Na zakoczenie patriarcha zasugerowa, aby nowa, powicona liturgii konstytucja dawaa konferencjom episkopatw prawo decydowania, czy iwjaki sposb jzyk narodowy moe by wprowadzony do obrzdw liturgicznych. Tekst konstytucji dawaby konferencjom episkopatu nie wicej ni prawo zaproponowania Stolicy Apostolskiej wRzymie wprowadzenia wswoim kraju jzyka narodowego do liturgii. Nawet Konferencja Biskupw wcale do tego nie jest potrzebna, gdy wniosek taki powinien mie rwnie prawo zoy kady katolik. Natomiast abp Enrico Dante, sekretarz witej Kongregacji Obrzdw, wystpi ostro przeciwko projektowi nowej konstytucji liturgicznej. To, co ustanowione wsprawie liturgii owiadczy musi nalee do wycznych kompetencji Stolicy witej . Zdaniem abp. Dantego, acina powinna zosta wdalszym cigu jzykiem liturgicznym, ajzyki narodowe mog by uywane dla pouczenia iwniektrych modlitwach. Ten pogld zosta poparty przez trzech innych czonkw Kurii Rzymskiej: kard. Antonio Bacciego, czonka witej Kongregacji Obrzdw, doskonaego acinnika; abp. Pietro Parente, konsultanta witej Kongregacji Obrzdw (rwnie pierwszego asystenta kard. Alfredo Ottavianiego wKongregacji witego Oficjum) oraz przez abp. Dino Staffiego, sekretarza witej Kongregacji Seminariw iUniwersytetw. Za kard. Giuseppe Siri, arcybiskup Genui, znany ze swych konserwatywnych pogldw, zasugerowa, aby poczona komisja zoona zczonkw Komisji Teologicznej iLiturgicznej zrewidowaa cay projekt. Dnia 30 padziernika 1962 r., czyli dzie po swoich siedemdziesitych drugich urodzinach, kard. Ottaviani skierowa do So-
32
boru protest przeciwko, jego zdaniem, drastycznym zmianom, jakie maj by wprowadzone we Mszy w. Czy prbujemy wzbudzi ciekawo, amoe nawet wywoa skandal wrd wierzcych chrzecijan, wprowadzajc zmiany do starodawnego, czcigodnego obrzdu, ktry jest obecnie oglnie znany? Obrzd Mszy w. nie moe by traktowany jak cz ubrania, ktr si modeluje wzalenoci od kaprysu danego pokolenia. Mwic bez tekstu pisanego (z powodu bardzo sabego wzroku), kard. Ottaviani przekroczy wyznaczony limit dziesiciu minut dla kadego wystpienia, co oczywicie nie uszo uwadze zebranych. Kard. Tisserant, Dziekan Prezydium Soboru, pokaza zegarek kard. Alfrinkowi, ktry przewodniczy posiedzeniu tego ranka. Gdy kard. Ottaviani przecign sw mow do pitnastu minut, kard. Alfrink uy dzwonka. Jednake mwca by tak zaabsorbowany swym wystpieniem, e nie zwrci uwagi na sygna amoe po prostu go zignorowa. Wwczas na znak kard. Alfrinka obsuga techniczna wyczya mikrofon. Kard. Ottaviani sprawdzi ten stan rzeczy, pukajc palcem wurzdzenie, po czym, wyranie zmieszany iupokorzony, wycofa si na swoje miejsce. Oto najpotniejszy kardyna Kurii Rzymskiej zosta wyciszony, azgromadzeni Ojcowie Soboru zaczli bi brawo, rozbawieni sytuacj. Kolejne gosy Ojcw wnosiy opoparcie dla sugestii kard. Fringsa, to znaczy proszono, aby dostarczy uczestnikom Soboru do wgldu peny tekst. Pojawio si ciche przekonanie, e za rozesanie skrconej formy konstytucji by odpowiedzialny kto wysoko postawiony wKurii Rzymskiej. Sytuacj ostatecznie wyjani kard. Carlo Confalonieri, czonek Kurii Rzymskiej iprzewodniczcy Podkomisji ds. Poprawek, ktra podlegaa Centralnej Komisji Przygotowawczej. Dnia 5 listopada owiadczy Ojcom Soboru, e jedynie jego podkomisja jest odpowiedzialna za zmiany wtekcie. To publiczne wyznanie zostao przyjte jako kolejny tryumf liberaw. Tej satysfakcji towarzyszyo za prawdziwe zwycistwo moliwo uzyskania brakujcych czci tekstu, azwaszcza Deklaracji, ktr usunito zprojektu podanego przez komisj przygotowawcz.
Prasa isprawy dyskretne
33
kto zna dzieje Soboru Watykaskiego I(18691870), zwoanego przez Papiea Piusa IX, musia zwrci uwag na przestrzeganie cisej tajemnicy, dotyczcej wszystkich moliwych aspektw Soboru. Papie wyjania wwczas, e tajemnica obrad przestrzegana bya wczasie wszystkich poprzednich soborw, nawet gdy nie byo szczeglnych zagroe. Lecz teraz, bardziej ni kiedykolwiek, taka ostrono wydaje si by nieodzowna owiadczy Pius IX kiedy kada okazja jest szybko wykorzystywana przez silne i destruktywne moce niegodziwoci do inspirowania penych nienawici atakw na Koci katolicki ijego doktryn. To wymaganie zachowania cisej tajemnicy oraz brak biura prasowego zmuszay dziennikarzy pracujcych przy obsudze Soboru do zdobywania informacji nieuczciw drog. Wrezultacie doniesienia dziennikarzy byy oceniane przez wadze Kocioa jako pozbawione obiektywizmu iwywaenia, nawet jeli intencje sprawozdawcw nie byy ze. Aby unikn powtrzenia tej sytuacji wczasie Soboru Watykaskiego II, zdecydowano wczeniej, e uczyni si wszystko, aby zapozna dziennikarzy zautentycznymi informacjami. Na konferencji prasowej, zwoanej przez kard. Tardiniego 30 padziernika 1959 roku zudziaem ponad stu dziennikarzy, ogoszono, e zostanie stworzone Biuro Prasowe Soboru, aby da dziennikarzom moliwo uzyskania precyzyjnych oraz istotnych informacji, dotyczcych rnych prac Soboru. Wspomniane Biuro Prasowe otworzyo swe podwoje 18 kwietnia 1961 roku, przedstawiajc serwis informacyjny Centralnej Komisji Przygotowawczej. Wydano wtym czasie sto dwanacie biuletynw informacyjnych, zwizanych zokresem przedsoborowym. W czerwcu 1961 roku Papie Jan XXIII powiedzia na specjalnym spotkaniu osobom zaangaowanym wprace przygotowawcze Soboru, e nie chciaby zapomnie odziennikarzach, ktrych zainteresowanie wiadomociami pochodzcymi zSoboru wpe-

ADY,
34
ni docenia. Niemniej doda Ojciec w. witajc ich uprzejmie, chcielibymy zwrci uwag na fakt, i Sobr nie jest ani sesj akademii naukowej, ani nie s to obrady parlamentu. Mona by raczej okreli Sobr jako uroczyste spotkanie hierarchii Kocioa wcelu przedyskutowania wszystkich spraw Kocioa dotyczcych dobra ludzkich dusz. Rozumiemy, e jest to interesujce dla dziennikarzy. Naley jednak pamita, e wymaga to specjalnego szacunku ipowcigliwoci wrelacjach. W padzierniku tego samego roku Papie przyj na specjalnej audiencji przedstawicieli prasy, gdzie owiadczy, e uczynione zostanie wszystko, aby zagwarantowa dziennikarzom szczegowe informacje na temat prac przygotowawczych iprzebiegu Soboru. Zdajemy sobie spraw ze znaczenia prasy, ktra moe zapozna wiat zwydarzeniem Soboru iprzedstawi jego prace wwietle prawdy. le by si jednak stao, gdyby zbraku wystarczajcych informacji czy te wwyniku braku dyskrecji iobiektywizmu spojrzenia wane problemy religijne zostay przedstawione wsposb wypaczony iposuyy niedobrym celom. Miesic pniej Ojciec w. ogosi wobec Centralnej Komisji Przygotowawczej, e nie wszystkie wiadomoci mog by podawane prasie. S pewne przedmioty rozwaa ktre musz zosta okryte milczeniem. Sze dni przed otwarciem Soboru kard. Amleto Cicognani, Sekretarz Stanu, pobogosawi izainaugurowa oficjalne otwarcie Biura Prasowego Soboru, ktre zostao usytuowane wpobliu Bazyliki w. Piotra wRzymie. Biuro zostao wyposaone wnowoczesne urzdzenia iwcigu czterech sesji Soboru wydao sto siedemdziesit sze biuletynw oraz opracowao sto czterdzieci jeden specjalnych studiw wjzykach: angielskim, francuskim, woskim, niemieckim, hiszpaskim, portugalskim, polskim, arabskim ichiskim. Jeszcze zanim Biuro Prasowe Soboru zaczo wpeni obsugiwa obrady, ju ponad tysic dziennikarzy zcaego wiata otrzymao akredytacj. Msgr. Fausto Vallainc, dyrektor Prasowego Biura Soboru, odpowiada za wyniki dziaa wczasie
35
Sesji Pierwszej bezporednio przed Sekretarzem Generalnym, co okazao si rozwizaniem niezadowalajcym izostao zmienione przed Sesj Drug. Wdniu otwarcia Soboru msgr. Vallainc wyda specjalny biuletyn, bdcy wskazwk dla dziaa dziennikarzy: Biuro Prasowe Soboru zrobi wszystko, co jest wjego mocy, aby speni oczekiwania prasy iuatwi prac korespondentw. Oczywicie Biuro musi wprowadzi pewne ograniczenia, awic kada informacja, zanim zostanie wysana wwiat, musi uzyska aprobat idla dobra Soboru nie moe sta si przyczyn pogwacenia prawa do zachowania koniecznej dyskrecji ipowcigliwoci wwydawaniu opinii. Sprawa zachowania tajemnicy bya ujta wtrzech artykuach Przepisw Proceduralnych Soboru, zatwierdzonych przez Jana XXIII na dwa miesice przed otwarciem Sesji Pierwszej. Wbardzo uprzejmej formie, zapraszajc dziennikarzy pracujcych dla orodkw spoza Kocioa katolickiego, art. 18 przewidywa co nastpuje: Obserwatorzy maj prawo informowa reprezentowan przez siebie spoeczno na temat wydarze soborowych. S jednak zobowizani zachowa dyskrecj wobec wszystkich innych osb, wtaki sam sposb, jaki obowizuje Ojcw Soboru, oczym mwi art. 26. Okrelenie zobowiza, dotyczcych Ojcw Soboru, byo bardzo zwize: Ojcowie maj obowizek utrzymywania wtajemnicy przebiegu obrad Soboru oraz opinii wygaszanych indywidualnie. Zobowizanie do zachowania tajemnicy, wyraone wart. 27, byo jeszcze surowsze: Penomocnicy, eksperci Soboru, osoby delegowane na Sobr, osoby dziaajce zurzdu iwszyscy inni, ktrzy maj do czynienia ze sprawami Soboru, s zobowizani wobecnoci przewodniczcego lub jego delegata zoy przysig, stwierdzajc, e bd uczciwie wykonywa swoje obowizki izachowaj dyskrecj wsprawach dokumentw, dyskusji, opinii poszczeglnych Ojcw oraz przebiegu iwyniku gosowania. Cho msgr. Vallainc czyni heroiczne wysiki, aby dostarczy dziennikarzom informacje, byy one jednak do tego stopnia pozbawione konkretnych nazwisk, e prasa nie moga nikogo cytowa. Dyrektor Biura Prasowego sta przed dylematem: wiedzia, czego chc repor-
36
terzy izdawa sobie spraw zwanoci ich prb, lecz nie mg ich speni. Sytuacja ta bardzo denerwowaa dziennikarzy, zktrymi msgr. Vallainc pozostawa wcodziennym kontakcie. Gdyby zaryzykowa dostarczenie wikszej ni zwykle iloci informacji, wwczas mogliby si znale Ojcowie, ktrzy uznaliby, e jest to stronnicze wobec liberaw lub konserwatystw (albo te szkodliwe dla prac zgromadzenia) idonieliby otym wadzom Soboru, amsgr. Vallainc otrzymaby nowe, specjalne wytyczne od abp. Feliciego. Wobec tego Vallainc musia dziaa zachowujc jak najwiksz neutralno. W cigu Sesji Pierwszej ekipy dziennikarzy uyway rnych kanaw, aby przyspieszy udoskonalenie przepywu informacji. Hiszpaskie Centrum Informacyjne skierowao spraw do Sekretariatu Soboru; bardziej lub mniej formalne zaalenie zoyy Stany Zjednoczone. Zaalenia skadali te poszczeglni dziennikarze, anawet sami biskupi. Cho nastpia pewna poprawa wwydawaniu biuletynw, nie bya ona jednak wystarczajca. Informacja biuletynowa kada nacisk na podawanie informacji oglnych zpominiciem drobiazgw, wkrtce jednak okazao si, e przemilczane szczegy wanie drobiazgi byy do istotne. Wydawao si, e obie strony wtym sporze dysponoway na rwni argumentami ie wytworzy si wten sposb podzia na dwa przeciwstawne obozy nie byo tak jednak wistocie. Prby zmian dotyczcych przekazu informacji wyszy niespodziewanie spord samych Ojcw. Zwaszcza Kanadyjczycy proponowali odtajnienie obrad izezwolenie prasie na udzia wnich. Ta propozycja spotkaa si nie tylko ze sprzeciwem wikszoci Ojcw, lecz zostaa te formalnie odrzucona przez Prezydium Soboru. Zobowizanie do przestrzegania tajemnicy nie zostao nigdy oficjalnie zniesione lub choby ograniczone wczasie trwania Sesji Pierwszej. Tote nic dziwnego, e 16 listopada kard. Manuel Goncalves Cerejeira zLizbony, powstawszy zmiejsca, owiadczy, e musi powiadomi zebranych odokonanej przez siebie smutnej obserwacji. Polegaa ona na tym, e wszystko, oczym mwi si wczasie spotka Ojcw, jest publikowane dwa dni pniej wprasie.
37
Wrzeczywistoci wiele ztego, co Ojcowie uwaali za przeciek informacji, pochodzio zBiura Prasowego Soboru. Kadego dnia po obradach odbywaa si wCentrum Prasowym krtka konferencja dla dziennikarzy, aw dwie lub trzy godziny pniej te same informacje trafiay do biuletynw informacyjnych. Wielu Ojcw znajdowao si wkopotliwej sytuacji, odmawiajc udzielenia informacji osobom spoza Soboru, po to, aby zobaczy te same wiadomoci wporannych gazetach. Bywao te inaczej. Francuski La Croix, dziennik wydawany wParyu przez augustynianw, cieszy si szczeglnym zaufaniem francuskiej hierarchii. Biskupi wiedzieli, e dziennik wydrukuje dokadnie to, co si mu przekae ie nie uczyni sensacji zotrzymanych wiadomoci. Wrezultacie w La Croix zaczy si pojawia liczne idugie cytaty zsoborowych wystpie biskupw francuskich. Abp Ren Stourm zSens, rzecznik prasowy hierarchii francuskiej, owiadczy pniej, e francuscy biskupi czuli si odpowiedzialni za swoje diecezje iuwaali, e powinny by one dobrze poinformowane wobec czego posugiwali si pras. Wielu Ojcw Soboru zWoch, Francji iKanady wysyao co tydzie do swych gazet diecezjalnych wiadomoci na temat prowadzonych obrad. Niektre ztych biuletynw prasowych, tak jak to miao miejsce wprzypadku kard. Montiniego, przedrukowywano szeroko wprasie. Arcybiskupkoadiutor John Patrick Cody nadawa przez radio cotygodniow audycj zRzymu do Nowego Orleanu. Poczenie odbywao si przy pomocy telefonu, lecz dziao si tak dopiero wczasie Sesji Drugiej. Rwnoczenie zotwarciem Soboru Watykaskiego II utworzyo si wRzymie kilka narodowych centrw informacyjnych. Nabray one szybko duego znaczenia zpowodu oglnego zapotrzebowania prasy na informacje oSoborze. Zaczy mie take niespodziewanie wpyw na jego obrady. Najlepiej opracowany, najbardziej wpywowy iregularny by serwis informacyjny utrzymywany przez hierarchi Stanw Zjednoczonych. Mona go uzna za jeden znajwaniejszych elementw wkadu tej hierarchii do Soboru. Oficjalnie znany by jako
38
Zesp Prasowy Biskupw Amerykaskich. Pracowa wramach ogranicze ustalonych przez Sobr, ale jego celem byo dostarczanie szerszych wiadomoci na temat obrad oraz nawietlanie spraw duej wagi, poddawanych soborowym debatom. Wcigu Sesji Pierwszej Zesp zawsze liczy jedenastu czonkw. Wszyscy oni byli ekspertami wdziedzinach objtych dyskusjami soborowymi awic wzakresie teologii dogmatycznej, teologii moralnej, Pisma witego, ekumenizmu, historii soborw, prawa kanonicznego, liturgii, seminariw itp. Owi eksperci mogli wyjania pojawiajce si definicje izaoenia, zaopatrujc pras wmateriay pomocnicze dotyczce biecych tematw Soboru. Wraz zrozwojem prac soborowych zwikszaa si te ilo wiadomoci podawanych przez Amerykaski Zesp Prasowy. Hierarchia niemiecka utworzya centrum informacyjne, wktrym biskup lub teolog odczytywa raz wtygodniu informacje zkomentarzami. Hierarchia hiszpaska otworzya biuro, ktre zajmowao si gwnie informowaniem episkopatu hiszpaskiego. Biskupi holenderscy otworzyli centrum dokumentacyjne, ktre wcigu Sesji Pierwszej wydao seri czterdziestu opracowa wjzyku holenderskim. Biura informacyjne otworzyy te Francja iArgentyna. W czasach, gdy moje Biuro Prasowe zajmowao si informowaniem opracach przygotowawczych do Soboru, szef rzymskiej edycji Newsweeka, Curtis Pepper, udzieli mi bezcennej rady: Nic nie zastpi wywiadw zwanymi ludmi. Przypomnia mi spotkanie wiatowej Rady Kociow wNew Dehli, gdzie on ijego wsppracownicy wykorzystywali kad okazj do przeprowadzenia wywiadw zludmi Kocioa. Wyjaniono wten sposb dwuznacznoci powiedzia Pepper a poza tym metoda wywiadw stwarzaa szans wikszej poprawnoci wypowiedzi ze strony prasy. Pogld zosta potwierdzony przez Roberta Kaisera zrzymskiego wydania Time, ktry podsun mi wan uwag: To, czego potrzebuje prasa, to dostp do biskupw iteologw, ktrzy mog mwi otwarcie iszczerze oczym, dziki czemu sprawa oywa wumysach dyskutujcych nad ni ludzi.
39
Jednak wielu zOjcw Soboru, przybyych do Rzymu, nie ufao prasie. Obawiali si, e mogliby by zacytowani niewaciwie, niezgodnie ztym, co powiedzieli idlatego odrzucali proby owywiady. Pewne podziay tworzone byy przez samych dziennikarzy przez przynaleno jzykow. Poniewa byem ksidzem iczonkiem midzynarodowego, wielojzycznego zgromadzenia misjonarzy, miaem znacznie lepsz pozycj, jeli chodzi onawizywanie kontaktw zOjcami zrnych czci wiata. Jak kady zdziennikarzy musiaem przedrze si za zason tajemnicy. Przekonany przez Peppera iKaisera oznaczeniu konferencji prasowych oraz wywiadw, czuem, e musz znale sposb, aby Ojcowie wypowiadali si wobec mnie bez lku, e zami soborowe zobowizanie zachowania tajemnicy obrad. Jednoczenie ich wypowiedzi musiay dotyczy toku obrad; rozmowy zOjcami na tematy poboczne nie byy dostatecznie wane. Rozwizanie problemu przyszo nadspodziewanie prosto. Zamiast pyta Ojcw oprzebieg obrad, zadawaem im pytanie, dotyczce potrzeb iycze wyraanych wich diecezjach wodniesieniu do tematu aktualnie dyskutowanego. Taka informacja nie amaa zasad tajnoci, adotyczya jednoczenie najwaniejszego wdanej chwili problemu. Jasne byo, e wwypowiedzi biskupa odezwie si echo tego, nad czym on sam ijego koledzy dyskutowali wczasie spotkania soborowego. Aby wykluczy obawy biskupa przed niecisym zacytowaniem jego wypowiedzi, sugerowaem zawsze autoryzacj tekstu przed oddaniem go do druku. Wten sposb zaatwiaem spraw akceptacji wypowiedzi wjzyku rodzimym biskupa itumaczenia, ktre na yczenie interlokutora zawsze mogo by przez niego sprawdzone. Po uzyskaniu autoryzacji, ju na nastpnej konferencji prasowej kady dziennikarz mg otrzyma mj biuletyn, wydrukowany wjego ojczystym jzyku. Biuletyny zawieray wiele bezporednich wypowiedzi, na co prasa miaa zezwolenie. Taka procedura gwarantowaa prawdziwo iprawn poprawno informacji, uwalniajc jednoczenie biskupw od obaw. Konferencja prasowa prowadzona bya wdwch, czasem wtrzech jzykach,
40
biuletyn drukowano wszeciu. Wten sposb Serwis Informacyjny Sowa Boego by wstanie zorganizowa pitnacie konferencji prasowych dla siedmiu biskupw iomiu arcybiskupw zdwunastu krajw wcigu Sesji Pierwszej. Praktyka ta bya kontynuowana wczasie nastpnych sesji Soboru.
jako pierwszego tematu obrad Soboru pocign za sob szereg niespodziewanych efektw ubocznych. Zpraktycznego punktu widzenia wprowadzenie do ycia Kocioa zmian wliturgii miao najwiksze znaczenie dla biskupw misyjnych oraz pochodzcych zAzji iAfryki. By moe, gdyby debata soborowa zacza si od jakiego innego tematu, nie okazaliby oni od samego pocztku tak duej aktywnoci inie kontynuowaliby swego zaangaowania wdalszym przebiegu Soboru. Jeli chodzi otemat wyjciowy Soboru, rozumieli oni lepiej ni inni znaczenie reformy liturgicznej, zwaszcza wodniesieniu do stosowanego jzyka. Jednoczenie zdawali sobie spraw zfaktu, te sami nie s wstanie przeforsowa zmian. Gdy tylko biskupi zEuropy okazali swoj ch przeprowadzenia reformy liturgii, biskupi Azji iAfryki wsparli te dziaania, przyczyniajc si do wzrostu ich rozmiaru isiy. Jeszcze jedn konsekwencj priorytetu, jaki otrzymaa wobradach Soboru liturgia, by czas, ktry wten sposb zyskano, gwnie dziki krytyce o. Schillebeeckxa oraz innych oponentw wobec czterech pierwszych projektw konstytucji, czas na okrelenie wtych dokumentach punktw budzcych wtpliwoci ina wynikajc znich konieczno przeprowadzenia kompletnej rewizji schematw. Wzwizku ztymi kwestiami zorganizowano szereg wykadw, wktrych Ojcowie bardzo licznie uczestniczyli. Jedynym przedstawicielem Azji wKomisji Liturgicznej by bp Willem van Bekkum zRuteng (Indonezja), z pochodzenia Holender, czowiek omidzynarodowej sawie, zdobytej wystpieniami na temat reformy liturgicznej imisji na Kongresie Duszpasterstwa
YBR LITURGII
Liturgia zmisyjnego punktu widzenia
41
Liturgicznego wAsyu w roku 1956. Jego kandydatura do Komisji Soboru uzyskaa wielkie poparcie przymierza europejskiego, po czci dlatego, e swoje wyksztacenie liturgiczne bp Bekkum otrzyma od dwch najwikszych przywdcw ruchu liturgicznego, pochodzcych zNiemiec iz Austrii. Dnia 23 padziernika, dzie po otwarciu dyskusji na temat projektu Konstytucji oliturgii, poprosiem biskupa van Bekkuma ozezwolenie na konferencj prasow zjego udziaem. Zapowiadanym tematem bya adaptacja obrzdw liturgicznych do kultury indonezyjskiej. Jak byo do przewidzenia, przedstawiciele prasy zjawili si licznie. Ksidz biskup przekaza zebranym ciekaw informacj, e udao mu si przy pomocy ludu Indonezji schrystianizowa ludowe wita zzachowaniem struktur socjoreligijnych. Przed otwarciem Soboru bp. van Bekkumowi wydawao si, e jego propozycje nie maj szans powodzenia, lecz teraz jest nastawiony optymistycznie. W czasie prywatnego spotkania zbiskupamimisjonarzami zrnych czci wiata, ktre odbyo si kilka dni wczeniej mwi biskup dowiedziaem si, e nasze dowiadczenia zRuteng powtarzane s wielokrotnie wcaej Azji iAfryce. Zradoci odnalazem wrd wielu zamieszkaych na Zachodzie ekspertw od tego tematu wielk yczliwo wzgldem idei podobnych zmian liturgicznych. Tradycyjne obrzdy indonezyjskie, takie jak wito zmarych czy rozpoczcie nowego roku rolniczego, mog przej bezpieczn transformacj chrzecijask, usankcjonowan przez Koci. Wkwestii uywanego jzyka bp van Bekkum podkreli znaczenie dobrowolnoci ichtnego udziau wnaboestwach oraz we wsppracy zKocioem. Go konferencji prasowej podkreli, e takie spontaniczne uczestnictwo bardzo si zmniejsza przy zastosowaniu obcego jzyka. Biskup wyrazi nadziej, e jzyki inne ni acina, na przykad jzyki Afryki iAzji, mog sta si, jak to okreli, jzykami sakramentalnymi przez wprowadzenie ich do liturgii, zwaszcza wczasie Mszy w. W rezultacie zakoczy sw wypowied bp van Bekkum osignlibymy bogatsz i ywsz liturgi.
42
Wracajc zkonferencji prasowej bp van Bekkum spotka abp. Bernardina Gantina, Afrykanina, zarzdzajcego diecezj wKotonu(Dahomej). Dowiedziawszy si oprzebiegu konferencji prasowej, abp powiedzia swemu koledze: Jeste naszym rzecznikiem, ordownikiem naszych spraw. Wgodzin pniej woskie imidzynarodowe massmedia zadziwiy swych czytelnikw, przedstawiajc w obszernym wywiadzie pogldy bp. van Bekkuma. Rwnie LOsservatore Romano doczyo do grona tych czasopism. Komentarz samego biskupa na temat konferencji prasowej, ktra trwaa ptorej godziny, brzmia nastpujco: Nigdy nie mgbym przedstawi tak wielu wanych spraw wcigu przysugujcych mi dziesiciu minut wystpienia soborowego. Wywiad zbp. van Bekkum da tak dobre rezultaty, e postanowiem powtrzy ten eksperyment. Wniedziel 28 padziernika zapytaem abp. Eugene DSouza zNagpur (Indie), czy nie zechciaby przedstawi dziennikarzom swoich przemyle, dotyczcych moliwoci wykorzystania wliturgii Kocioa katolickiego jzyka uywanego wIndiach iadaptacji miejscowych zwyczajw. Stwierdzajc, e sprawa zmian liturgicznych posuna si do przodu dziki publicznemu wystpieniu bp. van Bekkuma, arcybiskup wyrazi zgod ikonferencja odbya si nastpnego dnia. Abp DSouza mia podstawy, aby uwaa, e opozycja wobec reformy liturgii jest bardzo silna. Niedawno kard. Dpfner powiedzia do niego: Stoimy przed grubym, kamiennym murem inie wyglda na to, bymy zdoali go przebi. Abp DSouza owiadczy wobec dziennikarzy, szczelnie wypeniajcych pomieszczenie: Obrzd maestwa stosowany wKociele katolickim jest generalnie niezrozumiay dla naszych hinduskich katolikw, yjcych na obszarach rolniczych, daleko od miast. Aby uczyni go atwiejszym do przyjcia, wniektrych regionach Indii do obrzdu katolickiego wczono pewne lokalne zwyczaje. Na przykad, poniewa wrczenie obrczki nic nie oznacza dla wielu czonkw naszego Kocioa wIndiach, zgodnie ze star hindusk tradycj m wrcza onie naczynie zwane thalee. Winnych
43
miejscach jako zewntrznego znaku lub symbolu zawarcia zwizku maeskiego uyto wza maeskiego wdosownym tego sowa znaczeniu Obrzdy wikszoci sakramentw isakramentaliw powinny nabra lokalnego kolorytu. W kwestii jzyka arcybiskup doda: Uycie jzyka narodowego przy udzielaniu sakramentw jest koniecznoci zprostego powodu: pikno isens obrzdu byyby kompletnie zatracone, poniewa ludzie nie rozumiej aciny. Jeli lokalne jzyki izwyczaje nie zostan wprowadzone do liturgii, Koci katolicki nigdy znaczco nie rozwinie si wnaszym kraju Podobne uwagi mona byo znale wwypowiedzi bp. Lawrence Nagae zUrawy (Japonia) wczasie kolejnej konferencji prasowej. Biskup by zdania, e powolny postp katolicyzmu wJaponii (ok. 300 tys. katolikw) jest wynikiem prezentowania zbyt zachodniego stylu obrzdw. Jeli katolicyzm ma by przyjty przez klas ludzi pracujcych, ktrzy stanowi zasadnicz mas japoskiej populacji, Koci katolicki musi si pokaza jako bardzo nowoczesna idynamiczna sia duchowa ispoeczna. Musi mie co specjalnego do powiedzenia izaoferowania wspczesnemu czowiekowi, aby zdoa pocign go ku sobie. Wspczesny Japoczyk, widzc wKociele katolickim tylko ceremonie iformalne praktyki, odbiera t religi podobnie jak wasn, tradycyjn, jako co przestarzaego i co gorsza martwego, awic nie mogcego mie czynnego zastosowania wcodziennym yciu. Dlatego te bp Nagae wzywa do uproszczenia ceremonii liturgicznych oraz zwikszenia przystpnoci liturgii dla czowieka, tak, aby mg on uczestniczy wobrzdach we wsplnocie razem zosob duchown. Zdaniem biskupa trzeba by byo wyeliminowa niektre elementy wzite zcywilizacji zachodniej, anie tumaczce si waden sposb na jzyk obyczajw japoskich. Naley do nich np. klkanie. W Japonii, gdy chcemy odda komu cze, gboko si kaniamy. Wolelibymy wic zastosowa taki obyczaj wmiejsce klczenia. Inne ceremonie isymbole rwnie bywaj niezrozumiae dla Japoczykw. Naley do nich na przykad caowanie relikwii lub symboli
44
religijnych wczasie naboestw. T praktyk naleaoby ograniczy kontynuowa bp Nagae poniewa pocaunek wobrzdach liturgicznych na Wschodzie jest czym nie na miejscu. Biskup zauway te, e le przyjmowane jest czste stosowanie znaku krzya. Dzie 5 listopada 1962 roku by dziewitym dniem dyskusji nad projektem Konstytucji oliturgii witej. Dwudziestu piciu Ojcw, czonkw Soborowej Komisji Liturgicznej, dyskutowao nad najwaniejszymi tematami, wprowadzao zmiany przegosowywane zdnia na dzie. Byy gosy dotyczce skrcenia modlitwy celebransa, odmawianej ustp otarza; zwrotu koczcego Msz w.: Ite, missa est; kocowego bogosawiestwa; uywania osobnego pulpitu dla Liturgii Sowa, aotarza jedynie do sprawowania Najwitszej Ofiary. Poruszono spraw sw kapana, wypowiadanych przy rozdawaniu Komunii w. Proponowano uycie prostego wyraenia: Corpus Christi (Ciao Chrystusa). Jednym zmwcw tego ranka by bp William Duschak zCalapan na Filipinach, urodzony wNiemczech. Ksidz biskup wyrazi zdecydowan potrzeb stworzenia obrzdu, jak to okreli, Mszy ekumenicznej, uksztatowanej na wzr Ostatniej Wieczerzy irnej od obrzdu Mszy aciskiej. Komunikat wydany przez Biuro Prasowe Soboru nie wspomina owystpieniu bp. Duschaka. Mwi natomiast okoniecznoci zachowania obecnej struktury Mszy w. zca jej istot, zaznaczajc, i dozwolone mog by tylko niewielkie zmiany. Jednake wczasie konferencji prasowej zorganizowanej tego samego popoudnia dla bp. Duschaka dziennikarze dowiedzieli si o jegowystpieniu wczasie posiedzenia Komisji Liturgicznej. Fakt ten wzbudzi ogromne zainteresowanie. Aby poinformowa dziennikarzy oprzewidywanej konferencji,tego samego popoudnia rozwiesiem ogoszenia przy frontowych schodach Biura Prasowego Soboru, poniewa wczasie trwania Sesji Pierwszej nie mona byo podawa takich wiadomoci wbiuletynie. Natomiast umieszczenie informacji pod skrzydami Biura Prasowego dawao dziennikarzom pewno, e konferencja jest oficjalna.
45
Bp Duschak powiedzia przedstawicielom prasy, e powici cae swoje ycie duszpasterstwu liturgicznemu, studiom nad t dyscyplin ie jego propozycja jest owocem trzydziestu lat pracy duszpasterskiej na Filipinach. Mj pomys owiadczy biskup polega na wprowadzeniu Mszy w. ekumenicznej, pozbawionej, jak tylko to moliwe, historycznych nawarstwie, opartej na Najwitszej Ofierze Chrystusa igboko zakorzenionej wPimie witym. Rozumiem przez to, e Msza w. powinna zawiera podstawowe elementy Ostatniej Wieczerzy, powinny by wniej uywane zrozumiae zachowania ijzyk, zzastosowaniem metody iducha modlitwy oraz sw uytych wWieczerniku. Powinno to stworzy taki rodzaj celebrowania Mszy w., wktrej wszyscy czonkowie wsplnoty, nawet ci, ktrzy uczestnicz wniej po raz pierwszy, mogliby bez dodatkowych wyjanie, zatwoci zrozumie istot Misterium. Zdaniem biskupa modlitwy wprowadzone przez czowieka powinny by stosowane oszczdnie na korzy sw zPisma witego oraz sw samego Chrystusa, wypowiedzianych wczasie Ostatniej Wieczerzy przede wszystkim sw ustanowienia Najwitszego Sakramentu oraz Jego witej modlitwy ojedno. Mona by rwnie uy sw zacht w. Pawa, dotyczcych Eucharystii, zawartych wPierwszym Licie do Koryntian. Bp Duschak nie akceptowa konwencjonalnych przyczyn, przemawiajcych za utrzymaniem kanonu Mszy w. wstanie nienaruszonym. Jeli czowiek potrafi przez stulecia uksztatowa obrzd Mszy w. mwi dalej biskup czemu najwikszy zdotychczasowych soborw nie miaby mie swego udziau wtym twrczym dziele? Dlaczego nie mona wprowadzi zarzdzenia onowym ksztacie Mszy w. zachowujc nalen cze, lecz speniajc oczekiwania wspczesnego czowieka ipozwalajc na lepsze jej zrozumienie? Istota Najwitszej Ofiary powinna zosta nienaruszona. Jednak obrzd, forma, jzyk powinny by dostosowane do naszych czasw ipozwoli wten sposb wspczesnemu czowiekowi na osignicie wikszych, duchowych korzyci. Caa Msza w. powinna by odprawiana gono, wj-
46
zyku narodowym ikapan powinien by zwrcony twarz do ludzi. Wierz, e gdy wiat otrzyma tak now form eucharystycznej celebracji, wiara chrzecijan niekatolikw moe zosta odnowiona lub nawet skorygowana. Bp Duschak podkrela, i nie proponowa zupenego zniesienia aktualnie istniejcej Mszy aciskiej. Sugerowa natomiast wprowadzenie pewnych zmian wstrukturze Mszy w. Zapytany, czy jego propozycja zostaaby przyjta przychylnie przez ludzi, ktrym suy, odpowiedzia: Nie, przypuszczam, e spotkaaby si zopozycj, tak jak to si dzieje wprzypadku wielu biskupw. Ale sdz, e po wprowadzeniu w ycie propozycja ta uzyskaaby akceptacj. Kiedy pewna konserwatywna, a wysoko postawiona osobisto kocielna zBiura Prasowego Soboru zobaczya przygotowany przeze mnie biuletyn zwypowiedziami bp. Duschaka, zupenie powanie polecia mi zbada moje sumienie. Kazano mi zaprzesta wydawania mojego serwisu informacyjnego, gdy jest to zadanie Soborowego Biura Prasowego. Lecz kiedy poprosiem orad jednego zbardziej postpowych Ojcw Soboru, usyszaem: Dziaaj tak dalej! Jeli wpadniesz wkopoty, postaramy si ciebie z nich wycign. Zanim zakoczy si Sobr, Rada Wykonawcza do Konstytucji o witej liturgii zatwierdzia trzy zmiany we Mszy w., wprowadzone na zasadzie eksperymentu: Msza wita wcaoci miaa by odprawiana gono iwjzyku narodowym zkanonem wcznie, aksidz mia celebrowa Najwitsz Ofiar zwrcony twarz do ludzi. Tak oto wikszo propozycji bp. Duschaka zostaa wprowadzona wycie.
ycie chrzecijanina nie polega...
47
dniach listopada 1962 roku miaem kontakt zabp. Geraldo Sigaud zDiamantiny wBrazylii, ktry by mi znany jako konserwatysta to znaczy Ojciec Soboru, zachowujcy znaczn ostrono wpopieraniu zmian. Tonem penym zawodu zauway, e organizuj konferencje prasowe tylko zojcami, ktrzy popieraj wprowadzenie jzyka narodowego wliturgii. Natychmiast upewniem go, e jeli jest Ojcem Soboru sprzyjajcym utrzymaniu aciny wliturgii Mszy w., achciaby otym porozmawia zpras, jestem gotowy bezzwocznie tak konferencj zorganizowa. Arcybiskup odpowiedzia mi, e zna kogo takiego iwcigu dwudziestu czterech godzin przedstawi mnie swemu przyjacielowi, bp. Antonio de Castro Mayer zCampos (Brazylia). Konferencja prasowa odbya si 7 listopada iwzio w niej udzia wielu dziennikarzy. Swoje stanowisko bp Mayer argumentowa nastpujco: Czy moemy mie pewno, e tumaczenie Mszy w. na jzyk narodowy odda wiernie wszystkie niuanse aciskiego tekstu? Mamy tu do czynienia zpowan kwesti, ktra nie moe by rozstrzygnita bez gbokiego namysu. Zdaniem biskupa uywanie jzyka nie cakiem zrozumiaego dla wszystkich nadaje pewnego dostojestwa Subie Boej, tworzc aur tajemniczoci, co jest naturalne wsprawach zwizanych zBogiem. Nastpnie bp Mayer powiedzia, e mdro stuleci podyktowaa uycie archaicznego jzyka wsprawowaniu pewnych, nie tylko aciskich obrzdw Kocioa katolickiego. Dotyczy to take niektrych religii niekatolickich. Aodkd istnieje wiele przekadw mszaw na ywe jzyki, nie wida koniecznoci, aby ksidz odprawia Msz w. wjzyku narodowym. Bp Mayer wtpi, aby wprowaPIERWSZYCH
ycie chrzecijanina nie polega na gromadzeniu starodawnych zwyczajw
48
dzenie jzyka narodowego przyczynio si do duchowego oywienia ludzi inarodw, jak uwaali propagatorzy tego pomysu. Jednoczenie ksidz biskup przyzna, e w pewnych krgach kulturowych, wktrych jzyk daleko odbiega od aciny, mona by dokonywa stopniowych przemian. Polegaaby one na zastpieniu aciny jzykiem bliszym lokalnej kulturze, zakadajc, e uniwersalne, podstawowe elementy Mszy w. pozostan niezmienione. Wyjani te, e mwic ozmianie jzyka niekoniecznie mia na myli jzyk danego narodu. Ponadto zamiana musiaaby przebiega stopniowo z inspiracji ipod nadzorem Stolicy Apostolskiej, ktra cieszy si specjaln pomoc Ducha w. wprzeprowadzaniu wszystkich Boych spraw izbawianiu dusz. Wedug opinii bp. Mayera dla ludzi Zachodu zmiana taka nie jest wcale konieczna, poniewa znaj oni acin iaciski obrzd. Jakiekolwiek zmiany wtej kwestii, rwnie wprzyszoci, wydaway si biskupowi pozbawione przyczyn. Uwagi bp. Mayera ostro kontrastoway ze zdaniem Papiea, Jana XXIII, wyraonym przez Ojca w. wczasie publicznej audiencji, udzielonej po tym, jak Papie dziki wewntrznej telewizji obserwowa porann sesj. Oceniajc zachowanie Ojcw, Jan XXIII powiedzia: Sprawa, ktr si wtej chwili zajmujemy, to nie jest kwestia uwanego studium nad zawartoci starego muzeum czy te szkoy mylenia, posiadajcej wielowiekowe tradycje. Bez wtpienia rozwaania takie s poyteczne, tak jak poyteczne jest zwiedzanie staroytnych zabytkw, lecz to nie wystarczy. yjemy dla przyszoci, doceniajc oczywicie to, co przeszo ma nam do zaoferowania zuwagi na swoje dowiadczenia. Jednak powinnimy i dalej, do przodu, drog, ktr nasz Pan otworzy przed nami. eby nie byo nieporozumienia co do znaczenia wypowiedzianych sw, Ojciec wity na zakoczenie audiencji doda: ycie chrzecijanina nie polega na gromadzeniu starodawnych zwyczajw. Poprzedniej soboty swoje poparcie dla uycia wliturgii jzyka narodowego Ojciec w. wyrazi jasno sowem iczynem. Bya to czwarta rocznica wyboru Jana XXIII na urzd papieski iwier-
ycie chrzecijanina nie polega...
49
ni Rzymu oraz Ojcowie Soboru zebrali si licznie na uroczystej Mszy w., odprawianej wBazylice w. Piotra. Przemawiajc po acinie do Ojcw, Papie powiedzia: Powinien by to powszedni jzyk, uywany przez duchownych Kocioa Powszechnego, gdy komunikuj si ze Stolic Apostolsk. Powinien by te uywany podczas spotka soborowych. Po tym aciskim powitaniu Papie przeszed na jzyk woski, zwracajc si do mieszkacw Rzymu: w ten sposb to, co powiem, stanie si bardziej zrozumiae dla obecnych tu ludzi, dla tych wszystkich, ktrzy przybyli tu licznie, aby uczci rocznic pontyfikatu swego Duszpasterza iOjca. By to ten sam argument, ktrego uywali misyjni biskupi na rzecz wprowadzenia jzyka narodowego do Mszy w. Jan XXIII dugo mwi po wosku oznaczeniu rytu ambrozjaskiego, wedug ktrego kard. Montini celebrowa Msz w. wintencji Papiea. Ojciec w. zauway mimochodem, e ryt ambrozjaski wydaje si by rny od rytu rzymskiego Mszy w., lecz jest to rnica czysto zewntrzna, nie stawiajca katolikw zMediolanu wsprzecznoci zwiernoci Rzymowi. Sowa te stanowiy wsparcie dla biskupw Afryki iAzji, ktrzy zabiegali nie tylko ozmiany dotyczce jzyka, lecz te oadaptacj Mszy w. irnych czynnoci religijnych do charakteru lokalnej kultury. Jak to okreli Papie: To naturalne, e nowe czasy iwarunki sugeruj rne formy ipodejcia wprezentowaniu iprzekazywaniu doktryny. Lecz ywa substancja jest zawsze czysta, ewangeliczna izawiera prawdy apostolskie, co te jest absolutnie zgodne znauczaniem Kocioa witego. Biskupimisjonarze zrozumieli, e Papie udziela poparcia dla ich stanowiska. Poniewa Przepisy Proceduralne Soboru nie przewidyway adnych ogranicze co do tego, ilu mwcw wypowiada si wdanym dniu na dany temat, Sobr wcigu swoich pierwszych miesicy pracowa bardzo wolno. Do Prezydium Soboru napyway liczne zaalenia iwnioski, dlatego papie zobowiza Prezydium, by poddano pod gosowanie zakoczenie dyskusji, gdy jej temat si wyczerpa. Dnia 6 li-
50
stopada 1962 roku, czyli wdniu, wktrym wprowadzono t now zasad wycie, zostaa ona niezwocznie zastosowana, poniewa do tego momentu a siedemdziesiciu dziewiciu mwcw zabrao gos wsprawie drugiego rozdziau dokumentu oliturgii. Przyjto rwnie dwie inne zasady: mniej wane rozdziay projektu byy dyskutowane jako cao, amwcy byli reprezentantami grup Ojcw. Wkwestii zachowania porzdku Ojcowie Soboru zaczli dla wasnego dobra formowa grupy wedug podziau jzykowego lub narodowego, awiele ztych grup wyznaczyo sobie dodatkowy czas imiejsce na spotkania wcigu tygodnia. Jedn ztych grup bya Konferencja Niemieckojzycznych Ojcw Soboru, ktra spotykaa si wkady poniedziaek wieczorem, wrezydencji kard. Fringsa. Ustalano tam zawsze kierunek dziaa na nastpny tydzie. Konferencja bya ogromn organizacj skupiaa blisko stu czonkw, biskupw zNiemiec, Austrii, Szwajcarii, Luksemburga, Skandynawii, Islandii oraz Finlandii, wtym biskupw przebywajcych na misjach, atake mwicych po niemiecku przeoonych zakonnych z terenw Niemiec, Austrii iSzwajcarii. Sia Konferencji Ojcw Niemieckojzycznych polegaa na tym, i jednoczyli si oni wcelu przeprowadzania dyskusji, a czsto rwnie po to, by dziaa jak jeden blok.
CZASIE dyskusji nad czterema pierwszymi rozdziaami projektu oliturgii sprawa jzyka narodowego powracaa wielokrotnie. Pojawiaa si wrozdziale 1., ktry okrela zasady oglne. Znale j mona byo wrozdziale 2., gdzie stawiano spraw Mszy w., wrozdziale 3. przy okazji sakramentw witych, wrozdziale 5. przy okazji omawiania brewiarza. To cige zaabsorbowanie wprowadzeniem jzyka narodowego do liturgii czsto wydawao si obserwatorom niepotrzebnymi ipowtarza-
Unowoczenianie praktyk liturgicznych pewne podstawowe problemy
Unowoczenianie praktyk liturgicznych
51
jcymi si dyskusjami, niczym wicej. Mona by pomyle, e istnieje bardzo proste rozwizanie problemu jzyk narodowy mgby by wprowadzony wkrajach, gdzie Kocioowi przewodz biskupi akceptujcy takie postawienie sprawy. Tam za, gdzie biskupi trwaj przy tradycyjnych stanowiskach, zachowana powinna zosta acina. Jednak takie rozwizanie nie byoby wystarczajce. Dopki wpowszechnym uyciu znajdoway si teksty i obrzdy aciskie, Kuria Rzymska moga je atwo kontrolowa. Lecz gdyby wprowadzono do liturgii setki lub nawet tysice lokalnych jzykw, Kuria natychmiast straciaby swoje prerogatywy. Wdodatku wprowadzenie jzykw narodowych umocnioby znacznie kompetencje konferencji episkopatw. Ito bya gwna przyczyna, dla ktrej wielka liczba Ojcw Soboru obstawaa przy generalnym wprowadzeniu zmian. Wnowej sytuacji konferencje episkopatw mogyby zatwierdza niektre wane decyzje, dotyczce praktyk liturgicznych. Zdrugiej strony Kuria Rzymska zdawaa sobie spraw zfaktu, e jeli pjdzie na takie ustpstwa wsprawach liturgii, precedens ten mgby sta si podstaw do poszerzania uprawnie konferencji episkopatu. Bya to jedna zprzyczyn opozycji wstosunku do wprowadzania jzyka narodowego ilokalnych zwyczajw do liturgii. W czasie Soboru Watykaskiego I(18691870) Ojcowie Kurii Rzymskiej posiadali znaczn przewag wstosunku do biskupw niemieckojzycznych ifrancuskich. Obecnie sytuacja bya dokadnie odwrotna. Wczasie jednego krtkiego miesica ci wanie biskupi zdominowali przebieg II Soboru Watykaskiego. Sytuacja, ktra wytworzya si przy pierwszym wielkim pojedynku na temat liturgii, bya powanym ciosem dla Kurii, poniewa wpyna ona oglnie na charakter gosowa wczasie Soboru. Historycy przyznali, e pierwsi chrzecijanie adaptowali do swoich religijnych obyczajw elementy kultury rzymskiej tamtych czasw. Zapytano wic, czy ten sam proces nie mgby nastpi wIndiach, wJaponii, wAfryce, na Wyspach Mrz Poudniowych czy gdziekolwiek indziej. Gdy zaczynay si obrady Soboru Watykaskie-
52
go II, Koci na caym wiecie wydawa si by identyczny zprofilem Kurii Rzymskiej. Czy na jakiekolwiek zmiany trzeba bdzie czeka nastpne pidziesit lat? Dyskusje przeprowadzone wczasie Soboru wykazay bezspornie, e Koci katolicki winnych krajach miewa nieco inne oblicze ima prawo je mie. Proponowano rwnie zmiany wzakresie brewiarza czyli liturgii godzin. Dla przykadu kard. Paul Lger zMontrealu przedstawi bardzo radykaln propozycj, ktra zostaa przyjta bardzociepo. Dotyczya ona caociowego przebudowania liturgii godzin. Kardyna zaproponowa opracowanie oddzielnych brewiarzy dla ksiy diecezjalnych izakonnikw. Wprzypadku tych pierwszych brewiarz miaby si skada ztrzech sekcji jedna powinna by odprawiana rano, druga wieczorem (obie wjzyku aciskim), atrzecia skadaaby si zoddzielnych wyjtkw, ktre mogyby by swobodnie dobierane iodmawiane wdowolnym jzyku. Inni Ojcowie szli jeszcze dalej. Uwaali, e cay brewiarz powinien by napisany wjzyku kraju, wktrym jest odmawiany. Biskupi francuscy proponowali, aby ksidz by automatycznie zwalniany zczytania pewnych czci brewiarza, jeli odprawia dwie Msze w. lub ma dwa kazania wtym samym dniu. Inni mwcy byli przeciwnego zdania. Podkrelali znaczenie brewiarza wyciu duchowym ksidza zarwno tego, ktry jest aktywnie zaangaowany wycie parafii, jak izakonnika (w tym rwnie klauzurowego) iodrzucali propozycj skrcenia oficjum. Niektrzy Ojcowie sugerowali, aby wicej miejsca powici tekstom zNowego Testamentu, opuszczajc pewne psalmy ocharakterze historycznym, dotyczce wycznie wydarze zhistorii ludu hebrajskiego. Oficjalny Biuletyn Biura Prasowego Soboru stwierdzi, e postulaty Ojcw dotyczce skrcenia brewiarza miay na celu pozostawienie ksiom wicej czasu na dziaalno apostolsk. Dalej w biuletynie stwierdzono, e kady rodzaj dziaalnoci duszpasterskiej staje si jaowy, jeli nie jest karmiony modlitw. Niektrzy zOjcw Soboru utrzymywali, e relacja zbiuletynu bya tendencyjna, poniewa nie podawaa wszystkich powodw,
53
dla ktrych postulowano zmiany wbrewiarzu. Zuwagi na to, e bezporednio wspraw zaangaowana bya hierarchia kanadyjska, ona te zoya oficjalny protest. Istotnie, Ojcowie Soboru podali bardzo duo powodw uzasadniajcych potrzeb skrcenia brewiarza na rzecz potrzeb duszpasterskich. Na przykad twierdzono, e czas uzyskany ze skrcenia modlitwy brewiarzowej mgby by wykorzystywany na prywatne medytacje, lektury duchowe, badanie wasnego sumienia oraz na inne praktyki osobistej pobonoci. Jako gwny powd do wprowadzenia jzyka narodowego wodmawianiu oficjum wysuwano moliwo wikszej przyswajalnoci tekstu oraz korzyci duchowych. Aby przyspieszy procedur, ostatnie cztery rozdziay projektu konstytucji liturgicznej omawiane byy jako cao. Wrezultacie otrzymano prawdziwy kalejdoskop propozycji. Na przykad proponowano wprowadzenie staego kalendarza liturgicznego na caym wiecie. Podsuwany by te pomys okrelenia niezmiennej daty wit Wielkanocnych, np. na pierwsz niedziel kwietnia. Skaniano si te ku takiej reformie kalendarza liturgicznego, ktra zadowoliaby rwnie Koci Wschodni, wsplnoty protestanckie iwadze cywilne. Zastanawiano si take nad tym, jak zwikszy uczestnictwo we Mszy w. wniedziele iwita nakazane. Jedn zpropozycji rozwizania tej sprawy miao by przeniesienie obowizkowego udziau we Mszy w. wniedziel na dzie powszedni, jeli obecno na Mszy w. niedzielnej byaby niemoliwa. Bp Johannes Pohlschneider zAkwizgranu (Niemcy) sugerowa, aby ograniczy post wycznie do rody Popielcowej, Wielkiego Pitku iporanka Wielkiej Soboty. Poda dwa powody pierwszy, e czowiek wspczesny wwirze ycia, wcigym nerwowym napiciu, zapomina oprzestrzeganiu postu; po drugie, e wielu ksiy udziela sobie dyspensy tumaczc j obcieniem obowizkami duszpasterskimi. Jeli biskupi iksia nie zmieni swego postpowania, wyjania bp Pohlschneider, wierni zaczn ich naladowa. Jako ekwiwalent ograniczenia postu biskup proponowa niejasn form innych drg denia do witoci, po-
54
niewa, jak sam stwierdzi, ycie chrzecijanina nie moe obywa si dugo bez ducha pokuty isamozaparcia. Ostatnim mwc wdniu 30 padziernika 1962 roku by bp pomocniczy Ildefonso Sansierra zSan Juan de Cuyo (Argentyna), ktry wyrazi yczenie wielu biskupw iksiy, dotyczce wczenia w. Jzefa do kanonu Mszy w.. Dnia 5 listopada t sam inicjatyw podj imocno uzasadni bp Albert Cousineau zCap Haitien (Haiti), byy przeoony Oratorium w. Jzefa wMontrealu, ktry powiedzia, e imi w. Jzefa, Oblubieca Najwitszej Maryi Panny, powinno by wczane do tekstw Mszy w. zawsze, gdy si wspomina Matk Bo. Na zakoczenie 18. kongregacji generalnej, 13 listopada, kard. Sekretarz Stanu wyda specjalne owiadczenie dotyczce omawianego tematu. Ogosi, e Papie, chcc speni yczenia wyraane przez wielu Ojcw Soboru, zdecydowa umieci wkanonie Mszy w. imi w. Jzefa, wymieniane zaraz po imieniu Najwitszej Maryi Panny. Sytuacja ta spowodowaa, e wpamici uczestnikw Soboru w. Jzef zosta Patronem Soboru Watykaskiego II. Ta decyzja Ojca witego doda kardyna Sekretarz Stanu wejdzie wycie ju zdniem 8 grudnia, awmidzyczasie wita Kongregacja Obrzdw przygotuje niezbdne dokumenty. Kard. Montini opisa pniej to niespodziewane posunicie Jana XXIII jako niespodziank Ojca witego dla Soboru. W pewnych krgach Jan XXIII by krytykowany za podjcie samodzielnej decyzji wczasie obrad Sesji Soboru. Wrzeczywistoci dekret papieski dotyczcy w. Jzefa by jedynie kulminacj kampanii zacztej w1815 roku przez wielotysiczne podpisy hierarchii kocielnej ilaikatu, zoone pod petycj wteje sprawie. Petycj przesano do Watykanu i sprawa chwilowo ucicha, lecz nabraa ponownego rozgosu wczasie Soboru Watykaskiego I za czasw Piusa IX, atake podczas Soboru Watykaskiego II. Natychmiast po ogoszeniu stanowiska Jana XXIII msgr. Joseph Phelan zkocioa pw. w. Jzefa zCapitoli (Kalifornia) zebra wrd entuzjastw tematu iswych parafian (ktrzy stworzyli sie porozumienia
55
wrd ludzi otej samej czci wstosunku do wielkiego witego) sto pidziesit tysicy podpisw popierajcych decyzj Papiea. Za akcj podjt przez Ojca w. byli jednak gwnie odpowiedzialni o. Roland Gauthier io. Guy Bertrand, dyrektorzy Centrum BadawczoDokumentacyjnego przy Oratorium w. Jzefa wMontrealu, ktrzy w1961 roku opracowali siedemdziesiciopiciostronicowe wydawnictwo, podajce histori zabiegw okult w. Jzefa we Mszy w. Wyjania si wtej broszurze, e umieszczanie imienia w. Jzefa po imieniu Maryi Dziewicy wkanonie Mszy w., przedstawia oficjalne uznanie dla wyniesienia Jzefa, Opiekuna Matki Boej do witoci zaraz po Najwitszej Maryi Pannie, aprzed innymi witymi. Wspomniani dwaj zakonnicy dziki wsppracy zkarmelitami bosymi zPoudniowoamerykaskiego Towarzystwa Jzefologicznego wValladolid oraz zoblatami w. Jzefa zCentrum Badawczego w. Jzefa wViterbo (Wochy), mogli wydrukowa swoj broszur wjzykach: angielskim, francuskim, hiszpaskim, portugalskim iwoskim oraz duo wczeniej, ni sam Sobr si zebra, rozesa j do Ojcw Soboru zodpowiedni prob. W poowie marca 1962 roku Papieowi Janowi XXIII zaprezentowano sze tomw, zawierajcych podpisane proby trzydziestu kardynaw, czterystu trzydziestu szeciu patriarchw, arcybiskupw ibiskupw oraz szedziesiciu przeoonych zgromadze zakonnych. W czasie przegldania istudiowania tej dokumentacji Papie Jan XXIII powiedzia: Co trzeba zrobi wsprawie w. Jzefa. Podpisy potwierdzay prywatne pragnienie Papiea Jana XXIII, aby uczyni co szczeglnego dla witego Jzefa. Takie dziaanie stworzyoby dodatkowe naboestwo do witego Oblubieca Maryi, wktrego kulcie Jan XXIII wychowywany by od czasw wczesnego dziecistwa. Dnia 19 padziernika, na trzy dni przed podjciem dyskusji oliturgii, o. Edward Heston zezgromadzenia Ojcw od Krzya witego, ktry wczeniej zoy petycj wimieniu trzech centrw kultu w. Jzefa, zosta oficjalnie poinformowany wsali
56
obrad, e Papie Jan XXIII zdecydowa zaj si spraw osobicie ipostanowi wczy imi w. Jzefa do Kanonu Mszy w. Dzie 13 listopada, kiedy Ojciec w. podj donios decyzj ouczczeniu w. Jzefa ipoda j do publicznej wiadomoci, by te dniem zakoczenia dugiej dyskusji na temat liturgii. Przebiegaa ona w czasie pitnastu posiedze ze redni dwudziestu piciu wystpie dziennie. Tego ranka ogoszono, e nastpnego dnia rozpocznie si dyskusja nad projektem Konstytucji dogmatycznej ordach Objawienia Boego.
Impas iwyjcie zimpasu

IE BYO TRUDNO
przewidzie, e dyskusja na temat projektu Konstytucji oObjawieniu Boym przysporzy Soborowi wiele problemw. Oponenci projektu o. Schillebeeckx ibiskupi holenderscy od ponad miesica prowadzili kontrakcj. Rwnie wonie Komisji Przygotowawczej znajdowali si liberaowie, tacy jak bp John Wright zPittsburga, bp Joseph Schrffer zEichsttt imsgr. Gerard Philips zLouvain, ktrzy uwaali, e przedstawiony schemat nosi piecz kard. Ottavianiego io. Sebastiana Trompa. Ten ostatni, cho zpochodzenia Holender ijezuita, stawiany by na drugim miejscu po kard. Ottavianim pod wzgldem konserwatyzmu. Kard. Ottaviani wybra go na sekretarza Przygotowawczej Komisji Teologicznej, apotem niejako automatycznie przenis do waciwej Komisji Teologicznej, dziaajcej wczasie Soboru. Wcigu pierwszego miesica obrad miao miejsce wiele wystpie. Prezentoway one gwnie pogldy liberalnej czci Ojcw Soboru izostay dobrze przyjte przez zgromadzenie. Wykazay sabe punkty schematu, podkrelajc, e proponowana konstytucja jest zbyt negatywna, zbyt agresywna, nietolerancyjna, jednostronna jednym sowem: przestarzaa. Mwcy stwierdzali, e brakuje jej ducha duszpasterskiego oraz e wykluczono zopracowania wielu dobrych katolickich autorw, atake popeniono wiele bdw teo-
57
logicznych. Najwaniejszym zwytykanych bdw byo przyjcie dwch rde Objawienia Boego zamiast jednego. Projekt dotyczcy rde Objawienia zosta przedstawiony przez kard. Ottavianiego 14 listopada. Byo to pierwsze pojawienie si kardynaa od czasu, gdy zosta wyciszony przez kard. Alfrinka dwa tygodnie wczeniej, podczas zbyt dugiego wystpienia. Kard. Ottaviani mwi tym razem oduszpasterskich zaletach projektu, wskazujc na fakt, e pierwszym obowizkiem kadego duszpasterza jest nauczanie prawd wiary, ktre pozostaj wiecznie niezmienne. Nastpnie kardyna przedstawi zebranym Ojcom msgr. Salvatore Garofalo, dostojnika kocielnego, rwnie znanego ze swych konserwatywnych pogldw, ktry wcharakterze konsultanta odby drog podobn do drogi o. Trompa zKomisji Przygotowawczej do waciwej Komisji Teologicznej Soboru. Msgr. Garofalo, ktry formalnie nie by Ojcem Soboru, powiedzia, e podstawowym celem Soboru jest obrona iwspieranie doktryny katolickiej wjej najbardziej precyzyjnej formie. Owiadczy te, e nie ma mowy oodnawianiu doktryny; chodzi wycznie oprzeprowadzenie bliszych studiw nad doktryn istniejc oraz oblisze jej poznanie. Opisa te szereg prac nad przygotowaniem schematu Konstytucji oraz podkreli, e wiele osobistoci zrnych krajw iuniwersytetw wnioso swj wkad naukowy do przygotowanego dziea. Nastpnie poda wskrcie zawarto piciu rozdziaw. Reakcja ze strony zgromadzonych Ojcw Soboru bya szybka izjadliwa. Kardynaowie: Alfrink zHolandii, Frings zNiemiec, Bea zKurii Rzymskiej, Knig zAustrii, Linart zFrancji, Leo Suenens zBelgii, Lger zKanady, Ritter zUSA ipatriarcha Maximos IV wszyscy wyrazili sw kategoryczn dezaprobat wstosunku do projektu. Zostali oni wsparci wystpieniem abp. Adrianusa Soegijapranata zSemarang, przewodniczcego Konferencji Episkopatu Indonezji, ktry przemawia wimieniu biskupw swego kraju. Zaatakowa on nie tylko projekt dotyczcy rde Objawienia, ale take trzy inne konstytucje dogmatyczne, stwierdzajc, e adna
58
znich nie odpowiada duszpasterskim zaoeniom Soboru. Poniewa wikszo biskupw indonezyjskich stanowili Holendrzy, ateologicznym doradc episkopatu by rwnie holenderski jezuita, o. Peter Smulders, ktry zdecydowanie przeciwstawia si wszystkim czterem konstytucjom, stanowisko episkopatu indonezyjskiego nie byo zaskoczeniem. Z kolei kard. Siri zGenui oraz kard. Fernando Quiroga y Palacios zSantiago de Compostela (Hiszpania) wyrazili oglne zadowolenie zprojektu, stwierdzajc, e naley wprowadzi tylko drobne poprawki. Jedynym mwc, ktry wyrazi pene zadowolenie zproponowanego tekstu, by kard. Ernesto Ruffini zPalermo. Zwrci uwag na inny wariant tekstu krcy wrd Ojcw Soboru izapyta: Kto na to pozwoli?. Faktem byo, e taka kontrpropozycja Konstytucji oObjawieniu Boym znajdowaa si rzeczywicie wobiegu wrd uczestnikw Soboru. Tekst by wydany wformie powielaczowej irozpoczyna si nastpujcym stwierdzeniem: Poniewa jasnym si staje, e Sobr nie moe przedyskutowa wtej chwili wszystkich przedstawionych konstytucji iprzeprowadzi gosowania, naleaoby pomin niektre znich, inne skrci, acao poczy. Dlatego przewodniczcy konferencji episkopatw Austrii, Belgii, Francji, Niemiec iHolandii pozwalaj sobie zaproponowa jako podstaw do dyskusji nastpujce kompendium materiaw zdwch pierwszych projektw. Spowoduje to, e zyskaj one ton bardziej pozytywny iduszpasterski. Grupa Ojcw Soboru zAmeryki aciskiej ktra sama okrelia si wten sposb wydrukowaa dwustronicowy tekst, atakujcy dwie pierwsze konstytucje dogmatyczne. Te dwa pierwsze projekty stwierdzono s sprzeczne zcelami Soboru. Znajduj si daleko wtyle za osigniciami wspczesnej teologii oraz studiami nad Pismem witym; nie odpowiadaj obecnym osigniciom ekumenizmu, zawodzc oczekiwania wspczesnego wiata. Brak im rwnie jasnoci doktrynalnej. Postawione zarzuty rozwinite zostay wdalszej czci wystpie-
59
nia, ana koniec pado nastpujce stwierdzenie: Nie ulega wtpliwoci, i te dwa projekty nie odpowiadaj wspczesnym potrzebom teologicznym iduszpasterskim. Naley je zatem cakowicie przepracowa, zgodnie zprzedstawionymi uwagami. W czasie 20. kongregacji generalnej, wdniu 16 listopada, burza rozszalaa si na dobre. Dziewiciu zdwudziestu jeden mwcw prbowao broni projektw sugerujc wprowadzenie poprawek. Dwch odwayo si wystpi jawnie wobronie projektu Konstytucji oObjawieniu. Aby uzmysowi dramatyzm sytuacji, naley przytoczy sowa jednego zmwcw, ktry owiadczy, e czuje si jak Daniel wjaskini lwa. Nastpnych dziewiciu Ojcw podtrzymywao swoje zoone poprzednio zastrzeenia, atake wnioso nowe. Domagano si, by obecna wersja schematu zostaa odrzucona izastpiona przez inn. Niektrzy Ojcowie proponowali zaoenie specjalnego komitetu, ktry zajby si now redakcj projektu. Taki komitet, zdaniem wnioskodawcw, nie zawaby swych prac do jednej szkoy mylenia. 21. kongregacja generalna przyniosa wystpienie kard. Dpfnera, ktry by jednym zszedziesiciu siedmiu kardynaw Centralnej Komisji Przygotowawczej. Kard. Dpfner zauway, e niektrzy zOjcw Soboru zastanawiaj si zapewne, jak to si stao, e czonkowie Przygotowawczej Komisji Teologicznej iCentralnej Komisji Przygotowawczej tak ostro atakuj projekt, ktry sami wczeniej wstpnie zatwierdzili. Kardyna wytumaczy, e dyskusje przeprowadzane wkomisjach przygotowawczych nie byy wcale tak bardzo zgodne ipokojowe. W trakcie wczeniejszych spotka wkomisjach przedstawiano obiekcje podobne do obecnych powiedzia jednak byy one wwczas po prostu odrzucane. W tym momencie kard. Ottaviani zoy protest przeciw temu stwierdzeniu. Ponadto przypomnia Ojcom Soboru, e prawo kanoniczne zabrania odrzucania projektw zatwierdzonych przez Papiea. Wwczas kard. Norman Gilroy zSydney, ktry przewodniczy tego dnia obradom, owiadczy, e art. 33, cz. IPrzepisw Proceduralnych Soboru zezwala na oddalenie projektu. Cz Iartykuu brzmi:
60
Kady zOjcw Soboru ma prawo zabra gos na temat omawianego projektu; moe go zaakceptowa, odrzuci lub zgosi do niego poprawki. Kard. Ottaviani jeszcze raz usiad zpoczuciem poraki. W czasie burzliwej 22. kongregacji generalnej na osiemnastu mwcw dwch bronio projektu, siedmiu dao powanych zmian wtekcie, adziewiciu odrzucao schemat konstytucji wcaoci. Wobec ewidentnego impasu powsta wielki niepokj. Sugerowano, aby odoy dyskusj do Sesji Drugiej. Bp pomocniczy Alfred Ancel zLyonu by zdania, e Ojciec w. Jan XXIII by moe yczyby sobie wykorzysta ten czas na wyznaczenie dodatkowych ekspertw zopozycyjnych szk teologicznych, ktrzy przygotowaliby kompletnie nowy schemat. Wtym momencie bp Emile de Smedt zBrugii (Belgia) wystpi wimieniu Sekretariatu ds. Jednoci Chrzecijan: Wielu Ojcw Soboru powiedzia wykazao prawdziwie ekumeniczn trosk wkwestii zbadania projektu Konstytucji ordach Boego Objawienia. Wszyscy wykazali szczere, pozytywne pragnienie starannego ujednolicenia projektu. Punkty widzenia rniy si jednak, poniewa niektrzy Ojcowie uwaali, e projekt spenia wymogi ekumeniczne, inni za stwierdzili, e tak nie jest. Moe zechc Ojcowie dla uatwienia oceny wysucha zdania naszego Sekretariatu, ktry mgby sprecyzowa, jakie zmiany musz by wprowadzone, aby projekt mg nosi miano ekumenicznego. Jak Ojcom wiadomo, nasz Sekretariat zosta ustanowiony przez Papiea dla przebadania rnych dokumentw zpunktu widzenia ekumenizmu. Bp de Smedt powiedzia te, e jego Sekretariat oferowa sw pomoc Teologicznej Komisji Przygotowawczej, lecz komisja nie przyja proponowanej wsppracy z przyczyn, ktrych nie mam prawa osdza Proponowalimy stworzenie poczonej komisji, lecz Teologiczna Komisja Przygotowawcza odpowiedziaa, e nie byoby to waciwe. Awic komisja ta wzia na siebie cae trudne zadanie nadania ekumenicznego charakteru opracowywanemu projektowi. Pytanie brzmi: zjakim skutkiem?.
61
Mwca dramatycznie zakoczy swoje wystpienie: My, ktrzy otrzymalimy od Ojca w. zadanie wsppracy zSoborem wcelu uzyskania porozumienia znaszymi brami, ktrzy nie s katolikami, bagamy was wszystkich, czcigodni Ojcowie, owysuchanie tego, co Sekretariat ds. Jednoci Chrzecijan sdzi oproponowanej konstytucji. Naszym zdaniem projektowi brak jest wanie ducha ekumenizmu. Nie sprzyja to nawizaniu kontaktw zniekatolikami, awrcz przeciwnie, stwarza przeszkody. Powiem wicej takie postawienie sprawy jest szkodliwe Jeli projekty opracowane przez Teologiczn Komisj Przygotowawcz nie zostan zmienione, bdziemy odpowiedzialni za zniszczenie wielkiej iniezwykle istotnej nadziei, powstaej za przyczyn Soboru Watykaskiego II. Ta nadzieja czy wszystkich, ktrzy na czele zPapieem Janem XXIII, modlc si i poszczc, oczekuj, e wreszcie podjte zostan powane iznaczce kroki wkierunku braterskiej jednoci wrd tych, za ktrych Chrystus, nasz Pan, modli si, aby byli jedno. Zebrani odpowiedzieli mwcy gromkimi brawami. Nastpnego dnia, podczas 23. kongregacji generalnej, siedmiu mwcw wystpio za przyjciem projektu, czterech aprobowao projekt po naniesieniu poprawek, adwch obstawao przy jego odrzuceniu. Przez cay ten czas osiemdziesiciu piciu Ojcw Soboru dyskutowao na temat oglnego ksztatu konstytucji, wobec czego Sekretarz Generalny zasugerowa przejcie do omawiania poszczeglnych rozdziaw. Jednake zwrci te uwag na fakt, e Rada Soboru, ze wzgldu na krytyczny stosunek Ojcw do projektu konstytucji, rozwaa moliwo przeprowadzenia gosowania, ktre ustalioby faktyczny pogld zebranych na spraw. Tematem gosowania byaby kwestia, czy dyskusja nad projektem dokumentu ordach Objawienia Boego ma zosta przerwana. W gosowaniu wzio udzia 2209 Ojcw wtym 1368, czyli 62% gosowao za przerwaniem obrad nad projektem, 822 osoby, czyli 37% byo przeciwko takiemu obrotowi spraw, a19, czyli 1% zoyo niewane gosy. Poniewa Przepisy Proceduralne
62
wymagaj wikszoci 2/3 gosw dla przyjcia propozycji, gosy Ojcw, ktrzy optowali za zmian tematu obrad, okazay si nie mie znaczenia. Oznaczao to kontynuacj dyskusji. Zaczto wic czyni starania zmierzajce do zmiany wPrzepisach Proceduralnych, ktre, zdaniem kard. Giacomo Lercaro zBolonii, prowadziy do absurdu polegajcego na tym, e nieznaczna mniejszo zwycia siln wikszo. Kardyna stwierdzi, e ten fakt wiadczy oewidentnej saboci Przepisw Proceduralnych. Nastpnego dnia abp Felici odczyta komunikat Sekretariatu Stanu, ktry stwierdza, e Ojciec w. zwrci uwag na rozbieno punktw widzenia, manifestowan wcigu poprzednich spotka. Dlatego te uwaa, e projekt powinien by zrewidowany przez specjaln komisj, zanim dyskusja znw zostanie podjta. Wskad komisji wchodziliby wszyscy Ojcowie zKomisji Teologicznej oraz zSekretariatu ds. Jednoci Chrzecijan. Do zada poczonej komisji naleaoby przepracowanie projektu, skrcenie go iwprowadzenie wwikszym stopniu zasad nauczania Kocioa katolickiego, ustalonych przez Sobr Trydencki iSobr Watykaski I. Opracowany na nowo projekt miaby by przedstawiony do ponownego rozpatrzenia. Do tego czasu nastpna kongregacja generalna zajaby si dyskusj nad projektem Dekretu orodkach spoecznego przekazu. Pozycja konserwatystw bya coraz sabsza. Liberaowie wygrali wybory do poszczeglnych komisji, nastpnie zwyciyli wdebacie liturgicznej. Teraz odnieli zwycistwo wdyskusji nad Konstytucj oObjawieniu Boym. Zdawali te sobie spraw zeswej liczebnoci. Konserwatyci za stawali si coraz mniej pewni swej pozycji. Cztery dni pniej LOsservatore Romano ogosi na pierwszej stronie skad nowej Komisji ds. Rewizji Projektu Konstytucji. Projekt nie dotyczy ju rde Objawienia, lecz mwi oObjawieniu Boym. Fakt ten wskazywa na zwycistwo obozu liberaw, ktrzy kwestionowali podawanie dwch rde Objawienia. Nowa Komisja rewizyjna miaa dwch przewodniczcych: kard. Ottavianiego ikard. Be. Dodano te do niej szeciu innych kardynaw, midzy innymi kard. Fringsa ikard. Linarta.
W poszukiwaniu jednoci
63
pada 1962 roku, celebrujc Msz w. na Urbanianum dla 320 seminarzystw, przybyych tutaj ze wszystkich czci wiata. W swojej homilii Ojciec w. wyrazi swoje przekonanie, e Sobr znajduje si pod Bo Opiek, ktra Sobr prowadzi, awiadcz otym wydarzenia ostatnich tygodni. Tygodnie te mog by traktowane jako czas nowicjatu dla Soboru Watykaskiego II. Papie powiedzia, e rzecz naturaln byy rne punkty widzenia, opinie ipropozycje, prowadzce do wdroenia najlepszych, fundamentalnych zasad. To jest wity rodzaj wolnoci, ktr, szczeglnie wtym przypadku, Koci wpeni uszanowa. Dziki temu zosta obdarzony gbokim ipowszechnym podziwem. Przed opuszczeniem zgromadzenia Ojciec wity podzikowa studentom za ich modlitwy idoda, e zpomoc tych modlitw przygotowuje si do nowego okresu ycia tak dugiego, jak zechce Pan. Czyby przeczuwa sw mier? Poprosi te seminarzystw odalsze modlitwy za kontynuowanie postpu iszczliwe rezultaty Soboru. W poniedziaek nastpnego dnia, to jest 26 listopada, ogoszono po raz trzeci, e uroczyste zamknicie Sesji Pierwszej odbdzie si 8 grudnia wBazylice w. Piotra oraz e uroczystociom bdzie przewodniczy Jan XXIII. Listopad 1962 roku by dla Ojca witego miesicem bardzo wyczerpujcym. Do zwykych obowizkw Papie doczy jeszcze zobowizanie udzielenia audiencji trzydziestu siedmiu konferencjom episkopatw (przecitnie dwie kadego dnia zwyjtkiem niedziel). Kilku biskupw podejrzewao, e Ojciec w. od pewnego czasu znajduje si pod cis opiek lekarsk zpowodu pojawienia si krwotokw. Wnocy po swoich 81. urodzinach Jan XXIII cierpia wyjtkowo ze wzgldu na powtarzajce si krwawienia iby zmuszony odwoa dalsze audiencje. Choroba zatrzymaa go wku przez osiem dni, lecz zniezwykym uporem przemg sw sabo, aby
APIE JAN XXIII obchodzi swoje 81. urodziny wniedziel, 25 listo-
64
osobicie poprowadzi ceremoni zamknicia Sesji Pierwszej Soboru wdniu 8 grudnia 1962 roku. Nawrt tej samej choroby mia kosztowa ycie Jana XXIII wczerwcu nastpnego roku. Ojciec w. mia podstawy, aby obawia si, e moe nie doy otwarcia Sesji Drugiej Soboru, jeli zacznie si ona wpadzierniku 1963 roku. Zapewne to przeczucie wpyno na decyzj Papiea, aby zaproponowa wstpnie otwarcie Sesji Drugiej 12 maja 1963 r., azamknicie 29 czerwca, wuroczysto witych Piotra iPawa. Ale cho daty te wyznaczono po konsultacji zkonferencjami episkopatu, ich ogoszenie wywoao protesty wielu Ojcw Soboru, motywowane wzgldami duszpasterskimi iekonomicznymi. Ojcowie zdali sobie spraw zfaktu, e po siedmiu tygodniach sesji wiosennej (wedug planu Papiea), bd musieli jeszcze raz wtym samym roku przyjecha jesieni na trzeci sesj soborow. Dla biskupw obcionych intensywnymi obowizkami duszpasterskimi wdiecezji, zwaszcza wAfryce, Azji, Ameryce Poudniowej, przerwa midzy sesjami byaby zbyt krtka na to, by pozwoli im wypeni we wasnym kraju zadania wynikajce zpenionego urzdu. Wdodatku podre wizay si zwysokimi kosztami, aniektrzy biskupi, na przykad zNowej Gwinei czy zinnych odlegych krajw musieli pokry zwasnej kieszeni wydatki zwizane zudziaem w Sesji Pierwszej. Wtej sytuacji sugerowali wic, e ich udzia wwiosennej sesji bdzie moliwy, jeli biskupi zbogatszych krajw pomog opaci koszty podry. Powszechnie jednak sugerowano otwarcie Sesji Drugiej 1 wrzenia 1963 r. i zamknicie 15 grudnia. Spraw rozwizaa cika noc 26 listopada, kiedy to Ojciec wity cierpia bardzo zpowodu krwotokw. Sytuacja ta wpyna na zmian decyzji Papiea. Jan XXIII odstpi od swej pierwotnej propozycji zwoania sesji wiosennej inastpnego dnia rano abp Felici ogosi, e dat otwarcia Sesji Drugiej Soboru zmienia si na 8 wrzenia 1963 roku. Nie ogoszono daty jej zamknicia. Gdyby Druga Sesja rozpocza si 12 maja 1963 roku zgodnie zpierwsz propozycj Papiea, jej trzy pierwsze tygodnie zbiegyby si ztrzema ostatnimi tygodniami ycia Jana XXIII.
65
Wracajc do Sesji Pierwszej: pierwszego dnia omawiania projektu Dekretu orodkach spoecznego przekazu, 23 listopada 1962 roku, Sekretarz Generalny ogosi, e nastpnym punktem dyskusji bdzie dokument ojednoci Kocioa, opracowany przez Komisj Przygotowawcz ds. Kociow Wschodnich, za kolejnym schemat oNajwitszej Maryi Pannie. Ogoszenie to wywoao powane poruszenie wrd zebranych Ojcw. Tego samego dnia rozprowadzono wrd obradujcych inny projekt, zatytuowany O Kociele. Zawiera on rozdzia pt. O ekumenizmie. Wten sposb Ojcowie Soboru stanli przed trzema rnymi dokumentami, dotyczcymi tego samego tematu gwnego, amianowicie promowania jednoci chrzecijan. By to przede wszystkim schemat na temat jednoci Kocioa, nastpnie wspomniany ju rozdzia oekumenizmie, opracowany przez Teologiczn Komisj Przygotowawcz pod przewodnictwem kard. Ottavianiego. Na koniec zapoznano te Ojcw zprojektem zatytuowanym Katolicki Ekumenizm, sporzdzonym przez Sekretariat ds. Promowania Jednoci Chrzecijan, pod kierunkiem kard. Bei. Ojcw Soboru zaangaowanych wruch ekumeniczny zupenie nie satysfakcjonowa rozdzia oekumenizmie, przygotowany przez Komisj, ktrej przewodniczy kard. Ottaviani. Uwaali oni, e najlepszym sposobem rozwizania tej sprawy jest poczenie owego rozdziau zdwoma innymi projektami, dotyczcymi jednoci chrzecijan. Proponowano, aby dyskutowa nad tymi czciami kolejno, apotem je poczy. Gdyby taka zrewidowana iwsplna wersja projektu zostaa przygotowana przez grup Ojcw zudziaem kard. Ottavianiego (Komisja Teologiczna), kard. Bei (Sekretariat ds. Jednoci Chrzecijan) oraz kard. Cicognaniego (Komisja ds. Kociow Wschodnich), wwczas wpyw konserwatystw na ksztat ostatecznego tekstu byby znacznie zmniejszony. Dla liberaw jeszcze waniejszym celem by projekt OKociele jako caoci. Gdyby sta si on przedmiotem dyskusji zaraz po projekcie na temat jednoci Kocioa, krytyczne odniesienia mogyby si przenie rwnie na ten drugi projekt iskoni Komisj Teologiczn do kolejnych poprawek. Icho przewodniczcym
66
Komisji Teologicznej by wci kard. Ottaviani, reprezentujcy bardzo zachowawczy sposb mylenia, to wskad teje grupy wchodzio rwnie omiu starannie dobranych przedstawicieli europejskiego przymierza, ktrzy mogli odegra istotn rol wprzebiegu obrad. Niepostrzeenie liberalne siy Soboru zaczy nabiera znaczenia. Byy nie tylko reprezentowane wKomisji Teologicznej, lecz posiaday take silne poparcie zarwno ze strony Afryki, jak iAmeryki aciskiej. Jeli chodzi ot ostatni, liberaw wspiera aktywnie kard. Raul Silva Henriquez zSantiago de Chile. Zpocztku biskupi afrykaskiego pochodzenia zdawnych terytoriw francuskich odnosili si zpewn rezerw do hierarchii francuskiej, chcc unikn wten sposb jakichkolwiek postkolonialnych wpyww. Nastawienie to jednak zmienio si szybko wgorczce obrad, iostatecznie silne kulturowe powizania zFrancj skoniy wielu francuskojzycznych biskupw zAfryki iAzji do wspierania europejskiego aliansu. Wdodatku poparcia przymierzu udzielili prawie wszyscy biskupi igeneraowie zakonw urodzeni wkrajach europejskich lub majcych czno zmyl europejsk. Przyczyli si te do tego biskupimisjonarze oraz biskupi zAmeryki aciskiej, ktrzy byli wdziczni kard. Fringsowi za finansowe wsparcie zdwch jego fundacji Misereor iAdveniat. Wielu znich automatycznie czyo si znadreskim aliansem przy okazji skadania wczasie Soboru podzikowania za pomoc fundacji. Sukces strategii przymierza europejskiego ujawni si 26 listopada podczas 27. kongregacji generalnej, zaledwie wtrzy dni po ogoszeniu pierwotnego porzdku obrad. Wtym dniu Sekretarz Generalny ogosi, e po dokumencie ojednoci Kocioa, aprzed dokumentem oNajwitszej Maryi Pannie, odbdzie si dyskusja nad projektem oekumenizmie, przygotowanym przez Komisj Teologiczn oraz nad projektem okatolickim ekumenizmie przygotowanym przez Sekretariat Jednoci Chrzecijan inad dokumentem oKociele przygotowanym rwnie przez Komisj Teologiczn. Podczas tego spotkania kard. Cicognani przedstawi projekt, mwicy ojednoci Kocioa. Chcielibymy powiedzia kardyna
67
jeszcze raz powiadczy uroczycie istnienie braterskich wizi, ktrymi jestemy poczeni wChrystusie zoddzielonym Kocioem Wschodnim. Poprosi te czonkw Kocioa Wschodniego, aby zdali sobie spraw zfaktu, e kiedy bylimy zjednoczeni, stanowilimy jedno. Celem obecnego dokumentu, jak wyjani kard. Cicognani, byo przygotowanie drogi wjednoci, wprawdzie iwmioci Chrystusa. Kardyna zwrci rwnie uwag zebranych na to, e projekt podkrela religijne ihistoryczne znaczenie obrzdku Kocioa Wschodniego, nie przywoujc dawnych nieporozumie: Nigdy jeszcze wdokumentach Kocioa nie mwio si tyle ojednoci doda i nigdy te od czasw Papiea Leona XIII tak duo wtej kwestii nie zrobiono. Oddzielone Kocioy prawosawne licz obecnie ok. 157 milionw czonkw na caym wiecie. Kocioy Wschodnie nie s Kocioami Prawosawnymi, lecz nale do grupy Kociow katolickichobrzdkw wschodnich (jako wsplnota duchowiestwa ilaikatu wChrystusie). Wyjaniajc te sprawy, kardyna przeszed do opisu projektu. Powiedzia, e komisja wzia pod uwag nie tylko teologiczne rnice pomidzy Kocioami, lecz take sposb, wjaki Kocioy Prawosawne maj zwyczaj wyraa swoj teologi. Kard. Cicognani poinformowa te zebranych, e wopracowywaniu tekstu brali udzia przedstawiciele wszystkich szeciu gwnych obrzdkw wschodnich, wystpujcych we Wschodnich Kocioach katolickich. Faktem jest, e Komisja Przygotowawcza ds. Kociow Wschodnich reprezentowaa dwadziecia cztery kraje iszesnacie wsplnot religijnych oraz ryty: aleksandryjski, antiocheski, bizantyjski, chaldejski iormiaski. Po przedstawieniu projektu pierwszy wdyskusji zabra gos kard. Linart. Dowodzi, e tekst pod wzgldem treci iformy zawiera wiele powanych bdw, azatem powinien by odrzucony. Kard. Ruffini zPalermo ikard. Michael Browne, wiceprzewodniczcy Komisji Teologicznej, stwierdzili, e projekt powinien by wczony do wikszego projektu, mwicego oglnie oKociele. Natomiast kard. Bacci zKurii Rzymskiej wyrazi poparcie dla przedoonego projektu, proponujc jedynie mae poprawki.
68
Nastpnego dnia wielu mwcw postulowao, aby trzy dokumenty, dotyczce jednoci chrzecijaskiej, zostay poczone wjedn cao przez komisje, ktre je opracowyway, oraz e temat powinien by odoony do rozpatrzenia podczas Sesji Drugiej. Projekt zosta skrytykowany za brak nawizania do bdw i win Kocioa katolickiego, ktre nie byy bez znaczenia przy powstawaniu podziau. Poza tym zwrcono uwag, e zwroty zastosowane wdokumencie s tak przykre iaroganckie oraz manifestuj tak niewiele prawdziwego ducha ekumenizmu, e sam sposb przedstawienia sprawy moe obrazi braci odczonych, ktrych dokument dotyczy. Trzech mwcw wystpio oodrzucenie projektu. W czasie nastpnego spotkania kilku Ojcw proponowao kompletne przeredagowanie projektu. Jedni twierdzili, e jest wnim zbyt duo ustpstw; inni utrzymywali, e jest za bardzo autorytatywny. Jeden zmwcw owiadczy, e projekt nie powinien zawiera przyznawania si do popenionych przez Koci Rzymski bdw. Bp pomocniczy Ancel zLyonu odpowiedzia na to, e przyznanie si do bdw nie oznacza wyparcia si prawdy, za co otrzyma gone brawa. Inny mwca zauway, e ton dekretu powinien uwzgldnia szacunek dla Kocioa Prawosawnego ze wzgldu na jego rozmiary, stare tradycje, ewangelizacj, ktr szerzy iczste przeladowania, ktre cierpia. Ten sam mwca uwaa, e projekt powinien podkrela historyczne, religijne iliturgiczne dziedzictwo Wschodu itraktowa je jako dziedzictwo caego Kocioa, bez okrelania podziau na Wschd iZachd. Kolejni Ojcowie zwracali si zprob, aby trzy poddane pod dyskusj dokumenty poczy wjeden. Dnia 30 listopada, czwartego dnia obrad nad projektem, uczestnicy Soboru byli wci podzieleni. Nastpnego dnia, gosami 2068 Ojcw wstosunku do 36, Sobr zdecydowa, e trzy przedstawione do rozpatrzenia dokumenty zostan napisane od nowa jako jeden wsplny.
Osignicia Sesji Pierwszej
69
podj dyskusj na temat najwaniejszego dokumentu projektu Konstytucji dogmatycznej oKociele wczasie 31. kongregacji generalnej, tj. 1 grudnia 1962 roku, dokadnie na tydzie przed zakoczeniem Sesji Pierwszej. Temat rozpocz kard. Ottaviani, ktry jako przewodniczcy Komisji Teologicznej postanowi poda pewne uwagi wstpne. Zaledwie trzy dni wczeniej kardyna zwrci uwag na fakt, e nie bdzie moliwe dokadne przedyskutowanie trzydziestoszeciostronicowego projektu powiconego Kocioowi wcigu kilku dni, ktre zostay do koca sesji. Dlatego te proponowa obrady nad krtszym, szeciostronicowym dokumentem oNajwitszej Maryi Pannie, tak jak to przewidywano wczeniej. Wedug kard. Ottavianiego cakowite przedyskutowanie dokumentu nie byoby problemem, apoza tym szczliwie by si stao, gdyby Ojcowie mogli zakoczy Sesj Pierwsz Soboru przy asycie Naszej Pani. Lecz tak adnie sformuowane uzasadnienie zostao zignorowane przez czonkw zgromadzenia soborowego. Kard. Ottaviani znajdowa si pod naciskiem wysokiej rangi czonkw Teologicznej Komisji Przygotowawczej, ktra opracowaa projekt konstytucji, dotyczcej Kocioa. Komisja skadaa si ztrzydziestu jeden czonkw i trzydziestu jeden konsultantw zpitnastu krajw. Wikszo znich stanowili pochodzcy zrnych czci wiata profesorowie uniwersyteccy lub profesorowie Wyszych Instytutw Teologicznych czy innych duych instytutw, zwizanych zeklezjologi. Wielu znich byo autorami istotnych publikacji na tematy zwizane ztreci obrad komisji albo te podrcznikw uywanych wseminariach duchownych ina uniwersytetach. Wten sposb Komisja Teologiczna zostaa doskonale wyposaona intelektualnie, tak by mc udwign swoje trudne zadanie. Brano te pod uwag duszpasterski aspekt Soboru.
OBR
70
Tamtego ranka stano przed mikrofonem czternastu Ojcw Soboru. Szeciu znich dao zupenej rewizji tekstu, co oznaczao faktycznie odrzucenie istniejcej wersji dokumentu. Projekt krytykowano za jego zbytni teoretyczno, twierdzono, e ma zbyt prawniczy charakter. Krytykowano go te za zbyt proste ibezporednie identyfikowanie Kocioa katolickiego zMistycznym Ciaem Chrystusa, za zbyt powierzchowne potraktowanie roli laikatu na rzecz wywyszania hierarchii kocielnej, atake za brak podkrelenia cech dziaalnoci charytatywnej, misyjnej icharakteru ekumenicznego. Jeden zmwcw, bp De Smedt zsumowa ca krytyk wtrzech punktach: Projektowi powiedzia mona zarzuci triumfalizm, klerykalizm oraz przeadowanie zasadami prawa. Ostatni zabra gos bp Luigi Carli zSegni (Wochy). Owiadczy, i niektrzy zOjcw Soboru doprowadzili swoje nastawienie ekumeniczne do przesady. Stao si niemoliwe mwienie oNaszej Pani, Matce Boej, nikogo nie mona nazwa heretykiem dowodzi bp Carli nie jest dobrze widziane okrelenie Koci wojujcy czy te zwracanie uwagi na si waciw Kocioowi katolickiemu. Nastpne dni przyniosy kolejne dowody braku porozumienia wrd Ojcw. Jedni mwcy wychwalali duszpasterski charakter projektu, drudzy temu zaprzeczali. Podkrelane przez jednych umocnienie roli laikatu oceniane byo przez nastpnych dyskutantw jako powierzchowne. Kard. Valerian Gracias zBombaju wzywa do zastosowania wikszej ogldnoci wkwestii relacji Kocioa zpastwami wiata. Obecna forma tekstu powiedzia kardyna jest otwartym zaproszeniem dla rzdw, aby mogy da Kocioowi szans mczestwa. Kard. Bea wyrazi zastrzeenia co do sposobu cytowania Pisma w. oraz zauway, e duszpasterska troska Kocioa powinna wynika zsamego tekstu, anie zdrugoplanowych nawoywa, doczonych do projektu. Kard. Bacci zKurii Rzymskiej wyrazi przekonanie, e Ojcowie Soboru zgadzaj si zdoktrynaln treci dokumentu, ie projekt bdzie zadowalajcy po wprowadzeniu pewnych poprawek.
71
Bp Gulio Barbetta zKurii Rzymskiej wszcz natomiast dyskusj zbp. de Smedtem, stawiajc zupenie przeciwn tez, to znaczy twierdzc, e projekt nie jest ani triumfalistyczny, ani klerykalny wtonie, ani te zbyt prawniczy. Maronita, bp Michael Doumith zSarby (Liban), bdcy czonkiem Komisji Teologicznej, krytykowa kilka razy rozdzia obiskupach. Powiedzia, e przypomina mu to sytuacj, kiedy matka daje dziecku zabawk, tysic razy ostrzegajc je przed moliwoci jej uszkodzenia. Takie te tysice uwag zawiera cz dotyczca episkopatu owiadczy bp Doumith. Doda rwnie, e nie potrafi pozby si przykrego wraenia, jakie niesie projekt, i biskupi s niczym wicej ni pewnego rodzaju papieskimi urzdnikami. Udzielenie konsekracji biskupiej osobom, ktre nie dziaaj wramach diecezji, a wic nie s dla niej duszpasterskim znakiem kontynuowa bp Doumith powoduje biurokratyzacj isekularyzacj episkopatu. Kard. Alfrink, nawizujc do tego wystpienia stwierdzi, e jedna trzecia biskupw wKociele to biskupi tytularni, za projekt nie poruszy wogle tego problemu (biskup tytularny nie zarzdza adn diecezj ani te do niej nie naley). Pierwszego dnia debaty nad projektem kard. Alfrink zauway, e konieczna jest staranna koordynacja tekstw wcelu uniknicia bezuytecznych powtrek tematw wporzdku obrad Soboru. Propozycja, ktrej zastosowanie zmienioby struktur obrad, zostaa poparta wkolejnych wystpieniach kard. Lgera, Suenensa iMontiniego. Dnia 1 grudnia 1962 roku Sekretarz Generalny otworzy obrady wiadomoci, e zdrowie Ojca witego ulego poprawie ogoszenie zostao przyjte burzliwymi idugo trwajcymi oklaskami. Wpoudnie, 5 grudnia 1962 r., Papie Jan XXIII pojawi si woknie swej watykaskiej rezydencji, aby odmwi gono Anio Paski iwielu Ojcw Soboru opucio na ten moment Bazylik w. Piotra, aby go zobaczy. Jan XXIII mwi krtko, udzieli bogosawiestwa, ana koniec zaartowa, e jego purpurowe szaty wygldaj jak gigantyczny pomie soca.
72
Tego samego dnia Papie zaoy now komisj w celu koordynowania prac Soboru ikierowania nimi. Komisja Koordynacyjna skadaa si gwnie zkardynaw, zkard. Cicognanim jako przewodniczcym oraz zkardynaami: Linartem, Dpfnerem, Suenensem, Confalonierim, Spellmanem iUrbanim jako czonkami. Europejskie przymierze reprezentowane byo licznie (trzech na szeciu czonkw), miaowic 50% miejsc wkomisji. Wten oto sposb wzrasta wpyw aliansu europejskiego, jako e wpocztkach obrad Soboru jego czonkowie stanowili jedynie 30% Prezydium Soboru. Oprcz zaoenia Komisji Koordynacyjnej, Jan XXIII tego samego dnia zatwierdzi przepisy, ktre miay obowizywa pomidzy Ii II Sesj. Pierwszy przepis stwierdza, e w cigu przerwy midzy sesjami wszystkie projekty powinny by przedmiotem powtrnych bada iulepsze dokonywanych przez komisje soborowe. Naleao przez to rozumie, e zmiany miay dotyczy nie tylko projektu oKociele, lecz take konstytucji atakowanych przez o. Schillebeeckxa ibiskupw holenderskich. Wszystkie te przepisy zostay odczytane Ojcom Soboru rano 6 grudnia. Liberaowie uznali je za jeszcze jedno zwycistwo nad Kuri Rzymsk. Ojcw Soboru zaskoczy widok Papiea wkraczajcego wpoudnie, 7 grudnia (pitek) na ostatnie spotkanie robocze Sesji Pierwszej Soboru. Jan XXIII odmwi wraz zOjcami Anio Paski idyskutowa znimi przez duszy czas. Nastpnego dnia pojawi si znw, aby wzi udzia wuroczystociach, ktre zamykay Sesj. Papie pogratulowa Ojcom ich osigni izachci do dalszej pracy, ktra leaa przed Soborem. Pierwsza Sesja powiedzia bya jak rozwany iuroczysty wstp do wielkiego dziea Soboru. Ojciec w. doda te, e jest zrozumiae, i przy tak ogromnym zgromadzeniu trzeba byo paru dni, aby osign zgodno zda wnajwaniejszych kwestiach, na temat ktrych, z zachowaniem cakowitej yczliwoci idla usprawiedliwionych oglnym dobrem przyczyn, istniay zdecydowane rozbienoci wpogldach. Jednake, zdaniem Papiea, nawet te
73
wyrane rnice punktw widzenia miay swoje wane miejsce wtryumfie prawdy pokazay bowiem caemu wiatu wit wolno, jak ciesz si synowie Boga wKociele. Ojciec w. zauway te, e nowoczesne rodki przepywu informacji umoliwiaj intensyfikacj pracy nad przygotowaniem projektw iwprowadzaniem zmian, przez co dziaania mog by kontynuowane wprzerwie midzy sesjami. Jan XXIII prosi kadego zbiskupw, nawet najbardziej zajtego obowizkami duszpasterskimi, aby kontynuowa studia nad projektami, bada schematy ju otrzymane oraz te, ktre mog by jeszcze nadesane. Wten sposb sesja, ktra zacznie si we wrzeniu nastpnego roku potoczy si pewniej, wsposb bardziej ustabilizowany iz wiksz szybkoci. Gdyby przygotowania zostay przeprowadzone znaleyt starannoci iuwag, byyby podstawy, aby mie nadziej, e Sobr Watykaski II moe zakoczy si wwita Boego Narodzenia 1963 roku, awic w400 lat po Soborze Trydenckim. Niemiecki teolog, ks. Joseph Ratzinger, nazwa fakt, e wcigu Sesji Pierwszej Sobr nie zatwierdzi adnego zprojektw, zadziwiajcym iprawdziwie pozytywnym rezultatem pierwszej czci Soboru. Ks. Ratzinger stwierdzi, e wiadczy to o silnej reakcji wobec ducha prac przygotowawczych. Ten brak zgody na zgry przygotowane teksty wiadczy oepokowym charakterze Sesji Pierwszej Soboru oznajmi ks. Joseph Ratzinger. Na kilka dni przed kocem Sesji Pierwszej ks. Hans Kng, szwajcarski teolog zKatolickiego Wydziau Teologicznego Uniwersytetu wTybindze (Niemcy), zosta zaproszony do udziau wkonferencji prasowej biskupw amerykaskich. Wswojej wypowiedzi przypomnia, e Papie Jan XXIII, zapytany wprywatnej rozmowie o powd zwoania Soboru, podszed do okna, otworzy je ipowiedzia: eby wpuci troch wieego powietrza do Kocioa. Ksidz Kng stwierdzi zradoci, e to, co byo marzeniem awangardy Kocioa, rozprzestrzenia si idziki zasugom Soboru nasyca atmosfer Kocioa. Powiedzia te, e jeli dla jakiej przyczyny sam Sobr zakoczy si przed waciwym
74
czasem, to nowy ruch wKociele bdzie trwa nadal idoprowadzi do zwoania nowego dla penego zamknicia spraw. Ks. Kng zosta poproszony oszczegowe wymienienie niektrych osigni Sesji Pierwszej. Wodpowiedzi odrzek, e wielu znas obawiao si, i niefortunne stwierdzenia projektw mogyby by oficjalnie zatwierdzone przez Sobr, na przykad wkwestii dogmatw czy ekumenizmu. Jednak, jak dotd wszystkie takie prby zostay odrzucone. Ten duch soborowy wpyn na zmian atmosfery wcaym Kociele. Nikt, kto przyjecha tu na Sobr, nie wrci do domu taki sam. Ja rwnie nie spodziewaem si takich miaych ibezporednich stwierdze ze strony biskupw wczasie obrad Soboru. Ks. Hans Kng okreli odrzucenie projektu konstytucji dogmatycznej ordach Objawienia jako duy krok we waciwym kierunku. Byo to co, na co wszyscy wNiemczech mielimy nadziej. Lecz nie stanowic wikszoci, uwaalimy, e nasze marzenie nie moe si speni. Na zakoczenie wywiadu ks. Kng powiedzia, e by moe najwaniejszym owocem Sesji Pierwszej jest zrodzenie wgrupach pewnoci, e to one, anie Kuria Rzymska buduj Koci. Bp Sergio Mndez Arcea zCuernavaca (Meksyk) powiedzia na zakoczenie Sesji: By to najbardziej udany Sobr. Zwrci uwag na narzekania Ojcw na zbyt wielk ilo przemwie lub nawet powtrze wczasie obrad. Ja sdz powiedzia e byo to konieczne, jeli mielimy pozna nawzajem nasze pogldy. Bazylika w. Piotra, gdzie odbyway si nasze spotkania, przypominaa gigantyczny szybkowar, gdzie pod wysokim cinieniem, szybko idogbnie biskupi caego wiata przekazywali sobie nawzajem pogldy. Odrzucanie schematw iszybka zmiana pogldw byy gwnymi cechami Sesji Pierwszej Soboru Watykaskiego II.
Sesja Druga
od 29 wrzenia do 4 grudnia 1963
Przygotowania do Sesji Drugiej

ELI stwierdzenie ks. Hansa Knga, mwice, e nikt, kto bra
udzia wSoborze, nie wrci zniego taki sam, jakim by, gdy przyjecha do Rzymu, byo prawdziwe, to w najwikszym stopniu dotyczyo ono niemieckojzycznych biskupw iteologw. Jechali oni na Sesj Pierwsz wnadziei, e osign pewne ustpstwa; wrcili do domu zprzekonaniem openym zwycistwie. Ponadto byli pewni, e zbliaj si zwycistwa nastpne. Kiedy wpocztkach Sesji Pierwszej Ojcowie Soboru wybrali do komisji soborowych siedemnastu zdwudziestu jeden kandydatw proponowanych przez dwudziestoosobow delegacj biskupw amerykaskich, wygldao na to, e wanie t grup Sobr uwaa za liderw obrad. Lecz wmiar upywu czasu biskupi ci robili wraenie zbyt mao zaangaowanych lub zintegrowanych, aby obj przywdztwo. Czy stao si tak dlatego, e periti (eksperci) nie przygotowali im adnego programu? Zupenie inaczej wygldao to wprzypadku biskupw zkrajw nadreskich. Wczasie Sesji Pierwszej pokazali oni, jak wane jest posiadanie odrbnego, nowego tekstu, eby mc oniego walczy. Projekt oliturgii by pierwszym takim tekstem isprzymierzeni nadreczycy mogli dziaa efektywnie, poniewa wczeniej wiedzieli, czego chc, aczego nie mog zaakceptowa. Ostateczn dat zgoszenia poprawek do projektu na temat Kocioa by 28 lutego 1963 roku, dlatego biskupi oraz teologo-
Przygotowania do Sesji Drugiej
77
wie niemieckojzyczni przystpili bezzwocznie do pracy. Zdecydowano zwoa spotkanie grup roboczych na 5 i6 lutego doMonachium, aby tam przygotowa szczegow analiz projektu izredagowa praktyczne uwagi, dotyczce zmian wprojekcie. Na spotkanie wMonachium zaproszono przedstawicieli kilku krajw europejskich, midzy innymi bp. Jana van Dodewaarda zHaarlemu (Holandia), bp. koadiutora Leona Elchingera ze Strasburga (Francja) oraz o. Johna Schtte, przeoonego zgromadzenia ksiy werbistw, ktry mgby przekaza ustalenia zMonachium Konferencji Przeoonych Zakonnych wRzymie. Caa dziaalno organizacyjna skupiaa si wok kard. Dpfnera, ktry by te czonkiem Komisji Koordynacyjnej Soboru iwimieniu komisji informowa zainteresowanych owyniku prac przeprowadzonych wWatykanie wdniach 2127 stycznia 1963 roku. Wczasie tej sesji Komisji Koordynacyjnej zapady dwie wane decyzje: pierwsza oddzielenie Dekretu oNajwitszej Maryi Pannie od projektu oKociele oraz zredukowanie tego drugiego projektu do czterech rozdziaw. W wyniku spotkania wMonachium powstaa szczegowa krytyka projektu mwicego oKociele oraz projekt zastpczy, skadajcy si zczterdziestu szeciu artykuw. Nowy schemat opracowany wMonachium dzieli si na pi rozdziaw, zgodnie zsugesti kard. Suenensa, cho Komisja Koordynacyjna proponowaa cztery. Analiza inowy projekt zostay wysane do Papiea Jana XXIII oraz do kard. Ottavianiego, przewodniczcego Komisji Teologicznej. Projekt opatrzony by specjalnym wprowadzeniem, wymieniajcym powody, dla ktrych istniejcy projekt powinien zosta poddany dogbnej korekcie. Wstp stwierdza dalej, e redagujc nowy projekt zastpczy, Ojcowie zkrajw nadreskich wzili pod uwag wskazwki przekazane przez Ojca witego wdniu 5 grudnia 1962 roku na zakoczenie Sesji Pierwszej. Dotyczyy one przede wszystkim duszpasterskiego aspektu dekretw soborowych. Ojcowie wspominali te we wstpie wy-
78
Sesja Druga: 29 IX 4 XII 1963
tyczne Komisji Koordynacyjnej, azwaszcza konieczno ukazania powiza obecnego Soboru zSoborem Watykaskim Ioraz roli Ojca w. przedstawionej zekumenicznego punktu widzenia, lecz wsensie wadzy nadrzdnej, oraz jasnego postawienia kwestii kolegialnoci episkopatu iwszystkich problemw zwizanych ze sprawami episkopatu. Wszyscy Ojcowie Soboru, pochodzcy zNiemiec lub Austrii, otrzymali kopi tych dokumentw od kard. Dfnera zdat 16 lutego 1963 roku. Ojcowie zaopatrzeni zostali rwnie wkomentarz do projektu razem zbibliografi, zawierajc trzydzieci pi tytuw francuskich iniemieckich prac teologicznych. Zdanie wprowadzajce wyjaniao, e celem projektu jest uniknicie pewnych wad schematu oKociele, opracowanego przez Przygotowawcz Komisj Teologiczn. Nowy projekt by znacznie krtszy, bardziej duszpasterski wtonie iwwikszym stopniu nawizujcy do ducha ekumenicznego. W aden sposb jednak nie zamierza si zaprzesta goszenia czy te przemilcza prawd wiary katolickiej, nie tylko tych, wktre wtpi lub ktrym zaprzeczaj protestanci. Zdrugiej strony naley zawsze rozway wtpliwoci izarzuty protestantw, oczywicie nie podchodzc do nich bezkrytycznie. Ojcowie niemieckojzyczni byli teraz dobrze przygotowani do otwarcia Sesji Drugiej Soboru, zwaszcza wkwestii projektu Konstytucji oKociele. Prace nad nim kontynuowano wczasie nastpnej konferencji, zorganizowanej wFuldzie wsierpniu 1963 r. Wart odnotowania jest fakt, e pierwsze sowa projektu zastpczego Konstytucji dogmatycznej oKociele (Lumen gentium), zaczerpnite zprzemwienia Papiea Jana XXIII z11 wrzenia 1962 r., zostay przyjte do tekstu konstytucji, zatwierdzonej oficjalnie przez Sobr.
Mechanizmy dziaania Komisji Liturgicznej
79
pod koniec Sesji Pierwszej Soboru, Komisja Liturgiczna przedoya pod dyskusj na Plenarnej Sesji Soboru zrewidowany wstp i obszerny rozdzia pierwszy projektu. Gosowano nad tym dwadziecia osiem razy. Wbrew powszechnym oczekiwaniom pojawia si jednak niewielka opozycja. Najwiksza liczba gosw negatywnych wpojedynczym gosowaniu wyniosa sto pidziesit. rednia liczba gosw negatywnych wynosia czterdzieci. Akiedy podjto gosowanie nad caym rozdziaem (7 grudnia 1962), na 2018 Ojcw tylko jedenastu nie zgadzao si zprojektem. Komisja Liturgiczna bya skonna uwzgldnia wszystkie uwagi Ojcw Soboru, przez co zyskiwaa kredyt zaufania. Ponadto jeszcze przed gosowaniem wrczono Ojcom po pi broszur, wyjaniajcych dokadnie, dlaczego ico poprawiono. Zadowolona zprzebiegu wydarze Komisja Liturgiczna naniosa poprawki wpozostaych rozdziaach projektu izebraa si wRzymie na sesji roboczej, rozpocztej 23 kwietnia 1963 roku. Kada podkomisja musiaa zoy komisji gwnej raport ze swoich prac idopiero wwczas badano proponowane zmiany, linijka po linijce, sowo po sowie. Zapytaem jednego zczonkw Komisji Liturgicznej, abp. Paula Hallinana zAtlanty (USA), ktry by wRzymie na kwietniowym spotkaniu, czy zgodziby si wzi udzia wkonferencji prasowej na temat prac komisji irozwoju sytuacji. Arcybiskup przysta chtnie na moj propozycj ikonferencja prasowa odbya si 7 maja 1963 roku whotelu Columbus. Chciabym szczeglnie podkreli powiedzia abp Hallinan e Komisja Liturgiczna rozpatruje starannie wszystkie uwagi Ojcw Soboru, zgoszone jesieni ubiegego roku. Zbadalimy kade stwierdzenie ipodzielilimy wszystkie wnioski na cztery kategorie. Pierwsza zawiera propozycje wczeniej umieszczone

DRUGIEJ poowie listopada ina pocztku grudnia 1962 roku,
80
wprojekcie lub wprowadzone przez poprzednie poprawki. Druga zawiera propozycje, ktre nasza komisja przekazaa do innych, zajmujcych si bliej danym problemem. Trzecia kategoria obejmuje wnioski uznane przez Komisj Liturgiczn za zbyt szczegowe. Bd one rozpatrzone przez komisj posoborow iuzupeni konstytucj, zatwierdzon przez Sobr. Czwarta, ostatnia grupa zawiera najbardziej konkretne inajwaniejsze poprawki do projektu Konstytucji oliturgii iwanie nimi zajmuje si obecnie Komisja Liturgiczna oraz jej podkomisje. Nastpnie abp Hallinan wyjani funkcjonowanie Komisji Liturgicznej icia zni wsppracujcych (podkomisji). Wczasie Sesji Pierwszej dyskusja na temat Konstytucji oliturgii trwaa od 22 padziernika do 13 listopada 1962 roku. Wtym okresie Ojcowie Soboru mogli absolutnie swobodnie zgasza wnioski. Mogli czyni to pisemnie lub ustnie. Materiay te zostay powielone izebrane. Okazao si wwczas, e jest to prawie tysic stron mwi dalej arcybiskup. Same wnioski dotyczce Mszy w. to blisko dwiecie pidziesit stron. W czasie Sesji Pierwszej komisja spotykaa si codziennie. Sekretariat Generalny przekazywa jej na bieco postulaty Ojcw. Postpowano wwczas zwnioskami podobnie, jak to robi Komisja Liturgiczna obecnie, po zakoczeniu I Sesji powiedzia abp Hallinan. Kada ztrzynastu podkomisji, wskad ktrych wchodzili Ojcowie Soboru oraz eksperci, po zbadaniu wnioskw formuowaa ostateczne poprawki, atake sporzdzaa raport wyjaniajcy powody zmian. Taki raport czytany by pniej przed Komisj Liturgiczn ipoddawano go dyskusji, wktrej brali udzia wszyscy pracujcy nad konstytucj liturgiczn wyjania abp Hallinan. Podkomisje zajmoway si poszczeglnymi zagadnieniami (abp Paul Hallinan by przewodniczcym Podkomisji ds. Sakramentw witych). Jak dowiedzielimy si nakonferencji prasowej, pierwszy raport naszego rozmwcy omawiany by dwa ip dnia. Lecz kiedy podkomisja zrewidowaa tekst ponownie, nastpny raport idyskusja zajy tylko p godziny.
81
W czasie gdy odbywaa si konferencja prasowa, Komisja Liturgiczna odbywaa wanie dwutygodniow sesj plenarn. Zebrano ju wszystkie poprawki dotyczce Mszy w., Sakramentw w. ibrewiarza powiedzia arcybiskup a wtym tygodniu przegosujemy ostateczn form poprawek, ktre zostan przedstawione Ojcom Soboru we wrzeniu. Do przyjcia przez Ojcw wszystkich poprawek iposzczeglnych rozdziaw wymagana jest wikszo 2/3 gosw. Sprawa ostatecznie zostanie przegosowana wobecnoci Ojca w. wczasie publicznej sesji. Po uzyskaniu zgody Papiea Konstytucja oliturgii witej zostanie ogoszona istanie si prawem dla caego Kocioa. Wtym momencie Komisja Liturgiczna Soboru Watykaskiego II zakoczy swoj prac. Arcybiskup podkreli, e s powody do optymizmu, jeli chodzi ow sumie trzytygodniow prac komisji Po pierwsze, kard. Larraona zapewni czonkw komisji, e Papie jest bardzo zadowolony zjej prac. Wczasie audiencji, ktra miaa miejsce kilka tygodni temu, Ojciec wity wyrazi przekonanie, e prace komisji oraz wspdziaanie wszystkich Ojcw Soboru s faktycznym krokiem wkierunku aggiornamento. Abp Hallinan wspomnia te obardzo demokratycznym stylu, wjakim kard. Arcadio Larraona, przewodniczcy Komisji Liturgicznej, prowadzi wszystkie zebrania. Jego polityka, polegajca na dawaniu wszystkim moliwoci wolnej wypowiedzi zgodnie zwasnym sposobem mylenia, przyniosa pozytywne rezultaty. Wten sposb czonkowie komisji ucz si od siebie nawzajem. Jeli nie umiesz poradzi sobie zproblemem kontynuowa ksidz arcybiskup skorzystaj zdowiadcze osb zzupenie innego rodowiska zAfryki, zkrajw za elazn Kurtyn, zAmeryki aciskiej, wszystkich innych, ktrzy uczestnicz wSoborze. Prawd jest, e ta komisja pracuje naprawd w zgodzie zduchem Soboru. Jest midzynarodowa, dziaa wsposb otwarty iwolny. Zca pewnoci skada si wycznie zosb powoanych do tej pracy. Arcybiskup powiedzia te, e optymizm czonkw komisji wduej czci wypywa rwnie z entuzjazmu wszystkich Ojcw
82
Soboru, ktrzy wczasie Sesji Pierwszej byli bardzo otwarci na wszelkie zmiany. Ta tendencja jest teraz wprowadzana wycie. Czuje si to wpracach komisji. Pracom tym towarzyszyo trzydziestu czy te czterdziestu ekspertw. Ci ludzie powiedzia arcybiskup reprezentuj prawdopodobnie najwybitniejsze umysy wdziedzinie liturgii na wiecie. Dotyczy to sposobu bada, zapau, zjakim wykonuj swoj cik prac wpionierskich dziedzinach. Pochodz zrnych kontynentw. Majc tych ludzi tutaj, moemy pracowa tak, jakbymy mieli pod rk pk znajlepszymi ksikami na temat liturgii. Tyle, e eksperci s czym wicej ni ksikami s Autorami tych dzie. To wyjtkowy przywilej dla komisji, e moe korzysta na miejscu zwiedzy ekspertw. Ks. Frederick McManus, profesor prawa kanonicznego na Katolickim Uniwersytecie USA, od dawna zwizany zruchem liturgicznym wAmeryce Pn., siedzia wczasie konferencji prasowej obok abp. Hallinana. Arcybiskup przedstawi go prasie, mwic: Oto nasz amerykaski ekspert wkwestii liturgii, jeden znajwybitniejszych liturgistw wUSA; czowiek, ktry posiada zaufanie biskupw ilaikatu, biorc udzia wszybko rosncym ruchu na rzecz odnowy liturgii.
swj powrt do zdrowia, Papie Jan XXIII zoy wizyt wszpitalu dziecicym Dziecitka Jezus, gdzie przemwi do chorych dzieci ipersonelu szpitalnego: Jak widzicie, czuj si wietnie, cho nie mgbym wzi udziau wwycigu biegaczy czy wjakiej innej konkurencji nalecej do dyscyplin sportowych. Dzikuj jednak Bogu, e mog wci uywa swego ciaa idlatego mog cieszy si obrazem, ktry tu widz obrazem ofiarnej mioci iniewinnoci. W wito Objawienia Paskiego, 6 stycznia 1963 roku, Jan XXIII wystosowa obszerny list, skierowany do wszystkich Ojcw Sobo-
Ostatnie miesice ycia papiea Jana XXIII

O ZAKOCZENIU Sesji Pierwszej Soboru, aby udowodni wiatu
Ostatnie miesice ycia Papiea Jana XXIII
83
rowych na caym wiecie. Napisa wtym licie, e ma wci przed oczyma widok ich wszystkich, zebranych wBazylice w. Piotra na obradach Soboru oraz e nic nie jest mu drosze od zajmowania myli imowy powan iwit spraw Soboru. Przypomnia te, e okres pomidzy 6 stycznia a8 wrzenia 1963 roku, kiedy Ojcowie zajm si podsumowywaniem swej pracy, musi by pojmowany jako prawdziwa kontynuacja prac wieczcych Sobr. Papie napisa rwnie, e witym obowizkiem Ojcw jest utrzymywanie wizi duchowej przez te osiem miesicy nie tylko zOjcami, ktrzy uczestnicz wSoborze, lecz ze wszystkimi brami w biskupstwie. Dla postpu prac wane jest, aby odpowiada szybko na wszystkie pytania zawarte wlistach Sekretarza Stanu Stolicy Apostolskiej. Naley dokadnie zapoznawa si zprzesyan korespondencj, wypeniajc wynikajce zniej zobowizania. Wrezultacie takiej gotowoci do dziaa prace Soboru na pewno bd rozwijay si pomylnie, ato wielkie zadanie, ku ktremu zwrcone s oczy caego wiata, szybciej osignie upragnione zakoczenie. Jan XXIII nalega wlicie, aby biskupi strzegli kadej sprawy Soboru jak renicy wasnego oka. Powinni by we wszystkim szybcy istaranni. Studiujc dokumenty Soboru, powinni korzysta zpomocy ksiy wyrniajcych si wiedz izaletami duchowymi. Komisja Koordynacyjna spotkaa si wWatykanie pod przewodnictwem Sekretarza Stanu wdniach 21-27 stycznia 1963 roku. 28 stycznia Ojciec w. przyj na audiencji wszystkich czonkw komisji razem zkilkoma innymi osobistociami Soboru. Powiedzia zebranym, jak bardzo pragnie czuwa nad sprawami Soboru wkadym stadium jego rozwoju. Wyrazi te swe zadowolenie zdotychczasowych osigni oraz zpowodu dziaa Komisji Koordynacyjnej. Gdy wemiemy to pod uwag owiadczy Papie powstaje nadzieja, e Sobr, ktry tak dobrze si rozpocz, szybko osignie wyznaczone cele. Przy tej okazji Jan XXIII podkreli znaczenie ustalenia porzdku obrad oraz wyrazi przekonanie, e prace wtej sprawie musz pj szybko do przodu.
84
W pocztkach 1963 roku nawizaa si intensywna wsppraca midzy komisjami ipodkomisjami. Wszystkie komisje podzielono na operatywnie mniejsze ciaa iczonkowie podkomisji drog korespondencji mogli rozwizywa wiele problemw dotyczcych projektw soborowych, przedstawiajc wyniki prac na sesjach odpowiednich komisji wRzymie. Wokresie od 20 lutego do 1 kwietnia 1963 roku miay miejsce wRzymie spotkania siedmiu komisji oraz Sekretariatu kard. Bei. Komisja Koordynacyjna, ktra nadzorowaa ikoordynowaa dziaalno wszystkich komisji, poczwszy od 25 marca 1963 roku zorganizowaa wWatykanie szereg spotka. Dnia 28 marca komisja zbadaa dwa pierwsze rozdziay projektu Konstytucji oKociele, atake dokonaa zmiany projektu dotyczcego ekumenizmu. Ten ostatni zosta przygotowany przez Komisj czon, skadajc si zczonkw Komisji Teologicznej, Komisji ds. Kociow Wschodnich oraz Sekretariatu ds. Jednoci Chrzecijan. Dlatego te przewodniczcy, wiceprzewodniczcy oraz sekretarze obydwu komisji icay Sekretariat zostali zaproszeni na spotkanie. Papie Jan XXIII postanowi wzi udzia wspotkaniu izjawi si na nim ogodz. 18.00 wtowarzystwie kard. Cicognaniego iabp. Feliciego. Ojciec w. otrzymywa codzienne raporty zprac Komisji Koordynacyjnej, wyrazi wic sw wielk rado zfaktu posuwania si prac do przodu. Nastpnie poinformowa zebranych, e tego dnia, 28 marca, utworzy Komisj do Reformy Kodeksu Prawa Kanonicznego. Potrzeb tej rewizji wyrazi on ju 25 stycznia 1959 roku, kiedy ogasza plany otwarcia Soboru. Papie przewodniczy zebraniu przez chwil, apotem jeszcze raz zachci zebranych do kontynuowania zentuzjazmem prac soborowych, powtarzajc, e ma nadziej, i Sobr przyniesie bogate owoce. Po udzieleniu bogosawiestwa apostolskiego opuci miejsce spotkania. Kolejnym wanym wydarzeniem pontyfikatu Jana XXIII, ktry powoli zmierza ku kocowi, byo podpisanie przez niego wdniu 9 kwietnia 1963 r. swojej smej encykliki: Pacem in Terris.
85
W Niedziel Wielkanocn, 14 kwietnia, na tytuowej stronie LOsservatore Romano ukazaa si dua fotografia Ojca w. Zdjcie zrobiono wWielki Pitek wBazylice w. Piotra, gdy Papie schyla si, by ucaowa krzy podczas Naboestwa Adoracji Krzya witego. Wyraz twarzy Jana XXIII wskazywa na przeywane cierpienie izy stan zdrowia. Zdjcie zrobio wielkiee wraenie, lecz Watykan odpowiedzia jedynie, e Ojciec wity jest bardzo zmczony ceremoniami Wielkiego Tygodnia. Jak dowiedziaem si pniej, wnajbliszym otoczeniu Papiea obawiano si, i ze wzgldu na stan zdrowia moe On nie podoa wzmoonym icikim obowizkom Wielkanocnego Triduum. Jednake wWielk Sobot zdrowie Ojca witego nagle si poprawio. Kilka dni pniej, 22 kwietnia, Papie zatwierdzi teksty dwunastu projektw izarzdzi, aby zostay rozesane do Ojcw Soboru. By to produkt wielu spotka Komisji Koordynacyjnej zkomisjami soborowymi. Ojciec w. nieustannie nalega na przyspieszanie prac. Nie pozwala nikomu odpocz. Wiedzia, e Jego ycie dobiega koca ipracowa coraz bardziej gorczkowo, by jak najdalej posun prace soborowe. 25 kwietnia spotkaem dr. Luciano Casimirri, dyrektora Watykaskiego Biura Prasowego, ktry powiedzia mi nieoficjalnie, e Ojciec wity jest bardzo chory. Odpowiednio do tej sytuacji podjto przygotowania wkwestii obsugi prasowej ostatnich chwil Papiea, mierci iwynikajcego std konklawe. Kiedy ostatecznie ustalono wszystkie sprawy, dr Casimirri powiedzia, e reporterzy otrzymaj zezwolenia na dokonanie reportay zwizanych ze mierci Ojca witego iwyborem nowego Papiea. Poniewa dr Casimirri nie mwi pynnie po angielsku, zapyta, czy moe liczy na pomoc zmojej strony wprzypadku duych grup anglojzycznych dziennikarzy. Pniej, tego samego dnia, ale ju zinnego rda dowiedziaem si, e Ojciec wity codziennie ma krwotoki ie stan jego zdrowia gwatownie si pogorszy.
86
Dnia 30 kwietnia kard. Cicognani napisa do wszystkich Ojcw Soboru, e robi, co wjego mocy, aby jak najszybciej przesa im pierwszych dwanacie projektw zatwierdzonych przez Papiea. Doda te, e ma nadziej wysa wkocu czerwca drug parti projektw. Mam zaszczyt poinformowa pisa e Najwitszy Ojciec powica tym schematom wielk uwag istudiuje je pilnie. Jeli jakie punkty wdalszym cigu wymagaj poprawek, prosimy onadesanie takowych wczytelnej formie do Sekretariatu Generalnego Soboru przed kocem lipca. Wten sposb komisje soborowe bd miay duo czasu, aby dokadnie przestudiowa uwagi iprzygotowa swoje raporty, ktre zostan przedstawione przy okazji omawiania projektw wraz zuwagami wczasie kongregacji generalnych nastpnej sesji. Poniewa zacz si ju maj, Papie Jan XXIII nie mg zrozumie, dlaczego dwanacie tekstw zatwierdzonych przez niego 22 kwietnia nie jest wci gotowych do wysania. Okazao si, e nawet poowa znich nie jest gotowa. Abp Felici poczu si wic zobowizany wysa 8 maja list do wszystkich Ojcw Soboru, informujc, e sze pierwszych projektw nadejdzie wnajbliszym czasie. Ju nastpnego dnia, 9 maja, kard. Cicognani wysa do Ojcw inny list, zawierajcy zdanie: Jego witobliwo Papie Jan XXIII pragnie poinformowa wszystkich Ojcw Soboru Watykaskiego II, e osobicie iz uwag przestudiowa projekty, ktre wysyane s do Ojcw oraz zamierza przestudiowa je ponowie po przedyskutowaniu ich przez zgromadzenie soborowe, zanim zatwierdzi je ostatecznie. Papie nikomu nie pozwoli odpocz. Pragn jednego: zobaczy dzieo wieczce Sobr Watykaski II. Pragn mie pewno, e dokumenty znajd si wrkach Ojcw, co wykluczy moliwo przerwania Soboru. Zmusi si do wzicia udziau wceremoniach zwizanych zotrzymaniem Pokojowej Nagrody Balzana (11 maja 1963). Nastpnego dnia zoy oficjaln wizyt na Kwirynale. Dwa dni pniej egzemplarz Pacem in Terris zpodpisem Jana XXIII zosta
87
osobicie dostarczony przez kard. Suenensa Sekretarzowi Generalnemu ONZ, UThantowi. 18 maja spotkaem znw dr. Casimirri. Dowiedziaem si, e stan Ojca witego jest bardzo zy. Dnia 20 maja Jan XXIII napisa kolejny dugi list, skierowany do wszystkich biskupw wiata. Informowa wnim, e chciaby odby swoje doroczne rekolekcje, przeprowadzane wsamotnoci wczasie nowenny przed Zesaniem Ducha witego, to jest od 25 maja do 2 czerwca, czyli do niedzieli Zielonych wit. Wyjania Ojcom wlicie, e informuje ich oswoich rekolekcjach, aby mogli towarzyszy mu wtych dniach sw modlitw iwasnymi rozmylaniami. Wybra ten czas dla przeprowadzenia odnowy duchowej, poniewa jak napisa wlicie naszym zwyczajem jest dziaa szybko iz dobrej inspiracji. Dnia 21 maja abp Felici ostatecznie wysa Ojcom Soboru pierwszych sze projektw. 22 maja przewidziana bya na godz. 10.30 zwyka rodowa audiencja Ojca w. wBazylice w. Piotra. Ogodz. 9.55 ogoszono, e Papie nie przybdzie do Bazyliki, lecz udzieli bogosawiestwa zokna swojego pokoju ogodz. 10.30. Jak si dowiedziaem, Ojciec wity znw mia krwotoki iprzez ca noc przeprowadzano mu transfuzj krwi. W nastpn niedziel rano Ojciec wity powiedzia osobom znajdujcym si przy jego ku, e chocia zaczy si ju jego rekolekcje, chciaby jak zwykle podej do okna wpoudnie ipobogosawi tumy, zgromadzone na placu w. Piotra. Lekarz papieski nie zgodzi si jednak na to, mwic, e Ojciec w. musi unika wszelkich fizycznych trudw. Nastpnego dnia pewien woski ksidz zRzymu powtrzy za kard. Gustavo Testa, ktry mg wchodzi do pokoju Jana XXIII, e Papie ma czste krwotoki zust. Zinnych rde dowiedziaem si, e transfuzje odbywaj si co cztery godziny. Kiedy 2 maja kard. Cicognani powiedzia Papieowi, e cay wiat modli si za Niego, Jan XXIII umiechn si, apotem po chwili ciszy powiedzia: Jeli cay wiat modli si za chorego Papiea, to naturalnie trzeba tej modlitwie da jak intencj. Jeli Bo
88
wol bdzie powici ycie Papiea, niech to powicenie zaowocuje wobfitych askach dla Ekumenicznego Soboru, dla Kocioa witego, dla caego ludzkiego rodzaju, ktry pragnie pokoju. Wczwartek 30 maja Ojciec w. powiedzia do swojego lekarza: Mwi, e mam guza, ale to nic nie znaczy, pki Bg nie wykona swej woli. Mam nadziej doprowadzi Sobr do koca izobaczy pokj na wiecie. Okoo pnocy tego samego dnia nastpi kryzys. Poniewa Ojciec w. zosta poinformowany poprzedniego dnia oswoim stanie zdrowia, poprosi, aby natychmiast zaopatrzy go Sakramentem Chorych. Spowiednik papieski przynio mu Wiatyk. Na sw prob Papie otrzyma Ostatnie Namaszczenie ipoprosi spowiednika, aby zosta przy jego ku zNajwitszym Sakramentem, podczas gdy sam chcia powiedzie kilka sw. Uczyni to wyranym, mocnym gosem, jeszcze raz ofiarowujc swoje ycie za dobry wynik obrad Soboru iza pokj pomidzy ludmi. Powiedzia te, e pragnie, aby wszyscy Ojcowie Soboru wiedzieli, i wielka praca, ktra zostaa podjta, musi by skoczona. Pozdrowiwszy wszystkich zebranych przy swoim ou, zwrci si do swego bratanka, msgr Giovanniego Baptisty Roncalliego iprzywoa go do siebie. Popatrz powiedzia przybye tu iznalaze mnie wku. Doktorzy mwi, e cierpi zpowodu choroby odka. Lecz miejmy nadziej, e wszystko obrci si ku dobremu, ie wkrtce bd mg odda si osobicie pracy dla Kocioa iSoboru. W pitek po poudniu zaczo si dugie czuwanie na placu w. Piotra. Wdzie iwnocy wpitek, sobot, wNiedziel Zesania Ducha witego iwponiedziaek, tum sta na placu imodli si. Wponiedziaek wieczorem, 3 czerwca ogodz. 19.49, Papie Jan XXIII umar. Sobr! powiedzia na koniec. Bg wie, e zatwoci otworzyem marno mojej duszy na wielko Jego natchnienia. Czy pozwoli mi skoczy to dzieo? Jeli tak si stanie, niech bdzie bogosawiony. Lecz jeli nie pozwoli mi na zakoczenie sprawy? wwczas zobacz radosne zakoczenie znieba, gdzie mam nadziej, albo raczej: jestem pewien Boskie miosierdzie mnie doprowadzi.
S e k r e t a r i a t d s . R e l i g i i N i e c h r z e c i j a s k i c h 89
Sekretariat ds. Religii Niechrzecijaskich

E WTOREK, 2 kwietnia 1963 roku, abp Zoa zJaund (Kamerun),
czonek Komisji ds. Misji, wzi udzia wkonferencji prasowej, podczas ktrej okreli swj punkt widzenia wstosunku do projektu Dekretu odziaalnoci misyjnej Kocioa. W odczuciu abp. Zoi pierwsza cz Soboru skupia si tylko na dwch sprawach: na dziaalnoci duszpasterskiej, wwyniku czego studiowano sposoby uzyskiwania duchowego wzrostu Kocioa, oraz na dziaalnoci ekumenicznej, okrelajc, co ma by zrobione, aco pominite wcelu wzmocnienia kontaktu zinnymi Kocioami chrzecijaskimi. Zdaniem arcybiskupa zapomniano ofakcie, e Koci katolicki jest ze swej definicji Kocioem Misyjnym. Przesanie to dotyczy nie tylko jego czonkw lub wogle chrzecijan, lecz wszystkich ludzi. Rozwaajc tego wieczora sowa biskupa, rozmylaem wpogronej w pmroku kaplicy obezsprzecznym poytku, jaki przynioso utworzenie idziaalno Sekretariatu ds. Jednoci Chrzecijan izastanawiaem si, czy nie mgby powsta podobny Sekretariat ds. Religii Niechrzecijaskich. Wok nas, na wiecie byo ponad miliard wyznawcw judaizmu, islamu, bramanizmu, hinduizmu, buddyzmu, wedyzmu, dainizmu, konfucjanizmu, taoizmu iszintoizmu. Sekretariat tego rodzaju mgby zainicjowa dialog ztymi wielkimi religiami wiata ztakim samym powodzeniem, jaki osign Sekretariat ds. Jednoci Chrzecijan. Im duej mylaem, tym bardziej konieczne wydawao mi si utworzenie takiej instytucji. Zastanawiaem si te, czy na obrady Soboru nie naleaoby zaprosi jako obserwatorw przedstawicieli religii niechrzecijaskich. Wczesnym rankiem nastpnego dnia zatelefonowaem do abp. Zoi, uznajc za istotn jego reakcj na mj pomys, poniewa mia wswojej diecezji wielu muzumanw. Kiedy arcybiskup przyklasn projektowi, nastpn spraw byo wytypowa-
90
nie biskupa, ktry chciaby przedstawi ten temat na kolejnej konferencji prasowej. Zdarzyo si, e bp Anthony Thijssen zLarantuka (Indonezja) spdza kilka dni wRzymie, mieszkajc w tym samym domu, co ija. Poruszylimy wrozmowie spraw utworzenia Sekretariatu ds. Religii Niechrzecijaskich idowiedziaem si wwczas, e bp Thijssen wserii wykadw, jakie mia ostatnio wEuropie Pnocnej, zachca do zapraszania przedstawicieli rnych religii na obrady Sesji Drugiej Soboru jako obserwatorw. Urodzony wChinach kard. Thomas Tienchensin take by wtym czasie wRzymie ijego reakcja na moj propozycj bya rwnie pozytywna. Uwaa jednak, e skoro gwne niechrzecijaskie religie skoncentrowane s wAzji, projekt powinien zosta przedoony nie przez biskupa zIndii, tam dziaajcego (jak to planowaem), lecz przez Europejczyka. Na Wschodzie doda kard. Tien mamy takie powiedzenie: nie powiniene zaprasza sam siebie. Uwaa te, e Watykanowi bdzie atwiej zaakceptowa propozycje pochodzce od przedstawiciela Europy. Zgodzi si na umieszczenie wprasie swego poparcia dla powstania Sekretariatu, jeli ktry zOjcw Soboru da publiczny wyraz swojej przychylnoci dla sprawy. W midzyczasie skontaktowaem si ponownie zbp. Thijssenem ipo dalszych konsultacjach ustalilimy zwoanie konferencji prasowej na 6 kwietnia. Wkonferencji wzili udzia przedstawiciele wszystkich midzynarodowych agencji posiadajcych swe biura wRzymie, atake czonkowie ambasad Indii, Sudanu iArabii Saudyjskiej. Bp Thijssen wyjani, e urodzi si wHolandii, lecz od 1949 roku mieszka wIndonezji. Indonezja znana jest na caym wiecie ze swej tolerancji religijnej powiedzia i ja sam mam wielu osobistych przyjaci wrd muzumanw ihinduistw, ktrych wysoko ceni. Dalej biskup owiadczy, e chtnie by widzia utworzenie specjalnego sekretariatu zaoonego wRzymie dla zajcia si spraw gwnych religii niechrzecijaskich. Poy-
tek pyncy zistnienia takiej instytucji nie byby jednostronny. Na przykad my, katolicy, moglibymy nauczy si wiele, poznawszy liturgi, kultur ifilozofi innych religii. Nie bya to jednake propozycja jakiejkolwiek formy synkretyzmu. Absolutnie nie! podkreli swoje stanowisko biskup po prostu chcemy lepiej zrozumie siebie nawzajem. Bp Thijssen uwaa, e wiat entuzjastycznie powita ustanowienie takiego sekretariatu. Sdzi, e taka inicjatywa wychodzi naprzeciw aspiracjom gwnych religii niechrzecijaskich ijest zgodna zduchem pogldw Jana XXIII, ktry mwi, e chciaby by uwaany za prawdziwego iszczerego przyjaciela caego wiata. W zwizku zpowsta sytuacj poproszono bp. Thijssena oskomentowanie owiadczenia mnicha buddyjskiego, ktre wydrukowano wjednej z gazet tokijskich 18 stycznia 1963 roku. Buddysta twierdzi, e skoro Sobr nosi miano ekumenicznego ipragnby budowa oraz wspiera religijn, midzynarodow harmoni, obecno na Soborze osb zkrgw buddyzmu oraz innych religii niechrzecijaskich uczyniaby obrady nawet bardziej efektywnymi, czynic je instrumentem zaprowadzenia na wiecie pokoju ireligijnej serdecznoci. Bp Thijssen odpowiedzia, e oczywicie docenia punkt widzenia buddyjskiego mnicha, ale osobicie uwaa, e propozycja wpywu buddyzmu na rozwj wydarze wwiecie wkontekcie obecnego Soboru jest przedwczesna, poniewa Sobr ten powicony jest przede wszystkim wewntrznej reformie Kocioa katolickiego ijednoci midzy chrzecijanami. Poruszony problem nie ley wgwnym nurcie zainteresowania Soboru. Jednoczenie jednak biskup wyrazi przekonanie, e utworzenie specjalnego Sekretariatu ds. Religii Niechrzecijaskich miaoby niezwyke znaczenie dla caego wiata iwzbogacioby porednio ycie religijne kadego znas. Pytany przez rodkowowschodni Agencj Prasow, czy mwi na ten temat zPapieem, biskup odpowiedzia, e jeszcze tego nie zrobi. Chcia najpierw zbada reakcj prasy, ktra trzyma rk
92
na pulsie wiata. Owiadczy te, e doceni pomoc dziennikarzy wprzekazywaniu opinii publicznej istotnych informacji. Inny reporter zapyta bp. Thijssena, czy zna innych Ojcw Soboru, ktrzy mogliby poprze ten plan. Biskup odrzek, e rozmawia oglnie na ten temat zdwoma jezuickimi arcybiskupami zIndonezji (z Semarangu iz Dakarty), atake zbp. van Bekkumem zRutengu. Wszyscy trzej poparli t ide oznajmi biskup. Zaraz po konferencji prasowej bp Thijssen usiowa rozmawia wtej sprawie zkard. Gregorio Agagianianem wsiedzibie Kongregacji Rozkrzewiania Wiary. Zpowodu nieobecnoci kard. Agagianiana, biskupa przyj abp Pietro Sigismondi, ktry wyrazi zadowolenie zpowodu rozmw przeprowadzonych zpras na temat nowego sekretariatu. Zapewni te bp. Thijssena, e przekae wiadomo nieobecnemu chwilowo kardynaowi, ktry na pewno rwnie pochwali pomys konferencji. Przy okazji bp Thijssen wyjani abp. Sigismondi, e nie myli ozapraszaniu przedstawicieli religii niechrzecijaskich na same obrady Soboru, choby dlatego, e dua cz uywanej tam terminologii byaby dla nich niezrozumiaa. Zdaniem biskupa obserwatorzy zyskaj wicej, otrzymujc wyjanienia ze strony specjalnego sekretariatu, dziaajcego poza obszarem zebra soborowych (zakadajc, e bdzie on mia wogle zwizek zSoborem). Dnia 8 kwietnia, przed wyruszeniem zRzymu do Madrytu, kard. Tienchensin poda do prasy owiadczenie, wktrym znalazy si dalsze sugestie. Po zoeniu obietnicy wsparcia dla wysikw bp. Thijssena, kard. Tienchensin powiedzia: To bardzo wane, aby Koci katolicki lepiej zrozumia wielkie religie niechrzecijaskie oraz aby one lepiej poznay nasz Koci. Najlepszym sposobem na osignicie tego mogoby by utworzenie sekretariatu, wktrym najlepsi uczeni zreligii niechrzecijaskich mogliby si spotka idyskutowa znajlepszymi ekspertami Kocioa Katolickiego. Jeli chodzi odat ustanowienia sekretariatu, kardyna poinformowa, e chciaby, eby stao si to szybko gdy zostanie otwarta Sesja Soboru we wrzeniu, chcielibymy goci wwczas wRzymie
przedstawicieli religii niechrzecijaskich. Kardyna doda te, e chciaby, aby owi przedstawiciele uzyskali zezwolenie na uczestniczenie wkilku zebraniach soborowych wBazylice w. Piotra, lecz zauway jednoczenie, e nie sdzi, by regularny udzia wobradach by dla nich czym szczeglnie wartociowym. Te dwie wypowiedzi: kard. Tienchensina ibp. Thijssena znalazy swe odbicie wencyklice Jana XXIII Pacem in terris. Wielu komentatorw widziao wpropozycji utworzenia Sekretariatu ds. Religii Niechrzecijaskich wprowadzenie wycie pragnienia Ojca witego, ktre dotyczyo lepszego midzynarodowego porozumienia midzy ludmi dobrej woli. Ks. Edmund Fahrat, kapan zLibanu zatrudniony warabskiej sekcji Radia Watykaskiego, towarzyszcy bp. Thijssenowi wczasie konferencji prasowej, by rwnie jak ja zainteresowany projektem. Obaj czulimy, e aden zkardynaw nie nadaje si tak dobrze do prowadzenia tego sekretariatu jak kard. Knig zWiednia. By on midzynarodowej sawy ekspertem od spraw religii niechrzecijaskich, pisa wiele na ten temat iprowadzi wykady na poziomie uniwersyteckim zzakresu porwnywania religii. Postanowilimy poszuka sposobu, aby przedoy kardynaowi t ide. Wszelkie dziaania wtej sprawie zostay zawieszone 3 czerwca, zchwil mierci Jana XXIII. Nastpne tygodnie miay zadecydowa otym, czy Sobr bdzie wogle kontynuowany. wiat nie musia dugo czeka na wiadomoci. Dnia 22 czerwca 1963 roku, nazajutrz po swoim wyborze, nowy Papie, Pawe VI przekaza przez radio swe pierwsze ordzie urbi et orbi: Pierwszorzdne miejsce wnaszym pontyfikacie zajmuje kontynuacja Soboru Watykaskiego II, ku ktremu zwrcone s oczy wszystkich ludzi dobrej woli. Bdzie to nasze zasadnicze zadanie, ktremu zamierzamy powici ca energi, ktr nasz Pan nam da Sobr bdzie gwn myl naszej apostolskiej posugi Pawe VI zobowiza si uy caej swej siy, aby kontynuowa prac zmierzajc do wspierania jednoci chrzecijan, rozpoczt tak pomylnie iz wielk nadziej przez Papiea Jana XXIII.
94
Mona byo przypuszcza, e wszyscy kardynaowie pozostan wRzymie a do ceremonii koronacyjnej, przewidzianej na 30 czerwca 1963 roku. Wzwizku ztym 25 czerwca egzemplarze owiadcze kard. Tienchensina ibp. Thijssena, dotyczcych zaoenia nowego sekretariatu, zostay wysane do kardynaw: Alfrinka, Cushinga, Fringsa, Gilroya, Graciasa, Kniga, Linarta, Meyera, Rittera, Rugambwy, Spellmana, Suenensa iWyszyskiego. Dnia 27 czerwca kard. Frings zezwoli mi na rozmow wsprawie propozycji dotyczcej sekretariatu. Zgodzi si zsugesti, e sekretariat moe stanowi rdo dobra dla wiata, tak jak to stao si wprzypadku Sekretariatu ds. Jednoci Chrzecijan. Doda te, e nie mona znale nikogo lepiej przygotowanego do tej pracy ni kard. Knig. Kard. Frings owiadczy, e porozmawia na ten temat zkard. Knigiem. O.Farhat ija mielimy okazj rozmawia zkard. Knigiem wdniu koronacji Papiea, awic 30 czerwca. Kard. Knig przedyskutowa ju tymczasem t spraw zkard. Fringsem iuwaa, e rzeczywicie nadszed waciwy czas dla ustanowienia takiej instytucji, poniewa zainteresowanie religiami niechrzecijaskimi zapewne zmniejszy si po zamkniciu Soboru. Kard. Knig obieca, e pomwi na ten temat zkard. Be wczasie ceremonii koronacyjnej. Kard. Bea rwnie okaza zainteresowanie t spraw, podobnie jak kard. Gracias zBombaju. Kilka dni pniej kard. Linart odpisa, e informacj na temat proponowanego sekretariatu przeczyta z wielkim zainteresowaniem. Wedug niego pomys ustanowienia sekretariatu dla religii niechrzecijaskich wydaje si by szczliwy, ale decyzja wtej sprawie naley do Ojca witego. A wic po uzyskaniu poparcia kardynaa zChin ikardynaa zIndii, atake kardynaw Bei, Fringsa, Linarta, Kniga iprawdopodobnie kard. Agagianiana, nastpny krok polega na przedstawieniu tego przedsiwzicia Papieowi Pawowi VI. Aponiewa problem mg zosta przedstawiony Ojcu witemu tylko przez kardynaa, wybr pad na kard. Tienchensina, ktry jako pierwszy zoy publiczne owiadczenie wtej sprawie. Oczywicie do-
oyem stara, aby go spotka. Stao si to 3 lipca. Zapytaem wwczas kard. Tienchensina, czy mgby napisa do Papiea Pawa VI list zpropozycj utworzenia nowego sekretariatu, sugerujc kard. Kniga jako przewodniczcego. Kardyna zgodzi si ipoleci mi napisa projekt takiego listu, apotem mu go odczyta. Kiedy byem wpoowie czytania, kard. Tienchensin pooy mi rk na ramieniu i przerwa mi. Zaoywszy rce na piersi, powiedzia zfiglarnym umiechem: Myl, e musimy to zrobi chiskim sposobem. Wyjani mi, e bdzie mu trudno wysa do nowego Papiea, ktrego nie zna dobrze, list przedstawiajcy do akceptacji nazwisko jednego, wybranego kardynaa, ktry byby odpowiedni do objcia kierownictwa sekretariatu. Jednake zasugerowa gdyby ty napisa list do mnie, mgby opisa wnim dokadnie, na czym miaoby polega funkcjonowanie sekretariatu, wymieni nazwiska kardynaw ibiskupw, ktrzy wyrazili swoje zainteresowanie spraw iwskaza na kwalifikacje kard. Kniga, ktre predysponuj go do kierowania sekretariatem. Mgby te napisa, e masz powody, aby uwaa, e kard. Knig nie bdzie mia nic przeciwko podjciu takiego zadania. Po powrocie na Tajwan, dokd odlecia nastpnego dnia, kard. Tienchensin mia napisa do Papiea, zaczajc mj list istwierdzajc, e popiera projekt zcaego serca. Wkwestii tej pojawi si jeszcze jeden atut oba listy napisane byy po wosku, co sprawiao, e czonkowie Kurii Rzymskiej mogli bez trudnoci zapozna si zpismami. Dnia 21 lipca kard. Tienchensin napisa do mnie zTaipei, e zgodnie zplanem wysa dwa listy do Ojca witego. Moim zdaniem pisa kardyna Papie nie bdzie dziaa szybko. Najpierw sam rozway spraw, apotem przedyskutuje j zkardynaami. Ale 12 wrzenia, wniecae 8 tygodni po licie kard. Tienchensina, Papie Pawe VI ogosi, e zostanie rwnie zaoony sekretariat dla tych, ktrzy s wyznawcami religii niechrzecijaskich. Nie wspomniano, kto bdzie jego przewodniczcym.
96
PAWE VI ogosi, e Sesja Druga Soboru bdzie otwarta 29 wrzenia 1963 roku, Ojcowie Soboru zajli si podsumowywaniem swoich studiw nad rnymi tematami. Wniektrych krajach episkopat zbiera si wpenym skadzie na konferencjach itam okrelano ostatecznie wyniki prac. WUSA stu dwudziestu piciu biskupw spotkao si wChicago na pocztku sierpnia 1963 roku dla dokonania nieoficjalnej oceny kwestii soborowych. Biskupi Argentyny spotkali si na sesji plenarnej od 6 do 10 sierpnia, aby okreli swoje stanowiska wzgldem wybranych kwestii soborowych. Woski episkopat zorganizowa spotkanie wRzymie wdniach od 27 do 28 sierpnia. Biskupi Afryki Poudniowej spotkali si wPretorii, rwnie wsierpniu, aepiskopat Hiszpanii zwoa konferencj wMadrycie wpoowie wrzenia. Jednak najwiksze zainteresowanie wzbudzia konferencja wFuldzie (Niemcy), zorganizowana wdniach od 26 do 29 sierpnia. Komisja Koordynacyjna Soboru zebraa si wRzymie 3 lipca na dwudniowej sesji. Zajmowano si badaniem izatwierdzaniem projektw dokumentw odziaalnoci misyjnej Kocioa io maestwie. Drugiego dnia obrad kard. Suenens skada raport zprojektu Konstytucji oKociele (cz II) oraz oKociele wwiecie wspczesnym. Msgr. Vallainc wnis te propozycj zwikszenia iloci relacji prasowych wczasie drugiej sesji Soboru. Propozycj przedyskutowano izasadniczo przyjto. Natychmiast po spotkaniu kard. Dfner zwrci si do kardynaw Fringsa i Kniga zpomysem okrelenia wzajemnie akceptowanego programu konferencji wFuldzie. Dat otwarcia wyznaczono na 26 sierpnia. 9 lipca kard. Dpfner wysa szczegowy list do wszystkich Ojcw Soboru wNiemczech iwAustrii, zapraszajc ich na konferencj. Tak jak wlutym, zaproszono te Ojcw ze Szwajcarii
DY PAPIE
Konferencja wFuldzie ijej skutki
97
iSkandynawii, jak rwnie Ojcw zkrajw ssiadujcych na zachodzie Europy. List zawiera dwunastopunktowy program. Wymienia po kolei dwanacie projektw zaaprobowanych przez Papiea Jana XXIII wdniu 22 kwietnia iwysanych do Ojcw Soboru. Zawiera te nazwiska iadresy niemieckich iaustriackich biskupw, nalecych do komisji rozpatrujcych schematy. Uwagi dotyczce danego projektu miay zosta przesane do waciwego biskupa, ktrego zadaniem byo dokonanie analizy projektu zuwzgldnieniem poprawek irozesanie tej analizy do wszystkich biskupw zaproszonych na konferencj na dwa tygodnie przed jej rozpoczciem. Autor analizy by zobowizany do przeprowadzenia dyskusji wtrakcie konferencji. Na jej podstawie mogaby zosta naszkicowana nowa, rozszerzona analiza, wykazujca pozytywne inegatywne aspekty przedmiotu. Ostateczny tekst mia by wysany do Sekretariatu Generalnego Soboru jako wsplne stanowisko niemieckojzycznej grupy Ojcw Soboru, zebranych na konferencji wFuldzie. Kady czonek igo konferencji mia te otrzyma wydrukowany egzemplarz ostatecznego tekstu. Kard. Dpfner napisa rwnie, e bdzie zabiega, aby otrzyma zRzymu dokadn informacj, wjaki sposb maj by rozpatrywane projekty. Wzalenoci od odpowiedzi zWatykanu, dwunastopunktowy program mgby zosta odpowiednio skrcony. Gdy tylko otrzymam odpowied zRzymu, przeka j wam wszystkim niezwocznie pisa kard. Dpfner. W dniu otwarcia konferencji wFuldzie, 26 sierpnia, obecnych byo czterech kardynaw oraz siedemdziesiciu arcybiskupw ibiskupw, reprezentujcych dziesi krajw. Niemcy, Austria, Szwajcaria ikraje skandynawskie reprezentowane byy przez prawie wszystkich swoich biskupw iarcybiskupw. Obecni byli rwnie delegaci Francji, Belgii iHolandii. Holandi reprezentowa osobicie kard. Alfrink. Konferencji przewodniczy kard. Frings. Prace prowadzone wFuldzie przez europejskie przymierze wyglday naprawd imponujco iaowa naley, e nie
98
wszystkie krajowe konferencje episkopatw przeprowadziy swoje obrady ztak intensywnoci iwymiernym efektem. Gdyby to zrobiy, nie musiayby akceptowa prawie bez zastrzee ustale zFuldy. Sobr byby wwczas mniej jednostronny, ajego wyniki reprezentowayby myl teologiczn istudia pochodzce zcaego wiata. Odkd pozycja niemieckojzycznej czci biskupw bya wcoraz wikszym stopniu przyjmowana przez cae europejskie przymierze, aSobr coraz wyraniej uwzgldnia pogldy tej grupy, punkt widzenia teologa pojedynczego, samodzielnego, nie zwizanego zadn grup, mg liczy na akceptacj Soboru tylko pod warunkiem, e akceptuj go biskupi zsekcji nazwijmy to niemieckiej. Takim teologiem by o. Karl Rahner SJ. O.Karl Rahner by konsultantem teologicznym kard. Kniga. Wpraktyce by konsultantem wielu czonkw kocielnej hierarchii Niemiec iAustrii imgby zpowodzeniem przybra miano najbardziej wpywowego autorytetu konferencji wFuldzie. Kard. Frings wprywatnej korespondencji nazwa o. Rahnera najwikszym teologiem stulecia. Bp Schrffer zEichsttt, ktry zosta wybrany do Komisji Teologicznej najwiksz iloci gosw, by odpowiedzialny wFuldzie za trzy projekty tej komisji: Konstytucj dogmatyczn oObjawieniu Boym, Schemat oNajwitszej Maryi Pannie oraz Konstytucj oKociele. Wpoowie sierpnia wysa on oddzielne analizy tych projektw do kadego zOjcw, ktrzy zostali zaproszeni do Fuldy. Wyjani te, e te trzy analizy zostay przygotowane przez o. Rahnera oraz odpowiednio zbadane iskomentowane przez trzech niemieckich teologw: ks. Ratzingera (konsultanta teologicznego kard. Fringsa), o. Aloysa Grillmeiera SJ io. Otto Semmelrotha SJ. Bp Schrffer napisa, e wtak krtkim czasie nie by wstanie znale dodatkowych teologw do zbadania tekstw, ale ci trzej, ktrych wybra, wpeni potwierdzili analiz o. Rahnera, wyraajc tylko par ycze, ktre wprowadzono do tekstu. Zakres, wjakim biskupi Niemiec iAustrii oraz caa konferencja wFuldzie opara si
99
na refleksjach o. Rahnera, moe by zmierzony przez porwnanie, wjakim stopniu Generalny Sekretariat Soboru wczy te opracowania do tekstw przygotowywanych dokumentw. Wiele krytycznych uwag na temat projektw lub projektw zastpczych nadeszo tu po konferencji. O. Johannes Hoeck, opat -prezes benedyktynw zBawarii, atake czonek Komisji ds. Kociow Wschodnich, napisa list do wszystkich uczestnikw konferencji wFuldzie, proszc oodpowied tak lub nie, na cztery oddzielne pytania, aby mg zaj waciwe stanowisko co do postanowie konferencji wczasie narady Komisji, ktra miaa nastpi na tydzie przed otwarciem Sesji Drugiej Soboru. Kady zniemieckojzycznych Ojcw Soboru zosta zaopatrzony wczterysta osiemdziesit stron komentarzy, krytycznych uwag iprojektw zastpczych, powstaych wzwizku zkonferencjami: lutow wMonachium isierpniow wFuldzie. Wspomniane zebrania Ojcw, gromadzce przedstawicieli rnych krajw, musiay wywoa zainteresowanie prasy. Wgazetach pojawiy si spekulacje na temat wydarze, wktrych uywano sw konspiracja iatak skierowany przeciw Kurii Rzymskiej iniektrych jej przedstawicieli. Niektrych Ojcw okrelano mianem postpowych, innych tradycjonalistw, ojeszcze innych mwiono, e s przeciwnikami postpu. Pojawiy si insynuacje, jakoby konferencja wFuldzie miaa stanowi zabezpieczenie przed moliwymi osobistymi inklinacjami nowego Papiea wkwestii kierunku prac Soboru, szczeglnie pod wzgldem odchylenia od linii obranej przez Jana XXIII. Takie stwierdzenia wywoay szybk iwaciw reakcj kard. Fringsa, ktry udzieli wywiadu podczas konferencji prasowej. Kardyna poinformowa zebranych, e spotkanie wFuldzie zostao zwoane po to, aby przedyskutowa projekty dokumentw soborowych. Podkreli, e wszystkie uwagi oraz wyniki obrad przekazywano pisemnie kompetentnym wadzom wRzymie. Stwierdzi te, e uycie sowa konspiracja jest nieusprawiedliwion gupot. Poza tym konferencja niemieckiego episkopatu wystosowaa owiadcze-
100
nie, wyraajce gbok konsternacj wzwizku zabsolutnym absurdem wnioskw, wyciganych zkonferencji wFuldzie. W dniach 26 i27 sierpnia konferencja zakoczya badanie trzech najwaniejszych projektw soborowych: oKociele, oNajwitszej Maryi Pannie oraz oObjawieniu Boym. Przedstawiono wiele propozycji, opracowanych wczasie spotkania. Propozycje te zapeniy a pidziesit cztery strony maszynopisu, ktry kard. Dpfner zawiz do Rzymu 31 sierpnia, przy okazji wyjazdu na czwarte spotkanie Komisji Koordynacyjnej. Uwagi zostay zoone wimieniu niemieckojzycznej grupy Ojcw Soboru oraz Konferencji Episkopatu Skandynawii. Kard. Dpfner skorzysta zokazji, aby 2 wrzenia zoy wizyt Ojcu w. Pawowi VI wCastel Gandolfo. Rozmowa wczasie spotkania dotyczya midzy innymi konferencji wFuldzie. Bya to dla mnie wielka ulga powiedzia pniej kard. Dpfner gdy zobaczyem, e Jego witobliwo nie potraktowa powanie tego, co prasa woska pisaa na temat spotkania wFuldzie. Audiencja odbya si wbardzo serdecznej atmosferze. Aby usun ze wraenie iwpyw prasy na opini publiczn (jako e raporty prasowe spotkay si zduym zainteresowaniem we Woszech), kard. Dpfner rozwaa zabp. Felicim moliwo wyjanienia caej sprawy wanie wprasie na amach LOsservatore Romano, co te uczyniono za porednictwem Biura Prasowego Soboru, 4 wrzenia 1963 roku. Wyjanienie to stwierdzao, e obecno przedstawicieli episkopatu krajw ssiednich wFuldzie nie byo nowoci, lecz zwyk kontynuacj praktyki zainicjowanej wRzymie wczasie pierwszej sesji Soboru. Celem spotkania byo zagwarantowanie staranniejszego ipowaniejszego przygotowania si do nadchodzcych spotka soborowych. Stwierdzono te, e niemieckojzyczna grupa biskupw, zarwno po konferencji wMonachium, jak iwFuldzie, przekazywaa rezultaty obrad do wiadomoci innych Ojcw, ktrzy nie brali udziau wspotkaniach. Kard. Dpfner listem zdnia 7 wrzenia poinformowa biskupw Niemiec, Austrii, Szwajcarii iSkandynawii oswojej audien-
101
cji uPapiea Pawa VI io artykule opublikowanym wLOsservatore Romano dziki pomocy abp. Felici. Wykorzysta t okazj, aby poinformowa Ojcw Soboru, e w chwili obecnej ustalono nastpujc kolejno obrad podczas zbliajcej si sesji Soboru: 1) oKociele, 2) oNajwitszej Maryi Pannie, 3) oroli biskupw, 4) olaikacie, 5) oekumenizmie. W midzyczasie przygotowywano due zmiany worganizacji iprocedurze zarzdzania Soborem. Zostay one oznajmione oficjalnie przez Papiea Pawa VI dnia 13 wrzenia. Za rad niektrych czcigodnych Ojcw owiadczy Papie zostaj zweryfikowane zasady procedury soborowej, opracowane trzynacie miesicy temu przez naszego Poprzednika, Jana XXIII. Wedug zmienionych zasad Prezydium Soboru zwikszyo si co do liczby czonkw, lecz stracio na swej sile. Ilo kardynaw przewodniczcych wzrosa zdziesiciu do dwunastu, aich funkcje zredukowano do utrzymania porzdku soborowego, pilnowania przepisw oraz do rozwizywania wtpliwoci itrudnoci. Prezydium nie posiadao ju nadrzdnego autorytetu wkwestii kierowania obradami Soboru. Nowe przepisy odday odpowiedzialno za kierowanie pracami Soboru iustalanie kolejnoci tematw, bdcych przedmiotem zebra dyskusyjnych wrce czterech kardynawmoderatorw, wybieranych spord czonkw Komisji Koordynacyjnej. Ilo czonkw Komisji Papie Pawe VI zwikszy zszeciu do dziewiciu. Czterema moderatorami, wybranymi przez Ojca witego, byli kardynaowie: Dpfner, Suenens, Lercaro iAgagianian. Kard. Dpfner by dobrze znany ze swych zdolnoci organizacyjnych: wokresie prac przygotowawczych Soboru pracowa wtechnicznoorganizacyjnej komisji przedsoborowych dziaa wstpnych razem zwczesnym kard. Montinim (obecnie Papieem Pawem VI), awczasie Sesji Pierwszej razem zkardynaami Montinim iSuenensem obsugiwa siedmioosobowy Sekretariat ds. Specjalnych Soboru. Kard. Lercaro by znany jako libera aktywnie popierajcy europejskie przymierze oraz bliski przyja-
102
ciel Papiea. Kard. Agagianiana liberaowie uwaali za najlepszego przedstawiciela Kurii Rzymskiej. Okazao si wic, e Papie wybierajc te cztery osobistoci wspar liberaln stron Soboru, podobnie jak to czyni jego poprzednik, Jan XXIII. Dziki wyborom dokonanym przez Pawa VI europejski alians wzrs wsi, umocni swoje wpywy, zwikszajc 30%ow kontrol Prezydium Soboru oraz 50%ow kontrol Komisji Koordynacyjnej do 75%owego udziau wPrezydium kardynawmoderatorw. Aponiewa nie mona byo powiedzie okard. Agagianianie, e by czowiekiem dnym wadzy, trzej kardynaowie zgrupy liberaw uzyskali waciwie stuprocentow kontrol wzespole moderatorw. Oprcz tej reorganizacji struktur wprowadzono wiele zmian proceduralnych. Jedna znich polegaa na przykad na tym, e jeli trzech czonkw jakiej komisji bdzie miao yczenie powoa dodatkowych ekspertw, nie bdcych na licie, to mog tak uczyni ici eksperci wezm udzia wobradach. Poprzednio obowizujce przepisy, ustanowione przez Jana XXIII, mwiy, e dodatkowego eksperta moe wyznaczy jedynie przewodniczcy komisji, dla ktrej ekspert miaby pracowa. W czasie Soboru Watykaskiego IOjcowie zNiemiec, Austrii iWgier prosili Papiea Piusa IX, aby nada szczeglne prawa grupom mniejszociowym, wzmacniajc wten sposb ich pozycj, lecz Ojciec w. oddali wwczas t prob. Wedug nowych Przepisw Proceduralnych, zatwierdzonych przez Pawa VI, Ojcowie Soboru mog prosi oposuchanie przed kad zkomisji wcelu przedstawienia pogldu na dyskutowany temat wimieniu wasnym, wimieniu pewnej grupy Ojcw lub wimieniu jakiego regionu. Komisja miaa zorganizowa osobne spotkanie, wczasie ktrego Ojcowie ci mogliby zosta wysuchani. Wedug przepisw zatwierdzonych przez Jana XXIII przewodniczcy komisji decydowa, ktry zOjcw odczyta raport wczasie zebrania. Nowe przepisy przewidyway, e owyborze osoby, ktra przeczyta sprawozdanie, decyduje caa komisja. Odczytywany raport musia prezentowa zdanie wikszoci czonkw
103
komisji, lecz mona byo rwnie odczyta inn opini, reprezentujc punkt widzenia mniejszoci. Kolejna zmiana mwia otym, e aby podda pod rozpatrzenie dodatkow, now zmian zgaszan do projektu, potrzeba zgody piciu czonkw komisji. Rodzio si pytanie, skd wzia si akurat liczba pi. By moe to zwyky przypadek, ale faktem jest, e europejskie przymierze miao wkadej komisji przynajmniej piciu swych czonkw. Aby wykluczy moliwo proceduralnego impasu (tak jak to byo wprzypadku gosowania nad projektem ordach Objawienia), nowe przepisy przewidyway, e gosowanie nad odrzuceniem schematu lub odroczeniem dyskusji wymaga zwykej wikszoci (50% + 1 gos). Wikszo dwch trzecich bya wci wymagana dla zatwierdzania dekretw, deklaracji ikonstytucji, ich czci lub uzupenie. Moderator, czyli kardyna, ktry wdanym dniu prowadzi obrady, wsytuacji, gdy lista mwcw zostaa wyczerpana, by upowaniony odda gos Ojcu spoza listy, zwaszcza, jeli osoba przedstawiajca swj punkt widzenia moe przedoy dan spraw lub usun powstajce zastrzeenia. Podobnie jak poprzednio przewodniczcy komisji, tak teraz moderator mia prawo interwencji wczasie obrad poprzez zarzdzenie gosowania nad tym, czy dyskusja ma by kontynuowana, czy te nie. Jednake nawet wprzypadku przerwania dyskusji przez przegosowanie, Ojcowie Soboru mieli wci prawo do zabrania gosu, jeli prosili otak zgod nie tylko wimieniu wasnym, lecz wimieniu co najmniej piciu Ojcw Soboru. Nawet gdy dyskusja byaby zakoczona, mniejszo zebranych miaa prawo wyznaczy dodatkowych trzech mwcw, rwnie spord grona ekspertw, ktrzy to mwcy mieli przywilej przekroczenia dziesiciominutowego limitu wystpienia. Posiadajc plan dziaania opracowany dokadnie na konferencjach wMonachium iwFuldzie, arewidowany na bieco wczasie cotygodniowych spotka wKolegium dell Anima, ponad czterysta osiemdziesit stron komentarzy do projektw oraz projekty
104
zastpcze, niemieckojzycznego Ojca Soboru wkadej komisji (bp Fuldy zosta mianowany przez Papiea czonkiem Komisji Misyjnej, gdy wybrany czonek tej Komisji zmar midzy sesjami), zkard. Fringsem wPrezydium Soboru ikard. Dpfnerem wKomisji Koordynacyjnej, sucym rwnie jako jeden zmoderatorw alians europejski mia absolutn przewag nad reszt ugrupowa. adna inna konferencja episkopatu nie bya tak dobrze przygotowana do przejcia iutrzymania przywdztwa wczasie Sesji Drugiej Soboru. Stao si jasne, wktrym kierunku pjd sprawy. Silne wpywy Niemcw daway im mono oddziaywania na prawie kad decyzj Soboru. Wdodatku wkadej komisji jej czonkowie ieksperci zajmowali si gwnie materiaami opracowanymi starannie na konferencjach wMonachium iwFuldzie. Biorc pod uwag wyniki tych konferencji, zmiany wPrzepisach Proceduralnych Soboru, atake wybr kardynaw Dpfnera, Suenensa iLercaro jako moderatorw, mona byo mie pewno wkwestii dominacji przymierza europejskiego.
Otwarcie Sesji Drugiej

SWOIM przemwieniu zokazji otwarcia II Sesji Soboru, 29
wrzenia 1963 roku, Papie Pawe VI wymieni cztery gwne cele Soboru: zwikszenie samowiadomoci Kocioa oraz dogbne zrozumienie Jego natury; odnowa wewntrz Kocioa; dziaanie na rzecz jednoci chrzecijan; rozwijanie dialogu ze wspczesnym czowiekiem. Dalsz cz przemwienia Papie skierowa bezporednio do zgromadzonych delegatwobserwatorw: Zwracamy si teraz do przedstawicieli wyzna chrzecijaskich, nie nalecych do Kocioa katolickiego, ktrzy niezalenie od tego s zaproszeni jako obserwatorzy naszego uroczystego zebrania. Pozdrawiamy ich zcaego serca. Dzikujemy im za ich udzia wspotkaniu. Przekazujemy przez nich nasze przesa-
105
nie jak Ojciec do brata do czcigodnych, chrzecijaskich spoecznoci, ktre reprezentuj. Nasz gos dry inasze serce bije szybciej, zarwno zpowodu niewyraalnej radoci jak iz uzasadnionej nadziei, ktr wzbudza ich obecno wrd nas oraz ze wzgldu na odczuwany przez nas smutek, spowodowany naszym dugim rozdzieleniem. Ojciec wity mwi te oprzeladowaniach religijnych oraz opolitycznej, rasowej ireligijnej nietolerancji. Zamiast jednak uy gorzkich sw, wola udzieli szczerego, ludzkiego napomnienia wszystkim, ktrzy mog by odpowiedzialni za zo, apelujc do odrzucenia szlachetnym sercem nieusprawiedliwionej wrogoci wstosunku do religii katolickiej . W katolikach mwi dalej Papie nie powinno si widzie nieprzyjaciela czy nielojalnych obywateli, ale raczej prawowitych iciko pracujcych czonkw spoeczestwa, do ktrego nale. Jednoczenie Papie ubolewa nad faktem, e szerzcy si wrd ludzi ateizm wnosi chaos wintelektualny, moralny ispoeczny porzdek rzeczy. Papie skierowa te kilka sw do przedstawicieli wielkich niechrzecijaskich religii wiata: Przez okno Soboru, otwarte szeroko na wiat, Koci spoglda poza wasn sfer iwidzi te inne religie, ktre zawieraj wsobie sens iwyobraenie jedynego, najwyszego, transcendentnego Boga, Stwrcy iWspomoyciela, ktre oddaj Bogu cze zprawdziw pobonoci iopierajc swe ycie moralne ispoeczne na wierzeniach ipraktykach religijnych. To prawda, e Koci katolicki widzi wtych religiach przeoczenia, niedostatki ibdy, ktre go zasmucaj. Jednake nie moe wykluczy ich ze swej pamici ichciaby, aby wiedziay, e Koci katolicki szanuje prawd, dobro ihumanizm, ktre wsobie zawieraj. Podstawowym zadaniem Sesji Drugiej, jak powiedzia Papie, jest zbadanie natury Kocioa oraz wyraenie ludzkim jzykiem tak dalece, jak jest to moliwe definicji, ktra byaby najlepszym okreleniem organizmu Kocioa iwyjaniaa bogactwo misji zbawienia Nie powinien budzi zdziwienia fakt stwierdzi Ojciec
106
wity e po dwudziestu stuleciach Koci wci chce ustali bardziej precyzyjn, prawdziw ipogbion definicj swej natury. Skoro Koci jest tajemnic, realnym zjawiskiem nasyconym Bo Obecnoci, zawsze s moliwe nowe igbsze poszukiwania. Nastpnie Papie powiedzia, i uzmysowienie sobie zbiorowoci Kocioa byo zawsze wan spraw, jeszcze zanim zacz si Sobr. Stwierdzi, e wyczekuje zwielkim zainteresowaniem izaufaniem dyskusji, ktre akceptujc dogmatyczne deklaracje Soboru Watykaskiego I dotyczce Papiea, zmierza bd ku rozwojowi doktryny wkwestii episkopatu, jego funkcjonowania izwizkw znajwyszym Urzdem Apostolskim Nastpcy w. Piotra. Dla samego Ojca w. te rozwaania iwycignite znich wnioski bd, jak to okreli, pomocne wustaleniu doktrynalnych ipraktycznych podstaw, przy pomocy ktrych Urzd Papieski, cho obdarzony zgry przez Chrystusa peni siy, bdzie mg otrzyma wicej pomocy iwsparcia poprzez ustalon pracami Soboru, okrelon wspprac znaszymi umiowanymi iczcigodnymi brami wbiskupstwie. 37. kongregacja generalna pierwsze robocze spotkanie wSesji Drugiej Soboru rozpocza si nastpnego dnia, to jest 30 wrzenia. Pierwszym projektem, ktry nalea do przedmiotu rozwaa, bya Konstytucja dogmatyczna oKociele. Pod koniec Sesji Pierwszej, kiedy projekt zosta odesany do Komisji Teologicznej, skada si on zjedenastu rozdziaw. Obecnie ich liczba zmniejszya si do czterech, azatytuowane byy nastpujco: Tajemnica Kocioa, Hierarchiczna konstrukcja Kocioa ze szczeglnym uwzgldnieniem episkopatu, Lud Boy ilaikat, Powoanie do witoci wKociele . Jedn zpierwszych pozycji, ktr poddano dyskusji, byo pojcie kolegialnoci biskupiej albo inaczej zarzdzanie Kocioem Powszechnym przez Ojca w. wcznoci zbiskupami wiata. By to prawdziwy rdze Soboru Watykaskiego II, ktry mia za zadanie dopeni Sobr Watykaski I, wczasie ktrego dokadnie przestudiowano izdefiniowano nadrzdn rol Ojca witego wKociele.
107
Przy zdefiniowaniu znaczenia kolegialnoci episkopatu Ojcowie Soboru postanowili podj decyzje wczterech sprawach: po pierwsze: czy intencj Chrystusa byo istnienie obok powszechnego nauczania inaczelnego autorytetu Papiea rwnie innego ciaa, obdarzonego podobnymi przywilejami iodpowiedzialnoci amianowicie biskupw, jako nastpcw Apostow, prowadzcych odwieczne nauczanie Kocioa; po drugie: jeli odpowied brzmi tak, to czy kolegialna wadza dotyczy wszystkich biskupw, czy tylko tych, ktrzy maj wasne diecezje; po trzecie: ustali warunki funkcjonowania takiej wadzy kolegialnej; po czwarte: okreli relacje pomidzy kolegialn wadz biskupw apersonaln wadz Papiea. Problem tak zoony, tak wielowarstwowy, musia ujawni rnorodne reakcje wczasie obrad Soboru. Dla przykadu kard. Siri zGenui uwaa, e biskupi w pewnych szczeglnych warunkach tworz kolegium wraz zOjcem w., co wynika zPisma witego itradycji. Jednake, jak zauway mwca, koncepcja kolegium jest spraw cile prawn idlatego jest bardziej zoona ni zwyke stowarzyszenie czy zrzeszenie. Ta koncepcja zakada prawn solidarno zarwno wistnieniu, jak idziaaniu. Kardyna stwierdzi, e sformuowania schematu powinny by janiejsze ilepiej zharmonizowane ztym, co ustali Sobr Watykaski Ina temat zwierzchniej roli Papiea. Kard. Albert Meyer zChicago popar stwierdzenie, zawarte wprojekcie, mwice, e Chrystus powierzy Koci dwunastu apostoom jako grupie, awic pewnemu rodzajowi kolegium. Zpunktu widzenia kard. Meyera, tekst powinien te stwierdza, e Urzd Apostolski jest niezmienny, zgodnie ze sowami Chrystusa: Oto Ja jestem zwami przez wszystkie dni, a do skoczenia wiata (Mt 28,20) i bd prosi Ojca, ainnego Parakleta da wam, aby zwami by na zawsze (J 14,16). Kardyna cytowa wiele tekstw zPisma witego, aby wykaza, e kolegialno episko-
108
patu zostaa tak jasno okrelona wNowym Testamencie, jak te wsposb oczywisty mwi si oPiotrze jako fundamencie Kocioa. Z kolei kard. Lger zMontrealu powiedzia zebranym, e koncepcja kolegium biskupiego waden sposb nie osabia doktryny prymatu Nastpcy w. Piotra, poniewa kolegium, eby dziaao, potrzebuje gowy dla dobra utrzymania jednoci. Kardyna zgosi propozycj zapisu, e czonkostwo wkolegium episkopatu wynika zkonsekracji istd kady biskup diecezjalny czy tytularny naley do kolegium episkopatu, poniewa takie czonkostwo wypywa zsakry biskupiej. Bp de Smedt zBrugii powiedzia, e kolegium biskupw zawsze istniao wKociele, ie wanie dzi, mocniej ni kiedykolwiek, naleaoby ten fakt podkreli aby Piotr naszych czasw Ojciec wity mg skuteczniej sprawowa sw funkcj umacniania swych braci. Poprzednio istniejce bariery komunikacyjne zostay usunite dziki postpowi technicznemu idlatego, zdaniem bp. de Smedta, jest wymagane, anawet konieczne, aby Papie w sprawach wyjtkowej wagi przeprowadza konsultacje zbiskupami ikonferencjami episkopatw. Nastpnym mwc by abp Staffa zKurii Rzymskiej, ktry zwrci si do zgromadzenia wsprawie penej inajwyszej wadzy kolegium episkopatu. Sprawa kolegialnej wadzy biskupw, jak stwierdzi, dotyczy kwestii, czy wadza ma nalee tylko do jednej osoby, czy do caego kolegium. Wedug abp. Staffy odpowied na to pytanie zostaa udzielona wczasie Pierwszego Soboru Watykaskiego. Ustalono wtedy, e jedynie Ojciec wity, Namiestnik Piotrowy, posiada najwysz wadz nad caym Kocioem. Arcybiskup przypomnia zebranym, e relator prezentujc iwyjaniajc stwierdzenia Soboru Watykaskiego Iokrela wyranie prymat Papiea nad biskupami jako wadz najwysz, pen iniezalen od biskupw. Mwca podkreli, e relator odrzuci propozycje, ktre ograniczayby wadz Papiea przez nadanie kolegium episkopatu wraz zPapieem wadzy najwyszej. Wtakim przypadku monarchiczna struktura Kocioa zast-
109
piona zostaaby przez arystokratyczn. Arcybiskup doda te, e ju dawno temu, bo wXIII wieku, Papie Innocenty III (1198 1216) napisa list do Patriarchy Konstantynopola, stwierdzajc, e Chrystus nada wadz wKociele nie pozostaym jego czonkom bez udziau w. Piotra, lecz w. Piotrowi bez udziau innych. W czasie 44. kongregacji generalnej, 9 padziernika, abp Sigaud zDiamantiny (Brazylia), zabierajc gos wdyskusji, nawoywa do zachowania szczeglnej ostronoci przy okrelaniu definicji kolegium episkopatu. Arcybiskup, ktry sam siebie jawnie okrela mianem tradycjonalisty, powiedzia, e jeli si rozpatrzy art. 12, 13 i16 projektu, to powstaje wraenie tworzenia jakiej nowej doktryny, ktra stwierdza, e dwunastu Apostow iw. Piotr, jako ich Gowa, stanowili razem prawdziwe idokadne wtego sowa znaczeniu kolegium, wdodatku istniejce z Boego zaoenia. Arcybiskup obawia si, e ztej doktryny mog wypywa pewne powane konsekwencje. Jeli zBoej Woli biskupi iPapie zao stae kolegium, wwczas Koci zwyczajowo inormalnie (a nie wszczeglnych przypadkach) bdzie rzdzony przez Ojca witego wraz zkolegium biskupw. Innymi sowy, zarzd Kocioa zBoej Woli nie bdzie monarchiczny ani personalny, lecz kolegialny. Jednake, jak zauway abp Sigaud, stosowanie kolegialnego autorytetu biskupw jako rady ekumenicznej byo rzadkim wypadkiem whistorii Kocioa imusi by wzwizku ztym rozpatrywane jako zdarzenie wyjtkowe, anie jako typowy sposb zarzdzania Kocioem Powszechnym. Abp Sigaud mwi dalej, e tradycyjne, katolickie nauczanie Kocioa wtej kwestii polega na tym, e kady biskup, powoany na swj urzd przez Papiea, otrzymuje na mocy sprawowanego przez siebie urzdu obowizek oraz prawo kierownictwa wobec wiernych wramach granic terytorialnych, wyznaczonych przez kompetentne wadze kocielne. Jest istotna rnica, stwierdzi arcybiskup, pomidzy dziaaniem podejmowanym kolektywnie przez biskupw adziaaniem kolegialnym. Na przykad dziaaniem kolektywnym jest zgromadzenie (spotkanie) biskupw
110
jednej kocielnej prowincji lub kraju, ktrego skuteczno nie jest wynikiem Boego Urzdu, inie mona powiedzie, e to dziaanie jest kolegialne. Decyzje wynikajce ztakiego zgromadzenia maj jedynie skutek prawny, to znaczy, e obowizuj wramach diecezji, jeli Biskup Rzymu zaaprobuje wnioski na mocy swej penej ipowszechnej wadzy lub gdy wmniejszych sprawach zrobi to biskup diecezji, przyjmujc owe wnioski jako obowizujce wgranicach podlegego mu terytorium administracyjnego. Arcybiskup doda te, e rozwaajc problem kolegialnoci, naley unika dwch bardzo niebezpiecznych rzeczy. Po pierwsze: musimy uchroni si przed ustanowieniem pewnego rodzaju wiatowej instytucji, ktra byaby czym wrodzaju staej rady ekumenicznej, do ktrej wybierani byliby biskupi lub inne osoby delegowane, speniajc obowizki kolegium biskupiego. Wten sposb razem zOjcem w. wykonywano by dziaania czysto kolegialne wsposb zwyczajny, ale efekty tego dziaania odnosiyby si do caego Kocioa Powszechnego, tak jakby powstay zBoego ustanowienia. Arcybiskup powiedzia, e taki organizm byby rodzajem wiatowego parlamentu wramach Kocioa. Lecz, jak zaraz doda mwca, Chrystus na pewno nie ustanowi ciaa tego rodzaju, poniewa przez dwadziecia wiekw Papie ijego biskupi nie odczuwali takiej potrzeby. Przeciwnie, jasne jest, e Chrystus Pan przekaza najwysz wadz nad Swoim Kocioem osobie w. Piotra, aby bya wykonywana osobicie najpierw przez samego w. Piotra, apotem przez jego nastpcw. Arcybiskup przestrzega te przed drugim niebezpiecznym zjawiskiem, amianowicie: przed pewnego rodzaju narodow lub regionalna rad, wktrej jaka liczba biskupw danego regionu lub kraju podejmowaaby decyzje prawne lub doktrynalne. Biskup Rzymu praktycznie nie mgby odrzuci tych ustale imusiayby one obowizywa wszystkich biskupw danego terytorium. Jasne jest, e takie ciao stanowioby powan przeszkod dla wykonywania nadrzdnej wadzy Ojca w. oraz dziaa poszczeglnych biskupw. Zaledwie abp Sigaud powrci na swoje miejsce, otrzyma wiadomo od bp. Carli zSegni (Wochy), gratulujc mu wystpienia.
111
Tak zacza si przyja midzy tymi dwoma dostojnikami Kocioa. Wnastpstwie tego wydarzenia abp Sigaud przedstawi bp. Carli abp. Marcelowi Lefebvreowi, przeoonemu generalnemu Zgromadzenia Ducha witego. Tych dwch arcybiskupw spotkao si uprzednio wpierwszym tygodniu Sesji Pierwszej Soboru iutworzyo a piccolo comitato (May Komitet), ktrego celem byo tworzenie opozycji wobec idei, ktre komitet uznawa za ekstremalne iforsowane przez silne konferencje biskupw, zwaszcza zwizanych zeuropejskim aliansem. Obecnie arcybiskupi zaprosili do tego miniporozumienia bp. Carli, abiskup zaproszenie przyj. Kard. Dpfner przyzna si pniej, e aden zbiskupw Soboru nie budzi wnim takiego lku jak bp Carli. W bardzo osobistym wywiadzie abp Lefebvre powiedzia mi, e zagroenia wadzy papieskiej upatruje raczej nie wsilnych konferencjach episkopatu, lecz w dominacji poszczeglnych biskupw. Rozmawia na ten temat zbiskupami na Madagaskarze, wKongoBrazzaville, Kamerunie iwe francuskiej Afryce Zachodniej, wystpujc jako delegat Stolicy Apostolskiej, wizytujcy francuskojzyczn cz Afryki wlatach 19481959. atwo byo zauway, powiedzia arcybiskup, e trzech, czterech lub piciu biskupw znarodowej konferencji episkopatu miao wikszy wpyw na przebieg rnych spraw ni reszta hierarchii ito oni obejmowali nieformalne przywdztwo. Arcybiskup nazwa tak sytuacj niebezpieczestwem dla nauczycielskiej ipasterskiej wadzy poszczeglnych biskupw, ktrzy s ustanowieni przez Boga jako nauczyciele ipasterze Ludu Boego. Odnoszc t spraw do konferencji biskupw Francji, powiedzia, e mogaby ona wystosowa wsplne owiadczenie na temat spoecznych iduszpasterskich funkcji biskupa. W takiej sytuacji pojedynczemu biskupowi byoby trudno nie zgodzi si ze stanowiskiem oglnym izmuszony byby do zachowania milczenia. Abp Lefebvre nazwa to now iniepodan wadz nad biskupem diecezjalnym. Arcybiskup powiedzia te pniej, e jest to rodzaj inwazji kolektywizmu na Koci. Obecna tendencja wzachowaniu
112
Ojcw Soboru wskazuje na to, e pragn oni uczyni konferencje episkopatu mocnymi do tego stopnia, by ograniczy wadz poszczeglnych biskupw poprzez zawenie moliwoci indywidualnej inicjatywy. Biskup jako taki moe nie zgadza si zkonferencj episkopatu, ale wwczas duchowiestwo ilaikat staj wobliczu rozterki, kogo maj sucha. Zauwaa si pewne ograniczenia wzachowaniu Ojcw stwierdzi abp Lefebvre poniewa grupy mniejszociowe rnych krajw nie mwi tego, co myl, lecz milczco id za swym episkopatem Uwaam mwi dalej e obecny Sobr powinien skupi si nie na grupowaniu Ojcw wedug podziaw narodowych lub jzykowych, lecz na tworzeniu grup midzynarodowych, skupiajcych si wok szk mylenia czy rnych tendencji. Wten sposb wiedzielibymy, co myli biskup, anie jakiego zdania s kraje. Sobr skada si zbiskupw, anie znarodw zakoczy sw wypowied arcybiskup. Wyrniajcy si teolog francuski, o. Yves Congar OP przyznawa, e dotknity tu zosta problem ze sfery ogromnie wanej dla ycia Kocioa. Podkreli, e konferencje nie powinny ogranicza osobistej odpowiedzialnoci biskupw, dyktujc im ukady organizacyjne, ani te choby troch zagraa jednoci katolickiej. Tak oto Sobr stan przed koniecznoci rozwizania kolejnego konfliktu.
witszej Maryi Pannie traktowany by wrny sposb. Raz mia by aktem odrbnym, innym razem mwiono owczeniu go jako rozdziau do innego projektu. W styczniu 1963 roku, tu po zamkniciu Sesji Pierwszej, Komisja Koordynacyjna postanowia na swym pierwszym posiedzeniu, e dokument oNajwitszej Maryi Pannie, Matce Kocioa, bdzie opracowywany niezalenie od Konstytucji dogmatycznej oKociele. Wzwizku zt decyzj, jeszcze przed Sesj Drug,
Projekt dokumentu oNajwitszej Maryi Pannie

TRAKCIE rnych etapw Soboru dokument mwicy oNaj-
113
projekt dokumentu rozesano do Ojcw Soboru razem zinnymi jedenastoma dokumentami. Jedyna rnica pojawia si wtytule projektu dokumentu. Pierwotnie proponowany tytu brzmia: O Najwitszej Maryi Pannie, Matce Boga iMatce Ludzi. Obecnie zmieniono go na O Najwitszej Maryi Pannie, Matce Kocioa. Pierwsza strona posiadaa dodatkow uwag: Tekst moe by zmieniony jedynie wwyniku sugestii Ojcw Soboru. Ojcowie zNiemiec iz Austrii, otrzymawszy kopi dokumentu, zwrcili si zprob do o. Rahnera, aby przygotowa uwagi na nadchodzc konferencj wFuldzie. Jak stwierdzi o. Rahner (pisemnie przygotowany komentarz zosta rozesany do wszystkich uczestnikw konferencji) sam projekt, jak iuwagi byy przedmiotem najgbszego zastanowienia ze strony jego samego oraz ksiy Grillmeiera, Semmelrotha iRatzingera, ktrzy take zbadali projekt zteologicznego punktu widzenia. Fragmenty tekstu, ktre miay by przyjte bez zmian, opatrzono nastpujc notatk: Moe spowodowa niewyobraaln szkod zekumenicznego punktu widzenia, zarwno wobec Kociow Wschodnich jak iprotestantw. Byy te silniejsze stwierdzenia wrodzaju: Wszystkie sukcesy osignite przez Sobr wdziedzinie ekumenizmu utrac sw warto, jeli utrzymane zostan obecne stwierdzenia dokumentu. W swoich uwagach o. Rahner pisa dalej, e wobecnej wersji dokument oNMP bdzie odrzucony przez Sobr tak szybko, jak to si stao zprojektem konstytucji ordach Objawienia. Dlatego naleaoby pilnie pooy moliwie silny nacisk na to, e dokument ten powinien by rozdziaem wKonstytucji oKociele lub jej epilogiem. Byoby to stwierdza o. Rahner najprostszym sposobem uwolnienia si od stwierdze projektu, ktre zteologicznego punktu widzenia nie s wystarczajco rozwinite imogyby spowodowa trudne do przewidzenia straty dla ekumenizmu. Takie potraktowanie schematu oBogosawionej Dziewicy Maryi uchronioby te Sobr przed przykrymi dyskusjami.
114
O. Rahner owiadcza wdalszej czci opinii, e w podanej wersji dokument stosuje taktyk, ktra, obiektywnie rzecz biorc, nie jest honorowa, poniewa tekst deklaruje, e nie ma zamiaru formuowa nowego dogmatu, rwnoczenie przedstawia pewne twierdzenia, jakby naleay one do doktryny Kocioa, cho faktycznie dogmatu nie stanowi iz punktu widzenia nowoczesnej teologii dogmatem by nie mog. O. Rahner zaatakowa szczeglnie zastosowane wdokumencie nauczanie oporednictwie NMP oraz rozdzia pt. Poredniczka wszystkich ask dotyczcy ask, ktre rozdziela Matka Boa. Nauczanie to zostao przedstawione nie jako dogmat wiary, lecz raczej jako doktryna powszechnie przyjmowana przez katolikw. Cho nauczanie zawarte wdokumencie byo oparte na wielu wiadectwach, pochodzcych zpowszechnego magisterium Kocioa (zwaszcza zostatnich encyklik papieskich), jednak, zdaniem o. Rahnera, doktryna ta musiaaby zosta dokadnie rozwaona, poniewa nowy schemat mgby mie wielki wpyw na mariologi iprzejawy pobonoci czcicieli Maryi. Wedug o. Rahnera, jeli sowo porednictwo ma by wogle uyte, naley je jasno zdefiniowa. O. Rahner pracowicie sporzdzi dla niemieckich iaustriackich Ojcw Soboru list koniecznych zmian lub skrele fragmentw tekstu. Twierdzi, e po wprowadzeniu zmian caa istotna tre dokumentu mogaby zosta zachowana bez wywoywania trudnoci wynikajcych ze wskazanych zagroe. Na zakoczenie sugerowa, e biskupi Austrii, Niemiec oraz Szwajcarii sami powinni rozway moliwo otwartego zadeklarowania, i dokument nie moe by zaakceptowany wobecnej formie. Konferencja wFuldzie przyja sugestie o. Rahnera zjednym wanym wyjtkiem. Biskupi przeciwni byli wyczeniu ztekstu sowa Poredniczka. Natomiast ich ostateczna propozycja, uoona na konferencji wFuldzie iprzeznaczona do ewentualnego wykorzystania przez Sekretariat Generalny Soboru, brzmiaa nastpujco: Wikszo Ojcw Soboru Austrii, Niemiec, Szwajcarii iSkandynawii nie wnosi sprzeciwu wobec uycia sowa Pored-
115
niczka czy porednictwo wprojekcie dokumentu. Jednak wydaje si wskazane, by nie uywa okrelenia Poredniczka wszystkich ask. Biskupi napisali, e takie okrelenie mogoby wywoa pytanie, wjaki sposb Najwitsza Maryja Panna moe by poredniczk aski sakramentalnej, ktra pochodzi zsamej istoty sakramentw witych. Problemu tego mona unikn. Biskupi dodali, e Komisja Teologiczna Soboru powinna zwrci uwag na opini mniejszoci wkwestii wspomnianych okrele, zawartych wprojekcie. Propozycje, przekazane oficjalnie zFuldy do Sekretariatu Generalnego, zawieray take cytaty zwystpienia wroku 1962 protestanckiego bp. Dibeliusa zNiemieckiego Kocioa Ewangelickiego, mwice otym, e nauczanie Kocioa katolickiego na temat Maryi byo jedn zgwnych przeszkd zjednoczenia Kociow. Cytowano te wypowiedzi innych protestanckich autorytetw, takich jak Hampe iKnneth, ktrzy ostrzegali Ojcw Soboru, e aprobujc dokument oMatce Boej, zbuduj now cian podziau midzy kocioami. Owi protestanci byli wrcz zdania, e Sobr powinien albo zachowa milczenie wtej sprawie, albo nawet udzieli nagany osobom, odpowiedzialnym za projekt. Cytowano rwnie bardziej umiarkowanego myliciela protestanckiego, prof. Meinholda, ktry wyrazi nadziej, e Sobr potraktuje temat Najwitszej Maryi Panny oglnie ie zrobi to wramach dokumentu oKociele, czynic wten sposb nowy krok wdoktrynie oBogosawionej Dziewicy. Dnia 30 wrzenia 1963 roku tematem gwnym 37. kongregacji generalnej, bdcej pierwszym roboczym zebraniem wtrakcie Sesji Drugiej Soboru, by zrewidowany projekt Konstytucji oKociele. Pierwszy mwca, ktry zabra gos wdyskusji, kard. Frings zKolonii, stwierdzi, e najlepszym rozwizaniem byoby wczenie wszystkiego, co dotyczy Najwitszej Maryi Dziewicy, do projektu oKociele. Wedug kard. Fringsa jednym ze skutkw takiego rozwizania byoby umocnienie dialogu zoddzielonymi brami chrzecijanami. Kardyna doda, e tego samego zdania jest szedziesiciu piciu niemieckojzycznych Ojcw Soboru oraz Ojcowie ze Skandynawii.
116
Nastpnego dnia pierwszym mwc by kard. Silva Henriquez zSantiago de Chile. Przemawiajc wimieniu czterdziestu czterech biskupw Ameryki aciskiej, powiedzia, e naboestwo do Maryi Panny wtamtych krajach ostatnimi czasy przekroczyo rozmiary normalnej chrzecijaskiej pobonoci. Jeli Sobr wyda oddzieln konstytucj dogmatyczn oMatce Boej, utrudni to wiernym odnalezienie prawdziwych proporcji znaczenia tej doktryny wchrzecijaskiej doktrynie zbawienia pojtej jako cao. Dlatego kard. Silva Henriquez popar propozycj kard. Fringsa, aby wczy nauczanie oNMP do Konstytucji oKociele. Tego samego ranka rwnie abp Gabriel Garrone zTuluzy, zabierajc gos wimieniu wielu francuskich biskupw, popar propozycj kard. Fringsa. Stwierdzi, e teologiczny obraz Kocioa bdzie bardziej kompletny dziki wczeniu dokumentu oMatce Boej do treci Konstytucji oKociele. Poza tym arcybiskup, tak jak jego przedmwca, podkreli, e takie rozwizanie stworzyoby antidotum wzgldem dewocyjnej przesady wnaboestwie do Najwitszej Maryi Panny, wskazujc, e Bogosawiona Dziewica nie jest traktowana oddzielnie poza opatrznociowym planem zbawienia, lecz jako Osoba uczestniczca wnim. Dwa dni pniej kard. Benjamin de Arriba y Castro zTarragony wystpi jako rzecznik szedziesiciu biskupw, wwikszoci reprezentujcych Hiszpani. Mwca by zupenie innego zdania ni jego poprzednicy. Uwaa, e lepiej byoby stworzy osobn konstytucj powicon NMP ze wzgldu na znaczenie Matki Boej wekonomii zbawienia. Gdyby jednak zdecydowano wczy ten tekst do Konstytucji oKociele, wwczas powinien by mu powicony oddzielny rozdzia, najlepiej drugi zkolei. Dnia 4 padziernika hierarchia Anglii iWalii pucia wobieg list, zachcajcy do zwrcenia uwagi na szkic rozdziau lub zakoczenia Konstytucji oKociele, powicony NMP. Szkic ten zosta przygotowany jako projekt zastpczy wstosunku do istniejcego wczeniej projektu. Przygotowa go opat Christopher Butler zDownside, przeoony angielskiej gazi benedyktynw, zaznaczajc, e przy opracowywaniu wzito pod uwag fakt, e Sobr, zwaszcza ze
117
wzgldu na poddan przez Ojca w. orientacj ekumeniczn, powinien si oprze na moliwie penym, nowoczesnym zrozumieniu roli Matki Boej, biorc pod uwag dogmaty z1854 i1950 roku, interpretacj Pisma witego itradycj poprzedzajc okres rozdzielenia Kocioa Wschodniego od Zachodniego. Gdyby pidziesiciu Ojcw Soboru potwierdzio ten nowy schemat, mgby on by wwczas przedstawiony kardynaowi--moderatorowi, ktry zkolei byby zobowizany przekaza go Komisji Koordynacyjnej dla rozpatrzenia ipodjcia decyzji. Dnia 4 padziernika specjaln broszur wyda te zakon serwitw, sugerujc midzy innymi, e jeli wdokumencie zostanie zachowane stosowanie do Matki Boej rnych tytuw, to oprcz tytuu Poredniczki naley te doda tytu Wspodkupicielki. Inna broszura, noszca t sama dat, zostaa rozprowadzona midzy uczestnikami Soboru przez o. Carolusa Balia, eksperta Komisji Teologicznej. Broszura podawaa wiele powodw, dla ktrych tekst oNajwitszej Maryi Pannie powinien by oddzielnym dokumentem. Rwnie wielu Ojcw Soboru, jak na przykad kard. Spellman, skadao pisemne interwencje przeciw propozycjom sugerujcym moliwo pominicia okrele wrodzaju: Wspodkupicielka czy Poredniczka, uywanych wKociele katolickim, poniewa byyby one trudno zrozumiae dla protestantw. Kardyna przeciwstawia si takiemu rozumowaniu, wyraajc opini, e zadaniem Soboru jest raczej nauczanie czonkw Kocioa ni tych, ktrzy s poza nim. Dnia 17 padziernika kard. Silva Henriquez oficjalnie przedoy swj wasny projekt dokumentu oBogosawionej Dziewicy Maryi. Kardyna powiedzia przy tej okazji, e jest pewien, i hierarchia Anglii iWalii rwnie wyda wasn broszur. Jak to okreli kard. Silva, jego opracowanie miao suy jako pomoc przy ustalaniu ostatecznego tekstu. Cztery dni pniej opublikowa nowy tekst, wyjaniajc, e jest to wynik wsppracy zbiskupami chilijskimi oraz zopatem Butlerem, atake zekspertem francuskim, kanonikiem Ren Laurentinem.
118
Dnia 24 padziernika kardynamoderator ogosi, e skoro tak wielu Ojcw prosi owczenie dokumentu oNMP do Konstytucji dogmatycznej oKociele, debata dotyczca za iprzeciw temu rozpocznie si tego ranka. Kard. Rufino Santos zManili (Filipiny) przemwi jako pierwszy, podajc przyczyny, dla ktrych oba dokumenty powinny by potraktowane oddzielnie. Unienie prosz powiedzia kardyna aby nie gosowa od razu nad t kwesti, lecz zostawi Ojcom Soboru czas na jej powane rozwaenie. Nastpnie zabra gos kard. Knig zWiednia, bdcy podobnie jak kard. Santos czonkiem Komisji Teologicznej. Jednak zdanie kard. Kniga byo zupenie inne. Wswoim wystpieniu przedstawi poytki pynce zpoczenia projektw. Nastpnego dnia pojawi si wAuli Soborowej list podpisany przez piciu Ojcw Soboru obrzdku wschodniego. List mwi, e Najwitsza Maryja Panna otaczana jest wielk czci przez Kocioy Wschodnie, zarwno te podlege Stolicy Apostolskiej, jak ite, ktre si od Rzymu oddzieliy. Autorzy nalegali na gosowanie za osobn konstytucj dogmatyczn oMaryi Dziewicy. Obaleniem argumentw za poczeniem obu dokumentw zaj si 27 padziernika bp Giocondo Grotti zAcre e Purs (Brazylia). Wodpowiedzi na stwierdzenie, e nie trzeba wydawa oddzielnego dokumentu ku czci Maryi, poniewa jest Ona czonkiem Kocioa, bp Grotii owiadczy, e Matka Boa nie jest takim samym czonkiem Kocioa, jak inni, albowiem ze wzgldu na Jej szczegln misj iudzielone wycznie Jej przywileje powinna spotka si ze szczeglnym potraktowaniem. Wracajc za do argumentw niektrych uczestnikw Soboru, e oddzielny dokument mwicy oNajwitszej Maryi Pannie byby odebrany jako definiowanie czego nowego na temat Matki Boej, biskup zauway, e dotd Ojcowie nie wzbraniali si przed tworzeniem schematw przynoszcych nowe definicje. Wrci te do innego argumentu, ktry sugerowa, jakoby przez tworzenie oddzielnej konstytucji Maryja miaa odbiera wiksze honory ni Chrystus.
Diakonat
119
Bp Grotti zauway, e wtekcie dokumentu napisane jest wyranie, i kult Maryjny nigdy nie jest ponad cze dla Chrystusa ani te przeciw Chrystusowi. Doda te, e szczeglne naboestwo do Maryi, tak popularne wrd ludu, nie jest argumentem przeciwko oddzielnemu dokumentowi, lecz raczej za nim przemawia, poniewa osobna konstytucja mogaby przedstawi dokadniej prawd dogmatyczn. Bp Grotti zapyta nastpnie: Czy ekumenizm polega na wyznawaniu, czy ukrywaniu prawdy? Czy Sobr powinien wyjani sprawy doktryny katolickiej, czy kwestie doktryny naszych braci oddzielonych? Ukrywanie prawdy zrani obie strony irozdzieli je. Zrani nas, poniewa okaemy si obudnikami. Uczyni te krzywd Kocioom oddzielonym, poniewa sugerowa bdzie ich sabo iniezdolno do przyjcia prawdy. Swoje wystpienie bp Grotti zakoczy apelem: Uwaam, e dokumenty powinny by opracowane oddzielnie wyznawajmy otwarcie nasz wiar. My, ludzie Kocioa, bdmy nauczycielami, ktrzy ucz wsposb jasny. Nie bdmy kim, kto prawd ukrywa. Ostatecznie, po tych ostrych dyskusjach, 29 padziernika odbyo si gosowanie nad nastpujcym pytaniem: Czy Ojcom Soboru odpowiada bdzie umiejscowienie dokumentu oBogosawionej Dziewicy Maryi, Matce Kocioa, jako szstego rozdziau Konstytucji dogmatycznej oKociele? Gdy podliczono gosy, 1114 przemawiao za poczeniem projektw. Wymagana wikszo wynosia jedynie 1097 gosw. O. Rahner i przymierze europejskie wygrali rnic siedemnastu gosw.
Diakonat
EDNYM zargumentw grupy europejskiej za zamkniciem Sesji
Pierwszej byo odrzucenie tekstu Konstytucji dogmatycznej oKociele uzasadniane pominiciem przeze kwestii diakonatu. Rozdzia III zawiera tylko jeden paragraf dotyczcy biskupw ijeden dotyczcy ksiy.
120
Podczas konferencji wMonachium (5 i6 lutego 1963 r.) dyskusja skoncentrowaa si wok alternatywnego schematu, przygotowanego przez msgr. Philipsa io. Rahnera. Wtym nowym projekcie cz dotyczca kapastwa zostaa powikszona oraz dodano dwa paragrafy odiakonacie oraz owiceniach niszych. Tekst zosta oficjalnie przekazany wpoowie lutego 1963 roku Papieowi Janowi XXIII ikard. Ottavianiemu. Cz dotyczca diakonatu zostaa wczona do dokumentu oKociele. Cz dotyczca niszych wice nie zostaa do wczona. Jedno zdanie znowego paragrafu brzmiao nastpujco: Cho wdzisiejszym Kociele diakonat jest powszechnie uwaany jedynie za stopie na drodze do kapastwa, nie zawsze jednak tak byo, anawet obecnie nie wszdzie tak jest. Zmieniony tekst gosi dalej, e diakonat moe by wprzyszoci ustanowiony jako sam wsobie ostateczny iwaciwy stopie hierarchii, jeli Koci uzna to rozwizanie za celowe wtrosce odusze. Postanawiano pozostawi badaniom eklezjologii kwesti celibatu na etapie diakona. Przypis wystpujcy wtym miejscu tekstu wskazywa, e problem diakonatu przedstawiany by podobnie na Soborze Trydenckim, 6 lipca 1563 roku. Proponowany dodatek do projektu Konstytucji oKociele spotka si zostrym protestem Komisji Teologicznej, ktra zadaa wyjanie od o. Rahnera. Podczas konferencji wFuldzie poproszony okomentarz wsprawie zrewidowanej wersji powici on proponowane wpierwotnym projekcie trzydzieci cztery wiersze na temat diakonatu na rzecz czternastu, stwierdzajc jednoczenie, e wskazane byoby zachowanie projektu wprzedstawionej poprzednio caoci, mimo powstaych obiekcji. Ten nowy komentarz zosta zatwierdzony przez Ojcw wFuldzie ioficjalnie zaprezentowany Sekretariatowi Generalnemu tu przed otwarciem Sesji Drugiej. Temat zosta wznowiony wczasie Soboru 4 padziernika przez kard. Francisa Spellmana zNowego Jorku. Wyraziwszy swoje zadowolenie zrozdziau II poprawionego projektu Konstytucji oKociele, skrytykowa on jednoczenie cz dotyczc diako-
Diakonat
121
natu. Jego zdaniem sprawa diakonatu bya kwesti dyscypliny kocielnej idlatego nie powinna by wczana do konstytucji dogmatycznej. Kard. Spellman uwaa, e rwnie osobny dokument nie powinien wchwili obecnej zajmowa si diakonatem ipoda powody tego przekonania. Po pierwsze, powiedzia, diakoni winni by dobrze przygotowani do penienia swych funkcji. Wwielu jednak miejscach, jak zauway kardyna, jest prawie lub cakiem niemoliwe stworzenie seminariw dla kandydatw do kapastwa. Jak wic istniejce seminaria duchowne mog zaj si tworzeniem diakonatu? Poza tym, pyta kardyna, czy wprowadzenie staego diakonatu nie wpynie automatycznie na zmniejszenie iloci ksiy? Idea staego diakonatu podjta zostaa gwnie przez liturgistw, ktrzy zapragnli wskrzesi praktyki pierwszych chrzecijan, nie biorc pod uwag wspczesnych warunkw. Wobecnym czasie stay diakonat jako szczebel hierarchii kocielnej nie jest wzasadzie stosowany. Wzwizku ztym kard. Spellman uwaa, e nie powinny by podejmowane dziaania, zmierzajce do utworzenia takiego staego urzdu wKociele bez wczeniejszego dokadnego zbadania sytuacji. Funkcja diakonatu we wspczesnym Kociele speniana jest przez wielu czonkw wieckich instytutw zakonnych, sucych swym yciem wsplnocie kocielnej. Zpunktu widzenia kard. Spellmana Sobr mgby si zaj tego typu dziaalnoci laikatu, awramach tych dziaa rwnie wieckim diakonatem. Jako nastpny zabra gos kard. Dpfner, odpowiadajc na zastrzeenia swego przedmwcy. Wkwestii seminariw duchownych by zdania, e nie s one nieodzowne dla osobnego ksztacenia diakonw, poniewa diakonat jest sakramentalizowaniem funkcji, ktra ju istnieje bez potrzeby wprowadzania nowej. Wedug kard. Dpfnera ci, ktrzy ju osignli t funkcj lub wicz si wniej (jak np. onaci katecheci wkrajach misyjnych), powinni otrzyma sakramentaln ask, ktra pomogaby im lepiej suy Kocioowi. Wpodsumowaniu kardyna owiadczy, e celem przygotowanego tekstu byo po prostu stworzenie do-
122
gmatycznej bazy dla istnienia staego diakonatu izapocztkowania dalszych bada na ten temat. Kard. Suenens zBelgii rwnie przyczy si do obalania zastrzee kard. Spellmana. Uwaa, e poniewa diakonat jest funkcj sakramentaln, naley do konstytucji Kocioa ipowinien by traktowany wszczeglny sposb. Pewne funkcje wKociele powinny by powierzane tylko osobom obdarzonym nadzwyczajn ask. Pan Bg ustanowi sfer osb duchownych iask pync przez Sakramenty wite. Ten wany fakt nie moe by zaniedbany podczas budowania chrzecijaskiej wsplnoty, awsplnota ma do tego prawo. Kard. Suenens odrzuci sugesti, e pojawienie si onatych diakonw osabioby znaczenie celibatu ksidza lub wpywao ujemnie na powoania. Zdaniem kardynaa diakonat sam wsobie jest darem aski Boej ipowinien wzmacnia spoeczno chrzecijask, przyczyniajc si wten sposb do wzrostu Kocioa. Na zakoczenie kardyna poprosi oprzegosowanie tematu dla uzyskania ostatecznego porozumienia wtej sprawie. Abp Bernard Yago zAbidanu (Wybrzee Koci Soniowej) wystpi zprzypuszczeniem, e Ojcw Soboru mgby zainteresowa gos zkontynentu afrykaskiego. Osobicie popar ide staego diakonatu. Zwasnych dowiadcze wiedzia, e diakoni mog odgrywa wan rol, zwaszcza wkrajach misyjnych, takich, gdzie rzadko widuje si ksidza. Wodpowiedzi na obiekcje, e nie naley wskrzesza praktyki zpierwszych wiekw chrzecijastwa, arcybiskup odpowiedzia, e Afryka wanie przeywa swoje pierwsze stulecie ycia chrzecijaskiego. Abp Paul Zoungrana zOuagadougou (Grna Wolta) zaakceptowa projekt staego diakonatu, lecz dowodzi, e udzielanie diakonatu onatym mczyznom nie byoby dobrze widziane wZachodniej Afryce. Zdaniem arcybiskupa powan przyczyn przemawiajc za utrzymaniem celibatu jest palca potrzeba wiadectwa czystoci wobec tego, czym epatuje wspczesny wiat. Arcybiskup dopuszcza jednak sytuacj, wktrej, wzalenoci od rejonu dziaania, diakonat nie objty celibatem moe by poytecz-
Diakonat
123
ny iwwczas konferencja danego episkopatu powinna otrzyma od Stolicy Apostolskiej dyspens od zobowizania do celibatu. Kard. Bacci zKurii Rzymskiej wystpi przeciwko ustanowieniu diakonatu dla osb zwizanych sakramentem maestwa. Byo to jego zdaniem zarwno niewaciwe, jak niebezpieczne. Gdyby znie celibat wrd diakonw, wielu modych ksiy zapragnoby atwiejszej drogi przedstawia swoje racje. Takie posunicie wzgldem diakonatu daoby rwnie pretekst do podjcia stara otakie same zmiany dotyczce ksiy. Bp Jorge Kmrer zPosadas (Argentyna) wystpi przed zgromadzeniem Ojcw Soboru wimieniu dwudziestu biskupw zArgentyny, Urugwaju, Paragwaju oraz przylegych terenw misyjnych. Trzeba zrobi co wanego powiedzia bp Kmrer aby rozwiza wielki ipilny problem braku ksiy, widoczny na caym wiecie. Chocia wAmeryce aciskiej teoretycznie jeden ksidz przypada na sze tysicy dusz, to jednak wrzeczywistoci jest wiele takich parafii, gdzie jeden ksidz suy dziesiciu, dwudziestu lub nawet trzydziestu tysicom osb! Bp Kmrer owiadczy, e rozwizaniem nie jest przysyanie ksiy zzagranicy, poniewa populacja Ameryki aciskiej zblia si do dwustu milionw, aoczekuje si, e bdzie podwojona pod koniec tego stulecia. To, czego potrzebujemy mwi biskup to wanie odnowienie urzdu diakona whierarchii kocielnej, bez zobowizania do celibatu. Swoj mow bp Kmrer zakoczy zwielkim przejciem: Odrodzenie diakonatu to nasza wyjtkowa nadzieja. Pragnieniem wielu biskupw Ameryki aciskiej jest, abycie wy, czcigodni Ojcowie, nie pozbawili nas tej nadziei, gdy dojdzie do gosowania. Otworzono drzwi wtej wanej sprawie. Jeli wrd was s tacy, ktrzy nie zechc nimi wej, nie moemy ich przymusza. Jednak naprawd prosimy, abycie nie zamykali tych drzwi przed nami, poniewa chcemy znich skorzysta. Pozwlcie nam to uczyni! Przemwienie przyjto oklaskami. Abp Alvim Pereira zLoureno Marques (Mozambik) zabra gos wimieniu trzydziestu omiu biskupw zPortugalii. Stwierdzi,
124
e jeeli kandydat nie posiada wiedzy wymaganej uksidza inie jest zobowizany do czystoci, nie moe by diakonem; zdrugiej za strony, jeli posidzie waciw duchownemu wiedz iprowadzi ycie wcelibacie, powinien zosta ksidzem, anie diakonem. Zgodzi si te zsugestiami poprzednikw, e diakonat onatych mczyzn podwayby znaczenie celibatu uksiy. Z kolei bp Jean Gay zBasseTerre iPointeaPitre we francuskich Indiach Zachodnich popar pomys odnowienia instytucji staego diakonatu, lecz ion przyzna, e diakonat sprawowany przez osoby zwizane sakramentem maestwa moe powodowa powikania. Biskup przypomnia, e regua siedemnasta Soboru Trydenckiego stwierdzaa, i naley doprowadzi do odnowienia niszych wice wKociele, istwierdzi, e jego zdaniem obecny Sobr ma okazj uczyni krok wt stron. onaci mczyni mog peni pewnego rodzaju funkcje liturgiczne, dziaa wramach Akcji Katolickiej, przy katechizacji iwpracach administracyjnych. Odnowienie niszych wice, przyjmowanych wKociele przez osoby wieckie, zasuguje na uwag ipowinno si powici tej kwestii miejsce obok diakonatu. Warte odnotowania jest te to, co powiedzia bp Paul Sani zBali (Indonezja) podczas zwoanej wtym okresie konferencji prasowej. Ot biskup poinformowa zebranych, e wczasie zwykej niedzieli we Flores ksidz potrzebuje p godziny, aby rozda Komuni wit. Taka sytuacja nuy zebranych mwi biskup i bardzo przydaby si diakon do pomocy Lecz mimo to doda nie popieram ustanowienia staego, osobnego urzdu diakona. Mogo to by dobre wpierwszych wiekach chrzecijastwa, kiedy Koci nie by jeszcze do koca zorganizowany. Lecz wiele funkcji, wykonywanych wwczas przez diakonw, przejli dzisiaj nauczyciele, katecheci iczonkowie Rady Parafialnej. Poza tym, zdaniem bp. Sani, diakoni ustanowieni zurzdu musieliby by opacani, podczas gdy laikat dziaajcy przy danym kociele pracuje bezpatnie. Opacanie diakonw miaoby niekorzystny wpyw na rozwj ruchu apostolstwa wieckich, gdzie ludzie podejmuj dziaania spontanicznie, bezinteresownie.
Diakonat
125
Bp Sani podkreli te fakt, e sakrament diakonalnej posugi w sposb trway iniezatarty odciska si na duszy diakona. Lecz co zrobi, kiedy taki diakon staje si przyczyn skandalu lub nieporozumienia wmiejscu, wktrym przebywa? Ludzie nie bd chcieli przyjmowa od niego Komunii witej, azwizki jzykowe, kulturalne czy rodzinne uniemoliwi przeniesienie do innej parafii. Tak wic jego posuga zostaje uniemoliwiona, ale on wci musi si znajdowa pod opiek Kocioa. Bp Sani widzia jednak rwnie drug stron tej samej sprawy, amianowicie przydatno staego diakonatu wdzieach misyjnych. Biskupi diecezji powinni otrzyma od Stolicy Apostolskiej prawo mianowania diakonw onatych lub nie wszczeglnych przypadkach, wzalenoci od sytuacji ibiecych potrzeb. Biskup by zdania, e bez wzgldu na stan wieccy bracia, katecheci iinni mczyni powinni mie dostp do diakonatu, lecz nie jako urzdu staego. Mwca wyrazi przekonanie, e jeli laikat uzyska pierwszestwo wposudze diakonatu, fakt ten zmieni jego rol wapostolstwie misyjnym izaowocuje nowymi powoaniami do dziaania wKociele wformie wieckiej lub duchownej. Jednak inni Ojcowie Soboru obstawali przy tym, aby diakon otrzymywa osobne sakramentale, ktre udzieli mu odpowiedniej aski do wypeniania swych obowizkw. Bp Ermann Tillemans, misjonarz pochodzenia holenderskiego dziaajcy od trzydziestu czterech lat na Wyspach Nowej Gwinei, by nastpujcego zdania: Osoba katechety lub oglnie osoby wieckiej nie objtej sakramentem, auczcej wiary, nie jest tym samym. Sakrament bowiem udziela szczeglnej aski, wspomagajcej wobowizkach. Zgodnie zsugesti uczynion wczeniej przez kard. Suenensa, 30 padziernika przeprowadzono gosowanie, ktre miao okreli ostateczny stosunek Ojcw Soboru do sprawy diakonatu. Ojcowie byli pytani, czy projekt ma by zmieniony tak, aby diakonat sta si osobn, istotn, sta funkcj kocieln, wzalenoci od jego uytecznoci dla Kocioa wdanym miejscu. Nie gosowano nad kwesti, czy diakon moe by onaty, czy nie.
126
75% zgromadzonych Ojcw gosowao za ustanowieniem diakonatu jako staego iwanego stopnia whierarchii kocielnej.
dokumentu oKociele, ktry zaprezentowano Ojcom Soboru wczasie Sesji Pierwszej, czonkowie Kocioa zostali podzieleni na trzy kategorie, umieszczone wtrzech oddzielnych rozdziaach: 1) hierarchia kocielna (biskupi, ksia), 2) zakony (czonkowie zakonw izgromadze zakonnych), 3) laikat. W styczniu 1963 roku Komisja Koordynacyjna postanowia, e same rozdziay pozostan niezmienione zmianie ulegnie tylko ich kolejno wporzdku 1) 3) 2), tzn. hierarchia kocielna, laikat izakony. Konferencja Biskupw Niemieckojzycznych, ktra zebraa si wMonachium wniecay miesic pniej, zgosia wniosek oskrcenie rozdziau pierwotnie drugiego, mwicego ozakonach. Biskupi proponowali wprowadzenie zdania, e pragnienie doskonaoci, ktre jest celem zakonw, to nic innego jak doskonao, do ktrej d wszyscy chrzecijanie. Ten punkt widzenia, reprezentowany przez teologw zkrajw nadreskich, mia tak silne poparcie, e Komisja Teologiczna zmienia tytu rozdziau zO zakonach na Powoanie do witoci wKociele. W ostatniej chwili, na pocztku lipca 1963, kard. Suenens, biorcy udzia wpracach Komisji Koordynacyjnej, doprowadzi do czciowej zmiany jej stanowiska ze stycznia tego roku ispowodowa, e zaproponowaa ona utworzenie dodatkowego rozdziau pod tytuem: Lud Boy. Wrozdziale tym starannie unikano sformuowania czonek Kocioa, stosujc wto miejsce okrelenie Lud Boy, co miao znaczy, e pojciem tym s objci nie tylko katolicy, lecz wszyscy chrzecijanie. Jednak uwaga zgoszona wlipcu nie moga by zbraku czasu zaraz rozpatrzona ispowodowa ponownej zmiany wprojekcie, ju raz
PROJEKCIE
Sprawy laikatu
Sprawy laikatu
127
zmienionym. Aby to uzyska, trzeba by byo rozesa j poczt do Ojcw Soboru wcelu uzyskania ich opinii, co wobec zbliajcej si szybko kolejnej sesji Soboru nie byo ju moliwe. Wtej sytuacji komisja zdecydowaa si wprowadzi zmian przez wydrukowanie przypisu wdokumencie, ktry stwierdza, e zgodnie znajnowszym ustaleniem Komisji Koordynacyjnej proponuje si, aby rozdzia dotyczcy laikatu zosta podzielony na dwie czci, tworzc wten sposb rozdzia 2 pt. Lud Boy irozdzia 4 pt. Laikat. Okrelenie Lud Boy zostao przejte zpierwszej strony odrzuconego projektu kard. Ottavianiego ijego Przygotowawczej Komisji Teologicznej. W ten sposb ilo rozdziaw projektu Konstytucji dogmatycznej oKociele wzrosa zczterech do piciu. Struktura projektu ijego zawarto odpowiadaa obecnie temu, co biskupi zgrupy nadreskiej ustalili wczasie konferencji wMonachium wlutym 1963 roku. Dyskutowano wwczas nad schematem zastpczym, skadajcym si zpiciu rozdziaw, autorstwa msgr. Philipsa zBelgii io. Rahnera zNiemiec. Gdy nadszed czas Sesji Drugiej Soboru, rozpocza si dyskusja dotyczca obu rozdziaw (drugiego iszstego). Byo to 16 padziernika 1963 roku wtrakcie 49. kongregacji generalnej. Nie obyo si oczywicie bez zdziwienia wobec tak niespodziewanej zmiany ukadu projektu. Inne rozdziay wspomniane wprzypisie kard. Suenensa to: rozdzia 1 Misterium Kocioa, rozdzia 3 Konstytucja hierarchiczna Kocioa irozdzia 5 Powoanie do witoci wKociele. Bp Wright zPittsburga mwi ohistorycznym iteologicznym znaczeniu roli laikatu. Wierni czekali 400 lat stwierdzi na pozytywne okrelenie przez Sobr miejsca, znaczenia ipowoania ludzi wieckich. Okreli te jako szkodliwy dotychczasowy stosunek Kocioa do laikatu, ktry stawia osoby wieckie wzym pooeniu, bez okrelenia waciwego miejsca wyciu wsplnoty kocielnej. Zdaniem bp. Wrighta naley zdefiniowa teologiczn natur laikatu. Cao mistycznego Ciaa Kocioa powinna by
128
ywa. Czonkowie Kocioa, tworzcy jego widzialn budowl, musz by ywi jak teologiczne Ciao iKrew. Opat Godefroi Dayez, przeoony zakonu benedyktynw wBelgii, zwrci uwag na niewaciw definicj laikatu, proponowan wprojekcie. Sugerowany tekst konstytucji mwi: wity Sobr uywajc okrelenia laikat rozumie, e dotyczy ono tych wiernych, ktrzy przez chrzest zostaj wczeni do Ludu Boego isu Bogu jako zwykli, wierni chrzecijanie Nie nale oni jednak ani do hierarchii kocielnej, ani do stanu zakonnego, wjego formach uznanych przez Koci. Opat by zdania, e ta definicja jest nieodpowiednia. Stwierdzi, e faktycznie laikat stanowi grup oddzieln od duchowiestwa, ale nie od stanu zakonnego. Wiele zosb nalecych do zakonw jak siostry, bracia, niektrzy mnisi s jednoczenie czonkami laikatu. Niestety kontynuowa sw wypowied opat Godefroi wiele osb nie zdaje sobie sprawy zfaktu, e ycie prawdziwie zakonne nie jest wyznaczone przez jakkolwiek przynaleno, nie jest to ycie ani duchowne, ani wieckie, lecz opiera si na osobnym charyzmacie wiary. Opat proponowa te wczenie poprawki do tekstu, ktra stwierdzaaby jasno jedynie fakt, e osoba wiecka nie jest osob duchown. Ponadto, wedug opinii mwcy, tekst powinien wprowadzi wyrane rozrnienie ludzi wieckich woglnoci, tych czonkw laikatu, ktrzy s wzakonach oraz osb nalecych do wieckich instytutw zakonnych. Kard. Meyer zChicago owiadczy, e projekt nie jest ani odpowiedni, ani realistyczny, poniewa pomija dwa wane fakty. Zamiast mwi wycznie oasce, darach iprzywilejach Ludu Boego, powinien te podkrela, e wszyscy jestemy grzeszni, jako czonkowie rodu skonnego do upadkw oraz e nawet po wczeniu we Wsplnot Kocioa powinnimy by wiadomi naszej saboci iatwoci popadania wgrzech. Nastpnie kardyna powiedzia, e trudnoci, jakie staj na drodze do dobrego chrzecijaskiego ycia, wynikaj zprzyczyn wewntrznych izewntrznych. Przyczyn wewntrzn jest skonno do za, wynikajca zupadej natury czowieka, poczona zaktualnie popenianymi grzecha-
Sprawy laikatu
129
mi. rdem zewntrznym jest szatan, czego obfite dowody mona znale wPimie witym. (Kard. Meyer by jednym znielicznych Ojcw Soboru, ktrzy nawizywali bezporednio do istnienia diaba.) Dlatego te kard. Meyer uwaa, e jeli dokumenty soborowe maj dotrze do serc ludzkich, obcionych grzechem imoralnym niedostatkiem, do tekstu omawianej konstytucji naley wczy zdanie, ktre opisuje Koci jako Dom Miosiernego Ojca, wktrym grzechy marnotrawnego syna s odpuszczane. Biskupi amerykascy uwaali ponadto, e wprojekcie konstytucji powinno si zwrci uwag na problem rwnoci rasowej. Bp Robert Tracy zBaton Rouge (Luizjana, USA), przemawiajc wimieniu stu czterdziestu siedmiu biskupw USA, stwierdzi, e odniesienie do rwnoci rasowej, wprowadzone przez Sobr do dokumentu oKociele, moe pomc wkonsolidacji na caym wiecie ludzi, ktrzy s pozbawieni praw iwolnoci, bdc przedmiotem ucisku idyskryminacji, nie zpowodu swoich wykrocze, lecz zprzyczyny przynalenoci rasowej. Chocia tylko niektre kraje, takie jak USA, Afryka Pd., Rodezja iczciowo Australia przeywaj problemy rasowe, to jednak biskup uwaa, i reperkusje tych spraw maj zasig midzynarodowy, idlatego powinny stanowi dla Soboru wan kwesti. Dlatego te prosimy kontynuowa bp Tracy aby wczy do rozdziau pt. Lud Boy uroczyst, dogmatyczn deklaracj, mwic orwnoci wszystkich ludzi iszacunku dla ich narodowoci irasy. Propozycj bp. Tracy przyjto owacyjnie iwczono do ostatecznego tekstu Konstytucji dogmatycznej oKociele. Kard. Siri zGenui zakwestionowa propozycj przypisu na stronie pierwszej projektu rozdziau olaikacie, informujcego owprowadzonym przez Komisj Koordynacyjn podziale dokumentu na cz mwic oLudzie Boym oraz inn olaikacie. Kardyna owiadczy, e bardzo ceni biblijne wyraenie Lud Boy, lecz przeciwny jest wprowadzaniu rozdziau otakim tytule. Z takiego podziau kwestii mogoby wynika, e w Lud Boy moe istnie, anawet osign cokolwiek poza Kocioem. Jest to niezgodne znauczaniem,
130
ktre mwi, e Koci jest konieczny do zbawienia. Ten punkt widzenia nie uzyska jednak poparcia iprzypis zosta przyjty. Badanie rozdziau dotyczcego laikatu trwao od 49. do 55. kongregacji generalnej (16 X 63 24 X 63). Wtym czasie gos zabrao osiemdziesiciu dwch mwcw, wtym trzynastu kardynaw, jeden patriarcha, szesnastu arcybiskupw, czterdziestu dziewiciu biskupw itrzech generaw zakonnych. Nastpnie rozdzia odesano do ponownego rozpatrzenia przez Komisj Teologiczn.
zgrup mniejszociowych Soboru bya Rzymska Unia Generaw Zakonnych, skadajca si ze stu dwudziestu piciu Ojcw Soboru, wtym kilku biskupw, lecz przede wszystkim ksiy. Owi Ojcowie byli szczeglnie poruszeni faktem, e wprzerwie midzy pierwsz adrug sesj biskupi Europy Zachodniej przeforsowali przez Komisj Koordynacyjn usunicie rozdziau oyciu zakonnym zKonstytucji oKociele na rzecz nowej czci pt. Powoanie do witoci wKociele. Stanowisko przymierza europejskiego opierao si na argumentach o. Rahnera imsgr. Philipsa, przedstawionych wczasie konferencji wMonachium wlutym 1963 roku. Zdaniem wspomnianych recenzentw wpierwotnym brzmieniu rozdzia mg potwierdzi obiekcje protestantw, wedug ktrych przynaleno do stanu zakonnego stwarza inn drog zbawienia co oznacza, e istniej dwie drogi: lepsza igorsza. Laikat nie jest powoany do ewangelicznej doskonaoci iautomatycznie znajduje si na niszym stopniu witoci; za czonkowie zakonw s wlepszej sytuacji ni ci, ktrych poczyo maestwo. Ojcowie obradujcy wMonachium przekazali swj punkt widzenia Komisji Teologicznej ina drodze wnoszonych kolejnych poprawek rozdzia oyciu zakonnym usunito, azastpiono go rozdziaem
EDN
Zgromadzenia zakonne apowszechne powoanie do witoci
Zgromadzenia zakonne...
131
opowszechnym powoaniu do witoci wKociele. Kiedy wiadomo otej zmianie dotara do Ojcw, zebranych tym razem wFuldzie (w sierpniu 1963 roku), wystosowali oni list do Rzymu, wyraajc swe zadowolenie, e po dugich dyskusjach osignito wreszcie sukces, uznajc womawianym rozdziale tekst mwicy opowszechnym powoaniu do witoci wcaym Kociele, ze szczeglnym podkreleniem znaczenia ycia zakonnego, lecz bez czynienia ze wyjtku. W tej sytuacji 14 padziernika 1963 roku Rzymska Unia Przeoonych Zakonnych poprosia bp. Enrico Compagnone zAnagni (karmelit, ktrego Papie Jan XXIII powoa uprzednio do Komisji Przygotowawczej ds. Zakonw) odokadny raport wtej sprawie. Bp Compagnone wyjania, e Komisja Przygotowawcza wyrazia precyzyjnie swe pragnienie, aby projekt konstytucji powiconej Kocioowi mwi te ozakonach, poniewa tworz one integraln cz Kocioa. W efekcie takich wnioskw Teologiczna Komisja Przygotowawcza wczya do projektu rozdzia zatytuowany O stanach ycia powiconych osiganiu ewangelicznej doskonaoci. Zaraz po Sesji Pierwszej Komisja Koordynacyjna poinstruowaa Komisj czon, skadajc si zczonkw Komisji Teologicznej iKomisji ds. Zakonw, okoniecznoci pokonania zmian wtym rozdziale. Komisja czona przygotowaa wic nowy tytu: O tych, ktrzy przyjli rady ewangeliczne. Gdy jednak tekst powrci do Komisji Teologicznej, tytu zosta zmieniony ponownie itym razem brzmia: O powoaniu do witoci wKociele. Rwnie sam rozdzia pod wzgldem treci uleg zmianie. Bp Compagnone owiadczy wwczas, e cae to zamieszanie powstao na skutek dziaa Komisji Teologicznej. Biskup podkreli zarwno zalety, jak iwady nowego projektu. Zalet byo pooenie nacisku na powszechne powoanie do witoci wszystkich czonkw Kocioa. Wadliwe byo natomiast przedstawienie natury ycia zakonnego. Wprojekcie stwierdzano jedynie, i celem ycia zakonnego jest dawanie wiadectwa, e Koci postpuje wedug zasad Ewangelii. Jednak zdaniem bisku-
132
pa by to tylko jeden zaspektw ycia wzakonie. Te inne aspekty powiedzia bp Compagnone tworz prawdziwie ywotn tkank Kocioa... Rne formy apostolstwa nie zaistniayby zapewne, gdyby nie dziaalno zakonna, choby zakonw misjonarskich, waciwie speniajcych podstawow funkcj Kocioa, ktra do dzisiaj jest speniana gwnie przez zakony wyjania dalej mwca. Bp Compagnone zdecydowanie owiadczy, e naley wczy do konstytucji rozdzia pt. O zakonach. Wrozdziale tym stwierdzono by wyranie (co uzgodniyby wczeniej poczone komisje), e Chrystus pragn mie wKociele dusze uwicone przez konsekracj, ktre postpowayby wedug rad ewangelicznych. Dokadniej mwic poniewa wol Chrystusa byo ustanowienie szczeglnego sposobu ycia, jakim jest ycie zakonne, projekt Konstytucji oKociele powinien wyranie mwi ozakonnym powoaniu oraz okreli jasno pozycj, jak zajmuj czonkowie zakonw wKociele. Soborowa Komisja ds. Zakonw przedoya projekt, aby wszystkie stwierdzenia dotyczce powoania do witoci wsensie oglnym przenie do rozdziau pt. Lud Boy. Wwietle takich zmian projekt konstytucji oKociele skada by si mia znastpujcych czci: 1. Tajemnica Kocioa, 2. Lud Boy, 3. Hierarchia, 4. Laikat, 5. Zakony. Bp Compagnone zaleca, aby generaowie zakonw zajli wtej sprawie stanowisko wformie pisemnej oraz ustnej, co sprzyjaoby dopilnowaniu ustalonego porzdku. W tym te czasie Rzymska Unia Przeoonych Zakonnych zdecydowaa si zoy wniosek ododanie do projektu rozdziau O zakonach. Dnia 22 padziernika o. Schtte, przeoony generalny werbistw, oficjalnie zaproponowa wczasie zgromadzenia soborowego nowy ukad rozdziaw, zgodny zpomysem bp. Compagnone. Nastpnie o. Schtte popar wniosek Komisji ds. Zakonw, aby cay tekst dotyczcy powszechnego powoania do witoci zosta przeniesiony do rozdziau Lud Boy. Rozdzia ten dotyczy wszystkich czonkw Kocioa, zatem powoanie do witoci, skierowane do kadego czowieka, logicznie wizao si zt czci dokumentu. O. Schtte wystpi te wkwestii
133
rozdziau ozakonach. W projekcie Konstytucji oKociele powiedzia mamy oddzielny rozdzia mwicy ohierarchii kocielnej cho istnieje projekt osobnego dokumentu dotyczcego wycznie biskupw; jeli mamy take cay rozdzia powicony sprawom laikatu, mimo i osobny schemat ma zaj si kwesti apostolstwa wieckich, dlaczego wic nie mielibymy mie specjalnego rozdziau powiconego zakonom? Zakony mwi o. Schtte nie powinny by rozpatrywane womawianym tu dokumencie jedynie zpunktu widzenia powoania do witoci, ale take zpunktu widzenia dziaalnoci edukacyjnej, charytatywnej, spoecznej, duszpasterskiej, aprzede wszystkim misyjnej, ktra ma najwiksze znaczenie wyciu caego Kocioa. O. Schtte zaznaczy te, e ponad jedna trzecia uczestnikw Soboru to zakonnicy. Doda ponadto, e jedn trzeci wszystkich ksiy na wiecie stanowi czonkowie zakonw oraz e okoo dwch milionw mczyzn ikobiet powicio si subie Chrystusowi wstanie zakonnym. Dlaczego wic pyta o. Schtte ma wyglda na to, e wstydzimy si mwi onaszych zakonnikach izakonnicach wsposb godny tego stanu rzeczy, jasny, wyrany ipeen szacunku to znaczy mwi nie tylko oich powoaniu do witoci, lecz take oich owocnej dziaalnoci, ktra jest tak nieodzowna wyciu Kocioa? Kilka dni pniej wimieniu siedemdziesiciu dziewiciu niemieckojzycznych iskandynawskich Ojcw wystpowa wobec zgromadzenia soborowego kard. Dpfner. Udzieli on wielkiego poparcia nowemu rozdziaowi O powszechnym powoaniu do witoci, poniewa jego zdaniem rozdzia ten wykazywa, e cay Lud Boy wezwany jest do wprowadzania wycie Ewangelii, odrzucajc wten sposb faszywe mniemanie, e istniej rne kategorie chrzecijan mniej ibardziej doskonaych ze wzgldu na stan, do ktrego nale. Kardyna uwaa, e Sobr powinien zwrci uwag zakonom, i nie yj dla samych siebie, oraz powinny pamita otym, e s wezwane wraz zinnymi wiernymi do tworzenia jednego ludu chrzecijaskiego.
134
Kard. Lger zMontrealu przypomnia wswoim przemwieniu monastyczny idea witoci, ktry przez dugi czas by wzorem ycia chrzecijan. Lecz od kiedy ycie ludzi wieckich stao si tak rne od ycia zakonnego, osignicie witoci zaczo wydawa si czym niemoliwym. Zdaniem kardynaa, wielu wiernych poszukuje modelu ycia wEwangelii. Bez pomocy Kocioa moe im si to nie uda ibyaby to wielka strata duchowa dla chrzecijaskiej wsplnoty. Awic laikat powinien poczu si zaproszony, wezwany do witoci przez propozycje zawarte womawianym rozdziale. Kardyna zwrci te uwag, e jedynym wyrniajcym aspektem ycia ludzi wieckich jest maestwo. Denie do witoci musi by wypeniane przez wszystkich ludzi, niezalenie od ich wieku iniezalenie od faktu, czy s zwizani sakramentem maestwa, czy te nie. Kardyna stwierdzi te, e to denie musi dotyczy wszystkich dziedzin ycia inaley otym napisa wdokumencie. Prosi wic, aby wymieni wszystkie sfery ludzkiej dziaalnoci: codzienn prac, sprawy publiczne, twrczo kulturaln, wolny czas irekreacj, poniewa przez nie iwtrakcie tych dziaa rozwija si wito. Natomiast kard. Bea dowodzi przeciwnie e projekt nie jest realistyczny, gdy Koci skupia zarwno grzesznikw, jak iwitych. Dlatego te nawoywa do przeprowadzenia rozrnienia midzy Kocioem wniebie, ktry jest idealnie wity, iKocioem na ziemi, ktry zmierza aktywnie ku witoci, lecz nigdy nie jest idealnie wity. Wedug kard. Bei sposb, wjaki projekt stosuje cytaty zPisma witego, jest dla Soboru bezwartociowy. Przytoczy wiele cytatw, ktre jego zdaniem zastosowano, aby wesprze stwierdzenia dokumentu wsposb niezgodny zich znaczeniem. Bp Franjo Frani ze Splitu (Jugosawia) mwi oubstwie jako koniecznym warunku witoci biskupw. Powiedzia: Gdy Koci by ubogi, by te wity. Kiedy si wzbogaci, odpowiednio zmniejszya si jego wito. Biskupi, jak twierdzi mwca, maj wikszy obowizek osignicia witoci ni inni czonkowie Kocioa, poniewa jako biskupi musimy uwica innych. Zwrci uwag na fakt, e od czasw redniowiecza wikszo witych wywodzia si
135
zzakonw, anie zkrgw biskupich. Ten fakt wydaje si wskazywa na brak heroicznej cnoty witoci wrd biskupw mwi dalej przedstawiciel Jugosawii i uwaam, e przyczyna takiego stanu rzeczy ley wbraku ewangelicznego ubstwa. Na zakoczenia wystpienia bp Franci doda, e ksia diecezjalni oraz istniejce obecnie zakony winny pod tym ktem zreformowa swj stan. Biskupi nalecy do zgromadze zakonnych oraz przeoeni zgromadze przygotowywali tymczasem szereg dokumentw, popierajcych wczenie osobnego rozdziau oyciu zakonnym do Konstytucji oKociele. Zoyli te owiadczenia na temat gotowoci zabrania gosu wdyskusji. Lecz dni mijay, a prowadzcy spotkania kardynamoderator nie wyczytywa ich nazwisk. Dnia 30 padziernika zgromadzenie soborowe przegosowao zamknicie dyskusji, lecz wiele osb, ktre zgaszay sw ch wypowiedzenia si, skorzystao zprzepisu zezwalajcego na zabranie gosu nawet po zakoczeniu obrad, pod warunkiem, e dodatkowe zgoszenia uzyskaj akceptacj piciu Ojcw Soboru. Kard. Dpfner by moderatorem 59. kongregacji generalnej, 31 padziernika 1963 roku. Zanim zezwoli na podejcie do mikrofonu pierwszemu zdodatkowych mwcw, poinformowa zebranych, e formalnie dyskusja zostaa zamknita ubiegego dnia, poniewa wielu Ojcw uskarao si na jej zbyt wolne tempo. Aby zagwarantowa prawo wypowiedzi Ojcom, ktrzy otrzymali wtym celu zezwolenia, ijednoczenie zadouczyni daniom zebranych, dotyczcym zakoczenia obrad, poprosi mwcw, aby ich uwagi dotyczyy meritum sprawy, aby unikali powtrze, zmiecili sw wypowied wlimicie omiu minut (zwyczajowy limit wynosi dziesi minut) oraz aby pamitali, e stwierdzenia niewypowiedziane przed zgromadzeniem soborowym, lecz dostarczone na pimie, maj dla komisji rwn wag. Zalece tych nie dotrzyma sam kard. Dpfner; dostosowa si do nich natomiast kard. Felici, ktry zpowodu swej pozycji Sekretarza Generalnego Soboru zrezygnowa zprawa do jakiejkolwiek wypowiedzi.
136
Kard. Dpfner interweniowa bardzo czsto tego dnia, przypominajc co chwil Ojcom warunki, jakie przed momentem wymieni. Przynajmniej trzem mwcom przerywa dwukrotnie. Trzem innym przerywa jeden raz lub nie omieszka skomentowa, gdy skoczyli przemwienie, e to, oczym mwili, nie dotyczyo dokadnie rozpatrywanej sprawy. Wielu Ojcom Soboru trudno byo zrozumie popdliwo kardynaa oraz jego arbitraln decyzj oredukcji czasu wystpie. O. Agostino Sepinski, genera zakonu franciszkanw oraz przewodniczcy Rzymskiej Unii Przeoonych Zakonnych, by tego dnia dziewitnastym mwc. Sugerowa, aby tekst mwicy opowszechnym powoaniu do witoci wKociele zosta przeniesiony zrozdziau 4. do rozdziau oLudzie Boym. Rozdzia 4., zdaniem o. Sepinskiego, powinien dotyczy tylko stanu zakonnego, zgodnie zposiadanym tytuem. Poinformowa te zebranych, e stworzenie takiego rozdziau iwczenie go do Konstytucji oKociele wyniko zsugestii generaw zakonw, wysunitej wczasie jednego ze spotka wRzymie. Biskupi nalecy do zgromadze zakonnych, ktrzy czekali na sw kolej, wogle nie zostali zaproszeni do mikrofonu. Wystpienia osb, ktre zgosiy si do dyskusji, miay miejsce tylko jednego ranka. Ojcowie Soboru, ktrych nie dopuszczono do gosu, byli tak oburzeni, e postanowili wysa kard. Dpfnerowi prywatne ostrzeenie, e nie pozwol na takie zakoczenie sprawy ipoprosz ooficjalne jej zbadanie, jeli nie nastpi adna zmiana wtrybie postpowania. Lecz kiedy sprbowali si z nim skontaktowa, dowiedzieli si, e wyjecha na Capri na dugi weekend ie wrci dopiero 4 listopada. Po powrocie do Rzymu kard. Dpfner znalaz wiadomo pozostawion przez uraonych Ojcw Soboru. Wtej sytuacji zaprosi do siebie wszystkich sygnatariuszy pisma, przeprosi za to, co si stao, obieca, e si to wicej nie powtrzy ipoprosi, aby zrezygnowali ze swego prawa do gosu. Taka propozycja spotkaa si zodmow. Wwczas kardyna zgodzi si przeczyta stresz-
137
czenie ich przemwie wczasie nastpnego zebrania soborowego ipoprosi, aby Ojcowie wskazali punkty, ktre uwaaj za najwaniejsze. Podczas 61. kongregacji generalnej, 7 listopada, kard. Dpfner rzeczywicie przeczyta obiecane streszczenie, ale nie to, ktre zostao umwione. Streszczenie byo wyjtkowo krtkie, niejasne, wwielu miejscach niezgodne zprawd. Rezultat by natychmiastowy. Siedmiu biskupw zrnych zgromadze zakonnych spotkao si, aby omwi dziaanie majce na celu zneutralizowanie orodka niemieckiego ibelgijskiego, ktry ich zdaniem tworzy na Soborze rodzaj dyktatury. Wwyniku spotkania przygotowano seri propozycji czy te postulatw zdaniem oddzielnego rozdziau na temat ycia religijnego zakonw. Postulaty wydrukowano wduej iloci, tak, aby kady zOjcw Soboru mg je otrzyma, przestudiowa iumieci na nich swj podpis. Dnia 11 listopada siedmiu biskupw spotkao si ztrzydziestoma picioma innymi z trzydziestu piciu innych zgromadze zakonnych. Wczasie tego spotkania zdecydowano nada stay charakter organizacji iwybra zarzd zoony zsiedmiu przewodniczcych. Pierwszym znich by abp Pacifico Perantoni zLanciano (Wochy), poprzedni genera zakonu franciszkanw ibliski znajomy Papiea Pawa VI. Bp Richard Lester Guilly SJ zGeorgetown zGujany Brytyjskiej zosta sekretarzem organizacji. Sam organizacj nazwano Sekretariatem Biskupw iusytuowano j wmiejscu zakwaterowania jezuitw. Kiedy Rzymska Unia Przeoonych Zakonnych spotkaa si na swoim zebraniu dwa dni pniej, zdecydowaa si natychmiast poczy znowym ugrupowaniem ipomc wzebraniu podpisw pod postulatami. Obie instytucje day dowody znakomitej wsppracy. Ze wzgldu na lekcewaenie okazywane zgromadzeniom zakonnym przez wielu biskupw diecezjalnych iKuri Rzymsk Unia Generaw Zakonnych nie mogaby przeprowadzi pomylnie jakiejkolwiek akcji na Soborze bez pomocy Sekretariatu Biskupw. W cigu dwch tygodni szeset siedemdziesiciu dziewiciu Ojcw, wtym siedemnastu kardynaw, zoyo swe podpisy pod
138
postulatami. Zarzd Sekretariatu Biskupw (siedmiu przewodniczcych) przedoy podpisane postulaty Sekretarzowi Generalnemu Soboru ikard. Browneowi, wiceprzewodniczcemu Komisji Teologicznej, zdajc ustne sprawozdanie zcaej sytuacji. Zarwno Sekretarz Generalny, jak ikard. Browne doszli do wniosku, e musz przedstawi spraw Ojcu w. Pawowi VI. Papie skierowa formaln drog postulaty do Komisji Teologicznej zosobist adnotacj, mwic, e przesya je do dokadnego iwnikliwego przestudiowania. Wosobnym licie, wysanym do abp. Perantoniego jako przewodniczcego Sekretariatu Biskupw, Ojciec wity wyjani, co uczyni zpostulatami oraz wyrazi podzikowanie Sekretariatowi Biskupw za jego zaangaowanie wistotne problemy Soboru, wyraajc nadziej, e tak pozytywne dziaanie bdzie kontynuowane. Midzy drug atrzeci sesj Soboru Komisja Teologiczna raz jeszcze przestudiowaa projekt oKociele idodaa nowy rozdzia zatytuowany O zakonach. Komisja podaa wswoim raporcie przyczyn tej zmiany, piszc, e wielu Ojcw Soboru, wtym szeciuset siedemdziesiciu dziewiciu, ktrzy formalnie wystpili ozmian yczyo sobie osobnego rozdziau, mwicego oyciu zakonnym. Byo to pierwsze niepowodzenie aliansu europejskiego. elazny ucisk, wjakim przymierze trzymao Sobr, zosta zamany, poniewa grupa ta spotkaa si zorganizacj opodobnej sile.
nad projektem dokumentu dotyczcego biskupw oraz zarzdzania diecezj rozpocza si we wtorek, 5 listopada, podczas 60. kongregacji generalnej. Tego ranka miaem specjaln przepustk, upowaniajc do przysuchiwania si obradom. Ogodz. 9.00 mikko zabrzmia gos dzwonw, witajc Ojcw, ktrzy wypenili szerok naw Bazyliki w. Piotra pomidzy dwoma rzdami krzese, aby zaj swe miejYSKUSJA
projekt dotyczcy biskupw i zarzdzania diecezj
Kuria Rzymska pod ostrym ostrzaem:
Kuria Rzymska pod ostrym ostrzaem...
139
sca. Uczynili to tak szybko, e wpi minut pniej znw odezwa si dzwonek izaanonsowano wszlachetnym jzyku aciskim, i za chwil Jego Wielebno Paul II Cheikho, babiloski patriarcha zBagdadu, odprawi Msz w. po aramejsku w obrzdku chaldejskim. Gdy biskupi opucili na posadzk swe prywatne klczniki, pod sklepieniem wityni rozleg si jakby pomruk grzmotu burzy. P godziny pniej, gdy Msza w. zostaa zakoczona, cicha dotd Bazylika rozbrzmiaa rnymi odgosami; Ojcowie Soboru ustawiali bowiem swoje skadane stoliki, wyjmowali potrzebne dokumenty, przegldali poranne gazety lub wymieniali uwagi ze swymi ssiadami. Spnialscy przeciskali si pospiesznie na swoje miejsca. Po chwili uroczycie umieszczono na otarzu ksig Pisma witego. Wwczas jeden zprzewodniczcych Soboru wypowiedzia gono sowa: W imi Ojca iSyna, iDucha witego. Amen. Natychmiast wszyscy zgromadzeni rozpoczli modlitw Adsumus (Jestemy tu przed Tob, oDuchu wity) izaraz potem potoczy si soborowy dzie obrad, wktrym do mikrofonu bez przerwy podchodzili kolejni mwcy. Nowy dokument zosta zaprezentowany przez kard. Paolo Marell, przewodniczcego komisji, ktra zajmowaa si projektem. Nastpny zabra gos bp Carli zSegni, przedstawiajc rda dokumentu, jego rozwj itre. Jeden zpiciu rozdziaw nosi tytu Stosunki midzy biskupami aKuri Rzymsk. Kard. Paul Richaud zBordeaux stwierdzi wkrtkim przemwieniu, e Kuria Rzymska powinna zosta zreorganizowana ze wzgldu na lepszy podzia funkcji, janiejsze okrelenie kompetencji idoskonalsz koordynacj. Wedug opinii kardynaa czonkowie Kurii powinni sta si bardziej otwarci na sprawy caego wiata, skad jej powinien by midzynarodowy, aczonkami powinni by rwnie biskupi diecezjalni. Te same punkty zostay podkrelone przez nastpnego mwc, bp. Giuseppe Gargittera zBressanone (Wochy). Jego zdaniem tak jak biskupi su Ludowi Boemu, tak te iKuria Rzymska
140
powinna suy biskupom. Zwyke przydzielenie biskupom miejsc wKurii nie byoby wedug bp. Gargittera rozwizaniem wystarczajcym. Dostrzega on konieczno efektywnej decentralizacji. Nawoywa do umidzynarodowienia Kurii, mwic, e aden nard nie powinien posiada uprzywilejowanej pozycji wtym ciele kolegialnym. Mwca zaj si te spraw konferencji episkopatw. Uwaa, e dokument powinien zawiera odniesienia do funkcjonowania konferencji ozasigu midzynarodowym lub midzykontynentalnym, atake wobrbie danego kraju. Bp Jean Rupp zKsistwa Monako humorystycznie okreli projekt dokumentu mianem modelu rzymskiej zwizoci tak lakonicznie ipokrtce zostay sformuowane istotne kwestie, jak choby przymusowe przejcie biskupa na emerytur przy okrelonej granicy wieku. Zdaniem mwcy sprawa ta zostaa jedynie zaczta, apotem zawieszona wpowietrzu. Rwnie zasady dotyczce reorganizacji diecezji zostay sformuowane zbyt oglnie np. okrelajc wielko diecezji, proponowano uycie zwrotu ani za maa, ani za dua. Bp Jean Rupp sugerowa rwnie, aby biskupi byli bardzo uwani przy propozycjach okrelania ich praw wprojekcie konstytucji oKociele, gdzie warto by umieci prawa iobowizki rwnie innych czonkw Kocioa, zwaszcza ksiy. Idc za przykadem wielu Ojcw Soboru wpewnym momencie opuciem swoje miejsce iposzedem do urzdzonej dla uczestnikw Soboru kafeterii, nazywanej Bar Jona (kawiarnie we Woszech okrelane s mianem barw). Kafeteria urzdzona bya wzakrystii iwkrtce znalazem si wrd gwarnej grupy biskupw iekspertw, raczcych si kaw inapojami chodzcymi. Nadarzya si wic idla mnie okazja do nieoficjalnych rozmw. Abp DSouza zBhopalu (wczeniej zNagpuru), do ktrego si przysiadem, zapewnia mnie, e krytycyzm wobec czytanego projektu bdzie si zwiksza zdnia na dzie. Nikt nie powinien obawia si, e biskupi mog otrzyma wiksz wadz nie jestemy dziemi powiedzia arcybiskup.
141
Dostojnik zIndii mia racj. Wswym pomiennym przemwieniu patriarcha Maximos IV stwierdzi, e projekt przedstawia jedynie powierzchown iniemia prb reformy wcentralnym zarzdzaniu Kocioem, jeli zakada si ostronie, i istnieje jedynie moliwo, aby biskupi zcaego wiata mogli by czonkami lub konsultantami witych Kongregacji Kurii Rzymskiej. Patriarcha podkreli, e ograniczanie wsppracy biskupw zkongregacjami Kurii nie odpowiada ani doktrynalnym potrzebom Kocioa wnaszych czasach, ani te zespoowej odpowiedzialnoci, jak episkopat ponosi wobec Kocioa. Patriarcha sugerowa, e zadanie asystowania Ojcu w. wzarzdzaniu Kocioem powinno by powierzone okrelonej liczbie biskupw, reprezentujcych swoich konfratrw. Owymi reprezentantami biskupw powinni by patriarchowie apostolscy, kardynaowiearcybiskupi zracji ich tytularnych stolic arcybiskupich iwreszcie biskupi, wybrani przez konferencje episkopatu wszystkich krajw. Zdaniem patriarchy Maximosa IV grupa taka powinna utworzy nowe wite Kolegium, ktre byoby zwoywane przez Papiea wokrelonym przez niego terminie zawsze, gdy odczuwana byaby potrzeba dyskusji nad wanymi sprawami Kocioa. Kard. Knig zWiednia uczyni podobn propozycj. Projekt powinien zawiera praktyczne wskazwki, na podstawie ktrych biskupi wraz zOjcem w. ipod Jego kierownictwem mogliby wsppracowa wzarzdzaniu Kocioem Powszechnym. Jeden lub dwa razy wroku powiedzia kard. Knig w sytuacji normalnej, to znaczy, jeli na wiecie panuje pokj, Papie mgby wzywa przewodniczcych konferencji episkopatw, atake niektrych innych biskupw, aby skonsultowa si znimi iustali, co wszyscy myl osprawach Kocioa W ten lub podobny sposb mgby by ustanowiony zwizek midzy centrum Kocioa ajego peryferiami, astaoby si to poprzez bliszy kontakt midzy Ojcem witym iKolegium Biskupw. Byby to sposb na prawdziwy udzia biskupw wzarzdzaniu Kocioem
142
Powszechnym. Powstaaby te wten sposb wiksza czno pomidzy terytoriami misyjnymi oraz innymi krajami. Urodzony wHolandii bp Francis Simons zIndore (Indie) przemawiajc wimieniu trzynastu biskupw powiedzia, e sam Chrystus powierzy Koci nie tylko Papieowi (Piotrowi), lecz take biskupom (apostoom), bdcym pod zwierzchnictwem Ojca w. Stao si tak ze wzgldu na rnorodno narodw, jzykw ikultur wiata. Biskup stwierdzi te, e Kuria Rzymska, istniejca wobecnej formie, nie jest wiadoma warunkw, jakie istniej wposzczeglnych miejscach, ani te nie reprezentuje wystarczajco biskupw caego wiata. Dlatego te nie jest odpowiednim instrumentem dla sprawowania powszechnej jurysdykcji wKociele. Czsto te doda bp Simons Kuria Rzymska nie tylko nie stanowi instrumentu pracy Papiea, lecz tworzy barier midzy nim abiskupami. Kard. Alfrink zUtrechtu, wystpujcy wimieniu biskupw holenderskich zauway, e gdyby kolegialno wynikaa zPrawa Boego, wwczas Kolegium Biskupw zajoby ju wczeniej miejsce Kurii Rzymskiej inie stanowiaby ona bariery midzy Papieem abiskupami. Kard. Alfrink zaznaczy przy tym, e jego wystpienie, jak iwypowiedzi jego poprzednikw, maj znaczenie gwnie teoretyczno teologiczne lub prawnicze iwadnym przypadku nie zmierzaj do umniejszenia szacunku lub uznania, jakie si Kurii nale. Kard. Spellman zNowego Jorku zwrci uwag na artykuy, ktre pojawiaj si wprasie, zarwno wdziennikach, jak iwczasopismach, izawieraj interpretacje dyskusji Soboru. Wedug kardynaa czsto wprowadzaj one wiernych wbd iprzynosz szkodliwe skutki. Autorytet Papiea jest nienaruszalny inajwyszy. Nie jest rzecz istotn czy konieczn, aby Ojciec w. dzieli go z biskupami, cho moe tak uczyni, jeli taka bdzie jego wola. Kard. Spellman doda te, e pki Kuria Rzymska stanowi organ dziaania Papiea, tylko On sam posiada kompetencje dotyczce podjcia decyzji oreformie. Istniej wskazwki, e tak uczyni doda na zakoczenie kard. Spellman.
143
Bp Pablo Correa Len zCcuty (Kolumbia), zabierajcy gos wimieniu szedziesiciu biskupw Ameryki aciskiej, zaproponowa strukturaln zmian wprojekcie. Zdaniem bp. Correi, obecnie proponowany dokument mwi obiskupach wycznie jako orzdcach wsplnoty. Inny dokument, powicony trosce odusze, przedstawia biskupa jako osob zajmujc si uwicaniem inauczaniem. Lecz te trzy zadania rzdcy, nauczyciela iosoby troszczcej si ouwicanie s trzema aspektami tej samej duszpasterskiej funkcji biskupa, wzajemnie si uzupeniajcymi. Jedynym powodem, dla ktrego biskupowi dano wadz rzdzenia, zabraniania czego czy nawet karania, jest umoliwienie waciwego sprawowania tego duszpasterskiego urzdu, zobowizujcego go do prowadzenia dusz, ugruntowania ich wwierze ioywiania ask wdrodze do wiekuistego zbawienia. Biskupie zadanie rzdzenia jest wewntrznie ilogicznie powizane konsekwentnie zjego misj uwicania inauczania. Wychodzc ztakiego rozumowania, bp Pablo Correa nalega, aby dokument wykaza jasno, e prawo do zarzdzania wypywa zduszpasterskiej natury urzdu biskupa. Urodzony we Woszech bp Edoardo Mason zEl Obeid (Sudan) wystpi wobronie Kurii Rzymskiej. Moje osobiste dowiadczenia powiedzia pokazuj mi, e Kuria Stolicy Apostolskiej, jak ilegaci papiescy s zawsze pomoc wtrudnociach iprzyjacielem na kady czas. Kady znas wie, e Kurii potrzebne jest aggiornamento, ie tak powiedzia sam Ojciec wity. Ale my wszyscy potrzebujemy tego samego. Zapewne te patriarchowie s wtakiej samej sytuacji. Bp Mason powiedzia wyranie, e biskupi zamiast pragn nowych dostojestw, by moe powinni zrezygnowa zniektrych, jakie ju posiadaj, zwaszcza ztych odnoszcych si do ubioru zewntrznego iuywania tytuw, jak: Jego Ekscelencja. Patriarcha Ignace Pierre XVI Batanian zOrmiaskiego Patriarchatu wCylicji rezydujcy wBejrucie, wystpi zprob do Ojcw, aby ich wystpienia na temat biecej oceny administrowania Kocioem byy bardziej obiektywne ispokojne, pozostawiajc te sprawy do rozwizania Ojcu w. wcelu uniknicia skandalu.
144
Patriarcha powiedzia, e biskup na pewno ma prawo sugerowa rozwizania poyteczne dla Kocioa. Lecz jednoczenie mwca doda: kiedy jednak to robimy, nie powinnimy stwarza okazji, aby obserwatorzy myleli, e obecny sposb zarzdzania Kocioem znajduje si wopakanym stanie. Drzewo osdzamy po jego owocach imusimy powiedzie jasno, e mimo nieszcz iklsk, jakie nawiedzaj wiat, Koci dowiadcza ery chway, jeli rozwaymy ycie duchowiestwa icaego Ludu Boego, propagowanie wiary oraz zbawienny wpyw, jaki ma Koci na ca ludzko. Obserwatorom trudno byo zrozumie, jak biskupi mogli przedstawi tyle krytycznych uwag wobec Kurii Rzymskiej, ktra suya tyme biskupom, kolejnym papieom, Kocioowi przez wiele dziesicioleci, pokole iwiekw.
kaskiego II byo zrwnowaenie nauczania Soboru Watykaskiego I na temat naczelnej wadzy Papiea przez wypracowanie doktryny oKolegialnoci Biskupw. Tak jak doktryna onadrzdnej roli Papiea wyjaniaa wyczne prawo Ojca witego do kierowania Kocioem, tak Kolegialno Biskupw miaa ustanowi prawo biskupw do wsprzdzenia zPapieem. Naleao si spodziewa, e pomys ten jest rnie interpretowany wposzczeglnych grupach soborowych. Na przykad niektrzy teologowie zkrgu przymierza europejskiego uwaali, e Ojciec w. powinien by zobowizany do konsultowania wanych spraw zkolegium biskupw. Lecz nie wszyscy Ojcowie podzielali ten pogld. Ostatecznie nie byo jasne, czy wikszo popiera zasad kolegialnoci iwjakiej formie, cho dyskutowano nad tym problemem przez dziewi dni. Ostatniego dnia dyskusji, we wtorek 15 padziernika kardynaowiemoderatorzy ogosili, e nastpnego dnia przedstawione zostan Ojcom pisemnie cztery punkty, ktre okrel cztery
Zasada kolegialnoci
EDUG oczekiwa wielu Ojcw Soboru, celem Soboru Waty-
Zasada kolegialnoci
145
podstawowe kwestie rozdziau drugiego Konstytucji oKociele, oraz e punkty te zostan poddane pod gosowanie dzie pniej. Jednak wrod moderatorzy owiadczyli, e przedstawienie owych czterech punktw odbdzie si innego dnia. Tymczasem dni mijay inie powracano do poruszonej sprawy. Dziaanie zasugerowane przez moderatorw byo innowacj nieprzewidywan wPrzepisach Proceduralnych Soboru izostao uchylone przez Prezydium. Wwyniku tej sytuacji doszo wdniu 23 padziernika 1963 roku do kompromisu midzy Prezydium Soboru, Komisj Koordynacyjn imoderatorami, awdniu 29 padziernika Ojcowie Soboru otrzymali wydrukowane teksty zczterema punktami problemami dotyczcymi projektu konstytucji dogmatycznej oKociele. W rozdanym tekcie pytano Ojcw, czy chcieliby, aby poprawiony rozdzia 2 konstytucji stwierdza, co nastpuje: l. Konsekracja Biskupia jest najwyszym stopniem sakramentu kapaskiego. 2. Kady biskup, ze wzgldu na to, e posiada tak konsekracj, jest czonkiem Kolegium Biskupw wcznoci zinnymi biskupami iOjcem w., ktry jest Gow ipodstaw jednoci. 3. Kolegium Biskupw jest nastpstwem Kolegium Apostow, dziedziczc po nim misj nauczania, uwicania itroski odusze ludzi. Kolegium Biskupw razem zjego Gow Ojcem w. inigdy bez niego (ktrego nadrzdna rola wobec biskupw iwszystkich wiernych pozostaje cakowita inienaruszona) sprawuje piecz, pen inajwysz wadz nad Kocioem Powszechnym. 4. Wadza ta nadana jest Kolegium Biskupw wzjednoczeniu zjego Gow, Ojcem witym, na mocy Prawa Boego. Nota towarzyszca tekstowi informowaa, e gosowanie nad tymi czterema problemami odbdzie si nastpnego dnia. Wyjaniono dalej, e gosowanie Ojcw nie spowoduje ani przyjcia, ani odrzucenia tekstu dotyczcego dokumentu oKociele, poniewa celem gosowania jest zapoznanie Komisji Teologicznej zpogldami Ojcw
146
Soboru na temat proponowanych punktw. Komisja zobowizywaa sama siebie wzgodzie zPrzepisami Proceduralnymi, e wemie pod uwag indywidualne wystpienia Ojcw Soboru, anawet wicej e rozpatrzony ponownie przez Komisj Teologiczn tekst zostanie poddany wcaoci pod gosowanie Ojcw Soboru wczasie kongregacji generalnej. Okazao si pniej, e wszystkie te zapewnienia byy wynikiem stara kardynawmoderatorw, czynionych na prob Ojcw, anawet konferencji episkopatw. Te pieczoowite zabiegi wskazyway na to, e niektrzy Ojcowie Soboru obawiali si, i gosowanie nad punktami moe by uyte jako rodzaj ograniczenia przez liberalne ywioy wKomisji Teologicznej i sposb na przyhamowanie lub zignorowanie kontrargumentw, podawanych wustnych lub pisemnych wypowiedziach. Gosowanie, ktre miao miejsce 30 padziernika, byo kolejnym zwycistwem liberaw. Wpunkcie pierwszym 2123 gosy podano na tak, 34 na nie. Wpunkcie drugim stosunek wynosi 2049 do 104, wtrzecim 1808 do 336, awczwartym 1717 do 408. Bp Wright zPittsburga, liberalny czonek Komisji Teologicznej, owiadczy, e gosowanie to ma wielkie znaczenie, poniewa pokazuje, i przewaajca wikszo Ojcw podziela tendencje Soboru wtej wanej sprawie. Mwic to, biskup zignorowa czterysta osiem negatywnych gosw wpunkcie 4., poniewa jego zdaniem zoyo si na ten fakt wiele rnych przyczyn, lecz taki stan rzeczy wcale nie oznacza, i gosujcy negatywnie nie wierz wsuszno projektu. Wedug bp. Wrighta moga by to niezgoda dotyczca sformuowania, moe te rozwaano spraw wniewaciwym momencie. O. Gregory Baum zToronto, jeden zekspertw, okrzykn przeprowadzone gosowanie mianem wsparcia dla stanowiska moderatorw. Powiedzia te, e uwieczone sukcesem tego rodzaju dziaanie proceduralne umoliwi wprzyszoci kardynaommoderatorom okrelenie opinii wikszoci Ojcw wobec danego problemu bez potrzeby wysuchiwania dugiego szeregu mwcw. Dnia 5 listopada, kiedy projekt dokumentu dotyczcego biskupw izarzdzania przez nich diecezjami zosta poddany dyskusji,
Zasada kolegialnoci
147
przynajmniej szeciu Ojcw Soboru dostrzego bd wokreleniu pojcia kolegialnoci. Nastpnego dnia kard. Browne zKurii Rzymskiej, wiceprzewodniczcy Komisji Teologicznej, owiadczy, e nie ma podstaw do zastrzeenia, zgaszanego na poprzednim spotkaniu, poniewa okrelenie kolegialnoci nie zostao jeszcze po prostu precyzyjnie sformuowane ani przez Sobr, ani przez Komisj Teologiczn. Stwierdzi te, e naley poczeka na raport Komisji Teologicznej, ktry wyjani podstawowy punkt, zanim rozpocznie si inne dziaania. Dwa dni pniej kard. Frings, nawizujc do wystpienia kard. Brownea, okreli je jako doprawdy zdumiewajce. Uwagi kard. Brownea powiedzia zdaj si wskazywa, e Komisja Teologiczna ma dostp do rde prawdy, nieznanych reszcie Ojcw. Przez takie stawianie sprawy zapomina si ofakcie, e komisje soborowe maj za zadanie spenia funkcj narzdzia wobec kongregacji generalnych, aponadto suy woli Ojcw Soboru. Skoro wynik gosowania z30 padziernika jest po prostu znaczcy kontynuowa kard. Frings prawie jednomylna zgoda nie moe by traktowana jako co bezwartociowego. W innej czci swego wystpienia kard. Frings apelowa ojasne rozdzielenie funkcji administracyjnych isdowniczych Kurii Rzymskiej. Dotyczy to rwnie Urzdu witego Oficjum w wielu wypadkach jego metody nie odpowiadaj wspczesnym uwarunkowaniom, co bardzo wielu gorszy. Zadanie, jakie stoi przed Urzdem witego Oficium, jest trudne przyzna kardyna ale te nikt nie powinien by oskarany czy osdzany bez wysuchania lub bez moliwoci skorygowania napisanej przez siebie ksiki czy podjtego dziaania. Przemwienie kardynaa kilkakrotnie nagradzane byo oklaskami. Tak si zoyo, e kard. Ottaviani zUrzdu witego Oficjum by tego samego dnia na licie mwcw. Musz ostro zaprotestowa przeciwko temu, co dzi powiedziano pod adresem witego Oficjum, ktremu przewodniczy Ojciec wity. By nikogo nie obrazi, powiedzmy ju tylko, e takie sowa wiadcz obraku wiedzy
148
na temat procedury dziaania tej instytucji. Kardyna wyjani, e do starannego przestudiowania kadej sprawy s zawsze wzywani eksperci zkatolickich uniwersytetw wRzymie. Wten sposb kardynaowie, ktrzy tworz Kongregacj witego Oficjum, mog oprze swj sd na wiedzy godnej zaufania. Nastpnie postanowienia kardynaw s przesyane do Ojca witego dla zatwierdzenia. Kard. Ottaviani odnis si te do sprawy gosowania zdnia 30 padziernika. Stwierdzi, e suyo ono jedynie okreleniu linii mylenia Ojcw Soboru. Wedug kardynaa le si stao, e punkty, nad ktrymi gosowano, zostay zaproponowane przez kardynaw moderatorw bez skonsultowania si zKomisj Teologiczn, ktra jest najbardziej kompetentna wkwestiach dotyczcych dogmatw. Punkty te zawieray niejednoznaczne okrelenia, ktre powinny by wyjanione. Zwaszcza punkt mwicy okolegialnoci, ktry zakada istnienie Kolegium Apostow oktrym tekst mwi, e Kolegium Biskupw jest jego sukcesorem Jest to przypadek niezrozumienia sukcesji apostolskiej mwi kard. Ottaviani. Prawd jest, e biskupi s nastpcami Apostow, lecz nie s nastpcami Kolegium Apostow, poniewa takie kolegium nigdy nie istniao, przynajmniej wsensie prawnym. Kardyna kontynuowa swoje wystpienie, dowodzc, i by tylko jeden przypadek utworzenia kolegium wrd Apostow, iby to Sobr wJerozolimie. Nikt nie wtpi, e wJerozolimie Apostoowie tworzyli kolegium dowodzi kard. Ottaviani tak jak nikt nie ma wtpliwoci, e biskupi dzisiaj, wczasie Soboru, tworz kolegium wraz zOjcem witym ipod jego zwierzchnictwem. Zdaniem kardynaa sowa Chrystusa: Pa owce Moje, skierowane byy tylko do Jego nastpcy, w. Piotra, idlatego te, jeli kto chce by policzony midzy owce Chrystusa, musi te uzna uniwersalnego, powszechnego Pasterza, ktrego wyznaczy Jezus. Nie ma wyjtkw od tej reguy, nawet jeli chodzi obiskupw zakoczy sw mow kard. Ottaviani. Abp DSouza zIndii wystpi otwarcie przeciwko stanowisku kardynaw Brownea iOttavianiego. Stwierdzi, e gosowanie przeprowadzone 30 padziernika dao znaczce wyniki, atrak-
Zasada kolegialnoci
149
tuje si je jako niewane, poniewa Kolegium Biskupw nie zostao jeszcze prawnie ustanowione Czy nie jest to wystawianie Soboru na pomiewisko, kiedy mwi si, e nie ma obowizku wzicia pod uwag zdania 85% Ojcw Soboru, jasno wyraonego wgosowaniu? Stwierdzi te, i trudno zrozumie, wjaki sposb paru biskupw, zebranych zcaego wiata irozrzuconych po rnych witych Kongregacjach, mogoby mie jak tego oczekuje projekt na temat biskupw isposobu rzdzenia diecezjami jakikolwiek wpyw na Kuri Rzymsk, skoro dwa tysice dwustu biskupw, reprezentujcych rne kraje ikontynenty, nie moe wywrze wtej sprawie odpowiedniego nacisku. Dla dobra Kocioa kontynuowa abp DSouza byoby znaczc spraw, gdyby utworzy zbiskupw, pochodzcych zrnych krajw, co wrodzaju senatu, ktry kierowaby Kocioem wraz zOjcem w. Byoby jeszcze korzystniej, gdyby zjednej strony ograniczy wpywy Kurii Rzymskiej, az drugiej udzieli biskupom wikszych prerogatyw dla wypenienia obowizkw ich urzdu, co wynika zprawa powszechnego iz Prawa Boego. Arcybiskup powiedzia te, e Stolica Apostolska ma prawo zarezerwowa wycznie dla siebie decyzje w sprawach zwizanych z dobrem Kocioa. Wystpienie arcybiskupa przyjte zostao hucznymi brawami. W czasie nastpnej kongregacji generalnej, 11 listopada, temat gosowania z30 padziernika podj ponownie kard. Dpfner. Nawiza do wraenia, jakie istnieje wniektrych krgach, e owe cztery punkty powstay bez wsppracy zDuchem witym. Kardyna zwrci jednak uwag na fakt, e kolegium nie moe powsta znikd lub tak sobie. Studia nad tym zagadnieniem powiedzia trway 15 dni. Wtym czasie kompetentne autorytety, to znaczy moderatorzy, przedstawiali propozycje oparte na sformuowaniach ikontekcie projektu konstytucji oKociele. Gosowanie byo poyteczn wskazwk nie tylko dla Komisji Teologicznej, ale rwnie dla Ojcw Soboru, dyskutujcych nad dokumentem. Jeli gosowanie nie byo ostateczne, naley wyjani to, co jest niewyjanione.
150
Tego wieczora, przypadkiem, miaem spotkanie zkard. Ottavianim wjego domu iuzyskaem szans rozjanienia mrokw tej historii. Kiedy wszed do pokoju, wyglda na poruszonego ipowiedzia zgniewem: Wanie wracam zzebrania Komisji Teologicznej. Sprawy wygldaj le. Francuzi iNiemcy zjednoczyli wszystkich przeciw nam Po dniach dyskusji FringsOttaviani, ktra odbia si szerokim echem wprasie, zostaem zagadnity przez bp. Dino Romoli OP, ktry od omiu lat suy wKongregacji witego Oficjum. Zapyta mnie, czy bybym zainteresowany opublikowaniem wSerwisie Informacyjnym Sowa Boego raportu na temat procedur potpie wKongregacji witego Oficjum. Bp Dino Romoli poinformowa wczeniej oswoim pomyle kard. Ottavianiego, akardyna chtnie wyrazi zgod. Zapewniem bp. Romoli, e bardzo chtnie skorzystamy ztakiego materiau. Na moje pytanie, czy to prawda, e Najwyszy Trybuna Kocioa potpia oskaron osob bez jej przesuchania, bp Romoli powiedzia: Prosz zwrci uwag na to, jak wyglda sprawa. Jeli jeden czonek Kocioa oskara innego oprzestpstwo, wzgldem ktrego wite Oficjum jest kompetentnym trybunaem, wwczas oskarony jest zawsze wpeni wysuchiwany ima pen moliwo obrony. Otrzymuje adwokata zurzdu lub wybiera wasnego. rodki ostronoci podejmowane wcelu ochrony osoby oskaronej s tak bardzo rozwinite, e a czasem przesadzone. Bp Romoli zaznaczy, e potpienie publikacji jest cakiem inn rzecz, poniewa chodzi tu oteori, ktra moe by szkodliwa dla trwaoci doktryny katolickiej idla ludzkich dusz. Wtakich przypadkach, kiedy czysto doktryny katolickiej nie jest jasna igdy poddaje si wwtpliwo jej prawowierno, wite Oficjum nie zawsze wysuchuje zainteresowanej strony przed ogoszeniem werdyktu. Gdy trybuna wydaje wyrok potpiajcy, nie podwaa si czy te nie potpia intencji autora; wyrok trybunau dotyczy tylko ogoszonych teorii. Na moje pytanie, czy nie byoby bardziej humanitarnie skonsultowa spraw zautorem, nim si potpi jego opracowanie, biskup odpo-
Delegowani obserwatorzy igocie
151
wiedzia, e dzieje si tak wprzypadku manuskryptw jeszcze nie wydanych. Lecz kiedy faszywa doktryna zostaa ju opublikowana, jakiemu celowi miaoby suy przesuchiwanie autora? Nie wstrzyma ono oddziaywania ksiki na wiat katolicki. Zanim wite Oficjum potpi publikacj, wysya si autorowi powane ostrzeenie. Robi si to po przeprowadzeniu konsultacji ze specjalistami, po dokonaniu dokadnych bada. Prosimy ekspertw zdanej dziedziny, grupy jzykowej czy narodowociowej oopini, aby wyda obiektywny werdykt. Czasem takie badania trwaj cae lata, ito wskazuje, zjak wielk ostronoci wite Oficjum podchodzi do zaistniaych problemw.
ciem Soboru Watykaskiego I, Papie Pius IX wysa List Apostolski do wszystkich dostojnikw Kocioa prawosawnego, zapraszajc ich do zakoczenia sytuacji podziau. Gdyby przyjli zaproszenie, byliby penoprawnymi uczestnikami Soboru, poniewa Koci katolicki uznawa wano ich konsekracji. Gdyby nie odpowiada im peny udzia wSoborze, mieliby moliwo zajcia miejsca wspecjalnej komisji soborowej, zoonej zkatolickich biskupw iteologw, oraz mogliby wzi udzia wdyskusjach nad rozpatrywanymi sprawami, tak jak to byo na Soborze we Florencji w1439 roku. Lecz sformuowania, ktrych uyto wlicie wstosunku do biskupw ipatriarchw, byy mao dyplomatyczne, apoza tym zaproszeni gocie poczuli si uraeni faktem, e cay tekst zosta opublikowany wrzymskich gazetach, zanim dotar do adresatw. Wrezultacie aden zdostojnikw Kocioa prawosawnego nie przyj zaproszenia. W pi dni po napisaniu wspomnianego listu Papie Pius IX zaprosi wszystkich protestantw oraz innych akatolikw, aby wzili udzia wSoborze Ekumenicznym, korzystajc zokazji powrotu do Kocioa katolickiego. List Piusa IX stwierdza, e szczegowe zbadanie sytuacji doprowadza do stwierdzenia, i adna zgrup, ani te

NIA 8 WRZENIA 1868 ROKU, pitnacie miesicy przed otwar-
152
wszystkie razem wzite, nie s zbudowane, ani nie prowadz ycia religijnego zgodnie zreguami Kocioa katolickiego, zaoonego przez Jezusa Chrystusa iwedug Jego woli; awic adna ztych grup nie moe by nazwana czonkiem lub czci Kocioa katolickiego, tak dugo, jak dugo s one oddzielone od katolickiej jednoci. Papie zaprosi braci odczonych, aby wten sposb postarali si uwolni ze stanu, ktry nie daje im pewnoci zbawienia. List ten, napisany tak samo niedyplomatycznie, osign rwnie nike rezultaty. Niepowodzenia Soboru Watykaskiego I wkwestii wzmacniania wsplnoty chrzecijan zawisy jak zowieszcze chmury nad Soborem Watykaskim II. Jednak Papie Jan XXIII, znany ze swego optymizmu, wydawa si nie zwraca na nie uwagi. Kiedy poinformowa wiat oswym zamiarze zwoania nowego Soboru Ekumenicznego, natychmiast te zacz mwi oodnowieniu zaproszenia dla wiernych zKociow oddzielonych, wcelu zblienia si ku sobie wprzyjani, wposzukiwaniu jednoci iaski, tak upragnionej przez dusze we wszystkich czciach wiata. Owiadczenie to nie byo goosowne, gdy wrd wielu komisji isekretariatw, ktre Papie ustanowi 5 czerwca 1960 roku po to, aby zajy si pilnie pracami przygotowujcymi Sobr, by te Sekretariat ds. Jednoci Chrzecijan. Do celw Sekretariatu naleao nawizanie kontaktw zKocioem prawosawnym, starokatolickim, zanglikanami iprotestantami, awefekcie zaproszenie przedstawicieli tych Kociow do wzicia udziau wSoborze. Za pontyfikatu Jan XXIII religijny klimat wiata rni si bardzo od tego, wktrym y Pius IX. Wraz zupywem czasu ruch ekumeniczny, promowanie jednoci chrzecijan umocniy chrzecijaskie wsplnoty na caym wiecie. Wiele czynnikw zoyo si na tak korzystny obrt spraw. Jednym znich byo badanie Pisma witego, ktre skupio protestantw, anglikanw, prawosawnych iuczonych katolickich. Bya to pierwsza platforma porozumienia pomidzy kocioami chrzecijaskimi. Nastpnym krokiem bya wiatowa Rada Kociow, zaoona specjalnie dla wzmacniania wizw midzy chrzecijanami wr-
153
nych moliwych dziedzinach. Wcigu niespena pierwszych trzydziestu lat istnienia Rady, grupujcej protestantw, anglikanw, wyznawcw prawosawia istarokatolikw, liczba jej czonkw zwyczajnych wzrosa do dwustu czternastu, awprzypadku czonkw stowarzyszonych do omiu. Innym wanym czynnikiem, ktry powodowa wsplne wystpowanie katolikw ichrzecijan rnych odamw wobronie religii, byo zagroenie neopogaskim nazizmem wEuropie wczasie II wojny wiatowej. Jest wic zrozumiae, e zainteresowanie katolikw ruchem ekumenicznym objawio si najwczeniej we Francji, wNiemczech iwHolandii. Wrd zakonw najbardziej aktywni byli jezuici idominikanie. Sukces dziaa wspomnianych trzech krajw nabra impetu, gdy Kongregacja witego Oficjum wydaa dug Instrukcj na temat ruchu ekumenicznego zdnia 20 grudnia 1949 roku. Instrukcja ta wzywaa biskupw wiata nie tylko, by przygldali si tym dziaaniom, ale rwnie aby je wspierali iroztropnie nimi kierowali. Ato dlatego, e ci, ktrzy poszukuj prawdy iprawdziwego Kocioa, mog potrzebowa pomocy, awierni powinni by chronieni przed niebezpieczestwami, ktre mog czy si zdziaaniem wruchu ekumenicznym. Dokonany przez Papiea Jana XXIII wybr kard. Bei Niemca, jezuity ibiblisty na przewodniczcego Sekretariatu ds. Jednoci Chrzecijan nie zaskoczy nikogo. Fakt, e kard. Bea mia siedemdziesit dziewi lat, wydawa si nie mie znaczenia. Poniewa oddzielonych Kociow chrzecijaskich jest na wiecie tysice, byo niemoliwoci, aby kady znich mg by reprezentowany na Soborze. Rozwizanie sprawy przez kard. Be polegao na skontaktowaniu si zwikszymi grupami oraz wysanie im zaprosze do utworzenia delegacji, ktre reprezentowayby dan grup iKocioy zni zwizane. Takie zaproszenia zostay wysane do wiatowej Federacji Luteraskiej, wiatowej Wsplnoty Kociow Prezbiteriaskich iReformowanych, wiatowej Konwencji Kociow Chrystusa (Uczniw Chrystusa), Mi-
154
dzynarodowego Komitetu Konsultacyjnego Przyjaci, Midzynarodowej Rady Kongregacjonalistw, wiatowej Rady Metodystw, Midzynarodowego Stowarzyszenia Liberalnego Chrzecijastwa iWolnoci Religijnej, wiatowej Rady Kociow, Australijskiej Rady Kociow oraz do innych wikszych grup. Abp John C. Heenan zLiverpoolu, czonek Sekretariatu kard. Bei, udzieli w1962 roku nastpujcej wypowiedzi: To mao powiedzie, e osobowo Papiea Jana XXIII zmienia spojrzenie spoecznoci niekatolickiej wAnglii na Watykan. Stosujc argon wspczesnego jzyka, mona by powiedzie, e Ojciec w. stworzy nowy image Kocioa katolickiego wumysach protestantw Dr Fisher, poprzedni arcybiskup Canterbury, powiedzia mi, e postawa Papiea Jana XXIII zainspirowaa go do zoenia propozycji wizyty wWatykanie. Rzecz taka byaby nie do pomylenia nawet jeszcze pi lat temu. Kard. Bea zaprosi abp. Canterbury, aby wyoni zKocioa Anglikaskiego delegacj iskierowa j zwizyt do Watykanu. Zaproszenie zostao zaakceptowane. Nastpnie kard. Bea skontaktowa si zEkumenicznym Patriarch Konstantynopola Atenagorasem I, proszc go odelegowanie do Watykanu przedstawicieli poszczeglnych gazi jego Kocioa. Lecz gdy Patriarcha Atenagoras nawiza kontakt zRosyjskim Kocioem Prawosawnym (Patriarchatem Moskiewskim), ten ostatni nie wykaza adnego zainteresowania, utrzymujc, i Sobr Ekumeniczny to prywatna sprawa Kocioa katolickiego, zktrym Rosyjski Koci Prawosawny nie ma zwizkw. Jednak zainteresowanie Soborem roso. Tak wic pomimo wczeniejszego stanowiska Rosyjskiego Kocioa Prawosawnego, gdy bp Nikodem Rostow zosta zapytany wNew Dehli (wczasie spotkania wiatowej Rady Kociow, wlistopadzie 1961 roku), czy jego Koci wyle delegatw na Sobr do Watykanu, odpowiedzia, e pytanie naley do kopotliwych, poniewa dotd nie otrzyma zaproszenia. Z punktu widzenia procedury bya to prawda, poniewa Rosyjski Koci Prawosawny nie zosta zaproszony bezporednio
155
przez kard. Be, lecz przez Ekumenicznego Patriarch Konstantynopola, Atenagorasa, ktry uwaa, e ma prawo zaproponowa innym patriarchom wspln delegacj. Zreszt kiedy msgr. Johannes Willebrands, sekretarz Sekretariatu ds. Jednoci Chrzecijan, odwiedzi siedziby Patriarchw na rodkowym Wschodzie, aby wyjani patriarchom oraz ich synodom sprawy majce by treci nowego Soboru Watykaskiego, usysza, e oni take s niezadowoleni zfaktu, i zaproszono ich za porednictwem Patriarchy Konstantynopola. Wedug ich sposobu mylenia, aden patriarcha nie by wyszy od innego. Wszyscy znajdowali si na tym samym poziomie. Wtej sytuacji kard. Bea rozesa osobne zaproszenia do poszczeglnych ugrupowa Kocioa prawosawnego. Kiedy bp Nikodem Rostow spotka msgr. Johannesa Willebrandsa wParyu, wsierpniu 1962 roku, powiedzia mu, e Rosyjski Koci Prawosawny zareagowaby przychylnie na zaproszenie, gdyby Willebrands uda si do Moskwy izaprosi Patriarch osobicie. Msgr. Willebrands tak te uczyni. Odwiedzi Moskw wdniach od 27 wrzenia do 2 padziernika 1962 roku ispotka si osobicie zpatriarch Aleksym. Wczasie wizyty przedstawi porzdek obrad Soboru Watykaskiego II iwystosowa osobiste, sowne zaproszenie. Nie otrzyma jednak natychmiastowej odpowiedzi, poniewa nie nadeszo jeszcze zaproszenie pisemne. Kwestia panujcego wRosji komunizmu nie zostaa poruszona bezporednio ani wParyu, ani wczasie spotkania wMoskwie. Rosyjski Koci Prawosawny nie skada proby, aby temat nie by poruszany wczasie Soboru, amsgr. Willebrands nie zapewnia, e tak si stanie. Wyjaniajc program Soboru, Willebrands po prostu stwierdzi, e kwestia komunizmu traktowana jest wprogramie soborowym ze zrozumieniem sytuacji. Wyjani jednak rwnoczenie, e zchwil otwarcia Soboru Ojcowie wnim uczestniczcy maj prawo zmienia program iwprowadza tematy wiodce wedug swego uznania. Pisemne zaproszenie, sporzdzone przez kard. Be, nadeszo zaraz po wyjedzie msgr. Willebrandsa. Na dzie przed otwarciem
156
Soboru, 10 padziernika 1962 roku, patriarcha Aleksy ijego synod przysali telegram potwierdzajcy przyjcie zaproszenia. Tego samego dnia patriarcha Atenagoras zKonstantynopola poinformowa kard. Be, e nie moe zorganizowa penej reprezentacji swego Kocioa prawosawnego, anie chciaby wysya delegacji reprezentujcej tylko jego Patriarchat Ekumeniczny (ostatecznie ani jego patriarchat, ani Grecki Patriarchat Prawosawny zsiedzib wAleksandrii nie zorganizoway takiej delegacji przed Sesj Trzeci Soboru, aPatriarchaty Antiochii, Aten iJerozolimy nie przysay swoich przedstawicieli wogle). Oprcz delegacji Rosyjskiego Kocioa Prawosawnego reprezentowany by te Koptyjski Koci Prawosawny zEgiptu oraz Kocioy: Syryjski, Etiopski, Ormiaski oraz Rosyjski Koci Prawosawny poza granicami Rosji. Jedenastego dnia po otwarciu Soboru ogoszono, e Ojciec wity Jan XXIII nada Sekretariatowi ds. Jednoci Chrzecijan status komisji. Opniajc ogoszenie tej decyzji, Papie umoliwi skompletowanie moliwie najlepszego zespou ekspertw zdziedziny ekumenizmu, zktrymi kard. Bea nawizywa kontakty przez dwa lata przygotowa. Sekretariat ten by komisj szczeglnego rodzaju jedyn, ktrej 16 czonkw nie zostao wybranych. Nowy status sekretariatu pozwala mu na tworzenie projektw, przedstawianie ich zgromadzeniu soborowemu, przeprowadzanie rewizji dokumentw na zlecenie, wystpowanie wobronie krytykowanych projektw oraz spenianie wszystkich innych funkcji przypisanych komisjom soborowym. Nim min miesic, kard. Bea wyrazi publicznie swoje wielkie zadowolenie zpowodu reakcji obserwatorwdelegatw. Jak stwierdzi: To prawdziwy cud, e tak wiele niekatolickich Kociow chrzecijaskich zwrcio si do swych czonkw zprob omodlitw za Sobr, co pozostaje wzdecydowanym kontracie zatmosfer towarzyszc Soborowi Watykaskiemu Pierwszemu. Prof. Oscar Cullmann, wykadowca na uniwersytetach wBazylei iwParyu, aponadto go Sekretariatu, wystpi wczasie dugiej konferencji prasowej pod koniec Sesji Pierwszej Soboru,
157
aby przedstawi swoje wraenia, atake spostrzeenia innych goci iobserwatorw. Przede wszystkim podkreli zuznaniem, i wszyscy obserwatorzy otrzymali teksty soborowe oraz mogli bra udzia we wszystkich kongregacjach generalnych. Mogli wyraa swoje pogldy na specjalnych cotygodniowych spotkaniach wSekretariacie, majc okazj osobistego kontaktowania si zOjcami Soboru, zekspertami oraz ze wszystkimi wybitnymi osobistociami Watykanu. Jeli chodzi odziaalno Sekretariatu ds. Jednoci Chrzecijan, prof. Cullmann powiedzia: Codziennie przekonywalimy si, jak rzeczywicie istnienie tej instytucji suy naszemu wzajemnemu zblieniu. Prof. Cullmann zauway, e wycigano mylne wnioski zobecnoci obserwatorw igoci. Otrzymywa bowiem zarwno od katolikw, jak iprotestantw listy, zktrych wynikao, e sdzi si, i celem Soboru jest utworzenie unii midzy Kocioem katolickimi ainnymi Kocioami chrzecijaskimi. Aponiewa nie to byo bezporednim celem zgromadzenia, profesor obawia si, e wiele osb dozna gbokiego rozczarowania pod koniec obrad, gdy si okae, e wszystkie Kocioy pozostaj przy swoich niezmienionych stanowiskach. Do ekumenicznych osigni Soboru prof. Cullmann zaliczy na pierwszym miejscu istnienie Sekretariatu ds. Jednoci Chrzecijan. Jeli Sekretariat zachowa swj peny szacunek wobec innych Kociow ibdzie pracowa wszczerym, ekumenicznym duchu, tak jak dzieje si to teraz, patrzc na wszystkie czynnoci izachowania, mona powiedzie, e istnienie tej instytucji ma ogromne znaczenie dla przyszoci ekumenizmu owiadczy profesor. Innym osigniciem, wymienianym przez rozmwc, bya obecno goci iobserwatorw wczasie zebra soborowych. Codziennie jestem coraz bardziej zadziwiony sposobem, wjaki stajemy si czci Soboru. Przygotowujc si do kolejnych kongregacji generalnych, obserwatorzy mieli mono studiowania projektw dokumentw, jakie otrzymywali. Robilimy na nich notatki, porwnywalimy je zBibli, sprawdzajc przy tym tre pism Ojcw Kocioa, atake decyzje
158
poprzednich Soborw, dotyczce danej kwestii. Nasze reakcje byy oczywicie rne: niektre pomysy podobay nam si, inne odrzucalimy; niektre budowyway nas, inne za rozczarowyway. Prof. Cullmann zwrci uwag na fakt, e aden przyszy historyk czy kronikarz Soboru Watykaskiego II nie powinien zapomina oekumenicznym wkadzie kafeterii zorganizowanej dla czonkw Soboru. W kawiarence nie tylko moglimy odpocz, lecz rwnie prywatnie spotka biskupw zcaego wiata wsposb, ktry winnych warunkach byby niemoliwy Ijeli dialog bdzie kontynuowany przez obie strony wduchu, ktry dotd nas oywia, to ju sam wsobie bdzie elementem jednoci, mogcym coraz lepiej owocowa. Eksperyment powid si tak znakomicie wcigu pierwszej sesji, e kontynuowano go wcigu caego Soboru. Kiedy Papie Pawe VI przyj na audiencji wczasie Sesji Drugiej Soboru goci iobserwatorw, kard. Bea zwrci uwag, e ich ilo wzrosa z czterdziestu dziewiciu do szedziesiciu szeciu, oraz e ilo Kociow iwsplnot, ktre reprezentowali, rwnie zwikszya si zsiedemnastu do dwudziestu dwch. Delegatobserwator wiatowej Federacji Luteraskiej, dr Kristen Skydsgaard, przemwi po francusku do Ojca w. wimieniu wszystkich obserwatorw igoci, wyraajc ich gbok wdziczno za odnowienie zaproszenia do uczestnictwa wSoborze wczasie Sesji Drugiej. Dr Skydsgaard powiedzia te, e zaproszeni gocie przekonali si, i Papie nie podziela naiwnego optymizmu czy powierzchownego spojrzenia na ekumenizm, wedug ktrego widzialna jedno midzy chrzecijanami moe by wkrtce osignita. Taka jedno stwierdzi mwca to kwestia dugotrwaego procesu. Dr Skydsgaard wyrazi te nadziej, e historyczna ipraktyczna teologia zostanie napeniona peni wiata, to znaczy, e teologia nasycona Bibli inauczaniem Ojcw Kocioa bdzie janiaa coraz mocniej, przydajc blasku pracom tego Soboru. Przedstawiciel wiatowej Federacji Luteraskiej mwi te onowym ekumenicznym duchu, ktry
159
sta si manifestem Soboru. Spotkalimy si razem na pocztku drogi, ktrej koniec zna tylko Bg. W odpowiedzi Papie Pawe VI odrzek: naszym pragnieniem jest, abycie znajdowali si nie tylko wprzedsionku naszego Domu, lecz wgbi naszego serca. Podzikowawszy gociom iobserwatorom za przyjcie zaproszenia na Sesj Drug Soboru, Papie zapewni ich oswoim szacunku ipowaaniu. Ojciec w. powiedzia: pragnieniem naszym jest by zWami wPanu naszym wjak najlepszych stosunkach. Wzachowaniu naszym nie ma adnego podstpu ani te nie minimalizujemy trudnoci, ktre stoj na drodze do penego icakowitego zrozumienia. Nie obawiamy si delikatnej natury dyskusji ani blu oczekiwania na efekty. Jeli chodzi ohistori podziau Kocioa, Ojciec w. owiadczy, e kieruje sw uwag nie wstron tego, co byo, lecz ku temu, co by powinno. Zwracamy si wkierunku nowych rzeczy, ktre maj si narodzi; wkierunku marze, co do ktrych pragniemy, aby si zrealizoway. Nastpnego dnia, 18 padziernika 1963 roku, kard. Bea przyj usiebie jako goci obserwatorw Soboru. Przemawiajc po francusku, kardyna przywita serdecznie przybyych, przyjmujc zradoci ich obecno oraz ich krytycyzm. Przypomnia wypowied Papiea, skierowan kilka tygodni wczeniej do Kurii Rzymskiej. Ojciec w. powiedzia wtedy: Musimy przyj wszelk krytyk zpokor, zzastanowieniem, anawet zwdzicznoci. Rzym nie musi pozostawa guchy na sugestie zawarte wsusznych uwagach, zwaszcza wuwagach naszych przyjaci ibraci. Kard. Bea zapewni zgromadzonych, e ich pozytywny krytycyzm, sugestie iyczenia zostan przyjte zuwag. Archirej Witali Borowoj, delegatobserwator Kociow Prawosawnych: Rosyjskiego iGruziskiego, odpowiedzia wimieniu przybyych goci po rosyjsku : Caa historia chrzecijastwa na naszym obszarze jest histori dziaania Ducha witego, wpywu Ducha witego na nas ina nasze Kocioy oraz Ducha witego wzywajcego nas do jednoci ipomagajcego nam zrozumie po-
160
trzeb ipilno tego zadania Zawsze jestemy gotowi pomc naszym rzymskokatolickim braciom we wszystkim, co moe prowadzi do harmonii ijednoci midzy wszystkimi chrzecijanami tak wic, jednym gosem ijednym sercem moemy chwali razem moc Ducha witego. Sze tygodni pniej mielimy okazj dowiadczy prawdziwoci deklaracji owprowadzaniu harmonii ijednoci, kiedy zMoskwy wezwano archireja telefonicznie do natychmiastowego opuszczenia Rzymu wprotecie wobec uroczystoci religijnych odbywajcych si wRzymie dla uczczenia w. Jozafata. Ten katolicki wity, umczony wroku 1623 wWitebsku wPolsce (obecnie ziemie te nale do Biaorusi), by uwaany przez Rosyjski Koci Prawosawny za winnego mczestwa witych Kocioa Prawosawnego, aarchirej Borowoj zosta zobowizany odprawi wtym samym czasie uroczystoci na ich cze wGenewie. Archirej wyjani jednak, e nakaz zMoskwy powoduje pewien problem. Tego samego dnia bowiem, 25 listopada 1963 roku, kard. Spellman mia odprawia wBazylice w. Jana na Lateranie uroczystoci aobne za zamordowanego prezydenta USA, Johna F. Kennedyego. Wyjazd do Genewy wtym czasie mg nie tylko pogorszy ekumeniczne wizy, lecz dodatkowo spowodowa spekulacje prasy co do umylnego wycofania si zuroczystoci aobnych amerykaskiego prezydenta. Wobec takiego stanowiska archireja polecenie wyjazdu cofnito. Przewodniczcy delegacji anglikanw, bp John Moorman zRipon (Wielka Brytania) by tak uprzejmy, e przekaza mi swoje wasne, osobiste spostrzeenia na temat wadzy nadrzdnej izasady kolegialnoci. Bp Moorman powiedzia, e Koci Anglikaski jest oddzielony od Stolicy Apostolskiej od 400 lat ie wcigu tego czasu krytyka wobec Ojca witego narastaa, awzmoga si zchwil uchwalenia wroku 1870 dogmatu onieomylnoci Papiea. Gdyby jednak, zdaniem biskupa, kiedykolwiek doszo do jednoci midzy chrzecijanami, zpewnoci ustanowiono by Gow Kocioa iGow t byby Biskup Rzymu. Bp Moorman
161
uwaa, e anglikaska spoeczno jako cao byaby gotowa zaakceptowa Papiea, cho zdrugiej strony powstaaby trudno zustaleniem podstaw, na ktrych papiestwo si opiera, poniewa z punktu widzenia historii iegzegezy zbyt wiele wydarzyo si od czasw, gdy Chrystus skierowa Swe sowa do w. Piotra. Koci katolicki za byby znacznie wzmocniony, gdyby zaakceptowano zasad Kolegialnoci Biskupw. Kolegium to, skupiajc biskupw zcaego wiata, tworzyoby sta rad, ktr kierowaby Papie Posuyoby to powiedzia bp Moorman ulepszeniu obecnego systemu rozbudowanej Kurii Woskiej. Obserwatorzy igocie byli szczeglnie zainteresowani projektem dotyczcym ekumenizmu. Projekt ten sta si przedmiotem obrad 69. kongregacji generalnej wdniu 18 listopada 1963 roku. Zawiera on tylko trzy rozdziay izosta zaprezentowany zgromadzeniu przez abp. Josepha Martina zRouen (Francja), czonka Sekretariatu ds. Jednoci Chrzecijan. Arcybiskup wyjani, e projekt przewidziany zosta jako dokument duszpasterski, sucy dostarczeniu informacji katolikom wcelu udzielenia im pomocy wzrozumienia znaczenia icelu ruchu ekumenicznego oraz jego opatrznociowej roli wyciu Kocioa. Abp Casimiro Morcillo Gonzlez zSaragossy (Hiszpania) powiedzia, e jedn znajcenniejszych wartoci proponowanego dekretu oekumenizmie jest jego pozytywny ton, wynikajcy zredukcji ostrzee przed innymi wyznaniami wiary oraz zzupenego odejcia od potpiania religii niekatolickich iniechrzecijaskich, ktre charakteryzowao wczeniejsze dokumenty. Arcybiskup owiadczy, e byoby bardzo niewskazane dla Kocioa katolickiego odrzucenie wsppracy wrozwizywaniu tej wanej sprawy, ktr wanie oferuj nam bracia oddzieleni. Natomiast kard. de Arriba y Castro, rwnie zHiszpanii, by zdania, e nadmiernie poufay dialog, proponowany przez projekt dekretu, mgby stanowi zagroenie dla wiary katolikw, szczeglnie tych mniej uwiadomionych, ktrzy czsto nie s przygotowani do odparcia argumentw ekspertw rnych sekt
162
igrup wyznaniowych. Ponadto kardyna zwrci uwag na fakt, e wrd protestantw narasta proces nawracania innych na reprezentowan przez siebie wiar. Dlatego te poprosi Ojcw Soboru, aby wczy do dokumentu prob zwrcon do braci oddzielonych, by powstrzymywali si od nawracania katolikw. Wten sposb wiara Ludu Boego Kocioa katolickiego nie zostanie pogmatwana przez wprowadzanie zamtu. Kard. Bea przyzna przed zgromadzonymi Ojcami Soboru, e istnieje groba indyferentyzmu oraz pewnych wtpliwoci, jeli kwestie ekumeniczne bd rozwaane przez osoby, ktrych wiara nie jest ugruntowana przez nauczanie iodpowiednie przestrogi. Rozwizaniem problemu nie jest jednak unikanie kwestii ekumenizmu, lecz oddanie jej wrce biskupw oraz ich waciwego dziaania. Mamy nadziej wypracowa pewien kierunek rozwoju ekumenizmu wyjania kard. Bea ale ustalone tu zasady powinny by dostosowane przez biskupw do lokalnych warunkw, panujcych wich wsplnotach. Przy okazji kard. Bea przypomnia, e Instrukcja, wydana przez Kongregacj witego Oficjum w1949 roku, wymaga, aby ci, ktrzy s zaangaowani wdialog zprzedstawicielami innych wyzna, byli osobami wyrobionymi teologicznie oraz aby przestrzegali norm ustanowionych przez Koci. Abp Heenan owiadczy, e hierarchia kocielna Anglii iWalii jest gotowa na wszystko oprcz zaparcia si swej wiary, aby uzyska porozumienie ijedno wrd chrzecijan. Pragniemy peniejszego iczstszego dialogu zwszystkimi wyznaniami chrzecijaskimi zakoczy swe wystpienie arcybiskup. Bp pomocniczy Stephen Leven zSan Antonio (Teksas) owiadczy zebranym wdniu 26 listopada, e z kadym dniem coraz oczywistszy staje si fakt, i potrzebujemy dialogu nie tylko zprotestantami, lecz take midzy nami, biskupami Zdarzaj si Ojcowie Soboru, ktrzy wygaszaj nam kazania iupominaj nas ostro, jakbymy byli przeciw w. Piotrowi ijego nastpcom lub jakbymy chcieli odebra wiar Ludowi Boemu ipromowa indyferentyzm. Tacy biskupi wol raczej potpia niekatolikw,
wiatowa Koalicja
163
zktrymi by moe nigdy nie mieli do czynienia, ni troszczy si oswe owce. Gdyby tak nie byo, czemu obawialiby si tak bardzo, e efekty ekumenizmu nie bd dobre? Dlaczego ich diecezjanie nie s peniej ilepiej nauczani? Czemu nie s odwiedzani wswoich domach? Dlaczego prace wok Doktryny Braterstwa Chrzecijaskiego s prowadzone wich diecezjach tak mao aktywnie? Bp Leven zakoczy swe przemwienie wsposb bardzo podniosy: Zaklinam was, czcigodni Bracia Soborowi, pomy kres wzajemnemu obwinianiu si. Pracujmy wuporzdkowany sposb, badajc ten opatrznociowy ruch, nazywany ekumenizmem, tak, abymy cierpliwie iz pokor mogli osign jedno, oktr modli si nasz Pan Jezus Chrystus wczasie Ostatniej Wieczerzy! Po jedenastu dniach obrad nie podjto adnego gosowania nad dyskutowanym projektem dotyczcym ekumenizmu. Jednake Sekretariat ds. Jednoci Chrzecijan zrewidowa jego tekst, poprawiony na podstawie gosw wypowiadanych wtrakcie zebra. Przeredagowany projekt mia zosta przedstawiony wczasie Sesji Trzeciej Soboru.
deratorw, Komisji Koordynacyjnej iPrezydium Soboru odczyta Ojcu w. Pawowi VI raport zSesji Drugiej, powiedzia na zakoczenie, e prace Soboru mogyby si posuwa szybciej gdybymy my, moderatorzy, mogli stosowa t sam metod, jakiej uylimy przy podsumowywaniu rozdziau 2. dokumentu oKociele. Dziki tej metodzie, ju poprzednio uytej przy okazji czterech gosowa, ateraz postulowanej przez wiele Komisji Episkopatu, moderatorzy powiedzia kardyna mogliby okrela gwne aspekty kadej debaty ipoddawa je pod gosowanie wpostaci pyta, co zkolei dawaoby komisjom bezporednie normy dziaania. Jednak ten przywilej nie zosta udzielony moderatorom, ktrzy chtnie uzyskaliby moliwo
wiatowa Koalicja
NIA 15 LISTOPADA, kiedy kard. Lercaro wobecnoci innych mo-
164
ostatecznego decydowania wsprawie wszystkich skadanych propozycji. Technicznie rzecz biorc, moderatorzy speniali gwnie funkcje administracyjne. Prowadzona przez nich polityka moga dotyczy projektw ju rozwaonych przez komisje; nie mieli jednak wpywu na ustalanie kierunkw dziaania cia kolegialnych. Zajmowali si studiowaniem wypowiedzi ustnych ipisemnych oraz wnoszeniem poprawek do projektw zgodnie zinicjatyw Ojcw Soboru. Na tym koczy si zakres dziaania moderatorw. Kiedy przedstawiona oficjalnie sugestia upada, moderatorzy, atake oglnie rzecz biorc liberaowie, ktrych oni reprezentowali, zaczli poszukiwa innych sposobw na uzyskanie wikszej kontroli nad pracami poszczeglnych komisji. Zmagania grup teologw, aco za tym idzie walka ouzyskanie przewagi teologicznej, staway si coraz bardziej widoczne. Po 15 listopada 1963 roku rozpoczto wzmoon agitacj przeciwko tzw. komisjom sterowanym przez Kuri. Rozwizanie problemu, zaprezentowane Ojcu w. wlicie podpisanym przez Ojcw Soboru ikonferencje episkopatw, polegao na propozycji wyboru nowych przewodniczcych, sekretarzy iczonkw wszystkich komisji soborowych. Wefekcie tych dziaa liberaowie mieli nadziej na uzyskanie wikszej iloci czonkw wkadej komisji. Uczestnicy przymierza europejskiego posiadali wwczas pen kontrol wdecydujcych punktach Soboru ibyli przekonani, e mog zastpi wszystkich konserwatywnych czonkw poszczeglnych komisji, jeli tylko powstanie taka okazja. Mniej radykalna propozycja sugerowaa wybory przynajmniej nowych przewodniczcych isekretarzy. Pojawi si te jeszcze inny wniosek, wedug ktrego miaaby wzrosn liczba czonkw komisji, co umoliwioby wzbogacenie obsugi podkomisji, teoretycznie doprowadzajc do generalnego przyspieszenia prac. Dnia 21 listopada, wczasie 72. kongregacji generalnej, Sekretarz Generalny ogosi, e Ojciec w. zdecydowa zezwoli na zwikszenie liczby czonkw kadej komisji zdwudziestu piciu do trzydziestu osb, po to, aby praca komisji soborowych prze-
wiatowa Koalicja
165
biegaa sprawniej iszybciej. Czynic to, Papie jak podano wuzasadnieniu przychyli si do prb wielu Ojcw Soboru. Nastpnie ogoszono, e Ojcowie bd wybiera po czterech czonkw do kadej komisji, apity zostanie wskazany przez Papiea. Ojciec wity upowani te kad komisj do wyboru spord swych czonkw dodatkowego wiceprzewodniczcego, aspord ekspertw dodatkowego sekretarza. Drugie ogoszenie sugerowao ponadto, e przewodniczcy konferencji episkopatw powinni poda nazwiska nie mniej ni trzech swoich przedstawicieli jako kandydatw do kadej komisji. Tak sporzdzona lista miaa zosta dostarczona Sekretarzowi Generalnemu do poniedziaku, 25 listopada. Zostanie wwczas ona wydrukowana irozprowadzona wrd Ojcw, tak, aby wybory mogy mie miejsce wczwartek 28 listopada, czyli wcigu tygodnia po ogoszeniu decyzji Papiea. Niezwykle wane byo jedno ze zda ogoszenia. Brzmiao ono nastpujco: wskazane jest, aby konferencje czyy si po kilka itworzyy wsplne listy kandydatw. Posiadajc co najmniej jednego czonka wtrzydziestoosobowej komisji, reprezentowao si 31/3 % gosw wkomisji; przy czterech czonkach sia gosu danego ugrupowania wkomisji wzrastaa do 13 1/3 %. Realizujc taki plan, przymierze europejskie mogoby stworzy list midzynarodow, ktrej nie mona by odrzuci. Wtym kierunku europejski alians zmierza od samego pocztku Soboru, kontynuowa swj plan wczasie Sesji Drugiej, a wkocu postanowi poszerzy swoje wpywy do rozmiarw wiatowych. Powstawanie takiej wiatowej koalicji liberaw miao swe korzenie jeszcze wczasie Sesji Pierwszej, iod tego czasu Sobr znajdowa si pod silnym wpywem krajw nadreskich. Koalicja wiatowa podczas Sesji Pierwszej istniaa pod postaci nieformalnej, spotykajcej si okresowo grupy piciu czy szeciu biskupw iarcybiskupw, reprezentujcych narodowe, regionalne czy kontynentalne konferencje episkopatw. Od pocztkw Sesji Drugiej, gdy koalicja poczua si do silna, by
166
dziaa bardziej otwarcie, postanowiono spotyka si regularnie wDomus Mariae wkady pitek wieczorem. Liczba czonkw koalicji zwikszya si do dwudziestu czterech biskupw iarcybiskupw, bdcych przedstawicielami okoo szedziesiciu piciu konferencji biskupich. Gwnym przewodniczcym koalicji zosta abp Pierre Veuillot zParya, ktry przewodniczy obradom, ilekro pozwalaa mu na to obecno wRzymie. Cho niezorganizowana jako ciao dziaajce wsposb formalny, Koalicja wiatowa bya wstanie ksztatowa polityk kontrolowania przebiegu obrad przez liberaln wikszo. Przygotowano te wzr listu, ktry wysay wszystkie konferencje episkopatw do Ojca w., proszc go opodjcie pewnych wyjtkowych dziaa. Sekretariat koalicji spotyka si wkady wtorek, lecz wzasadzie komunikowano si wewntrznie dwa razy wtygodniu. Kiedy listy kandydatw do komisji byy ju gotowe, 27 listopada okazao si, e zawieraj przede wszystkim poczon list czonkw szedziesiciu piciu konferencji episkopatw reprezentowanych wKoalicji wiatowej. Pozostae listy zoyli generaowie zakonni, osiem narodowych episkopatw oraz trzy grupy Kociow obrzdku wschodniego. Wyniki wyborw z28 listopada zostay ogoszone nastpnego dnia inie byo zaskoczeniem, e wszyscy czonkowie komisji pochodzili zlisty Koalicji wiatowej. Najlepiej uplasowali si Niemcy iAustriacy (z szecioma wybranymi na urzdy), podczas gdy Francuzi musieli zadowoli si tylko dwoma. Jednake nie wszyscy kandydaci wiatowej Koalicji speniali wymaganie Ojca w., dotyczce waciwych kompetencji. Zdarzy si na przykad przypadek Ojca Soboru, ktry zaj drugie miejsce na licie kandydatw do Komisji Teologicznej, wybrany 1448 gosami. Tu przed wyborami prezentowa szedziesiciu biskupom na spotkaniu whotelu Columbus projekt dokumentu oNajwitszej Maryi Pannie. Na wytaczane zarzuty odpowiada, e nie moe ich wyjani, bo nie jest teologiem, atylko przedstawia projekt przygotowany przez innych.
Przyjcie Dekretu orodkach spoecznego przekazu
167
Po przeprowadzeniu ostatnich wyborw nikt nie mia wtpliwoci co do kierunku, wktrym zmierza Sobr. Papie Pawe VI ogosi list swoich kandydatw do kadej zkomisji dopiero po szeciu tygodniach.

ROJEKT Dekretu orodkach spoecznego przekazu zosta za-
prezentowany podczas Sesji Pierwszej Soboru, 23 listopada 1962 roku przez abp. Ren Stourma zSens (Francja) wimieniu Komisji ds. Apostolstwa Laikatu, Prasy iPozostaych Mediw Informacyjnych. Stwierdzajc, e prasa, radio, telewizja, filmy oraz inne rodki informacyjnego przekazu s czsto rdem autentycznej rozrywki isposobem odpoczynku, arcybiskup przytoczy liczby, ilustrujce zasig mediw: 8000 tytuw prasy codziennej wnakadzie 300 mln. egzemplarzy, 22000 innych publikacji wnakadzie 200 mln. egzemplarzy, 1000 stacji telewizyjnych i120 mln. odbiornikw TV, 6000 stacji radiowych i400 mln. odbiornikw radiowych, 2500 produkowanych co roku nowych filmw ogldanych przez 17 miliardw widzw w170 tysicach kin. Rozwaajc te dane, abp Stourm stwierdzi, e rodki masowego przekazu naley uzna za najbardziej powszechny iefektywny nonik opinii, doktryn ikomunikacji midzyludzkiej. Koci, stwierdzi arcybiskup, nie moe ignorowa problemu istnienia rodkw masowego przekazu informacji, poniewa zpowodu ich przeznaczenia inatury powinny te rozpowszechnia jedyn inajwaniejsz wiadomo, mwic ozbawieniu czowieka. Abp Stourm powiedzia te, e po raz pierwszy whistorii Koci ma moliwo globalnego przedstawienia tego przesania caemu wiatu. Czy fakt, e takie media istniej, nie moe posuy przeniesieniu nauki chrzecijaskiej midzy ludzi szybciej oraz powszechniej iefektywniej? pyta mwca.
168
Zdaniem arcybiskupa gbsze zbadanie moliwoci idziaania rodkw spoecznego przekazu moe si okaza rodzajem zaproszenia, pochodzcego od samego Boga, ktry wskazuje nam zadanie ich wykorzystania. Zamiast obj przewodnictwo na tym nowym polu dowiadcze iwykorzysta je w celu przyprowadzenia ludzi do Chrystusa, Koci, dotykajc tej kwestii, dowiadcza najczciej przykroci wpostaci pomwie izaniedbujc przepowiadanie duszpasterskie zwraca si ku ziemskim wartociom, przepojonym pogask, materialistyczn koncepcj ycia. Aby doprowadzi t sytuacj do waciwego stanu, mwi dalej arcybiskup, Koci powinien ustanowi normy - wskazania dla wiernych, umoliwiajc im wten sposb waciwe wykorzystanie postpu technicznego wsposb poyteczny. Koci zdaje sobie spraw zfaktu, e wspczesny czowiek jest karmiony wiedz iwychowywany przy pomocy mediw publicznych. Dlatego te wzywa wiernych, aby pracowali nad tymi rodkami, udoskonalajc je po to, by je wykorzysta waciwie, wcelach sucych dobrym, uczciwym sprawom. Wten sposb przetworzone iwykorzystane rodki spoecznego przekazu mog sta si rdem rozpowszechniania chrzecijaskiego modelu ycia. Tak wanie abp Ren Stourm zaprezentowa gwne tezy przygotowanego projektu dekretu. Podsumowujc schemat, arcybiskup wykaza te saboci projektu. Zwrci uwag na fakt, e ksia, ktrzy specjalizuj si ju wkwestii wykorzystania massmediw wdziele ewangelizacyjnym Kocioa, s wtrudnej sytuacji, poniewa, teologicznie rzecz biorc, nie istnieje jeszcze takie pole dziaania. WKociele pojawi si ruch ekumeniczny, ruch biblijny, lecz nie istnieje ruch zwizany ze rodkami masowego przekazu. Zamiarem abp. Stourma byo zainteresowanie biskupw poruszon kwesti, lecz reakcja bya niewspmierna do oczekiwa. Jedni Ojcowie zgaszali uwagi, e projekt jest zbyt dugi, inni, e mao zwarty, jeszcze inni, e dotyczy spraw, ktre zmieniaj si zdnia na dzie. Twierdzono, e projekt powinien zawiera jedynie fundamentalne pryncypia, apraktyczne ustalenia pozostawi ekspertom.
169
Bardzo czsto podkrelano, e wkwestii rodkw spoecznego przekazu powinni dziaa raczej ludzie wieccy ni duchowni. Trzeciego dnia dyskusji, gdy gos zabrao ju pidziesiciu czterech Ojcw Soboru, zgromadzenie wystpio zwnioskiem oprzegosowanie zamknicia dyskusji. Nastpnego dnia gosami 2138 Ojcw wstosunkw do 15 zosta przyjty do gbszego rozwaenia trzypunktowy projekt dekretu. Generalnie Ojcowie stali na stanowisku, e tre dekretu jest zadowalajca iodpowiada nauczycielskiemu zadaniu Kocioa, ktry powinien powici szczegln uwag sprawie otak wielkim znaczeniu duszpasterskim. Ponadto Ojcowie zobowizali Komisj ds. Mediw do dokonania przegldu poprawek istreszczenia podstawowych zagadnie zawartych wprojekcie. Proszono te owydanie projektu wkrtszej formie oraz wpostaci instrukcji duszpasterskiej. W czasie Sesji Drugiej, wdniu 14 listopada 1963 roku, zrewidowany schemat przedstawiono ponownie do dyskusji. Wersja poprawiona charakteryzowaa si licznymi opuszczeniami: liczb rozdziaw zmniejszono zjedenastu do dwch, liczb artykuw ze stu czternastu do dwudziestu czterech, ailo stron zczterdziestu do dziewiciu. Gdy przyszo do gosowania, przeciwko rozdziaowi pierwszemu pady dziewidziesit dwa gosy, asto trzy przeciw rozdziaowi drugiemu. Sekretarz Generalny ogosi, e zgodnie zPrzepisami Proceduralnymi Soboru projekt uzyska wystarczajc ilo gosw pozytywnych, aby zgromadzenie mogo go zatwierdzi. Mimo to moderatorzy zdecydowali zastosowa paragraf 7 art. 61 Przepisw, ktry mwi, e wspecjalnych przypadkach zezwala si na dodatkowe gosowanie nad caoci projektu. Nie ustalono daty gosowania, poniewa Komisja postanowia ponownie zbada projekt wwietle wszystkich wniesionych uwag. Tego popoudnia, podczas konferencji prasowej biskupw USA, dziennikarze pytali szczeglnie ointerpretacj art. 12, mwicego, e instancje cywilne maj obowizek sta na stray prawdy oraz dostpnoci informacji, gdy na tych zasadach opiera si postp wsp-
170
czesnej cywilizacji, co wie si te zproblemem zakresu wolnoci prasy. Dziennikarze poruszeni byli sformuowaniem mwicym, e wadze wieckie maj obowizek dostrzega zagroenie dla moralnoci publicznej, pynce zdeprawujcego zastosowania mediw informacyjnych, atake obowizek czuwania nad t sytuacj. Przyjto te stwierdzenia jako krok wkierunku cenzury prasy. Trzej katoliccy reporterzy Robert Kaiser zTime, John Cogley zCommonweal oraz Michael Novak zCatholic Reporter postanowili zwrci uwag Ojcw Soboru na t spraw. Przedstawili swj punkt widzenia wzwartym streszczeniu, uzyskawszy potwierdzenie czterech ekspertw Soboru, e owiadczenie to jest warte uwagi. Owymi czterema ekspertami byli: o. John Courtney Murray SJ, o. Jean Danielou SJ oraz ojcowie: Jorge Mejia iBernard Hring, CSSR. Owiadczenie dziennikarzy okrelao projekt dekretu omediach jako krok wstecz, anie aggiornamento, ktry w przyszoci moe by cytowany jako klasyczny przykad niezrozumienia przez Sobr Watykaski II otaczajcego go wiata. Wdwch wanych ustpach autorzy stwierdzali, e nadzr nad rodkami spoecznego przekazu jest szkodliwy dla wolnoci politycznej wkadej sytuacji imiejscu, podczas gdy wniektrych krajach, jak np. wUSA, wolno prasy jest chroniona prawnie. Inna cz owiadczenia mwia, e obdarowanie katolickiej prasy autorytetem nauczania czy wrcz nieomylnoci nie jest dobre ani dla dziennikarstwa, ani poyteczne dla tworzenia forum opinii publicznej wKociele. Akcja podjta przez trzech dziennikarzy spowodowaa, e kilku ekspertw podjo sw wasn kampani przeciwko projektowi, ktry mia zosta poddany gosowaniu 25 listopada. Wobiegu znalaz si tekst, opracowany wjzyku aciskim, stwierdzajcy, e Ojcowie Soboru powinni gosowa przeciwko dekretowi, poniewa przeredagowany projekt by faktycznie czym zupenie innym ni dokument omawiany wczasie Sesji Pierwszej. Poniewa trudno byo namwi Ojcw Soboru, ktrzy poprzednio gosowali za przyjciem projektu, aby teraz gosowali przeciw, zasugerowano moderatorom wysunicie pewnej propozycji na pocztku spotkania.
171
Postawione pytanie miao brzmie: Czy Ojcowie Soboru chcieliby, aby projekt dekretu orodkach spoecznego przekazu zosta wczony przez Komisj Koordynacyjn do projektu oapostolstwie ludzi wieckich (z punktu widzenia teologicznego) ido projektu oKociele wwiecie wspczesnym (z punktu widzenia socjologicznego), co wzmocnioby znaczenie dokumentu oraz bardziej uwidocznio jego powizania zwieloma zagadnieniami? Odpowied tak wtym przypadku oznaczaaby odrzucenie obecnej wersji dekretu omediach informacyjnych. O. Mejia, jeden ztrzech ekspertw, ktrzy potwierdzili suszno stanowiska dziennikarzy, postanowi wykona samodzielne posunicie wtej sprawie. Rozesa do Ojcw Soboru nastpujcy dokument, napisany po acinie iopatrzony nadrukiem pilne: Przed ostatecznym gosowaniem projektu Dekretu orodkach masowego przekazu, po powtrnym jego przeczytaniu wielu Ojcw Soboru uwaa, e tekst dokumentu nie jest odpowiednio przygotowany, aby mg zosta dekretem soborowym. Dlatego te wszyscy Ojcowie proszeni s opowane rozwaenie moliwoci zoenia gosw odrzucajcych projekt, poniewa nie spenia on oczekiwa chrzecijan, zwaszcza tych, ktrzy s specjalistami wdziedzinie massmediw. Jeli obecny projekt zostanie ogoszony wformie dekretu, autorytet Soboru zostanie naraony na szwank. Karta zawieraa te odpowiednio duo wolnego miejsca, ktre przeznaczono na podpisy Ojcw. Wkrtkim licie doczonym do ulotki proszono Ojcw, aby jeli zgadzaj si zautorem zoywszy moliwie du ilo podpisw, zwrcili j twrcy pomysu do wieczora 24 listopada. Wwczas kard. Silva Henriquez, jak informowa list, dostarczyby cao ulotek nastpnego dnia rano kard. Lercaro, ktry ofiarowa si poprowadzi spraw dalej. Jak wynikao zlistu, kard. Lercaro zosta wyznaczony do kierowania obradami wdniu 25 listopada iby skonny zablokowa akceptacj projektu. Rankiem, 25 listopada 1963 roku, o. Mejia sta na schodach Bazyliki w. Piotra wRzymie zplikiem egzemplarzy opracowa-
172
nej przez siebie petycji. Podpisao j dwudziestu piciu Ojcw zczternastu krajw. O. Mejia rozdawa podpisany dokument wszystkim Ojcom wchodzcym do Bazyliki. Po chwili wfunkcji tej wyrczy go bp pomocniczy Joseph Reuss zMoguncji (Niemcy). Rozdawanie drukw przebiegao spokojnie, pki na horyzoncie nie ukazaa si wielka igniewna posta abp. Feliciego. Arcybiskup prbowa odebra petycje bp. Reussowi, wywizaa si maa szamotanina, wwyniku ktrej biskup ostatecznie si podda. Zanim przystpiono do gosowania, kard. Tisserant jako przewodniczcy Prezydium Soboru oraz wimieniu moderatorw wygosi przemwienie na temat porannego zajcia. Rozprowadzanie ulotek, jak okreli kardyna, byo aktem godnym poaowania, zwaszcza, e projekt otrzyma ju wczeniej aprobat ponad 2/3 wymaganej wikszoci gosw. Kard. Tisserant okreli akcj o. Meji jako bezporedni napa na soborowy spokj iporzdek, niegodn zgromadzenia Soboru Ekumenicznego, atake jako atak na wolno Ojcw. Nastpnie Sekretarz Generalny poda do wiadomoci fakt, e jeden zOjcw, ktrego nazwisko figuruje na ulotce, twierdzi, i znalazo si tam ono bez jego wiedzy. Wobec tak niekorzystnej atmosfery plan zablokowania dekretu omediach upad. Rezultat gosowania nad projektem wynis 1598 gosw opowiadajcych si za jego zatwierdzeniem przeciw 503 gosom negatywnym. Zgodnie zustalon procedur kardynamoderator przedstawi projekt przegosowanego dekretu do zatwierdzenia Ojcu w., jako e dokument otrzyma wymagan wikszo 2 /3 gosw ispenia wymagania przepisw wtym zakresie. Dnia 29 listopada do kard. Tisseranta wpyn nastpujcy list, podpisany przez osiemnastu zdwudziestu piciu Ojcw, ktrzy sygnowali ulotk ojca Meji: Podczas kongregacji generalnej wdniu 25 listopada tego roku przewodniczcy Prezydium witego Soboru razem zmoderatorami wyrazi swe ubolewanie, okrelajc jako niegodny Soboru fakt, e dokumenty podpisane przez dwudziestu piciu Ojcw byy rozprowadzane na placu w. Piotra oraz wezwa pozostaych Ojcw do powanego rozwae-
173
nia swojego stosunku do sprawy Dekretu orodkach spoecznego przekazu. Nie istnieje wprzepisach prawnych Soboru paragraf zabraniajcy takiego dziaania. Nawiasem mwic, troch wczeniej podobny kolporta mia rwnie miejsce iprzewodniczcy Prezydium Soboru nie powici mu uwagi. Ponadto nigdzie na caym wiecie, gdzie istnieje wolno osobista, nie zabrania si nikomu zwraca do osb, ktre gosuj nad wan spraw ani te nie uniemoliwia si im zwycistwa wpodjtej akcji. Dlatego te naszego zachowania nie mona uzna za rodzaj zakcenia spokoju soborowego, nie jest te ono skierowane przeciw swobodom obrad. Podjlimy t akcj, poniewa nie byo innego sposobu, aby zaapelowa do Ojcw Soboru. Ze wzgldu na ca t sytuacj Ojcowie Soboru, ktrzy podpisali w wzbudzajcy tyle emocji memoria iktrzy podpisuj si wasnorcznie pod tym listem, uwaaj, e stwierdzenie przewodniczcego Prezydium Soboru stanowi dla nich powd do obrazy. Maj te nadziej, e Wasza Eminencja, Przewodniczcy Prezydium Soborowego, wsytuacji, gdy zosta poinformowany oszczegach wydarzenia, znajdzie sposb na sprostowanie sprawy. Dnia 2 grudnia kard. Tisserant wysa oddzielne odpowiedzi na powyszy list, skierowane do osiemnastu Ojcw. Odpowied brzmiaa nastpujco: Jest mi ogromnie przykro, e Wasza Ekscelencja poczu si uraony. Intencj moj, podobnie jak wszystkich moderatorw, byo zabezpieczenie waciwego porzdku przebiegu Soboru, zwaszcza e wydawa si on by naruszony akcj rozdawania ulotek. Ze wzgldu na powag witego Soboru, atake na wolno Ojcw Soborowych, ktre to wartoci powinny by zabezpieczone, nie mona dopuci, eby na chwil przed gosowaniem podejmowano dziaania przeciwko dokumentowi, ktry zosta starannie opracowany, przedstawiony dokadnie iprzedyskutowany szczegowo rozdzia po rozdziale, iktry zgodnie zPrzepisami Proceduralnymi Soboru (art. 61, par. 6) moe by uznany za przyjty do gosowania.
174
Ponadto zprob owyraenie ubolewania wtej sprawie zwrcili si do mnie sami Przewielebni Moderatorzy, poniewa Ojcowie Soboru wnieli do nich skarg, dotyczc caego wydarzenia. Taki jest mj pogld na spraw, ktry musz przedstawi wzwizku zotrzymanym od Waszej Ekscelencji listem. Na zakoczenie prosz przyj moje zapewnienie omoim najgbszym szacunku dla Waszej Ekscelencji, Wasz najszczerzej oddany brat + Eugeniusz kard. Tisserant. W czasie oficjalnego posiedzenia wBazylice w. Piotra, dnia 4 grudnia 1963 roku, Ojcowie Soboru ostatecznie zatwierdzili 1960 gosami Dekret orodkach spoecznego przekazu. Gosw przeciwnych byo 164. Papie Pawe VI natychmiast ogosi wano dekretu. W tym samym miesicu, to znaczy wgrudniu 1963, roku Ojciec wity wyda nastpujce nowe normy, dotyczce ekspertw: 1. Wzwizku zprac, do ktrej s powoani, wielebni eksperci powinni udziela odpowiedzi na pytania przedstawiane przez poszczeglne komisje, uywajc peni swej wiedzy, rozsdku iobiektywizmu. 2. Zakazuje si im udzielania biecych wywiadw na temat ich wasnych opinii ipogldw lub publicznego prezentowania swych osobistych spostrzee, dotyczcych Soboru. 3. Eksperci nie powinni krytykowa Soboru ani te podawa osobom postronnym wiadomoci opracach komisji soborowych, majc zawsze na wzgldzie dekret Ojca w. dotyczcy zachowania tajemnicy wsprawach Soboru. Zanim nadesza Sesja Trzecia, wydano jeszcze jeden nakaz: Bez wyranej zgody Przewodniczcego Prezydium Soboru (ktra wydana by moe za porednictwem Sekretarza Generalnego), nikomu nie wolno rozprowadza adnych ulotek, opracowa, dokumentw itp. wmiejscu obrad Soboru lub wjego pobliu. Obowizkiem Sekretarza Generalnego jest dopilnowanie, aby przepis ten by przestrzegany.
Przyjcie Konstytucji owitej liturgii... 175
Te nowe normy iprzepisy wydaway si by skierowane przeciw grupom nacisku, dziaajcym wonie Soboru.
synniejszym ekspertem wdziedzinie liturgii. Bdc czonkiem Komisji Liturgicznej, zosta zaproszony oczywicie do wzicia udziau wkonferencji wFuldzie, wsierpniu 1963 roku, aby przedstawi tam najnowsze osignicia Komisji. Wanie wczasie tej konferencji dowiedziano si zust bp. Zaunera, e biecym zadaniem Komisji Liturgicznej byo opracowanie takiej wersji tekstu konstytucji, ktra uwzgldniajc zgoszone przez Ojcw uwagi, miaaby szans na zaaprobowanie przez 2/3 zgromadzenia soborowego. Dlatego te, jak wyjani biskup, pewne interesujce punkty musiano pomin. Jednym znich byo wydanie brewiarzy dla duchowiestwa wjzyku narodowym danego kraju. Jednak bp Zauner zaznaczy, e wszystkie wane punkty niezbdne dla liturgicznego postpu zostay przyjte, aopracowany zgodnie znimi projekt powinien uzyska poparcie wikszoci. Bp Zauner przyzna, e rozczaroway go postanowienia art.57, ktry nie przyjmowa zasady koncelebrowanej Mszy w. jako stanu zwyczajnego. Wyjania, e liczne uzasadnienia przyczyn stosowania koncelebry, podawane we wczeniejszych wnioskach, zostay skasowane przez podkomisje na szczeblu przygotowawczym inie zostay przywrcone. Istnia jednak pewien punkt zaczepienia wtej kwestii, poniewa wtekcie zachowano stwierdzenie: okazja do koncelebrowania Mszy w. dotyczy praktycznie kadej grupy ksiy. Bp Zauner powiedzia rwnie, e wczasie dyskusji odbywanej wramach prac Komisji Liturgicznej powstay niezgodnoci przy okrelaniu, jaki jzyk ma by uywany wpiewanych cz-
Przyjcie Konstytucji owitej liturgii ijej uprawomocnienie

ISKUP Zauner zLinzu (Austria) by wrd Ojcw Soboru naj-
176
ciach Mszy w. Niektrzy czonkowie Komisji twierdzili, e prawdziwy chora gregoriaski musi by piewany po acinie, inni utrzymywali, e nie jest to zgodne zprawd. Po dugich dyskusjach Komisja zdecydowaa si nie wydawa wicej decyzji wtej sprawie. Oficjalny komentarz stwierdza: ani prawdziwa natura piewu gregoriaskiego nie moe by naruszona, ani duszpasterska troska dotyczca jego znaczenia nie moe by krpowana. Odwoujc si do art. 113 wrozdz. 6 projektu, Komisja Liturgiczna, aza ni te cay Sobr pozostawia biskupom wolny wybr aciny lub jzyka narodowego, gdy obrzd wymaga piewu. Nadzieja bp. Zaunera, e Ojcowie Soboru zatwierdz poprawiony tekst, spenia si wczasie Sesji Drugiej. Przy okoo 2200 gosach tylko trzydzieci sze byo przeciwnych rozdziaowi 2, trzydzieci zwracao si przeciwko rozdziaowi 3, czterdzieci trzy przeciw rozdziaowi 4, dwadziecia jeden gosw nie zgadzao si przyj poczonych rozdziaw 5, 6 i7. Wgosowaniu nad caoci konstytucji liturgicznej oddano 2159 gosw na tak i19 na nie. Stao si to wpitek, 22 listopada 1963 r., wszedziesit rocznic wydania przez Piusa X dokumentu Tra le sollecitudini, ktrym zapocztkowano nowy ruch liturgiczny. W przerwie po gosowaniu bp Zauner powiedzia mi, e wKonstytucji owitej liturgii zostay wyraone cztery wane cele czy te zasady. Po pierwsze Boa suba musi by dziaaniem wsplnotowym; to znaczy, e ksidz powinien sprawowa ca Msz w. przy aktywnym udziale wiernych nigdy sam. Uycie jzyka narodowego, jak stwierdzi biskup, jest warunkiem koniecznym dla uzyskania takiego udziau. Druga zasada polega na zaoeniu, e wierni musz by karmieni Pismem witym bezporednio, anie tylko przez kazanie. Kada czynno liturgiczna powiedzia biskup wcznie zceremoni zawierania maestwa, bdzie obejmowa teraz czytania zPisma witego. Trzecia zasada gosia, e dziki posudze liturgicznej ludzie bd teraz nie tylko modli si, lecz iuczy. Byo to szczeglnie wane
na terytoriach misyjnych, gdzie ksidz nie mg czsto odwiedza swych parafian. Zasada ta miaa te szczeglne znaczenie wkrajach cierpicych przeladowania religijne, gdzie jakiekolwiek praktyki religijne inauczanie poza Msz w. byo zakazane. Lecz sprawa, wedug opinii bp. Zaunera, bya te aktualna wkrajach wolnych. Tempo ycia wtych krajach ronie tak szybko, e jeli wierni nie otrzymaj caoci potrzebnej informacji wczasie Mszy w., czsto nie maj na ni czasu pniej winnych okolicznociach. Czwarta zasada odnosia si przede wszystkim do terytoriw misyjnych. Tam, gdzie zwyczaje szczepowe nie zawieraj adnych zabobonnych elementw, mog one by po prostu wczone do jakiej czci liturgii powiedzia bp Zauner. Proces ten, znany pod nazw adaptacji, moe by przeprowadzony tylko pod nadzorem konferencji episkopatu przy pomocy ekspertw danego terytorium. Konieczna jest te aprobata Stolicy Apostolskiej przed wprowadzeniem takiej adaptacji wycie. Na koniec dowiedziaem si od bp. Zaunera, e jest bardzo zadowolony zKonstytucji oliturgii witej oraz e nigdy nie wierzy, e osigniemy tak wiele. Ostatnie formalne gosowanie odbyo si 4 grudnia 1963 roku, wdniu zamykajcym Sesj Drug Soboru, wobecnoci Papiea Pawa VI. Wswoim przemwieniu Ojciec w. podkreli, e projekt konstytucji liturgicznej by pierwszym dokumentem poddanym pod obrady soborowe oraz e temat znajduje si na pierwszym planie ycia Kocioa. Nowa konstytucja, jak powiedzia Ojciec w., uproci obrzdy liturgiczne, uczyni je bardziej zrozumiaymi dla ludzi, stosujc jzyk, ktrego uywaj na co dzie. Zmiany wliturgii absolutnie jej nie zuboyy owiadczy Papie przeciwnie, zamierzamy uczyni tak odnowion liturgi bardziej czyst, bardziej autentyczn, bardziej zgodn ze rdem prawdy iaski, umoliwiajc lepsze przekazywanie ludziom duchowej spucizny Kocioa. W midzyczasie rozdano kartki ipoproszono Ojcw oprzystpienie do gosowania za lub przeciwko Konstytucji owitej liturgii. Rezultaty gosowania zostay szybko obliczone przez kom-
178
puter iogoszono, e za konstytucj wypowiedziao si 2147 osb, aprzeciwko niej 4. Podany do wiadomoci wynik zosta przyjty gorcym aplauzem. Wwczas Papie Pawe VI powsta iuroczycie ogosi przyjcie Konstytucji oliturgii witej, uywajc formuy innej ni bya stosowana wczasie Soboru Watykaskiego I. Pooony zosta nacisk na rol biskupw, tworzcych dokument idziaajcych wKociele. W Imi Trjcy Przenajwitszej, Ojca iSyna, iDucha witego. To wszystko, co wyraone zostao wniniejszej Konstytucji, wcaoci iwszczegach zyskao uznanie Ojcw witego Soboru. AMy, na mocy udzielonej nam przez Chrystusa wadzy apostolskiej, wraz zCzcigodnymi Ojcami wDuchu witym to zatwierdzamy, postanawiamy iustalamy ite postanowienia soborowe polecamy ogosi na chwa Bo. Raz jeszcze wielkie brawa wypeniy sal. Niektrzy zOjcw, jak bp Zauner, sdzili, e Ojciec w. wprowadzi uchwalon konstytucj bezzwocznie wycie. Tymczasem ogoszono, e przewidziany jest pewien okres vacatio legis, czyli zawieszenia dokumentu wprawie do dnia 16 lutego 1964 roku, tj. do Pierwszej Niedzieli Wielkiego Postu. Podczas tej przerwy Ojciec w. mia poda do wiadomoci, wjaki sposb zasady konstytucji liturgicznej bd wprowadzane wycie. Wuzasadnieniu podano, e opnienie w dziaaniu nowego prawa pozwoli biskupom pouczy duchowiestwo ilaikat na temat nadchodzcych zmian. Dnia 20 stycznia 1964 roku pismo LOsservatore Romano opublikowao Motu proprio albo inaczej wytyczne wtej kwestii. Ojciec w. informowa, e nie wszystkie czci Konstytucji oliturgii witej mog by wprowadzone od razu, poniewa wczeniej musz by przygotowane nowe ksigi liturgiczne. Papie ogosi, e dla uoenia wszystkich spraw zostanie wyznaczona specjalna komisja. Nastpnego dnia rwnie LOsservatore Romano podao komentarz benedyktyskiego liturgisty, o. Salvatore Marsili, wyraajcy rozczarowanie informacj podan przez Papiea. Zdaniem o. Marsili, Motu proprio zamiast moliwie skrci czas zawieszenia nowej konstytucji, wyduyo go.
Miaem okazj spotka o. Marsili wkrtce po tym artykule idowiedzie si, e wedug niego Motu proprio jest pewnego rodzaju klsk. Ojciec Marsili powiedzia, e konstytucja jest tak otwarta, tak ekspansywna, a oto teraz Papie ogranicza j swoimi wytycznymi. Wedug ojca Marsili wszyscy czonkowie Komisji Liturgicznej wiedzieli, e przygotowano dla Ojca w. trzy oddzielne wersje dokumentu. Mj rozmwca uwaa, e wersja, ktr otrzyma Ojciec wity, bya tak gruntownie zmieniona przez kard. Feliciego, e wniektrych czciach zaprzeczaa postanowieniom ogoszonej konstytucji. Niestety, Papie, polegajc na Sekretarzu Generalnym, wyrazi zgod na ogoszenie tego tekstu. W cigu dwudziestu czterech godzin po opublikowaniu Motu proprio wbiurach watykaskiego Sekretariatu Stanu rozptaa si burza. Rozdzwoniy si telefony, zaczy wpywa telegramy od zdumionych ioburzonych biskupw oraz konferencji biskupich caego wiata. Abp Angelo Dell Acqua zSekretariatu Stanu powiedzia pniej, e Sekretariat wcigu caego swego istnienia nigdy nie przey takiego dnia. Sytuacja pogorszya si jeszcze, gdy 31 stycznia 1964 r. LOsservatore Romano opublikowao woskie tumaczenie Motu proprio, ktre okazao si niezgodne zogoszonym dwa dni wczeniej tekstem aciskim. Prawdopodobnie gwn przyczyn sprzeciwu wobec Motu proprio byo przesunicie daty wprowadzenia jzyka narodowego do liturgii to znaczy po 16 lutego 1964 roku. Wkrtce prasa podaa, e hierarchia Kocioa we Francji przystpuje do prac zwizanych zwprowadzeniem jzyka swego kraju, niezalenie od wytycznych. Hierarchia niemiecka wysaa niezwocznie do Rzymu swego wybitnego liturgist, msgr. Johannesa Wagnera, aby sprawdzi urde, jak si sprawy maj. Kard. Lercaro zBolonii okaza wielkie niezadowolenie zpowstaej sytuacji iogosi, e udaje si do Rzymu, aby spotka si zPapieem. Prawnicy Watykanu byli wtym czasie bardzo zajci poszukiwaniem wyjcia ztej sytuacji. Rozwizanie polegao na podaniu do wiadomoci konferencjom episkopatw (za porednictwem
180
nuncjuszy papieskich lub specjalnych delegatw), e wersja Motu proprio, ktra ukazaa si wLOsservatore Romano zostanie odwoana, ainna wersja, znajdujca si obecnie wopracowaniu, bdzie opublikowana wActa Apostolicae Sedis, jedynym oficjalnym pimie Stolicy Apostolskiej (faktycznie nie byo zwyczaju, aby jakikolwiek dokument watykaski by ogoszony, nim nie opublikoway go Acta Apostolicae Sedis). Dnia 2 marca 1964 roku oficjalny tekst Motu proprio, zgodny zwersj podan wActa Apostolicae Sedis, ukaza si wformie broszury zprzeznaczeniem dla biskupw. Tekst zawiera pitnacie poprawek wstosunku do poprzedniej wersji. Dla wielu Ojcw Soboru tych kilka kartek papieru stanowio symbol zwycistwa nad Kuri Rzymsk. Dnia 5 marca LOsservatore Romano ogosio ustanowienie Komisji Wykonawczej do Konstytucji o witej liturgii, tak jak przyrzeka to uczyni Ojciec w. wMotu proprio. Nowa komisja skadaa si zczterdziestu dwch czonkw, reprezentantw dwudziestu szeciu krajw zkard. Lercaro jako przewodniczcym. Wkomisji tej znalazo si wielu Ojcw, ktrzy poprzednio pracowali wKomisji Liturgicznej. Sekretarzem komisji zosta ks. Annibale Bugnini CM, dziaajcy wczeniej wPrzygotowawczej Komisji Liturgicznej. Zdumiewajce byo, e wkomisji znalaz si abp Felici, czowiek, ktry przyczyni si znacznie do powstania zamtu wok Motu proprio, wprowadzajc wtakie zakopotanie biskupw, aprzede wszystkim Ojca witego. Wjaki wic sposb mg znale si wkomisji, ktra miaa uporzdkowa zamt, do ktrego sam si przyczyni? Wdodatku arcybiskup by specjalist od prawa kanonicznego, anie liturgist. Wybr abp Feliciego do nowej komisji nastpi zinicjatywy o. Bugniniego, ktry czu, e mimo wszystko arcybiskup powinien zosta nagrodzony za prace dokonane dla reformy liturgii we wczeniejszych jej etapach rozwoju, szczeglnie wsytuacji, gdy 80letni kard. Gaetano Cicognani, starszy brat Sekretarza Stanu iprzewodniczcy Przygotowawczej Komisji Liturgicznej, odnosi si zwielk rezerw
do zmian inie spieszy si zich zatwierdzaniem. Silne ugrupowania konserwatywne, dziaajce wwitej Kongregacji Obrzdw, staray si te powstrzyma kardynaa przed podpisaniem projektu. Abp Felici, ktry zdawa regularnie sprawozdanie przed Ojcem witym zpostpu prac, wyjani Papieowi trudnoci, ktre stwarza kard. Cicognani. Trudnoci za byy powane, poniewa bez podpisu kardynaa projekt schematu nie podlega zatwierdzeniu, nawet jeli aprobowaa go wikszo czonkw Przygotowawczej Komisji Liturgicznej. Nim audiencja dobiega koca, obmylono plan, wjaki sposb uzyska podpis. wczesny Papie, Jan XXIII, wezwa Sekretarza Stanu, ktry by bratem kard. Cicognaniego. Poleci mu odwiedzi brata inie wraca bez podpisu na dokumencie. Dnia 1 lutego 1962 roku Sekretarz Stanu pody do biura kardynaa ipoinformowa go wobecnoci abp. Feliciego io. Bugniniego oyczeniu Papiea. Eksperci komisji opowiadali pniej, e stary kardyna by bliski ez, gdy to usysza. Macha wpowietrzu kartk ipowtarza: Oni chc, ebym to podpisa, ale nie wiem, czy ja tego chc Potem pooy dokument na biurku, wzi piro ipodpisa projekt. Cztery dni pniej umar.
Sesja Trzecia
od 14 wrzenia do 21 listopada 1964 roku
giej, bp Franz Hengsbach zEssen (Niemcy) pisa wczasopimie Ameryka: W sytuacji, gdy Sobr zakoczy prac nad picioma czy szecioma podstawowymi projektami, reszta spraw powinna by pozostawiona do rozpatrzenia komisjom posoborowym, ustanowionym przez Sobr ipostpujcym wedug jego wskazwek. Opracowane wten sposb wytyczne wskazywayby lini postpowania wdotyczcych ich sprawach, jednak bez mocy nakazujcej, jaka pynie zpostanowie Soboru. W tym czasie wporzdku obrad Soboru znajdowao si jeszcze trzynacie projektw. Rodzio si pytanie ktre ztych projektw Hengsbach uwaa za gwne? Jako wybitna posta niemieckiej hierarchii kocielnej, biskup mg wykorzysta t okazj do ogoszenia nowej polityki przymierza europejskiego. Gdyby tak byo, naleao si spodziewa, e Komisja Koordynacyjna Soboru podejmie niezwocznie dziaania, zmierzajce wtakim kierunku. I rzeczywicie, wjedenacie dni po ukazaniu si artykuu bp. Hengsbacha, dziewicioosobowa Komisja Koordynacyjna spotkaa si wWatykanie ipodja drastyczne decyzje dotyczce szeciu dokumentw, opracowanych wczasie dugotrwaych prac soborowych. Byy to posunicia nastpujce: poinstruowano Komisj ds. Kociow Wschodnich, e naley zredukowa projekt do paru podstawowych punktw; Komisji ds. Dyscypliny Duchowiestwa
Przyspieszenie
NIA 4 STYCZNIA 1964 roku, wkrtce po zamkniciu Sesji Dru-
Przyspieszenie
185
iLaikatu polecono przeksztaci dekret wszereg propozycji. Wten sposb skurczy si on do stu wierszy. Komisja ds. Studiw iSeminariw otrzymaa polecenie skrcenia dokumentu na temat nauki wseminariach do gwnych punktw, wcelu zaprezentowania ich jako propozycji. Reszta materiaw miaa zosta uyta wzrewidowanym tekcie Prawa Kanonicznego lub wydana wpostaci szczegowych instrukcji Stolicy Apostolskiej. Ta sama Komisja zostaa te poinformowana okoniecznoci dokonania skrtw wkonstytucji oszkoach katolickich. Podobne instrukcje otrzymaa Komisja ds. Zakonw. Trzydziestoczterostronicowy dokument mia zosta zredukowany do podstawowych punktw problemowych. Identycznie zostaa poinstruowana Komisja ds. Sakramentw wkwestii Dekretu oSakramencie Maestwa. Trzy miesice pniej ta sama Komisja Koordynacyjna poinformowaa rwnie Komisj ds. Misji, e naley cieni przygotowany ju dokument do kilku zda lub propozycji. Wten sposb byo ju wiadomo, jakie projekty mia na myli bp Hengsbach. Kiedy Sekretarz Generalny poinformowa Ojcw Soboru otych decyzjach listem zdnia 11 maja 1964 roku, napomkn te, e projekty opracowane wformie skrconej bd poddane pod gosowanie wczasie posiedze soborowych, ale nie bd podlega dyskusji. Jasne si stao, e projekty te traktowane s jako dokumenty omniejszej wartoci. Do waniejszych zatem naleao zaliczy Konstytucj oObjawieniu Boym, oKociele, obiskupach, oekumenizmie, oapostolstwie wieckich io Kociele wwiecie wspczesnym. Byy to schematy, ktrymi szczeglnie zainteresowani byli niemieckojzyczni Ojcowie Soboru, ageneralnie cae przymierze europejskie. Byy to schematy, na ktre pragnli mie wpyw szczeglny. Dwa znich projekt oapostolstwie wieckich io Kociele wwiecie wspczesnym naleay do kompetencji Komisji ds. Apostolstwa wieckich, do ktrej to komisji bp Hengsbach zosta wybrany najwiksz iloci gosw. Znienie siedmiu projektw do statusu propozycji byo prb przyspieszenia prac Soboru. Do Prezydium Soboru wpyway licz-
186
Sesja Trzecia: 14 IX 21 XI I964
ne proby od poszczeglnych Ojcw oraz od konferencji episkopatw oszybsze przeprowadzanie takich spraw na przykad hierarchia USA wystpia do Ojca w. zformalnym wnioskiem, aby trzecia sesja Soboru bya ostatni. Zdrugiej jednak strony rozwizanie tej kwestii, przyjte przez Komisj Koordynacyjn, okazao si mao realistyczne. Wszyscy czonkowie komisji mogli przypuszcza, e ich decyzja zostanie odrzucona, przynajmniej wkwestii dokumentu dotyczcego ksiy. Bo jake biskupi mogli zaoferowa swoim ksiom po prostu sto wierszy na temat nigdy nie dyskutowanych podczas Soboru spraw, podczas gdy dokument oroli biskupw omawiany by dugo iszczegowo podczas poprzednich sesji? By moe jednak za decyzjami Komisji Koordynacyjnej kryy si jeszcze jakie przyczyny. Kontrola nad pracami poszczeglnych komisji leaa wrkach europejskiego przymierza. Jednak grupy te nie posiaday mocy prawnej, aby odrzuci cae projekty lub ich czci uznane za niezadowalajce. Uprawnienia takie natomiast posiadaa Komisja Koordynacyjna ikorzystaa ze swych prerogatyw, instruujc rne komisje okoniecznoci wprowadzenia zmian lub skrtw. Ponowne zmiany wprojektach, dotyczce poszerzenia treci, mogy si odby tylko wdrodze obrad soborowych. Pod koniec kwietnia 1964 roku kard. Dpfner rozesa listy zapraszajce biskupw Niemiec, Austrii, Luksemburga, Szwajcarii iSkandynawii do wzicia udziau wkonferencji wInnsbrucku (Austria) wdniach od 19 do 22 maja. Nawizujc do decyzji Komisji Koordynacyjnej, dotyczcej zaprzestania dyskusji nad wspomnianymi wyej projektami, kardyna podkreli, e jego zdaniem wtej sprawie nie zostao jeszcze powiedziane ostatnie sowo oraz e kwestia zawizania nastpnej, czwartej sesji Soboru jest wci otwarta. Kard. Dpfner napisa, e chciaby poprosi o rozwaenie tej sprawy przedstawicieli hierarchii kocielnej krajw ssiadujcych. Doda te, e tak jak to byo wpoprzednich latach pochodzcy znaszych krgw czonkowie rnych komisji przygotuj schematy poszczeglnych projektw, korzystajc zpomocy ekspertw, ktrych sami wybior. Schematy tak opracowane bd stanowiy pod-
Przyspieszenie
187
staw do dyskusji. Wczesny termin konferencji kardyna Dpfner uzasadnia za bardzo korzystny. W ten sposb pisa nasze propozycje bd mogy by dostarczone na czas Ojcom Soboru winnych krajach, jeli znajd tam zainteresowanie. Tymczasem Komisja Koordynacyjna podja dalsze kroki, by przyspieszy tok prac Soboru. Dziaania te okrelono podczas spotkania 26 czerwca 1964 roku. Posunicia przez ni sugerowane byy moliwe dziki poprawkom do Przepisw Proceduralnych, ktre zostay zatwierdzone przez Papiea Pawa VI 2 lipca 1964 roku. Od tej chwili obowizywaa regua, e wszyscy Ojcowie Soboru, ktrzy chcieliby zabra gos, musieli przekazywa Sekretarzowi Generalnemu pisemne streszczenie wystpienia wterminie nie krtszym ni 5 dni przed rozpoczciem dyskusji nad projektem. Przy zastosowaniu takiego manewru odrzucenie projektu byo technicznie niemoliwe. Wedug poprzednio obowizujcych przepisw, ustanowionych przez Jana XXIII, kady Ojciec Soboru, ktry chcia wystpi zkrytyk projektu, zgasza sw ch zabrania gosu wdyskusji na bieco Sekretarzowi Generalnemu, aten zezwala na takie wystpienie zchwil, gdy wyczerpywaa si przygotowana wczeniej lista mwcw. Wczasie Sesji Drugiej tego rodzaju proba musiaa ju by opatrzona picioma podpisami aprobujcymi. Eskalacja wymaga postpowaa, poniewa zgodnie znow klauzul prob naleao skada wimieniu co najmniej siedemdziesiciu Ojcw. Wygldao to na prb uniemoliwienia wystpienia kademu, kto nie naley do duej, wpywowej grupy soborowej zaoenie to sprawdzao si bardzo efektywnie, uciszajc mniejsze grupy. Dnia 7 lipca Sekretarz Generalny poinformowa listownie Ojcw Soboru, e wczasie Sesji zostan poddane pod dyskusj nastpujce tematy dokumentw: oKociele, obiskupach, oekumenizmie, oObjawieniu Boym, oapostolstwie wieckich oraz oKociele wwiecie wspczesnym. Pozostae tematy zredukowano do poziomu propozycji inie przewidywano nad nimi dyskusji. Miay zosta przedstawione do gosowania wedug kolejnoci isposobu ustalonego przez moderatorw Soboru. Zredukowanie pro-
188
jektw dekretw do propozycji oraz nowe reguy proceduralne zostay przez pras niemieck nazwane Planem Dpfnera.
przymierze posiada decydujc kontrol nad przebiegiem prac Soboru. Bya to smutna prawda, poniewa kada przewaga, aco za tym idzie zwikszona wadza, czy bdzie to przewaga finansowa, polityczna, militarna, naukowa czy teologiczna, stanowi pole do naduy, gdy ustanawia co wrodzaju monopolu. Jednak wmiar trwania Soboru zaczo nabiera znaczenia jakie sze zorganizowanych grup opozycyjnych, zmuszajc dominujc wikszo do staranniejszego zapoznawania si ztreci dokumentw przed podejmowaniem ostatecznych decyzji. Poznalimy ju histori Sekretariatu Biskupw, skoncentrowanego na tekcie dotyczcym zgromadze zakonnych iwsppracujcym zRzymsk Uni Przeoonych Zakonnych. W czasie Sesji Trzeciej abp Heenan zWestminsteru zaoy Konferencj w. Pawa, grup Ojcw anglojzycznych, ktrzy kadli gwny nacisk na sprawy natury praktycznej. Czonkowie Konferencji pochodzili gwnie ze Wsplnoty Brytyjskiej oraz zIrlandii iUSA. Inn opozycyjn grup, oktrej bardziej szczegowo powiemy wdalszej czci ksiki, ustanowio trzydziestu piciu kardynaw oraz piciu generaw zakonnych. Ugrupowanie to zajo si wszczeglnoci kwesti zarzdzania kolegialnego. Jeszcze inn grup zaoy abp Philip Hannan zNowego Orleanu (USA). Stao si to pod sam koniec Soboru, acelem dziaania stowarzyszenia byo podkrelenie inadanie wagi pewnym poprawkom, ktre arcybiskup zamierza doczy do rozdziau, mwicego osprawach wojen, bdcego czci Konstytucji duszpasterskiej oKociele wwiecie wspczesnym. Kard. Siri zGenui, wsppracujcy zmsgr. Luigi Rossim, profesorem Wyszego Seminarium Duchownego wGenui, przygotowa
Zorganizowana opozycja
D PEWNEGO czasu wszystko wskazywao na to, e europejskie
Zorganizowana opozycja
189
iwydrukowa wiele recenzji ikomentarzy na temat projektw, ktre znalazy si wszerokim obiegu wrd konserwatywnej czci uczestnikw Soboru, zwaszcza wrd hierarchii woskiej oraz wrd hiszpasko iportugalskojzycznej hierarchii kocielnej Europy iAmeryki aciskiej. Oprcz tych opozycyjnych ugrupowa, raczej mao znanych lub ignorowanych przez pras, istniao Midzynarodowe Ugrupowanie Ojcw (po acinie Coetus Internationalis Patrum), ktre wraz z Kuri Rzymsk, uwaan za esencj konserwatyzmu powstrzymywao dziaanie elementw liberalizujcych wonie Soboru. Grupa ta oceniana bya bardzo negatywnie wprasie, wksikach iwwypowiedziach. Jej zaoycielem iprzywdc by abp Geraldo de Proenca Sigaud zDiamantiny (Brazylia) iprawd jest, e celem sojuszu byo udzielanie wsparcia konserwatywnej mniejszoci. W czasie pierwszej idrugiej sesji Soboru abp Sigaud organizowa cotygodniowe konferencje, lecz wpewnym momencie (kiedy msgr. Loris Capovilla, prywatny sekretarz Jana XXIII, owiadczy, e wprzypadku atakw Kurii Rzymskiej na osob Papiea nie bdzie mg wtym uczestniczy) ugrupowanie opucili Wosi. Nowej energii dodaa grupie dyskusja iliczne gosowania nad wczeniem Dekretu oNajwitszej Maryi Pannie do Konstytucji oKociele poniewa, jak to okreli abp Sigaud sytuacja ta dowioda, jak wielu Ojcw Soboru prbuje utrzyma obrady Soboru, zachowujc tradycyjn lini postpowania Kocioa. Lecz prawdziwego wsparcia doznao stowarzyszenie, kiedy we wrzeniu 1964 roku swoj wspprac zaoferowa kard. Santos zMianilli. Grupa kard. Sigauda zakupia wwczas niedue urzdzenie powielajce izainstalowaa je wpobliu Watykanu wwynajtym biurze. Wtrzy dni po spotkaniu zkard. Santosem, awic wpierwszych dniach padziernika, abp Sigaud wyda biuletyn, wktrym poda do wiadomoci, e Midzynarodowe Ugrupowanie Ojcw bdzie prowadzio konferencje dla wszystkich Ojcw Soboru wkady wtorek wieczorem. Ogoszenie podawao cel spotka, ktrym byo studiowanie zudziaem teologw projektw
190
opracowywanych przez Sobr wwietle tradycyjnej doktryny Kocioa izgodnie znauczaniem Ojca witego. Spotkaniom patronowali kardynaowie: Santos, Ruffini, Siri, Larraona iBrowne. Wkrtce Midzynarodowe Ugrupowanie Ojcw stao si tak aktywne itak wpywowe, e zaczo wznieca poruszenie wrd przymierza europejskiego. Zagroenie byo tak due, e jeden zkardynaw przymierza powiedzia, i arcybiskupa Sigaud naleaoby wystrzeli na ksiyc. Katholische Nachrichten Agentur (Katolicka Agencja Informacyjna), subsydiowana przez niemieckich biskupw, nazwaa go za archaicznym konserwatyst, opisujc jego dziaalno jako sprzeczn zcelami Soboru. Pomimo takich wyranych napaci najwicej pism oklnych, komentarzy do dokumentw, wypowiedzi iocen wyszo wanie spod pira abp. Sigauda oraz skupionych wok niego biskupw iteologw. Zanim dany projekt poddawany by dyskusji, duo wczeniej opracowywano dokadny program, wskazujcy jakie aspekty dokumentu powinny by poparte lub krytykowane przy pomocy wypowiedzi pisemnej lub ustnej. Dnia 9 listopada 1963 roku, jeszcze wczasie Sesji Drugiej Soboru, bp Carli, jeden znajbardziej aktywnych czonkw grupy, zamierza wysa list do Papiea Pawa VI, wktrym prosi, aby kardynaowiemoderatorzy przestali udziela publicznych wypowiedzi wczasie obrad wswoim wasnym imieniu . Na oczach wszystkich zebranych pisa bp Carli staraj si stworzy wraenie, e reprezentuj interpretacj punktu widzenia Waszej witobliwoci. Biskup stwierdzi te, e moderatorzy sprawiaj wraenie, i zmierzaj wpewnym okrelonym kierunku. Jednak kard. Ruffini odradzi biskupowi t akcj isprawa upada. Pewnego dnia, wczasie obiadu, wktrym brao udzia wiele osb, ks. Ratzinger, soborowy teolog kard. Fringsa, powiedzia, e liberaowie sdz, i maj woln rk wdziaaniach wonie Soboru, odkd uzyskali wikszo wkomisjach. Lecz sami zaczynaj zauwaa, e podczas swych przemwie iprb gosowania napotykaj na pewien opr, ktry komisje bior pod uwag,
Prosimy oinformacje!
191
gdy wprowadzaj zmiany do dokumentw. Jedn zsiedzcych wpobliu osb by abp Sigaud, nieznany osobicie ks. Ratzingerowi. Sucha sw teologa imia si po cichu zpublicznego wyznania tej prawdy przykrej dla europejskiego aliansu.
KUSTYKA wczasie trwania Soboru Watykaskiego I bya bardzo
za. By rok 1869 inie stosowano oczywicie systemu naganiania sali. Nawet mwcy osilnych gosach nie docierali do caego audytorium. Postanowiono wic zmniejszy przestrze, ktr zajmowali Ojcowie. Ale nawet wwczas wielu spord siedmiuset uczestniczcych wSoborze Ojcw nie syszao wszystkiego dokadnie. Podczas Soboru Watykaskiego II warunki byy zupenie inne. Uywano mikrofonw iaden z dwch tysicy Ojcw nie mia kopotw ze syszalnoci. System nagonienia nie zawid ani razu inie byo ani jednej przerwy wczasie obrad zpowodu usterek technicznych. Problemy akustyki zostay rozwizane przez specjalistw zRadia Watykaskiego ijzyk aciski pobrzmiewa wsali obrad zkrystaliczn czystoci. Mimo absolutnej czytelnoci wystpie Ojcowie Soboru narzekali, e nie zosta zainstalowany system symultanicznego tumaczenia. Mauro Ercole, inynier zobsugi technicznej Radia Watykan, owiadczy, e problem nie lea wbraku moliwoci natury fizycznej. Eksperymentalnie przymierzano si do wprowadzenia systemu tumaczenia symultanicznego iwszystkie techniczne problemy zostay rozwizane. Nie bya to te kwestia pienidzy, poniewa kard. Richard Cushing zBostonu zaoferowa sfinansowanie systemu. Tymczasem podczas konferencji prasowej 23 padziernika 1963 roku, wpoowie Sesji Drugiej Soboru, abp John Krl zFiladelfii, podsekretarz Soboru, poinformowa, e wprowadzenie tumaczenia symultanicznego nie jest moliwe z powodu braku odpowiedniego personelu.
192
Do czasu czwartej Sesji Soboru problem zosta zapomniany. Lecz dwch amerykaskich ksiy o. Daniel J. OHanlon, jezuita zLos Gatos (Kalifornia) io. Frank B. Norris zMenlo Park (rwnie Kalifornia) stwierdzili, e wprowadzenie symultanki jest konieczne dla usprawnienia prac Soboru. Ilo angielskojzycznych obserwatorw igoci, ktrym owi ksia byli zobowizani zagwarantowa tumaczenie, wzrosa wczasie Sesji Czwartej tak bardzo, e czynienie tego tradycyjnymi sposobami nie przynosio rezultatw. Wtej sytuacji, mimo i obaj ksia nie przeszli specjalnego szkolenia, od 30 wrzenia 1965 roku zaczli prowadzi obsug tumaczenia symultanicznego. Trwao to do koca Soboru. Spor cz biskupw zainteresowao stosowanie systemu symultanicznego i wielkie poytki z niego pynce. Ojcowie OHanlon iNorris oraz inynier Ercole twierdzili, e powszechne zainstalowanie tumaczenia symultanicznego nie nastrczy adnych trudnoci ioprcz jzyka angielskiego moe dotyczy piciu innych jzykw. Pomimo to symultaniczny system tumaczenia nie zosta wprowadzony na wielk skal. Gwn przyczyn tego stanu rzeczy bya obawa czci Ojcw, e ich wypowiedzi mog by niewaciwie tumaczone. Ich niepokj dotyczy zwaszcza spraw doktrynalnych. Dlatego te ostatecznie Ojcowie woleli wygasza swoje przemwienia wjzyku aciskim, biorc pod uwag, e kade sowo izdanie maj swoje znaczenie. Innym czynnikiem wpywajcym na niezadowalajcy stan przepywu informacji wczasie Soboru by brak oficjalnie publikowanych zapisw wystpie. Dziao si tak, mimo e czonkowie wszystkich znaczcych cia ustawodawczych na caym wiecie maj do tego prawo. Spraw druku wystpie zoono wrce samych Ojcw Soboru. Bywao, e ilo stron, ktre naleao wydrukowa, dochodzia do stu stron dziennie. Cho oczywicie nie kady by wstanie czyta tak ilo tekstu, to jednak byli Ojcowie oraz eksperci, dla ktrych wane byoby dokadne zapoznanie si ztreci
193
wystpie wcelu uszczegowienia niektrych spraw, atake przygotowania propozycji lub zmian. Idealnym rozwizaniem byoby wydrukowanie caego tekstu wystpienia po acinie, dodajc kilkanacie linijek wstpu, ktry streszczaby zawarte wtreci propozycje. Wten sposb kady zOjcw mgby otrzyma czytelny jzykowo dokument iprzestudiowa dokadnie wybran cz wedug osobistego zainteresowania. Poza tym zpsychologicznego punktu widzenia wiadomo zapisu zmniejszyaby zapewne liczb chtnych do wystpie. Brak codziennego, oficjalnego zapisu obrad Soboru, dostpnego dla Ojcw, by na pewno saboci Soboru Watykaskiego II. Szukajc rozwizania zastpczego, wielu biskupw korzystao zlektury LOsservatore Romano, ktre wczasie Sesji Pierwszej przynosio krtkie streszczenia kadej kongregacji generalnej wjzyku woskim, angielskim, niemieckim, francuskim ihiszpaskim. Jednak poczwszy od Sesji Drugiej publikowano ju tylko wosk wersj streszcze. O. Willlam K. Leahy, wykadowca Seminarium Duchownego w. Karola wOverbrook (Filadelfia, USA), studiowa Pismo wite wRzymie, kiedy Sobr Watykaski II rozpoczyna swe obrady. Osobicie przekonany owielkiej teologicznej odnowie, ktrej orodkiem irdem sta si Sobr, by wyranie zaniepokojony faktem, e amerykascy biskupi nie nadaj za strumieniem myli teologicznej. Doszed te do wniosku, e przyczyna ley wbraku pisemnej, precyzyjnej informacji na temat wystpie, majcych miejsce wczasie kongregacji. Wpad wic na pomys, aby opracowywa dla amerykaskich biskupw codzienne angielskie streszczenie wszystkich wystpie zdanego posiedzenia. Aby usprawni t prac, postanowi stworzy dziennik Council Digest ikorzystajc zpomocy modych ksiy, zacz przygotowywa zapisy wystpie. Pierwsze wydanie ukazao si 30 wrzenia 1963 roku, wdniu otwarcia Sesji Drugiej ikontynuowane byo a do zakoczenia Soboru.
194
Publikacje Leahyego wCouncil Digest autoryzowane byy przez Sekretariat Konferencji Episkopatu USA zpodkreleniem, e s przeznaczone dla biskupw amerykaskich. Odkd o. William K. Leahy wraz zgrup wyksztaconych teologw zacz umieszcza tematy wystpie we wspomnianym pimie, stao si ono najbardziej autentycznym, publicznym raportem osprawach Soboru, dostpnym dla wszystkich biskupw. Na samym pocztku drukowano 200 egz. dla biskupw amerykaskich i70 egz. dla hierarchii kanadyjskiej. Wkrtce jednak okazao si, e nakad musi wynosi 750 egzemplarzy, poniewa wszyscy anglojzyczni biskupi zponad dwudziestu piciu krajw okazali zainteresowanie tymi autentycznymi wiadomociami. Wydaje si zdumiewajcym fakt, e Ojcowie Soboru, ktrzy potrafili przeprowadzi wszystkie swe zamiary, apod koniec Sesji Drugiej uchwalili uroczycie Dekret orodkach spoecznego przekazu, nie umieli, zpowodu braku wsplnych dziaa, stworzy solidnej, sprawnie funkcjonujcej isucej im sieci informacyjnej, dotyczcej wasnego Soboru.
na natura Kocioa pielgrzymujcego; Jego zjednoczenie zKocioem wNiebie by pierwszym tematem poddanym pod dyskusj, gdy zacza si Sesja Trzecia. Rozdzia ten zosta wczony do projektu na yczenie Papiea Jana XXIII. Eschatologiczny akcent wyciu chrzecijanina zosta tam przedstawiony jako kontynuacja ycia, ktre zaczyna si na ziemi, aosiga doskonao wniebie. Podstaw doktryny byo twierdzenie, e Koci na ziemi iwniebie tworzy jeden Lud Boy iMistyczne Ciao Chrystusa. Kard. Urbani zWenecji, zabierajc gos uzna, e rozdzia jest zadowalajcy, dodajc, i koresponduje on zideami wyraonymi wczasie Sesji Drugiej przez kard. Fringsa wimieniu biskupw Niemiec i Skandynawii.
Najwitsza Maryja Panna aKoci

OZDZIA 7 dokumentu oKociele, zatytuowany Eschatologicz-
195
Natomiast aciski patriarcha Jerozolimy, Alberto Gori, wystpi ostro przeciw temu samemu rozdziaowi, mwic, e tekst nie powinien przemilcza istnienia pieka ijego wiecznoci oraz kwestii moliwoci osobistego potpienia danej osoby ludzkiej. Zdaniem patriarchy byy to prawdy objawione ipowinno si pooy na nich dzisiaj odpowiedni nacisk. Tak wielu ksiy mwi patriarcha Jerozolimy wydaje si wzdraga przed poruszeniem wswoich kazaniach tego tematu otwarcie ijasno. Maronicki abp Ignace Ziad zBejrutu zwrci uwag, e zbyt mao zastanowienia powicono Trzeciej Osobie Trjcy Przenajwitszej. Zakres moich zastrzee jest prosty owiadczy Jak mona mwi onaszym eschatologicznym powoaniu bez odniesienia do Ducha witego? Wedug okrelenia abp. Ziad Koci Wschodni nie moe rozpozna swej tradycyjnej doktryny, mwicej oDuchu witym, wtakim niekompletnym wyznaniu wiary. Dyskusja nad smym iostatnim rozdziaem Konstytucji oKociele zostaa podjta nastpnego dnia. By to tekst mwicy oNajwitszej Maryi Pannie, wczony po poprzednich dyskusjach do konstytucji jako jej cz, wmiejsce pierwotnie planowanego, osobnego dokumentu. Rozdzia powsta jako wyraz kompromisu midzy dwoma ekspertami msgr. Philipsem io. Baliem. Obaj eksperci reprezentowali skrajnie odmienne pogldy na omawiany temat. Msgr. Philips zdecydowanie obstawa przy odrzuceniu tytuw Matka Kocioa oraz Poredniczka, lecz Komisja Teologiczna, wyporodkowujc decyzj, postanowia wczy tytu Poredniczki, stwierdzajc, e gdyby oba okrelenia znalazy si wtekcie dokumentu, nie otrzymayby aprobaty Ojcw Soboru. W dyskusji nad rozdziaem powiconym Bogosawionej Dziewicy wzio udzia trzydziestu trzech Ojcw. Kard. Ruffini zPalermo owiadczy, e projekt prawie przemilcza rol Maryi wdziele odkupienia. Askoro tekst zawiera bezsporne okrelenie Matki Boej mianem Poredniczki stwierdza kardyna konieczne jest jasne przedstawienie, co oznacza ten tytu Wten sposb niekatolicy kontynuowa mwca mogliby
196
wreszcie zrozumie, e uycie tego miana wniczym nie uszczupla najwyszej godnoci Chrystusa, ktry jest absolutnie nieodzownym ipierwszoplanowym Porednikiem midzy ludmi aTrjc Przenajwitsz. Znaczcy iodrbny sens posiadao wystpienie kard. Stefana Wyszyskiego zWarszawy, zabierajcego gos wimieniu siedemdziesiciu polskich biskupw. Kard. Wyszyski zwrci uwag na encyklik Papiea Pawa VI Ecclesiam suam, opublikowan sze tygodni wczeniej. Wencyklice tej, jak zauway przedstawiciel episkopatu polskiego, Ojciec w. podkrela fundamentalne znaczenie Najwitszej Maryi Panny wyciu Kocioa. Na podstawie tak wielkiej afirmacji postaci Matki Boej, dokonanej wencyklice, biskupi polscy wysali specjalne memorandum do Pawa Vl, proszc oproklamowanie Bogosawionej Dziewicy Matk Kocioa. Kard. Wyszyski prosi rwnie wimieniu Episkopatu Polski oumieszczenie rozdziau oNMP wczci drugiej schematu Konstytucji oKociele, anie na ostatnim miejscu, jak to byo planowane. Taki gest, zdaniem kardynaa, ukazaby peni szacunku dla Maryi ilepiej zilustrowa Jej rol wrelacji do Chrystusa iLudu Boego. Kard. Lger zMontrealu wswojej wypowiedzi nawiza do koniecznoci odnowienia kultu Maryjnego . Odnowienie albo inaczej reforma powiedzia obja ju mylenie teologiczne ekspertw tej dziedziny, lecz powinna te ogarn wszystkich ksiy iLud Boy, aostatni rozdzia Konstytucji oKociele stanowi doskona okazj do promowania tej reformy. Potrzebna odnowa powinna polega na zastosowaniu waciwych iprecyzyjnych okrele dla wyraenia roli Najwitszej Panny. Wtej sytuacji, mimo poparcia udzielonego odnowionemu kultowi Maryi, kardyna zakwestionowa jednak proponowane tytuy, takie jak Matka Rodzaju Ludzkiego, Suebnica Paska, Wspomoycielka czy Poredniczka. Wedug kard. Lgera pochodzenie iznaczenie tych tytuw powinno by przestudiowane wwietle najnowszych inajbardziej sprawdzonych odkry myli teologicznej, nim wczy si je do soborowego tekstu.
197
Nastpnym mwc by kardyna Dpfner, przemawiajcy wimieniu dziewidziesiciu biskupw niemieckojzycznych iskandynawskich. Kardyna powtrzy postanowienia konferencji wInnsbrucku, to znaczy stwierdzi, e rozdzia posiada dobrze opracowan doktryn oNajwitszej Maryi Pannie, co nie oznacza, i naley wkracza wsprawy jeszcze nie do koca ustalone iprzedyskutowane, oraz e najlepsz rzecz byoby nie dodawa niczego wicej do tekstu, ktry mwi oroli Maryi jako Poredniczki, nie formuujc samego okrelenia. Kard. Bea, przewodniczcy Sekretariatu ds. Jednoci Chrzecijan, rwnie zgosi swoje obiekcje do miana Poredniczki. Tekst soborowy powiedzia nie powinien by traktowany jako ksika do naboestwa. Zdaniem kardynaa to, co proponuje tekst, powinno by zatwierdzone przez najwysze autorytety teologiczne, co oznacza, i pki rola NMP jako Poredniczki jest wci dyskutowana wkrgach teologicznych, nie powinna by umieszczana iwyranie nazywana wdokumencie soborowym. Abp Corrado Mingo zMonreale (Wochy) by zupenie innego zdania ni jego dwaj przedmwcy. Stwierdzi, e wprzeciwiestwie do tego, co obiecywano we wczeniejszych stadiach dyskusji nad dokumentem, tekst zosta absolutnie iradykalnie okaleczony podczas procesu przetwarzania go wrozdzia Konstytucji oKociele. Przykadem tego byo usunicie bez uzasadnienia tytuu Matka Kocioa. Zdarzenie to abp Corrado Mingo uzna za szczeglnie bulwersujce wwietle niezgody zyczeniem Papiea Pawa VI, wyraonym 11 padziernika 1963 r. wBazylice Matki Boej Wikszej i4 grudnia 1963 r., podczas zamykania Sesji II Soboru. Abp Mingo uwaa, e tytu Poredniczka powinien by nie tylko zachowany, lecz rozszerzony do Poredniczki wszelkich ask. Kiedy projekt dokumentu, zatytuowany O Bogosawionej Maryi Dziewicy, Matce Kocioa, zosta wczony jako rozdzia 8 do Konstytucji oKociele, zmieniono rwnie jego tytu na O Bogosawionej Maryi Dziewicy, Matce Boga, wtajemnicy Chrystusa iKocioa. Odwoujc si do tej zmiany, bp Juan Hervs y Benet
198
zCiudad Real (Hiszpania) stwierdzi, e powinna by zachowana pierwotna nazwa dokumentu. Biskup wystpi zostr krytyk zmian, owiadczajc, e wich wyniku powsta zupenie nowy dokument, nie odpowiadajcy yczeniom Ojcw, wyraanym wczasie pierwszych dyskusji soborowych. Zmieniony tekst zredukowa bowiem doktryn oNajwitszej Maryi Pannie do absolutnego minimum, podczas gdy przy propozycji wczenia dekretu do konstytucji oKociele zapewniano i nie zamierza si uszczupla znaczenia dokumentu iuszczuplenie takie nie zostanie przeprowadzone konkludowa bp Juan Hervs y Benet. Kard. Suenens zBelgii zgosi rwnie wiele obiekcji wstosunku do poprawionego tekstu oNajwitszej Maryi Pannie, mwic, e minimalizuje on znaczenie Matki Boej, reprezentujc tendencj, ktra jest bardzo niebezpiecznym zjawiskiem Tekst nie przedstawia we waciwym wietle duchowego macierzystwa, ktrym Maryja obdarza Koci rwnie dzisiaj. Powstaje wten sposb rozdwik midzy treci dokumentu asposobem, wjaki wierni wierz wdzieo wsppracy Matki Boej zmisj Odkupienia. Dokument powinien by tak sporzdzony, aby ludzie wierzcy zdali sobie spraw zfaktu, i uczestnicz wmacierzyskim powoaniu Maryi, gdy wypeniaj zadania swego apostolatu dowodzi kard. Suenens. Swoj wypowiedzi kard. Leo Suenens zMechelen na krtk chwil wyama si ze wsplnej linii dziaania europejskiego aliansu. Nawiasem mwic, byoby to faktycznie dziwne, gdyby Belgia, uwaana przez Koci katolicki za kraj owielkim naboestwie do Najwitszej Maryi Panny, publicznie zaja inne stanowisko. Bp Francisco Rendeiro zFaro (Portugalia), przemawiajc wimieniu osiemdziesiciu dwch biskupw, rwnie opowiedzia si za utrzymaniem okrelenia Poredniczka wstosunku do Matki Boej. Jego zdaniem pominicie tego tytuu grozio publicznym skandalem, gdy powszechnie wiadome byo przyjcie tego tytuu do pierwotnego projektu. Bp pomocniczy zLyonu, Ancel, starajc si znale porednie stanowisko, zauway, e opinia publiczna nabiera faszywego
199
mniemania, i Ojcowie Soboru nie oddaj waciwie gbokiej czci Matce Najwitszej. Aby zatrze ten niesuszny pogld, naleaoby jednomylnie zaakceptowa stworzony rozdzia. Biskup prbowa wykaza, e tekst jest wistocie kompromisem, poniewa uywa tytuu Poredniczka bez wsparcia go adnymi argumentami, pozostawiajc wten sposb otwarte drzwi dla dalszych bada. By moe powiedzia tytu Poredniczki mgby zosta wymieniony wraz zinnymi, aby unikn wraenia, i ten jeden jest szczeglnie uprzywilejowany. Abp Garcia y Garcia de Castro zGranady (Hiszpania), przemawiajcy wimieniu osiemdziesiciu biskupw hiszpaskich, owiadczy, e Komisja Teologiczna zupenie przeksztacia tekst, zamiast go adaptowa wniektrych miejscach zgodnie zyczeniami Ojcw. Bp Garcia y Garcia de Castro uwaa rwnie, e oryginalny tytu dokumentu, ktry brzmia: O Bogosawionej Maryi Dziewicy, Matce Kocioa powinien by utrzymany, poniewa nawizywa do papieskich encyklik, wydawanych przez Benedykta XIV, Leona XIII, w. Piusa X, Benedykta XV, Jana XXIII oraz Pawa VI, atake do pism Ojcw Kocioa, wszczeglnoci w. Ireneusza, w. Augustyna iw. Leona Wielkiego. Arcybiskup wyranie podkreli, e zmiana wtytule NMP jest pominiciem doktryny istanowi obraz wstosunku do nauczania papieskiego, atake moe spowodowa osabienie naboestwa do Najwitszej Maryi Panny. Abp Jzef Gawlina, dyrektor polskiego hospicjum wRzymie, powiedzia, e szczeglna cze oddawana Maryi nie stanowi adnej przeszkody dla ekumenizmu, od kiedy Marcin Luter owiadczy wroku 1533 (dugo po swym zerwaniu zRzymem), i posta Najwitszej Maryi Panny nigdy nie jest do wychwalana. Czytajc dalej dysertacj Lutra na temat Magnificat, arcybiskup przytoczy sowa rozprawy: Co moe by Jej (Maryi) milsze, ni to, e przez Ni czowiek moe doj do Boga, atake przez Ni nauczy wierzy wBoga iufa Mu Maryi nie zaley na tym, aby przychodzi do Niej, lecz aby przez Ni przyj do Boga. Cztery dni pniej arcybiskup umar nagle na atak serca.
200
Moderatorzy uwaali, e dwa dni dyskusji nad tym rozdziaem to czas wystarczajcy dla podjcia decyzji. Ztrzydziestu interwencji odczytanych wczasie kongregacji generalnych 16 i17 wrzenia 1964 roku wynika jasno zdecydowany podzia na dwie due grupy Ojcw, przeciwstawiajcych si ibronicych tytuw Matka Kocioa iPoredniczka. Biorc pod uwag, e ten podzia moe zniweczy wszystkie inne ustalenia, o. Bali spotka si zkard. Fringsem ipoprosi go owystpienie nastpnego dnia wobec zgromadzenia soborowego, aby przyspieszy akceptacj tekstu na zasadzie kompromisu. Kard. Frings wyrazi zgod. Wswoim przemwieniu powiedzia, e rozdzia oNajwitszej Maryi Pannie nie zawiera niczego, co byoby niezgodne zwiar katolick albo co uraaoby prawa braci oddzielonych. Jego zdaniem tekst oferowa wyporodkowan drog midzy przeciwstawnymi opiniami i wpewnej mierze moe by uwaany za rozwizanie kompromisowe. Zaznaczy te, e trudno byoby zmieni tre dokumentu, do czego potrzebna jest przewaga 2/3 gosw. Dlatego, jak powiedzia kard. Frings, konieczne jest, aby kady powici swoje wasne idee, nawet jeli s bardzo suszne izatwierdzi schemat, ktry uwzgldni niektre uwagi zgaszane wczasie debaty. Teolodzy mog uy tego tekstu jako punktu wyjcia dla dalszych, gbszych studiw nad doktrynami, ktre nie s jeszcze do koca jasne ilepiej rozwin te, ktre przedyskutowano owiadczy kard. Frings. Nastpnie zabra gos kard. Alfrink zHolandii, ktry reprezentujc wswoim przemwieniu opini stu dwudziestu czterech Ojcw swego wasnego kraju oraz Afryki, Ameryki aciskiej, Niemiec iWoch oraz kilku innych krajw powtrzy generalnie argumenty kard. Fringsa, lecz doda, e tytu Poredniczka wywouje zbyt wiele wtpliwoci idlatego nie naley na nalega. Bp Laureano Castn Lacoma zSigenzaGuadalajahara (Hiszpania), wystpujc wimieniu osiemdziesiciu Ojcw, owiadczy, i Koci jest rodzin, tytu rozdziau powinien wic brzmie O Bogosawionej Maryi Dziewicy, Matce Kocioa, tak jak to proponowano pierwotnie. Bp Castn Lacoma osobicie
201
nie widzia powodw, dla ktrych Komisja Teologiczna miaaby kasowa tytu poprzedni. Wobec zwielokrotnionych zastrzee tekst zosta odesany do Komisji Teologicznej celem ponownego przeredagowania. Oprcz wypowiedzi ustnych Komisja musiaa rozpatrzy te uwagi zgaszane na pimie, take te, ktre nadeszy po otwarciu Sesji Trzeciej. Kiedy prace zostay zakoczone, abp Maurice Roy zQuebecku poinformowa Ojcw, e rozdzia zostanie poddany pod gosowanie. Wydarzenie to miao miejsce 29 padziernika. Dokument uzyska 1559 gosw pozytywnych, 521 pozytywnych zzastrzeeniami i10 negatywnych. Wymagana wikszo 2/3 gosw zostaa uzyskana io. Bali uwaa, e autorem tego sukcesu by kard. Frings. Trzy tygodnie pniej, 18 listopada, tekst zosta poddany ponownemu gosowaniu, po uwzgldnieniu uwag wypywajcych z 521 gosw. Gdy zadano zgromadzeniu pytanie, czy takie rozwizanie wzakresie zgoszonych zastrzee jest zadowalajce, 99% obecnych powiedziao tak. Abp Roy wyjani, e cho nie zastosowano tytuu Matka Kocioa, to jednak odnosi si do tego art. 53 konstytucji, ktry stwierdza: Koci katolicki pouczony przez Ducha witego darzy J (Maryj) synowskim uczuciem i czci jako matk najmilsz. Kontrowersyjne miano Poredniczki znalazo si wart. 62 konstytucji, zgodnie zpropozycj kard. Ruffiniego, bp. Ancela oraz innych Ojcw. Artyku ten gosi: Dlatego to do Bogosawionej Dziewicy stosuje si wKociele tytuy: Ordowniczki, Wspomoycielki, Pomocnicy, Poredniczki. Rozumie si jednak te tytuy wtaki sposb, e niczego nie ujmuj one ani nie przydaj godnoci iskutecznoci dziaania Chrystusa, jedynego Porednika. adne bowiem stworzenie nie moe by nigdy stawiane na rwni ze Sowem Wcielonym iOdkupicielem Ot Koci nie waha si jawnie wyznawa takiej podporzdkowanej roli Maryi. Profesor Oscar Cullmann, go Sekretariatu ds. Jednoci Chrzecijan, wystpi pod koniec Soboru na dugiej konferencji prasowej, wczasie ktrej powiedzia midzy innymi: Nie moemy po-
202
min milczeniem rozczarowania, jakiego dowiadczylimy, widzc tytu Poredniczka, ktry zosta udzielony Maryi Tekst dotyczcy Maryi po dugich dyskusjach znalaz si ostatecznie wkocowym rozdziale Konstytucji dogmatycznej oKociele, co miao rzekomo osabi wydwik mariologiczny. Wrezultacie kult Maryjny zosta wzmocniony, poniewa rozdzia w zawiera kulminacj wszystkiego, co byo do powiedzenia oKociele. Prof. Cullmann zaobserwowa te fakt, e wwietle ceremonii oddajcych cze Matce Boej, ktre miay miejsce wtrakcie Soboru, atake owiadcze wydawanych zarwno przez Jana XXIII, jak iPawa VI, naley stwierdzi, e Mariologia wtrakcie Soboru generalnie zostaa zintensyfikowana do stopnia, ktry nie mieci si wekumenicznych tendencjach protestanckich atake wodniesieniu do Biblii. Nasze oczekiwania wtej kwestii nie zostay spenione Oczywiste jest mwi dalej prof. Cullmann e nie spodziewalimy si odrzucenia przez Sobr sedna pobonoci katolickiej. Jednake oczekiwalimy osabienia nacisku, kadzionego na osob Maryi. Nie dotyczyo to jednak wadnym przypadku jakiej zmiany wpodstawowych odniesieniach do Maryi Dziewicy. Tak jak nie powiody si starania pewnych k, zmierzajce do osabienia roli Maryi, tak te upad pomys zredukowania tekstu, mwicego oMatce Boej ostatecznie nowy rozdzia by o jedn trzeci duszy ni projekt pierwotny.
tekst nie by poddawany tak wielu zmianom jak ten, ktry powicony zosta wolnoci religijnej. Zanim zatwierdzono go jako deklaracj 7 grudnia 1965 roku, czyli wprzeddzie zakoczenia Soboru, przedkadano Ojcom sze rnych projektw. Jeden zbiskupw amerykaskich powiedzia, e bez ich pomocy dokument nigdy nie doczekaby si uchwalenia. Orygina projektu (pierwszy szkic) Konstytucji dogmatycznej oKociele, odrzucony przez Sobr pod koniec Sesji Pierwszej pod
ADEN
Wolno religijna
Wolno religijna
203
presj przymierza europejskiego, zawiera krtki rozdzia pt. O stosunkach pomidzy Kocioem iPastwem. Rozdzia ten zosta usunity zdokumentu przez Komisj Koordynacyjn na jej pierwszym posiedzeniu wstyczniu 1963 roku. Wydarzenie to sprawio pewn przykro Ojcom Soboru, zwaszcza tym, ktrzy reprezentowali Stany Zjednoczone Ameryki Pnocnej. Bp pomocniczy Primo Gasbarri zVelletrii (koo Rzymu) zwrci uwag na usunicie rozdziau wczasie drugiego spotkania Sesji Drugiej iobstawa przy powrceniu do sprawy, poniewa uwaa, e bya ona cile zwizana zmisj Kocioa. Soborowe owiadczenie wtej sprawie byo tym bardziej konieczne, eby odeprze ataki propagandy skierowanej przeciw Kocioowi oraz wyjani jego pozycj wkrajach, gdzie by przeladowany. Bp Ernest Primeau zManchester otwarcie wyrazi zgodno pogldw zbp. Gasbarrim. Jego zdaniem tekst powinien ukaza podstawowe zasady stosunkw midzy Kocioem aPastwem. W wywiadzie, ktrego udzieli mi bp Primeau dla Wiadomoci Sowa Boego, pogld ten zosta przedstawiony szerzej: Nie sdz, aby Sobr mia wchodzi wszczegy dotyczce stosunku pomidzy pastwem aKocioem wrnych czciach wiata ale oglne zasady powinny by ustalone. Jako przykady biskup wymieni wolno sumienia poszczeglnych ludzi oraz wolno dla dziaalnoci misyjnej Kocioa. Dalej mwi, e sprawa jest moe mniej znaczca wtakich krajach jak Hiszpania czy Wochy, lub nawet wAnglii, co jest nieco dziwne, poniewa jest to rejon pluralistycznej spoecznoci. Lecz wUSA protestancka inteligencja zawsze domaga si definitywnego ustalenia relacji pastwoKoci. Wielu Ojcw Soboru kontynuowa biskup obawia si takiej konkretnej deklaracji, poniewa czuj, e jest to sprawa kontrowersyjna. Lecz przecie nie jestemy tu po to, aby zatwierdzi pieczci status quo. Istniej wzy, ktre trzeba przeci. Na soborowej sali obrad gos zaj abp Lawrence Shehan zBaltimore, przemawiajc wimieniu ponad dwustu biskupw USA.
204
Arcybiskup stwierdzi, e sprawa Kocioa ipastwa jest wcaoci zbyt wana izbyt delikatna, by traktowa j pobienie, prawie przy okazji dyskusji nad apostolstwem ludzi wieckich. Abp Shehan mia na myli rozdzia trzeci: O laikacie, umieszczony wprojekcie Konstytucji dogmatycznej oKociele. Sprawa wymaga pieczoowitego potraktowania stwierdzi mwca dotyczy to nie tylko laikatu, lecz caego Kocioa. Cho wolno religijna bya zaledwie jednym zaspektw relacji Kocipastwo, by to jednak zpewnoci problem szczeglnie wany. Deklaracja Soboru wtej sprawie stanowia konieczny krok, nim Koci katolicki mgby powanie zaangaowa si wruch ekumeniczny. Takie owiadczenie, stwierdzajce, e Koci katolicki oficjalnie uznaje prawa wyznawcw innych religii, byoby odebrane jako test katolickiej szczeroci istanowioby podstaw dla dalszych kontaktw. Dlatego te Sekretariat kard. Bei, natychmiast po jego zaoeniu w1960 roku, przystpi do pracy, przygotowujc projekt dokumentu otytule Wolno wyznania. Projekt ten zosta przestudiowany przez Centraln Komisj Przygotowawcz wczerwcu 1962 roku, apniej ponownie przez Komisj Koordynacyjn wczasie jej pierwszego spotkania wstyczniu 1963 roku, po zamkniciu Sesji Pierwszej Soboru. Komisja Koordynacyjna upowania Sekretariat do wczenia do projektu dokumentu owolnoci wyznania wszystkich potrzebnych materiaw, znajdujcych si wprojekcie Konstytucji oKociele. Zrewidowany przez kard. Be tekst by gotowy do prezentacji przed zgromadzeniem soborowym, zanim otworzono Sesj Drug. Lecz poniewa projekt zawiera aspekty doktrynalne, arozdzia dotyczy stosunkw Kocipastwo, znajdowa si waciwie wkompetencjach Komisji Teologicznej. Komisja ta musiaa rozdzia zatwierdzi przed poddaniem tekstu pod ogln dyskusj. Powstaa wten sposb zwoka spowodowaa spekulacje prasy, sugerujcej, i kard. Ottaviani, przewodniczcy Komisji Teologicznej, rozmylnie blokuje dokument. Sytuacja wyjania si, gdy tekst dotyczcy wolnoci wyznania uzyska potwierdzenie Komisji Teologicznej.
Wolno religijna
205
Kard. Bea ijego sekretariat zdecydowali si zaprezentowa tekst jako rozdzia pity dokumentu oekumenizmie, ktrego projekt zosta ju rozprowadzony midzy Ojcami. Obawiano si bowiem, e jako oddzielna deklaracja moe mie utrudnion akceptacj. Tytu rozdziau brzmia: O wolnoci religijnej, arozdano go Ojcom Soboru 19 listopada 1963 roku. Kard. Ritter zSt. Louis, Missouri (USA), wygaszajc mow dzie wczeniej, powiedzia, e on sam rozpatruje wolno religijn jako podstaw iwarunek wstpny dla ekumenicznych kontaktw zinnymi odamami wiary chrzecijaskiej . Kardyna wzywa do wydania jednoznacznej deklaracji owolnoci wyznania oraz doda, e bez niej wzajemne zaufanie bdzie niemoliwe, apowany dialog wykluczony. Wyraa te przy okazji pogldy innych biskupw amerykaskich, mwic, e taka deklaracja powinna uwzgldnia absolutn wolno aktu wiary, godno osoby ludzkiej, nietykalno jej sumienia oraz okrelenie zupenego braku kompetencji wadz wieckich wosdzaniu spraw Ewangelii Chrystusa, atake jej interpretacji. Deklaracja taka powinna te podkrela cakowit niezaleno Kocioa od pastwa wkwestii wypeniania jego posannictwa. Raport na temat rozdziau pitego odczytany zosta nastpnego dnia przez bp. de Smedt zBelgii. Owiadczy on obecnym, e Komisja Teologiczna starannie zbadaa tekst oraz poczynia gruntowne, poyteczne obserwacje isugestie. Nastpnie wyliczy cztery gwne przyczyny, dla ktrych wielu Ojcw Soboru usilnie prosio, aby Sobr otwarcie wyrazi iproklamowa prawo czowieka do wolnoci wyznania religijnego: 1. Koci musi naucza ibroni praw religijnej wolnoci, poniewa jest to jedna zprawd powierzonych jego opiece przez Chrystusa. 2. Koci nie moe milcze dzisiaj, kiedy prawie poowa ludzkoci jest naraona na pozbawienie jej prawa do wolnoci religijnej przez rne formy materialistycznego ateizmu. 3. Koci, uywajc wiata prawdy, musi pokaza ludziom, jak y wpokoju ze wspbrami wczasach, gdy ludzie na caym
206
wiecie wyznaj rne religie lub te s areligijni. Wszyscy oni chc y razem, spokojnie wjednej rodzinie ludzkiej. 4. Wielu niekatolikw ywi niech wobec Kocioa lub podejrzewa go opewnego rodzaju machiawelizm, wsytuacji, gdy Koci domaga si wolnego dostpu do religii, jeli katolicy s mniejszoci wdanym kraju, aneguje prawo do tej samej wolnoci, kiedy katolicy stanowi wikszo. Bp De Smedt przedstawi pojcie wolnoci religijnej jako prawo ludzkiej osoby do wolnego wykonywania praktyk religijnych zgodnie zsumieniem inaczej niepodleganie sile zewntrznej wkwestii osobistej relacji Boga iczowieka. Wyrazi przekonanie, e caa sprawa moe zosta przedyskutowana, poddana gosowaniu izatwierdzona przed kocem Sesji Drugiej Soboru. Bdziemy pracowa wdzie iwnocy zadeklarowa na zakoczenie. Kard. Lger zMontrealu zauway jednak, e podczas gdy projekt oekumenizmie dotyczy jednoci chrzecijan, wolno religijna jest doktryn, odnoszc si do wszystkich religii. Std te kwestia wolnoci wyznania powinna by ujta woddzielnym dokumencie. Nastpnego dnia kard. Meyer zChicago zaprezentowa zupenie odmienny punkt widzenia. Sprawa wolnoci religijnej, zdaniem kardynaa, bya blisko zwizana zarwno zteori, jak ipraktyk ekumenizmu. Tote wnioskowa on oumieszczenie tekstu wrozdziale pitym dokumentu mwicego oekumenizmie. Przypuszczam, e przedstawiam punkt widzenia wielu biskupw, zwaszcza hierarchii USA. Mimo rnicy pogldw daa si zauway zdecydowana opozycja wstosunku do rozdziau pitego. Wtej sytuacji moderatorzy przesunli termin gosowania nad t kwesti. Kard. Bea by ostatnim mwc kongregacji generalnej, ktra 2 grudnia 1963 roku koczya robocze dziaania Sesji Drugiej Soboru. Obawiajc si niezadowolenia wrd biskupw iekspertw, niesusznie obwiniajcych konserwatystw owstrzymywanie gosowania, rozwanym idostojnym tonem poinformowa zebranych, e jedyn przyczyn, dla ktrej nie przeprowadzono
Wolno religijna
207
gosowania, by brak czasu. Nie istniej adne inne przyczyny zapewni. Po czym doda: Powinnimy by wdziczni wielebnym kardynaommoderatorom, e oto mamy moliwo przedyskutowania trzech innych rozdziaw. Nowi prorocy zniszczenia izagady, jak zostali nazwani przez anonimowego biskupa wczasopismie America, po zakoczeniu drugiej sesji wysunli oskarenia oprzeszkadzanie, hamowanie ibrudne gry wkomisji, jako powd niepoddania rozdziau owolnoci religijnej pod dyskusj. Na obron biskup cytowa powody podane przez kard. Be, ktry stwierdzi, e prawdziw przyczyn by brak czasu. Doda on take, e nikt zobecnych nie mgby powanie wysuwa oskare owiadome opnianie. A jednak wiadome opnianie miao miejsce. Przyznali si do tego sami moderatorzy. Kard. Suenens uczyni to wniedziel, 1 grudnia 1963 r., dzie przed wystpieniem kard. Bei. Podczas wykadu, ktry prowadzi wKanadyjskim Kolegium Papieskim, wyjani, e moderatorzy mogli upiera si przy przegosowaniu wczasie Sesji Drugiej rozdziau czwartego ojudaizmie irozdziau pitego owolnoci religijnej, lecz sami odstpili od tego pomysu. Doszli do wniosku, e atmosfera ostatnich doniesie prasowych nie sprzyja zakoczeniu dyskusji, ie lepszym czasem dla przegosowania obydwu rozdziaw bdzie pocztek Sesji Trzeciej. Zgodnie ztym owiadczeniem moderatorzy powrcili do dyskusji nad deklaracj owolnoci wyznania religijnego 23 wrzenia 1964 roku, wdziewi dni po otwarciu Sesji Trzeciej. Bp De Smedt ponownie zaprezentowa projekt, informujc, e wprzerwie midzy sesjami wpyno okoo trzysta osiemdziesit pisemnych uwag, dotyczcych projektu, ktre zostay bardzo starannie przestudiowane przez Sekretariat ds. Jednoci Chrzecijan. Nowy tekst wymaga jednak dalszych ulepsze wwielu punktach, poniewa sprawa wolnoci wyznania nie bya nigdy przedmiotem wypowiedzi Soboru Ekumenicznego. Naley zaznaczy, e zrewidowany tekst nie by rozdziaem pitym Dekretu oekumenizmie, lecz stanowi projekt odrbnej deklaracji.
208
Trzej amerykascy kardynaowie zabierali gos wpierwszym dniu debaty Sesji Trzeciej. Pierwszym by kard. Richard Cushing zBostonu. Przemawiajc wimieniu prawie wszystkich biskupw USA owiadczy, e deklaracja na temat wolnoci religijnej generalnie nadaje si do zaakceptowania. Wyrazi te nadziej, e wniesione uwagi polepsz tekst, zamiast go osabia. Podkreli rwnie wielkie znaczenie faktu, i przez t deklaracj Koci ukazuje si wnowoczesnym wiecie jako lider idei wolnoci wolnoci czowieka wolnoci obywatelskich zwaszcza wkwestii religii. Doda poza tym, e tre obecnej deklaracji jest waciwa, dobrze przygotowana iodpowiednia dla naszych czasw. Kard. Ritter zSt. Louis nawiza do wolnoci religijnej jako naturalnego prawa kadego czowieka, jednego zaspektw naturalnej, ludzkiej wolnoci prawdy upewnionej, ktra moe by ograniczona tylko dla wsplnego dobra spoeczestwa. Odnis si natomiast krytycznie do dowodw przedstawionych na rzecz wolnoci religijnej. Powiedzia, e nie s one podane tak jasno, jak sama tre deklaracji. Dlatego te sugerowa, aby je usun zdokumentu, jako e sednem sprawy jest zadeklarowanie swobody wyznania religijnego, anie przeprowadzanie dowodw. Taki zabieg uprociby dokument izwikszy jego efektywno. Istniaa te, zdaniem mwcy, obawa, e Ojcowie odrzucajc proponowane argumenty odrzuc ca deklaracj. Ztego powodu kard. Ritter zwrci si do moderatorw zprob oprzeprowadzenie dwch oddzielnych gosowa. Kard. Meyer zChicago powiedzia, e deklaracja powinna by zaakceptowana, poniewa uwydatnia najnowsze nauczanie papieskie i wyjania tradycyjn doktryn. Jest to wszystko niemiernie wane, albowiem wspczesny czowiek potrzebuje ze strony Kocioa takich stwierdze, ktre by wzmacniay poczucie religijnej swobody. Przez afirmacj wolnoci osoby Koci moe wykaza, e prawda religii polega na dobrowolnym, wielkodusznym podporzdkowaniu si czowieka Stwrcy. Ta afirmacja wolnoci rodzaju ludzkiego jest te ponadto podstaw dialogu zniekatolikami. Byo-
Wolno religijna
209
by to niezbdne preludium konkludowa kard. Meyer jeli chcemy, eby wiat akceptowa to, co mamy do powiedzenia. Kard. Silva Henriquez zSantiago de Chile, przemawiajc wimieniu pidziesiciu omiu biskupw Ameryki aciskiej, stwierdzi, e wielka warto deklaracji polega rwnie na tym, e nie jest ona rozdziaem innego projektu, lecz niezalenym dokumentem, przeznaczonym dla kadego czowieka. Jest to jeden ze szczeglnych powodw naszej akceptacji tekstu. Kardyna doda te, e nie moe by mowy oruchu ekumenicznym wAmeryce aciskiej, pki chrzecijanie niekatoliccy nie przekonaj si onaszym szczerym uznaniu dla wolnoci iobronie jej podstaw. Nastpnym mwc by kard. Ottaviani. Stwierdzi on, e deklaracja ogasza zasady, ktre zawsze byy uznawane, amianowicie, e nie mona uywa przemocy wkwestii przekona religijnych. Doda jednak, e wtekcie znajduj si przesadne sformuowania wrodzaju naley odda honor tym, ktrzy s posuszni swemu sumieniu. Wedug kardynaa lepsze byoby okrelenie, i takie osoby zasuguj na tolerancj, szacunek imio bliniego. Zasada, e kady ma prawo i za gosem swego sumienia, moe stwarza faszyw sugesti, i sumienie nigdy nie staje przeciw Prawu Boemu dowodzi kardyna. Zdaniem mwcy brakowao wtekcie wyranego iuroczystego stwierdzenia na temat istnienia pierwszorzdnego iprawdziwego prawa do religijnej wolnoci, ktre obiektywnie naley do wyznawcw prawdziwie objawionej religii. Prawo takie, jak wyjani kardyna, mogo by jednoczenie obiektywne isubiektywne, podczas gdy dla tych, ktrzy s wbdzie, jest tylko prawem subiektywnym. Kardyna stwierdzi te, e bardzo powany problem stanowi zapewnienie kadej religii wolnoci propagowania wasnych idei. Mogoby to spowodowa szkody wnarodzie, ktry wyznaje jedn religi katolick owiadczy kard. Ottaviani. Doda rwnie, e katolicki Sobr ekumeniczny nie moe ignorowa faktu, i prawa prawdziwej religii oparte s nie tylko na prawach natu-
210
ralnych, lecz take ito wwikszym stopniu na prawach wynikajcych zObjawienia. Kard. Ruffini zPalermo zwrci uwag na fakt, e cho jest jedna prawdziwa religia, to wiat tonie wmroku iwbdzie, idlatego niezbdne s tolerancja oraz cierpliwo. Takie rozrnienie powinno by wprowadzone w tekcie, wprzeciwnym bowiem przypadku Sobr podpisze si pod religijnym indyferentyzmem ideklaracja owolnoci wiary nie powie wicej ni Powszechna Deklaracja Praw Czowieka wydana przez ONZ w1948 r. Z pewnych stwierdze wtekcie wynika mwi dalej kard. Ruffini e pastwo nie jest uprawnione do faworyzowania jakiejkolwiek religii; wtakim przypadku papieskie konkordaty zWochami, Hiszpani iRepublik Dominikany wymagayby zrewidowania. Kard. Quiroga y Palacios zSantiago de Compostella (Hiszpania) wezwa do cakowitego przeredagowania tekstu. Wedug jego oceny ze stylu ijzyka dokumentu przebija skonno do unii zbrami oddzielonymi, przy czym nie bierze si wystarczajco pod uwag niebezpieczestwa, na jakie naraona jest wiara katolicka. Kardyna oceni, i tekst wypeniony jest dwuznacznociami, anowe doktryny traktowane s wsposb uprzywilejowany ze szkod dla doktryny tradycyjnej. Wtej sytuacji Sobr zostaje zaproszony do udzielenia uroczystej aprobaty temu samemu liberalizmowi, ktry tak czsto jest potpiany przez Koci. Kard. Jos Bueno y Monreal zSevilli przyczy si do oceny kardynaa Quirogi y Palacios na temat uytych wtekcie dwuznacznoci. Stwierdzi on, e tylko religia katolicka uzyskaa od Chrystusa polecenie nauczania wszystkich narodw. Std jasny wniosek, e adna inna nie ma prawa propagowa swych zasad. W sferze spoecznej mwi kard. Jos Bueno kada wolno ma swoje ograniczenia, ktre wynikaj zpraw iwolnoci innych ludzi. Prawo nauczania rnych religii ma sens, jak utrzymywa kardyna, gdy s ludzie, ktrzy chc tego nauczania sucha, nigdy przeciwnie. Ci, ktrzy nie ycz sobie akceptowania propagandy faszywej religii lub
Wolno religijna
211
moralnie szkodliwego nauczania, maj bez wtpienia prawo domaga si, aby taka publiczna propaganda bya niedozwolona. Bp Smiljan Cekada ze Skopje (Jugosawia) zwrci uwag na fakt, e wolno religijna jest podstawowym problemem spoecznym dla milionw ludzi, poniewa wiele krajw znajduje si wniewoli komunizmu. Zaproponowa, aby Sobr Watykaski II poprosi ONZ oprzypomnienie rzdom na caym wiecie oich obowizku respektowania prawa do wolnego wyznawania religii. Gdy dobiega koca pierwszy dzie dyskusji nad Deklaracj owolnoci religijnej, wiadomo ju byo, e nie jest to sprawa, zktr Sobr poradzi sobie szybko. Nastpnego dnia kard. Knig zWiednia powiedzia, e deklaracja oglnie moe by zaakceptowana wistniejcej postaci, lecz nie moe milcze na temat tragicznej sytuacji krajw, ktrych mieszkacy nie mog cieszy si wolnoci osobist. Nastpny zmwcw, kard. Browne, stwierdzi, e deklaracja nie moe by zatwierdzona wobecnej formie. Tego samego zdania by abp Parente, rwnie czonek Kurii Rzymskiej. Wedug niego deklaracja usiowaa podporzdkowa prawa Boe prawom czowieka. Owiadczy, e jest to niefortunna sugestia, aby Koci uy swojej szczeglnej funkcji nauczania przy pomocy Soboru, proklamujc zupen wolno religijn. O. Aniceto Fernandz, genera zakonu dominikanw, stwierdzi, e tekst wymaga dokadnego przepracowania, poniewa jest zbyt naturalistyczny. Natomiast bp Carlo Colombo, dziekan Wydziau Teologicznego Wyszego Seminarium Duchownego wMediolanie, podkreli wielkie znaczenie deklaracji, nie tylko ze wzgldu na jej praktyczne konsekwencje, lecz zwaszcza ze wzgldu na jej ocen przez osoby wyksztacone, ktre bd j traktoway jako paszczyzn porozumienia. Wswoim wystpieniu wzywa do dalszego rozwoju prac nad tekstem, zwaszcza jego doktrynalnym sensem, szczeglnie wkwestii podstawowych zasad doktryny katolickiej wodniesieniu do wolnoci osobistej. Zasadniczo stwierdzi bp Colombo tekst wpro-
212
wadza nowe zastosowania niezmiennych zasad. Wystpienie bp. Colombo miao szczeglne znaczenie ze wzgldu na fakt, e by on osobistym teologiem Papiea Pawa VI. Zaraz po wypowiedzi bp. Colombo zamknito dyskusj przez gosowanie. Jednak na nastpnym zgromadzeniu generalnym czterech mwcw poruszyo znw ten temat, wystpujc wimieniu okoo siedemdziesiciu Ojcw Soboru. Kadli oni nacisk na znaczenie tekstu, twierdzc, e okrelenie dokumentu jako deklaracji jest niewystarczajce. Nalegano, aby tekst zawiera doktrynalne zasady wolnoci religijnej. W tym momencie dyskusja na ten temat dobiega koca iraz jeszcze Sekretariat ds. Jednoci Chrzecijan zaj si przygotowywaniem nowego projektu. Bya to ju jego trzecia wersja. Jak si okazao nie ostatnia. Nim dokument ostatecznie zatwierdzono, powstay jeszcze wersje czwarta, pita iszsta.
nia 1960 roku, trzy miesice po zaoeniu Sekretariatu ds. Jednoci Chrzecijan ida mu wwczas wyrane, ustne polecenie wsprawie przygotowania specjalnego projektu dokumentu soborowego, mwicego ojudaizmie. Projekt by gotowy do przedstawienia Centralnej Komisji Przygotowawczej wczerwcu 1962 roku, lecz Komisja go nie przyja. Jak pniej wyjania ten fakt kard. Bea, stao si tak nie zpowodu idei czy doktryn, zawartych wprojekcie, lecz zpowodu wczesnych niekorzystnych okolicznoci politycznych. Te szczeglne okolicznoci polegay na tym, e pewien czonek wiatowego Kongresu ydw zasugerowa prasie, e mgby wzi udzia wSoborze Watykaskim II jako oficjalny obserwator. Tymczasem wtej sprawie nie podj adnej oficjalnej akcji ani wiatowy Kongres ydw, ani Sekretariat ds. Jednoci Chrzecijan. Gdyby autor tego owiadczenia by Amerykaninem lub Europejczykiem, sprawa nie nabraaby takiego rozgosu. Jednake
Judaizm iislam
APIE JAN XXIII przyj na prywatnej audiencji kard. Be 18 wrze-
Judaizm iislam
213
czowiek ten pochodzi zIzraela ipracowa wMinisterstwie ds. Religii. Histori t natychmiast podchwycia prasa arabska Watykan zosta oskarony oustanawianie trwaych, politycznych powiza zIzraelem. Std te nie by to dobry czas na omawianie irealizacj projektu dokumentu ojudaizmie. Jedyn wzmiank na temat ydw uczyni wczasie Sesji Pierwszej bp Mndez Arceo zMeksyku. Byo to 6 grudnia 1962 roku, dwa dni przed zakoczeniem sesji. Biskup podpowiedzia, e Sobr powinien okreli stosunki midzy Kocioem katolickim aydami. W kocu tego samego miesica kard. Bea wysa dugi raport wtej sprawie, skierowany do Ojca w. Jana XXIII. Wraporcie tym kardyna podkreli, e jedyn kwesti, jak Sobr mgby opracowa wdokumencie na temat judaizmu, mogaby by sfera czysto religijna. Zauway przy tym, e wten sposb nie powstaoby niebezpieczestwo wcignicia Soboru wsprawy nieczyste politycznie, wyrastajce zsyjonizmu czy te ze stosunkw midzy narodami arabskimi apastwem Izrael. Papie Jan XXIII wodpowiedzi na raport kard. Bei odpowiedzia wasnorcznie pisanym listem zdnia 23 grudnia 1962 roku. Pisa w nim: Dokadnie przestudiowalimy raport kard. Bei izgadzamy si znim absolutnie co do wagi sprawy iodpowiedzialnoci, ktr naley wzi pod uwag. Wobec takiego stanowiska Papiea Sekretariat ds. Jednoci Chrzecijan rozpocz prac nad projektem, starajc si nada mu szybko ostateczny ksztat. Wefekcie uzyskano tekst otytule Dokument o cile religijnych stosunkach pomidzy katolikami aydami. Poza tym dokumentem nie podjto jednak adnego oficjalnego dziaania, a do mierci Jana XXIII wpocztkach czerwca 1963 roku. Po owiadczeniu Pawa VI, e Sobr bdzie kontynuowany, kard. Bea wysa ostateczny tekst projektu do Komisji Koordynacyjnej. Byo to wkocu czerwca 1963 roku. Lecz do 8 padziernika 1963 roku, wtrzy tygodnie po otwarciu Sesji Drugiej Soboru, Komisja Koordynacyjna wci nie podejmowaa adnych
214
decyzji wsprawie rozprowadzenia projektu pomidzy Ojcami, ani co do sposobu, wjaki miaby by on zaprezentowany. Dnia 8 listopada 1963 roku Sekretariat ds. Jednoci Chrzecijan wyda komunikat stwierdzajcy, e tego dnia rano Ojcowie Soboru otrzymaj projekt dokumentu, dotyczcego postawy katolikw wstosunku do niechrzecijan, azwaszcza ydw. Koomunikat informowa, i projekt naley traktowa jako rozdzia czwarty dekretu oekumenizmie. Komunikat podawa dalej, e dokument nie powinien by traktowany ani jako prosyjonistyczny, ani te jako antysyjonistyczny, poniewa s to kwestie polityczne inie nale do spraw religii. Dodano te, e tekst nie moe stanowi uytku jako dokument podsycajcy wanie polityczne po ktrejkolwiek ze spierajcych si stron, albowiem nie jest to zgodne zintencjami osb, ktre go uoyy iprzedstawiaj Soborowi. W komunikacie podano te wane stwierdzenie, mwice, e udzia przywdcw ydowskich wukrzyowaniu Chrystusa nie wyklucza wsplnej winy caego rodzaju ludzkiego Osobista wina przywdcw ydowskich nie moe by przeniesiona na cay Nard ydowski ani wczasach Chrystusa, ani dzi. Dlatego te dokument gosi, e byoby niesprawiedliwe oskara ydw jako nard oBogobjstwo lub uwaa go za przeklty przez Boga. Mimo tak istotnych treci sam tytu dokumentu by mylcy. Zdawa si zapowiada rozpatrzenie stosunku katolikw do niechrzecijan wsensie oglnym, podczas gdy faktycznie zaj si wycznie kwesti ydowsk. Dnia 12 listopada 1963 roku zorganizowaem konferencj prasow dla Zachariasza Shustera, dyrektora filii europejskiej Amerykaskiego Komitetu ydowskiego. Wczasie wywiadu nazwa on podjcie dyskusji nad stosunkami midzy katolikami iydami z pewnoci jednym znajwaniejszych momentw whistorii judaizmu. By przekonany, e ydzi obecnej generacji maj szczcie by wiadkami tego historycznego kroku, uczynionego przez Koci katolicki. Wcigu trzech lat, jak zauway Zachariasz Shuster, gdy dokument by opracowywany, Watykan siga do pogldw naj-
Judaizm iislam
215
bardziej kompetentnych uczonych iautorytetw religijnych, zarwno chrzecijaskich jak iydowskich. Z ca pewnoci mona stwierdzi mwi dalej Shuster e nie byo takiej grupy wrd wyznawcw judaizmu czy te nurtu tej myli religijnej, ktra by nie przekazaa swego punktu widzenia w odpowiedzi na prob Rzymu. Shuster wyrazi szczeglne zadowolenie zfaktu odrzucenia przekonania ozbiorowej iwycznej winie narodu ydowskiego za ukrzyowanie Chrystusa. Do czasu dyskusji nad poszczeglnymi rozdziaami Sobr pracowa oglnie nad projektem dekretu oekumenizmie, poczwszy od 18 listopada 1963 roku. Gdy przyszed moment rozpatrywania szczegowego dokumentu, pierwszym mwc wdyskusji by kardynapatriarcha Ignace Tappouni zSyryjskiego Patriarchatu wAntiochii. Okreli on jako niefortunny rozdzia traktujcy ojudaizmie. Kardynapatriarcha po prostu stwierdzi, e nie rozumie, dlaczego sekretariat prowadzony przez kard. Be wogle zaprezentowa ten rozdzia, skoro zosta powoany do wzmocnienia jednoci religii nie innych, lecz chrzecijaskich. Zdaniem kardynaapatriarchy Tappouni wrejonach, gdzie chrzecijanie wystpuj wmniejszoci, rozdzia ojudaizmie moe spowodowa niech wobec Kocioa imiejscowej hierarchii. Ze wzgldu na biec sytuacj polityczn, atake ignorancj lub obojtno, dobre intencje Ojcw Soboru mog nie zosta zrozumiane waciwie lub te mog by le zinterpretowane przez opozycyjne frakcje, przynoszc szkod chrzecijastwu. Patriarcha wyrazi obaw, e wyjanienia zawarte wrozdziale mog nie by wystarczajce do uniknicia tego niebezpieczestwa. Kard. Peter Tatsuo Doi zTokio, przemawiajcy wimieniu biskupw japoskich, powiedzia, e tytu rozdziau czwartego powinien brzmie O postawie katolikw wobec judaizmu i innych religii niechrzecijaskich. Wedug kardynaa dokument powinien stwierdza, i Koci katolicki respektuje prawdy zawarte wreligiach isystemach etycznych niechrzecijaskich iwidzi je jako opatrznociowe przygotowanie do chrzecijaskiej drogi ycia.
216
Patriarcha Stephanos ISidarouss zKairu, gowa Koptyjskiego Patriarchatu Aleksandrii, wyrazi przekonanie, e dokument mwicy ochrzecijanach nie moe by miejscem, gdzie porusza si sprawy narodu ydowskiego. Omawianie kwestii judaizmu stanowi zagroenie dla dobra spraw religii chrzecijaskiej, wyznawanej wrnych krajach. Podobnego zdania by patriarcha Maximos IV Saigh, ktry uwaa, e rozdzia ojudaizmie nie powinien znale si wdekrecie dotyczcym ekumenizmu. A gdyby mia jednak zosta utrzymany, zprzyczyn, ktrych nie znam powiedzia patriarcha powinien stanowi odrbny dokument Jeli wspomina si ydw, trzeba by rwnie odnie si do innych religii niechrzecijaskich, na przykad do islamu. Dnia 20 listopada jako pierwszy gos zabra kard. Meyer zChicago. W nadziei reprezentowania pogldw wielu biskupw, zwaszcza amerykaskich, powiedzia, e rozdzia ojudaizmie powinien zosta wtym samym miejscu, czyli jako rozdzia czwarty dekretu oekumenizmie. Kwestie poruszane wtym rozdziale owiadczy s cile zwizane zarwno zteori, jak ipraktyk ekumenizmu. Bp Angelo Jelmini zLugano, przemawiajc w imieniu biskupw szwajcarskich, powiedzia: Dzi, wdobie ateizmu, powinnimy rozmawia nie tylko zydami, ale imuzumanami ize wszystkimi, ktrzy wierz wjedynego Boga. Owiadczy te, e dekret oekumenizmie jest waciwym miejscem, aby poruszy wnim kwesti judaizmu, poniewa schizma pomidzy Synagog aKocioem jest rdem wszystkich innych schizm. Jako e rozdzia ojudaizmie spotka si zpodobnie mieszanym przyjciem co dokument owolnoci religijnej, moderatorzy zdecydowali nie przedstawia go do wstpnego gosowania zuwagi na obaw oodrzucenie. Dalszy cig dyskusji przeniesiono na Sesj Trzeci. Wstosunku do omawianego wyej rozdziau wyranie wyoniy si trzy rodzaje reakcji. Pierwsza: Dlaczego w ogle zajmujemy si kwesti judaizmu? Druga: Czemu sprawa judaizmu wczona jest do dekretu oekumenizmie, ktry dotyczy jednoci chrzecijaskiej? Itrzecia: Czemu by nie doczy do tego rozdzia-
Judaizm iislam
217
u rwnie innych religii niechrzecijaskich? Sekretariat ds. Promocji Chrzecijan oraz Ojcowie Soboru doszli do wniosku, e jedynym rozwizaniem jest utworzenie osobnego dokumentu, niezalenego od dekretu oekumenizmie, wktrym byaby mowa ojudaizmie oraz oinnych religiach niechrzecijaskich, zwaszcza oislamie (religii wyznawanej przez muzumanw). Zaskakujce owiadczenie Pawa VI, wydane pod koniec Sesji Drugiej, mwice oplanowanej pielgrzymce do Ziemi witej, byo genialnym posuniciem, nastawionym na pomoc Ojcom wpokojowym rozwizywaniu problemw. Wczasie tej pielgrzymki Ojciec wity spdzi wikszo czasu wJordanii, kraju arabskim, oraz pewn jego cz wydowskim pastwie Izrael. Stwarzao to wiele okazji, aby okaza muzumanom, e Koci katolicki jest zainteresowany sprawami islamu wrwnym stopniu, co ijudaizmu. Pielgrzymka Ojca witego okazaa si pod tym wzgldem bardzo owocna. Zaledwie wmiesic po powrocie Papiea o. Farhat, mj libaski przyjaciel zRadia Watykan, przekaza mi 17 lutego 1964 roku dziesiciostronicowy raport msgr. Williama Carewa zWatykaskiego Sekretariatu Stanu pt. Islam na rodkowym Wschodzie: impresje Ojca witego zpodry do Palestyny. Raport stwierdza, e poprzez zachowanie Ojca w., jego rozmowy imodlitwy, Papie ukaza muzumanom, ktrym trudno jest rozrni sprawy doczesne iduchowe oraz rozdzieli religi ipolityk, i przyby do Palestyny nie dla innej przyczyny, jak po to, aby odda hod miejscom, gdzie narodzi si, y, umar izmartwychwsta Jezus, dajc zbawienie wiatu. O. Farhat na bieco przekazywa reakcje muzumanw na wizyt Papiea; dowiadczy ich bezporednio jako wysannik Radia Watykan do Ziemi witej, przedstawiajc reportae zpielgrzymki Ojca witego. Jak stwierdzi lata min, abdzie si wci wspomina owizycie chrzecijanina umuzumaskich przyjaci; Papiea wkrlestwie krla Husseina, potomka proroka Mahometa. Na kocu swego sprawozdania o. Farhat uczyni trzy uwagi praktyczne. Po pierwsze, przywoa wystpienie Ojca w. zdnia 12 wrze-
218
nia 1963 roku, kiedy to Pawe VI powiedzia, e Sekretariat ds. Religii Niechrzecijaskich bdzie ustanowiony we waciwym czasie izapyta, czemu by nie uzna, e ten waciwy czas wanie nadszed. Po drugie, o. Farhat zasugerowa, aby muzumascy obserwatorzy zostali zaproszeni do wzicia udziau wSesji Trzeciej Soboru. Zdaniem o. Farhata taki gest poruszyby serca wyznawcw islamu. Po trzecie, zaproponowa plan walki z propagand oskarajc Koci oszataskie intencje wkwestii rozdziau ojudaizmie. Gdyby plan zosta przeprowadzony, ochroniby te Koci katolicki wkrajach islamu przed przykrymi ubocznymi skutkami rozdziau czwartego. Pomys o. Farhat polega na poczeniu wjednym rozdziale kwestii judaizmu oraz islamu. Ten nowy rozdzia mgby posuy jako podstawa dla ewentualnego religijnego dialogu zmuzumanami. Msgr. Carew, podobnie jak o. Farhat, przebywa wJerozolimie wczasie wizyty Papiea irwnie znajdowa si pod wraeniem religijnego szacunku wyranie okazywanego Ojcu w. przez muzumanw. Upewnia zatem o. Farhata, e raport powinien zosta niezwocznie dostarczony Papieowi. Po dokadnym przeczytaniu sprawozdania Pawe VI poprosi, aby sporzdzi kopie dla kard. Paolo Marellego oraz dla Sekretariatu d/s Jednoci Chrzecijan. Dnia 27 lutego 1964 roku sekretariat ten spotka si na sesji plenarnej. Wczasie spotkania poddano analizie wszystkie pisemne iustne propozycje, zoone przez Ojcw Soboru wkwestii rozdziau ojudaizmie. Wynikiem obrad bya nastpujca konkluzja: dokument oekumenizmie powinien omawia jedynie sprawy jednoci wrd chrzecijan. Poprawiony rozdzia ojudaizmie zostanie utrzymany ze wzgldu na wewntrzne powody, na jego wano, na oczekiwania, jakie wzbudza, atake ze wzgldu na specjalne zwizki pomidzy ludem Starego Przymierza iKocioem. Dokument ten powinien zosta zachowany jako dodatek do tekstu oekumenizmie. Wdodatku tym bdzie mowa orelacjach midzy chrzecijanami iniechrzecijanami oglnie, ze szczeglnym uwzgldnieniem islamu.
Judaizm iislam
219
Trzy miesice pniej, wNiedziel Zesania Ducha witego, 17 maja 1964 roku, Ojciec w. zaprosi klerykw studiujcych wRzymie do uczestnictwa wspecjalnej Mszy w., ktr celebrowa wBazylice w. Piotra. Papie zwrci uwag na wysiki czynione przez Koci katolicki, zmierzajce ku zblieniu rozdzielonych chrzecijan oraz ludzi wyznajcych inne religie. Nastpnie Pawe VI powiedzia: W zwizku zt sytuacj chcielibymy przekaza wam osobno pewn wiadomo, majc nadziej, e Duch wity napeni j Swoj moc iwszystkimi Swymi darami. Ot, jak zapowiadalimy wczeniej, ustanowimy tu wRzymie wanie wnajbliszych dniach Sekretariat ds. Religii Niechrzecijaskich. Struktura sekretariatu bdzie podobna do tej, ktr posiada Sekretariat ds. Chrzecijan Oddzielonych, lecz oczywicie funkcje bd inne. Powierzamy t spraw Archiprezbiterowi tej Bazyliki, ktry oprcz mdroci iwielu innych talentw posiada te waciwe kompetencje wsprawach dotyczcych religii na caym wiecie. Archiprezbiterem, oktrym mwi Ojciec w., by kard. Marella, rzymianin zurodzenia, czonek Kurii Rzymskiej, byy nuncjusz papieski wJaponii wczasie II wojny wiatowej, aobecnie przewodniczcy witej Kongregacji, odpowiedzialnej za sprawy utrzymania Bazyliki w. Piotra. Dwa dni pniej, 19 maja, Pawe VI ustanowi formalnie wspomniany Sekretariat ds. Religii Niechrzecijaskich, poddajc go pod wadz kard. Marelliego. Na dwa tygodnie przed otwarciem Sesji Trzeciej, 31 sierpnia 1964 roku, zoy mi wizyt dr Joseph Lichten, dyrektor Midzykulturowego Wydziau Ligi Bnai Brith do Walki ze Zniesawieniem. Wyrazi swoje gbokie zaniepokojenie tym, e zdanie mwice ozdjciu winy z ydw za ukrzyowanie Chrystusa zostao usunite zdokumentu ipodkrela, e jest to akurat najwaniejsza cz opracowania, mwicego ojudaizmie. Dr Lichten spotyka si wtej sprawie zwieloma kardynaami wEuropie, atake wsamym Rzymie. Dowiedziaem si, e kard. Bea przygotowuje specjaln poprawk wkwestii niefortunnej kasa-
220
cji stwierdzenia wdokumencie, ktra zostanie zaprezentowana wczasie obrad Soboru. Podczas 88. kongregacji generalnej, 25 wrzenia 1964 roku, kard. Bea przedstawi raport dotyczcy nowej postaci deklaracji. Problem, wedug kardynaa, polega na tym, czy iwjaki sposb ydzi, jako nard, zasuguj na potpienie iczy s winni mierci Chrystusa Pana. Kard. Bea przeciwstawi si ostro opiniom, jakoby antysemityzm by wynikiem owej winy ydw. Wyjania, e istnieje wiele nie religijnych, lecz narodowych, politycznych, psychologicznych, spoecznych iekonomicznych przyczyn tego zjawiska. W swoim teologicznym wystpieniu kard. Bea powiedzia, e przywdcy Sanhedrynu wJerozolimie byli faktycznie winni mierci Jezusa. Nie oznacza to jednak, e cay nard yjcy za czasw Jezusa, atake pniejsze pokolenia obcione s win za czyn popeniony przez przywdcw wJerozolimie. Kard. Bea powiedzia take, e niewinno ydw jako narodu wczasach Chrystusa jest nawet bardziej aktualna wstosunku do ydw yjcych dzi. Nawet kapani, ktrzy dali mierci Chrystusa, nie byli do koca winni, poniewa sam Chrystus (k 23, 34), atake w. Piotr (Dz 3, 17) iw. Pawe (Dz 13, 27) wswoich pismach stwierdzili, e ludzie ci dziaali bez penej wiedzy oBoskoci Zbawiciela. Koczc swoje wystpienie, kard. Bea poprosi ozwrcenie uwagi na odniesienia uczynione wnowym tekcie, jeli chodzi osprawy islamu. Pierwszym ztrzydziestu czterech Ojcw Soboru, ktrzy zabrali gos wsprawie poprawionego tekstu, by kard. Linart zFrancji, ktry owiadczy, e Ojcowie ze Wschodu kad zbytni nacisk na kwesti polityczn, podczas gdy naley rozpatrywa jedynie aspekt religijny sprawy zekumenicznego iduszpasterskiego punktu widzenia. Kardyna wyrazi swoje zadowolenie ztekstu i al, e nie jest on rozszerzony. Kard. Tappouni uroczycie powtrzy swoje zasadnicze obiekcje, jakie on oraz inni wschodni patriarchowie podnosili wczasie Sesji Drugiej. Uwagi te, jak tumaczy kardyna, nie powinny by odbierane jako obiekcje wstosunku do religii ydowskiej.
Judaizm iislam
221
Przewiduje jednak trudnoci duszpasterskie, zwizane zwprowadzaniem wycie opracowywanego dokumentu. Mog take pojawi si oskarenia skierowane przeciw Soborowi. Patriarchowie czuj si wic odpowiedzialni za uwiadomienie zebranym niewaciwoci deklaracji. Kardyna owiadczy te, e Koci Wschodni zajmuje takie stanowisko zca wiadomoci sprawy inalega, aby Ojcowie dooyli stara, aby deklaracj odwoa. Dokadnie przeciwnego zdania byli kardynaowie: Frings, Lercaro, Lger, Ritter, abp Lorenz Jaeger zNiemiec, bp Pieter Nierman (Holandia) oraz bp Jules Daem (Belgia). Wszyscy oni uwaali, e tekst naley utrzyma iudoskonali. Kard. Knig zWiednia ocenia tekst jako dobry, lecz uwaa, e pewne kwestie powinny by dokadniej opracowane. Kard. Ruffini zPalermo zauway, e skoro dokument mwi oydach imuzumanach, to powinien te wspomnie obuddyzmie ihinduizmie. Kard. Meyer zChicago wzywa do przywrcenia pierwszej wersji tekstu, poniewa wyraniej odrzucaa ona oskarenie ydw oBogobjstwo. Uwaa te, e deklaracja powinna by dokumentem dotyczcym wycznie ydw. Sprawy innych religii, zdaniem kardynaa, byy wane, lecz powinny zosta podjte winnym miejscu. Tego samego dnia, 28 wrzenia, biskupi Niemiec wystosowali owiadczenie za porednictwem swej nowej agencji Katholische Nachrichten Agentur, deklarujc swe poparcie dla soborowego dokumentu ojudaizmie, poniewa jestemy wiadomi ogromnych nieprawiedliwoci popenionych przeciwko ydom wimieniu naszego narodu. 26 wrzenia wczasie watykaskiej konferencji prasowej abp John Heenan zWestmnister, wiceprzewodniczcy Sekretariatu do Spraw Jednoci Chrzecijan, stwierdzi, e kwestia winy ydw za mier Jezusa bya przez wieki wyolbrzymiana wswym znaczeniu. Powiedzia te, e nie wierzy, i wikszo chrzecijan myli oydach, kiedy myli omierci Swego Pana, lecz raczej myli oswoich wasnych grzechach, skoro wierzymy, e Chrystus sta si Ofiar za grze-
222
chy nasze igrzechy wszystkich ludzi chrzecijan iniechrzecijan. Wtym sensie wszyscy s odpowiedzialni za Jego mier. Drugiego dnia dyskusji, 29 wrzenia, kard. Jos Bueno y Monreal zSewilli przywoa sowa Papiea Pawa VI, pochodzce zjego pierwszej encykliki Ecclesiam suam, wktrej Ojciec w. zaprasza katolikw do podjcia dialogu zludmi innych wyzna. Nawizujc do tego faktu, kard. Bueno podkreli, e tym bardziej Sobr nie powinien rezygnowa zdeklaracji dotyczcej judaizmu. Jednak, biorc pod uwag wystpienia przedstawicieli Kociow Wschodnich, mona by, jego zdaniem, unikn niebezpieczestw politycznych, nadajc deklaracji bardziej oglny tytu, na przykad O religiach niechrzecijaskich, nie wspominajc wtytule ojudaizmie. Deklaracja mogaby si zaczyna zaproszeniem Kocioa katolickiego, skierowanym do przedstawicieli wyzna niechrzecijaskich, dotyczcym podjcia dialogu. Nastpnie mona by nawiza do religii judaistycznej oraz islamu oraz wspomnie oreligiach Indii, Chin iJaponii, jak rwnie oglnie oinnych wyznaniach. Deklaracja, wedug propozycji kard. Bueno, powinna zawiera potpienie kadego rodzaju dyskryminacji. Wten sposb wprowadzone zmiany mogyby wyeliminowa trudnoci, na jakie wskazywano wczasie kongregacji generalnych. Sugestie kard. Jos Bueno y Monreal zostay wzite pod uwag. Deklaracja zostaa poddana rewizji wczasie Sesji Trzeciej iotrzymaa tytu O stosunku Kocioa do religii niechrzecijaskich. Tekst wspomina najpierw oglnie religie niechrzecijaskie, anastpnie mwi krtko obuddyzmie ihinduizmie. Islam, jako religia monoteistyczna oraz czsto nawizujca do Pisma witego, potraktowany zosta szerzej. W nastpnej kolejnoci deklaracja zajmowaa si judaizmem, ktremu powicono najwicej miejsca ze wzgldu na szczeglne znaczenie narodu ydowskiego wplanie Zbawienia. Wefekcie tekst wyklucza jakiekolwiek dyskryminacje, zarwno wteorii, jak iwpraktyce. 20 listopada 1964 roku, wczasie ostatniej kongregacji generalnej Sesji Trzeciej podjto gosowanie nad poprawionym tek-
Konstytucja dogmatyczna oObjawieniu Boym
223
stem deklaracji. Uzyskano 1651 gosw pozytywnych, 99 negatywnych i242 pozytywnych zuwagami. Pomidzy trzeci aczwart sesj deklaracja zostaa ponownie zrewidowana wwietle sugestii wynikajcych zzastrzee, sformuowanych przez Ojcw, ktrzy oddali swe pozytywne gosy warunkowo. W poowie padziernika, podczas trwania Sesji Czwartej, 1763 Ojcw Soboru wyrazio sw aprobat dla dokonanych zmian, a250 ustosunkowao si do tych zmian negatywnie. Tekst trafi wkocu do Ojca w. Pawa VI, ktry zdecydowa, e deklaracja powinna zosta ostatecznie przegosowana. Wczasie kongregacji generalnej dnia 28 padziernika 1965 r. uzyskano w gosowaniu 2221 gosw pozytywnych i88 gosw sprzeciwu. Tego samego dnia Papie Pawe VI dokona proklamowania Deklaracji ostosunku Kocioa do religii niechrzecijaskich. Kard. Bea by wprost rozradowany uzyskanym efektem, nazywajc gosowanie prawie jednomylnym. Powiedzia te, e to sprawa Opatrznoci, e po tylu dyskusjach tekst zawiera odniesienia do wszystkich religii niechrzecijaskich, wtym rwnie do judaizmu.
Sobr Watykaski II deklaruje, i postpujc za ustaleniami Soboru Trydenckiego iSoboru WatykaskiegoI, zamierza wyoy waciw nauk oObjawieniu Boym ijego przekazaniu ludzkoci, aby wiat cay suchajc wieci ozbawieniu uwierzy jej, wiedzc ufa, aufajc miowa. Wrozdziale pierwszymBoe Objawienie opisane jest jako dziaanie, przez ktre Bg niewidzialny wnadmiarze swej mioci zwraca si do ludzi jak do przyjaci iobcuje znimi, aby ich zaprosi do wsplnoty zsob iprzyj ich do niej. Ten plan objawienia urzeczywistnia si przez czyny isowa wewntrznie zsob powizane, tak e czyny do-
Konstytucja dogmatyczna oObjawieniu Boym pewne wskazania papieskie

E WSTPIE do Konstytucji dogmatycznej oObjawieniu Boym
224
konane przez Boga whistorii zbawienia ilustruj iumacniaj nauk oraz sprawy sowami wyraone; sowa za obwieszczaj czyny iodsaniaj tajemnic wnich zawart. Dyskusja nad konstytucj trwaa przez wszystkie cztery sesje Soboru. W czasie Sesji Pierwszej utkna wmartwym punkcie zpowodu braku porozumienia wkluczowej sprawie, polegajcej na ustaleniu, czy istniej dwa rda Objawienia, czy tylko jedno. Papie Jan XXIII wyszed ztego impasu, tworzc specjaln Komisj Poczon, reprezentujc oba konfliktowe punkty widzenia. Zadaniem komisji byo utworzenie nowego tekstu, ktry to tekst rozesano Ojcom Soboru wmaju 1963 roku. 9 sierpnia 1963 roku bp Schrffer zEichsttt (Niemcy), czonek Komisji Teologicznej, reprezentujcy liberalny punkt widzenia, poinformowa listem Ojcw, ktrzy przygotowywali si do wzicia udziau wkonferencji wFuldzie, i poprawiony projekt jest rezultatem wytonej pracy Komisji Poczonej oraz nie jest niczym wicej, jak po prostu kompromisem, ze wszystkimi sabociami, jakie sowo kompromis zawiera. Biskup poda do wiadomoci, e nie mona byo pj na due ustpstwa, ie nie ma nadziei na wiksze wprzyszoci. List zosta zakoczony szczegowymi komentarzami, opracowanymi przez o. Rahnera zpomoc ksiy: Grillmeiera, Semmelrotha iRatzingera, wedug ktrych projekt stanowi pokojowy kompromis, pozwalajcy na uniknicie wielu powodw do podziaw, jednak kosztem poruszenia wielu spraw wanych dla doktryny. W trakcie konferencji wFuldzie przygotowano oficjalne stwierdzenie, dotyczce projektu konstytucji, oparte przede wszystkim na komentarzach o. Rahnera. Orzeczenie zawierao piln prob, aby projekt nie by omawiany na samym pocztku Sesji Drugiej, lecz nieco pniej. Nastpna proba dotyczya projektu Konstytucji oKociele. Sugerowano, aby od niego rozpocz obrady nastpnej sesji. Kard. Dpfner osobicie dostarczy orzeczenie konferencji wadzom Soboru wRzymie oraz wzi udzia wspotkaniu zKomisj Koordynacyjn 31 sierpnia 1963 roku, wczasie ktrego to spotkania usta-
225
lono porzdek obrad zbliajcej si sesji. Po swoim powrocie do Monachium kard. Dpfner poinformowa Ojcw, biorcych udzia wkonferencji wFuldzie, e pierwszym punktem obrad Drugiej Sesji Soboru bdzie projekt konstytucji oKociele. Dokument oBoym objawieniu nie zosta wogle wymieniony wprogramie sesji. Cho o. Rahner owiadczy biskupom wFuldzie, e nie ma szans na stworzenie nowego, lepszego projektu, nadzieja taka odya pod koniec Sesji Drugiej, kiedy przymierze europejskie uzyskao czterech nowych czonkw wKomisji Teologicznej, odpowiedzialnej za projekt konstytucji oObjawieniu. Ogoszono te, e dalsze poprawki dotyczce projektu mog by przesane poczt do 31 stycznia 1964 roku. W trzy tygodnie po zamkniciu Sesji Drugiej, Komisja Koordynacyjna poinstruowaa Komisj Teologiczn, aby kontynuowaa prace nad poprawkami do projektu. Specjalne podkomisje miay si zaj wprowadzaniem zmian. Do czonkw podkomisji naleeli: bp Andr Charu zBelgii (przewodniczcy), bp van Dodewaard zHolandii, abp Ermenegildo Florit zWoch, bp pomocniczy Josheph Heuschen zLige zBelgii, opat Butler zDownside przeoony benedyktw wAnglii, bp Georges Pelletier zKanady oraz dua grupa doradcw ksia: Grillmeier, Semmelroth, Castellino, Cerfaux, Garofalo, Turrado, Rigaux, Kerrigan, Gagnebet, Rahner, Congar, Schauf, Prignon, Moeller, Smulders, Betti, Colombo, Ramierez oraz van den Eynde. Biskupi idoradcy pracowali nad projektem indywidualnie, nim spotkali si wRzymie wdniach od 20 do 24 kwietnia 1964 r. Opracowany przez nich tekst zosta wysany wcelu zatwierdzenia do Sekretariatu ds. Jednoci Chrzecijan, ktry 30 maja oznajmi, e jest oglnie zadowolony ztekstu, i e nie widzi potrzeby wsplnego spotkania wtej sprawie wramach Komisji Teologicznej. Nastpnie tekst by omawiany wczasie czterech spotka Komisji Teologicznej od 3 do 5 czerwca. 26 czerwca Komisja Koordynacyjna zatwierdzia poprawiony tekst, a3 lipca zaakceptowa go Papie Pawe VI, jako dokument, stanowicy podstaw
226
do dyskusji. 30 wrzenia 1964 roku, dwa tygodnie po otwarciu Sesji Trzeciej, projekt Konstytucji oobjawieniu Boym zosta przedstawiony zgromadzeniu soborowemu przez abp. Florita. Arcybiskup stwierdzi, e zwielu pisemnych uwag, zgoszonych przez Ojcw wynika, i dokument powinien szerzej potraktowa spraw Tradycji. Wiele byo te gosw domagajcych si gbszego potraktowania samego faktu Objawienia. Proszono, by rozwin koncepcj jego przedmiotu, ktry powinien obejmowa nie tylko prawd oBogu, lecz samego Boga; Boga objawiajcego si nie tylko wsowach, ale iwJego czynach, majcych miejsce whistorii zbawienia. Inny czonek Komisji Teologicznej, bp Frani zJugosawii, by zdania, e obecna wersja dokumentu jest jeli nie bdna, to co najmniej ito wznacznym stopniu uomna, jeli chodzi okwesti caociowego ujcia Tradycji. Natomiast kard. Dpfner zMonachium, przemawiajc wimieniu siedemdziesiciu omiu niemieckojzycznych iskandynawskich Ojcw Soboru, oceni tekst bardzo wysoko, mwic, e obecna wersja unika pomylnie koniecznoci okrelenia, czy cao Objawienia zawarta jest wPimie witym, czy te nie. Kard. Legr zMontrealu owiadczy za, e tekst jest bardziej ni satysfakcjonujcy oraz e zostaa osignita wnim znakomita rwnowaga, dotyczca relacji midzy Pismem witym aTradycj. Z kolei abp Shehan zBaltimore nazwa projekt po prostu uomnym, poniewa nie wyraa tego, co dzieje si zodbiorc Objawienia, to jest ludzkim umysem, ktry otrzymuje Objawienie od Boga, interpretuje je iprzekazuje dalej Ludowi Boemu. Bp Compagnone zWoch stwierdzi, e naley strzec si odchyle od doktryny ustalonej na Soborze Trydenckim iWatykaskim I, gdzie ustalono, e Tradycja jest szersza ni Pismo wite, oraz e wobec tego Objawienie zostao zawarte nie tylko wPimie witym, lecz rwnie wTradycji. Zdaniem biskupa naleao zaznaczy ten fakt, aby nie stwarza pozorw, e Sobr Watykaski II odwraca si od wczeniejszych ustale.
227
Opat Butler zDownside odnis si wswoim wystpieniu do historycznoci Ewangelii. W wietle wiary powiedzia pewne jest, e Ewangelie Nowego Testamentu, tak jak iinne ksigi Pisma witego, s zapisami natchnionymi, zwszystkimi konsekwencjami, jakie dotycz spraw dogmatycznych. Jednoczenie pewne jest, i teoria tak zwanych rodzajw literackich ma zastosowanie do Ewangelii iinnych ksig. Dziki zastosowaniu tej teorii wiele trudnoci wStarym Testamencie zostao wyjanionych bez uszczerbku dla wiary. Sprzecznoci midzy ksigami natchnionymi adziedzinami naukowymi ihistorycznymi znikny Nie ma powodu, by wykluczy, e to samo moe si sta wstosunku do Ewangelii. Opat Butler uzna moliwo zaistnienia bdw. Niektrzy egzegeci mog nawet niewaciwie uy tej wolnoci. Takie ryzyko musi by jednak podjte wperspektywie dobra, ktre bdzie osignite. Debata zostaa zamknita 6 padziernika. Wszystkie sugestie zoone wcigu piciu dni dyskusji, wczajc te, ktre zostay podane pisemnie, postanowiono zbada ponownie. 20 listopada, podczas ostatniej kongregacji generalnej Sesji Trzeciej, przedstawiono Ojcom Soboru now edycj dokumentu zwiadomoci, i uwagi na temat projektu mona skada do 31 stycznia 1965 roku. Midzynarodowe Ugrupowanie Ojcw wysao wzwizku ztym dziesiciostronicowe opracowanie wraz zlistem przeznaczonym dla zgromadzenia soborowego, informujcym, i jest gotowe odda swoje pozytywne gosy, jeli zawarte wopracowaniu uwagi znajd odbicie wprojekcie konstytucji. Spieszono si, aby opracowanie dotaro przed graniczn dat 31 stycznia, poniewa obawiano si na podstawie przeszych dowiadcze, e zoenie uwag wpniejszym terminie moe by bezowocne, nawet jeli podpisze si pod nimi liczna grupa Ojcw. Cay wysiek jednak poszed na marne, poniewa Komisja Teologiczna nie przeprowadzia rewizji dokumentu, mimo owiadczenia wydanego 6 padziernika.
228
Gosowanie nad projektem Konstytucji oObjawieniu Boym nastpio na samym pocztku Sesji Czwartej, pomidzy 20 a22 wrzenia 1965 roku. Wbrew art. 61 (cz 3 Przepisw Proceduralnych Soboru), przedstawiciel Komisji Teologicznej nie odczyta przed gosowaniem waciwego sprawozdania. Wcigu szeciu gosowa uzyskano 1498 pozytywnych gosw, wnoszcych jednak pewne zastrzeenia. Tymczasem Komisja Teologiczna nie bya zobowizana do uwzgldniania tych uwag, poniewa kada cz dokumentu uzyskaa wicej ni wymagane 2/3 gosw. Zastrzeenia Ojcw dotyczyy wci gwnie zalenoci pomidzy Pismem witym aTradycj (w art. 9 dokumentu), nieomylnoci Pisma witego (art. 11) oraz historycznoci czterech Ewangelii (art. 19). Te trzy punkty tworzyy ogniskow sporu, wynikajc zrnych szk teologicznego mylenia, nawizujcych do wspczesnych studiw biblijnych oraz uwarunkowanymi wpywami ekumenicznymi. Ostatecznie wzwizku zuwagami do art. 9 stu jedenastu Ojcw Soboru zoyo takie same uwagi krytyczne. Dokadnie rzecz biorc, Ojcowie yczyli sobie, aby do konstytucji zostao dodane nastpujce zdanie: nie dla wszystkich skadnikw doktryny katolickiej mona znale podstaw wycznie wPimie witym. eby wspomc Komisj Teologiczn w rozwaaniu tego problemu, Pawe VI wysa do niej 24 wrzenia 1965 roku nastpujcy cytat zpism w. Augustyna: Istnieje wiele spraw, ktre przyj cay Koci iwierzy si wnie bez zastrzee wedug nauczania apostow, nawet jeli nie zostay podane wpisemnej formie. Zjakich powodw cytat nie zosta wykorzystany na adnym ze spotka komisji 14 i6 padziernika. Po dugich igorcych dyskusjach nad propozycj stu jedenastu Ojcw ostatecznie 6 padziernika zapada decyzja, e Konstytucja oObjawieniu Boym pozostaje wniezmienionej formie. W zwizku zart. 11 na temat nieomylnoci Pisma witego, stu osiemdziesiciu czterech Ojcw Soboru zwrcio si zwnioskiem ousunicie zwrotu niezbdnej do zbawienia, wzdaniu: naley uzna-
229
wa, e Ksigi biblijne wsposb pewny, wiernie, prawdziwie ibezbdnie ucz prawdy niezbdnej do zbawienia. Ojcowie dowodzili, e to zdanie wydaje si ogranicza nieomylno Pisma witego do spraw zwizanych jedynie zwiar imoralnoci. Komisja zdecydowaa jednak, e obecna posta projektu nie ogranicza nieomylnoci Pisma witego ipowtrnie postanowia nie zmienia tekstu. Punkt sporny, dotyczcy historycznoci Ewangelii, zawarty wart. 19, dotyczy zwrotu: szczerze prawd oJezusie, zawartego wzdaniu: wici autorzy napisali cztery Ewangelie zawsze tak, aby przekaza szczerze prawd oJezusie. Uwaga zgoszona zostaa przez Midzynarodowe Ugrupowanie Ojcw ipodpisana przez sto pidziesit osiem osb postulowaa, aby wmiejsce kwestionowanego zwrotu napisa: wedug prawdziwych zapisw historycznych. Inaczej mona by zrozumie, e autorzy byli szczerzy wswych zamiarach, lecz to, co pisali, mogo by czciowo fikcj. Zwracano te uwag na sformuowanie: o Jezusie, poniewa zdaniem tej grupy Ojcw take fakty dotyczce innych osb byy prawdziwe wznaczeniu historycznym iszczerze spisane. Osiemdziesiciu piciu innych Ojcw sugerowao, aby wyraenie: szczerze prawd oJezusie zastpi sowami: prawdy obiektywne pod wzgldem historycznej zgodnoci faktw. Komisja Teologiczna po raz trzeci postanowia jednak nie wnosi uwag do tekstu. Jej zachowanie byo usprawiedliwione faktem, e wikszo zgromadzenia zaakceptowaa konstytucj wistniejcej formie, aponiewa uczyniono to iloci gosw przewyszajc wymagane 2/3 zebranych, komisja nie bya upowaniona do dokonywania zmian, sugerowanych przez relatywnie niewielk grup Ojcw. Ten punkt widzenia by formalnie poprawny, gdy gosowanie faktycznie udowodnio wielkie zwycistwo liberaw. Art. 9 zosta zatwierdzony przez 83% zgromadzonych, art. 11 przez 84%, aart. 19 przez 85% uczestnikw Soboru. Decyzje te wywoay jednak wielkie rozczarowanie iniezadowolenie wrd grup mniejszociowych. Zaalenia zaczy dociera rnymi kanaami do Ojca witego. Niektrzy eksperci stwier-
230
dzali, e dokument zawiera szereg powanych bdw doktrynalnych. Biskupi prosili nawet opiln interwencj Ojca witego. Inni znw zapewniali Papiea, e nie ma powodu do obaw co do faszywych interpretacji, zamieszczonych wdokumencie. Rozwizaniem problemu zwizanego zart. nr 9, ktrego sprawa zostaa przekazana Pawowi VI, zaj si wwczas abp Florit zFlorencji, ktry pomg sformuowa ten artyku na nowo izaj si tym problemem Komisji Teologicznej. Abp Florit zasugerowa, by Papie jeszcze raz zwoa komisj wcelu ponownego zbadania zagadnienia iokrelenia koniecznoci czy moliwoci jasnego stwierdzenia wdokumencie, e nie kada doktryna katolicka moe by udowodniona wycznie przy pomocy Pisma witego. Trudny problem, czy Tradycja jest rdem praw objawionych wwikszym stopniu ni Pismo wite, uznano za temat generalnie odrbny inie zosta on poruszony. Natomiast prost rzecz byo stwierdzenie, e Tradycja dostarcza wyraniejszych idobitniejszych poj wkwestii Objawienia ni lektura Pisma witego, dlatego te wpewnych przypadkach moe by decydujcym czynnikiem, powodujcym uzyskanie waciwej wiedzy izrozumienia prawd objawionych. Podkrelenie tego czynnika, zdaniem abp. Florita, byoby wzgodzie zcaym tekstem. Tote arcybiskup zaproponowa dodanie do art. 9 zdania: A wic nie kada doktryna katolicka moe by oparta wycznie na Pimie witym. Poprawka ta bya wzasadzie identyczna zuwag proponowan wczeniej przez stu jedenastu Ojcw Soboru iodrzucon przez Komisj Teologiczn. 8 padziernika Papie Pawe VI otrzyma memorandum od Midzynarodowego Ugrupowania Ojcw, dotyczce art. 11. Autorzy pisali w nim, e zwrot prawda niezbdna do zbawienia zosta rozmylnie wprowadzony, aby ograniczy nieomylno Pisma witego do kwestii wiary imoralnoci, co stawiao rzecz wostrym konflikcie wstosunku do nauczania Kocioa imogoby niepotrzebnie omieli egzegetw wich daniach. Pewne reakcje zwizane ztym artykuem dotary ju wczeniej do Ojca witego iwskazyway na wielkie zrnicowanie opinii.
231
Ojciec wity otrzyma rwnie skargi dotyczce artykuu 19 iwiadomym byo, i on sam uwaa zwrot szczera prawda oJezusie za nieodpowiedni iniewystarczajcy. Nalega on, e przekaz majcy warto historyczn ma zupenie inn warto ni przekaz, ktry jest tylko szczery. Wzwizku ze stanowiskiem Ojca w. kard. Bea iSekretariat ds. Jednoci Chrzecijan wraz zKomisj Teologiczn stworzyli now wspln komisj, ktra miaa rozpatrzy problematyczny zwrot. Jednak Komisja Teologiczna wdalszym cigu nie zamierzaa zmienia swojego stanowiska, wobec czego Pawe VI poprosi kard. Be orozmow wtej sprawie. Papie powici spornej kwestii wiele uwagi, studiujc odpowiedni literatur i po przedyskutowaniu problemu zczterema moderatorami konsultujc si zwaciwymi, kompetentnymi osobami. 12 padziernika, dwa dni pniej, otrzyma od jednego znich memorandum na temat art. 9. Podkrelao ono, e wkwestii art. 9 Komisja Teologiczna bya zobowizana do dziaania zgodnego zmandatem otrzymanym od Ojcw na mocy gosw wikszoci. Aby jednak uspokoi niepokoje iniezdrowe podniecenie wtej sprawie, autor memorandum sugerowa, e jest moliwe wniesienie do konstytucji stwierdzenia, i nie wszystkie doktryny katolickie mog by wywiedzione wycznie zPisma witego, bez pomocy Tradycji czy nauczajcego autorytetu Kocioa. Takie rozwizanie wzmacniaoby pozycj katolikw wobec protestantw, unikajc jednoczenie toczenia sporw przez teologw Kocioa katolickiego. Punkt widzenia moderatorw by zbieny zpropozycj uczynion wczeniej przez kard. Florita (wczeniej arcybiskupa). Papie wysa t propozycj do Komisji Teologicznej jako wasn. W licie z18 padziernika do kard. Ottavianiego, przewodniczcego Komisji Teologicznej, Sekretarz Stanu zamieci dalsze obserwacje iuwagi Ojca w. na temat trzech dyskutowanych artykuw oraz poinformowa kardynaa, i Papie pragnie zwoa posiedzenie komisji. Wyjania te, e Papie nie zamierza ani sam zmienia tekstu konstytucji, ani wpywa na tok prac komisji, lecz ra-
232
czej pragnby wparu sprawach wzmocni jej doktrynaln wag. Wczenie zmian pozwolioby Ojcu witemu wyda wspokoju zgod na ogoszenie dokumentu, wktr to spraw zaangaowane jest bardzo poczucie odpowiedzialnoci Papiea wobec Kocioa ijego wasne sumienie. Wdalszym cigu listu Sekretarz Stanu informowa, e Papie yczyby sobie, aby wobradach Komisji Teologicznej wzi udzia kard. Bea, przewodniczcy Komisji ds. Jednoci Chrzecijan, bdcy wspprzewodniczcym specjalnej Komisji Poczonej, ustanowionej przez Jana XXIII. List ten zosta podyktowany osobicie przez Pawa VI wdniu 17 padziernika. Komisja Teologiczna zebraa si 19 padziernika, aby wysucha treci listu. Pierwsza ztrzech uwag Ojca w. dotyczya art. 9 isugerowaa siedem moliwych rozwiza. Kard. Bea wyjani, dlaczego osobicie uwaa, e trzecia zpropozycji jest najlepsza. Po przeprowadzeniu dyskusji igosowaniu komisja zdecydowaa doda do art. 9 sowa: Std to Koci osiga pewno swoj co do wszystkich spraw objawionych nie przez samo Pismo wite. By to wybr kard. Bei. W kwestii art. 11 kard. Cicognani wimieniu Pawa VI poprosi komisj oponowne uwane rozwaenie moliwoci usunicia ztekstu zwrotu: prawda niezbdna do zbawienia. Kardyna zwrci uwag na fakt, e doktryna tu wyraona nie jest jeszcze powszechnie akceptowana przez teologw inauczanie Kocioa na temat Pisma witego; ponadto wydaje si by nie do dokadnie przedyskutowana wczasie obrad Soboru. Nadto, mwi kardyna, autorytety s zdania, i nauka umieszczona wkonstytucji mogaby by niewaciwie interpretowana. Pominicie owego zwrotu nie wyklucza przyszych studiw wtej sprawie. Kardyna uwaa rwnie, e uyto niefortunnego zwrotu, mogcego prowadzi do mylnych interpretacji. Zwrci te uwag na fakt, e omawiana fraza nie zostaa przedyskutowana przez specjaln Komisj Poczon, lecz przedstawiono j pniej. Po dalszej dyskusji ikilku gosowaniach powstay kontrowersje, ktre z gosowa naley uzna za wane. Ostatecznie Komi-
233
sja Teologiczna zdecydowaa przyj nastpujce sformuowanie: naley zatem uznawa, e Ksigi biblijne wsposb pewny, wiernie ibez bdu ucz prawdy, jaka zwoli Boej miaa by przez Pismo w. utrwalona dla naszego zbawienia. Prawie takie samo okrelenie sugerowane byo przez siedemdziesiciu trzech zdwustu szedziesiciu Ojcw Soboru wzastrzeeniu zoonym do art. 11 prawie miesic wczeniej. Jeli chodzi oart. 19, kard. Cicognani poinformowa Komisj Teologiczn, i Papie uwaa sformuowanie prawdziwie iszczerze za niewystarczajce. To wyraenie bowiem nie gwarantuje historycznej realnoci Ewangelii, aOjciec wity po prostu nie mgby zatwierdzi sformuowania, ktre pozostawia wtpliwoci co do historycznoci witych Ksig. Kard. Bea podpisa si pod stwierdzeniami kard. Cicognaniego, wyraonymi wimieniu Ojca witego ipopar alternatywne sformuowanie sugerowane przez Papiea. Jednak inni czonkowie Komisji uwaali, e nawet jeli proponowane rozwizanie wyeliminuje trudnoci, wielu protestantw moe t interpretacj niewaciwie wykorzysta. Sugerowano wic, aby historycznoci Ewangelii powici osobny paragraf. Wykluczyoby to wszystkie niejasnoci dotyczce sw: szczera prawda, ktre wtej sytuacji mogyby zosta zachowane. To rozwizanie, ktre osigao cel zamierzony przez Ojca w. izawierao sedno Jego propozycji, zostao przegosowane iprzyjte. Pocztek art. 19, brzmia obecnie nastpujco: wita MatkaKoci silnie i bardzo stanowczo utrzymywa iutrzymuje, e cztery wspomniane Ewangelie, ktrych historyczno bez wahania stwierdza, podaj wiernie to, co Jezus Syn Boy dla wiecznego zbawienia ludzi rzeczywicie czyni iczego uczy. 29 padziernika kard. Florit odczyta przed zgromadzeniem generalnym raport ozmianach dokonanych wKonstytucji dogmatycznej oObjawieniu Boym, wzwizku ze zgoszonymi przez Ojcw zastrzeeniami. Nie wspomniano przy tym oroli, jak odegra Ojciec wity, zwoujc specjalne posiedzenie Komisji Teologicznej.
234
Gdy podjto gosowanie nad nowym projektem, 2081 Ojcw Soboru wyrazio aprobat dla zmian. 27 byo przeciwnych. 18 listopada 1965 roku Ojcowie Soboru zebrali si wobecnoci Ojca witego igosami wiloci 2344 do 6 zaakceptowali ostatecznie Konstytucj dogmatyczn oObjawieniu Boym. Pawe VI dokona niezwocznie ogoszenia wanoci dokumentu. W czasie gdy Papie Pawe VI zastanawia si, czy interweniowa wdyskutowanych sprawach, czy te nie, otrzyma list od wybitnej osobistoci zkrgw soborowych jednak nie czonka Komisji Teologicznej. By to czowiek, ktry samozwaczo przyj na siebie rol rzecznika alarmistycznie nastawionych grup Soboru. Autor listu pisa, e jeli Papie zwoa posiedzenie Komisji Teologicznej, na ktry to temat ju kryy pogoski, uyje moralnej presji wstosunku do Komisji iSoboru. Taki krok, zdaniem twrcy listu, uczyniby szkod prestiowi Soboru oraz Kocioowi, zwaszcza wkrajach anglosaskich, wUSA iwKanadzie, gdzie ludzie s szczeglnie wyczuleni na jakikolwiek nacisk kadziony na zasady prawne. W zwizku zowym listem Ojciec wity udzieli nastpujcej odpowiedzi: Pragniemy natychmiast poinformowa, i faktycznie jest nasz intencj zaproszenie Komisji Teologicznej Soboru do rozwaenia moliwoci poprawienia niektrych punktw dokumentu oBoym Objawieniu. Uwaamy, e do naszych obowizkw naley upewnienie si co do susznoci doktrynalnej, ktra pozwoliaby zatwierdzi prace Ojcw Soboru. Wierzymy take, i nasza interwencja wpracach Komisji Soborowej jest wabsolutnym porzdku zprzepisami, poniewa odpowiedzialni jestemy nie tylko za ratyfikowanie lub odrzucenie tekstu lecz take, jak kady zOjcw Soboru za udzia we wprowadzaniu pozytywnych sugestii Wydaje si to by te najprostsz inajbardziej uprzejm drog zwrcenia uwagi komisji na te elementy, ktre s wane ipoyteczne wprowadzonej pracy. Pozwalamy sobie jednak zauway, e nie nastpio adne naduycie wstosunku do autorytetu Soboru, jak si przypuszcza, lecz dziaanie nasze
Kobiety w pracach Soboru
235
byo raczej rodzajem potrzebnej pomocy dla zgromadzenia soborowego, tak, aby mogo ono peni swoje funkcje. Ponadto nic nie sprawia nam takiej przyjemnoci, jak zwracanie uwagi na wolno obrad Soboru oraz przestrzeganie Przepisw Proceduralnych. Te zasady nie s mniej drogie Rzymianom ni Anglosasom*. Rygor przepisw jest wczasie prac Soboru cile przestrzegany. O. Giovanni Caprile SJ, ktry mia dostp do papieskich materiaw archiwalnych dotyczcych Soboru, powiedzia, e interwencja Papiea pozwala nam doceni jeszcze raz zdecydowan, ajednoczenie bardzo grzeczn akcj koordynujc, ktrej dokona Ojciec wity. Razem zOjcami Soboru uswego boku, jako ich przywdca subtelnie wypeni funkcj, ktra polegaa na umocnieniu Wspbraci, bdc instrumentem uytym przez Ducha witego, aby upewni Koci, i dokument wydany przez Sobr jest doktryn bogat wmdro ibezpieczn.
goski na temat zamiarw Ojca w. co do wyznaczenia pewnej iloci sistr zakonnych ikobiet wieckich jako oficjalnych uczestniczek dokadnie audytorek obrad Soboru. Pogoski zapocztkowaa sugestia kard. Suenensa, ogoszona 22 padziernika 1963 roku, wczasie Sesji Drugiej, e pewna ilo kobiet powinna zosta zaproszona na obrady Soboru, poniewa kobiety stanowi poow populacji wiata. Kardyna proponowa te, aby wielko kobiecego audytorium bya odpowiednio dua idotyczya reprezentacji caego wiata, rodziny braci isistr, ktrzy znacznie przyczyniaj si do apostolskiej pracy Kocioa. Dlatego te nie byy zaskoczeniem sowa przemwienia Papiea, otwierajce Sesj Trzeci Soboru dnia 14 wrzenia 1964 roku.
* Woskie uycie tego terminu odnosi si do wszystkich ludzi mwicych wjzykach germaskich przyp. autora
Kobiety wpracach Soboru

A KILKA miesicy przed otwarciem Sesji Trzeciej powstay po-
236
Jestemy szczliwi, e moemy powita nasze crki, umiowane wChrystusie, pierwsze kobiety, ktre whistorii Kocioa bior udzia wzgromadzeniu soborowym. Mimo wczeniejszego przygotowania wszyscy byli nieco zelektryzowani tym owiadczeniem, awielu prbowao dojrze t uprzywilejowan cz wiata niewieciego. Niestety, okazao si, e na sali nie byo ani jednej kobiety. Chocia Ojciec w. odpowiednio wczenie poda wybrane nazwiska eskiego audytorium, zaproszenia nie zostay rozesane. Jedyn wieck osob zaproszon na Sesj Pierwsz by profesor Jean Guitton zUniwersytetu Paryskiego, bliski przyjaciel Jana XXIII. Zasady proceduralne, dotyczce tej sesji, nie wspominay oskadzie audytorium. Pniej jednak, gdy wprowadzono zmienion wersj zasad prawnych, ukaza si wrd nich artyku zatytuowany Uczestnicy, ktry brzmia nastpujco: Na mocy askawego przywileju, udzielonego przez Ojca witego, szanowni przedstawiciele laikatu mog wzi udzia wpublicznej sesji kongregacji generalnej Soboru iwspotkaniach komisji. Nie maj oni prawa gosu, lecz mog by zapraszani przez moderatorw lub przewodniczcych komisji do wyraania swych pogldw wszczeglnych okolicznociach, wtaki sam sposb, jak to robi eksperci (periti). Papie Pawe VI zaprosi jedenastu mczyzn, przedstawicieli krgw wieckich, do uczestnictwa wobradach Sesji Drugiej Soboru na podanych powyej zasadach. 20 wrzenia 1964 roku, wpierwsz niedziel Sesji Trzeciej, Ojciec w. celebrowa specjaln Msz w. wBazylice w. Piotra dla duej grupy laikatu katolickiego, zaangaowanego wprac apostolsk. Jedna zgrup reprezentowaa ruch pod nazw Mouvement International pour lApostalat des Milieux Sociaux Independants, ktry zorganizowa wanie wRzymie swoje pierwsze spotkanie przedstawicieli dwudziestu szeciu krajw. Na kocu Mszy w. Papie zwrci si do tej grupy po francusku, wymieniajc nazwisko przewodniczcej stowarzyszenia, MarieLouise Monnet zCognac (Francja). Ojciec w. powiedzia, e rol laikatu jest rozprzestrzenia przesania soborowe na cay wiat, poniewa Sobr moe
237
zebra waciwe owoce dziki wysikowi wszystkich chrzecijan. Dlatego nalegamy, aby laikat by reprezentowany wpracach soborowych, adotyczy to zarwno mczyzn, jak ikobiet. Dzi mog wam powiedzie wtajemnicy, e wasza pani przewodniczca znajduje si na licie kobiet, ktre zamierzam zaprosi na obrady Soboru wroli audytorw. Niech bdzie to dla was zacht, wzmocnieniem si wkrzewieniu apostolatu wimieniu Kocioa na waszych drogach yciowych. Wten do specjalny sposb Ojciec w. poinformowa pierwsz kobietaudytork ojej roli podczas Soboru. Nastpnie pani MarieLouise Monnet zostaa uroczycie poprowadzona do papieskiego tronu. Nastpnego dnia pani Rosemary Goldie zSydney, Sekretarz Staego Komitetu Midzynarodowego Komitetu Apostolstwa Laikatu, otrzymaa rwnie od Sekretarza Generalnego zaproszenie do udziau wSoborze. Mijay dni itygodnie, icoraz wicej zaprosze spywao na rce pa zaangaowanych wapostolstwie wieckich. Pod koniec Sesji Trzeciej wSoborze uczestniczyo czterdzieci osb zlaikatu, wtym siedemnacie kobiet. Midzy nimi byo dziewi sistr zakonnych iosiem kobiet wieckich. Pierwsz par maesk, zaproszon na Sobr, byli pastwo Jose Alvarez Icaza zMeksyku, zaoyciele Ruchu Rodzin Chrzecijaskich wswoim kraju. Pani Goldie powiedziaa mi pod koniec Sesji Trzeciej, e wszyscy audytorzy mieli zarezerwowane miejsca na Balkonie w. Andrzeja, obok Przewodniczcego Soboru. Codziennie uczestniczyli we Mszy w. cznie zKomuni w. Nie byo przepisw, okrelajcych sposb ubioru, aona sama ubraa si na czarno tylko raz, cho kobiety wieckie nosiy czarne welony. Tumaczeniem zjzyka aciskiego zajmowali si eksperci, ktrzy siedzieli wpobliu. Otrzymalimy wszystkie dokumenty aciskie, te same, ktre otrzymali Ojcowie powiedziaa pani Goldie i wolno nam byo zatrzyma je dla siebie. Zaproszeni suchacze mieli te wiele okazji, by dyskutowa zOjcami Soboru, zekspertami oraz obserwatorami reprezentujcymi oddzielone Kocioy chrzecijaskie. Pani Goldie opowiadaa, e wkady poniedziaek rano, atake czsto
238
wczwartek wieczorem, wszyscy zaproszeni wieccy spotykali si na dwugodzinnej konferencji, wczasie ktrej Ojcowie Soboru lub eksperci udzielali objaniajcych komentarzy na temat bieco dyskutowanych spraw. wieccy audytorzy Soboru skadali swoje pisemne propozycje, ktre przekazywano odpowiednim komisjom. Jak mwia pani Goldie, wane byo zaproszenie do wsppracy zSoborow Komisj ds. Apostolstwa wieckich. Zaproszenie to mobilizowao laikat do uczestnictwa wpracach kadej zpiciu podkomisji. Praca ta dotyczya zarwno mczyzn, jak ikobiet. Kiedy zapytaem pani Goldie, czy ktrejkolwiek zkobiet dano moliwo zabrania gosu wczasie obrad, wodpowiedzi usyszaem: Wydaje mi si, e byoby to posunicie przedwczesne. Wszystkie siostry zakonne, zaproszone do udziau wposiedzeniach Soboru, byy matkami przeoonymi lub przeoryszami duych zgromadze zakonnych. Ku ich duemu rozczarowaniu nie zostay ani razu zaproszone do udziau wspotkaniach Komisji ds. Zakonw. Mogy jednak przekazywa do tej komisji swoje propozycje irozmawia o interesujcych je sprawach zjej czonkami. Projekt dokumentu oapostolstwie wieckich by przewidziany wprogramie Sesji Drugiej, jednak nie zosta przedstawiony do dyskusji. Po zakoczeniu Sesji Drugiej Komisja Koordynacyjna podaa instrukcj, by projekt zosta skrcony do kilku pozycji. By to rodzaj zalecenia, ktrego jednak nie wykonano. Bp Hengsbach zEssen (Niemcy) wimieniu Komisji ds. Apostolstwa wieckich powiedzia, e proponowane skrty wwietle celw Soboru ani nie satysfakcjonoway Ojcw, ani nie speniay oczekiwa laikatu. Projekt zosta poddany pod dyskusj wczasie Sesji Trzeciej, 7 padziernika 1964 r., przez bp. Hengsbacha, ktry zwrci uwag na fakt, i dokument kadzie nacisk na powoanie wszystkich wiernych wapostolstwie Kocioa. Jak zaznaczy bp Hengsbach, celem apostolstwa jest nawrcenie ludzi, zwrot wkierunku Boga, odnowienie chrzecijastwa we wspczesnym wiecie, wiczenie cnoty mioci wstosunku do naszych blinich. Dyskusja trwaa do 13 padziernika.
239
Kard. Ritter zSt. Louis powiedzia, e tekst jest rozwleky, rozcieczony iczsto abstrakcyjny. Kardyna zarzuca te dokumentowi ze zredagowanie oraz zbytnie nasczenie duchem klerykalizmu. Kard. Browne zKurii Rzymskiej zwrci uwag na okrelenia dotyczce powoania, amianowicie, i: powoanie do apostolstwa jest sam istot powoania chrzecijaskiego oraz e kady musi si wiczy wtym apostoowaniu. Podkrelanie zobowizania do apostolstwa jako powszechnego zadania byo wedug kardynaa zbyt kategoryczne. Abp Angelo Fernandes zDelhi, przemawiajcy wimieniu wszystkich biskupw Indii, zauway, e bdem jest redukowanie dziaania apostolskiego do pewnego rodzaju bliej nieokrelonej filantropii. Projekt dokumentu nie zosta wystarczajco napeniony wartociami duchowymi iwanie dlatego potrzebuje zrewidowania. Bp Carlo Maccari zMondovi (Wochy) przyzna, e projekt posiada rwnie dobre punkty, lecz poczone s one zniewaciwymi elementami, co nie zawsze suy caoci. Bp Maccari skrytykowa styl dokumentu i stwierdzi, e jzyk aciski w nim uyty nie jest wystarczajco dobry, adla celw soborowych zupenie niezadowalajcy. Biskup zwrci uwag na pojawiajce si wtekcie powtrzenia oraz inne bdy. Abp DSouza zBhopalu (Indie) podnis spraw koniecznoci radykalnej reorganizacji, ktra musi by widoczna wcaym Kociele, jeli laikat ma wypeni sw rol. Bracia pyta arcybiskup czy my, katolickie duchowiestwo, jestemy naprawd przygotowani do tego, aby nie obrasta wklerykalizm? Czy jestemy przygotowani do tego, aby uwaa naszych wieckich braci wChrystusie za rwnorzdnych znami czonkw Mistycznego Ciaa Jezusa? Czy jestemy przygotowani do tego, aby nie uzurpowa sobie takiej wycznoci? Lub raczej jeli wolno mi wyrazi si bardziej dobitnie czy jestemy przygotowani, aby pozostawi wieckim to, co jest dla nich waciwym polem dziaania, to jest szkolnictwo, pomoc spoeczn, zarzdzanie sprawami materialnymi itd.?
240
Arcybiskup zapyta rwnie, dlaczego Koci musi by reprezentowany na forum midzynarodowym wycznie przez ksiy. Czy ludzie wieccy nie mog zastpi czci kleru wKurii Rzymskiej? Czemu by przedstawiciele laikatu nie mieli peni pewnych funkcji dyplomatycznych wStolicy Apostolskiej, anawet zajmowa stanowiska nuncjusza? Wedug abp. DSouzy istniao wiele moliwoci tego rodzaju zastpstw na poziomie spraw wiatowych, na szczeblu narodowym, diecezjalnym iparafialnym. Taki rozdzia spraw twierdzi arcybiskup umoliwi duchowiestwu peniejsze spenianie funkcji sakramentalnych, do ktrych to celw jest przede wszystkim przeznaczone. Zpunktu widzenia arcybiskupa takie zasady, uwidocznione wprojekcie dokumentu, mogyby otworzy now er Kocioa Powszechnego. Przemwienie przedstawiciela Indii zostao przyjte gorcymi brawami. Abp Owen McCann zKapsztadu (RPA) oceni, e projekt dekretu jest ubogi wwarstwie treciowej inie odpowiada oczekiwaniom biskupw, ksiy ilaikatu na caym wiecie. Abp Cesar Mosquera Corral zGuayaquil (Ekwador) zauway, e cho projekt podaje rne rodzaje pracy apostolskiej ludzi wieckich, nie sformuowa jednak prawdziwej doktryny mwicej oduchowoci laikatu, co stanowi jeden znajwikszych brakw wyciu Kocioa. 13 padziernika Patrick Keegan zLondynu, przewodniczcy wiatowego Ruchu Pracujcych Chrzecijan, by pierwsz osob wieck, ktra wygosia przemwienie przed zgromadzeniem soborowym. Keegan, przemawiajc po angielsku, podzikowa kardynaommoderatorom za zaszczyt, jaki go spotka wzwizku zmoliwoci wystpienia przed tak wspaniaym audytorium. Powiedzia te, e jest wiadomy odpowiedzialnoci, jaka na nim spoczywa, odpowiedzialnoci tego historycznego momentu, wktrym stara si, cho nie do adekwatnie do sytuacji, da wyraz uczuciom wiary ludzi wieckich na caym wiecie. Patrick Keegan nazwa laikat czci rda nowego dynamizmu Kocio-
241
a, ktry poszukuje nowych drg szerzenia Ewangelii, nowych sposobw, ktre byyby lepiej adaptowane wrnych spoecznych, ekonomicznych ikulturalnych warunkach, wystpujcych we wspczesnym wiecie. Omiominutowe wystpienie Patricka Keegana zostao ciepo przyjte przez Ojcw Soboru. Nawet powierzchowne zbadanie projektu pozwalao stwierdzi, i preferowana jest forma apostolatu znana pod nazw Akcja Katolicka, szczeglnie popularna we Francji. Bya to jedyna zorganizowana forma apostolatu nazwana po imieniu iwymieniao si j wdokumencie bardzo czsto. Kard. Suenens, znany jako gorcy zwolennik innej organizacji ludzi wieckich, ocharakterze maryjnym, zwrci uwag zebranych na brak rwnoci wtraktowaniu rnych form apostolstwa wieckich. Jego zdaniem nie powinno si wymienia imiennie adnej organizacji, aby mimowolnie nie tworzy pozorw faworyzacji czy okazji do konfliktw. Bp Stefan Lszl zEisenstadt (Austria) wodpowiedzi na zarzuty kard. Suenensa naciska, aby nie zmienia art. 16, mwicego oAkcji Katolickiej. Nie jest moliwe, jak owiadczy bp Lszl, eby wszyscy mogli by usatysfakcjonowani. Zauway te, e sprawa zostaa ju dokadnie przedyskutowana wKomisji Soborowej inie sposb jest znale formu, ktra wyraaaby wszystkie rnorodne opinie. Jednake rwnie wielu innych Ojcw zgosio swoje obiekcje co do zdecydowanego wyodrbnienia Akcji Katolickiej spord innych ruchw. Postulowano, aby wszystkie formy dziaania laikatu traktowane byy rwnorzdnie. Tak si jednak nie stao. Na koniec dyskusji bp Hengsbach przyrzeka wimieniu Komisji ds. Apostolstwa wieckich, e wszystkie zgoszone sugestie zostan wzite pod uwag przy opracowywaniu nowej redakcji dokumentu. 28 maja 1965 r. poprawiona wersja Dekretu oapostolstwie wieckich zostaa zatwierdzona przez Papiea Pawa VI irozesana do wszystkich Ojcw Soboru wdniu 12 czerwca. By to ju czwarty projekt tego dekretu. Stanowia go dua, siedemdziesiciostronicowa broszura, zawierajca poprzednie i nowy
242
tekst wydrukowane wrwnolegych kolumnach zzaznaczeniem zmian, ich przyczyn oraz szerokich uzupenie. Nad nowym projektem dekretu gosowano podczas Sesji Czwartej, pomidzy 23 a27 wrzenia. Odbyy si dwadziecia dwa gosowania. Nie byo ju dalszych dyskusji, tylko bp Hengsbach przeczyta krtki raport, mwicy owprowadzeniu dwch nowych artykuw. Jeden dotyczy duchowoci wieckich, adrugi apostolstwa modziey. Oba artykuy wynikay z ycze wielu Ojcw. Wczasie kadego gosowania uzyskiwano wikszo 2/3 gosw. Jednake wcigu szeciu gosowa pado cznie 1374 gosw pozytywnych zzastrzeeniami. Zastrzeenia te zostay zbadane przez komisj itekst projektu zmieniono w ponad stu pidziesiciu miejscach. Wczasie publicznej sesji 18 listopada 1965 roku Dekret oapostolstwie wieckich zosta oficjalnie przegosowany na podstawie 2305 gosw pozytywnych przeciwko dwm przeciwnym. Papie Pawe VI obwieci, i dekret posiada moc obowizujc. 12 dni pniej, 30 listopada, Sekretarz Generalny ogosi, e ostatecznie liczba gosw wynosia 2340 do dwch. Bd wynik zwadliwego dziaania komputera. Odpowiedzialni za gosowanie notariusze przeliczyli jeszcze raz gosy iustalili ostateczny wynik.
Soboru ikonferencje episkopatw zoyo proby, aby zosta udzielony jednakowo dugi czas dla przedyskutowania kadego zprojektw, anie jak przewidywano wycznie skadanie propozycji. Wpitek, 25 wrzenia 1964 roku, wjedenacie dni po otwarciu Sesji Trzeciej, Sekretarz Generalny ogosi, e moderatorzy przychylili si do ycze Ojcw izezwalaj na przeprowadzenie krtkich dyskusji przed gosowaniem. Sekretarz Generalny zwrci uwag, e wystpienia nie mog mie nacelu zmian propozycji,
Rozszerzenie propozycji wsprawie dokumentw oyciu ksiy io misjach

ODCZAS pierwszych dziesiciu dni Sesji Trzeciej wielu Ojcw
Dokumenty oyciu ksiy io misjach
243
lecz maj suy Soborowi jako wskazwka przy gosowaniu. Kada zaproponowana zmiana bdzie okrelana jako gos pozytywny zzastrzeeniem. Owiadczy te, e na mocy decyzji moderatorw streszczenia takich wystpie musz by prezentowane wSekretariacie Generalnym wposzczeglnych sprawach wedug okrelonych dat itak: do Dekretu oKocioach Wschodnich do 10 padziernika, do Dekretu odziaalnoci misyjnej Kocioa do 11 padziernika, do Dekretu oposudze iyciu kapana do 12 padziernika, do Deklaracji owolnoci religijnej do 13 padziernika, na temat Sakramentu Maestwa do 14 padziernika, do Dekretu oformacji kapaskiej do 15 padziernika ido Deklaracji owychowaniu chrzecijaskim do 16 padziernika. Wieczorem 25 wrzenia biskupi reprezentujcy porozumienie wiatowe spotkali si na swoim cotygodniowym spotkaniu, aby wyrazi rado ze swego wstpnego zwycistwa, ale iobaw, e owa krtka dyskusja moe zosta ograniczona do jednego dnia. Uznajc, e decyzje moderatorw nie s ostatecznie zadowalajce, przygotowano formalne proby ozezwolenie na pen dyskusj nad propozycjami. W czasie nastpnego spotkania, 2 padziernika, biskupi wiatowego aliansu rozwaali prob moderatorw owsparcie akcji spowolnienia toku dziaania, jako e prace soborowe zaczy nabiera zawrotnego tempa. Ta naga zmiana polityki wizaa si zpojawieniem 30 wrzenia dodatku do projektu Konstytucji duszpasterskiej oKociele wwiecie wspczesnym. Naley doda, e komentarze do tej konstytucji stanowi zbir liberalnych pogldw europejskiego przymierza, ktre przedstawiciele tego ugrupowania pragnli wczy do dokumentu. Aby osign ten cel, prbowano wic zwolni tok dyskusji nad konstytucj, tak aby rewizja projektu nie moga by dokonana podczas Sesji Trzeciej. Przeznaczenie wikszej iloci czasu na omawianie innych dokumentw rwnie suyo temu celowi. Rankiem 7 padziernika kady zOjcw otrzyma poprawiony irozszerzony dokument, mwicy oposudze iyciu kapana,
244
rnicy si od tego, ktry wczeniej jako propozycj rozesano poczt przed rozpoczciem Sesji Trzeciej. Sekretarz Generalny Soboru ogosi, e poprawki zostay zaakceptowane przez Komisj Koordynacyjn, aoparto je na pisemnej wypowiedzi dostarczonej do Sekretariatu Generalnego, jak to okrelono, wcigu kilku ostatnich miesicy. Bardzo szybko okazao si, e dziewidziesit rozszerze izmian pochodzi zpropozycji przekazanych przez niemieckojzycznych iskandynawskich biskupw po ich konferencji wInnsbrucku, wmaju 1964 roku. 12 padziernika Sekretarz Generalny poinformowa Ojcw, i decyzj moderatorw nastpny dzie obrad rozpocznie si krtk dyskusj na temat projektu dokumentu oksiach, poniewa raport dotyczcy projektu Konstytucji oKociele wwiecie wspczesnym nie jest jeszcze gotowy. Zpsychologicznego punktu widzenia by to najgorszy moment, aby wszcz krtk dyskusj nad dokumentem, zawierajcym sto wierszy, skoro Sobr powici ju poprzednie cztery dni na przedyskutowanie 476 wierszowego Dekretu oapostolstwie wieckich. 13 padziernika pierwszym mwc by kard. Meyer zChicago, ktry powiedzia, e dokument dotyczcy ksiy zasuguje na tak sam uwag, jak powicono dekretowi obiskupach. Konieczne jest wiadectwo szacunku, zainteresowania itroski biskupw wstosunku do ksiy. Kard. Meyer uwaa, i bdem jest wskazywanie wycznie na obowizki ksiy, bez wzicia pod uwag spraw, ktre mogyby wesprze ich prac oraz doda si wwypenianiu ich trudnej roli. W konkluzji kardyna stwierdzi, e dokument wtej sytuacji wymaga ponownego przepracowania. Uwaga zostaa przyjta zaplauzem. Wszyscy mwcy po kolei wskazywali sabe punkty projektu, uwaajc, e jest sporzdzony powierzchownie i nie dotyka kwestii duchowoci ksiy. Wpierwszym dniu dyskusji nad dokumentem, mwicym oposudze iyciu ksiy, wzio udzia czternastu Ojcw Soboru.
245
Nastpnego dnia ogoszono, e dyskusja na temat propozycji dotyczcych dekretu oksiach zostanie zakoczona wtym samym dniu. Trzej kardynaowie zBrazylii, zWoch iz Hiszpanii stwierdzili, e propozycje za bardzo dotycz zewntrznych spraw ycia ksiy, aza mao mwi oich uwiconym powoaniu. Abp Salvatore Baldassarri zRawenny owiadczy, e nie do przyjcia jest traktowanie ksiy, najbliszych wsppracownikw biskupw, wsposb tak niedbay ibezceremonialny. Zdaniem abp. Baldassarriego naleaoby przygotowa dokument rwnie pieczoowicie, jak to uczyniono wprzypadku dekretu obiskupach iapostolstwie wieckich. Abp Fernando Gomes dos Santos zBrazylii przemwi wimieniu stu dwunastu biskupw swego kraju oraz innych konferencji episkopatu, ktre go oto poprosiy. Jestemy wiadomi dobrych intencji osb, ktre przygotoway ten tekst powiedzia. Doprawdy, doceniamy je. Jednake powstay dokument jest godny poaowania. Dalej abp Gomes dos Santos stwierdzi: tekst bardzo nas rozczarowa inie ma powodu, dla ktrego nie mielibymy otym powiedzie Tekst, zawierajcy najnowsze zmiany, stanowi obraz dla naszych drogich braciksiy, ktrzy pracuj wraz znami wwinnicy Pana Jeli Sobr Watykaski II mg wypowiedzie tak wiele wysublimowanych ipiknych rzeczy obiskupach iludziach wieckich, dlaczego wsposb tak ograniczony iniedoskonay ma wyraa si oksiach? pyta arcybiskup. Abp Gomes dos Santos stwierdzi dalej, e tekst nakada na ksiy obowizki, przed ktrymi wybronili si biskupi. Mwca zaapelowa do zgromadzenia oraz do moderatorw, aby uznali, e spraw naley podda gbokiemu namysowi, ie obecny tekst nie kwalifikuje si jeszcze do gosowania. Naley sformuowa nowy, lepszy tekst w miejsce tego. Mgby on by przedyskutowany ipoddany pod gosowanie wczasie Sesji Czwartej Soboru Kapastwo jest zbyt wielk iwit spraw, aby traktowa je ztakim popiechem. Jestemy duni przynajmniej wiadectwo
246
mioci iszacunku naszym ksiom, ktrzy zostali powoani, aby bra udzia wraz znami wpracy dla Pana. Nim skoczy si poranek ijedynie dziewitnastu z dwudziestu siedmiu przewidywanych mwcw zabrao gos, moderatorzy przesali wiadomo do abp. Feliciego, e dyskusja bdzie kontynuowana nastpnego dnia, agosowanie trzeba przesun do momentu, gdy moderatorzy stwierdz, e wszystko jest ustalone. 15 padziernika przed zgromadzeniem wystpio nastpnych omiu Ojcw. Pierwszym mwc by kard. Alfrink zUtrechtu, ktry stwierdzi, e zgodnie zprzekonaniem wikszoci zgromadzonych osb obecny projekt dokumentu nie mgby by opublikowany, nie powodujc powanego niezadowolenia wrd ksiy. Dlatego te kardyna sugerowa, aby odpowiedzialna za dokument komisja przygotowaa nowy tekst, ktry bardziej odpowiadaby oczekiwaniom ksiy ipropozycjom Ojcw Soboru. Sugestie kard. Alfrinka zostay przyjte oklaskami. Kiedy smy mwca zakoczy swe wystpienie, moderator prowadzcy obrady ogosi, e gosowanie nad dokumentem bdzie miao miejsce wnieokrelonym jeszcze terminie. Wten sposb spodziewana krtka dyskusja przecigna si do ponad trzech dni. Nastpnego dnia Sekretarz Generalny odczyta nastpujce ogoszenie: Wielu Ojcw Soboru zwrcio si zprob do wielebnych moderatorw, aby wszystkie projekty (lub przynajmniej niektre znich) zredukowano do formy propozycji. Nastpnie powinny by odesane do komisji, ktrych dotycz ipo krtkiej dyskusji przeredagowane zgodnie zobserwacjami poczynionymi przez Ojcw. Wzwizku zpowyszym moderatorzy uwaali za waciwe przedstawi t spraw Komisji Koordynacyjnej, ktra wtrybie pilnym zbada prob Ojcw. Opierajc si na Przepisach Proceduralnych Soboru, Komisja Koordynacyjna po krtkiej dyskusji zdecydowaa postawi uczestnikom Soboru nastpujce pytanie: Czy odpowiadaoby Ojcom przeprowadzenie gosowania na temat zakoczenia dyskusji? Jeli absolutna wikszo Ojcw (50% + 1 osoba) odpowie na to pytanie pozytywnie, zliczy si wwczas gosy zgod-
247
nie tak inie itak zzastrzeeniami. Jeli odpowied bdzie negatywna, projekt zostanie odesany do komisji zinstrukcj dokonania szybkiej rewizji dokumentu zgodnie zuwagami Ojcw. Sekretarz Generalny ogosi te, e gosowanie nad propozycjami dotyczcymi dekretu oksiach bdzie miao miejsce wczasie nastpnego posiedzenia, tj. wponiedziaek, 19 X. Tego dnia gosami 1199 do 930 sprawa projektu zostaa odesana do komisji odpowiedzialnej za dokonywanie zmian wtym dokumencie, zgodnie zwystpieniami Ojcw. Oznajmiono te, e dodatkowe uwagi mog by zgoszone na pimie wcigu 3 dni. Okazao si wic, e strategia, polegajca na okrojeniu tekstu zczci niezadowalajcych, anastpnie poszerzeniu go onowe propozycje, odniosa sukces. Reakcja na propozycje dotyczce dekretu odziaalnoci misyjnej Kocioa bya nie mniej gorca ni wkwestii dekretu okapanach. Projekt dekretu omisjach zosta ju zatwierdzony przez Papiea Pawa VI, 3 lipca 1964 roku iwten sposb by gotowy do rozprowadzenia pomidzy Ojcami Soboru. Prawie natychmiast ukaza si kontrdokument zatytuowany Documentum nostrum I, zastpiony potem po szybkich poprawkach Documentum nostrum II iIII. Wszystkie trzy wersje byy wobiegu do 3 sierpnia. Liderem grupy wspierajcej kontrprojekt by bp van Valenberg, powizany zdziaaniami hierarchii holenderskiej wramach europejskiego przymierza jeszcze wczasie pierwszej sesji Soboru. Do tej grupy naleeli te generaowie zakonu Ojcw Biaych, ojcw montfortanw, ojcw Krzya witego, ojcw ze Zgromadzenia w. w. Serc Jezusa i Maryi (Picpus) w Paryu, misjonarzy Afryki, misjonarzy Najwitszego Serca Pana Jezusa, kamilianw, Stowarzyszenia Misji, asumpcjonistw ikilku innych. Grupa ta staraa si uzyska poparcie biskupw igeneraw zakonnych dla swego projektu Documentum nostrum III, ktry przekazaa do Sekretariatu Generalnego zprob owydrukowanie go jako komentarza do formalnie wydanego dokumentu omisjach. Wuzasadnieniu podawano, i chodzi oto, aby wspomc Ojcw we waciwym ipenym zrozumieniu projektu, nad ktrym
248
bd przeprowadza gosowanie. Jednake Sekretariat Generalny nie przychyli si do tej sugestii. Kiedy biskupi zkrajw misyjnych zaczli przybywa do Rzymu na Sesj Trzeci Soboru, bardzo szybko stao si jasne, e projekt Dekretu odziaalnoci misyjnej Kocioa ich nie zadowala. Byo to widoczne zwaszcza wrd biskupw Afryki. Jednoczenie dziwio, poniewa projekt dekretu zosta przyjty jednogonie wczasie sesji plenarnej, trwajcej od 4 do 13 maja 1964 roku. Wiedzc otym oraz widzc obecne niezadowolenie biskupw zkrajw misyjnych, zapytaem o. Schtte, generaa werbistw, jak to naley wytumaczy. Odpowiedzia mi: Nikt znas, pracujcych wKomisji ds. Misji, nie zosta usatysfakcjonowany projektem dokumentu. Gosowalimy jednak jednomylnie za przyjciem projektu, poniewa Komisja Koordynacyjna zapowiedziaa drastyczne cicia iuwaalimy, e tych sze stron dekretu to najwicej, co mona byo osign wtamtych okolicznociach. W czasie oficjalnego spotkania o. Schtte doda jeszcze, e biskupi zkrajw misyjnych nie maj ochoty zaakceptowa propozycji dekretu, poniewa wielu znich przyjechao na obrady Soboru wanie wsprawie sporzdzenia obszernego kompletnego dokumentu, powiconego misjom. W rod po poudniu, 30 wrzenia 1964 roku, Sekretariat Generalny Konferencji Episkopatu Afryki zebra si, aby przedyskutowa ogoszenie zdnia 25 wrzenia zapowiadajce krtk dyskusj na temat wszystkich propozycji przed gosowaniem. w afrykaski Sekretariat Generalny skada si zprzewodniczcych jedenastu krajowych iregionalnych konferencji episkopatw zAfryki iMadagaskaru. Abp Zoa zJaund, wiceprzewodniczcy Konferencji Afrykaskiej oraz czonek Komisji Misyjnej przypomnia swoj sugesti z ostatniego posiedzenia Komisji, aby propozycje dotyczce dekretu omisjach zostay przedyskutowane wtaki sam sposb, jak dziao si to wprzypadku innych dokumentw. Pozostali czonkowie komisji rwnie poparli t ide, akard. Agagianian, przewodniczcy komisji, obieca
249
przedoy t propozycj na pimie Prezydium Soboru oraz kardynaommoderatorom. Praktycznym wynikiem tego spotkania bya decyzja, by kada zjedenastu konferencji episkopatu zoya osobn petycj do Prezydium Soboru, do kardynawmoderatorw ido Komisji Koordynacyjnej oprzeprowadzenie dyskusji nad projektem inad wszystkimi propozycjami. Formalny wzr listu zosta sporzdzony po acinie i zawiera podstawowe punkty, ktre pozostaway do przedyskutowania, akada konferencja przetumaczya ten wzr na jzyk ojczysty, wczajc podane jej zdaniem zmiany. 6 padziernika Komisja ds. Misji spotkaa si na sesji plenarnej iprzegosowaa prob konferencji episkopatw wstosunku gosw dwadziecia pozytywnych do czterech negatywnych. Wniosek Konferencji Afrykaskiej mia zosta skierowany formalnie do Pawa VI idotyczy podnoszonej ju wczeniej sprawy, aby Documentum nostrum III zostao wydrukowane przez Sekretariat Generalny jako materia do dyskusji wczasie obrad Soboru nad dekretem odziaalnoci misyjnej Kocioa. Wczasie cotygodniowego spotkania Konferencji Afrykaskiej, 7 padziernika abp Zoa poinformowa zebranych odecyzji Komisji ds. Misji ipoprosi czonkw konferencji o wysanie formalnych prb do Ojca witego ooficjalne wydrukowanie Documentum nostrum III. Podczas spotkania Zachodnioafrykaskiej Konferencji Episkopatw, zorganizowanej 8 padziernika wResidenza Adele di Trenquellion, whotelu, gdzie zatrzymao si szedziesiciu biskupw afrykaskich, abp John Amissah zGhany poinformowa zebranych, e wimieniu wielu konferencji episkopatw, wczajc oczywicie Konferencj Zachodnioafrykask wanie wysano, sporzdzony wwielkim szacunkiem itaktem, list do Ojca witego. W licie proszono Papiea ozarezerwowanie w obradach Soboru odpowiedniej iloci czasu dla przedyskutowania wszystkich propozycji. 21 padziernika wrd Ojcw rozprowadzono raport zawierajcy uwagi do projektu dekretu omisjach. Temat mia zosta
250
podjty po zakoczeniu dyskusji nad projektem Konstytucji oKociele wwiecie wspczesnym. Wmidzyczasie ponad stu Ojcw zgosio Sekretariatowi Generalnemu swoje yczenie dotyczce podjcia irozszerzenia dyskusji nad dokumentem omisjach. Wrd tych Ojcw znalazy si takie osobistoci jak kard. Bea, kard. Frings, kard. Alfrink, kard. Rugambwa (Tanzania), kard. Silva Henriquez, kard. Suenens ibp de Smedt. Poprosia ich o to maa grupa przeoonych zakonnych, kierowana przez o. Leo Volkera, przeoonego generalnego Ojcw Biaych. Kompletny tekst wystpienia wyej wymienionych osb zosta wydrukowany wduym nakadzie, zprzeznaczeniem dla przyszego wykorzystania przez Ojcw Soboru. W czwartek rano, 5 listopada, Sekretarz Generalny ogosi, e dyskusja na temat dokumentu oKociele wwiecie wspczesnym zostanie przerwana nastpnego dnia, arozpocznie si, wobecnoci Papiea Pawa VI, dyskusja nad Dekretem omisyjnej dziaalnoci Kocioa. Po poudniu Rzymska Unia Przeoonych Zakonnych zebraa si te, aby wysucha propozycji dotyczcych dokumentu omisjach, przygotowanych przez o. Schtte. Dla wikszoci znas tu zgromadzonych przeoonych zakonnych mwi o. Schtte rzadko ktry dokument jest tak wany jak ten, mwicy omisjach. Genera zakonu werbistw przedstawi wskrcie histori dokumentu, ktry zosta zredukowany do serii propozycji, anastpnie skomentowa punkt po punkcie sformuowane wten sposb trzynacie artykuw. Proponowane poprawki mwi dalej o. Schtte wnosz pozytywne wartoci, ale nawet gdyby wszystkie zostay zastosowane wdokumencie, to biskupimisjonarze poczuliby si nieusatysfakcjonowani iniepewni swej pozycji, poniewa wich odczuciu dokument omisjach nie zosta potraktowany przez Sobr wsposb, jakiego wymaga jego palca potrzeba isprawy zni zwizane. O. Schtte sugerowa, aby Ojcom Soboru dano prawo gosowania, czy propozycje s dla nich wystarczajce, czy te chcieliby mie konkretniejszy projekt dokumentu omisjach. Jeeli gosowanie
251
wykae, e konieczny jest peen projekt dekretu, wwczas bez wtpienia waciwa komisja musi na podstawie wczeniejszych wzorw takiego dokumentu opracowa nowy tekst. Przeoeni zakonw zdecydowali, e doo wszelkich stara, aby doprowadzi do odrzucenia propozycji iuoenia nowego projektu. Tego samego wieczora o. Schtte poprosi kard. Fringsa orozmow na ten temat. Sugerowany termin rozmowy wypada wpitek. Kardyna zgodzi si na rozmow wsobot, poniewa na pitek zaplanowano ju konferencj prasow. Nastpnie, wci jeszcze tego samego wieczora, o. Schtte zasiad do pracy zo. Karlem Mllerem, jednym zdoradcw, eby uoy list do kardynawmoderatorw, potwierdzajc ustalone stanowisko, e krtkie propozycje dotyczce dokumentu omisjach s cakowicie nie do przyjcia ze wzgldu na wag misyjnej dziaalnoci Kocioa. Sporzdzono wiele egzemplarzy listu, tak aby podpisy mona byo zebra ju nastpnego dnia. Nazajutrz, wpitek 6 listopada, Papie Pawe VI wygosi przemwienie do zgromadzonych Ojcw. Owiadczy, e ze wzgldu na szczegln wag przedmiotu chcia by obecnym, gdy uwaga Soboru skoncentruje si na dekrecie omisjach. Papie powiedzia te, e zbada dokadnie tekst, ktrym dysponowali Ojcowie, oraz e znalaz wnim wiele treci, zasugujcych na pochwa zarwno pod wzgldem treci, jak isposobu przedstawiania tematu. Dlatego te wierzymy, e tekst zostanie zatwierdzony przez was bez problemu, po wskazaniu poprawek, jakie naleaoby wnie. Te sowa Ojca witego zostay natychmiast przyjte jako pozytywny gos zzastrzeeniem wsprawie projektu. Niezalenie od tego o. Schtte wdalszym cigu zbiera podpisy, przekonany, e wystpienie Papiea oparte byo na dezinformacji wsprawie stosunku Ojcw do proponowanego dokumentu. Po wystpieniu Papiea kard. Agagianian, przewodniczcy Komisji Misyjnej, przeczyta swj raport wprowadzajcy do tematu. Po wysuchaniu obrad Papie opuci zebranych. Wszyscy mwcy, ktrzy zabierali gos tego ranka, sugerowali znaczne zmiany wtekcie.
252
Tego popoudnia o. Schtte rozesa ksiy ze swego zakonu do rezydencji biskupw dla zebrania dodatkowych podpisw iwten sposb uzyska aprobat jeszcze stu osb. Wszystkie podpisy zostay przekazane kardynaommoderatorom. Wniedziel 7 listopada pierwszym mwc by kard. Frings zKolonii, ktry powiedzia, e dzieo misyjne Kocioa ma tak wielkie znaczenie, szczeglnie w obecnej dobie, e rzecz nie moe si sprowadza do kwestii paru zda. Zamiast nich, argumentowa kard. Frings, peny dokument powinien by przygotowany, przedoony do rozpatrzenia igosowania wczasie Sesji Czwartej. Jak zauway kardyna, nie jest to tylko jego pogld, lecz rwnie gorce pragnienie generaw zakonnych, wielu biskupw zAfryki oraz innych terenw misyjnych. Pokornie prosz, aby to pragnienie zostao spenione. Propozycja kard. Fringsa, aby odesa tekst wramach pracy Komisji Misyjnej do kompletnego przerobienia, zostaa powitana podwjn fal oklaskw, ktra ogarna ca Aul Soborow. Kard. Alfrink zUtrechtu zgodzi si, i nie mona potraktowa spraw misji we waciwy sposb przy pomocy zestawu paru zda. Kard. Suenens, przemawiajcy wimieniu wszystkich biskupw Afryki, podtrzyma opini, i tekst wymaga duych poprawek. Bp Daniel Lamont zUmtali (Pd. Rodezja), powiedzia rwnie w imieniu wielu biskupw afrykaskich, e wczorajsza obecno Ojca w. wczasie obrad Soboru przerosa najmielsze oczekiwania gremium, ktre reprezentowa. My, misjonarze, bylimy wzruszeni spotkaniem zPapieem, Misjonarzem nr 1, siedzcym wrd nas, za co skadamy mu najgbsze podzikowania, pynce znaszych serc. Nastpnie bp Lamont wrci do sedna omawianego projektu iporwna jego propozycje do wizji Ezechiela, ktra mwi owyschnitych kociach bez ciaa imini. Do zamknicia debaty wponiedziaek, 9 listopada, wystpio szeciu nastpnych mwcw. Wwczas Ojcom Soboru zadano nastpujce pytanie: Czy s zgodni co do tego, e projekt propozycji na temat misji ma by poddany ponownemu przeredagowaniu
253
przez waciw komisj?. Wodpowiedzi na to pytanie 1601 Ojcw odpowiedziao tak (83%), a311 udzielio odpowiedzi brzmicej nie. Oznaczao to, e projekt dokumentu wpostaci tez zosta odrzucony, awaciwa wersja bdzie opracowana przez Komisj ds. Misji. Prezentacj nowego projektu przewidywano na okres Sesji Czwartej. Jak wtej sytuacji naley wytumaczy wystpienie Papiea Pawa VI? Czy wiedzia owielkim niespenieniu oczekiwa Ojcw wkwestii dokumentu omisjach od chwili, gdy Sekretariat Generalny wyda projekt wpostaci garci propozycji? Czy Papie wiedzia oobiekcjach powtarzanych przez biskupw Afryki oraz dostojnikw reprezentujcych inne kraje misyjne? Czy adna zpetycji, kierowanych osobicie do Papiea, do niego nie dotara? Czy kard. Agagianian, przewodniczcy Komisji Misyjnej, nie poinformowa Ojca w. owielkim niezadowoleniu, manifestowanym przez sam komisj? Czy trzej inni moderatorzy rwnie nie donieli Papieowi ofaktycznej sytuacji, ktrej byli wiadkami, anawet wsptwrcami? Czy kardyna, Sekretarz Stanu, nie by wiadom stanu rzeczy? Trudno jest zrozumie, jak Papie mg mwi opropozycji projektu ztakim optymizmem, jakby popiera ten tryb postpowania. Artykuy, ktre wkrtce ukazay si wprasie, stwierdzajc, e Ojcowie Soboru s przeciwnego zdania ni Pawe VI, widziay konieczno bliszego zbadania sprawy, co wgruncie rzeczy byo sednem wypowiedzi Papiea. Ojciec w. nie powiedzia, e wszystko wzoonych na temat misji dokumentach godne byo pochway, lecz e zasugiwao na ni wiele spraw. Nawet bp Lamont, ktry przemawia ostrzej ni ktokolwiek inny, stwierdzi, e wtezach projektu byo wiele wartoci godnych polecenia, e znajdoway si wnich pozytywne sugestie oraz e byy one poyteczne ipotrzebne. Rozpatrujc wten sposb ca spraw, nie mona byo powiedzie, e osd Papiea na temat propozycji dokumentu omisjach znajdowa si wopozycji do oceny Ojcw. Myli si jednake Ojciec w. sdzc, e propozycje zostan zatwierdzone bez trudnoci, po wprowadzeniu poprawek. Malujc obraz konfliktu mi-
254
dzy Ojcami Soboru aPapieem prasa prawdopodobnie nie bya wiadoma faktu, e wypowiedzi odczytywane wczasie zgromadzenia soborowego przygotowane zostay wczeniej ibyyby zgoszone niezalenie od wystpienia Ojca witego. Byli te tacy, ktrzy uwaali, e kard. Agagianian odpowiada za zaproszenie Ojca w. do udziau wsesji zzamiarem wykorzystania tej obecnoci jako poparcia dla tez dokumentu omisjach, oktrych byo wiadomo, e sam je popiera. Kardyna jednak zdecydowanie zaprzeczy takiej interpretacji faktw, stwierdzajc, e wizyta Papiea wynikna zjego osobistej, spontanicznej decyzji.
drogi, poczwszy od pierwszej dyskusji po uroczyste ogosze nie, jak Dekret okatolickich Kocioach Wschodnich. Zgromadzenie soborowe poddao projekt pod dyskusj wczasie Sesji Trzeciej od 15 do 20 padziernika 1964 roku. Gosowano nad oddzielnymi czciami projektu 21 i22 padziernika. Nastpnie zwrcono projekt do Komisji wcelu uzupenienia ouwagi ipoddano pod ponowne gosowanie 20 listopada. Nastpnego dnia dekret zosta uroczycie podany do wiadomoci przez Papiea Pawa VI wczasie posiedzenia Soboru, ktre zamykao obrady Sesji Trzeciej. Soborowy yciorys dokumentu trwa wic pi tygodni idwa dni. Stosunek Kociow Wschodnich do Kocioa obrzdku aciskiego zosta okrelony wczenie wczasie Sesji Drugiej przez koptyjskiego abp. Isaaca Ghattasa zTeb (Egipt) wzwizku zprojektem dokumentu oKociele. Wydaje si powiedzia e wielu Ojcw Soboru nalecych do Kocioa katolickiego obrzdku aciskiego poprzez tworzenie osobnego dokumentu okatolickich Kocioach Wschodnich chce stworzy pewne przywileje dla grupy mniejszociowej Kociow Wschodnich Wielu ztych Ojcw mwi dalej arcybiskup patrzy na Kocioy Wschodnie, zarwno katolickie jak iprawosawne, jak na kocieln osobliwo czy te egzo-
Miejsce Patriarchw
ADEN zdokumentw soborowych nie przeszed tak krtkiej
Miejsce Patriarchw
255
tyczne stworzenie, zamiast jak na Kocioy siostrzane, ktre razem zKocioem rzymskokatolickim tworz Koci Powszechny. Arcybiskup owiadczy, e taka postawa Kocioa aciskiego musi by odrzucona iani Wschodnie Kocioy katolickie, ani Kocioy prawosawne nie zaakceptuj wyranej tendencji Kocioa rzymskokatolickiego do zachowania wskazujcego, e on sam jeden jest Kocioem Powszechnym, innym udzielajcym przywilejw. Wczasie swego przemwienia abp Ghattas zwrci uwag na fakt, e projekt dokumentu oKociele nie wspomina ornorodnoci obrzdkw ani te nic nie mwi ourzdzie patriarchy. Abp Ghattas przemawia wczwartek, 10 padziernika 1963 roku. Wnastpny poniedziaek, 14 padziernika, daa si zauway znaczna zmiana wusadowieniu czonkw Soboru. Szeciu patriarchw Kociow Wschodnich, ktrzy do tej pory zajmowali miejsca tu za kardynaami, zasiado teraz przy oddzielnym stole, ustawionym naprzeciw stanowisk kardynaw. St patriarchw przykryty by zielonym suknem zczerwon draperi. Postawiono go na jednostopniowym podwyszeniu (st moderatorw sta na dwustopniowym podwyszeniu, ast przewodniczcych zajmowa podwyszenie trjstopniowe). Tego te dnia Sekretarz Generalny ogosi oficjalnie, e patriarchom przydzielono nowe miejsce wAuli Soborowej. Przypadkowy obserwator mg pomyle, i jest to wyraz wielkiego szacunku dla patriarchw, spowodowany niedawn wypowiedzi abp. Ghattasa. Sprawa zmiany nie dotyczya jednak czterech dni, lecz znacznie duszego okresu, bo a czterech lat. Wwczas bowiem Patriarcha Maximos IV Saigh, melchicki patriarcha zAntiochii (Syria), napisa list do Papiea Jana XXIII. W licie tym, sporzdzonym 8 padziernika 1959 roku, Patriarcha wyrazi sw rado, jak irado caego Kocioa greckomelchickiego zpowodu zapowiedzi Soboru Ekumenicznego. Pomimo podeszego wieku (Patriarcha mia wchwili pisania listu osiemdziesit jeden lat), dostojnik Kocioa Wschodniego wyrazi ochot osobistego uczestnictwa wSoborze, poniewa Wschod-
256
ni Koci katolicki pielgnuje wci nadziej na odnowienie unii pomidzy ogromn liczb wschodnich chrzecijan aStolic Apostolsk wRzymie. Jednake jak zauway wlicie Patriarcha istnieje pewne wstpne utrudnienie wtym wzgldzie, ktre pragnbym wyjani wsposb prosty iz penym zaufaniem. Chodzio mianowicie orang patriarchw wkatolickiej hierarchii kocielnej oraz podczas Soboru Ekumenicznego. Patriarcha wyjania wlicie, e sprawa ta zajmowaa bardzo uwag biskupw iprzeoonych zakonw naszych Kociow, zebranych na corocznym synodzie, ktremu przewodniczylimy wAinTraz wdrugiej poowie sierpnia 1959 roku. Wczasie tego synodu, jak wyjania Patriarcha Maximos IV Saigh, stwierdzono, e nielogiczne jest, e Sobr stara si znie barier dzielc Kocioy i jednoczenie zamierza usadowi patriarchw katolickich Kociow Wschodnich za kardynaami. Jednym znajbardziej szanowanych praw, ktrym patriarchowie zawsze si cieszyli, byo zachowanie hierarchii. We wczeniejszych wiekach patriarchowie zawsze zajmowali miejsce za Ojcem witym, ktry do tej pory nazywany jest Patriarch Zachodu. Kocielna tradycja wnaszych czasach kontynuowa wlicie Patriarcha Maximos IV Saigh ustanowia nastpujcy porzdek whierarchii patriarchw Kocioa Powszechnego: Rzym, Konstantynopol, Aleksandria, Antiochia iJerozolima. Tradycja Kocioa niezmiennie uznaje patriarchw owych stolic za dostojnikw nadrzdnych wstosunku do wszystkich innych dygnitarzy kocielnych. Oznacza to, e whierarchii kocielnej czterej zwierzchnicy patriarchatw zajmuj miejsce zaraz za Biskupem Rzymu. Patriarcha Maximos wyjania dalej wlicie, e kardynaowie otaczajcy Papiea s waciwie biskupami pomocniczymi Biskupa Rzymu iwprzypadku spotkania jedynie wsprawach Kocioa rzymskokatolickiego ukad taki jest waciwy. Lecz gdy s oni uczestnikami Soboru Ekumenicznego, nie jest logiczne, aby zajmowali miejsca pierwsze, tworzc jakby precedens, i s patriarchami nad patriarchami.
Miejsce Patriarchw
257
Podczas Soboru Watykaskiego I patriarchowie usadowieni zostali za kardynaami. Zdarzyo si to pierwszy raz whistorii iPatriarcha Maximos nazwa ten fakt rezultatem poaowania godnej antywschodniej mentalnoci, ktra dominuje wrd niektrych czonkw Kurii Rzymskiej, mentalnoci przepenionej zarozumiaoci, ktra powstaa wczasach, kiedy Zachd zapomnia oKociele Wschodnim, co wida iobecnie, awschodni chrzecijanie nabrali pewnego rodzaju kompleksu Europy, zwizanego zkolonialn wadz tego kontynentu. Przekonani jestemy jednak, e Wasza witobliwo nie aprobuje takiej mentalnoci. Dalej Patriarcha owiadczy, e czonkowie Kociow prawosawnych potraktuj sposb usadowienia patriarchw Wschodnich Kociow katolickich jako przykad miejsca, jakie Koci rzymski ofiarowaby im wprzypadku ponownego zjednoczenia. List zamykay wyrazy przekonania, i Papie Jan XXIII przedsiwemie odpowiednie kroki dotyczce zabezpieczenia rozwizania, ktre stanowi meritum naszej propozycji. Patriarcha Maximos nie otrzyma odpowiedzi. Trwajc przy swym stanowisku, napisa nastpny list otym samym charakterze, datowany na 20 wrzenia 1962 roku, trzy tygodnie po otwarciu Soboru. List ten adresowany by do abp. Feliciego iwyjania, e coroczny synod katolickiego Kocioa greckomelchickiego prosi go nawizanie kontaktu zOjcem w., atake zPrezydium Soboru poprzez Sekretarza Generalnego. Proba bya identyczna jak poprzednio amianowicie, e patriarchowie Wschodu chcieliby uzyska rezerwacj miejsc tak jak to byo wzwyczaju poprzednich soborw, bezporednio za Ojcem witym. Patriarcha Maximos zwrci uwag, e decyzj wczeniejszych soborw respektowano ten przepis na przykad podczas Soboru we Florencji w1439 roku, gdzie Papie Eugeniusz IV zarzdzi, aby patriarcha Konstantynopola, Jzef II, zaj miejsce zaraz za papieem, wyprzedzajc kardynaw. Patriarcha Maximos ponawia swj apel, gdy jak wyjania wiedzia, e osoby odpowiedzialne za przepisy protokolarne
258
wWatykanie zamierzaj udzieli pierwszestwa kardynaom. Sprawa jest powana ostrzega Patriarcha poniewa moe stworzy nieprzezwycione przeszkody przed utworzeniem unii pomidzy Kocioami Wschodnimi katolickimi iprawosawnymi aKocioem rzymskokatolickim. Ze wzgldu na skandal, jaki moe wywoa taka sytuacja, Patriarcha wolaby nie pojawia si na nadchodzcym Soborze, aby unikn umniejszenia wnaszej osobie honoru, ktry naley si wszystkim patriarchom Wschodu. Tydzie pniej abp Felici otrzyma sze egzemplarzy memorandum na temat rangi patriarchw Wschodu wKociele katolickim. 4 padziernika abp Felici potwierdzi otrzymanie listu imemorandum. Z uwag zapoznaem si ztreci dokumentu pisa wodpowiedzi i przel je Ojcu witemu. Lecz znw nie byo adnego odzewu ze strony Papiea Jana XXIII. Akiedy Sobr zosta dziesi dni pniej otwarty, patriarchowie Wschodu zajli miejsca za kardynaami, tak jak to byo wczasie Soboru Watykaskiego I. Po Sesji Pierwszej wsiedzibie Patriarchy Maximosa IV wAinTraz odby si nowy synod. Ze wzgldu na brak reakcji ze strony Watykanu na poprzednie proby Patriarchy, postanowiono wtrakcie synodu opublikowa cao korespondencji wformie listu otwartego do Ojcw Soboru. Ten do drastyczny sposb dziaania nie przynis jednak adnych efektw, bowiem, gdy Papie Pawe VI otwiera Sesj Drug, Patriarchowie wci zasiadali na dawnych miejscach za kardynaami. W dziesi dni po otwarciu sesji prezbiter Borowoj, jeden zdwch obserwatorw delegowanych zMoskiewskiego Patriarchatu Rosyjskiego Kocioa Prawosawnego, powiedzia reporterowi: Kiedy wracam do Rosji, nikt nie ma zamiaru pyta mnie, oczym mwili teologowie. Natomiast zawsze jestem pytany, czy byli tam patriarchowie Kociow Wschodnich ijakie miejsca zajmowali. Po czym doda: Musz powiedzie, e miejsca, ktre zajmujemy wBazylice w. Piotra, nie prowadz wstron ekumenicznego dialogu. Uwagi moskiewskiego patriarchy opublikowao paryskie Le Figaro 12 padziernika 1963 roku.
Miejsce Patriarchw
259
Kiedy patriarchowie Wschodnich Kociow katolickich weszli do Auli Soborowej wponiedziaek 14 padziernika, spostrzegli, oczym wspominaem wczeniej, e czekaj na nich nowe, honorowe miejsca, usytuowane naprzeciwko kardynaw. Ten znaczcy gest wypywa zzarzdzenia Papiea Pawa VI. Lecz czy faktycznie oznaczao to, i ranga patriarchw przewysza rang kardynaw? Wikszo ludzi tak wanie uwaaa. Rok pniej, wczasie Sesji Trzeciej, schemat Dekretu o Kocioach Wschodnich katolickich zosta poddany dyskusji. Abp Ghattas zasugerowa 16 padziernika 1964 r., aby zmniejszy objto dekretu iwczy go do innego dokumentu jako jego cz. Zdaniem arcybiskupa, jeli Wschodnie Kocioy katolickie s czci jednego Kocioa katolickiego, nie powinien by dla nich sporzdzany oddzielny dokument. Patriarcha Maximos orzek, e najsabszym rozdziaem dokumentu by niewtpliwie rozdzia opatriarchach i uzna go za niedopuszczalny wistniejcej formie. Po pierwsze uzasadnia nie jest zgodne zprawd przypisywanie instytucji patriarchy jedynie Wschodowi. Pierwszym patriarch wkatolickim Kociele jest Papie, Biskup Rzymu, ktry jest nazywany wAnnuario Pontificio Patriarch Zachodu. Maximos sprzeciwi si wielokrotnemu powtarzaniu wtekcie, i patriarchowie s zobowizani do podporzdkowywania si witym Kongregacjom Rzymskiej Kurii. Patriarcha ijego synod mwi Maximos IV Saigh bez uszczerbku dla przywilejw, jakie posiada nastpca w. Piotra, powinien by najwyszym autorytetem wobec wszystkich spraw dotyczcych wschodniego patriarchatu. Biskup maronicki Doumith zSarby (Liban), powiedzia zgromadzonym, e wielkie nadzieje, jakie wywoa wKocioach Wschodnich Sobr Watykaski II, zostay prawie zupenie zniszczone po zapoznaniu si zprojektem dekretu. Poza zwykym szacunkiem, jaki zwykle okazuje si Kocioom Wschodnim, projekt nie przedstawia niczego wanego; nie koryguje si uprzedze, powtarza si niepotrzebne rzeczy, nie rozwizuje si wnaj-
260
lepszy sposb specjalnych problemw iwkocu pomija si najwaniejsze sprawy, ktre powinny by poruszone. Najwaniejszy zpominitych problemw dotyczy biskupw Kociow Wschodnich ornych obrzdkach, zasiadajcych na tych samych stolicach apostolskich isprawujcych wadz nad tymi samymi terytoriami. Postpujc w ten sposb stwierdzi bp Doumith Sobr wydaje si traci na zawsze wyjtkow okazj przeprowadzenia koniecznych reform. Dokument powinien przynajmniej stwierdzi konieczno reform, nawet jeli nie mog one by przeprowadzone od razu. Po podkreleniu, e waciwie nic wanego nie pozostaje wprojekcie dekretu, jeli pominito sprawy doskonale opracowane winnych dokumentach, bp Doumith zwrci si do zgromadzenia, aby z caym spokojem odrzuci schemat, wprowadzajc jego niektre punkty do innych projektw, apozostae interpretowa wnawizaniu do prawa kanonicznego. Biskup pomocniczy Gerald McDevitt zFiladelfii zauway, i zprojektu dokumentu wynika, e wszyscy nawrceni na katolicyzm powinni przyj obrzdek obowizujcy wKociele rzymskokatolickim. Wedug biskupa byo to niezgodne zoglnym duchem Soboru, ktry tak duo mwi na temat wolnoci sumienia oraz oduchu ekumenicznym. Powoujc si na swoje dziesicioletnie dowiadczenie wpracy wWaszyngtonie jako przedstawiciel delegacji Stolicy Apostolskiej, powiedzia: Pracowaem prawie codziennie nad petycjami, dotyczcymi zmiany obrzdku iwiem, ile trzeba czasu, aby przygotowa takie wnioski dla potrzeb Watykanu Zwykle trzeba 6 miesicy, aczasem caego roku, zanim takie petycje zostan opracowane inadejd decyzje ich dotyczce. Zdaniem bp. Geralda McDevitta jest spraw zadziwiajc, eby nie powiedzie okrutn, aby zmusza osoby, ktre stay si katolikami, do wystpowania do Rzymu ozgod na przejcie zjednego obrzdku do innego. Dyskusja nad tekstem okatolickich Kocioach Wschodnich zakoczona zostaa 20 X. Poniewa 88% zgromadzonych opowiedziao si za natychmiastowym gosowaniem, odbyo si ono 21 i22
Miejsce Patriarchw
261
padziernika. Wcigu kadego zsiedmiu gosowa rednio 91 gosw skadano przeciw dokumentowi, a235 za dekretem pod warunkiem wprowadzenia uwag. Wdrugim gosowaniu wstosunku do czci, ktr omawia bp McDevitt, zoono 719 gosw pozytywnych zzastrzeeniami i73 gosy negatywne. Oznaczao to, e tylko 63% zebranych zadowala tekst oniezmienionej treci, co wkonsekwencji oznaczao, i dokument powinien zosta poprawiony. W sumie szeciuset siedmiu Ojcw Soboru zoyo zastrzeenia, ktre wswej treci popieray propozycje bp. McDevitta. Jednake Komisja ds. Kociow Wschodnich podzielia uwagi biskupw wedug kryterium sformuowania, anie znaczenia, po czym powiadomia zgromadzenie soborowe, e gosami wikszoci komisja zdecydowaa si odrzuci sugerowane zmiany. Oznaczao to, e mniej ni trzydziestu Ojcw Soboru zlekcewayo yczenia szeciuset siedmiu Ojcw, przedstawione wczasie gosowania. W poprawionym tekcie, ktry komisja zgosia do ponownego gosowania wdniu 20 listopada 1964 r., zostay zmienione jedynie niektre sowa izwroty. Byo to jedyne wiadectwo czterodniowej debaty i1920 wniesionych zastrzee. Gdy Ojcowie Soboru zostali poproszeni owyraenie swego stosunku do sposobu zmian poczynionych wdokumencie, wdwch odrbnych gosowaniach uzyskano cznie 471 negatywnych gosw. Lecz gdy podjto gosowanie nad caoci projektu, ilo gosw negatywnych spada do 135. A21 listopada, gdy odbyo si gosowanie podczas publicznej sesji wobecnoci Ojca w. Pawa VI, za projektem zoono 2110 gosw pozytywnych wobec 39 sprzeciwiajcych si. Wtej sytuacji Papie ogosi wano Dekretu oWschodnich Kocioach katolickich. Oficjalne uznanie, jakie Pawe VI okaza randze patriarchw wczasie Soboru, usuno jedn zprzeszkd wdeniu do jednoci zKocioem prawosawnym, ktry nie akceptowa zasady nadrzdnej roli Rzymu. Kilkakrotne schizmy pomidzy tym Kocioem aKocioem rzymskokatolickim doprowadziy do ostatecznego podziau w1054 roku, kiedy patriarcha Micha
262
Cerulariusz zKonstantynopola ijego zwolennicy zostali ekskomunikowani przez poselstwo Stolicy Apostolskiej pod przewodnictwem kard. Humberta. Wodpowiedzi na ten akt, patriarcha Cerulariusz oboy zkolei ekskomunik legatw Rzymu. Do schizmy przyczyli si te patriarchowie Antiochii, Aleksandrii iJerozolimy. Czasowe odnowienie jednoci nastpowao wczasie soborw wLyonie (1274 r.) iwe Florencji (1439). Lecz w1472 roku wszystkie unie zostay zerwane przez synod zwoany wKonstantynopolu przez patriarch Dionizego I. W celu usunicia tych wielowiekowych podziaw Ojciec w. Pawe VI zpocztkiem roku 1964 zoy osobist wizyt patriarsze Atenagorasowi IwKonstantynopolu, kolejnemu nastpcy patriarchy Michaa Cerulariusza, aby wymieni braterski ucisk iprzedyskutowa sprawy stosunkw wewntrz caego Kocioa chrzecijaskiego. Poprawa stosunkw, jaka nastpia po tej wizycie, bya tak wielka, e 7 grudnia 1965 roku, dzie przed zakoczeniem Soboru Watykaskiego II, Papie iPatriarcha rwnoczenie uniewanili obustronne ekskomuniki, naoone w1054 roku. Tego samego dnia wieo konsekrowany bp Willebrands zSekretariatu ds. Jednoci Chrzecijan odczyta specjaln deklaracj wobecnoci Ojca w. iOjcw Soboru. Deklaracja stwierdzaa, e wczasie spotkania wZiemi witej Papie Pawe VI iPatriarcha Atenagoras I postanowili nie pomija wprzyszoci niczego, co jest inspirowane przez mio bliniego ico moe przyczyni si do rozwoju braterskich stosunkw, zainicjowanych w tej chwili pomidzy Kocioem rzymskokatolickim iKocioem prawosawnym wKonstantynopolu. Obaj witobliwi Mowie wyraaj przekonanie, e dziki tej akcji czuj si tym bardziej odpowiedzialni za przestrzeganie wezwania Boej aski, ktra dzi prowadzi Koci rzymskokatolicki oraz Koci prawosawny, jak iwszystkich chrzecijan, do przekraczania istniejcych rnic, po to, by wszyscy byli jednoci, tak jak prosi oto Ojca nasz Pan, Jezus Chrystus. Odczytanie deklaracji wywoao burzliwe oklaski zgromadzonych uczestnikw Soboru.
Miejsce Patriarchw
263
W czasie gdy deklaracj przedstawiono wWatykanie, podobna ceremonia odbywaa si wIstambule, uPatriarchy Konstantynopola, dokd Ojciec w. wydelegowa kard. Shehana zBaltimore, jako przewodniczcego specjalnej komisji. Uroczysto miaa miejsce wKatedrze Patriarchalnej wFanarze. Gdy wsposb ceremonialny ogoszono obustronne zniesienie ekskomuniki, Patriarcha Atenagoras Ii kard. Shehan wymienili serdeczne uciski, adzwony katedry potwierdziy swym gosem wano chwili. Wiadomo otym akcie braterskiej mioci, ktry zbliy do siebie oba Kocioy, zostaa oficjalnie podana przez Patriarch Konstantynopola do prawosawnych Patriarchw Aleksandrii, Antiochii, Jerozolimy, Moskwy, Belgradu, Bukaresztu iSofii, atake prawosawnym Kocioom wGrecji, Polsce, Czechosowacji, Azerbejdanie ina Cyprze. Papie Pawe VI iPatriarcha Atenagoras Iwraz zsynodem stwierdzili we wsplnej deklaracji, i cay chrzecijaski wiat, zwaszcza cay Koci rzymskokatolicki iKoci prawosawny doceniaj to wydarzenie. Intencj aktu braterstwa byo wyraenie wsplnego, szczerego pragnienia pojednania. Wdeklaracji zwrcono te uwag na fakt, e jest ona zaproszeniem do kontynuowania wduchu zaufania, szacunku iwzajemnej mioci dialogu, ktry zBo pomoc wie bdzie wkierunku zwikszenia dobra dusz inadejcia Krlestwa Boego, do osignicia wsplnoty wwierze, braterskiej zgody iwitoci ycia, ktre istniay wcigu pierwszego tysiclecia Kocioa. Wyjtkowy precedens proceduralny, ktry tak ucieszy patriarchw wczasie Soboru Watykaskiego II, mia krtki ywot, poniewa ju wroku 1966, wrocznym opracowaniu watykaskim Annuario Pontificio, powtrnie wymieniono patriarchw po kardynaach, chyba e byli oni take kardynaami.
264
ny tak dugo, jak projekt Konstytucji duszpasterskiej oKociele wwiecie wspczesnym. Zainspirowany on zosta przez Jana XXIII ipodany do publicznej wiadomoci poprzez wystpienie radiowotelewizyjne, ktre miao miejsce dokadnie miesic przed otwarciem Soboru, to jest 11 wrzenia 1962 roku. Serce Ojca witego przepenione byo wielkimi sprawami i nadziej, e Sobr je wypeni. Myl przewodnia wystpienia Papiea opieraa si na stwierdzeniu, e Chrystus owieci Koci, amisj Kocioa jest owiecenie narodw. Uywajc praktycznego, realistycznego sposobu, Jan XXIII posuy si globusem orednicy dwch metrw jako rekwizytem, ktry mia potwierdzi, e Ojciec w. mwi o wiecie rzeczywistym. Iaby si upewni, e zostanie dobrze zrozumiany, Papie poprosi fotografa watykaskiego ozrobienie zdjcia Jego witobliwoci wpobliu globusa. Zdjcie opatrzone byo aciskim napisem, streszczajcym myl papieskiego wystpienia. Sowa te brzmiay Ecclesia Christi lumen gentium (Koci Chrystusowy jest wiatem narodw). Zadaniem Soboru, jak powiedzia Jan XXIII, byo odnalezienie podwjnej siy Kocioa iutosamienie si zni. Pierwszym elementem tej dwojakiej witalnoci Kocioa bya jego ywotno ad intra, dotyczca struktury Kocioa, aprzede wszystkim skarbu owiecenia wiar oraz uwicenia ask. Temu pierwszemu aspektowi ywotnoci Kocioa Ojciec w. powici niewiele miejsca wswoim przemwieniu. Drugi element witalnoci Kocioa ad extra dotyczy oddziaywania Kocioa na jego otoczenie, na takie sprawy jak pragnienia ipotrzeby chrzecijan iniechrzecijan we wspczesnym wiecie. Jak gosi Papie, Koci posiada zobowizania wobec kadej dziedziny ycia nowoczesnego wiata iczuje si za nie odpowiedzialny: za ludzk potrzeb codziennego chleba, za zarzdzanie dobrami oraz ich rozdzia, za kraje nierozwinite gospodar-
Koci wwiecie wspczesnym

ADEN dokument Soboru Watykaskiego II nie by dyskutowa-
265
czo, za dzisiejsze spoeczestwa iza nowy porzdek polityczny. Powinien czu si zobowizany do troski wsprawach wojny, zprzyczyny ktrej nie powinnimy cierpie iza pokj, oktrym trzeba myle, za zabezpieczenie prawa do prywatnej wasnoci igbsze stosowanie zasad braterstwa imioci midzy ludmi inarodami. Koci czuje si te odpowiedzialny za wszystkie przejawy za wspoeczestwie morderstwa iakty cudzostwa, pragnie chroni wit natur zwizku maeskiego, religijny imoralny aspekt prokreacji, przeciwdziaa obojtnoci religijnej pewnej czci spoeczestwa, atake zwraca uwag na to, czy iwjaki sposb postp naukowy itechnologiczny wpywa na wzrost ekonomicznego iduchowego poziomu spoeczestwa. Expos Ojca witego stanowio kompletny przekrj tematyki przygotowanego dokumentu oKociele wwiecie wspczesnym. Papie poruszy wten sposb wszystkie sprawy, ktre byy przedmiotem dyskusji przedsoborowej. 4 grudnia 1962 roku, pod koniec Sesji Pierwszej, kard. Joseph Suenens zBelgii przypomnia wiele idei, anawet penych sformuowa zprzemwienia Ojca w., sugerujc zgromadzeniu soborowemu, e Koci powinien wchodzi gboko wrelacje ze wiatem ad extra, ...a Sobr powinien postawi sobie za cel, aby uczyni Koci prawdziwym wiatem dla narodw. Nastpnego dnia Jan XXIII utworzy Komisj Koordynacyjn iwyznaczy do niej kard. Suenensa, dajc mu za zadanie naszkicowanie zarysu dokumentu, zawierajcego t cz nauczania Kocioa, ktra bezporednio dotyczy problemw wspczesnego wiata. Podczas pierwszego spotkania komisji, wstyczniu 1963 roku, ustalono, e nowy dokument powinien nosi nazw Efektywna obecno Kocioa wwiecie wspczesnym. Stwierdzono te, e dokument bdzie skada si zszeciu rozdziaw, amianowicie: Openym godnoci powoaniu czowieka; Oludzkiej osobie wspoeczestwie; Omaestwie irodzinie, Owaciwym wspieraniu rozwoju kulturalnego; Oporzdku ekonomicznym ispoecznym oraz Owsplnocie narodw ipokoju. Zdecydowano rwnie, e
266
pewne elementy nowej wersji dokumentu zostan przejte zkonstytucji dogmatycznej, przygotowanej przez wstpn Komisj Teologiczn. Chodzio oelementy odrzucone przy rozpatrywaniu materiau do Konstytucji dogmatycznej oKociele, oddalone wczasie Sesji Pierwszej, jak obyczaje chrzecijaskie czysto, maestwo, rodzina oraz stan dziewiczy, atake zachowanie depozytu wiary. Kard. Suenens, jako osoba kierujca przygotowaniem projektu konstytucji, zaproponowa, aby zadanie przeredagowania dokumentu zostao powierzone specjalnej Komisji Poczonej, zoonej ze wszystkich czonkw Komisji Teologicznej iKomisji ds. Apostolstwa Laikatu zkard. Ottavianim ikard. Fernando Cento zKurii Rzymskiej jako wspprzewodniczcymi. Propozycja zostaa przyjta. Zasugerowano dalej, aby inne elementy nowego dokumentu zaczerpn zprojektu o spoecznej dziaalnoci ludzi wieckich, przygotowanego przez Komisj ds. Apostolstwa Laikatu, atake zdwch doktrynalnych projektw teologicznych Komisji Przygotowawczej o porzdku spoecznym io wsplnocie narodw. Praca nad now konstytucj duszpastersk rozpocza si wlutym 1963 roku. Pomidzy 24 a26 kwietnia zwoano specjaln sesj, do udziau wktrej zostao zaproszonych dwudziestu trzech specjalistw, ludzi wieckich, przy czym jedynie pitnastu znich mogo przyj zaproszenie. Projekt konstytucji gotw by przed kocem maja do przedstawienia na nastpnym spotkaniu Komisji Koordynacyjnej, wyznaczonym na 4 czerwca. Jednak ze wzgldu na mier Ojca witego Jana XXIII spotkanie komisji przesuno si omiesic. 4 lipca, gdy kard. Suenens wypunktowa zarwno pozytywne, jak inegatywne strony opracowanego dokumentu, Komisja Koordynacyjna uznaa, e projekt nie jest satysfakcjonujcy. Kardyna zdecydowa, e naley utworzy nowy tekst oparty na doktrynalnych elementach rozdziau pierwszego. Pozostaych pi rozdziaw miao utworzy dodatek. Taki zabieg, oczywicie, znacznie obniyby autorytatywno stwierdze, zawartych wtych rozdziaach. Kard. Suenens zaprosi do wsppracy nowych ekspertw zBelgii, aby przygotowali projekt. Mimo tych zabiegw dziwnym trafem
267
wczasie Sesji Drugiej Komisja czona, odpowiedzialna za dokument oKociele wwiecie wspczesnym, nie podja adnego dziaania a do 29 listopada 1963 roku, to jest do dnia, gdy do komisji doczono omiu nowych liberalnych kandydatw, zaproponowanych przez koalicj wiatow, co umocnio znacznie pozycj liberaw. Oba projekty: poprzedni inowy poddano caodniowej dyskusji, nie uzyskujc jednak ostatecznych konkluzji. Ostatecznie bp Pelletier zTroisRivieres (Kanada) zaproponowa stworzenie Centralnej Podkomisji, ktra koordynowaaby prac piciu innych podkomisji, przygotowujcych dalsz rewizj piciu rozdziaw, stanowicych obecnie dodatek do gwnego tekstu konstytucji. W tej sytuacji poprzez tajne gosowanie wybrano szeciu czonkw do Centralnej Podkomisji. Byli to biskupi Schrffer iHengsbach zEichstatt iEssen (Niemcy), biskupi Jacques Menager iAncel zMeaux iLyonu (Francja), bp pomocniczy Mark McGrath zPanama City, bp Emilio Guano zLivorno (Wochy). Tych szeciu czonkw podkomisji miao prawo dobra jeszcze dwie osoby. Poproszono wic bp. Wrighta zPittsburga ibp. Blomjousa zMwanzy (Tanzania). Wrd tych omiu czonkw komisji tylko bp McGrath nie pochodzi zlisty europejskiego aliansu by jednak znim zwizany od pierwszego dnia Soboru. W rezultacie tego spotkania opracowanie nowego projektu znalazo si cakowicie wrkach episkopatu pastw nadreskich. Aponiewa Centralna Podkomisja dya do osabienia przewidywanego oporu konserwatywnych przedstawicieli hierarchii woskiej ihiszpaskiej, jako przewodniczcego podkomisji wybrano bp. Guano, ktry pochodzi zWoch. Mia on te pniej przedstawi nowy projekt wobec zgromadzenia soborowego. Zatem omiu biskupw miao wyznaczy profil nowego dokumentu, mwicego oKociele wwiecie wspczesnym. Kilka dni pniej zakoczono sesj soborow ibiskupi powrcili do swych diecezji. Biskupi zkomisji opracowujcej projekt dokumentu wybrali do pomocy liberalnie nastawionego eksperta zdziedziny teologii moralnej, o. Bernarda Hringa CSSR iustanowili go sekretarzem. Pod
268
kierownictwem bp. Guano o. Hring msgr. Achille Glorieux, o. Raymond Sigmond OP oraz o. Roberto Tucci SJ spotykali si kilka razy wcigu grudnia 1963 roku iwpierwszej poowie stycznia 1964. Ustalono wwczas bardziej szczegowo, wjakim duchu ma by sporzdzony projekt, generaln lini mylow, atake tre icel oraz osoby, ktre by si nim zajmoway. Zdecydowano, e pierwszy szkic dokumentu zostanie zapisany przez o. Sigmonda po francusku. W lutym Centralna Podkomisja spotkaa si na trzy dni wZurychu. Wczasie tego spotkania wysunito sugesti nowych zmian. 4 i9 marca 1964 roku odbyy si dwa posiedzenia plenarne komisji poczonej, lecz projekt oraz dodatek do niego nie zostay potwierdzone, aCentralna Podkomisja musiaa wrci do ponownego opracowania projektu. Komisja Poczona spotkaa si ponownie pomidzy 4 a 6 czerwca izasugerowaa nowe poprawki do projektu. Zaczynao wyglda na to, e projekt konstytucji wraz zdodatkiem nie bdzie gotowy na czas Sesji Trzeciej. Ostatecznie postanowiono dokument wydrukowa i przesa Ojcom Soboru mimo jego niedoskonaoci. Papie Pawe VI wyda na to zgod 3 lipca. Ze wzgldu na miejsce zajmowane na licie dokumentw, Konstytucj duszpastersk oKociele wwiecie wspczesnym zaczto nazywa trzynastym projektem. Dodatek do konstytucji wci nie by gotowy. Wpywy liberalne w podkomisji nie byy do silne, aby wczy do projektu treci zawarte wdodatku. Planowano zatem doczy je do gwnego dokumentu wczasie dyskusji podczas Sesji Trzeciej. Wmidzyczasie jednak wyznaczeni eksperci pracowali nad owym dodatkiem. Pracowali tak dobrze itak szybko, e pidziesiciosiedmiostronicowy dodatek do dwudziestodziewiciostronicowego dokumentu podstawowego by gotowy do rozprowadzenia midzy Ojcami Soboru 30 wrzenia 1964 roku. Natychmiast Ojcowie Soboru skierowali do jego wadz szereg pyta iwtpliwoci dotyczcych znaczenia dodatku irde jego pochodzenia. Pierwsz wtpliwo budzi fakt, e dodatek na stronie tytuowej posiada stwierdzenie, i jest dokumentem Soboru
269
Watykaskiego II, podczas gdy wewntrz zamieszczono uwag, e nie by on dyskutowany wczasie obrad Soboru. Sekretarz Generalny na podstawie instrukcji, wydanych przez Prezydium Soboru iprzez moderatorw ogosi, e dodatek zosta opracowany przez Komisj Poczon iwysany do Sekretariatu wcelu rozprowadzenia pomidzy uczestnikami Soboru jako dokument prywatny, nie majcy oficjalnego statusu. Zosta on sporzdzony po to, by przedstawi pogld komisji. Wodpowiedzi na dalsze pytania Sekretarz Generalny ogosi dodatkowo, e opracowany suplement jest jednak dokumentem obardziej urzdowym znaczeniu ni to poprzednio stwierdzono. Dodatek zosta zredagowany przez Komisj Poczon na wniosek Komisji Koordynacyjnej owiadczy Sekretarz Generalny jednake nie jest to jeszcze dokument soborowy inie mona go podda dyskusji wczasie obrad Soboru. Kiedy prasa oskarya Sekretarza Generalnego oprowadzenie konserwatywnego intryganctwa imanipulacj, atake stwierdzia, i Sekretarz powinien zosta zobowizany przez kardynawmoderatorw do wydania kolejnego owiadczenia, Sekretarz poda do druku komunikat, wktrym nazwa komentarze prasy niedokadnymi itendencyjnymi. Jako Sekretarz Generalny nie mia prawa mwi we wasnym imieniu, ale jak stwierdzi, wystpowa mg zawsze wimieniu moderatorw iPrezydium Soboru. Faktycznie jednak drugie owiadczenie powstao zosobistej inicjatywy Sekretarza Generalnego po otrzymaniu waciwego potwierdzenia ze strony moderatorw. Trzy tygodnie pniej, 20 padziernika, dokument ostatecznie poddano dyskusji. Przez ten czas mino pi tygodni sesji. Moderatorzy przesunli termin omawiania dokumentu ogaszajc dwukrotnie, 12 i13 padziernika, e raporty wstpne nie s jeszcze gotowe. Czwartym mwc pierwszego dnia dyskusji by kard. Lercaro zBolonii, jeden zmoderatorw. Wydaje si by trudne lub wrcz niemoliwe powiedzia aby rewizja projektu ijego zatwierdzenie mogo si odby wczasie trwania tej sesji. Kardyna doda, i wielu Ojcw zgosio swj gos do dyskusji ie wiad-
270
czy to rwnie otym, i projekt Konstytucji duszpasterskiej oKociele wwiecie wspczesnym powinien zosta przedyskutowany szczegowo wczasie obrad Soboru. Bez wtpienia znajdzie si na to do czasu wobrbie Sesji Czwartej, ktra odbdzie si wprzyszym roku stwierdzi na zakoczenie kard. Lercaro. Entuzjastyczny aplauz, jakim nagrodzono to stwierdzenie, musia sprawi przyjemno kard. Suenesowi iomiu biskupom Centralnej Podkomisji, atake zatrudnionym przy opracowywaniu projektu ekspertom. Oznaczao to bowiem, e Ojcowie Soboru s gotowi przesun wczasie ostateczne rozwaenie, czy treci zawarte wdodatku mog by wczone do samej konstytucji. Nastpnie zabra gos kard. Dpfner zMonachium, przemawiajc wimieniu osiemdziesiciu trzech niemieckojzycznych oraz pochodzcych ze Skandynawii Ojcw. Mwca wyrazi pen aprobat dlasugestii kard. Lercaro. Kard. Dpfner stwierdzi, e Ojcowie Soboru bd mieli wten sposb wicej czasu na przestudiowanie tekstu, co pozwoli im dokona ostatecznego wyboru podczas kolejnej sesji Soboru. Sowa te zabrzmiay do dziwnie wustach czowieka, ktry do tej pory przyspiesza tempo prac soborowych. Trzeci zmoderatorw, kard. Suenens, przemawia nastpnego dnia. Okreli projekt jako oglnie zadowalajcy ze wzgldw podanych wczoraj przez dwch moderatorw. Nastpnie zauway, e byoby wskazane wczy do projektu rne problemy zawarte wdodatku, jak na przykad cz dotyczc maestwa irodziny. Abp Heenan zWestminsteru (Anglia), ktry wtym czasie stworzy opozycyjn grup, znan jako Konferencja w. Pawa, nazwa projekt niewartym miana dokumentu Ekumenicznego Soboru Kocioa. Proponowa wic, aby odebra projekt komisji, ktra go to tej pory przygotowywaa iprzekaza go innemu ciau, ktre naley niezwocznie utworzy. Wwczas mwi arcybiskup po trzech czy po czterech latach naleaoby zwoa czwart, ostatni sesj Soboru, ktra przedyskutowaaby wszystkie problemy spoeczne Sobr, ktry powici wiele czasu na rozwaanie szczegw teologicznych, staby si pomiewiskiem woczach wiata, gdyby teraz byskawicznie przedys-
271
kutowa tak wane sprawy, jak kwestia godu wwiecie, zagroenie wojn nuklearn czy model ycia rodzinnego. Abp Heenan zwrci te uwag na fakt, e zgodnie zinstrukcjami debatowano nad gwn czci dokumentu, podczas gdy sprawa dodatku przesza przez obrady bez komentarzy. Jeli nie zbadamy dokadnie obu dokumentw, sposb mylenia Soboru bdzie przedstawiony wiatu wycznie zpunktu widzenia ekspertw, ktrzy jedynie pomagali stworzy dokument. Boe, nie dopu, aby tak si stao! Obawiam si ekspertw, gdy zostawia si im do wyjanienia, co biskupi mieli na myli. Nie mona wogle mwi okolegium biskupw, jeli eksperci wartykuach, ksikach iprzemwieniach zaprzeczaj ikrytykuj to, czego uczy kolegium biskupw. Arcybiskup ostrzega, e teorie jednego czy dwch teologw nie powinny wprowadza zamtu do ugruntowanej wiedzy teologicznej Tylko, e to oglne porozumienie wkwestii teologii, ta ugruntowana wiedza, wymaga specjalnego autorytetu zakoczy swoje wystpienie abp Heenan. O. Benedykt Reetz, stojcy na czele benedyktyskiej kongregacji zBeuron (Niemcy) odpowiedzia na wystpienie abp. Heenana nastpnego dnia, bronic ekspertw. Zdaniem o. Reetza eksperci pracowali wpocie czoa nad projektami inie trzeba si ich obawia, araczej darzy serdecznym uczuciem iszanowa, zwaszcza za prace nad dodatkiem do konstytucji, skd przeniesiono wiele materiaw do gwnej czci dokumentu. O. Reetz odnis si jedynie krytycznie wstosunku do uywanej przez ekspertw aciny okreli jej poziom jako haniebny. Bp Charu zNamur (Belgia) powiedzia natomiast, e wiat czeka na ten dokument idlatego nie mona cztery lata zwleka zopini. Zdaniem biskupa konstytucja powinna by opublikowana wprzyszym roku, nawet gdyby dodatek mia zosta uzupeniony wpniejszym terminie. Kard. Meyer zChicago ikard. Bea zKurii Rzymskiej ocenili projekt oglnie pozytywnie. Dodali jednak, i jest miejscami zbyt naturalistyczny ie naleaoby pogbi jego baz teologiczn
272
iduchow. Kard. Lger zMontrealu ikard. Linart zLille wzasadzie podzielili ten sam pogld. Patriarcha maronicki zLibanu, Paul Meouchi, stwierdzi, e struktura dokumentu jest nielogiczna, styl niewaciwy, awtreci wystpuj powtrzenia. Nadmieni te, i ma wraenie, e Koci zaczyna zajmowa si gwnie pracami charytatywnymi, socjalnymi iekonomicznymi, atake polityk. Zdaje si to stwarza perspektyw, wktrej Opatrzno nie odgrywa adnej roli. Na zakoczenie wystpienia patriarcha zoy wniosek odokonanie radykalnych zmian wtekcie. Abp Raymond Marie Tchidimbo zKonakry (Gwinea) okreli projekt jako mierny iskierowany wycznie do narodw Europy iAmeryki. Arcybiskup zarzuci dokumentowi, e nie zawiera adnych odniesie do problemw afrykaskich, takich jak kolonializm idyskryminacja rasowa. Abp William Conway zArmagh (Irlandia) by zdania, e projekt zawiera jedynie cz tego, co Koci musi powiedzie wspczesnemu wiatu. To stwierdzenie powinno zosta umieszczone na samym pocztku dokumentu wprzeciwnym wypadku ludzie zapytaj: Czy nie macie nam nic innego do powiedzenia? Czy to wszystko? Arcybiskup wyrazi wielkie zdziwienie, e projekt jest tak treciowo ubogi, e milczy na temat miejsc, gdzie Koci ley zwizany kajdanami iyje wmilczeniu. Abp. Conwaya bulwersowa fakt, e dokument nie wspomina okomercjalizacji seksu idesakralizacji ludzkiej mioci, za co odpowiedzialne s rodki masowego przekazu. Z kolei abp Morcillo Gonzles zMadrytu zapyta, dlaczego dokument milczy na temat pracy czowieka, prawa do migracji, powoania czowieka do osigania naturalnej inadprzyrodzonej doskonaoci, zalewu zmysowoci iseksu, ateizmu, deniu nowych narodw do wolnoci narastajcego ubstwa igodu wrd wielkich mas ludzkich. Jak stwierdzi arcybiskup, dokument albo wcale nie porusza tych spraw, albo mwi onich szeptem, tak jak gdyby byy one oddalone od wspczesnego wiata. Rwnie on da kompletnego poprawienia projektu.
273
Abp Patrick OBoyle zWaszyngtonu, przemawiajc wimieniu biskupw amerykaskich, powiedzia, e konieczne jest umieszczenie paragrafu mwicego odyskryminacji rasowej. Arcybiskup domaga si, aby wkonstytucji sprecyzowano teologiczne podstawy, wedug ktrych dyskryminacja rasowa mogaby by potpiona jako jeden, jak to okreli mwca, z najbardziej godnych ubolewania iodraajcych wystpkw wspczesnej cywilizacji. Dyskusja nad projektem zakoczya si 10 listopada 1964 roku, jedenacie dni przed kocem Sesji Trzeciej. Gdy zgromadzenie zostao zapytane, czy projekt jest wystarczajco opracowany jako baza do dalszych dyskusji, kwestia zostaa poparta wgosowaniu 1579 gosami pozytywnymi przeciwko 296. 30 grudnia 1964 roku Komisja Koordynacyjna zadecydowaa, e dodatek moe by wczony do dokumentu gwnego. Decyzja ta zostaa formalnie potwierdzona przez kard. Ottavianiego oraz kard. Cento, wspprzewodniczcych Komisji Poczonej, listem zdnia 2 stycznia 1965 roku, podpisanym przez kard. Cicognaniego, przewodniczcego Komisji Koordynacyjnej. Gdy Ojcowie Soboru otrzymali kolejn wersj Konstytucji duszpasterskiej oKociele wwiecie wspczesnym, co miao miejsce wcigu lata 1965 roku, skadaa si ona zsiedemdziesiciu dziewiciu stron, zamiast poprzednich dwudziestu dziewiciu. Wyjaniajc zmian objtoci, Centralna Podkomisja poinformowaa, e tworzenie nowego projektu opierao si na trzech czynnikach: pierwszy oryginalny projekt; drugi osiemset trzydzieci stron ustnych ipisemnych wypowiedzi, ktre starannie przestudiowano, starajc si odda ich tre wnowej wersji konstytucji; trzeci: dodatek do dokumentu, wczony do tekstu zasadniczego przynajmniej woglnym zarysie, zgodnie zyczeniami wyraanymi przez wielu Ojcw Soboru. Bya to duga, cika batalia, lecz znw liberaowie, dziki wsparciu moderatorw, osignli swj cel.
274
si zauway interesujce zjawisko: zmniejszy si odsetek modych ludzi, wstpujcych do diecezjalnych seminariw diecezjalnych, azwikszya si ilo modych zakonnikw. WUSA procent ksiy wieckich zmniejszy si z73% wroku 1925 do 61% wl965 roku. Wtym samym czasie procent ksiy zakonnych wzrs z27% do 39%. Na niektrych obszarach ksiazakonnicy przewyszali zdecydowanie ilo ksiy diecezjalnych na przykad warchidiecezji Chicago odsetek ksiy wieckich spad z59% w1925 roku do 46% wroku 1965, podczas gdy wrd ksiy ze zgromadze zakonnych odnotowano wtym samym okresie wzrost z41% do 54%. Podobnie wNiemczech odsetek ksiy diecezjalnych spad z92% w1915 roku do 78% wroku 1960, gdy widentycznym okresie liczba kapanwzakonnikw wzrosa z8% do 22%. Bp Karl Leiprecht zRottenburga (Niemcy), czonek Komisji Rady ds. Zakonw, zwrci uwag na ten fakt wczasie konferencji wFuldzie, wsierpniu 1963 roku, stwierdzajc, e ta sytuacja zobowizuje biskupw, aby stawiali przed zakonami wiksze wymagania, jeli chodzi oprac duszpastersk. Istnia jednak problem, wjaki sposb mona wkroczy wdo hermetyczn sfer spraw zakonnych. Rozwizanie proponowane przez poplecznikw przymierza europejskiego zmierzao wkierunku podkrelania znaczenia pracy apostolskiej, wzywajc do koniecznoci jej podjcia przez wszystkie zgromadzenia zakonne, mskie ieskie, wtym rwnie kontemplacyjne. Czonkowie europejskiego aliansu naciskali na wprowadzenie zasadniczych zmian wstrukturze zakonw, nazywajc ten trend adaptacj do wymogw wspczesnego czasu. Jednak nacisk na prac apostolsk pooony by wten sposb, e woczach zgromadze zakonnych cel wydawa si mie wycznie praktyczne zastosowanie, bez uwzgldniania potrzeb duchowych oraz indywidualnych po-
Poraka moderatorw
CIGU minionych dziesicioleci na terenie USA iEuropy dao
Poraka moderatorw
275
woa czonkw zakonw. Wdodatku niektre zsugerowanych zmian zmierzay wkierunku standaryzacji zakonw, to znaczy ukonstytuowania ich wedug tego samego lub podobnego modelu. Przeoeni zakonw odebrali oczywicie te sygnay jako podzwonne dla swoich zgromadze irozpoczli walk oprzetrwanie. Ostry cios zosta zadany zakonom 30 stycznia 1963 roku, kiedy Komisja Koordynacyjna dostarczya Komisji ds. Zakonw instrukcje, drastycznie redukujce opracowywany przez ni schemat zjednoczesnym wprowadzeniem zmian. Instrukcja zostaa przygotowana przez kard. Dpfnera, ktry by odpowiedzialny wobec Komisji Koordynacyjnej za dokument dotyczcy ycia zakonw izgromadze zakonnych. Wraz z kard. Suenensem odpowiada za Konstytucj duszpastersk oKociele wwiecie wspczesnym. Projekt zosta opracowany przez Komisj Przygotowawcz ds. Zakonw izawiera trzydzieci dwa rozdziay, wtym dwiecie jeden artykuw na stu dziesiciu stronach. Dokument sporzdzono wsposb gruntowny iszczegowy, zwracajc uwag na wszystkie kwestie, ktre dotyczyy ycia zakonw. Komisja ds. Zakonw wczasie sesji plenarnej zredukowaa jednak ten schemat do dziewiciu rozdziaw. Uczynia to wcigu dwch miesicy od otrzymania wyej wspomnianego projektu, po czym odesaa now jego wersj do zatwierdzenia przez Komisj Koordynacyjn. 27 marca 1963 roku kard. Dpfner wswoim raporcie skierowanym do Komisji Koordynacyjnej donosi, i jest usatysfakcjonowany zredukowaniem rozmiarw dokumentu, lecz nie odpowiada mu tytu projektu, ktry brzmia O zakonach. Nie podobao si te kardynaowi czste uywanie okrelenia stan doskonaoci. Kard. Dpfner zasugerowa nastpujce 3 punkty, ktre powinny by wzite pod uwag przy poprawianiu tekstu: 1. Przedstawiony tekst wykazuje braki wkwestii pogbionego biblijnego iteologicznego ujcia przy przedstawianiu ycia zakonnego irad ewangelicznych. Nie podkrela on take potrzeby odnowy. Chrystologiczne ieklezjalne aspekty ycia zakonnego nie s wystarczajaco rozwinite.
276
2. Tekst nie stanowi odpowiedzi na yczenia Ojcw, dotyczce wyznaczenia jasnych dyrektyw, wedug ktrych przystosowano by zakony do biecych potrzeb. Sprawie tej nie powicono wystarczajco duo miejsca. 3. Chocia wycofanie si ze wiata jest niezbdn cech charakterystyczn ycia zakonnego, zwaszcza wdzisiejszej dobie, to jednak wiat nie niesie niszczcych zagroe dla zakonu ijego ducha. Efektywny apostolat jest moliwy jedynie wwczas, jeli ci, ktrzy zaangaowani s wto dziaanie, znaj nowoczesne otoczenie ipotrafi dotrze do wspczesnego czowieka. Wniesiono wiele skarg na nieznajomo wspczesnego wiata, zwaszcza wrd zakonw eskich. Szczeglnie tutaj widoczna jest potrzeba zmian. Jednake Komisja Koordynacyjna generalnie zatwierdzia projekt dokumentu, akard. Valerio Valeri, przewodniczcy Komisji ds. Zakonw iczonek Kurii Rzymskiej, wyznaczy komitet, skadajcy si zpiciu osb, ktre miay zaj si wprowadzaniem uwag kard. Dpfnera. Na dodatek kard. Valeri anulowa posiedzenie komisji, przewidywane na maj 1963, uwaajc je za niepotrzebne i23 kwietnia przedstawi poprawiony tekst Sekretarzowi Generalnemu. Wiadomo ta dotara byskawicznie do kard. Dpfnera iszalenie go zirytowaa. Kardyna przedoy ponownie swoje poprzednie sugestie, dodajc kilka nowych uwag. Tym razem jednak zarwno on, jak ijego eksperci opracowali uwagi wsposb bardzo szczegowy, stosujc sformuowania, ktre ich zdaniem powinny si znale wdokumencie. Nastpnie kard. Dpfner napisa do kard. Valeri, e zacza jako przykad kilka propozycji, ktre zatwoci mog by wczone do projektu wzaznaczonych miejscach. List kard. Dpfnera nadszed, gdy schemat zpoprawkami zosta ju przekazany do Sekretarza Generalnego ikard. Valeri zmuszony by projekt wycofa. Ten sam komitet, skadajcy si zpiciu osb, zabra si do pracy nad dokumentem iostatecznie 8 maja tekst wrci ponownie do Sekretarza Generalnego wcelu oddania go do druku.
Poraka moderatorw
277
Wwczas wydarzya si rzecz dziwna. Gdy pojawia si drukowana wersja dokumentu, okazao si, e posiada ona zatwierdzenie Ojca w. Jana XXIII zdnia 22 kwietnia 1963 roku. Jednake owego dnia nowa wersja dekretu nie znalaza si nawet jeszcze wrkach Sekretarza Generalnego, tym bardziej wic nie moga dotrze do Papiea. Sytuacja ta spowodowaa pytania, czy Ojciec wity wogle widzia ten dokument. W czasie gdy kard. Dpfner wysa swoje propozycje do kard. Valeri, bp Grard Huyghe zArras (Francja) zoy rwnie protest iprzesa swoje wasne propozycje. Bp Huyghe by czonkiem Komisji ds. Zakonw ianulowanie plenarnej sesji, przewidywanej na maj, wywoaojego wielkie niezadowolenie. Okoo poowy propozycji dostarczonych przez kard. Dpfnera wczono do tekstu, nie dotyczyo to jednak adnej zsugestii biskupa Huyghea. Propozycje kard. Dpfnera wcielono do tekstu, poniewa wyjania je specjalny raport, zoony wKomisji Koordynacyjnej. Jednak obie propozycje kard. Dpfnera ibp. Huyghea zostay powielone irozesane do wszystkich czonkw Komisji ds. Zakonw. Zbraku waciwego przepywu informacji bp Huyghe by mimo to przekonany, e jego uwagi zignorowano, wobec czego poczy je zsugestiami kard. Dpfnera, ktrych nie wykorzystano wtekcie oraz zpropozycjami dwch innych czonkw Komisji (z Francji iz Belgii), ktrych spostrzee rwnie nie wzito pod uwag. Nastpnie bp Huyghe zwrci si opoparcie tej poczonej listy zastrzee do wszystkich biskupw Francji oraz wszystkich uczestnikw konferencji wFuldzie. Bp Leiprecht, ktry zosta wyznaczony przez kard. Dpfnera do przygotowania pisemnego raportu na temat poprawionego schematu, wdniu 22 IV 63 r. podczas konferencji wFuldzie poinformowa, e czonkowie Komisji rezydujcy wRzymie, atake ich eksperci, ktrzy sporzdzili projekt wzarysie, mieli za duy wpyw na opracowanie. Wkonkluzji za poda, i projekt wobecnej formie nie moe zosta przedstawiony Ojcom Soboru, nie nada bowiem za wymogami wiata wspczesnego iSoboru. Konferencja wFuldzie
278
zaaprobowaa ten pogld iokrelia projekt jako niezadowalajcy. Informacj przekazano Rzymowi. Wten sposb dokument nie zakwalifikowa si do przedyskutowania wczasie Sesji Drugiej. Pod koniec Sesji Drugiej, 29 listopada 1963 roku, Komisja Koordynacyjna poprosia nowego przewodniczcego Komisji ds. Zakonw, kard. Ildebrando Antoniuttiego (kard. Valeri zmar wlipcu), aby jeszcze skrci projekt, atake przygotowa szczegow list tych uwag, ktre nie zostay zaakceptowane przez komisj, wcznie zpodaniem przyczyn odrzucenia. Dalsze instrukcje zostay wydane przez Komisj Koordynacyjn 28 XII 63 i 15 I 64. 23 stycznia przesano je kard. Antoniuttiemu z informacj, e projekt musi by zredukowany do przedstawionych propozycji ipoddany gosowaniu bez przeprowadzania dyskusji. Kard. Dpfner nadesa swoje nastpne propozycje jeszcze 24 stycznia. Wefekcie wszystkich tych instrukcji projekt zosta redukowany do stuosiemnastowierszowej propozycji. Sesj Trzeci otwarto 14 wrzenia 1964 roku, a29 wrzenia Rzymska Unia Przeoonych Zakonnych zorganizowaa spotkanie, aby ustali sposb dziaania wobec propozycji na temat dokumentu. Wspotkaniu wzio udzia ponad stu wyszych przeoonych zakonnych. O. Armand Le Bourgeois, przeoony generalny Ojcw Eudystw, odczyta szczegowe sprawozdanie na temat rozwoju prac zwizanych zdokumentem, analizujc kady artyku. Wkonkluzji o. Le Bourgeois stwierdzi, e propozycja dekretu jest niezadowalajca, lecz moe zosta poprawiona. Podjto zatem dug dyskusj nad przedmiotem sprawy, jednake bez okrelania wicych decyzji. 7 padziernika Komitet Wykonawczy Rzymskiej Unii zorganizowa spotkanie uojcw oblatw NMP Niepokalanej. Obecni byli generaowie zakonw franciszkanw, dominikanw, karmelitw, benedyktynw, oblatw Niepokalanej, marystw, eudystw oraz kilku innych. Ustalono, e projektu nie naley odrzuca, lecz uzupeni poprzez gosowanie zzastrzeeniami. Wsporzdzonym pisemnym raporcie, przekazanym na rce wszystkich przeoonych zakonnych, stwierdzono, e masowe gosowanie prze-
Poraka moderatorw
279
ciw projektowi mogoby wywoa negatywne skutki. Zwrcono te szczegln uwag na cztery wybrane punkty, ktre zdaniem obradujcych wymagay dokadnych poprawek. Jednoczenie raport podkrela, e wszyscy generaowie zakonw posiadaj absolutn wolno wdalszym postpowaniu, bez wzgldu na stanowisko zajte wraporcie. Zaczto rwnie czyni przygotowania dotyczce opracowywania wystpie na temat najwaniejszych punktw, tak, aby zastrzeenia te mogy zosta wydrukowane irozprowadzone przed gosowaniem. 23 padziernika Sekretarz Generalny ogosi, e raport dotyczcy propozycji Unii bdzie rozpowszechniony tego samego dnia. Dotyczy to rwnie dodatku do dekretu, ktry to jednak dodatek nie bdzie przedmiotem dyskusji. Otrzymawszy wydrukowane egzemplarze raportu, Ojcowie spostrzegli ze zdziwieniem, e broszurka zawiera jedynie poprawione irozszerzone wersje poprzednich propozycji. Niektrzy Ojcowie pytali zatem wSekretariacie Biskupim, kierowanym przez abp. Perantoniego, co si dzieje znow wersj. W tej sytuacji arcybiskup zwoa posiedzenie komitetu Sekretariatu Biskupw, wczasie ktrego ustalono, i naley rozway nowe propozycje. Przygotowano wic pismo oklne, wyjaniajce punkt widzenia sekretariatu, i 8 listopada zostao ono dostarczone ponad 1100 Ojcom Soboru. List podawa nazwiska piciu Ojcw, przewidzianych do zabrania gosu wdyskusji nad propozycjami, wraz z informacj, e kady znich, dziki staraniom Sekretariatu Biskupw, otrzyma kilkaset popierajcych podpisw. Do listu doczono te pi poprawek dotyczcych piciu wystpie, ktre odbiorcy listu mogli podpisa izoy wraz zpozytywnymi gosami. 10 listopada, dwa dni po dostarczeniu listu, projekt Dekretu oprzystosowanej odnowie ycia zakonnego zosta poddany pod dyskusj. Wtym czasie propozycje dotyczce dokumentu, mwicego oksiach imisjach, zostay ju odrzucone. Gos mia zabra tego ranka tylko jeden mwca, kard. Spellman zNowego Jorku, czonek Komisji Koordynacyjnej.
280
Kard. Spellman wyrazi oglne zadowolenie z tekstu. Jeli pewne poprawki iwyjanienia nowych, wanych punktw zostan wprowadzone do tekstu, projekt moe zosta zaakceptowany przez Sobr jako podstawa prawdziwej odnowy ycia zakonnego wKociele. Kardyna zauway te, e zmiany faktycznie przeprowadzane byy we wsplnotach zakonnych od wielu lat. Obecny dokument, jak stwierdzi mwca, jest wtrn adaptacj tych zmian, anie dokonywaniem przewrotu wsamej istocie ycia zakonnego. Na tym tle pojawio si wiele nieporozumie obecnie jednak, jeli chodzi oprzedmiot ycia zakonnego oraz adaptacj do wspczesnych warunkw, pisano imwiono, pogbiajc tylko istniejce nieporozumienia. Lekceway si izaprzecza wiadectwu, jakie zakony daj Chrystusowi swym yciem. Innymi sowy, niszczy si ycie zakonne. Nie wolno lekceway izaprzecza specjalnemu wiadectwu, jakie daj Chrystusowi zakony swym yciem religijnym Kard. Spellman powiedzia te, e wjego wasnej archidiecezji jest ponad osiem tysicy zakonnic iniejednej znich utrudniaj ycie zmiany, jeli przeprowadzane s nierozwanie. Niektrzy zOjcw Soboru oraz eksperci odebrali te sowa jako skierowane pod adresem kard. Suenensa, ktry opublikowa ksik The Nun in the World oraz wygosi ostatnio w USA sesj wykadw na temat ycia zakonnego. Nastpnego dnia zabrao gos siedemnastu mwcw. Pierwszym by kard. Jaime de Barros Camara zRio de Janeiro, ktry stwierdzi wimieniu stu trzech biskupw brazylijskich, e oglnie rzecz biorc projekt moe by zaakceptowany. Zwrci uwag na to, e doktrynalny aspekt ycia zakonnego zawarty jest wrozdziale czwartym konstytucji oKociele, aobowizki czonkw wsplnot zakonnych wkwestii apostolatu zewntrznego zostay przedyskutowane przy okazji dokumentu ourzdzie duszpasterskim biskupw. Dlatego te, zdaniem kard. Camary, zbdna jest rozwleko dokumentu, natomiast wskazane byoby janiejsze okrelenie kompetentnych wadz nadrzdnych, ktre zajmowayby si promowaniem iprzeprowadzaniem podanej odnowy ycia zakonnego.
Poraka moderatorw
281
Jako czwarty zkolei wystpi kard. Dpfner, ktry surowo skrytykowa przedstawione propozycje izada kompletnego przepracowania projektu. Wedug kardynaa zoone propozycje nie dotyczyy centralnych problemw odnowy ycia wzakonach. Kard. Suenens rwnie utrzymywa, e projekt nie moe by zaakceptowany, poniewa nie rozwiza problemw czcych si zprzemianami ycia zakonnego. Kardyna mwi przede wszystkim ozgromadzeniach eskich prowadzcych tzw. ycie aktywne. Wedug kardynaa powinny one cieszy si autentyczn wolnoci, ktrej wymaga dziaalno katolicka. Apostolat powinien by utosamiony zewangelizacj, awic spraw wielkiej wagi wrd hierarchii wartoci spraw sistr, std te kada znich powinna mie czas na tak prac apostolsk. Praktycznie rzecz biorc, nowe zasady powinny pozwoli siostrom na aktywn, dojrza dziaalno dla dobra wsplnoty zakonnej ispoeczestwa. Wten sposb mona by unikn koncentracji peni wadzy wosobie matki przeoonej zjednej strony ipasywnego, infantylnego posuszestwa reszty sistr. Kardyna wyzna, e jest zwolennikiem wywaonej struktury zarzdzania wklasztorach, zmian wsystemie mianowania przeoonych oraz zwoywania kapitu, ktre by mogy peniej reprezentowa wol caego zakonu. Zadanie oddzielenia od wiata nie powinno zwalnia zakonnikw zobowizku angaowania si wprac apostolsk. Kardyna skrytykowa te przesad niektrych strojw zakonnych, ktra wedug jego opinii graniczya ze miesznoci, atake praktyki, ktre zakaday niszo kobiet. Jako przykad bezsensownych ogranicze kardyna poda fakt niemonoci odbywania samotnych podry (bez osoby towarzyszcej) przez zakonnice wikszoci zgromadze. Tego samego dnia wypowiedziao si wobec zgromadzenia soborowego jeszcze kilku Ojcw, ktrych nazwiska podane byy wpimie oklnym, rozprowadzonym przez Sekretariat Biskupi. O. Anastasio od Raca w., genera zakonu karmelitw i jednoczenie przewodniczcy Rzymskiej Unii Przeoonych Zakonnych, przemawiajc jako pierwszy wimieniu stu osiemdziesiciu piciu
282
Ojcw Soboru, stwierdzi stanowczo, e przedstawione propozycje wymagaj gosowania zmoliwoci jednoczesnego skadania zastrzee. Zdaniem o. Anastasio waciwa odnowa wdziedzinie ycia zakonnego bya niezbdna, naleao jednak okreli dokadnie, jakich spraw ma dotyczy. Sprawy uznane przez karmelit za najwaniejsze to: powrt do dawnego ducha izapau zczasw, gdy powstawao dane zgromadzenie oraz przystosowanie do wymogw wiata iwspczesnego stylu ycia. Jedynie wypenienie tych dwch zada, jak gosi o. Anastasio, mogo spowodowa stworzenie warunkw dla prawdziwej odnowy, ajednoczenie uchroni zakony przed niespokojnym poszukiwaniem nowoci, wwyniku czego odchodzi si od najcenniejszych tradycji. Abp Perantoni zabra gos wimieniu trzystu siedemdziesiciu Ojcw Soboru. Owiadczy, e przedstawiony projekt jest dobry ipowinien posuy jako podstawa do dyskusji, wbrew opiniom osb, ktre domagaj si cakowitego odrzucenia dokumentu. Arcybiskup wystpi zdecydowanie przeciwko prbom ujednolicania zgromadze zakonnych, poniewa zgromadzenia te powinny by rozwaane jako noniki rnego rodzaju charyzmatw wKociele. Arcybiskup zwrci si te do zgromadzenia, aby zwrcio uwag na fakt, i darzy on gbokim szacunkiem wszystkie wieckie zgromadzenia, ze wzgldu na niezwykle poyteczn wspprac takich zakonnych wsplnot zKocioem przy wychowywaniu modziey, opiece nad chorymi iwwielu innych sytuacjach. Nastpn osob, ktra braa udzia wdyskusji, by francuski jezuita, emerytowany abp Victor Sartre zTananarive (Madagaskar), przemawiajcy zupowanienia dwustu szedziesiciu piciu Ojcw, wyraajc jednoczenie pogldy dwustu pidziesiciu przeoonych generalnych zakonw mskich ieskich. Abp Sartre powiedzia, e projekt zawiera wiele dobrych elementw i wyrazi nadziej, i zostan one wdroone. Pierwszestwo, jak stwierdzi zakonnik, powinno by oddane wewntrznemu yciu duchowemu czonkw zgromadzenia
Poraka moderatorw
283
iwkadym przyjtym programie musi by lojalnie zabezpieczony duch oraz cel, ktry przywieca zaoycielowi zgromadzenia, atake wszystkie znaczce tradycje. Po abp. Sartre wystpi kolejny jezuita, bp Guilly zGeorgetown (Gujana Brytyjska), zabierajc gos wimieniu dwustu szedziesiciu trzech Ojcw Soboru. Zgoszone propozycje byy, wedug bp. Guilly, generalnie do przyjcia, cho wykazyway wiele sabych punktw. Dla przykadu, jak powiedzia biskup, naprawd zdumiewajcy by fakt, e tak mao miejsca powicono zakonom kontemplacyjnym. Przedstawione propozycje pokazuj apostolat jako dziaanie na zewntrz. Jednake wteologicznym tego sowa znaczeniu, stosowanym przez Koci, sowo apostolat oznacza kad dziaalno naladowcw Chrystusa, ktrzy przyczyniaj si do szerzenia krlestwa Boego na ziemi. Std te bp Guilly prosi, aby zgromadzenie soborowe znalazo wdokumencie miejsce na wyraenie gbi szacunku dla zakonw kontemplacyjnych iokrelio ich ycie mianem wzniosego apostolstwa. Nastpnego dnia bp pomocniczy James Carroll zSydney przemawia zkolei zramienia czterystu czterdziestu Ojcw. Powoa si wswym wystpieniu na specjalny paragraf, dotyczcy braci zaangaowanych wnauczanie, wyraajc wten sposb praktyczn stron apostolskiego charakteru wieckich zgromadze. Bp Carroll powiedzia, e dogodn okazj dla Soboru byoby te waciwie ustawi wyobraenia duej czci ksiy oraz ludzi wieckich, ktrzy nie okazuj do szacunku osobom objtym yciem zakonnym, lecz nie nalecym do duchowiestwa. Nigdy whistorii caego Soboru seria wystpie nie uzyskaa tak duego poparcia. Reakcja bya wic nieunikniona. Bp Charu zBelgii ogosi, e zgadza si absolutnie zwnioskami kard. Dpfnera. O. Joseph Buckley, przeoony generalny marystw, owiadczy wimieniu stu trzydziestu Ojcw, e projekt jest po prostu niezadowalajcy ipowinien zosta zupenie od nowa opracowany zpomoc ekspertw, ktrzy wnios bardziej wspczesny sposb mylenia iszersze dowiadczenia,
284
zgodnie zlini wytyczon przez Sobr. Bp Huyghe zArras wyrazi sw pen zgodno ztym, co powiedzieli kard. Dpfner, kard. Suenens, bp Charue io. Buckley. Zoone propozycje powiedzia biskup s nieadekwatne, poniewa brak im ducha, s zbyt urzdowe, posiadaj przesadnie zachodnie pitno, azawieraj wsobie niewiele zodnowy ycia zakonnego Powinien by zatem przygotowany nowy projekt dokumentu. Trzeciego dnia na wniosek kard, Suenensa zamknito obrady. cznie wysuchano siedemdziesiciu szeciu ustnych wystpie, atrzydzieci sze opinii przedstawiono wformie pisemnej. Sekretarz Generalny zwrci si zprob do zgromadzenia, aby przegosowa nastpujce pytanie: Skoro dyskusja zostaa zakoczona, czy ojcowie ycz sobie przeprowadzenia gosowania nad dwudziestoma indywidualnymi propozycjami, tworzcymi Dekret oprzystosowanej odnowie ycia zakonnego? Wikszo odpowiedzi nie oznaczaaby, i naley przygotowa nowy projekt. Gdyby wikszo Ojcw odpowiedziaa tak, projekt zostaby zatrzymany irozpoczoby si gosowanie nad poszczeglnymi propozycjami. Dlaczego Rzymska Unia Przeoonych Zakonnych oraz Sekretariat Biskupi dyli do zatrzymania projektu iomawiania propozycji, podczas gdy kard. Dpfner ikard. Suenens starali si doprowadzi do odrzucenia istniejcej wersji dokumentu? Gwn przyczyn bya wielka rnica pogldw obu stron wkwestii ycia zakonnego ijego miejsca wKociele. Rzymska Unia iSekretariat Biskupi zdawali sobie spraw zfaktu, e zupena przerbka dokumentu da wiksze szanse ideom kardynaw Dpfnera iSuenensa. Podejrzewano te, e kardynaowie maj ju gotowy projekt zastpczy, ktry zostanie zaproponowany przez Komisj ds. Zakonw. Natomiast utrzymanie nawet niezbyt zadowalajcych propozycji oraz ich poprawianie przez nanoszenie uwag pozwolioby zachowa ducha reprezentowanego przez ugrupowanie przeciwne. Jak wyjani mi ekspert zSekretariatu Biskupiego, przeciwstawny obz odbiera koncepcj kard. Dpfnera jako pozbawion teologicznej gbi, jasnoci iprecyzji. Zdaniem wspomniane-
Poraka moderatorw
285
go eksperta kard. Suenens, ktry jest mao zainteresowany kwestiami teologicznymi, wydaje si interesowa zakonami tylko wtakim stopniu, wjakim mog one prowadzi zewntrzn prac apostolsk. Inaczej mwic, odczuwano, e kard. Suenens nie zostawia wystarczajcego miejsca dla ycia wewntrznego zgromadze zakonnych. Prawdziwo takich wnioskw, jak mwi ekspert, potgowa fakt, e kard. Dpfner najostrzej ze wszystkich Ojcw atakowa przedoone propozycje, owiadczajc wkocu oficjalnie, i tekst powinien by zredukowany do rozmiarw pierwotnych, to znaczy bez dodatkowych zastrzee. A kiedy zapytaem kardynaa mwi dalej ekspert dlaczego zatem Sekretariat Biskupi zebra 1523 podpisy wsprawie zmiany projektu tylko przy okazji piciu wystpie, przypomnia mi, e jego zaoyciele zostali uciszeni przez zamknicie dyskusji nad projektem Konstytucji dogmatycznej oKociele. Wyranie wic cz Ojcw niezwizana zeuropejskim aliansem obawiaa si, e historia zdyskusj nad dokumentem moe si powtrzy, jak to byo wprzypadku wspomnianej konstytucji idlatego zoono ca nadziej wsetkach podpisw, ktre zmusiyby moderatorw do kontynuowania dyskusji, czyli oddania gosu osobom wystpujcym na forum Soboru. Tak te si stao. Nadzieje nie zwiody. Gdy rozdano wczwartek, 12 listopada, karty do gosowania, kardynaowie Dpfner iSuenens byli pewni zwycistwa. Przez wiele dni prywatnie przekonywali Ojcw, e projekt zdodatkowymi propozycjami powinien by odrzucony. Ku ich wielkiemu zaskoczeniu okazao si, e 1155 Ojcw opowiedziao si za utrzymaniem projektu, atylko 882 przeciw niemu. Wobliczu takiej poraki moderator tego dnia, kard. Suenens, nie mia wyboru musia ogosi, e odbdzie si gosowanie nad propozycjami. Przewidziano je w nastpn sobot iponiedziaek. Niemieccy ibelgijscy eksperci, ktrych zadaniem byo obmylenie strategii dziaania, starali si znale wyjcie ztej sytuacji. Impulsywnie przekonywali, e powinno si poprosi wszystkich, ktrzy podzielaj pogldy kardynaw, aby zoyli negatywne
286
gosy we wszystkich dziewiciu proponowanych gosowaniach, aby wefekcie uzyska odrzucenie propozycji. Bya to jednak tylko chwilowa reakcja eksperci szybko zdali sobie spraw zfaktu, e nie zgromadz takiej iloci gosw, ktra by pozwolia na odrzucenie projektu. Wwczas Rzymska Unia iKomitet Biskupi byliby w tym bardziej dogodnej sytuacji. Wobec tego eksperci obu kardynaw postanowili opracowa iwydrukowa wasne zastrzeenia do projektu, naladujc wten sposb akcj przeprowadzon cztery dni wczeniej przez Sekretariat Biskupi. Przygotowano te list przewodni do opracowanych zastrzee, proszc oskadanie gosw pozytywnych zzastrzeeniami, ktrymi byyby propozycje podane wzaczniku. List przewodni podpisao dziesiciu Ojcw Soboru, wtym kard. Dpfner, kard. Suenens ibp Huyghe. Sekretariat Biskupi ucieszyy liczne zastrzeenia opracowane przez ekspertw kardynaw Dpfnera iSuenensa. Okazao si bowiem, e Sekretariat nie sprzeciwia si temu, co dwaj kardynaowie chcieli do projektu wczy, ale raczej temu, co chcieli zniego wyczy. Eksperci Sekretariatu Biskupiego nie prnowali. Wnowym licie zdnia 13 listopada, przedstawili spraw nastpujco: Wiele niezmiernie wanych kwestii powstao wtrakcie dyskusji zgromadzenia Soborowego zpewnoci przyczyni si one do tego, by projekt by bardziej kompletny. Do listu eksperci doczyli nowy zestaw trzynastu zastrzee oraz poprzednie uwagi, rozprowadzone wrd Ojcw 8 listopada. Jedna zowych uwag wzywaa do zabezpieczenia prawdziwego pojcia posuszestwa zakonnego, opisanego jako wzniosa ofiara caopalna, wktrej osoba dla dobra Krlestwa Niebieskiego zupenie podporzdkowuje siebie iwszystko, co posiada, woli Chrystusa, ktrego miejsce zajmuje przeoony zakonu. Wodpowiedzi na wielki nacisk pooony wwypowiedzi jednego zOjcw na dialog pomidzy zakonnikami aprzeoonymi, uwaga poruszajca spraw posuszestwa stwierdza, e nic ztego posuszestwa by nie pozostao, jeli kwestia ta bdzie przedstawiona jedynie jako dialog,
Poraka moderatorw
287
wktrym przeoony stara si przekona podwadnego, wyjaniajc mu wszystkie przyczyny wydanego nakazu. Eksperci Sekretariatu Biskupiego rozesali opracowane przez siebie zastrzeenia do ponad 1100 Ojcw Soboru wcigu popoudnia 13 listopada. Gosowanie miao si odby nastpnego dnia. Prawdopodobnie uoone byo to czasowo wten sposb, aby eksperci kardynaw nie zdyli przygotowa kontrzastrzee. Przy gosowaniu nad kad zpiciu propozycji rednia gosw pozytywnych wynosia 930. Zoono 952 gosy zzastrzeeniami i68 gosw negatywnych. Wpierwszym gosowaniu uzyskano 1005 gosw pozytywnych zuwagami (najwiksza liczba tego rodzaju gosw podczas caego Soboru). Oczywicie na podstawie gosowania nie mona byo od razu ustali, jaka ilo gosw pozytywnych zzastrzeeniami pochodzia zSekretariatu Biskupw, ajaka od ugrupowania skupionego wok kardynaw Dpfnera iSuenensa. Poprzednio istniaa zasada, e zastrzeenia musz by zgaszane zchwil gosowania. Lecz tamtego dnia, wsobot 14 listopada, moderatorzy zdecydowali, e uwagi mona skada do wtorku. Ojcowie mieli jedynie zaznaczy na gosach, czy gosuj zzastrzeeniami. Przyczyn tej nagej zmiany przepisw byo zaamanie si planu kardynaw Dpfnera iSuenensa wkwestii dystrybucji nowo opracowanych zastrzee. Wielu Ojcw Soboru syszao onich, lecz nie zdyo ich otrzyma zpowodu szybkiego terminu gosowania, dokadnie wsobot rano. Zbadanie zastrzee wykazao, e najwiksze poparcie otrzymao pi uwag zgoszonych przez Sekretariat Biskupi. Jeli chodzi oreszt poprawki zgoszone byy przez obie strony iwymagay opracowania. Zrewidowany irozszerzony tekst powrci na sal obrad Soboru 11 padziernika 1965 roku, wczasie trwania Sesji Czwartej. Nowy projekt zosta przyjty zzadowoleniem zarwno przez ugrupowanie Komitetu Biskupiego, jak ikrgi skupione wok kardynaw Dpfnera iSuenensa. Nowy projekt otrzyma 2126 gosw pozytywnych wstosunku do 13 negatywnych. Wczasie ostatecz-
288
nego gosowania na sesji publicznej wdniu 28 padziernika 1965 roku, Dekret oprzystosowanej odnowie ycia zakonnego otrzyma 2321 gosw pozytywnych itylko 4 gosy sprzeciwiajce si. Wtej sytuacji Papie Pawe VI ogosi wano dokumentu.
ny do zestawu propozycji wkrtce po zakoczeniu Sesji Drugiej. Listami zdnia 11 maja i7 lipca 1964 roku Sekretarz Generalny poinformowa Ojcw Soboru oprzewidywanej procedurze uwzgldniania propozycji: nie naleao nadsya nowych uzupenie gosowanie nastpi po odczytaniu raportu wprowadzajcego. Niezalenie jednak od tych wytycznych, niemieckojzyczni iskandynawscy Ojcowie Soboru podczas spotkania wInnsbrucku wmaju 1964 roku przygotowali pitnacie dugich stron komentarza. Wten sposb powsta waciwie projekt zastpczy, poniewa komentarz zawiera liczne propozycje, uzupeniajce list zSesji Drugiej, oraz obszerne wyjanienia dodatkowe. Stopie wpywu tak maej grupy biskupw na dziaania Soboru da si zauway ju 14 padziernika, gdy rozpocza si Sesja Trzecia, akady zOjcw otrzyma poprawione wydanie propozycji. Byy one dwa razy dusze ni poprzednio, zawieray wiele zmian, atake dugie przypisy. Dokadne porwnanie materiaw wykazywao, e okoo 90% zmian idodatkw pochodzio zpitnastostronicowego komentarza przygotowanego na konferencji wInnsbrucku. Stao si jasne, e wczeniejsze zredukowanie dokumentu oformacji kapaskiej do krtkich propozycji umoliwiao wnastpstwie wprowadzenie maksimum pogldw biskupw iekspertw europejskiego przymierza. Zrewidowane propozycje poddano pod dyskusj 12 listopada 1964 roku. Bp pomocniczy Jzef Drzazga zGniezna, przemawiajcy wimieniu biskupw polskich, oceni projekt raczej pozytywnie. Zwrci jednak uwag na fakt, e zasady formacji kapaskiej
Seminaria iszkoy
ROJEKT dokumentu oformacji kapaskiej zosta zredukowa-
Seminaria iszkoy
289
nie s okrelone do wyranie. Jako przykad mwi biskup Drzazga wystarczy poda stwierdzenie, e ksztacenie kapana moe by dostosowane do warunkw lokalnych na podstawie zarzdzenia wadz kocielnych danego obszaru, podczas gdy te wadze oczekuj, e wanie Sobr okreli normy obowizujce dla caego wiata. Abp Giovanni Colombo zMediolanu, ktry by rektorem Archidiecezjalnego Wyszego Seminarium Duchownego wtyme miecie wlatach 19541963, powiedzia zkolei, e wielkim minusem szkolenia seminaryjnego jest brak ujednoliconego programu. Dzieje si tak stwierdzi poniewa programy formacji duchowej, intelektualnej, duszpasterskiej oraz wdraajcej do pracy nie s ze sob powizane. Std te kady dy wasn drog, nie spotykajc si we wsplnym punkcie zinnymi. Nie ma wtym programie nauczania idei unifikujcej, ale idynamicznej jednoczenie. Bd ten, zdaniem bp. Colombo, zosta wprojekcie naprawiony, albowiem jako jednoczc ogniskow przyjto Jezusa Chrystusa. A poniewa, jak to genialnie stwierdzono wpropozycjach, odnowa seminariw zaley bardziej od wykwalifikowanego personelu ni od wydawanych nakazw, powinnimy bezzwocznie i z caym powiceniem znale takich wanie ludzi, prawdziwych specjalistw, oywionych duchem Soboru. Arcybiskup zwrci te uwag na potrzeb nowych podrcznikw wseminariach. Bez wykwalifikowanych nauczycieli iodpowiednich ksiek najmdrzejsze zarzdzenia tego witego Soboru pozostan jedynie martw liter. Kard. Lger wnioskowa, aby tekst dekretu cytowa w. Tomasza zAkwinu, jako mistrza iwzr dla wszystkich studiujcych teologi. W ten sposb twierdzi kardyna doktryna w. Tomasza nie bdzie narzucana, lecz zapewni seminarzystom postp naukowy iduchowy, twrczo spoytkowujc wiedz tamtego wieku wsubie Ewangelii. Kard. Dpfner wyrazi wielkie zadowolenie zproponowanej wersji projektu, ktry, jak to okreli, kompromisowo rozwizuje trudn kwesti formacji kapaskiej przez utrzymanie zasad spraw-
290
dzonych przez dowiadczenia stuleci iwprowadzenie nowych, bardziej odpowiednich wzmienionych, wspczesnych warunkach. Kard. Suenens okreli projekt jako oglnie zadowalajcy, lecz zasugerowa wprowadzenie nowej propozycji, ktra przewidywaaby utworzenie specjalnej komisji do spraw programu seminariw. Zdaniem kardynaa obecny tekst nie okrela tej odnowy wystarczajco. Bp Sani zDen Pasar (Indonezja) by zdania, e Sobr nie powinien skupia si na negatywnym aspekcie oddzielenia seminarzystw od wiata, poniewa separacja taka ma te pozytywne znaczenie uwalnia od rozproszenia wczasie nauki. Bp Sani uwaa, e wystarczajce dowiadczenie duszpasterskie mona naby wczasie praktyk wakacyjnych. Same seminaria za, dla zwikszenia kontaktw zotaczajcym je wiatem, powinny organizowa czste konferencje zudziaem ekspertw ze rodowiska kapaskiego iwieckiego. Abp Denis Hurley zDurbanu (RPA) powiedzia natomiast, e apostolski charakter formacji seminaryjnej waden sposb nie umniejszy znaczenia samych studiw czy wartoci scholastycznych. Zgadza si zkard. Suenensem, e istniejce obecnie metody nauczania filozofii powinny by zmienione, co nie oznacza jednak zupenego odejcia od scholastyki. Wiele tematw scholastycznych, jak twierdzi abp Hurley, stanowi esencj katolickiej filozofii bez nich filozofia iteologia mogyby by widziane jako sprzeczne zsob. Jeeli przyjmuje si, e filozofia wymaga nieograniczonej wolnoci poszukiwa, wwczas musimy uzna, e katolicy mog by filozofami mwi arcybiskup. Tylko wwietle Boej wiary izasad scholastycznych katolik moe zajmowa si filozoficznym dociekaniem spraw zwizanych zBogiem, czowiekiem iwszechwiatem. Abp Jean Weber ze Strasburga, przemawiajc zperspektywy dwudziestopicioletniego dowiadczenia wparyskim Seminarium Duchownym, okreli przedstawione propozycje jako uczciwe i mdre, cho troch zbyt lakonicznie sformuowane. Arcybiskup podkreli, e najwaniejsze jest, aby uchroni dekret przed dwie-
Seminaria iszkoy
291
ma skrajnociami: zjednej strony chci zniszczenia wszystkiego, co stworzyli wici mowie poczwszy od Soboru Trydenckiego, az drugiej strony stworzeniem opozycji wstosunku do wszelkich zmian, nawet jeli wymuszane s one przez upyw czasu inowe warunki. Mwca wyrazi swe wtpliwoci co do zasady zawartej wprojekcie, amwicej otym, i konferencje episkopatw ibiskupi diecezjalni powinni stanowi kompetentn wadz wkwestii ustalania trybu nauczania wseminarium. Zamy mwi abp Weber e dla Francji lub Woch mogoby to by dobre dzisiaj, ale zapewne nie byoby to dobre wkadym miejscu izawsze. Zdaniem arcybiskupa wadze seminarium powinny same stworzy prawdziwie przyjacielski iwsplnotowy ukad, poniewa najwiksze trudnoci powstaj wseminariach wprzypadku braku porozumienia midzy jego wadzami oraz przy braku porozumienia midzy tymi wadzami astudentami. Jednym zmwcw by abp Garrone zTuluzy, bardzo wysoko oceniajcy projekt dekretu, zwaszcza jeli chodzio oart. 1, ktry pozwala na okrelenie sposobu formacji kapaskiej wkadym kraju przez konferencje biskupie po zatwierdzeniu przez Stolic Apostolsk. Wten sposb, jak twierdzi arcybiskup, zapewnione byoby zastosowanie powszechnego prawa wdanych warunkach, miejscu iczasie, przez co formacja kapaska zawsze odpowiadaaby potrzebom duszpasterskim danego regionu. Taka decentralizacja urozmaicaaby izmieniaa obowizki witej Kongregacji Seminariw i Uniwersytetw, ktra obecnie sama musi rozwizywa problemy zwizane zksztaceniem kapanw wrnych krajach. Aby osign ten cel, wita Kongregacja nie moe pozosta obojtna wobec zmian. Byoby rwnie dobrze mwi dalej arcybiskup aby kongregacja skupiaa czonkw pochodzcych zrnych krajw. Wten sposb lepiej mogaby pozna warunki ycia kapanw na caym wiecie. Naleaoby te zwrci uwag na to, eby czonkowie kongregacji byli prawdziwymi ekspertami wzakresie teologii inauk spoecznych iaby reprezentowali wszystkie rejony kuli ziemskiej.
292
Zapewne bezwiednie abp Garrone podkreli sprawy, ktrymi przyszo mu wniedugim czasie si zajmowa. Wniecae dwa miesice po zakoczeniu Soboru Papie Pawe VI mianowa go zastpc przewodniczcego witej Kongregacji Seminariw iUniwersytetw. Oznaczao to, i wzasadzie abp Garrone automatycznie zostanie przewodniczcym kongregacji, gdy osiemdziesicioomioletni kard. Giuseppe Pizzardo przejdzie na emerytur. Dyskusja zostaa zakoczona 17 listopada 1964 roku. Wczasie gosowania jedynie czterdzieci jeden osb opowiedziao si za odrzuceniem projektu. Reszta gosw bya pozytywna, cho wkolejnych siedmiu gosowaniach zoono wiele zastrzee. Te zastrzeenia cznie zdziewidziesicioma dziewicioma ustnymi wystpieniami zostay wykorzystane przy tworzeniu ostatecznego dokumentu, ktry otrzyma nazw Dekretu oformacji kapaskiej. Tekst przyjto formalnie przez gosowanie wczasie Sesji Czwartej stosunkiem gosw 2318 do 3. Byo to 28 padziernika 1965 roku wtym samym dniu Ojciec w. Pawe VI ogosi wano dokumentu. Komisja, ktra zajmowaa si opracowywaniem Dekretu oformacji kapaskiej, pracowaa te nad dokumentem owychowaniu chrzecijaskim. Dyskusja nad nim rozpocza si wdniu, gdy zakoczono poprawianie wyej omawianego dekretu. Kolejny raz Ojcowie zostali zaskoczeni przedstawianym zestawem propozycji. Teraz jednak tekst zosta skrcony, anie poszerzony. Propozycje rozdano Ojcom przed otwarciem Sesji Trzeciej. Zawieray one siedemnacie artykuw zamieszczonych wstu szedziesiciu piciu wierszach. Wersja poprawiona posiadaa jedenacie artykuw isto sze wierszy. Ten bardzo skrcony tekst stanowi sidm wersj projektu. Jednym zmwcw podczas pierwszego dnia debaty by kard. Spellman zNowego Yorku. Zwrci on uwag na art. 4, dotyczcy praw rodzicw idzieci. Zauway, e naley zapewni rodzicom wolno wwyborze szkoy dla swoich dzieci. Nie powinny otym wyborze decydowa niesprawiedliwe czynniki ekonomiczne. Obowizkiem pomocy rodzicom, ktrzy nie mog sprosta wy-
Seminaria iszkoy
293
maganiom finansowym systemu szkolnego, powinno by obcione pastwo, ktrego funkcj jest promowanie swobd obywatelskich, sprawiedliwo irwno. Ponadto, jeli szkoy objte pomoc pastwa bd szkoami oorientacji religijnej, fakt ten nie powinien ogranicza wsparcia. Nastpny mwca, bp Elchinger ze Strasbourga (Francja), stwierdzi, i le si stao, e projekt dokumentu nie zosta omwiony wczeniej, gdy podczas Sesji Trzeciej poruszano kwestie innych, wicych si ztym tematem dokumentw. Zdaniem bp. Elchingera projekt wymaga kompletnego przepracowania. Celem wychowania chrzecijaskiego jest rozwj ducha misyjnego, aby modzi ludzie nie kryli swej wiary, lecz na niej otwarcie budowali swoje ycie wwiecie pluralistycznych pogldw. Ekumeniczne nastawienie spoeczestwa nie powinno osabia jawnego wyznawania wiary chrzecijaskiej. Zmiany projektu domaga si rwnie kard. Lger. Uwaa, e dokument wraz zuwagami Ojcw powinien zosta odesany do komisji, ktra go opracowaa, po czym ponownie przedstawi projekt wczasie Sesji Czwartej. W tej chwili mwi kardyna nie mamy do czasu ani nie jestemy dobrze przygotowani, aby przeprowadzi waciwy przegld projektu iopracowa stosowne poprawki. Kard. Lger zwrci si apelem do Ojcw Soboru, aby nie pieszyli si zzatwierdzaniem dokumentu, ktry bdzie przecie obowizywa przez cae lata. Zwrci te uwag na brak precyzyjnego stanowiska wkwestii bada naukowych, atake wsppracy pomidzy uniwersytami katolickimi wdziedzinie teologii, biblistyki, filozofii inauk spoecznych. Jak stwierdzi kard. Lger, promocja takiej koordynacji izapewnienie wsppracy powinny by gwnymi zadaniami witej Kongregacji ds. Seminariw iUniwersytetw, poniewa wi si cile zwychowaniem chrzecijaskim modziey. Bp pomocniczy Luiz Henrquez Jimnez zCaracas skrytykowa projekt za powicanie wnim zbyt wielkiej uwagi szkoom katolickim, ktre, jak to okreli, s niczym urocze, lecz zamknite ogrody, uprawiane zwielk mioci jednake ich owoce
294
wdziedzinie ewangelizacji wiata wydaj si by z biegiem lat coraz mniejsze. Biskup przypomnia, e wwiekach rednich nie pastwo, lecz Koci zajmowa si szkolnictwem, tworzc zniego dodatkow dziedzin swej dziaalnoci. Obecnie rol opiekuna szkoy, rwnie katolickiej, przejo pastwo inaley si zastanowi, czy wspczesne szkoy faktycznie su celom ewangelizacji modziey zarwno wswoim profilu, jak iprzez ma dostpno dla osb oniskim statusie majtkowym. Bp Jimnez zwrci te uwag na fakt, e Koci katolicki jest waciwie nieobecny wszkoach pastwowych. Przestalimy si interesowa szkoleniem nauczycieli katolickich, ktrzy mogliby zmieni oblicze tych szk Ci, ktrzy pracuj wszkoach pastwowych, zostali przez nas opuszczeni. Czasami nawet dalimy im odczu, jakby zdradzili katolick szko. Wimieniu stu dwudziestu Ojcw biskup zgosi wniosek ozrewidowanie projektu oraz opoddanie istniejcej edukacji katolickiej krytycznej analizie, zwaszcza pod wzgldem goszenia ducha ewangelizacji. Na zakoczenie bp Jimnez powrci do koniecznoci ksztacenia modziey, by moe wspecjalnych instytutach, ktre przygotowywayby nowe kadry do penienia funkcji nauczycieli wszkoach pastwowych ina uniwersytetach. Gosy rniy si wzalenoci od tego, jaki region wiata reprezentowali Ojcowie. Tote bp Simon Nguyenvan Tien zDa lat (Wietnam) owiadczy, e na terenach misyjnych szkoy katolickie s bardzo skutecznym rodkiem apostolstwa. Wielu rodzicw wAzji, nie wyznajcych wiary chrzecijaskiej, woli wysya swoje dzieci do szk katolickich ni do innych, ze wzgldu na zasady moralnoci wpajane wtych szkoach, zwaszcza jeli s one kierowane przez ksiy lub zakonnikw. Dyskusja nad tekstem owychowaniu chrzecijaskim zakoczya si 19 listopada. 1457 Ojcw byo za poddaniem pod gosowanie opracowanego tekstu bez odsyania go do poprawki. 419 Ojcw miao zdanie przeciwne. Mimo osignicia wikszoci, tekst nie by jednak akceptowany wsposb absolutny. wiadczyy otym
Wstpna Nota Wyjaniajca
295
kolejne gosowania zczterech uzyskano redni 161 gosw negatywnych i168 gosw pozytywnych zzastrzeeniami. Po zamkniciu Sesji Trzeciej tekst dokumentu zosta poprawiony zgodnie zsugestiami Ojcw iprzedstawiony podczas Sesji Czwartej do dalszego gosowania. Losy Deklaracji owychowaniu chrzecijaskim wci byy jednak niejasne jedno zgosowa przynioso a 183 gosw negatywnych, awic wyjtkowo du liczb krytycznych odniesie. Wkocu, wczasie ostatecznego gosowania, ktre odbyo si 28 padziernika 1965 roku wobecnoci Papiea Pawa VI, uzyskano 2290 gosw pozytywnych wstosunku do 35 sprzeciwiajcych si. Tego samego dnia Deklaracja owychowaniu chrzecijaskim zostaa ogoszona przez Ojca witego.
inajbardziej dramatyczne zmagania wczasie Soboru Watykaskiego II dotyczyy nie szeroko rozpowszechnianej, kontrowersyjnej kwestii swobd religijnych, lecz kolegialnoci wzarzdzaniu Kocioem, ktry to problem rozgrywany by na og poza powszechnie dostpn scen wydarze. Caa sprawa dotyczya kontrowersji wok prawdziwego iwaciwego zrozumienia pojcia kolegialnoci zawartego wrozdz. 3 Konstytucji dogmatycznej oKociele. Zasad interpretowano wtrojaki sposb: 1. Wedug opcji pierwszej kolegium biskupw nie posiadao wadzy najwyszej znadania Boego, lecz tylko na podstawie zasad ustalonych przez prawo, ktre uchwali czowiek. Oznaczao to, e Papie powoywa kolegium biskupw jako najwysz wadz, na przykad wpostaci zwoanego soboru. Wedug tej interpretacji jedynie Ojciec w. posiada najwysz wadz zBoego nadania. Byo to stanowisko konserwatystw. 2. Wedug drugiej, albo inaczej skrajnej interpretacji, bronionej ipromowanej przez niektrych liberaw, jedynym podmiotem najwyszej wadzy wKociele byo kolegium biskupw wraz zjego
AJWANIEJSZE
Wstpna nota wyjaniajca
296
Gow Papieem. Papie mg sprawowa wadz najwysz, lecz wycznie jako przewodniczcy kolegium inaczej mwic, tylko wtakim stopniu, wjakim reprezentowa kolegium. Ojciec w. byby zatem zobowizany pyta oopini kolegium biskupw przed podjciem decyzji, poniewa jako przedstawiciel kolegium by zobowizany wyraa jego pogldy. 3. Trzecia lub inaczej umiarkowana interpretacja zagadnienia, ktr popiera sam Papie Pawe VI ipozostaa cz liberaw, opieraa si na stwierdzeniu, e najwysz wadz wKociele osobicie posiada Ojciec w., atake kolegium biskupw, kiedy jednoczy si zGow Kocioa, czyli Ojcem witym. Wtej hipotezie wyraenie zgody przez Papiea tworzy wadz kolegium. Innymi sowy: Ojciec w. jest osob, ktra otrzymaa wadz najwysz znadania Boego, wedug Boego prawa izawsze ma prawo tej wadzy uy, podczas gdy kolegium biskupw rwnie posiada najwysz wadz, na tej samej co Papie zasadzie, lecz nie zawsze wolno mu jej uy. Poniewa kolegium byo zobowizane dziaa pod kierunkiem Papiea, wic uywajc swej wadzy, byo Papieowi podporzdkowane. Wten sposb jedno najwyszego autorytetu wKociele nie bya osabiona. Papie Pawe VI najpierw jako kapan, pniej jako kardynaarcybiskup Mediolanu, pozna dokadnie hierarchiczn struktur Kocioa, atake zetkn si zproblemem kolegialnoci. Jako Papie, Pawe VI by zawsze na bieco znajnowsz literatur teologiczn izmianami wtej dziedzinie. Wdokumentach archiwalnych nazwisko Ojca w., wczesnego kardynaa, uwidocznione byo na wielu materiaach zokresu przygotowania Soboru, ktre dotyczyy okrelania wadzy icharyzmatu waciwego biskupom wzarzdzaniu Kocioem wedug woli Chrystusa. Gdy otrzyma godno papiesk, poinformowa Komisj Teologiczn oswych pogldach iodnis wraenie, i s one podzielane. Zasada kolegialnoci bya dyskutowana szeroko podczas Sesji Drugiej w1963 roku. Komisja Teologiczna ustanowia wtym czasie Podkomisj ds. Kolegialnoci, ktra to podkomisja pracowaa
297
tak szybko, e 6 marca 1964 r. gotowy ju by poprawiony tekst dotyczcy kolegialnej wadzy wKociele. Nowy tekst przekazano Ojcu witemu. Papie jednak nie by zniego zadowolony i19 maja 1964 roku Sekretarz Generalny przesa Komisji Teologicznej papieskie sugestie zprob orozwaenie. Zaznaczono przy tym, e komisja nie ma obowizku przyj zastrzee Ojca w., ajedynie rozway je na plenarnej sesji wdniu 5 czerwca. 27 maja Sekretarz Generalny napisa do o. Beniamina Wambacqa, Sekretarza Papieskiej Komisji Biblijnej, proszc wimieniu Ojca witego opiln odpowied na dwa pytania. Pierwsze dotyczyo kwestii, czy zdaniem Komisji Papieskiej nastpujcy tekst znajduje uzasadnienie wPimie witym: Tak jak nasz Pan ustanowi w. Piotra oraz innych apostow jednym apostolskim kolegium, tak wten sam sposb Biskup Rzymu jako nastpca w. Piotra oraz inni biskupi jako sukcesorzy apostow s poczeni ze sob. Wodpowiedzi na to pytanie, Komisja Papieska ustalia wczasie spotkania 31 maja, e o ile pierwsza cz stwierdzenia (do sw: apostolskim kolegium) moe znale potwierdzenie wPimie witym, to druga jego cz nie moe by potwierdzona wycznie przez Ksigi Pisma witego. W pytaniu drugim proszono owyjanienie, czy zPisma witego wynika, e wadza wizania irozwizywania udzielona jest wycznie w. Piotrowi, czy te naley rwnie do grupy apostow i, wzwizku ztym, czy suszne jest ponisze sformuowanie: Moc wizania irozwizywania dana Piotrowi (Mt 16, 19) udzielona zostaa take kolegium apostow, zwizanych ze swym przywdc (Mt 18, 18). Komisja Papieska odpowiedziaa, e moc wizania irozwizywania wydaje si odnosi do obu czci cytatw, lecz nie wynika ztego, e moc ta jest najwysza ipanuje nad caym Kocioem, jak wskazuje projekt. Odpowiedzi te dotyczyy bada Komisji Teologicznej imiay by rozpatrzone wczasie spotkania 5 czerwca. Komisja take zaja si przedyskutowaniem jedenastu sugestii Ojca w., zktrych siedem dotyczyo kolegialnoci. Komisja przyja osiem znich, a elemen-
298
ty pozostaych wczya do tekstu dokumentu. Zgodnie zdecyzj Papieskiej Komisji Biblijnej, Komisja Teologiczna stwierdzia te, e nie ma potrzeby zestawiania dwch wersji tekstu. Poprawiony dokument zosta zatwierdzony przez Pawa VI 3 lipca jako podstawa do dalszej dyskusji irozesany do Ojcw Soboru. Od 28 lipca abp Staffa zKurii Rzymskiej przygotowywa dugie studium na temat dwch niedawno zrewidowanych dokumentw (o Kociele io biskupach), ktre puszczono wobieg pomidzy uczestnikw Soboru. Nawizujc do kwestii kolegialnoci wystpujcej wobu projektach, abp Staffa wyrazi swe gbokie przekonanie, e propozycje wyraone wdokumencie s wniezgodzie zpowszechnym nauczaniem witych Ojcw Kocioa, Papiey, synodw, doktorw Kocioa, teologw ispecjalistw od prawa kanonicznego. S te przeciwstawne wielowiekowym normom kocielnej dyscypliny. Dla poparcia tych stwierdze arcybiskup uy cytatw zteologicznych prac woskiego jezuity o. Giovanniego Bolgeni (17331811) iskomentowa je nastpujco: Fundamentalne zasady o. Bolgeniego oraz te, ktre zawiera tekst konstytucji oKociele, s wswej istocie identyczne. Arcybiskup uzna za dziwny fakt, e odrzucane przez 140 lat zasady o. Bolgeniego, jako niezgodne ztradycj Kocioa, nagle mog by zaakceptowane istaj si podstaw dokumentu soborowego. Arcybiskup podkrela te, e projekt konstytucji oKociele umniejsza wadz Papiea, ograniczajc j na rzecz biskupw, ktrym jest przekazywana. W dzie po otwarciu Sesji Trzeciej abp Staffa zoy kardynaommoderatorom list siedemdziesiciu nazwisk, uwidocznionych pod petycj ozezwolenie na zabranie gosu przed zgromadzeniem soborowym, zanim rozpocznie si wane gosowanie nad rozdziaem trzecim, mwicym ozasadzie kolegialnoci. Arcybiskup powoywa si na art. 57, cz. 6 Przepisw Proceduralnych Soboru, wedug ktrych, nawet jeli zakoczono ju dyskusj dotyczc tematu gwnego, punkt widzenia mniejszoci mg by przedstawiony przez trzech wyznaczonych mw-
299
cw ktrzy pragn zabra gos, anawet wswej wypowiedzi mog przekroczy wyznaczony limit dziesiciu minut, pod warunkiem, e prob zoono wimieniu co najmniej siedemdziesiciu Ojcw Soboru. Jednak petycja nie zostaa przyjta. Gosowanie nad rozdziaem trzecim trwao od 21 do 29 wrzenia. Osiem gosowa dotyczyo art. 22, mwicego okolegialnoci. Wtrzech oddzielnych gosowaniach oddano ponad trzysta gosw negatywnych. Cao gosowania nad art. 22 zamkna si wliczbie 1624 gosw pozytywnych, 572 pozytywnych zzastrzeeniami i42 gosach negatywnych. Wiele zastrzee zgoszonych podczas gosowania pochodzio od grupy Ojcw, ktrzy popierali stanowisko abp. Staffy. Podkomisja ds. Kolegialnoci wchodzca wskad Komisji Teologicznej pracowaa wytrwale nad porwnaniem zoonych uwag ze sob iz tekstem dokumentu. Zuwagi na du ilo ekspertw zaangaowanych wdziaania prace trway okoo miesica. Wpracach udzia wzili: abp Parente zKurii Rzymskiej, abp Florit zFlorencji, bp Schrffer zEichsttt, bp Hermann Volk zMoguncji, bp pomocniczy Heuschen zLige ibp Henrquez Jimnez zCaracas. Do ekspertw naleeli ksia: Rahner, Ratzinger, Salaverri, Schauf, Smulders, Thils, Betti, Dhanis, DErcole, Gagnebet, Lambruschini, Maccarrone iMoeller. Zanim zakoczono prac, do abp. Staffy ipopierajcych go Ojcw doszy pogoski, e zastrzeenia ich grupy zostay zignorowane, podczas gdy do tekstu wczono inne, mniej istotne uwagi. Wtej sytuacji abp Staffa napisa dugi list do Ojca w. zdat 7 listopada 1964 roku, rozdajc kopie tego listu dwunastu najbardziej aktywnym czonkom swego ugrupowania. Kady z nich mia przekaza kopi listu nastpnej dwunastce, zapraszajc do przeczytania treci ipodpisania si pod ni. Dziaanie to okrelono mianem operacji Staffa. Poniewa powstay nowe pogoski, mwice, e raport na temat poprawionego projektu, sporzdzony przez Komisj Teologiczn, jest ju wdruku, skrcono akcj zbierania podpisw pod listem do Ojca w. Pismo to gosio, e dokument opracowany
300
przez Komisj Teologiczn zawiera najbardziej ekstremaln form projektu kolegialnoci, oraz e nadawcy listu czuj si zobowizani wswych sumieniach gosowa przeciw projektowi. Abp Staffa skada te zaalenie, e moderatorzy wsposb niezgodny zprocedur Soboru nie udzielili mu zgody na wypowied. W konsekwencji Ojciec w. zarzdzi oficjalne dochodzenie w sprawie ewentualnego naruszenia form proceduralnych oraz przekaza opini teologiczn dotyczc kolegialnoci, skierowan na rce Komisji Teologicznej, celem rozwaenia sprawy. W midzyczasie trzydziestu piciu kardynaw i piciu generaw wielkich zgromadze zakonnych napisao do Papiea inny list, stwierdzajc, e cho tekst dotyczcy kolegialnoci wczasie prezentacji na obradach Soboru robi wraenie umiarkowanie liberalnego, to wgruncie rzeczy jest on dwuznaczny, nie do jasny ipo zamkniciu Soboru mgby by interpretowany jako skrajnie liberalny. Ojca witego nie przekonay argumenty podane wlicie i na rce jednego zkardynaw, firmujcego owo przedsiwzicie, wysa odpowied polemizujc zprzedstawionymi sugestiami. Wobec tego kardyna, ktry otrzyma odpowied od Papiea, poprosi oaudiencj wimieniu pozostaych sygnatariuszy listu iprzy spotkaniu zOjcem witym wyjani dokadnie podstawy swych obaw. Jednake Pawe VI nie podj adnego dziaania. Wwczas kardyna poprosi Ojca witego, aby teologowie zugrupowania protestujcego mogli przedyskutowa projekt zinnymi teologami wobecnoci Papiea, lecz Pawe VI nie zgodzi si na ten plan. Jednoczenie jednak Ojciec w. poprosi kardynaa owymienienie kilku nazwisk protestujcych teologw, igdy kardyna poda trzy spord znich, Papie okaza wyrane zakopotanie, poniewa byli to teolodzy, ktrych Pawe VI zna dobrze idarzy szacunkiem oraz zaufaniem. Pomimo to Ojciec w. wdalszym cigu nie chcia angaowa si wt spraw, przypominajc, e tekst dokumentu zosta zaakceptowany przez wiksz ilo gosw ni jest to przepisowo wymagane. Zdaniem Papiea, Ojcowie przed oddaniem swych gosw na pewno prze-
301
studiowali dokument dogbnie iobjli swoje dziaanie modlitw. Wodpowiedzi na takie stwierdzenie kardyna poprosi owybaczenie, e ze swej strony nie moe podzieli tego samego pogldu. Zdanie kardynaa nie wpyno jednak na decyzj Papiea. Wdalszym cigu postanowi nie miesza si do sprawy ze wzgldu na sw wielk ufno wobec poczyna Komisji Teologicznej. Wwczas wydarzya si znaczca historia jeden ze skrajnych liberaw popeni bd, sporzdzajc pisemny komentarz, dotyczcy kilku niejednoznacznych stwierdze, wskazujc, jak mog by one interpretowane po zamkniciu Soboru. Dokument ten wpad wrce kardynaw i przeoonych generalnych, ktrzy prbowali dotd bezskutecznie przekona Papiea osusznoci swych obaw, aich reprezentant przedstawi ten dokument Ojcu w. Zrozumiawszy, e zosta oszukany, Papie Pawe VI rozpaka si. Jakie byo wyjcie ztej przykrej sytuacji? Poniewa formalnie tekst nie zawiera faszywych stwierdze, ajedynie niejednoznaczne sformuowania, dwuznacznoci te mogy by usunite jedynie przez doczenie do tekstu dokadnie opracowanego wyjanienia. Wten sposb doczono do dokumentu Wstpn Not Wyjaniajc. 10 listopada 1964 roku Papie Pawe VI bezzwocznie poleci swemu Sekretarzowi Stanu napisanie do kard. Ottavianiego pisma, informujcego, e wprojekcie konstytucji istniej wci pewne punkty, ktre wymagaj precyzyjnego sformuowania. Dokadnie rzecz biorc chodzio oopracowanie stwierdzenia, e ukonstytuowanie si kolegialnej wadzy biskupw uzalenione jest od przyzwolenia Ojca w. Do listu zostay doczone dalsze szczegowe propozycje dotyczce zmian, ktre uczyniyby tekst czytelniejszym iktre wedug dania Papiea musiay by wprowadzone, nim bdzie on mg udzieli poparcia konstytucji iogosi jej wano. Rwnie, aby unikn skrajnie liberalnych interpretacji wkwestii kolegialnoci, Komisja Teologiczna zostaa zobowizana do przygotowania Wstpnej Noty Wyjaniajcej. List podkrela, e proponowane zmiany oraz Nota rozwiej wtpliwoci wielu Ojcw Soboru iumoliwi szybsz akceptacj tek-
302
stu. Do listu zostao zaczone specjalne studium dotyczce kolegialnoci, pira o. Wilhelma Bertramsa SJ. Poprawki zainspirowane przez Ojca w. byy ju wczeniej zgaszane przez wielu Ojcw Soboru, gdy skadali swe gosy wraz z zastrzeeniami. Poprzednio jednak Komisja Teologiczna pomijaa je, stwierdzajc, e uwagi nie s zgodne zwol wikszoci. Teraz, pod naciskiem Papiea, cz sugerowanych zmian zostaa wczona do tekstu. Komisja Teologiczna sporzdzia rwnie nakazan not iprzesaa j Papieowi, ktry dokona jeszcze poprawek przed zatwierdzeniem. W sobot, 14 listopada, Ojcowie otrzymali zestawienie zawierajce uwagi wsprawie rozdziau trzeciego cznie zodpowiedziami Komisji Teologicznej iNot Wyjaniajc. Zdawa by si mogo, e Nota zostaa sporzdzona spontanicznie, zinicjatywy Komisji, poniewa zaczynaa si od sw: Komisja zarzdza, i nastpujce spostrzeenia oglne powinny poprzedza ewaluacj zgoszonych uwag. Nastpne czterdzieci osiem godzin Ojcowie wypenili dyskusjami na temat znaczenia noty. Brali w nich te udzia eksperci. Niektrzy dyskutanci utrzymywali, e nota zmienia nauczanie zawarte wdokumencie; inni znw byli przeciwnego zdania wyjanienia zawarte miay by wnocie, anie tekcie schematu, sama wic nota nie miaa wpywu na nauczanie. W poniedziaek, 16 listopada, Sekretarz Generalny poda trzy wane ogoszenia, skierowane do wszystkich Ojcw, wczajc Prezydium Soboru ikardynawmoderatorw. Pierwsze dwie informacje cho nie byo to wyranie powiedziane dotyczyy listu z7 listopada, przygotowanego przez abp. Staff. Trzecie odnosio si do Noty Wyjaniajcej. Wswoim wystpieniu Sekretarz Generalny uywa terminologii Kurii Rzymskiej, stosujc wstosunku do Ojca w. okrelenie Wadza Najwysza. W ogoszeniu pierwszym Sekretarz Generalny poda, e cz Ojcw zoya skarg na rce Wadzy Najwyszej, dotyczc dyskusji igosowania nad rozdziaem trzecim Konstytucji dogmatycznej oKociele. Skarono si na nieprzestrzeganie zasad proceduralnych oraz wyraono swoje wtpliwoci co do czystoci
303
doktrynalnej, zawartej wtym rozdziale. Sprawa zostaa dokadnie zbadana iSekretarz Generalny zapewni Ojcw Soboru, e nie nastpi wicej adne naruszenie Regu Proceduralnych. Jeli za chodzio okwestie doktrynalne, poruszone wtym rozdziale, skierowano je do wnikliwego rozpatrzenia przez Komisj Teologiczn. Drugie owiadczenie dotyczyo zaakceptowania nauczania Kocioa, wyraonego rwnie wrozdziale trzecim. Nauczanie to nie miao by traktowane jako nieomylna definicja lub dogmat. Raczej powinno by zaakceptowane jako pynce zautorytetu najwyszego nauczycielskiego urzdu Kocioa. Trzecie ogoszenie brzmiao nastpujco: Na koniec zgromadzeni tu Ojcowie s niniejszym poinformowani przez Wadz Najwysz ozastosowaniu Wstpnej Noty Wyjaniajcej do zastrzee, dotyczcych rozdziau trzeciego Konstytucji dogmatycznej oKociele. Doktryna zawarta wtym rozdziale musi by wyjaniana irozumiana zgodnie ze znaczeniem itreci tej noty. Nastpnie Sekretarz Generalny odczyta cay tekst broszury, zawierajcej uwagi do rozdziau (broszury rozdano wsobot) zjedn gwn rnic: zlektury wynikao wyranie, e nota powstaa zzarzdzenia Ojca witego, anie wwyniku decyzji Komisji Teologicznej. Papie rozszerza te interpretacj noty do caego rozdziau trzeciego, anie tylko do zgoszonych uwag. Precyzyjna, teologiczna terminologia Noty Wyjaniajcej nie pozostawiaa wtpliwoci, e interpretacja kolegialnoci, oktrej mwi Konstytucja, jest umiarkowanie liberalna. (Wieloznaczno usunita przez t not zostaa zauwaona przez kard. Ottavianiego ju wpocztkach Sesji Drugiej. Wtedy to kardyna bardzo mocno przeciwstawia si sposobowi sformuowania czterech punktw przedstawionych do gosowania przez moderatorw dnia 30 padziernika 1963 roku.) We wtorek 17 listopada kady zOjcw otrzyma egzemplarz Wstpnej Noty Wyjaniajcej, po czym odbyo si gosowanie, wwyniku ktrego Komisja Teologiczna przyja poprawki do rozdziau trzeciego gosami wiloci 2099 do 46 za zaakceptowaniem zmian.
304
19 listopada, gdy podano do wiadomoci, e gosowanie nad caoci dokumentu odbdzie si tego ranka, Sekretarz Generalny wyjani, e to gosowanie, jak te poprzednie, musi by rozpatrywane wzgodzie zwczeniej podanymi ogoszeniami, opracowanymi na podstawie instrukcji papieskich. Ogoszenia te, jak poinformowa Sekretarz Generalny, bd wczone do oficjalnego zapisu obrad Soboru. Gosowanie tego ranka przynioso zwycistwo 2134 gosw na rzecz przyjcia Konstytucji dogmatycznej oKociele wstosunku do 10 gosw przeciwnych. Wynik zosta przyjty entuzjastycznie.
nikajce zdziaa Papiea Pawa VI wcigu ostatniego tygodnia Sesji Trzeciej. Pierwsz przyczyn by nacisk Ojca w. na ustalenie Wstpnej Noty Wyjaniajcej, dotyczcej zasady kolegialnoci. Fakt ten oficjalnie zakomunikowano zgromadzeniu soborowemu wponiedziaek, 16 listopada 1964 roku. Drug spraw bya decyzja na temat gosowania nad Deklaracj owolnoci religijnej, wyznaczonego na czwartek tego samego tygodnia. Trzeci byskawiczna akcja wsprawie Dekretu oekumenizmie, awkocu nieoczekiwane ogoszenie ozamkniciu Sesji Trzeciej wsobot dnia 21 listopada 1964 roku inadanie Najwitszej Maryi Pannie tytuu Matki Kocioa. Holendrzy byskawicznie wymylili obrazowy termin dla tego okresu historii Soboru nazwali w tydzie Czarnym. Historia Wstpnej Noty Wyjaniajcej zostaa ju opisana. Aby zrozumie konflikt dotyczcy Deklaracji owolnoci religijnej, trzeba cofn si do 23 wrzenia 1964 roku, gdy rozpocza si dyskusja nad tym tematem. Kontynuowano j przez trzy pene spotkania icz czwartego, kiedy to Sekretariat ds. Jednoci Chrzecijan zabra si do pracy nad poprawianiem tekstu. Sekretariat skoczy sw prac wkocu padziernika iprzekaza tekst Komisji Teologicznej,
Czarny tydzie
IBERAOWIE mieli cztery wane powody do niezadowolenia, wy-
Czarny tydzie
305
ktra dokument zbadaa izatwierdzia 9 listopada. Konserwatystw oskarono wwczas oumylne przeciganie sprawy, tak aby gosowanie wypado wsamym kocu Sesji Trzeciej, bez czasu na dyskusj. Tekst wydrukowano irozdano Ojcom Soboru we wtorek 17 listopada gosowanie wyznaczone zostao na czwartek. Poddany korekcie dokument, skadajcy si zbroszury wraz zraportem bp. De Smedta, przeznaczony do odczytania wczwartek, zaczyna si sowami: Tekst, ktry poddajemy dzi pod gosowanie, rni si znacznie od tekstu, nad ktrym wstpnie gosowano wtej sali. Midzynarodowe Ugrupowanie Ojcw, zbierajce si na regularnych, cotygodniowych spotkaniach, przestudiowao poprawion deklaracj idoszo do szeregu niepokojcych konkluzji. Po pierwsze poprzedni tekst zawiera 271 wierszy, obecny rozszerzono do 556. Po drugie tylko 75 z556 wierszy wzito zpoprzedniej wersji dokumentu. Po trzecie zmieniono struktur argumentacji, przedstawienie problemu ipodstawowe zaoenia. Ponadto gwne paragrafy wartykuach 2, 3, 8, 12 i14 byy zupenie nowe. Z powodu tych zmian Midzynarodowe Ugrupowanie Ojcw uwaao, e tekst trzeba traktowa jak nowy dokument. Zostanie wic zastosowana procedura zawarta wart. 30, cz. 2 Przepisw Proceduralnych Soboru, ktry przewiduje wtakim przypadku, i projekt musi by dostarczony Ojcom wtaki sposb, aby mieli oni do czasu do namysu, dojrzaego osdu izastanowienia si nad gosowaniem. Poniewa wrod rano kongregacja generalna miaa si zaj inn spraw, agosowanie przewidziano na czwartek, nie pozostao waciwie wogle czasu na dokadne przestudiowanie projektu, ktry praktycznie by nowym dokumentem. Ponadto Ojcowie Soboru byli zdecydowanie przeadowani zajciami wtym tygodniu, dyskutujc nad dekretem oformacji kapaskiej, deklaracj owychowaniu chrzecijaskim oraz omaestwie. Odbyo si te dziesi wanych gosowa nad dokumentami oKociele, oKocioach Wschodnich io ekumenizmie. W tej sytuacji Midzynarodowe Ugrupowanie Ojcw wystosowao list do Prezydium Soboru zprob ozwok wgosowa-
306
niu, powoujc si na w art. 30, cz. 2 Przepisw Proceduralnych. Pod listem zebrano ponad sto podpisw. List by datowany 18 listopada (roda) imia by dostarczony Prezydium Soboru wczesnym rankiem tego dnia. Podobn petycj wystosoway te inne grupy. Kard. Tisserant, Dziekan Rady KardynawPrzewodniczcych Soboru, dyskutowa nad spraw zkardynaamimoderatorami, ktrzy zkolei zwrcili si zprob do Sekretarza Generalnego, aby odczyta jedn zpetycji iogosi, e sprawa zostanie rozstrzygnita poprzez gosowanie zgromadzenia oglnego Soboru. Sekretarz Generalny oznajmi, e gosowanie wstpne, rozstrzygajce kwesti ostatecznego gosowania, bdzie miao miejsce nastpnego dnia. Tak zdecydowa Dziekan Prezydium Soboru oraz kardynaowiemoderatorzy wyjani Sekretarz. Bp Carli zSegni (Wochy), jedna zosb, ktra podpisaa list Midzynarodowego Ugrupowania Ojcw, proszc owicej czasu na przestudiowanie projektu, zwrci si zprob ointerwencj do kard. Francesco Roberti, przewodniczcego Trybunau Administracyjnego, zaskarajc decyzj kard. Tisseranta iczterech moderatorw. Decyzja ta napisa bp Carli jest bezprawna wstosunku do niej podpisanego, zarwno ze wzgldu na brak zastosowania waciwej formy, jak rwnie istot sprawy. 1. Brak zastosowania waciwej formy wynika zfaktu, e decyzja nie zostaa podjta zespoowo przez Prezydium Soboru, lecz wycznie przez KardynaaPrzewodniczcego imoderatorw. 2. Istota sprawy zostaa zachwiana, poniewa zgromadzenie soborowe nie moe podejmowa decyzji, czy dane artykuy Przepisw Proceduralnych, ustanowione przez Ojca w., maj by zastosowane, czy nie. Jeeli petycja zoona przez ponad stu Ojcw bya bezpodstawna, Prezydium Soboru powinno ten fakt ogosi zpodaniem uzasadnienia. Jeli za protest mia podstawy, nikt, zwyjtkiem Ojca w., nie mia prawa go zignorowa. W podsumowaniu listu bp Carli potwierdza swj pogld, e przyczyny podane woryginalnej petycji s wci aktualne, poniewa Ojcowie nie s upowanieni do przeprowadzania goso-
Czarny tydzie
307
wania wstosunku do tekstu, ktry wswej treci jest nowy, nie prowadzono nad nim dyskusji, a zbraku czasu nie mona okreli linii gosowania. Dlatego te niej podpisany prosi, aby Wysoki Trybuna interweniowa wsprawie zapewnienia waciwego funkcjonowania Przepisw Proceduralnych Soboru. Bp Carli wrczy ten list kard. Robertiemu wczesnym rankiem, wczwartek, 19 listopada. Zaraz potem kard. Tisserant wimieniu Prezydium Soboruodczyta owiadczenie: Po gbokim rozwaeniu sprawy Prezydium Soboru doszo do wniosku, e kwestie regulowane przez Przepisy Proceduralne nie mog by rozstrzygane przy pomocy gosowania zgromadzenia oglnego Soboru. Dlatego te Prezydium Soboru zdecydowao, e raport (mwicy oprojekcie) ma zosta odczytany, lecz gosowanie nad nim nie odbdzie si wczasie tej sesji Soboru. Ci Ojcowie, ktrzy pragn zoy na pimie swoje uwagi dotyczce schematu, mog to zrobi do 31 I 1965 r. Kard. Meyer, jeden zdwunastu przewodniczcych Soboru, nie prbowa nawet ukry swego wielkiego zdziwienia igbokiego niezadowolenia. Czyby nie spodziewa si takiego obrotu spraw? Kardyna by jednym znajbardziej zagorzaych poplecznikw Deklaracji owolnoci religijnej iniecierpliwie oczekiwa jej wprowadzenia. Bp Francis Reh, rektor Kolegium PnocnoAmerykaskiego wRzymie oraz dwch ekspertw msgr. John Quinn zChicago io. Frederick McManus zWaszyngtonu pospieszyli, aby przeprowadzi byskawiczn narad zkard. Meyerem. Po szybkiej konsultacji zdecydowano wystosowa specjaln petycj, przeznaczon do natychmiastowego rozprowadzenia. Bya to synna petycja Instanter, instantius, instantissime skierowana do Ojca w. izawierajca tylko jedno zdanie: Z wielk czci, lecz rwnie zwielkim naciskiem, natarczywie ijeszcze bardziej natarczywie, prosimy, aby gosowanie nad deklaracj owolnoci religijnej mogo by przeprowadzone przed kocem tej sesji Soboru; wprzeciwnym wypadku zostanie utracone zaufanie chrzecijaskiego iniechrzecijaskiego wiata. Podobnie jak kard. Meyer, cz zagniewanych biskupw otrzymawszy kopi tej petycji, powstaa ze swoich miejsc iutworzya dys-
308
kutujce wpodnieceniu grupy. Egzemplarze petycji przekazywano sobie zrak do rk. Nigdy jeszcze tutaj nie podpisywano tak gwatownie adnego dokumentu, nie miao miejsca takie podenerwowanie, jak wtym momencie paniki, gdy wydawao si, e objty szczeglnym staraniem dokument soborowy moe zosta zablokowany. Podpisane petycje szybko zebrano iprzekazano kard. Meyerowi, ktry wmidzyczasie nawiza kontakt zkardynaami Ritterem iLgerem. Wszyscy trzej opucili sal obrad, cho zgromadzenie soborowe trwao jeszcze, pieszc do Ojca w., aby prosi go ocofnicie decyzji, ogoszonej przez kard. Tisseranta. Kardynaowie pragnli podtrzyma szans przeprowadzenia gosowania jeszcze tego ranka. W tym czasie wAuli Soborowej kard. Dpfner, ktry by moderatorem tego dnia, wykonywa polecenia kard. Tisseranta iwezwa bp. De Smedta do odczytania raportu. Biskup przyzna, e struktura projektu zostaa zmieniona oraz e generalnie rni si od poprzedniej. Jednake stwierdzi nie zmienio si sedno dokumentu. Dlatego przedstawiamy Ojcom dzisiaj t sam doktryn, lecz, jak mamy nadziej, wyraon bardziej zwile, jasno, prawidowo iroztropnie. Biskup podkreli, e nowy tekst zosta jednomylnie zaaprobowany przez czonkw Sekretariatu ds. Jednoci Chrzecijan oraz e ponad 2/3 czonkw Komisji Teologicznej rwnie wyrazio sw aprobat. Bp. De Smedtowi udao si zainteresowa iporuszy swym wystpieniem audytorium. Pi razy przerywano oklaskami jego wypowied, akocowe brawa trway wiele minut. Oklaski niczym odgosy burzy rosy iopaday trzykrotnie. aden mwca wczasie obrad Soboru nie zosta nagrodzony takim aplauzem. Kard. Dpfner, jak naleao przypuszcza, stara si przeduy posiedzenie poza wyznaczony czas, lecz kiedy dogodz. 12.44 nie nadesza od Ojca w. adna wiadomo, zmuszony by ogosi zakoczenie obrad. Prasa wypisywaa sensacyjne historie omasowej rewolcie, podajc rne liczby od piciuset do tysica piciuset podpisw pod petycj skierowan do Papiea. Serwis wiadomoci NCWC, agencji informacyjnej biskupw amerykaskich, cytowa
Czarny tydzie
309
anonimowego biskupa zUSA, ktry owiadczy, i prawdopodobnie pod petycj zebrano tysic podpisw biskupw zcaego wiata. Gdy po zamkniciu sesji podliczono ilo nazwisk na dokumencie, okazao si, e byo ich czterysta czterdzieci jeden. W pitek 20 listopada wczasie ostatniego spotkania roboczego Sesji Trzeciej, kard. Tisserant zwrci si jeszcze raz do zgromadzenia soborowego: Czcigodni Ojcowie powiedzia wielu z was ogromnie zdenerwowaa wiadomo, e gosowanie nad Deklaracj owolnoci religijnej nie odbdzie si wczasie tej sesji. Wtej sytuacji zwrcili si oni do Papiea zgorc prob, aby jednak doprowadzi do gosowania przed kocem obecnej sesji. Nastpnie kard. Tisserant poinformowa zebranych, e wdalszej czci swojego wystpienia mwi bdzie zupowanienia Ojca witego. Do wiadomoci Ojcw podajemy, e opnienie wgosowaniu zostao zdecydowane przez Prezydium Soboru, zgodnie zwymaganiami Przepisw Proceduralnych, jakie ustali Sobr. Dodatkowym powodem przesunicia gosowania byo przyznanie prawa innym Ojcom Soboru do naleytego, dogbnego przestudiowania projektu dokumentu, ktrego znaczenie jest tak wielkie. Dlatego te projekt Deklaracji owolnoci religijnej zostanie przedyskutowany podczas nastpnej sesji, wpierwszej kolejnoci przed innymi dokumentami, jeli to tylko bdzie moliwe. Nieszczliwie si stao, e kardyna Meyer, ktry tak gorco by zaangaowany wtworzenie Deklaracji owolnoci religijnej, nie doczeka nastpnej sesji; zmar zpowodu guza mzgu na pi miesicy przed jej rozpoczciem. Inn przyczyn, dla ktrej Papie Pawe VI straci na popularnoci woczach liberaw wczasie tzw. Czarnego Tygodnia, bya byskawiczna akcja wsprawie Dekretu oekumenizmie. Chocia cznie Ojcowie przedstawili czterysta dwadziecia jeden rnych zastrzee podczas gosowania wstpnego, tylko dwadziecia sze spord nich wczy do dokumentu Sekretariat ds. Jednoci Chrzecijan. Ojcowie, ktrych uwagi nie zostay rozpatrzone, zwrcili si do Papiea zprob ointerwencj, doczajc czterdzieci dal-
310
szych poprawek oraz stwierdzajc, e nie bd mogli poprze dokumentu, jeli ich sugestie nie zostan wzite pod uwag. Poniewa Ojcu witemu wyjtkowo zaleao na tym, aby projekt Dekretu oekumenizmie otrzyma jak najmniej negatywnych gosw, zwrci si zprob do kard. Bei odokadne zbadanie proponowanych zmian; zasugerowa, e dobrze byoby wczy do dokumentu cz zgoszonych propozycji, co spowodowaoby zapewne wiksze poparcie dla dokumentu. Pomidzy zgaszanymi uwagami byo wiele takich, ktrych wczenie spowodowaoby zmian caej orientacji dekretu, anawet jego istoty. Takich zastrzee kard. Bea ijego wsppracownicy nie rozpatrywali. Do projektu wczono jedynie dziewitnacie uwag; zmiany wydrukowano irozprowadzono wrd Ojcw Soboru 19 listopada. Wtym dniu Sekretarz Generalny ogosi, e gosowanie na temat Dekretu oekumenizmie bdzie miao miejsce 20 listopada, awic dzie poniej. Po podaniu tej wiadomoci Sekretarz Generalny mwi dalej: Poza poprawkami, ktre zostay poprzednio wprowadzone do tekstu, wcza si rwnie kolejne uwagi, aby zapewni dokumentowi wiksz klarowno. Wprowadzenia zmian dokona Sekretariat ds. Jednoci Chrzecijan, przyjmujc tym samym sugestie autorytatywnie przedstawione. Po czym Sekretarz Generalny odczyta tekst zdziewitnastoma poprawkami. Ogoszenie to nie mogo si pojawi wbardziej nieodpowiednim czasie. Atmosfera na sali obrad bya ju itak napita wrezultacie przesunicia gosowania nad Deklaracj owolnoci religijnej. Nowe ogoszenie wzbudzio now irytacj. Liberaowie susznie zinterpretowali oba wydarzenia jako objawy zwycistwa konserwatystw iz uraz przyjli fakt, e Papie staje si wyranie patronem przeciwstawnego im ugrupowania. To stanowisko zostao podchwycone przez pras, ktra przedstawia posta Ojca w. w niekorzystnym wietle. Mimo to Dekret oekumenizmie zpoprawkami wnioskowanymi przez Papiea zosta zatwierdzony stosunkiem gosw 2054 do 64. W sobot rano, 21 listopada 1964 roku, wdniu zamknicia Sesji Trzeciej, Ojcowie Soboru zajli swoje miejsca wBazylice w.
Czarny tydzie
311
Piotra zwidocznie niezadowolonymi minami. Wyranie odczuwao si atmosfer napicia iniezadowolenia napisa Donald Quinn na pierwszej stronie St. Louis Review. Kiedy Papie zosta wniesiony do Bazyliki w. Piotra na swym sedia gestatoria (przenonym tronie), mija dwa rzdy 2100 biskupw, trwajcych wkamiennym milczeniu. Nie da si sysze aden aplauz ze stalli biskupich na powitanie Ojca witego. Nawet gdy Pawe VI uczyni znak bogosawiestwa, prawdopodobnie tylko jedna dziesita biskupw przeegnaa si. Dziennikarze, bdcy wiadkami tej sceny, nie wierzyli wasnym oczom. Uroczysta Msza w. bya koncelebrowana przez Ojca w. idwudziestu czterech Ojcw Soboru reprezentujcych diecezje zsanktuariami powiconymi Matce Boej. Po Mszy w. rozpoczo si gosowanie. Konstytucja dogmatyczna oKociele, zawierajca tak bardzo dyskutowany rozdzia okolegialnoci, zostaa przyjta 2151 gosami przeciw 5. Dekret oWschodnich Kocioach katolickich zaakceptowao 2110 Ojcw 39 byo przeciwnych. A Dekret oekumenizmie mimo krytykowanych byskawicznych zmian przyjto 2137 gosami. Oddano tylko 11 gosw negatywnych. Wmiar odczytywania wynikw gosowania zmieniaa si atmosfera wBazylice. Kademu podanemu rezultatowi towarzyszyy dugotrwae brawa. Agdy zgodnie zregu Ojciec wity ogasza poszczeglne dokumenty jako obowizujce, brawa byy jeszcze bardziej entuzjastyczne. Lecz entuzjazm niektrych Ojcw ochd niespodziewanie zchwil kocowego przemwienia Papiea. Rok temu, zamykajc Sesj Drug, Ojciec w. powiedzia Ojcom Soboru, i ma nadziej na jednomylne ipene mioci potwierdzenie uprzywilejowanego ponad innymi miejsca, ktre Matka Boa zajmuje wwitym Kociele Po Chrystusie Jej miejsce wKociele jest najbardziej godne ijednoczenie nam najblisze, awic moemy uczci Maryj tytuem Matki Kocioa dla Jej chway idla naszego dobra. Lecz prby nadania tego tytuu Najwitszej Maryi Pannie spotkay si zopozycj. Niektre konferencje
312
biskupie, szczeglnie zkrajw niemieckojzycznych iskandynawskich, zgosiy obiekcje co do wprowadzenia takiego tytuu, abp Mndez Arceo zMeksyku jawnie wystpi przeciwko takiemu zamiarowi wobec caego zgromadzenia soborowego. Zupenie innego zdania by kard. Stefan Wyszyski ibiskupi polscy, ktrzy wysali do Papiea specjaln prob onadanie Bogosawionej Dziewicy Maryi tytuu Matki Kocioa. Rwnie Midzynarodowe Ugrupowanie Ojcw zebrao podpisy pod petycj, wktrej napisano: Pragniemy, aby wczasie nadchodzcej Sesji Trzeciej Najwitsza Maryja Panna zostaa proklamowana jako Matka Kocioa aby uczyni to Sobr, to znaczy Wasza witobliwo jako Gowa zgromadzenia soborowego iOjcowie jako jego czonkowie. Nie byy to petycje odosobnione. Jednake Komisja Teologiczna, bez poddawania sprawy jakiemukolwiek gosowaniu, na wasn odpowiedzialno usuna ten tytu zrozdziau oBogosawionej Dziewicy, znajdujcym si wKonstytucji oKociele. Tytu Matki Kocioa wystpowa pierwotnie winstrukcjach opracowanych przez Komisj Koordynacyjn. (Instrukcje te, jak autorytatywnie stwierdzi o. Bali, najprawdopodobniej zostay sporzdzone na wyrane yczenie Papiea, Jana XXIII.) W rod, 18 listopada 1964 roku, wsamym rodku Czarnego Tygodnia, Papie Pawe VI powiedzia wczasie publicznej audiencji: Jestemy szczliwi, e moemy zamkn t sesj Soboru Ekumenicznego radujcym nas nadaniem Matce Boej nalenego Jej tytuu Matki Kocioa. rodowa wypowied Ojca w. zdawaa si przej niezauwaona. W sobot, 21 listopada, wswoim kocowym przemwieniu ostatniego dnia Sesji Trzeciej, Pawe VI powiedzia, e bliska relacja midzy Maryj aKocioem, tak jasno wynikajca zuchwalonej dzi konstytucji, sprawia, i czuje, e jest to najbardziej godny iodpowiedni moment, aby speni yczenie wielu Ojcw Kocioa, wyraane wczasie poprzedniej sesji wielu Ojcw Soboru kontynuowa Ojciec w. wyraao swoje bardzo osobiste yczenie, aby uzyska wyran deklaracj dotyczc roli Maryi jako Matki, roli, ktr wita
Czarny tydzie
313
Dziewica spenia wobec ludu chrzecijaskiego. Aby osign ten cel, uznalimy za waciwe, aby wczasie tego publicznego posiedzenia konsekrowa honorowy tytu MaryiMatki Kocioa, ktry to tytu sugerowany by przez przedstawicieli rnych czci wiata. Jest to wydarzenie szczeglnie nam drogie, poniewa w peen uwielbienia sposb podsumowuje uprzywilejowan pozycj, przyznan przez Sobr Bogosawionej Dziewicy Maryi wwitym Kociele. Dlatego te ku chwale Maryi Dziewicy iku naszemu wasnemu poytkowi, proklamujemy Najwitsz Maryj Matk Kocioa, to znaczy rwnie Matk caego Ludu Boego, wszystkich wiernych, jak rwnie biskupw (duszpasterzy), ktrzy nazywaj J sw ukochan Matk. Naszym yczeniem jest, aby od tej chwili Najwitsza Maryja Panna bya czczona wcaym Kociele tym radosnym tytuem oraz by wten sposb zwracano si do Niej wmodlitwach. Owacja na stojco, ktr Sobr powita t wiadomo, bya znakiem gorcej akceptacji. Coraz intensywniejsze brawa siedmiokrotnie przeryway papieskie przemwienie. Papie poinformowa rwnie, e pragnie zwoa dawno zapowiadany synod biskupw oraz e prowadzi si staranne prace nad reorganizacj Kurii Rzymskiej. Zamiarem Papiea byo rwnie zorganizowanie wnajbliszym czasie specjalnej misji, ktra by pojechaa do Fatimy do Portugalii izawioza zot r do sanktuarium Pani Fatimskiej. W ten sposb powiedzia Ojciec w. chcemy powierzy opiece Niebieskiej Matki ca rodzin ludzk zjej problemami ikopotami, zjej aspiracjami igorc nadziej. Ten gest Papiea by echem dziaania piciuset dziesiciu przeoonych diecezji, archidiecezji ipatriarchatw, ktrzy wysali do Pawa VI petycj opowierzenie wczasie trwania Soboru caego wiata Niepokalanemu Sercu Maryi. Petycja ta zostaa dostarczona Ojcu w. 3 lutego 1964 roku przez abp. Sigauda zDiamantiny (Brazylia). Jednak nie wszyscy biskupi ikardynaowie byli tego zdania. Przeciwni takiemu dziaaniu biskupi Niemiec iFrancji, atake kard. Bea tworzyli opozycj iakt powierzenia wiata Niepokalanemu Sercu Maryi wczasie obrad Soboru nie doszed do skutku.
314
Podczas gdy wielu Ojcw zmienio pozytywnie swe odczucia po ostatnim spotkaniu zPapieem, bya te grupa, dla ktrej ostatni tydzie Sesji Trzeciej pozosta na zawsze Czarnym Tygodniem. Kiedy jeden ze znaczcych ekspertw holenderskiej hierarchii, o. Schillebeeckx wrci do domu po zakoczonej sesji, by zatrwoony wrogim stosunkiem prasy iswoich rodakw wodniesieniu do Papiea wzwizku zwydarzeniami Czarnego Tygodnia. Natychmiast zatem opublikowa swj artyku, bronicy Ojca witego, wreligijnym tygodniku De Bazuin, wydawanym wAmsterdamie. Wrezultacie caa wrogo prasy iopinii publicznej zwrcia si przeciw niemu. Na owe ataki o. Schillebeeckx odpowiedzia nastpnym artykuem, zamieszczonym rwnie wDe Bazuin (23 I 1965 r.), przedstawiajc tam kulisy powstawania Wstpnej Noty Wyjaniajcej jako dodatku do rozdziau okolegialnoci wKonstytucji dogmatycznej oKociele. O. Schillebeeckx napisa wswoim artykule, e na pocztku Sesji Drugiej niezadowolony zwrci si do ekspertw Komisji Teologicznej, widzc, e projekt przedstawia umiarkowanie liberalny pogld na kolegialno wKociele sam o. Schillebeeckx by zwolennikiem skrajnie liberalnego stanowiska. Wodpowiedzi usysza, e jest to ruch dyplomatyczny ipo zakoczeniu Soboru ze sformuowa tekstu bd mogy by wyprowadzone bardziej radykalne wnioski. Tak taktyk o. Schillebeeckx okreli mianem nieuczciwej. W cigu ostatniego miesica Sesji Trzeciej biskupi iteologowie zaczli mwi na temat kolegialnoci wsposb, ktry odbiega od okrele podanych wprojekcie. O. Schillebeeckx zauway te, e mniejszo soborowa spostrzega, i wieloznaczna frazeologia uyta wdokumencie moe by interpretowana po zakoczeniu Soboru wsposb znacznie bardziej radykalny. Autor artykuu wyjania, e owa mniejszo nie bya przeciwna zasadzie kolegialnoci podanej wtekcie dokumentu, lecz nie moga si zgodzi na orientacj, ktr wikszo Komisji Teologicznej pragna przekaza wtekcie. Liberalna wikszo, pisa o. Schillebeeckx, ucieka si rozmylnie do wieloznacznej idy-
Czarny tydzie
315
plomatycznej retoryki. Nawet o. Congar, wspomnia o. Schillebeeckx, znacznie wczeniej oponowa przeciwko tekstowi soborowemu, ktry byby co do swych intencji wieloznaczny. O. Schillebeeckx podkrela wswoim artykule, e soborowy tekst na temat kolegialnoci wzarzdzaniu Kocioem musi by sformuowany jednoznacznie, wyraajc jasno, jaki punkt widzenia zostaje przyjty umiarkowany czy te skrajnie liberalny. Wtej sytuacji Ojciec w. nie mia innego wyjcia jak wyda Wstpn Not Wyjaniajc. Bez tej noty, twierdzi znaciskiem o. Schillebeeckx, mg zosta zatwierdzony tekst owieloznacznym sensie. Autor artykuu wystpieniem swym za bezpodstawne uzna oskarenia przeciw Ojcu witemu. Inny teolog zgrupy okrelanej mianem liberalnej, o. John Courtney Murray SJ, znany amerykaski ekspert wdziedzinie wolnoci religijnej, powiedzia wczasie obszernego wywiadu, udzielonego na Uniwersytecie Georgetown wWaszyngtonie (wkrtce po zamkniciu Sesji Trzeciej), e przesunicie gosowania nad dokumentem owolnoci wyznania byo decyzj mdr. Uzna te, e dziaanie podjte przez Prezydium Soboru byo formalnie waciwe, poniewa gruntowne zmiany dokonane wprojekcie uczyniy zniego zupenie inny tekst. Tak oto kolejny libera wystpi wobronie Ojca w. przeciwko oskareniom, rzucanym na osob Pawa VI wtzw. Czarnym Tygodniu. W kwestii dziewitnastu zmian wprowadzonych na prob Ojca witego do schematu oekumenizmie, kard. Bea napisa pniej, e po spokojnym rozwaeniu sprawy ustalono, i nie ma powodu do podnoszenia alarmu. Stwierdzi, e powodem nieporozumienia byo niewaciwe przetumaczenie zaciny tekstu jednej zdziewitnastu poprawek. Tumaczenie spowodowao, e tekst odczytano nastpujco: Bracia oddzieleni, czytajc Pismo wite poszukuj Boga, jakby mwi do nich przez Chrystusa. Wzbudzio to zrozumiae zdziwienie wkrgach katolickich iwrd braci oddzielonych. Kard. Bea wswym wyjanieniu nalega na tumaczenie mwice, e bracia oddzieleni poszukuj Boga, ktry
316
mwi do nich przez Chrystusa. Wten sposb sytuacja zostaa wyjaniona, aOjciec wity jeszcze raz usprawiedliwiony. St. Louis Review zacytowa narzekania niektrych biskupw oraz ekspertw, i nadanie Maryi tytuu Matki Kocioa przy pomocy sownego orzeczenia Papiea wsobot 21 listopada byo sprzeczne zwol wikszoci Ojcw. Kard. Bea, komentujc tego rodzaju oskarenia, po prostu zwrci uwag na fakt, e kwestia nadania tego tytuu Matce Boej nigdy nie bya przedmiotem gosowania wczasie Soboru. Jakim prawem zatem pyta kardyna ktokolwiek potrafi prbowa okreli przypuszczaln opini wikszoci zgromadzenia soborowego? Kardyna wyjania te, e cho wtrakcie obrad Soboru zdarzay si gosy skierowane przeciw temu tytuowi, byy one nieliczne idlatego nie mog by rzeczywistym wskanikiem, okrelajcym wikszo opinii. Podejmujc wspomniane dziaanie, Papie nie postpi nawet wbrew woli wikszoci czonkw Komisji Teologicznej. Aby tak byo, musiaby samowolnie wczy tytu do projektu konstytucji, po tym jak zosta przez komisj stamtd usunity. Jednak tak si nie stao. To, co zdarzyo si wdniu zamknicia Sesji Trzeciej Soboru, mona okreli podwjnym zastosowaniem wadzy wykonawczej najwyszego autorytetu wKociele katolickim. Wswoim pierwszym dziaaniu Papie dostosowa si do ustale Kolegium Biskupw wkwestii Konstytucji dogmatycznej oKociele, ktra zawieraa wsobie nowy tytu Matki Boej wrwnoznacznej formule. Wzgodzie ze zdaniem kolegium Papie ogosi wano obowizywania dokumentu. Gdy to dziaanie zostao dokonane, Ojciec wity uy wasnego, osobistego autorytetu, wasnej wadzy, ustalajc konkretn form tytuu, co byo rwnoznaczne zaktem dokonanym wczeniej, wsplnie zKolegium Biskupw. A wic Czarny Tydzie mimo wszystko nie by a tak bardzo czarny.
Sesja Czwarta
od 14 wrzenia do 8 grudnia 1965 r.
poraki, jakie ponieli liberaowie wczasie Czarnego Tygodnia, pozwoliy im zda sobie spraw zfaktu, e ich kontrola nad przebiegiem obrad Soboru nie jest tak absolutna, jak to sobie wyobraali. Konserwatyci za ze swej strony nabrali wicej odwagi. Bp Carli zSegni, nalecy do Midzynarodowego Ugrupowania Ojcw, opublikowa szybko dugi artyku na temat Czarnego Tygodnia, wktrym cytowa publikacje o. Schillebeeckxa oraz uwagi o. Johna Courtneya Murraya SJ. Gdyby mniejszo nie podja akcji zwizanej ztekstem owolnoci religijnej pisa bp Carli ten peen powanych usterek projekt bez wtpienia zostaby zaaprobowany przez zdecydowan wikszo. Biskup podkrela, e kada komisja, nawet samo zgromadzenie oglne, powinno by zawsze przygotowane do ponownego rozpatrzenia swego stanowiska, a do uzyskania waciwego stanu rzeczy. W licie datowanym 18 grudnia 1964 roku Midzynarodowe Ugrupowanie Ojcw wysao do wszystkich Ojcw Soboru pitnastostronicowe zestawienie proponowanych zmian, przypominajc, e termin skadania poprawek upywa zdniem 31 stycznia 1964 roku. Kiedy wczerwcu 1965 roku zostaa opublikowana czwarta wersja projektu, ugrupowanie wysao nastpny list zdwudziestoma dodatkowymi stronami poprawek.
ZTEROKROTNE
Reakcje na projekt Deklaracji owolnoci religijnej
Reakcje na projekt Deklaracji owolnoci... 319
Ostatecznie 13 sierpnia abp Sigaud zDiamantiny, abp Lefebvre (genera zakonu Ojcw Ducha witego) oraz opat Jean Prou (przeoony francuskiej gazi benedyktynw) spotkali si wanie wtej sprawie wSolesmes, aby opracowa specjaln strategi dziaania. Wczasie spotkania okrelono gwne tematy oraz wybrano mwcw, ktrzy mieli zabra gos wsprawie piciu wystpie dotyczcych projektu. Zdecydowano te wysa do Ojca witego streszczenie propozycji, na wypadek gdyby nie zostay one wczone do dokumentu wrezultacie dyskusji igosowania. Takie dziaanie mogo si podoba jedynie samym przywdcom Midzynarodowego Ugrupowania Ojcw. Dla przykadu, sam bp Carli przedoy pidziesit dwie poprawki do wczesnej wersji Dekretu oekumenizmie. Dlatego te osoby, ktre dokonyway korekty projektw, zwaszcza Deklaracji owolnoci religijnej, miay trudnoci zustaleniem, ktre punkty bp Carli uwaa za waniejsze, aktre miay mniejsze znaczenie. Ten sam problem dotyczy wszystkich poprawek regularnie przygotowywanych irozsyanych przez Midzynarodowe Ugrupowanie Ojcw. 25 lipca 1965 roku trzech dostojnikw nalecych do wspomnianej grupy wysao list do Ojca witego. Wlicie tym zwracano uwag na fakt, e Zasady Proceduralne przewiduj, i sprawozdania winny by odczytywane przed zgromadzeniem oglnym, nim nastpi gosowanie, bez wzgldu na to, czy zostao sporzdzone przez wiksz czy mniejsz cz komisji soborowej. Jak stwierdzono wlicie, nie stosowano tej reguy wodniesieniu do sprawozda sporzdzanych przez grupy mniejszociowe. Autorzy listu prosili opoparcie dla stosowania tej zasady proceduralnej zwaszcza wprzypadku projektu Deklaracji owolnoci religijnej, Konstytucji oObjawieniu Boym, Konstytucji oKociele wwiecie wspczesnym oraz wkwestiach relacji midzy Kocioem katolickim areligiami niechrzecijaskimi. Wlicie tym zoono te nastpujce proby: aby mwcy mieli do czasu na przygotowanie najwaniejszych argumentw;
320
Sesja Czwarta: 14 IX 8 XII 1965
aby mwca, reprezentujcy grup mniejszociow, by wybierany przez t grup; aby nazwiska mwcw wystpujcych wimieniu wikszoci imniejszoci byy podawane zwyprzedzeniem, by mona byo im przekaza zastrzeenia ipotrzebn dokumentacj; aby wszystkie sprawozdania byy drukowane irozprowadzane wrd Ojcw oraz aby kady mwca otrzymywa troch czasu na odparcie zarzutw. Kard. Cicognani, watykaski Sekretarz Stanu, odpowiedzia bp. Carliemu na jego list dnia 11 sierpnia 1965 roku, owiadczajc, e Papie Pawe VI starannie przestudiowa zoone propozycje. Jednake musz poinformowa Wasz Ekscelencj kontynuowa kard. Cicognani i pewne zdziwienie wywoa fakt, e proba zostaa zoona wimieniu Midzynarodowego Ugrupowania Ojcw, posiadajcego jedno wsplne stanowisko teologiczne iduszpasterskie, awic tworzcego osobn grup wramach Soboru. Ta inicjatywa moe by odebrana jako zaoenie nowego aliansu, co byoby ze szkod dla obrad Soboru. Jak Wasza Ekscelencja dobrze rozumie, mogoby to faktycznie zosta odebrane jako nierwne zabezpieczenie wolnoci osdu iwyboru tylko jednej strony, podczas gdy powinny by one zapewnione wszystkim grupom wjednakowym stopniu. Mogoby to doprowadzi do podkrelenia ju istniejcych tendencji oraz do podziau midzy Ojcami, podczas gdy naley zrobi wszystko, aby zminimalizowa takie akcenty dla dobra, zgody iszczliwego zakoczenia Soboru, jak rwnie dla honoru Kocioa. Wzwizku ztym zamierzone przedsiwzicie nie moe otrzyma aprobaty ibyoby lepiej dla ugrupowania, aby nie funkcjonowao jako organizacja, reprezentujca odrbne pogldy Ojcw Soboru, ktrzy do niej nale. Naley przypomnie wzwizku ztym listem, e Przepisy Proceduralne Soboru, skorygowane izatwierdzone przez Ojca w. Pawa VI, popieray tworzenie grup otych samych pogldach wkwestiach teologicznych iduszpasterskich. Potwierdza ten stan rzeczy art. 57, cz. 3: Jest jak najbardziej wskazane, aby Ojcowie Soboru, ktrzy maj zamiar prezentowa podobne argumen-
ty, czyli si razem oraz wybierali jedn lub kilka osb spord siebie, ktra przemawiaaby wimieniu ugrupowania. Cofajc si do 5 sierpnia 1964 roku, znajdujemy wypowied abp. Sigauda, ktry zwrci uwag na fakt, e nowa zasada,wymagajca od mwcy, aby zebra siedemdziesit podpisw, uprawniajcych go do wystpienia po zamkniciu debaty, zmusza mniejszoci soborowe do tworzenia ugrupowa izacytowa wtym miejscu art. 57, cz. 3, ktry to przepis usprawiedliwia takie dziaanie. Bp Carli wysa zatem list kard. Cicognianiego do abp. Lefebvrea wParyu, aten zkolei skierowa pismo do abp. Sigauda znastpujcym komentarzem: Wyglda na to, e Ojciec wity lub Kardyna Sekretarz Stanu odczuli obaw przed nazw ugrupowania, ktra by moe sprawia wraenie stowarzyszenia cile zorganizowanego imogcego wprowadzi podziay wzgromadzeniu soborowym. Nigdy nie przywizywalimy uwagi do nazwy naszej grupy; nie ma dla nas znaczenia, czy taka nazwa jest czy jej nie ma. Jedyn wan rzecz jest pragnienie pewnej liczby Ojcw dotyczce udzielenia sobie wzajemnego wsparcia i pomocy wprzypadku koniecznoci bronienia swego zdania imoliwo wyjanienia prawdy. Nie ma wnaszym dziaaniu niczego, co nie byoby prawnie uzasadnione. Moemy rwnie dobrze zrezygnowa znazwy grupy. Osobicie nie widz przeszkd. Zmiana taka waden sposb nie zmieni stanu faktycznego. Jeli chodzi osugestie mwice owolnoci Ojcw, jestem przekonany, e nigdy nie naruszylimy jej wnajmniejszym stopniu. Bg to wie, i nie wywieralimy nigdy moralnego nacisku. Abp Lefebvre zakoczy swj list stwierdzeniem, e to raczej narodowe konferencje episkopatw okazuj brak tolerancji, wywierajc moralny nacisk i uciskajc mniejszo. Midzynarodowe Ugrupowanie Ojcw nie byo jedyn opozycyjn grup, ktra staa si celem ataku. Kardynaowie Dpfner iSuenens pospieszyli wtym czasie ze skarg do Papiea, skadajc zaalenie na Sekretariat Biskupi. Gdy dowiedzia si otym
322
przewodniczcy Sekretariatu, abp Perantoni, wyjani Ojcu w., e jego organizacja powstaa jedynie dlatego, eby zapewni wysuchanie przedstawicieli mniejszoci, ktrzy s ignorowani przez silnie zorganizowany alians europejski, chroniony iwspierany przez dwch kardynawmoderatorw. Jak dugo ugrupowanie kardynaw Dpfnera iSuenensa bdzie wywierao naciski na przebieg obrad powiedzia abp Perantoni tak dugo Sekretariat Biskupi bdzie rwnie zmuszony utrzymywa swe istnienie. Na konferencji prasowej, ktra miaa miejsce wRzymie 13 wrzenia 1965 roku, dzie przed otwarciem Sesji Czwartej Soboru, kard. Dpfner owiadczy, i Papie oraz wikszo Ojcw pragnie, aby nadchodzca sesja bya ostatnia. Prace nad pozostaymi projektami s tak dalece zaawansowane, e sesja zatwoci moe by zakoczona przed witami Boego Narodzenia, bez ograniczania wolnoci Ojcw Soboru ibez nadmiernego przepracowania wramach obrad. Kardyna podkreli te, e Przepisy Proceduralne bd przestrzegane w sposb cakowity. Lecz mimo zapewnie kard. Dpfnera prace Soboru byy przedmiotem naciskw jak nigdy przedtem. Stao si tak, poniewa kardynaowie bez maa zmonopolizowali gwny czas wystpie. Tak wielu znich zabierao gos kadego dnia, e wypowiedzi biskupw byy odczytywane czsto dopiero wpnych godzinach, gdy Ojcowie byli albo zmczeni caym dniem pracy, albo nieobecni ztego samego powodu. Ibiskupom znw zamykano usta koczc debat. Ustne wypowiedzi 51 kardynaw, stanowicych zaledwie 2% oglnego zgromadzenia, zajo 33% czasu Sesji Czwartej. 14 wrzenia 1965 roku, wdniu otwarcia ostatniej sesji Soboru, Ojciec w. ogosi, e zgodnie zyczeniami Ojcw Soboru zamierza ustanowi synod biskupi zoony zbiskupw, ktrzy zostan wybrani wwikszoci przez konferencje biskupw iprzez nas zatwierdzeni. Synod bdzie zwoywany przez Papiea dla celw konsultacji iwsppracy, gdy dojdzie On do wniosku, e jest to waciwe dla oglnego dobra Kocioa. Ojciec w. wyjani rwnie,
e synod nie bdzie zastpowa wdziaaniu Kurii Rzymskiej. Tak jak biskupi potrzebuj biur do prowadzenia swoich diecezji powiedzia Pawe VI tak rwnie nam zawsze potrzebna jest Kuria dla sprawowania powinnoci apostolskich. Nastpnego dnia Papie formalnie ukonstytuowa Synod Biskupw, wpeni speniajc oczekiwania uczestnikw Soboru. Zgodnie zobietnic Papiea, Sesja Czwarta rozpocza si dyskusj nad Deklaracj owolnoci religijnej. Wsprawie tego dokumentu wokresie pomidzy 15 a22 wrzenia 1965 roku zabrao gos cznie 66 mwcw. Poniewa skierowany do Pawa VI list z25 lipca nie przynis adnych rezultatw, Midzynarodowe Ugrupowanie Ojcw sporzdzio 18 wrzenia nowy list, zaadresowany do kardynaw moderatorw. Powoujc si na art. 33 cz. 7 Przepisw Proceduralnych, ktry przewidywa, e projekt zastpczy lub oddzielna lista poprawek, jeli jest opracowana przez pidziesiciu Ojcw, moe by przedoona wkadej chwili, podpisani pod listem prosili ozgod na odczytanie przed zgromadzeniem soborowym drugiego raportu na temat wolnoci religijnej. Raport, jak zaznaczyli twrcy listu, dokadnie isystematycznie wyjani inny sposb spojrzenia na t doktryn ibdzie broni tego punktu widzenia. List zosta powielony izebrano pod nim podpisy, lecz moderatorzy zdawali si ignorowa jego istnienie. W nastpstwie kolejnych prac zgromadzenie oglne zaakceptowao wstpnie czwart wersj projektu jako podstaw ostatecznej treci deklaracji, gosujc wstosunku gosw 1997 do 224, na korzy pozytywnych. Gdy opracowano pit wersj dokumentu iodbyo si nad ni gosowanie (wdniach 26 i27 padziernika), wraz zpozytywnymi gosami zoono jednoczenie setki nowych uwag. Wobec tego projekt zosta ponownie skorygowany i17 listopada rozprowadzono wrd Ojcw Soboru jego szst wersj. Jednoczenie Ojcowie zostali poinformowani, i na dwa dni przed gosowaniem bd pytani, czy s zadowoleni ze sposobu korekty przeprowadzonej przez Sekretariat ds. Jednoci Chrzecijan.
324
Szsta wersja dokumentu jednak nie wpeni usatysfakcjonowaa ugrupowanie midzynarodowe. Wnowym licie zdat 18 listopada, rozdanym omiuset Ojcom, ugrupowanie to potwierdzao, e faktycznie dokonano ulepsze artykuu pierwszego, dotyczcego prawdziwej religii. Argumentowano jednak, e kryterium okrelajcym ograniczenia wolnoci religijnej powinno by dobro wsplne, anie ochrona prawa iporzdku. Wlicie Ojcowie podkrelali, e pastwo musi strzec dobra wsplnego wcaoci, anie tylko czciowo, acel wpostaci ochrony prawa iporzdku jest tylko czci wsplnego dobra, jak mwi otym sam dokument. Ojcowie utrzymywali, e jeli taka korekta bdzie uczyniona wdwch miejscach tekstu ijeli wjednym ztych dwch miejsc zacytuje si stosowne sowa papiea Jana XXIII zjego encykliki Pacem in Terris, wwczas tekst bdzie mona uzna za zadowalajcy, aMidzynarodowe Ugrupowanie Ojcw zagosuje pozytywnie. Jednake dane zmiany nie zostay wprowadzone. Tak jak wspomina otym list ugrupowania, podstawowe tezy Sekretariatu ds. Jednoci Chrzecijan polegay na przyjciu jako normy neutralnoci pastwa wstosunku do Kocioa. Wsppraca midzy pastwem aKocioem miaa si odbywa jedynie w szczeglnych okolicznociach. Tej zasady Midzynarodowe Ugrupowanie Ojcw nie mogo zaakceptowa zgodnie zwasnym sumieniem. Aby usprawiedliwi swoje stanowisko, cytowao ono stwierdzenie Piusa XII, ktre mwio, e Koci uznaje za norm zasad wsppracy zpastwem, ktr widzi jako idealne zjednoczenie ludzi wreligii oraz jako jednomylno wdziaaniu midzy Kocioem ipastwem. W gosowaniach, ktre miay miejsce nastpnego dnia, oddano 246 gosw negatywnych za pierwszym razem, 237 za drugim, 217 za trzecim iczwartym. Oglnie deklaracja uzyskaa 1954 gosy pozytywne przeciwko 249 negatywnym. Oznaczao to, e znacznie wicej ni 2/3 gosw poparo tekst wprzedstawionej formie. 3 grudnia msgr. Giuseppe di Meglio zWoch, specjalista prawa midzynarodowego, rozesa wrd Ojcw list, wktrym stwier-
dzi, e dla znacznej czci Ojcw Soboru teoria ipraktyczne zastosowanie dokumentu s wedug ich sumienia nie do przyjcia. Wbrew wprowadzonym poprawkom w istocie nie zostay zmienione podstawowe zasady dokumentu. Chodzi o prawo do bdu. Poniewa Deklaracja owolnoci religijnej nie posiada znaczenia dogmatycznego, negatywne gosy Ojcw zostan wykorzystane jako wana wskazwka dla przyszych studiw nad sam deklaracj oraz sposobem jej interpretacji . O. Courtney Murray okreli stanowisko msgr. di Meglio jako teori tolerancji, opartej na zasadzie prawda ma prawa szczeglne, bd nie ma adnych praw. O. Murray twierdzi, e ci, ktrzy trwaj na takim stanowisku, uwaaj, e katolicyzm powinien by ideologi pastwow, gdziekolwiek to jest moliwe. Tam, gdzie nie jest to moliwe, niekatolickie religie s zwykle tolerowane jako mniejsze zo. Dla kontrastu, poplecznicy tego, co o. Murray nazywa uwspczenion teori wolnoci religijnej byli przekonani, e wolno taka jest wymogiem zachowania godnoci osoby ludzkiej. Popierali wolno religijn nie dla wygody, lecz dlatego, e bya dla nich mdr doktryn. Szsta wersja Deklaracji owolnoci religijnej uzyskaa poparcie Papiea, pomimo duej iloci gosw negatywnych. Ostateczne iformalne gosowanie odbyo si wczasie sesji publicznej dnia 7 grudnia 1965 roku. Tego dnia ilo gosw negatywnych spada do 70, a2830 Ojcw opowiedziao si za przyjciem dokumentu. Przy wtrze gorcych braw deklaracja zostaa ogoszona przez Papiea jako obowizujca. Wikszo spord siedemdziesiciu negatywnych gosw pochodzia zcentralnych krgw Midzynarodowego Ugrupowania Ojcw. Lecz po gosowaniu byli oni gotowi zaakceptowa promulgowany dokument. Generalnie bya to postawa charakterystyczna dla wszystkich Ojcw Soboru bez wzgldu na to, do jakiego obozu naleeli, kady znich by przekonany, e jego zdanie na dyskutowany temat (ktre miao przynie bogosawiestwo Kocioowi icaemu rodzajowi ludzkiemu) jest jedynie suszne. Lecz ci sami ludzie, wy-
326
ksztaceni wprawie kocielnym, jednoczenie zdawali sobie spraw zfaktu, e obie rnice si strony nie mog mie racji. Iostatecznie podali za punktem widzenia wikszoci, gdy okazywao si, e Ojciec w. ogasza przegosowany dokument jako powszechn doktryn, opracowan przez Sobr Watykaski II.
nie dyskutowano przez tydzie nad projektem Konstytucji duszpasterskiej oKociele wwiecie wspczesnym. Obecnych byo dwudziestu dziewiciu Ojcw Soboru, trzydziestu omiu ekspertw oraz dwadziecia osb wieckich, zarwno mczyzn jak ikobiet. Przez nastpny tydzie pracowaa nad projektem Centralna Podkomisja ina pocztku kwietnia tekst zosta zatwierdzony przez Komisj Poczon (skadajc si zczonkw Komisji Teologicznej iKomisji ds. Apostolstwa Laikatu). Komisja Koordynacyjna zaaprobowaa nowy schemat 11 maja, aPapie Pawe VI 28 maja uczyni to samo. W czasie pracy nad dokumentem tekst zosta poszerzony zczterdziestu piciu do stu dwudziestu dwch stron. Poniewa dodatek do konstytucji zosta wczony do gwnego tekstu, cay projekt musia zosta przedyskutowany raz jeszcze wczasie obrad Soboru. Dyskusja trwaa od 21 wrzenia do 8 padziernika. Abp Garrone zTuluzy, przedstawiajc projekt zgromadzeniu, powiedzia, e zosta on tak znacznie zmieniony pod wzgldem rozmiarw izawartoci, poniewa Komisja Poczona staraa si bardzo skrupulatnie zaspokoi wszystkie yczenia Ojcw Soboru. Kard. Bea wystpi zkrytyk aciny uytej wdokumencie istwierdzi, i jest ona czsto niezrozumiaa i niegodna Soboru. Chocia tekst mia by wydrukowany wkilku nowoytnych jzykach, kardyna obstawa przy twierdzeniu, i jedynie aciska wersja moe by uznana za oficjaln. Std te pojawia si konieczno dogbnej korekty uytego wkonstytucji jzyka aciskiego, aby unikn niekoczcych si dyskusji nad znaczeniem
Rozwizywanie problemw wiata

A PRZEDMIECIACH Rzymu wAricci, wlutym 1965 roku, powa-
327
wyrae iaby autorytet doktrynalny dokumentu nie ucierpia zpowodu niedokadnoci tekstu. Kard. Knig zWiednia wystpi zsugesti wprowadzenia wikszej iloci fundamentalnych zasad wprojekcie konstytucji, ktre wykazayby, e Koci zawsze mia za zadanie ocenianie znakw czasu oraz e naley ponawia prby analizy sytuacji. Podobnie jak kard. Siri zGenui, ktry zabiera gos jako nastpny mwca, kard. Knig zoy wniosek owczenie do projektu pewnych poj, ktre zostay pominite przez przygotowujcych dokument. Byy to takie pojcia, jak: grzech, prawda krzya, potrzeba alu iskruchy, nadzieja zmartwychwstania wChrystusie. Tylko wten sposb, jak podkrela kardyna, mona unikn niebezpieczestwa obietnic raju na ziemi oraz rozwizania wszystkich problemw czego, co moe by zrealizowane tylko wwiecie przyszym. Gos zabra kard. Dpfner zMonachium, przemawiajc wimieniu 91 Ojcw niemieckojzycznych oraz reprezentujcych Skandynawi. Zdaniem kardynaa projekt uleg znacznej poprawie. Problemy zostay przedstawione bardziej przejrzycie, umocniono pogbione ujcie doktrynalne oraz uyto jzyka bliszego wspczesnemu czowiekowi. Jednoczenie jednak kard. Dpfner dostrzeg, e nie do jasno ujto rozrnienie porzdku natury iporzdku nadprzyrodzonego, nie zostay te opisane dogbnie konsekwencje stanu, jaki przynosi grzech. Kardyna pragn rwnie, aby tekst precyzyjniej okreli, wjaki sposb wiara moe owieca iumacnia wiat. Reprezentujc grup biskupw woskich, abp Giuseppe Amici zModeny by zkolei zdania, i cay tekst wymaga ponownej korekty, jako e w tym stanie czyni tylko pierwszy krok wkierunku dialogu ze wiatem. Projekt konstytucji zosta oceniony przez abp. Amici jako niezadowalajcy pod wzgldem formy itreci, poniewa przedstawia on zbyt proste propozycje, podawane wsensie oglnym, oczywiste dla wszystkich. Tekst, zdaniem arcybiskupa, mwi za mao tym, ktrzy pragnli pozna autentyczn, chrzecijask koncepcj ycia ipowinien prowadzi do szerszego dialogu.
328
Bp Russell McVinney zProvidence (Rhode Island, USA) wystpi zwnioskiem, aby projekt podkreli konieczno podporzdkowania si autorytetom prawnym, poniewa brak autorytetw publicznych, zarwno wieckich, jak ireligijnych, jest jednym zgwnych powodw zaniku norm moralnych na wiecie. Krytycznie do projektu konstytucji podszed rwnie bp Paulus Rusch zInnsbrucku (Austria), mwic, e ujcie filozoficzne przewaa nad rozwaaniami teologicznymi zwizanymi ztreci dokumentu. Stwierdzi te, e tekst jest raczej statyczny ni dynamiczny, atake bardziej abstrakcyjny ni praktyczny. Natomiast abp Simon Lourdusamy, koadiutor zBangalore, udzieli poparcia projektowi konstytucji, reprezentujc zdanie szedziesiciu dwch biskupw zIndii. Wskaza jednak na konieczno przeprowadzenia pewnych poprawek. Schemat przedstawia podejcie do czowieka, mieszkajcego wuprzemysowionej czci wiata mwi arcybiskup a co zAfryk, Azj iAmeryk acisk? Podobnie jak bp Rusch, abp Lourdusamy zwrci uwag, e podstaw konstytucji powinna stanowi bardziej teologia ni filozofia. Bp Mason zEl Obeid (Sudan) owiadczy, i tekst jest tak dugi, e wspczesny czowiek bdzie si waha przed jego przeczytaniem. Sugerowa te, aby konstytucja ograniczaa si do spraw obecnego pokolenia, poniewa przysze generacje bd miay swoich wasnych biskupw, ktrzy zajm si na bieco ich sprawami. Apelowa te orozsdne ograniczenie debaty nad tekstem, po to, aby wystarczyo czasu na omwienie innych tematw, ktre jego zdaniem bardziej wi si zodnow Kocioa. Kard. Frings zKolonii nawoywa do generalnego przeredagowania tekstu zpowodu niejasnoci dotyczcych okrelenia sytuacji, jak osiga si wwyniku rozwoju cywilizacyjnego oraz tej samej sytuacji wwietle nadprzyrodzonego zbawienia, ktre przyniosa misja Chrystusa. Biskupkoadiutor Elchinger ze Strasburga powiedzia zkolei, e projekt nie realizuje postawionego sobie zadania, to znaczy nie pokazuje, jak Koci waciwie rozumie swoj obecno idziaanie we wspczesnym wiecie. Nie jest wystarczajce, by Sobr
329
powtarza generalne ipowszechnie znane pogldy. Konstytucja, zdaniem mwcy, powinna dotyczy nie wspczesnego wiata, lecz miejsca Kocioa wtym wiecie, awic nowego ukadu stosunkw. Dla odmiany kard. Gracias zBombaju owiadczy, e pi osb wieckich po przestudiowaniu angielskiej wersji dokumentu ocenio j bardzo pochlebnie. Wedug ich opinii, przez t konstytucj Koci trafnie podejmie problemy wspczesnoci. Bp Hadrianus Ddungu (Uganda), zabra gos wimieniu dziewidziesiciu czterech biskupw, przy czym stwierdzi, e temat dyskryminacji rasowej potraktowano wprojekcie konstytucji zbyt powierzchownie ijakby wstydliwie powicono bowiem tej kwestii zaledwie cztery wiersze tekstu. Problem powinien by postawiony wyranie, wsposb jednoznaczny io wiele szerzej ni to uczyniono wprojekcie. Abp mile Blanchet, rektor Instytutu Katolickiego wParyu, powiedzia, e odniesienia dokumentu wstosunku do wspczesnej kultury s nieadekwatne, poniewa nie mwi si wnim ohistorii ifilozofii. Arcybiskup oceni rwnie krytycznie styl projektu. Zjego punktu widzenia wszystkie sprawy zostay w nim potraktowane z nieuzasadnionym optymizmem, podczas gdy przy zastosowaniu dobrej woli mona wykaza rnice wsytuacji dotyczcych rnych problemw. Kard. Bueno y Monreal zSewilli podkreli nieobecno wkonstytucji kwestii kolektywnej wasnoci rodkw produkcji, cho cay wiat oczekuje od Kocioa osdu tego aspektu ycia ekonomicznego. yczeniem kardynaa byo takie przeksztacenie tekstu, aby znalazy si wnim na przykad odniesienia do wsplnego zarzdzania Ziemi. Wedug opinii kard. Bueno y Monreal, projekt powinien uwzgldnia koncepcje przedsibiorstw, zgodnie zktrymi tworz si wsplnoty ludzi wnoszcych swe materiay, ekspertyz techniczn iprac do procesu produkcji oraz dzielcych zyski zgodnie zwniesionym wkadem. Bp pomocniczy Edward Swanstrom zNowego Jorku, dyrektor Narodowej Konferencji Katolickich Sub Pomocy, pochwali
330
projekt za powane potraktowanie takich problemw, jak gd, choroby, niedostatek wyksztacenia ioglnie ze warunki ycia duej czci ludzkoci. Biskup zoy od razu praktyczny wniosek, aby Koci zaj si dogbn idugoterminow kampani na rzecz edukacji, inspiracji iwpywu moralnego, by propagowa wrd chrzecijan iwszystkich ludzi dobrej woli niezbdne zrozumienie itrosk o ubogich nawiecie. Bp Swanstrom zaproponowa te, aby ustanowi sekretariat sucy takiemu celowi. Arcybiskupkoadiutor Fernandes zDelhi, przemawiajc zupowanienia wszystkich biskupw Indii oraz ponad stu Ojcw Soboru, reprezentujcych Azj, Afryk, Europ, Ameryk acisk oraz Kanad, zoy wniosek opowoanie posoborowej komisji do spraw promowania sprawiedliwoci midzynarodowej ioglnego rozwoju ludzkoci. Przez tak organizacj, zdaniem kardynaa, Koci mgby uy swoich wpyww oraz autorytetu moralnego, a wten sposb polityczne, spoeczne iekonomiczne struktury narodowe kierowane byyby wswym rozwoju nie wkierunku wojny, choby obronnej, lecz ku ustanowieniu prawdziwego idugotrwaego pokoju. Bp Joseph Hffner zMnster zabra gos wimieniu osiemdziesiciu biskupw niemieckojzycznych ipowiedzia, e rozdzia trzeci projektu powinien zosta kompletnie przeredagowany. Tekst, zdaniem biskupa, zosta napisany zbyt optymistycznie, stwarzajc wraenie, e szczere, uczciwe stosunki midzy ludmi to jedyna rzecz potrzebna do ustalenia porzdku spoecznego. Idea ta, jak stwierdzi biskup, jest zgruntu faszywa, poniewa spoeczna niesprawiedliwo zniknie wwczas, gdy zniknie grzech. Bp Mariano Gaviola zCabanatuan City (Filipiny) owiadczy, e projekt wydaje si uwaa za pewnik teorie oprzeludnieniu wiata wnajbliszej przyszoci. Komisja odpowiedzialna za projekt powinna te rozway teorie naukowe, ktre sprzeciwiaj si pogldowi onadchodzcym przeludnieniu jako czemu niekoniecznie nawet prawdopodobnemu, przynajmniej wodniesieniu do ldw caej Ziemi, ktra oddana zostaa we wadanie czowiekowi.
331
Bp Alexandre Renard zWersalu powiedzia zkolei, e pierwsza poowa projektu, Koci ipowoanie czowieka, warta jest miana dokumentu soborowego. Natomiast druga cz otytule Problemy szczeglnie pilne wydaje si by opracowana sabo, atytu powinien brzmie Uwagi dotyczce rozwizania pewnych trudnoci. Rwnie bp Renard potwierdzi zbytni optymizm wspojrzeniu na wiat, jaki reprezentowa projekt dokumentu. Podkrelenia podstawowych wartoci ludzkich sprawiaj wraenie, e s one tylko minimalnie skaone grzechem pierworodnym iwkocu powiod one do Chrystusa. Metafizycznie jest to bliskie prawdy skonkludowa bp Renard lecz zpsychologicznego punktu widzenia te wartoci mog zarwno otworzy drzwi wierze, jak izamkn je przed ni. Kiedy dyskusja dobiegaa koca, abp Garrone przyzna, e spodziewano si krytycznych uwag ze strony Ojcw Soboru. Komisja Poczona postara si skrci tekst, awprzeprowadzonej korekcie zrobi co wjej mocy, aby rozway wszystkie zastrzeenia, nawet jeli s przeciwstawne. 4 padziernika, kiedy Ojcowie dyskutowali nad sposobem dialogu Kocioa ze wiatem wspczesnym, Papie Pawe VI przelatywa nad Atlantykiem, aby wprowadzi wczyn te rozwaania. Natychmiast po wyldowaniu na amerykaskiej ziemi uczyni rk znak Krzya w. wkierunku nieba ipowiedzia: Niech ten znak bogosawiestwa, ktry krelimy na waszym niebie inad waszym krajem, zaopatrzy was wdary Chrystusa izagwarantuje wam pokj, zgod, wolno, sprawiedliwo, anade wszystko wizj ycia wnadziei na niemiertelno. Niech Bg bogosawi wasz kraj icay nard! Kilka godzin pniej, przemawiajc przed Zgromadzeniem Oglnym ONZ, Ojciec wity owiadczy: Przynosimy tej Organizacji aprobat naszych poprzednikw oraz caego episkopatu katolickiego, atake nasz wasn, przekonani i wy, jako Organizacja, reprezentujecie wsposb odpowiedzialny waciw drog do nowoczesnej cywilizacji iwiatowego pokoju. To dziaanie Ojca witego dao natychmiastowy efekt wpostaci odnowienia wrd Ojcw Soboru penego zaufania do Biskupa Rzymu.
332
Nastpnego dnia Ojcowie przeduyli swoje spotkanie wBazylice w. Piotra, aby mc powita radonie Papiea, powracajcego do Watykanu iwysucha natychmiast Jego sprawozdania zwizyty wUSA.
cioa, co miao miejsce wczasie Sesji Trzeciej, przygotowanie nowego dokumentu powierzono picioosobowej podkomisji, podlegej Komisji Misyjnej. Podkomisj wybrano wtajnym gosowaniu. Przewodnictwo powierzono o. Johnowi Schtte, generaowi zakonu werbistw. Podkomisja sama wybraa swoich ekspertw. Byli nimi: ks. Ratzinger osobisty teolog kard. Fringsa zKolonii oraz o. Yves Congar, ktry mia przygotowa dokument od strony teologicznej. Podkomisja odbya spotkanie midzy 12 a28 stycznia 1965 roku wnowowybudowanym domu zgromadzenia werbistw wNemi, na poudnie od Rzymu iuoya wczasie tej sesji zupenie nowy projekt, ktry zosta przekazany wszystkim czonkom irzeczoznawcom Komisji Misyjnej. Kopie projektu przesano rwnie do zaopiniowania kardynaom Dpfnerowi iKnigowi. Mieli oni wielki wpyw naKomisj Koordynacyjn iTeologiczn. Plenarna sesja Komisji Misyjnej rwnie odbya si wNemi. Obrady rozpoczto wponiedziaek, 29 marca. Wich przerwie dostarczono komisji sto trzydzieci jeden stron komentarzy, dotyczcych nowego projektu, wtym po cztery strony uwag od kardynaw Dpfnera iKniga. Otrzymano rwnie jedn stron zastrzee Ojca witego, ktry zwrci uwag na fakt, e przedstawione zostay wszystkie moliwe obowizki misjonarza, zwyjtkiem posuszestwa. Komisja pracowaa wpocie czoa. Codzienne spotkania trway od 9.00 do 13.00, apotem od 16.15 do 19.30. Zgodnie zplanem obrad Sesji Czwartej dekret odziaalnoci misyjnej Kocioa mia by poddany pod dyskusj jako trzeci zkolei po Deklaracji owolnoci religijnej oraz po Konstytucji dusz-
Misyjna dziaalno Kocioa

O ODRZUCENIU projektu Dekretu odziaalnoci misyjnej Ko-
333
pasterskiej oKociele wwiecie wspczesnym. Oznaczao to, e Komisja miaa mao czasu na opracowanie ostatecznej wersji dekretu przed zakoczeniem Soboru. Wzwizku zt sytuacj celem obrad wNemi byo stworzenie projektu, ktry byby prawie gotowy do zaakceptowania przez Ojcw Soboru. Komisja wykonaa prac tak dobrze, e nim min tydzie, wtajnym gosowaniu przyjto jednomylnie pi rozdziaw. O. Schtte poprosi bp. Adolfa Bolte zFuldy, jednego zczonkw Komisji, aby ten zkolei poprosi kard. Dpfnera opoparcie. Kard. Dpfner uczyni zado probie iprojekt bez kopotw zosta zaakceptowany przez Komisj Koordynacyjn. Wpoowie czerwca 1965 roku rozesano go do wszystkich Ojcw Soboru. Kardyna Dpfner zauway pniej, e nawet czowiek tak krytyczny jak o. Rahner gono wyraa swj entuzjazm na temat tekstu. Bp Bolte zosta czonkiem Komisji Misyjnej wniecodzienny sposb. Bya to jedyna komisja, do ktrej na pocztku Soboru nie wybrano ani nie wyznaczono adnego Ojca zNiemiec. Fakt ten wywoa niezadowolenie abp. Corrado Bafile, nuncjusza apostolskiego wNiemczech. Zpunktu widzenia Watykanu Niemcom naleao si miejsce wtej komisji ze wzgldu na to, co zrobili oni dla misji Kocioa przez swoje agencje charytatywne Misereor iAdveniat. Kiedy wic wczerwcu 1963 roku, przed rozpoczciem Sesji Drugiej, zmar abp Luciano Prez Platero zHiszpanii, bp Bolte dyskretnie zaj jego miejsce wkomisji. Papie Pawe VI, wyznaczajc do komisji bp. Bolte, postpi wbrew zwykej procedurze. Po mierci abp. Platero jego miejsce powinien zaj nastpny kandydat zlisty, posiadajcy najwiksz liczb gosw, otrzymanych podczas wyborw do Komisji. Bp Bolte nie znajdowa si na adnej licie inie otrzyma adnego gosu. Wten sposb jedyny przedstawiciel hierarchii niemieckiej znalaz si niespodziewanie wKomisji ds. Misji. Drugim zosta o. Schtte, wybrany pod koniec Sesji Drugiej. Gdy 7 padziernika 1965 roku projekt zosta podany pod dyskusj wczasie obrad Soboru, o. Schtte odczyta raport wstp-
334
ny, szczeglnie wskazujc na rozdzia oplanowaniu dziaalnoci misyjnej. Zwrcono uwag na fakt, e wita Kongregacja Rozkrzewiania Wiary, ktra penia rol biura Kurii Rzymskiej wkwestii planowania ikoordynowania prac misyjnych na caym wiecie, nie powinna by duej jedynie agencj typu administracyjnego, ale take agencj dynamicznego kierowania dzieem misyjnym, uywajc wswej pracy metod naukowych irodkw odpowiadajcych warunkom wspczesnych czasw. O. Schtte sugerowa wimieniu Komisji, ktra projekt przygotowaa, aby przyszli czonkowie witej Kongregacji Rozkrzewiania Wiary byli wybierani spord osb, ktre aktualnie zajmuj si organizowaniem pracy misyjnej: powinni to by zwizani zmisjami kardynaowie, patriarchowie, biskupi, przeoeni zakonw misyjnych oraz dyrektorzy papieskich dzie misyjnych. Wedug opracowanego projektu osoby te bd si zbiera wokrelonych terminach ikolegialnie sprawowa najwyszy nadzr nad ca prac misyjn pod auspicjami Ojca witego. O. Schtte podkreli fakt, e kady rozdzia projektu zosta jednomylnie zatwierdzony przez Komisj Misyjn. Pod koniec raportu odczytano jednak pewn poprawk. Sdzono, e pochodzi ona zKomisji Misyjnej, lecz faktycznie zostaa przeforsowana przez Papiesk Komisj ds. Reorganizacji Kurii Rzymskiej. Zgodnie zt poprawk, wyej sugerowani czonkowie witej Kongregacji Rozkrzewiania Wiary nie mieli by faktycznie osobami dziaajcymi aktywnie wsamym Prezydium Kongregacji, lecz zadaniem ich miao by uczestnictwo wobradach. Poniewa uczestnictwo mogo oznacza doradztwo bez moliwoci gosowania nad pomysem czy planem pracy, poprawka ta drastycznie osabiaa wymow oryginalnego tekstu. Dziwnym trafem poprawka zoona przez Kuri Rzymsk nie zostaa zakwestionowana. Przyjto j jako przedmiot dyskusji. Przypuszczalnie wielu Ojcw uwaao, e poprawk zgosia Komisja Misyjna, std te nie zgaszano obiekcji. Jednake abp DSouza zBhopalu (Indie) prywatnie stwierdzi, e caa moc omawianego
335
dokumentu zaley od paragrafu, ktrego dotyczya owa poprawka. Jeli paragraf upadnie twierdzi biskup cay dekret rozpynie si wpowietrzu jak wiele pobonych ycze. Debat zamknito 12 padziernika. Jednak nastpnego dnia przed zgromadzeniem wygosili swe mowy dodatkowi mwcy, ktrzy zebrali siedemdziesit wymaganych podpisw. Bp Herman Westermann zSambalpur (Indie) mia zamiar ostro zaprotestowa przeciw osabiajcej dekret poprawce, ale lista zgromadzonych przez niego podpisw zostaa dostarczona zbyt pno imusia zoy swoje przemwienie na pimie. Gosami wstosunku 2070 do 15 Ojcowie Soboru okazali generalnie swoje zadowolenie zprojektu jako podstawy do opracowania wersji ostatecznej. Jeszcze raz picioosobowa podkomisja, tym razem wasycie dziesiciu ekspertw, spotkaa si wNemi, aby przestudiowa sto dziewidziesit trzy ustne ipisemne interwencje iskorygowa tekst. Poprawiony dokument zosta 27 padziernika zbadany przez Komisj ds. Misji wRzymie, tam te zosta znw jednogonie zatwierdzony. Gdy Ojcowie otrzymali now wersj, okazao si, e ponad trzystu znich zoyo pisemny sprzeciw dotyczcy poprawki ze strony Kurii Rzymskiej. Komisja czua si do silna, by zignorowa ten fakt. Tekst nie uywa okrelenia czonek wstosunku do osb, ktre miay by wczone do Zarzdu Kongregacji. Stwierdzano jedynie, e osoby te maj peni aktywn rol kierownicz wBiurze Kurii wReferacie Rozkrzewiania Wiary w sposb ina warunkach ustalonych przez Ojca witego. Nie byo zatem wtpliwoci, jak rol bd spenia owi przedstawiciele, azweryfikowany tekst dokumentu naleao odczyta jako porak Papieskiej Komisji ds. Reorganizacji Kurii Rzymskiej, ktrej pracami kierowa kard. Roberti. Pomidzy 10 a12 listopada odbyo si dwadziecia gosowa. Negatywne gosy wstosunku do poszczeglnych rozdziaw mieciy si wliczbach od 6 do 13. Jednoczenie wiele gosw pozytywnych zastrzegao wprowadzenie poprawek, co narzucao konieczno opracowania kolejnej wersji dekretu. Sam rozdzia
336
pity, mwicy oplanowaniu dziaalnoci misyjnej, otrzyma a 712 gosw pozytywnych zzastrzeeniami. Zbadano zastrzeenia istwierdzono, e przerbki nie bd trudne. Setki znich byy identyczne, obejmujce te same uwagi, ktre Ojcowie po prostu powielili izoyli wtej formie. 30 listopada odbyo si kolejne gosowanie nad poprawionym tekstem. Uzyskano wynik 2162 gosw pozytywnych do 18 negatywnych. Projekt dekretu zosta przekazany Ojcu witemu do prywatnego przestudiowania wcelu osobistej prezentacji wdniu ostatecznego gosowania na sesji publicznej 7 grudnia. Dekret przyjto 2394 gosami przeciw 5. Bya to najwysza liczba pozytywnych gosw, oddana wczasie caego Soboru podczas gosowania nad dokumentem.
opasterskich zadaniach biskupw wKociele zosta poddany dyskusji wczasie Sesji Drugiej. Skorygowano go wcigu nastpnych miesicy iprzedstawiono do gosowania podczas Sesji Trzeciej, 5 listopada 1964. Wart. 35, mwicym ostosunku biskupw do zgromadze zakonnych, postanowiono, e miejscowy biskup ma sprawowa piecz nad oglnym zarzdzaniem szkoami katolickimi. Sprawozdanie, sporzdzone przez Komisj opracowujc dekret, zwracao uwag, e oficjaln interpretacj tego stwierdzenia mona znale na str. 96, pkt. 10, wpitym przypisie do projektu, zatytuowanym O trosce odusze. Ci zOjcw, ktrzy zadali sobie trud sprawdzenia, oczym mwi przypis dziesity, dowiedzieli si, e daje on prawo oprcz praw zwykych, jak nadzr wdziedzinie ycia religijnego, troska odusze, nauczanie teologiczne iduszpasterskie, udzielanie porad religijnych imoralnych oraz ksztacenie katechetyczne iliturgiczne wgldu wkady moliwy aspekt wychowania inauki, jak ycie studenta, dyscyplina, przekrj studiw, wybr nauczycieli, anawet koszty utrzymania.
EKRET
Wadza biskupw nad szkoami
Wadza biskupw nad szkoami
337
Cz druga przypisu nr 10 rozszerzaa jeszcze dalej wadz biskupw, poniewa upowaniaa ich, aby mogli osobicie lub przez delegowan osob sprawdza dziaanie oglnych zasad dotyczcych pedagogiki ihigieny oraz ubezpieczenia wszkoach, wszpitalach, sierocicach iwszystkich innych podobnego rodzaju instytucjach, atake we wszystkich religijnych, charytatywnych, duchownych oraz wieckich stowarzyszeniach, niezalenie od tego, czy s one niezalene, czy nale do wadzy diecezjalnej lub s jej powierzone. W skrcie rzecz biorc, sprawa wygldaa tak, e zakony miay nadal zajmowa si naborem do seminariw oraz ich utrzymaniem, lecz biskupi mieli posiada wseminariach wadz zarzdzajc. Wystpujc przeciwko takim ustaleniom, Sekretariat Biskupw wystosowa 3 listopada 1964 roku list, podpisany przez generaa zakonu franciszkanw oraz zastpc generaa zakonu jezuitw, atake przez karmelit, przewodniczcego Rzymskiej Unii Przeoonych Zakonnych. List skierowany by do wszystkich Ojcw Soboru inamawia zgromadzenie do odrzucenia podczas gosowania artykuw od 33 do 35 oraz wystosowania szczeglnych zastrzee pod adresem art. 35. Wwyniku tego listu zoono 172 gosy negatywne wobec artykuw 33, 34 i35, a889 gosw zawierao zastrzeenia do rozdziau jako do caoci. Poniewa absolutnie pozytywne gosy stanowiy tylko 57% wszystkich gosujcych, nie uzyskano koniecznej wikszoci 2/3 ikomisja bya zmuszona do poprawienia caego rozdziau. Poprawk dotyczca szk, przygotowan przez Sekretariat Biskupi, zoyy dwiecie siedemdziesit trzy osoby imusiaa ona zosta uwzgldniona przez komisj. Poprawka zgoszona do art. 35 brzmiaa: Prawnie uzasadniona autonomia tych szk zostanie jednak nienaruszona. Ojcowie Soboru dowodzili, e artyku wwersji pierwotnej, naruszajc zasad pomocniczoci szkodzi autonomii, ktra bya zawsze konieczna dla normalnego prowadzenia izdrowego rozwoju szk katolickich. Poprawka sugerowaa te zniesienie uwagi do interpretacji artykuu 35, podanej wpunkcie dziesitym sprawozdania (przypis nr 5 do projektu pt. Troska odu-
338
sze), poniewa uwaano, e wten sposb komisja sugeruje Soborowi zaakceptowanie doktryny jako pewnego przypisu do jakiego projektu, ktry nigdy nie by poddawany pod dyskusj. Do zgoszonego zastrzeenia doczona bya duga lista wyjanie dotyczcych poprawki. Wyraano sprzeciw zwaszcza wobec ostatniej pozycji, mwicej opatnoci za nauk i polisach ubezpieczeniowych, uwaajc j za niezgodn zoglnym charakterem dekretu. Kuria Rzymska ponownie zostaa skrytykowana za gwacenie zasady decentralizacji, przez wykazanie, e wszystkie sprawy zwizane ze szkolnictwem katolickim miay si znale pod nadzorem biskupw. Stwierdzono, e niewystarczajco doceniono wielowiekowe dowiadczenia pedagogiczne zakonw, aindywidualny charakter waciwy kadej szkole zosta zagroony. Na koniec zgoszona poprawka zarzucaa komisji, opracowujcej projekt, e zasady dotyczce zakonw, podane wtym dokumencie, byy zupenie rne od zasad, ktre Sobr uchwali wDekrecie oapostolstwie wieckich, wpunkcie mwicym oodpowiedzialnoci iprawach osb dorosych. Gdy projekt Dekretu opasterskich zadaniach biskupw wKociele zosta ponownie przedstawiony do gosowania wczasie Sesji Czwartej, 6 padziernika 1965 roku, okazao si, e uwagi Ojcw zostay uwzgldnione. Projekt uzupeniono rwnie ozastrzeenie, dotyczce autonomii szk, abudzca obiekcje uwaga odnoszca si do przypisu numer 5 zostaa usunita. Zmiany te zaowocoway wynikiem gosowania gosw akceptujcych dekret zoono 2167, ajedynie 15 byo negatywnych. Podczas publicznej sesji wdniu 28 padziernika 1965 roku Dekret opasterskich zadaniach biskupw wKociele zosta przyjty stosunkiem gosw 2319 do 2. Papie Pawe VI ogosi wano dokumentu. Posoborowa Komisja ds. Biskupw iZarzdu Diecezjami, skadajca si ztych samych czonkw komisji, ktrzy opracowali dekret, doczya wswojej Instrukcji wdosownym brzmieniu tekst numer dziesity dodatku numer 5 do rozdziau Troska odusze, mimo e wanie ta interpretacja zostaa odrzucona wgosowaniu. Podstp
Celibat ksiy
339
zosta jednak wykryty, zanim Instrukcj ogoszono. Znakazu Ojca w. Pawa VI opniono publikacj dekretu, tak aby nieprawnie wczony cytat mg by usunity izastpiony nowym tekstem, wpeni zgodnym zdokumentem zaakceptowanym przez Sobr.
ce, e Sobr moe zdecydowa, i ksiom bdzie wolno si eni, spowodoway, e dua cz wiata uwierzya wte pogoski. Prasa ispoeczestwo nie zdaway sobie zupenie sprawy zfaktu, i Ojcowie Soboru przyjmuj celibat jako oczywisty inawet nie zamierzaj zajmowa si tym tematem wadnym zdokumentw. Lecz wanie dlatego, e prasa uczynia ztej sprawy sensacj, wywoujc powszechne zamieszanie, Sobr postanowi postawi spraw celibatu wsposb bardziej zdecydowany ni kiedykolwiek whistorii Kocioa. Sobr podkreli wag, konieczno izobowizanie cakowitego istaego celibatu ksiy obrzdku aciskiego izwrci si zwezwaniem do duchowiestwa obrzdku wschodniego oprowadzenie wzorowego ycia. Konferencja Episkopatu Francji pierwsza zareagowaa na rozprzestrzeniajce si pogoski, wydajc nastpujce stwierdzenie, wydrukowane wprasie 15 listopada 1963 roku: Poniewa cz biskupw podja dyskusj na temat diakonatu onatych mczyzn, opinia publiczna zacza snu fantastyczne przypuszczenia, jakoby Koci zmierza wkierunku wprowadzenia maestwa do stanu kapaskiego. Zdajc sobie spraw zzamtu, jaki te wieci mogy wywoa wumysach ludzkich, Episkopat Francji owiadcza jednogonie, e twierdzenia te s zupenie faszywe. Pomidzy setkami wnioskw, ktre zostay zoone wtrakcie Soboru, nie znalaz si ani jeden, dotyczcy zmiany wsprawie celibatu ksiy, obowizujcego wKociele aciskim. Pomimo istnienia niefortunnych przypadkw, ktre mog si zdarza, Koci aciski absolutnie nie zamierza odchodzi od tego prawa, majc swoje utwierdzenie, wypywajce
Celibat ksiy
ENSACYJNE inieuzasadnione wiadomoci reporterw, mwi-
340
zpierwotnego rda, jakim s Ewangelie iwcakowitym darze kapana zsamego siebie, darze skadanym Chrystusowi iKocioowi. Jeszcze silniej zareagowali pomidzy Sesj Drug iTrzeci biskupi zNiemiec, Austrii, Szwajcarii, Luksemburga iSkandynawii. Wmaju 1964 roku, wczasie spotkania wInnsbrucku, biskupi przygotowali oficjalny komentarz do propozycji na temat dokumentu oposudze iyciu kapanw. Poniewa propozycje dotyczce tego dekretu nie mwiy nic ocelibacie, asprawa ta staa si nagle najwaniejsza woczach opinii publicznej, biskupi zdecydowali, e naley zaj znaczce stanowisko wtej kwestii. Wtym te celu zosta przygotowany waciwy tekst. Podczas tego samego spotkania Ojcowie Soboru zajli si te propozycjami zwizanymi zzagadnieniem wychowania wseminariach duchownych. Oryginalny projekt zawiera wswej treci paragraf mwicy owychowaniu wcelibacie, lecz wtrakcie skracania dokumentu ten wanie fragment zosta opuszczony. Konferencja wInnsbrucku zwrcia uwag na pominicie tego nagle oywionego tematu izoya wniosek, aby przywrci pierwotne brzmienie dokumentu wkwestii dotyczcej szczeglnego wychowania osb, ktre zobowizane s przestrzega reguy celibatu. Sugesti t zaakceptowano. Dokument zajmujcy si zasadami posugi kapaskiej stan na porzdku dziennym obrad wczasie Sesji Trzeciej wczwartek, dnia 23 padziernika 1964 roku. Dwa dni wczeniej w LOsservatore Romano pojawia si nastpujca deklaracja: W prasie zaczy si ostatnio powtarza cae historie, wywiady ifantazyjne komentarze, dotyczce zasady celibatu kocielnego. Jestemy upowanieni do zoenia nastpujcej deklaracji: zasada celibatu pozostaje nienaruszona iposiada pen moc. Wprzypadkach, gdzie wite zarzdzenia iwypywajce std zobowizania zostay uniewanione lub gdzie udzielono dyspensy, odbyo to zgodnie zpraktyk prawa kanonicznego idyscyplin Kocioa. Istniej specjalnie ustalone procedury, wedug ktrych Koci bada iosdza takie przypadki. Ustala si wwczas, czy istniej przyczyny, ktre potwierdzaj lub uniewaniaj zobowizanie dotyczce osb,
Celibat ksiy
341
ktre objte s witym Nakazem. Dotyczy to rwnie ksiy, ktrzy zrnych powodw stali si niegodni stanu duchownego. Orzeczenie sdu wsprawie zniesienia celibatu lub nadania specjalnej dyspensy wydawane jest po rygorystycznym zbadaniu sytuacji ijest dalekie od generalnego osabiania samej witej zasady. Orzeczenie takie suy raczej zagwarantowaniu wartoci celibatu izabezpieczeniu jego prestiu. Takie owiadczenie, rzecz jasna, nie mogo ukaza si wgazecie wydawanej przez Watykan bez wiedzy iaprobaty Ojca witego. Abp Francois Marty z Reims (Francja) przedstawi zgromadzeniu soborowemu propozycje, dotyczce kapastwa. Zrobi to wimieniu Komisji ds. Dyscypliny Duchowiestwa iWiernych. Arcybiskup wyjani przyczyny, dla ktrych ukaza si tekst znowymi propozycjami: Poniewa powstao tak wiele zamieszania wok sprawy celibatu oraz atakw na istnienie tej zasady, wydaje si by uzasadnione, aby wDekrecie oposudze iyciu kapanw potwierdzi kwesti celibatu iwyjani jego rang wyciu iposudze duchowej ksiy. Artyku 2 skorygowanego projektu stwierdza, i ci, ktrzy zobowizali si do przestrzegania witego celibatu, powinni zachowywa ten stan zwielkodusznoci ioddaniem przyrzeczeniu caego serca. Powinni trwa wiernie wtym stanie, radujc si, e przez celibat s nierozdzielnie zczeni zChrystusem (patrz 1 Kor 7, 3234) ibardziej wolni, by suy Boej rodzinie ludzkiej. Po dyskusji wAuli Soborowej poprawki zostay ponownie poddane korekcie przez kompetentn komisj izwrcone Ojcom Soboru 20 listopada, na dzie przed zakoczeniem Sesji Trzeciej. Wnowym projekcie dziesi wierszy na temat celibatu oraz idealnej czystoci rozszerzono do wierszy osiemdziesiciu. Pogbiono te cz mwic oyciu duchowym ksiy. Prawdopodobnie nie zwrcono by tyle uwagi na ten dekret, gdyby nie zamt spowodowany przez pras iataki na celibat. Pomidzy Trzeci aCzwart Sesj dokonano kolejnych poprawek iprojekt zosta tak zmieniony, e musia sta si ponownie przedmiotem dyskusji.
342
Chocia jasne byo, e Sobr nie wemie pod uwag moliwoci zawierania maestw przez ksiy, powstay nowe sugestie, proponujce, aby onaci mczyni mogli zosta kapanami. Rzecznicy tego pomysu opierali si na okolicznoci, dotyczcej sprawy diakonatu, omawianej wczasie Sesji Trzeciej, kiedy to ustalono, e diakonat za zgod Ojca witego moe by przyznany mczyznom, ktrzy s wdojrzaym wieku, nawet jeli pozostaj wzwizku maeskim. Pomysodawcy argumentowali swoje stanowisko nastpujco: Jeli onaty, dorosy mczyzna moe zosta diakonem, dlaczego ta sama sytuacja nie moe dotyczy ksiy? Niektrzy Ojcowie Soboru bardzo prdko podnieli temat na samym pocztku Sesji Czwartej. Bp Pedro Koop (pochodzenia holenderskiego) zLins (Brazylia) rozpowszechni szeroko wrd zgromadzenia soborowego tekst swojego wystpienia, ktre zamierza odczyta publicznie wczasie jednej zkongregacji generalnych. Wypowied zaczynaa si od sw: Jeli Koci chce zachowa swoje miejsce wAmeryce aciskiej, naley wprowadzi tam jak najszybciej moliwo posugi onatych ksiy, ktrzy byliby wybierani znajlepszych znanych mczyzn, pozostajcych wzwizku maeskim. Jednake wobowizujcej zasadzie celibatu nie powinna zosta wprowadzona adna zmiana. Podobnych argumentw (niedobory ksiy wAmeryce aciskiej) uy bp Kmrer zPosadas (Argentyna) podczas drugiej sesji powiconejkwestii diakonatu. Powiedzia on, e Koci przez Boga jest zobowizany ewangelizowa iuwica wiat, a Lud Boy ma prawo do otrzymywania Ewangelii iprowadzenia ycia sakramentalnego. Jest to prawo, ktre nie moe by zniesione adnym ludzkim prawem Koci musi je respektowa. Koczc, biskup przepowiedzia moliwy upadek Kocioa wAmeryce aciskiej, jeli Sobr nie otworzy drzwi do moliwoci powoywania wywiconych ksiy spord odpowiednich ludzi wieckich, ktrzy s onaci od co najmniej piciu lat. Istnia precedens, dajcy szans na wprowadzenie tego rodzaju propozycji, od kiedy Papie Pius XII zezwoli niemieckiemu
Celibat ksiy
343
luteraskiemu pastorowi, ktry jako ksidz przeszed na katolicyzm, na korzystanie ze swych praw maeskich. Ta praktyka bya kontynuowana przez Jana XXIII iPawa VI. Grupa skadajca si zosiemdziesiciu jeden osb wieckich zcaego wiata przysza zoonej propozycji zniespodziewan pomoc. Rozprowadzia ona wrd Ojcw Soboru list, popierajcy wniosek, aby onaci mczyni mogli zosta ksimi, za ksia otrzymali pozwolenie na maestwo. Podano przyczyny przemawiajce przeciwko celibatowi: zmniejszajc si liczb ksiy, niezadowolenie twrcw listu zsytuacji, wjakiej znajduj si ksia lubujcy celibat, atake sugerowanie, i ksia uwaaj, e tworzenie nowej wietnoci Kocioa wstanie celibatu, wjakim si znajduj, wydaje si by coraz trudniejsze. 11 padziernika, dwa tygodnie przed dyskusj nad nowym projektem dekretu, Sekretarz Generalny przerwa normaln procedur obrad, ogaszajc, e pragnie odczyta specjalny list wysany przez Pawa VI do kard. Tisseranta. Wlicie tym Papie informowa, i doszo do jego wiadomoci, e niektrzy Ojcowie Soboru zamierzaj podj dyskusj nad kwesti celibatu wrd duchowiestwa Kocioa rzymskokatolickiego idlatego chciaby przedstawi swe osobiste pogldy wtej sprawie, nie ograniczajc jednak wten sposb wolnoci pogldw poszczeglnych Ojcw. Papie pisa dalej, i podjcie tego tematu wAuli Soborowej jest rwnoznaczne zwystawieniem go na widok publiczny. Zdaniem Ojca w. takie zachowanie byoby szczeglnie niewaciwe, poniewa kwestia celibatu wymaga delikatnego traktowania ima wielkie znaczenie dla Kocioa. Ojciec wity wyrazi swe osobiste przekonanie, e celibat powinien by wKociele aciskim zasad nie tylko zachowan, lecz wrcz umocnion, poniewa przez celibat ksia mog zachowa ca swoj mio jedynie dla Chrystusa ipowici siebie cakowicie subie Kocioowi itrosce odusze ludzkie. Wtym miejscu Ojcowie przerwali odczytywanie listu gorcymi idugo trwajcymi brawami.
344
Papie zakoczy swj list prob skierowan do zgromadzenia soborowego, aby Ojcowie swe uwagi skadali na pimie iwten sposb przekazali swj punkt widzenia Prezydium Soboru. Tak zebrane informacje zostayby przesane Ojcu witemu, aOn ze swej strony obiecywa, e rozway je zuwag przed Bogiem. Jeszcze raz Aul Soborow wypeniy gone brawa . Po dalszych dyskusjach soborowych projekt dokumentu mwicego okapastwie wrci raz jeszcze do odpowiedniej komisji wcelu naniesienia zgoszonych poprawek. Gosowanie miao miejsce 12 i13 listopada. Rozdziay dotyczce celibatu ipokory oraz posuszestwa zostay zaakceptowane stosunkiem gosw 2005 do 65. Wcigu dwunastu gosowa stu dwudziestu trzech Ojcw zoyo wnioski owprowadzenie zmian wart. 16, gdzie dekret stwierdza, i obecny Sobr aprobuje ipotwierdza zasad celibatu dla ksiy. Ojcowie domagali si, aby zmieni brzmienie zdania jak nastpuje: Obecny Sobr nie wprowadza adnych zmian wistniejcym prawie celibatu. Argumentowano, e taki zapis jest prostszy, gdyby zmieniy si warunki iwprzyszoci Papie chcia znie celibat. Wprzypadku wzmocnienia zasady celibatu, zmiana decyzji wtej kwestii skierowana byaby przeciwko uzgodnieniom Soboru. Zastrzeenie to mogo by przygotowane przez o. Stanislausa Lyonneta SJ, Dziekana Instytutu Biblijnego wRzymie, ktry pi miesicy wczeniej wyda szeciostronicowe studium, ostrzegajc, e pewne sformuowania zawarte wdekrecie mog na zawsze zamkn drzwi do kapastwa powizanego zmaestwem. Jego studium zawierao wszystkie przeciwne celibatowi argumenty bardzo podobne do tych, ktre zoy bp Koop. Odpowied komisji na to zastrzeenie bya krtka iszorstka: aby zastosowa okrelenie wedug sugestii Ojcw, trzeba by dokona istotnych zmian, podczas gdy poprzedni tekst zosta ju przez Sobr zatwierdzony. Ponadto uzasadnienie wprowadzenia zmiany wzgoszonych zastrzeeniach nie jest wystarczajce. Komisja jednak przyja dwie poprawki, przygotowane przez Sekretariat Biskupi gosy zoone na te poprawki wynosiy
Celibat ksiy
345
odpowiednio 332 i289. Zastrzeenia podkrelay fakt, e gwn teologiczn przyczyn utrzymania celibatu jest jego walor symboliczny oraz znak wiadectwa. Ojcowie zgaszajcy zastrzeenia widzieli to jako sprzeczne zwczeniej promulgowan Konstytucj dogmatyczn oKociele iDekretem oodnowie ycia zakonnego. Wedug tych dokumentw, twierdzili ojcowie, podstawowym powodem do ycia wcelibacie jest moliwo gbszej konsekracji dla Chrystusa. Teoria symbolizmu, propagowana przez kardynaw Dpfnera iSuenensa, zostaa usunita wcie przez system wartoci zawarty wtych dwch dokumentach iprzez poprzednie kampanie prowadzone przez Sekretariat Biskupw. Kampania obecna doprowadzia do pomniejszenia wagi tej teorii wprojekcie dokumentu okapanach. Komisja przyznaa suszno zastrzee izmodyfikowaa tekst. Po wprowadzeniu tych poprawek wostatecznej formie Dekretu oposudze iyciu kapanw stwierdzono, i przez dziewictwo lub celibat zachowywany ze wzgldu na Krlestwo Niebieskie, prezbiterzy wyznaj przed ludmi, e chc si powici niepodzielnie powierzonemu sobie zadaniu Dekret stwierdza dalej: Im bardziej za doskonaa powcigliwo przez wielu ludzi wdzisiejszym wiecie uwaana jest za niemoliw, tym pokorniej i wytrwalej prezbiterzy bd wraz zKocioem wypraszali ask wiernoci, nie odmawian nigdy proszcym wity ten Sobr prosi zatem nie tylko kapanw, lecz iwszystkich wiernych, aby im lea na sercu ten cenny dar celibatu kapaskiego. Niech wszyscy upraszaj uBoga, aby On sam zawsze obficie udziela tego daru swemu Kocioowi. 2 grudnia 1965 roku Sobr zatwierdzi sposb, wjaki komisja dokonaa rozpatrzenia zastrzee. Uczyniono to stosunkiem gosw 2243 do 11. Podczas ostatniego gosowania, ktre odbyo si wobecnoci Ojca w. 7 grudnia 1965 roku, na dekret oddano 2390 gosw pozytywnych przeciwko 4 negatywnym. Papie ogosi moc obowizujc dekretu.
346
prawa obowizujcego dla maestw ornych wyznaniach religijnych oraz obowizujcej formy maestwa. Kard. Dpfner zMonachium wzywa do duych zmian, lecz mia przed sob opozycj wpostaci kard. Spellmana zNowego Jorku, ktrego zkolei popierao stu biskupw zUSA oraz abp Heenan, wspierany przez biskupw zAnglii iWalii, atake abp Conway zIrlandii, przemawiajcy wimieniu osiemdziesiciu biskupw zrnych krajw. Do opozycji przeciw kard. Dpfnerowi doczy te kard. Gilroy zSydney. Wszyscy ci dostojnicy obstawali przy utrzymaniu istniejcego prawodawstwa, obawiajc si, e zmiany proponowane przez kard. Dpfnera mog wyrzdzi wiele szkd. Widzc, e na terenie Auli Soborowej zostanie pokonany, kardynamoderator, po jednodniowej debacie, owiadczy, i zrzeka si swoich praw i ca spraw przekazuje natychmiast Ojcu witemu (do odpowiedniego rozstrzygnicia). Propozycj kard. Dpfnera przyjto wczasie ostatniego spotkania roboczego Sesji Trzeciej (20 XI 64) stosunkiem gosw 1592 do 427. Oczekiwany dekret nie ukaza si jednak wczeniej ni po zakoczeniu Soboru, to jest 18 marca 1966 roku, ipodpisa go kard. Ottaviani. Dekret zmienia prawodawstwo, lecz nie tak dogbnie, jak yczyby sobie tego kard. Dpfner ibyo to wyrane zwycistwo grupy biskupw angielskojzycznych. Gdyby byli tak dobrze zorganizowani podczas caego Soboru, jak miao to miejsce wtym konkretnym przypadku, Sobr Watykaski II mgby obra inny kierunek. Doktrynalny aspekt maestwa wiza si zKonstytucj duszpastersk oKociele wwiecie wspczesnym ipoddano go dyskusji wczasie Sesji Trzeciej. Kardynamoderator Agagianian ogosi 28 padziernika 1964 roku, e niektre punkty zostay zarezerwowane dla specjalnej Papieskiej Komisji ds. Kontroli Urodzin. Jednym ztych problemw by wszczeglnoci progesteron wpigukach,
Maestwo ikontrola urodzin

O ZADA, jakie stay wci przed Soborem, naleao ustalenie
347
jakto wyranie nazwa nastpnego dnia abp John Dearden zDetroit, aoglnie problem kontroli urodzin, jak to wrok pniej sformuowa kard. Suenens. Ojcowie Soboru mieli prawo skada swoje pisemne uwagi, dotyczce tego punktu oraz otrzymali zapewnienie Ojca witego, e specjalna komisja potraktuje je znaleyt powag. 29 padziernika 1964 roku otwarto dyskusj nad art. 21 pt. wito maestwa irodziny. Kard. Lger zMontrealu stwierdzi, i zdaniem teologw trudnoci zwizane zdoktryn maestwa maj swoj przyczyn w niewaciwym okreleniu celu maestwa. Kardyna by zwolennikiem lansowania tezy, i podno jest generalnym celem maestwa, anie poszczeglnych zblie maeskich. Jest po prostu nieodzowne mwi kardyna aby mio maeska mam na myli mio ludzk, ktra dotyczy duszy iciaa bya przedstawiana jako podstawowa przyczyna maestwa, jako co dobrego samo wsobie, posiadajcego wasne potrzeby iprawa. Kardyna zadowolony by z nieuywania w projekcie dekretu okrele: cel nadrzdny maestwa prokreacja i cel drugorzdny mio maeska. Lecz samo unikanie tych zwrotw byo zdaniem kardynaa mao uyteczne, jeli sam dekret mwi omioci maeskiej tylko wodniesieniu do podnoci. Projekt dokumentu powinien podkrela, e intymno zwizku maeskiego polega rwnie lub przede wszystkim na mioci maeskiej jako prawdziwym celu takiej wsplnoty ie wzwizku ztym akt wspycia maeskiego jest zgodny zprawem Kocioa, nawet jeli nie prowadzi do prokreacji. Tego samego dnia zabiera te gos kard. Suenens, podkrelajc wswoim wystpieniu doktrynalne, etyczne inaukowe normy, ktre specjalna Komisja Papieska ds. Kontroli Urodzin powinna wzi pod uwag. Komisja powiedzia powinna zbada, czy zachowana jest doskonaa rwnowaga rnych aspektw doktryny kocielnej, dotyczcej maestwa. By moe tak wielk wag przykada si do sw Pisma witego bdcie podni irozmnaajcie si, e inne sowa, ktre s rwnie Boymi sowami
348
i dwoje staje si jednym ciaem nie s do doceniane. Kade ztych stwierdze, jak mwi kard. Suenens, stanowi podstawow prawd ikade znich zawarte jest wPimie witym. Jedn zwielu propozycji kardynaa byo, aby Ojciec wity ujawni nazwiska czonkw specjalnej komisji. Wten sposb kady, kto naley do Ludu Boego, mgby przesa komisji swj pogld na temat maestwa ikontroli urodzin. Kard. Ottaviani przemawia nastpnego dnia. Nie jestem zadowolony powiedzia z wystpujcego wtekcie stwierdzenia, i para maeska moe sama decydowa, ile dzieci pragnie mie. Nigdy wKociele otym nie syszano. Sam byem jedenastym dzieckiem spord dwanaciorga rodzestwa. Mj ojciec by robotnikiem, ale moi rodzice nigdy nie czuli strachu zpowodu duej liczby dzieci, poniewa ufali oni Opatrznoci. Kardyna zakoczy swe krtkie wystpienie stanowczym wyraeniem swego zdumienia, e wczoraj wAuli Soborowej pady stwierdzenia podwaajce pewno, i dotychczasowe zasady maestwa byy waciwe. Czy to znaczy, e podwaa si nieomylno Kocioa? Czy wprzeszych stuleciach nie Duch wity owieci Koci wkwestii tej doktryny? Bp Hervs y Benet zCiudad Real (Hiszpania) owiadczy, e projekt mwi zbyt mao izbyt bojaliwie oaspekcie wiary io zawierzeniu Boej Opatrznoci, omioci do Krzya w. iJego akceptacji, ktre to kwestie powinny opromienia chrzecijask roztropno. Nie zebralimy si tu, aby tworzy filozoficzny czy hedonistyczny albo te czysto techniczny czy naukowy dokument. Tekst, ktry tu powstaje, musi reprezentowa przede wszystkim chrzecijastwo. Biskup powiedzia dalej, e rodzice posiadajcy due rodziny powinni by otaczani szacunkiem iwyrazi nadziej, e przy poprawianiu projektu bdzie to wzite pod uwag. Nie powinno si przemilcza pozytywnych gosw wspczesnych naukowcw, psychologw ipedagogw, dotyczcych rodzin wielodzietnych. Wystpienie bp. Hervsa y Benet zostao nagrodzone gorcymi brawami. Papie Pawe VI by tak zmartwiony wypowiedzi kard. Suenensa zdnia 29 X, e poprosi go ospotkanie. Kilka dni p-
349
niej, 7 listopada, kard. Suenens przerwa na chwil debat nad projektem dokumentu omisjach, aby publicznie owiadczy, i nigdy nie kwestionowa autentycznego nauczania Kocioa wsprawach maestwa oraz stwierdzi, e wszystkie sprawy wchodzce wskad studium, prowadzonego wtej kwestii przez specjaln Papiesk Komisj ds. Kontroli Urodzin, opieraj wcaoci swe prace na gruncie tego nauczania . Abp Adrianus Djajasepoetra zDakarty, przemawiajc wimieniu biskupw rnych nacji, powiedzia wdniu 20 listopada 1964 r., e Sobr wswoich rozwaaniach nie bierze pod uwag rnic kulturowych. Maestwo, wedug odczu arcybiskupa, powinno by przedstawione jako wita wsplnota ludzi, pobogosawiona przez Boga wcelu zaoenia rodziny. Powiedzia te, e mio maeska nie powinna by stawiana na pierwszym miejscu, poniewa np. wIndiach maestwa zawierane s midzy ludmi, ktrzy si ledwo znaj, wynikaj bowiem najczciej zniezalenych od uczu powiza rodzinnych. Wtej sytuacji mio moe sta si stopniowo owocem maestwa. Powinno si pamita otym, e podstawowym celem wsplnoty maeskiej jest zaoenie nowej rodziny, atake kontynuacja rodu, wprzypadku Indii tradycji kasty. Po zakoczeniu Sesji Trzeciej projekt by tak gruntownie zmieniony, e naleao przedyskutowa go ponownie. Bp pomocniczy Kazimierz Majdaski zWocawka, przemawiajc wimieniu biskupw polskich (w tym czasie rozpocza si ju Sesja Czwarta), powiedzia, e wspczesny wiat czuje odraz do krwi przelanej wwyniku wojny, ale patrzy obojtnie na niszczenie ycia istot pocztych, nim si narodz. Podkrelajc, e rocznie ilo dokonywanych aborcji przekracza ogln liczb ludzi, ktrzy zginli podczas II wojny wiatowej, bp Majdaski wzywa Sobr do wydania specjalnej, uroczystej deklaracji onienaruszalnoci ycia pocztego, proszc te, aby praktyki aborcyjne uzna za dokonywanie zabjstwa. Gdy zakoczono debat nad tekstem, przygotowano i 12 listopada rozdano Ojcom now wersj rozdziau orodzinie. Moga ona
350
by traktowana jako pozostawienie maonkom decyzji, czy maj uywa sztucznych rodkw antykoncepcyjnych dla ograniczenia wielkoci rodziny, zakadajc, e podstawowym celem maestwa jest wzmacnianie maeskiej mioci. Projekt zawierajcy tak tez skada si ze stu pidziesiciu dwch stron izosta rozdany Ojcom wdwch czciach wpitek iwsobot, tj. 12 i13 listopada. Na nastpny poniedziaek, wtorek irod przewidywano trzydzieci trzy gosowania wydawao si zatem, e Ojcowie spdz pracowity weekend, studiujc nowy tekst. Jednak zamiast tego, piciuset znich wyjechao czarterowymi autobusami wsobotnie poudnie, 13 listopada, do Florencji, aby wzi udzia wuroczystociach 700lecia urodzin Dantego, wybitnego woskiego poety. Do Rzymu Ojcowie wrcili pnym wieczorem wniedziel, awponiedziaek zsamego rana rozpoczli gosowanie. Niektrzy znich przyznawali si szczerze, e nie mieli czasu na przeczytanie tekstu. Rozdzia dotyczcy maestwa zosta zatwierdzony 1596 gosami wstosunku do 72 negatywnych. 484 gosy zawieray uwagi. Podkomisja, ktra zajmowaa si uwzgldnianiem poprawek wrozdziale omaestwie, zlekcewaya wszystkie wane, stwierdzajc, e ich wprowadzenie stworzyoby nowy tekst, aprzecie poprzedni zosta ju zatwierdzony wymagan wikszoci 2/3 gosw. 25 listopada 1965 roku do dziaania przystpi Papie iprzez Swego Sekretarza Stanu wysa na rce Komisji Poczonej cztery specjalne uwagi, dotyczce rozdziau omaestwie. Kady czonek komisji otrzyma jeden egzemplarz poprawek papieskich, lecz przedtem poproszono, aby eksperci opucili pomieszczenie. Natychmiast wzroso napicie, akard. Lger poderwa si zmiejsca na rwne nogi. Kiedy po zapoznaniu si ztreci pisma powstay wtpliwoci co do wicego charakteru poprawek, czonkowie komisji zostali poinformowani nastpnego dnia oddzielnym listem, e nie maj prawa uwag odrzuca, mog jedynie zmieni sformuowanie. Tego dnia napicie zmalao, poniewa eksperci zostali znw dopuszczeni do obrad.
351
Pierwsza zpoprawek dotyczya wprowadzenia dwch sw: sztuczna antykoncepcja pomidzy wymienione wprojekcie takie deformacje mioci maeskiej iycia rodzinnego jak bigamia, rozwd, wolna mio. Jednoczenie Pawe VI prosi opodanie wtym miejscu precyzyjnego przypisu, powoujcego si na encyklik Piusa XI Casti Connubii, w ktrej zostao zabronione uycie rodkw antykoncepcyjnych. Komisja, korzystajc zprzyznanej moliwoci stosowania wasnych sformuowa, wmiejsce sowa antykoncepcja wprowadzia okrelenie zakazane praktyki, zwrcone przeciwko rodzajowi ludzkiemu . Nie wprowadzono te odniesienia do encykliki Casti Connubii. Drugie zastrzeenie Ojca witego odnosio si do usunicia sowa rwnie ze stwierdzenia, i prokreacja jest rwnie celem maestwa. Uycie takiego stwierdzenia mogo sprawia wraenie drugorzdnego znaczenia prokreacji wzwizku maeskim wstosunku do mioci. Takie ujcie zagadnienia pozostawao wsprzecznoci ztradycyjnym nauczaniem Kocioa. Sobr by zobowizany do uniknicia tej kontrowersji. Drugie zastrzeenie dotyczyo te braku zdania, ktre powinno zosta wczone do treci dokumentu: Dzieci s najwikszym darem maestwa iprzyczyniaj si do oglnego dobra rodzicw. Komisja zaakceptowaa obie poprawki. Trzecia poprawka domagaa si zastpienia sw jest nielegalnym na nie powinni wodniesieniu do zakazu uywania przez synw Kocioa metod regulowania prokreacji, ktre zostay lub mog by uznane za godne potpienia przez nauczycielski autorytet Kocioa. Wtym miejscu mia by umieszczony przypis, zwracajcy uwag zarwno na Casti Connubii, jak iprzemwienie do poonych, wygoszone przez Piusa XII. Oba rda zwracay uwag, e nakaz przeciwstawiania si antykoncepcji wypywa zprawa naturalnego iBoego. Komisja Poczona przyja trzeci poprawk wjej dosownym brzmieniu, lecz znw nie uczynia odnonikw do stwierdze Piusa XI iPiusa XII, tak jak yczy sobie tego Ojciec w. Pawe VI, okrelajc te materiay mianem dwch najwaniejszych dokumentw,
352
dotyczcych sprawy maestwa. Dodano natomiast odnonik do przemwienia Pawa VI wobec Kolegium Kardynaw, wygoszonego 23 czerwca 1964 r. Zdajc kardynaom spraw zpostpw prac Komisji ds. Kontroli Urodzin, Papie owiadczy: Pozwlcie powiedzie sobie zca yczliwoci, e nie ma jak dotd powanych powodw, aby uzna za przestarzae, aco za tym idzie niezobowizujce, normy ustalone przez Papiea Piusa XII wtej kwestii. Dlatego te musz by one uznane jako wice, przynajmniej tak dugo, jak dugo nie bdziemy si czuli zobowizani, aby je zmodyfikowa wzgodzie zsumieniem Iwydaje si by waciwe, eby zapewni, i normy te istniej po to, aby ich uywa. Cytujc te sowa Pawa VI, Komisja Poczona, aporednio przez ni cay Sobr, wyranie potwierdzia obowizywanie tradycyjnego nauczania Kocioa wsprawie kontroli urodzin. Czwarta iostatnia propozycja Papiea dotyczya pokusy, jaka moe ogarn pary maeskie, aby uywa rodkw antykoncepcyjnych lub nawet dokona aborcji. Wedug opinii Ojca witego naleao wczy do tekstu zdanie, ktre pomogoby maonkom broni si przed tak sytuacj. Zdanie to brzmiao: Wane jest, aby razem, szczerze praktykowali czysto maesk. Poprawka ta zostaa zachowana wswej treci, lecz wczono j do innej czci tekstu. Zgodnie zyczeniem Papiea, poprawiony dokument mia by wysany do niego przed wydrukowaniem. 3 grudnia 1965 roku ostatecznie skorygowany tekst zosta rozdany Ojcom Soboru. W tle wydarze powstao jednak pewne zamieszanie, poniewa jak wiemy Komisja Poczona wbrew woli Pawa VI pomina podanie odnonikw do wybranych stron encykliki Piusa XI Casti Connubii, gdzie stosowanie antykoncepcji byo wyranie zabronione. Zanim 4 grudnia Ojcowie przystpili do gosowania, otrzymali specjaln instrukcj od Pawa VI. Ojciec wity prosi wniej zgromadzenie soborowe, aby gosujcy zwrcili uwag na fakt, i pominito podanie stron wprzypisie oraz by pamitali, e gosujc na tekst, gosuj te na przypis razem zpominitymi
Ateizm ikomunizm
353
numerami stron. Poinformowano te Ojcw, e numery stron bd podane woficjalnym dokumencie, ktry zostanie przedoony przy ostatecznym gosowaniu wdniu 7 grudnia 1965 roku. Rozdzia omaestwie irodzinie zosta zatwierdzony 4 grudnia 2047 gosami przeciw 155, aprojekt jako cao przyjto wczasie publicznej sesji 7 grudnia. Stosunek gosw wynosi 2309 do 75. Ojciec wity ogosi dokument jako obowizujcy.
GRUDNIA 1963 roku, na dzie przed zakoczeniem Sesji Drugiej, abp Geraldo Sigaud zDiamantiny (Brazylia) osobicie przedstawi kard. Cicognaniemu petycj zaadresowan do Papiea Pawa VI ipodpisan przez ponad dwustu Ojcw Soboru zczterdziestu szeciu krajw. W licie proszono oopracowanie osobnego dokumentu, wktrym katolicka myl spoeczna mogaby by przeciwstawiona bdom marksizmu, socjalizmu ikomunizmu wcelu ich obalenia na gruncie filozoficznym, socjologicznym iekonomicznym. Petycja nie uzyskaa odpowiedzi od Ojca witego, lecz osiem miesicy pniej, 6 sierpnia 1964 roku, Pawe VI opublikowa sw pierwsz encyklik Ecclesiam suam. Wtej encyklice Papie nawoywa do nawizania dialogu zateistycznym komunizmem, chocia, jak sam stwierdzi, istniej wystarczajce powody, ktre zmuszaj jego samego, jak ipoprzednikw tego Urzdu oraz wszystkie osoby oddane sercem religijnym wartociom, do potpienia tego ideologicznego systemu, zaprzeczajcego istnieniu Boga, uciskajcego Koci; systemu, ktry czsto identyfikowany jest zreimem ekonomicznym, spoecznym ipolitycznym. Grupa biskupw niemieckojzycznych oraz biskupw ze Skandynawii zareagowaa natychmiast na ukazanie si encykliki, przedstawiajc wniosek, aby projekt Konstytucji duszpasterskiej oKociele wwiecie wspczesnym zaj si rwnie wodpowiednio pogbiony sposb problemem ateizmu idialogu znim.
Ateizm ikomunizm
354
21 padziernika 1964 roku, podczas Sesji Trzeciej, cz projektu dotyczca ateizmu starannie omijajca sowo komunizm zostaa poddana dyskusji. Kard. Suenens po stwierdzeniu, e projekt nie traktuje wystarczajco dogbnie wspczesnego fenomenu wojujcego ateizmu wjego rnych formach, wezwa do przeprowadzenia bada nad przyczyn, dla ktrej tak wielu ludzi zaprzecza istnieniu Boga iatakuje wiar. Abp Paul Yu Pin zNankinu (Chiny), przemawiajcy dwa dni pniej wimieniu siedemdziesiciu Ojcw Soboru, prosi ododanie nowego rozdziau, mwicego wycznie oateizmie komunistycznym. Sobr nie powinien zaniedbywa tego problemu mwi arcybiskup poniewa komunizm jest jednym znajbardziej oczywistych iszkodliwych fenomenw wspczesnego wiata. Zdaniem przedstawiciela Chin sprawa powinna by postawiona tak, aby zaspokoi oczekiwania ludzi, zwaszcza tych, ktrzy jcz pod jarzmem komunizmu is zmuszeni znosi niesprawiedliwe, trudne do opisania udrki. Jakby dla potwierdzenia wanoci tych spraw, kard. Josef Beran, arcybiskup Pragi, rezydujcy wRzymie zpowodu wygnania zkraju spowodowanego przeladowaniami Kocioa katolickiego w Czechosowacji, otrzyma wycinek zgazety, w ktrej chepiono si faktem, i komunici infiltruj kad komisj Soboru Watykaskiego II. 7 kwietnia 1965 roku, podczas trwania prac nad korekt projektu Konstytucji duszpasterskiej oKociele wwiecie wspczesnym, Papie Pawe VI zaoy Sekretariat ds. Niewierzcych, ktrego zadaniem byo podjcie dialogu zateistami. Kard. Knig zWiednia, ktry czsto suy jako porednik midzy Watykanem arzdami pastw komunistycznych, zosta przewodniczcym Sekretariatu. 14 wrzenia, wdniu otwarcia Sesji Czwartej, poprawiony projekt rozdziau oateizmie cz Konstytucji duszpasterskiej oKociele wwiecie wspczesnym zosta przekazany do rk Ojcw Soboru, lecz znw nie zawiera wyranego odniesienia do komunizmu. Szybko te znalaz si wobiegu list zdnia 29 wrzenia 1965 roku, podpisany przez dwudziestu piciu biskupw, podajcy przyczyny, dla ktrych marksistowski komunizm powinien sta si przedmiotem
Ateizm ikomunizm
355
obrad Soboru. List, ktry mia zarazem charakter petycji iuwagi zoonej do projektu, wskazywa, e ten rodzaj zastrzeenia jest popierany przez og Ojcw. Doczone do listu zastrzeenie zostao szybko rozpowszechnione wrd zgromadzenia soborowego. List podtrzymywa stanowisko, e milczenie Soboru na temat komunizmu po tym, co Papie napisa otym zjawisku wswojej encyklice, bdzie rwnoznaczne zzaprzeczeniem tego, co do tej pory zostao powiedziane izrobione wtej sprawie Podobnie jak Papie Pius XII pisano dalej wlicie zosta publicznie, cho niesprawiedliwie napitnowany za milczenie wsprawie ydw, tak te jutro Sobr moe zosta zganiony tym razem susznie za milczenie na temat komunizmu, ktre zostanie odczytane jako znak tchrzostwa ipobaania. Ten dugi list zosta napisany przez bp. Carliego irozprowadzony przez arcybiskupw Sigauda iLefebvre a, lecz ich nazwisk nie byo wrd dwudziestu piciu podpisw. Stao si tak zapewne ze wzgldu na wielu ich przeciwnikw zarwno wobozie liberalnym, jak iwprasie. W czasie rutynowego sprawdzania rde rnych informacji dowiedziaem si od abp. Sigauda, e zaczon do listu wypowied, autorstwa Midzynarodowego Ugrupowania Ojcw, podpisao okoo czterystu pidziesiciu uczestnikw Soboru. 20 padziernika 1965 roku wydawany przez nasze Biuro Prasowe biuletyn poda t informacj do publicznej wiadomoci, anajwiksze rzymskie dzienniki, jak Il Giornale dItalia, Il Messaggero oraz Il Tempo, opisay spraw na pierwszych stronach. Komisja Poczona, odpowiedzialna za Konstytucj duszpastersk oKociele wwiecie wspczesnym, przygotowaa na sobot, 13 listopada 1965 roku, now wersj dokumentu, lecz ponownie sowo komunizm nie pojawio si wtekcie. Ponadto woficjalnym sprawozdaniu nie wspomniano owystpieniu czterystu pidziesiciu Ojcw, dotyczcym wyranego potraktowania zjawiska komunizmu wpracach Soboru. Tego samego dnia bp Carli wysa list protestacyjny do Prezydium Soboru, ktre odpowiadao za przestrzeganie Przepisw Procedu-
356
ralnych. Kopia listu zosta skierowana do kardynawmoderatorw, Sekretariatu Generalnego iTrybunau Administracyjnego. Bp Carli zwraca wlicie uwag na fakt, e czterystu pidziesiciu Ojcw Soboru, amidzy innymi rwnie on, zoyo pewn poprawk do Sekretariatu Generalnego woznaczonym czasie. List informowa dalej, e Komisja Poczona wczasie dokonywania korekty tekstu poprawk t zupenie zignorowaa. Po zacytowaniu kilku zasad zPrzepisw Proceduralnych, bp Carli podkrela wlicie, i przepisy te wskazuj, e wszystkie zastrzeenia powinny by wydrukowane ipodane do wiadomoci Ojcom, aby mogli zdecydowa, czy maj gosowa za ich przyjciem czy odrzuceniem. Bp Carli okreli takie dziaanie Komisji Poczonej jako niezgodne zprawem iowiadczy, i ten sposb przyjmowania czy odrzucania poprawek zoonych przez Ojcw Soboru wtym przypadku nawet bez podawania przyczyn takiego zachowania czyni komisj, skadajc si znie wicej ni trzydziestu osb, ciaem prawnym, wstosunku do ktrego nie moemy wnie apelacji Ichocia to Ojcowie Soboru wraz zPapieem stanowi waciw wadz ustawodawcz konkludowa bp Carli praktycznie s jedynie pytani przez komisj, czy s zadowoleni lub nie zpodjtych przez ni decyzji. Wynika std, e w wikszym stopniu tworz Sobr czonkowie komisji ni wszyscy Ojcowie. W wyniku zoenia tego formalnego protestu kard. Tisserant zarzdzi oficjalne zbadanie sprawy. Skoro Komisja Poczona zignorowaa gosy czterystu pidziesiciu Ojcw zosiemdziesiciu szeciu krajw, Midzynarodowe Ugrupowanie Ojcw przygotowao t sam poprawk wformie zastrzeenia, aby zoy wczasie gosowania. Taki gos uznawany jest wwczas za pozytywny zzastrzeeniem istanowi ostatni moliwo poprawienia tekstu. Listem zdnia 13 listopada Ojcowie zostali zaproszeni do zoenia podpisanych zastrzee wczasie gosowania wdniu 15 listopada. Zastrzeenie nie dotyczyo wprowadzenia do dokumentu gosu potpiajcego komunizm, jak pisaa prasa, lecz jedynie uroczystego, powanego
Ateizm ikomunizm
357
potwierdzenia przez Sobr dugotrwaej doktryny Kocioa, dotyczcej tej sprawy. Rozdanie opracowanego zastrzeenia napotkao jednak na pewne trudnoci, jako e wanie wtamten weekend piciuset Ojcw wyjechao do Florencji na uroczystoci rocznicy urodzin Dantego. Kiedy 15 listopada Ojcowie Soboru gosowali nad czci dotyczc ateizmu, podaem do prasy wiadomo, e wzwizku zzaginiciem wypowiedzi podpisanej przez czterystu pidziesiciu czonkw Soboru Watykaskiego II, Midzynarodowe Ugrupowanie Ojcw ponowio prb postawienia tej samej kwestii przez wystosowanie zastrzeenia przy gosowaniu. Posiadao ono tre niemal identyczn jak zaginiona wypowied. Prawie natychmiast po porannym spotkaniu wAuli Soborowej o. Robert Tucci SJ, jeden zekspertw Komisji Poczonej, udziela zwykego wywiadu woskim reporterom. Zapytano go wwczas, co si stao zpisemn wypowiedzi czterystu pidziesiciu Ojcw. Mog powiedzie owiadczy o. Tucci e poprawka dotyczca sprawy komunizmu nie dotara ani do czonkw komisji, ani do nas, ekspertw, ktrzy rwnie t komisj stanowimy. Nie ma tu adnej intrygi. Moe byo tak, e petycja przechodzia przez ulic przy czerwonym wietle i j zatrzymano. Uwaga o. Tucci przydaa wagi mojej informacji podanej prasie godzin wczeniej iwcigu doby caa sprawa pojawia si na pierwszych stronach Il Giornale dItalia, Il Messaggero, Il Tempo, Il Secolo, MomentoSera oraz LAvvenire dItalia, atake wewntrz numerw Il Giorno, La Stampa, Paese Sera, Corriere della Sera oraz LUnita(dziennika komunistycznego). 16 listopada ukazaa si wIl Tempo informacja pira Gian Franco Svidercoschi, uywajcego pseudonimu Helveticus, wktrej to informacji reporter podawa do publicznej wiadomoci, e wedug danych otrzymanych od wysokiej rangi duchownego zKomisji Poczonej wypowied, dotyczca problemu komunizmu, przysza zbyt pno iwzwizku ztym nie moga by wzita pod uwag. Wersja taka potwierdzaaby to, co powiedzia pra-
358
sie o. Tucci iczynia Midzynarodowe Ugrupowanie Ojcw odpowiedzialnym za zaniedbanie, jako e zastrzeenie nie zostao dostarczone Sekretariatowi Generalnemu we waciwym czasie. 17 listopada abp Sigaud zoy prasie owiadczenie stwierdzajce, e abp Lefebvre osobicie zanis podpisan wypowied do Sekretariatu Generalnego wpoudnie 9 padziernika, awic mieszczc si wwyznaczonym limicie czasowym. Wten sposb odpowiedzialno znw spada na Sekretariat Generalny. 18 listopada Il Tempo opublikowa dalsze szczegy, poniewa Svidercoschi nie ustawa wodkrywaniu prawdy. Mianowicie donis wswoim artykule, e faktycznie Sekretariat Generalny otrzyma wypowied czterystu pidziesiciu Ojcw woznaczonym czasie, tj. wsobot 9 padziernika, aotrzymawszy j natychmiast powiadomi telefonicznie otym fakcie Sekretarza Komisji Poczonej. Ten stwierdzi jednak, e tekst powinien zosta zatrzymany wSekretariacie Generalnym do poniedziaku wcelu sprawdzenia podpisw. Tak wic odpowiedzialno za cae zamieszanie znw spocza na Komisji Poczonej, azwaszcza na jej sekretariacie, poniewa, jak stwierdzi to Svidercoschi, wymwka podana poprzednio, e wypowiedzi nadeszy zbyt pno, okazaa si nieprawdziwa. W tym samym czasie kard. Tisserant sam bada spraw iswoje uwagi na ten temat przedstawi Ojcu witemu. Z czterech rnych rde dowiedziaem si, e osob, ktra zatrzymaa wypowied, by Sekretarz Komisji, msgr. Achille Glorieux zLille. Peni on wiele funkcji wWatykanie, atake pracowa wzespole redakcyjnym LOsservatore Romano. By te sekretarzem Komisji ds. Apostolstwa Laikatu. Kto inny zKomisji Poczonej powiedzia pniej, e niejednokrotnie wstrzymywaa ona zastrzeenia, lecz jak si ta osoba wyrazia dziaanie takie wodniesieniu do kwestii komunizmu byo gupot. 23 listopada wpoudnie wswoim biuletynie przedstawiem rol, jak odegra wcaej sprawie msgr. Glorieux, akopi informacji dostarczyem osobicie do Watykaskiego Biura Prasowego. Jak naleao si spodziewa, wadze Watykanu natychmiast
Ateizm ikomunizm
359
znaleyt uwag zainteresoway si spraw. Jeszcze tego popoudnia Ojciec w. Pawe VI przyj na audiencji biskupw Ameryki aciskiej zokazji dziesiciolecia istnienia Rady Episkopatu Ameryki aciskiej (CELAM). Przy tej okazji wygosi przemwienie, wktrym duo miejsca powici marksistowskiemu ateizmowi. Pawe VI okreli to zjawisko jako niebezpieczn, panoszc si iszkodliw si, przesczajc si wrne dziedziny ycia ekonomicznego ispoecznego Ameryki aciskiej oraz zwizan zprzekonaniem, e rewolucja jest jedynym rodkiem rozwizania problemu. 24 listopada poranne gazety na czoowych stronach rozpisay si ofrancuskim dostojniku, ktry niczym czerwone wiato stopu zatrzyma antykomunistyczne wnioski Ojcw Soboru. Jednoczenie tego samego ranka Ojciec wity wysa nakaz do Komisji Poczonej, aby umiecia wKonstytucji duszpasterskiej oKociele wwiecie wspczesnym przypis dotyczcy nauczania Kocioa odnonie komunizmu. Komisja oczywicie przyja ten nakaz, wczajc przypis icytujc encykliki Piusa XI, Piusa XII, Jana XXIII iPawa VI, atake sowa: Tak jak byo zawsze: wswej lojalnej czci wobec Boga iludzi Koci nie moe zaprzesta odrzucenia, zprzykroci, lecz rwnoczenie wsposb tak zdecydowany, jak to tylko moliwe, tych trujcych doktryn idziaa, ktre sprzeciwiaj si zasadom ioglnym dowiadczeniom ludzkoci, odzierajc czowieka zjego naturalnej godnoci. Dodane sowa wczono, jak wyjaniaa Komisja Poczona wswoim oficjalnym raporcie, skierowanym do zgromadzenia soborowego, aby przypomnie wielokrotne potpienia komunizmu imarksizmu, czynione przez kolejnych Papiey. Abp Garrone zTuluzy, skadajc wimieniu Komisji Poczonej sprawozdanie przed Ojcami Soboru, zosta zobowizany przez wadze Soboru do publicznego przyznania si do zaniedbania, co zostao wczone do dokumentacji zapisu magnetofonowego. Arcybiskup stwierdzi, e wnioski czterystu pidziesiciu Ojcw, dotyczce kwestii komunizmu, rzeczywicie dotary do biura
360
naszej komisji we waciwym czasie. Nie zostay jednak badane irozpatrzone tak, jak by powinno, poniewa wsposb niezamierzony nie zostay przekazane czonkom komisji. Sprawa jednak wdalszym cigu nie bya do koca jasna, poniewa nagle raporty Komisji Poczonej zaczy podawa sprzeczn liczb wnioskw. Abp Garrone powiedzia, e we waciwym czasie zoono trzysta trzydzieci dwa wnioski. Inny raport podawa liczb trzysta trzydziesci cztery, zaznaczajc, e tylko dwiecie dziewidziesit siedem znich miecio si wustalonym terminie. Kiedy abp Sigaud uda si do archiwum soborowego, aby sprawdzi osobicie ilo podpisw (poniewa wrejestrze uwidoczniono ostatecznie tylko czterysta trzydzieci pi sygnatur zczterystu pidziesiciu faktycznych), dowiedzia si, e oryginalne dokumenty nie s jeszcze dostpne ie sprawa zostanie oficjalnie rozpatrzona. Jednake faktem byo, i Komisja Poczona opublikowaa ju kilka rnych danych wswoich raportach inigdzie nie wskazano, ktre znich byy oficjalne. Cho zadowolony ze wszystkich zmian wdokumencie, wprowadzenia cytatw iodnonikw do encyklik wmiejscach mwicych okomunizmie, abp Sigaud wypowiedzia znamienne zdanie: Istnieje rnica pomidzy kapeluszem noszonym wkieszeni anoszonym na gowie. 3 grudnia Midzynarodowe Ugrupowanie Ojcw przesao ostatni ze swoich listw, skierowany do omiuset Ojcw Soboru. List podawa pi powodw, dla ktrych czci Konstytucji duszpasterskiej oKociele wwiecie wspczesnym, dotyczce komunizmu, maestwa iwojny, byy wci niezadawalajce. List koczy si apelem ozoenie negatywnych gosw wobec caego projektu konstytucji, poniewa, jak orzekli autorzy pisma, nie mona si duej opiera na czciowych porozumieniach Wezwanie spotkao si jednak znikym odzewem. Rozdzia dotyczcy ateizmu otrzyma tylko sto trzydzieci jeden gosw negatywnych. Ten fakt nie wpyn jednak na pogldy ugrupowania isiedemdziesit pi negatywnych gosw, jakie zoono przeciw
Wojna ibro nuklearna
361
Konstytucji oKociele wwiecie wspczesnym wczasie ostatniego, formalnego gosowania wdniu 7 grudnia 1965 r., byo wynikiem niezmiennej postawy Midzynarodowego Ugrupowania Ojcw.
WOJNIE io broni nuklearnej mwiy art. 84 i85 projektu Konstytucji oKociele wwiecie wspczesnym, ktrego poprawiona wersja zostaa rozprowadzona wrd Ojcw Soboru 12 listopada 1965 roku, pod koniec Sesji Czwartej. Abp Philip M. Hannan zNowego Orleanu by bardzo niezadowolony zobydwu artykuw izaraz rozpocz przygotowywanie poprawek. Ostro krytykowa rozdzia dotyczcy wojny, twierdzc, e jest niedojrzay ipeen bdw. By te zdania, e jeli tekst zostanie opublikowany wobecnej formie, stanie si pomiewiskiem na wiatowej scenie politycznej iwojskowej. Arcybiskup mwi, e bdny jest art. 84, ktry stwierdza, e kade uycie broni nuklearnej jest absolutnie zabronione . Zpunktu widzenia arcybiskupa nie mogo dotyczy to broni, ktra posiada bardzo precyzyjnie okrelone pole raenia. Zdaniem mwcy, projekt rwnie myli si wmiejscu, wktrym stanowi, i uznawanie wojny za waciwy rodek dla przywracania naruszonych praw jest pozbawione sensu. Skoro inwazja wojskowa narusza prawa narodu ijedynym sposobem jej odparcia jest uycie broni wczasie wojny, oznacza to, e wojna jest waciwym iniezbdnym rodkiem przywrcenia naruszonych praw. Artyku ten wedug abpa Hannana by bdny rwnie z tego powodu, e potpia kraje za posiadanie broni nuklearnej, adalej bdnie stwierdza, e produkcja iposiadanie broni jdrowej staje si przyczyn wojny. To powody izamiary ruchw wojennych s niesprawiedliwe dowodzi arcybiskup a nie posiadanie broni nuklearnej, ktra waciwie kontrolowana moe broni przed niesprawiedliwoci iagresj. W opinii arcybiskupa ten sam artyku ignorowa fakt, e posiadanie broni jdrowej przez
362
niektre narody chroni due obszary wiata przed moliw agresj. Abp Hannan poda swoje uwagi Komisji Poczonej ju rok wczeniej, lecz jako opinia mniejszoci zostay one zignorowane. 22 listopada 1965 roku abp Hannan omwi zkard. Shehanem zBaltimore tre listu, ktry dotyczy artykuw 84 i85. Arcybiskup mia zamiar rozesa ten list do wszystkich Ojcw Soboru. Kard. Shehan spyta wwczas ostanowisko niemieckiej hierarchii kocielnej wtej sprawie, lecz abp Hannan nie mia adnych obaw. Wcigu paru nastpnych dni list podpisali: kardynaowie Spellman iShehan, arcybiskupi Waszyngtonu iMeksyku, Durbanu iParany, arcybiskup maronicki Tyru (Liban) ibiskup franciszkanin zTlalnepantla (Meksyk). 2 grudnia rozprowadzono wrd Ojcw najnowsz wersj dokumentu, zawierajc ostateczne poprawki, wprowadzone przez Komisj Poczon. Gosowanie zostao zapowiedziane na sobot, dwa dni pniej. Tego wieczora dwanacie zakonnic drukowao iskadao do kopert zaprojektowane przez abp. Hannana pismo oklne, skierowane do wszystkich Ojcw Soboru. Prac zakoczono ogodz. 1.00 wnocy. List wydrukowany by wwersji angielskiej, francuskiej, woskiej ihiszpaskiej. Koperty zaadresowano, podzielono wedug ulic zzaznaczeniem wersji jzykowej. Siostry, ktre wykonyway t prac, zatrudnione byy zwyczajowo przy tego rodzaju czynnociach wramach dziaa Soboru. 0 7.30 rano, 3 grudnia, sze samochodw zaczo rozwozi listy do rezydencji ponad dwch tysicy Ojcw. Siostry prowadziy jeden zsamochodw, aosiem innych sistr dostarczao listy pieszo do miejsc, gdzie nie mona byo parkowa. O godz. 16.30 praca bya skoczona. List abp. Hannana zachca Ojcw do skadania 4 grudnia negatywnych gosw na temat rozdziau owojnie ibroni nuklearnej. Sugerowa te, e caa konstytucja powinna zosta odrzucona, jeli bdy opisane wlicie nie zostan poprawione. Arcybiskup proponowa rwnie, aby wprzypadku odrzucenia przekaza konstytucj Synodowi Biskupw dla dokonania oceny, korekty izatwierdzenia.
363
Abp Hannan zgasza obiekcje zwaszcza do art. 80 (przed poprawkami 84), ktry to artyku stwierdza, e kady, kto posiada bro nuklearn, stwarza okazj do tragicznych zagroe, jak masowe niszczenie caych miast lub wielkich obszarw wiata wraz zzamieszkujc je ludnoci. Atakowa te brzmienie art. 81 (poprzednio 85), ktry owiadcza wprost, e zpowodu gromadzenia broni jdrowej przyczyny, dla ktrych moe zosta rozptana wojna, nie s eliminowane, lecz wzrastaj. W swoim licie abp Hannan podkrela to, oczym wypowiada si ju na forum zgromadzenia awic, przedstawiajc swj punkt widzenia, utrzymywa, e takie sformuowania nie bior pod uwag faktu, i posiadanie broni nuklearnej zabezpiecza wolno duej czci wiata. Autor by przekonany, e jest to rodzaj ochrony dla ludzkoci. Nielogiczne jest twierdzenie pisa abp Hannan e bro nuklearna powoduje wojny iniezgod. To tak, jakby powiedzie, e istnienie zakazw prawnych isi policyjnych prowokuje do popeniania przestpstw ipowstawania zamieszek wmiastach. List ostrzega, e wczenie sformuowa isposobu mylenia zawartego wartykuach 80 i81 zpewnoci nadwtli utrzymanie wolnoci ipokoju na wiecie. Zwraca te uwag, e artykuy te nie s zgodne zprzemwieniem Papiea Pawa VI, wygoszonym wONZ, kiedy to Ojciec w. podkreli prawo poszczeglnych krajw do samoobrony. Wedug abp. Hannana dla najwikszych narodw wiata nie ma bardziej odpowiedniego sposobu samoobrony ni posiadanie broni nuklearnej. W sobot 4 grudnia Ojcowie Soboru zostali poproszeni owskazanie, czy aprobuj poprawki Komisji Poczonej do rozdziaw owojnie ibroni nuklearnej. By to poranek peen pogosek inieporozumie. Rozesza si wie, e kard. Shehan podpisa list abp. Hannana omykowo, nie czytajc go i wbrew sugestiom petycji nie zamierza gosowa przeciw dokumentowi. Jakkolwiek pierwsza cz plotki nie bya prawdziwa, to istotnie kardyna zmieni swj pogld co do gosowania. Dwaj ksia, ktrzy asystowali abp. Hannanowi, podsunli mu myl, e jeli kilkuset Ojcw zoy tego ranka gosy negatywne, sy-
364
tuacja arcybiskupa bdzie bardzo korzystna i,wykorzystujc j, powinien uda si osobicie do Papiea, przedstawiajc mu niezadowolenie Ojcw zdokumentu, sugerujc jednoczenie, wjaki sposb tekst powinien by zmieniony, zanim wponiedziaek odbdzie si gosowanie nad ca konstytucj duszpastersk. Stao si jednak tak, e do poniedziaku nie ogoszono rezultatw gosowania, skd te brak byo dowodw na niezgod Ojcw icay plan upad. 4 grudnia powstao jeszcze jedno rdo zamieszania. Mwio si otym, e Pawe VI wysa telegram do kard. Spellmana, proszc go opowstrzymanie kampanii wszcztej przez abp. Hannana. W niedziel 5 grudnia Komisja Poczona opublikowaa list podpisany przez bp. Josepha Schrffera zEichsttt (Niemcy), przewodniczcego podkomisji odpowiedzialnej za rozdzia na temat wojny ibroni nuklearnej, oraz przez abp. Garrone, ktry wAuli Soborowej odczyta wimieniu Komisji sprawozdanie zpoprawek do dokumentu. W licie stwierdzano, e przyczyny podane w petycji podpisanej przez kard. Spellmana idziewiciu innych Ojcw Soboru, nawoujce do skadania negatywnych gosw przeciw czci dotyczcej wojny, nie s ju aktualne, poniewa byy oparte na bdnej interpretacji tekstu. List tumaczy, e zapewne abp Hannan dziaa pod wpywem mylnego wraenia, jakie mg odnie kady czytelnik, do ktrego konstytucja duszpasterska bya kierowana, i posiadanie broni nuklearnej jest potpione jako rzecz niemoralna. Odpierajc ten punkt widzenia, autorzy listu, bp Schrffer iabp Garrone, tumaczyli, e nigdzie wartykuach 80 i81 nie jest powiedziane, e bro nuklearn potpia si jako przedsiwzicie niemoralne. Sowa artykuu zostay pieczoowicie dobrane inaley je waciwie rozumie. Nie potpiano faktu, e wolno wobecnej sytuacji musi by zabezpieczana przez posiadanie igromadzenie broni nuklearnej. Sowa zawarte wart. 80 i81 zaprzeczay jedynie sensownoci wycigu zbroje jako bezpiecznej drogi do zachowania dugotrwaego pokoju. Nie stwierdzono wadnym miejscu, e sama bro jdrowa jest przyczyn wojen. List podkrela, e dokument nie
365
odmawia prawa, zawartego wcaym kontekcie, do obrony kraju przy pomocy siy przeciwko niesprawiedliwej agresji Do interpretacji przedstawionej wtym licie przez Komisj Poczon dodano oficjalny komentarz. Stwierdza on, e art. 81 ani nie zamierza potpi broni jdrowej woglnoci, ani te nie narzuca wymagania jednostronnego zniszczenia broni jdrowej. Te wypowiedzi, atake wspomnienie oprawie do samoobrony naley przypisa wgwnej mierze kampanii przeprowadzonej przez abp. Hannana. Pogosk na temat telegramu wysanego przez Papiea do kard. Spellmana ca niedziel powtarzano midzy Ojcami, zatem wieczorem zatelefonowaem do abp. Hannana, pytajc, czy to prawda. Rozmawiaem zkard. Spellmanem, aon nie poinformowa mnie o zmianie zdania usyszaem wodpowiedzi. Gdyby otrzyma taki telegram mwi dalej arcybiskup sdz, e bybym pierwsz osob, ktra by otym wiedziaa. Pnym wieczorem wniedziel kardynaowie Kurii Rzymskiej poinformowali niektrych biskupw, e zoono ponad czterysta gosw negatywnych przeciw rozdziaowi owojnie ibroni nuklearnej. Ci sami kardynaowie twierdzili, e kard. Cicognani prosi czonkw Kurii, aby odradzali Ojcom Soboru gosowanie w poniedziaek przeciwko projektowi konstytucji. Gosowanie nad caoci dokumentu odbyo si wponiedziaek, 6 grudnia. Zanim policzono gosy, podano do wiadomoci, e podczas sobotniego gosowania rozdzia owojnie ibroni jdrowej otrzyma czterysta osiemdziesit trzy gosy negatywne. Uznajc swoj porak, ci sami Ojcowie, ktrzy gosowali wsobot przeciwko czci dotyczcej wojny, wponiedziaek przyjli Konstytucj duszpastersk oKociele wwiecie wspczesnym w caoci. Ostatecznie tekst zaakceptowano stosunkiem gosw 2111 do 251. Podczas gdy Ojcowie Soboru opuszczali Bazylik w. Piotra, czekaem przy wyjciu dla kardynaw. Kiedy kard. Spellman wsiada do samochodu, podszedem do jego sekretarza izapytaem: Czy to prawda, e Jego Eminencja otrzyma telegram od Papiea zpro-
366
b, aby nie popiera dziaa abp. Hannana? Bez chwili wahania sekretarz odpowiedzia: Nie, to absolutna nieprawda. Kilka godzin pniej ukaza si LOsservatore Romano, z ktrego mona si byo dowiedzie, i Papie Pawe VI zaakceptowa tre caej Konstytucji duszpasterskiej oKociele wwiecie wspczesnym oraz e ostateczne gosowanie oraz ogoszenie wanoci konstytucji odbdzie si podczas sesji publicznej nastpnego dnia, to jest 7 grudnia 1965 roku.
yczeniem Pawa VI byo, aby przed zakoczeniem obrad Soboru Watykaskiego II celebrowa naboestwo wieczorne, powicone modlitwie ojedno chrzecijan. Wnaboestwie mieli wzi udzia Ojcowie Soboru oraz delegowani obserwatorzy. Zdecydowano, e modlitwy odbd si wsobot, 4 grudnia 1965 roku wBazylice w. Pawa za Murami. Ojciec wity sam prowadzi naboestwo. Odpiewano psalm, anastpnie fragmenty zPisma witego czytali kolejno: Francuz katolik, Amerykanin metodysta iGrek zKocioa prawosawnego. W swojej homilii Ojciec w. powiedzia: Rozstanie zwami zasmuca nas istwarza poczucie osamotnienia, ktrego nie dowiadczalimy przed rozpoczciem Soboru. Zawsze chcielibymy widzie was przy sobie. Nastpnie sprawowano mody przy grobie w. Pawa, apniej Papie przyjmowa delegatwobserwatorw. Audiencja odbywaa si wprzylegajcym do Bazyliki klasztorze oo. benedyktynw wtym samym miejscu, gdzie poprzednik Pawa VI, Jan XXIII, po raz pierwszy wyjawi swj zamiar zwoania Soboru. Dr John Moorman, przewodniczcy delegacji Kocioa Anglikaskiego, przemwi do Ojca witego wimieniu zgromadzonych delegatw igoci, ktrych ilo wzrosa wczasie Sesji Czwartej do stu trzech osb. Ani razu wcigu tych czterech lat powiedzia nie doznalimy adnej obrazy. Przeciwnie, dawano nam odczu, e nasza obecno przyczynia si do sukcesu Soboru w jego misji
ZCZEGLNYM
Zaproszenie do odkrywania Boga na nowo
Z a p r o s z e n i e d o o d k r y w a n i a B o g a n a n o w o 367
dokonywania przeomowych reform. Nastpnie dr Moorman doda: Wierzymy, e dni wzajemnych obaw, sztywnego wyobcowania iaroganckiej zarozumiaoci miny bezpowrotnie. Droga do jednoci bdzie duga itrudna, lecz chcielibymy, aby Wasza witobliwo wiedzia, e towarzyszy bdzie Waszej witobliwoci wicej ni obecnych tu sto osb, ktre, gdy rozjad si po wiecie, bd staraysi przenie do swoich Kociow ducha przyjani itolerancji, ktrego zaznay tutaj, wBazylice w. Piotra. Nasza praca obserwatorw nie jest jeszcze zakoczona. Chciabym, aby myla onas, drogi Ojcze wity, jako oswoich wysannikach, ktrzy wyrusz wwiat swoimi drogami. Papie wodpowiedzi na te sowa wyrazi sw rado ipocieszenie, jakie mu przyniosy: Sowa te day nam nadziej powiedzia e jeli Bg pozwoli, spotkamy si znw. Anasze spotkania zawsze bd wChrystusie, wnaszym Panu. Na pamitk Soboru Ojciec w. podarowa kademu zobecnych maleki dzwoneczek zbrzu iwiadectwo uczestnictwa wSoborze, napisane po acinie. Kard. Bea przedstawi Papieowi kadego zobserwatorw Soboru oraz goci, po czym Pawe VI powrci do Watykanu. W poniedziaek, 6 grudnia, kady zOjcw Soboru otrzyma od Pawa VI prosty, zoty piercie, symbolizujcy cis, serdeczn wi pomidzy Papieem aJego biskupami. Kady zOjcw otrzyma rwnie sporzdzone po acinie wiadectwo, potwierdzajce uczestnictwo wSoborze. Tego samego poranka Sekretarz Generalny odczyta bull wydan przez Papiea Pawa VI, ogaszajc nadzwyczajny Jubileusz majcy trwa od 1 I 1966 do 29 V 1966 (do Uroczystoci Zesania Ducha witego). Nastpnie Sekretarz Generalny po acinie wyrazi swoje osobiste podzikowanie Ojcom Soboru za wspprac, jakiej dowiadcza. Kard. Suenens, ktry tego dnia by moderatorem, rwnie podzikowa Ojcom rnych stopni, przedstawicielom Kocioa, ktrzy wjakikolwiek sposb przyczynili si do organizacji iprowadzenia licznych spotka. Kiedy pado nazwisko abp. Feliciego, rozlegy si wielkie, dugie brawa. Bardziej ni inni hierarchowie Ko-
368
cioa, Sekretarz Generalny zdoby sobie serca Ojcw Soboru. Oprcz ogromu pracy administracyjnej, ktra spoczywaa na jego barkach, jego wiedza iaciskie wersety co raz oywiay spotkania soborowe, aojego bystroci czsto mwio si wkrgach soborowych. Tego te dnia LOsservatore Romano opublikowa dugo oczekiwany dekret Pawa VI, dotyczcy reorganizacji Kurii Rzymskiej. Bez wtpienia czytano wdekrecie reorganizacja powinna si zacz od Kongregacji witego Oficjum, poniewa jej powierzona jest najwaniejsza cz pracy, amianowicie wszystko, co dotyczy doktryny wiary imoralnoci, atake inne sprawy zwizane zt doktryn. Zmianie ulega rwnie nazwa Kongregacji obecnie bya to wita Kongregacja Nauki Wiary. Podano wdekrecie take inne zmiany, wtym zniesienie specjalnej sekcji kongregacji, ktra zajmowaa si cenzur ksiek. 7 grudnia, wczasie sesji publicznej, Ojciec wity wygosi dugie przemwienie. Papie powiedzia, e by moe nigdy przedtem tak bardzo, jak przy tej okazji, Koci nie odczuwa potrzeby, aby lepiej pozna, zrozumie izbada problemy spoeczestwa oraz suy iewangelizowa spoeczno, wktrej yje Bdy zostay potpione, poniewa mio bliniego wymaga tego nie mniej, ni czynw prawdy. Lecz dla samej osoby ludzkiej potrzebne jest jedynie ostrzeenie, szacunek imio. Ostateczne, religijne znaczenie Soboru powiedzia Papie mona podsumowa jako yczliwe naleganie iprzyjacielskie zaproszenie do ponownego odkrywania Boga wbraterskiej mioci. Tego samego ranka, podczas piset pidziesitego czwartego iostatniego gosowania, 2309 gosami przy 75 przeciwnych zatwierdzono Konstytucj duszpastersk oKociele wwiecie wspczesnym. Wten sposb zaaprobowano iogoszono jako obowizujcy ostatni, szesnasty dokument Soboru Watykaskiego II. Tego ranka zatwierdzono te Deklaracj owolnoci religijnej, Dekret odziaalnoci misyjnej Kocioa oraz Dekret oposudze iyciu kapanw. Ceremonia zamykajca Sobr odbya si dnia nastpnego, to jest 8 grudnia 1965 roku. Na frontowych schodach, wiodcych
do Bazyliki w. Piotra, zamontowano na t specjaln okazj platform, umieszczono siedzenia. Trwajc trzy godziny Msz w. celebrowa wycznie Ojciec wity. Po Mszy w. Papie przekaza na rzecz instytucji charytatywnych Palestyny, Argentyny, Indii, Pakistanu iKambody sum ogem dziewidziesiciu tysicy dolarw. Nastpnie Pawe VI powici kamie wgielny pod budow kocioa wRzymie, ktry na pamitk Soboru Watykaskiego II otrzyma imi Maryi, Matki Kocioa. Kard. Joseph Cardijn, ktry w1925 roku zaoy wBelgii Ruch Chrzecijaskiej Modziey Pracujcej, proponowa wczasie Sesji Czwartej wczenie do Konstytucji duszpasterskiej oKociele wwiecie wspczesnym osobnego paragrafu, dotyczcego modziey, odrbnego orobotnikach ijeszcze innego, mwicego oludnoci krajw rozwijajcych si. Jeszcze wczeniej, bo 4 stycznia 1964 roku, bp Hengsbach zEssen stwierdzi wwywiadzie udzielonym miesicznikowi America, e byoby bardzo istotn rzecz, aby podstawowe rezultaty prac Soboru skomasowa wczterech czy piciu przesaniach. Jedno ztych przesa owiadczy biskup powinno zosta skierowane do sfer rzdzcych, na ktrych spoczywa najwysza odpowiedzialno za losy ludzkoci. Inicjatywy tych dwch Ojcw Soboru doczekay si czciowego spenienia wpostaci serii przesa, dokonanych wdniu zamknicia Soboru. Pierwsze znich, odczytane osobicie przez Pawa VI, skierowane byo do wszystkich Ojcw. Wybia godzina naszego rozstania, rozejcia si mwi Ojciec wity. Za chwil opucicie zgromadzenie soborowe iudacie si do ludzi, aby zanie im dobr nowin Ewangelii Chrystusa, atake nowiny oodnowie Kocioa, nad ktrym to dzieem pracowalicie cztery lata. Po tym owiadczeniu siedmiu Ojcw Soboru podeszo do mikrofonu iodczytao przesania, skierowane do rzdzcych narodami, do intelektualistw, do robotnikw, do artystw, do kobiet, do modziey oraz do ludzi chorych ibiednych. Po przeczytaniu kadego znich przedstawiciel grupy, do ktrej przesanie byo skierowane, podchodzi do papieskiego tronu, aby odebra pamitkowy tekst. Przesanie do tych, ktrzy
370
s biedni, chorzy oraz do wszystkich, ktrzy cierpi, odebra zrk Ojca witego niewidomy mczyzna, Francesco Politi, prowadzony po schodach przez swego psaprzewodnika. Podczas ceremonii poegnalnej po prawej rce Papiea siedzia kard. Ottaviani. Na samym pocztku Soboru sam nazwa siebie psem acuchowym, ze wzgldu na swoj odpowiedzialno, dotyczc pilnowania zasad wiary. Zadanie kardynaa byo teraz jeszcze wiksze. Oprcz starych praw wiary musia rwnie strzec tych, ktre odnowi lub ustali Sobr. Gdy patrzy wstecz, z pewnoci nie mg zapomnie niechtnego stosunku prasy do jego osoby, gromw, ktre stale gromadziy si wok jego gowy. Byy jednak i janiejsze momenty, jak pewien dzie na pocztku padziernika wczasie Sesji Czwartej, kiedy to gono idugo oklaskiwano jego sowa. Sowa te brzmiay nastpujco: Spord wszystkich narodw wiata powinna zosta utworzona wiatowa Republika, wktrej nie byoby konfliktw, wystpujcych midzy narodami. Zamiast tego cay wiat cieszyby si pokojem Take obok Papiea siedzieli czterej kardynaowiemoderatorzy. Kady znich prowadzi zebranie soborowe rednio trzydzieci cztery razy. Wczasie owych posiedze byli tacy, ktrzy uwaali, e ich tryb pracy jest zbyt szybki itacy, ktrzy mieli absolutnie przeciwne zdanie. Zdarzay si te osoby, ktre podejrzeway moderatorw ostronniczo, wykorzystywanie wasnego autorytetu do popierania swego prywatnego punktu widzenia. Funkcja moderatorw nie naleaa do zada prostych, lecz gdyby nie oni, gdyby nie ich determinacja, aby posuwa sprawy do przodu, Sobr Watykaski II nie mgby si tego dnia zakoczy. Prawie nikt wrd wielkiego zgromadzenia Ojcw, poza Papieem, nie mia wikszego wpywu na uchwalanie dokumentw soborowych ni kard. Frings. Oprcz faktu, i prowadzi oraz inspirowa dziaanie wielu organizacji, trzeba stwierdzi jasno, e oglna efektywno prac Soboru wduym stopniu opieraa si na nim. Kardyna w duym stopniu polega na teologu o. Rahnerze, ale pod koniec Soboru sta si bardziej ostrony wstosunku do jego pogl-
dw. Take ks. Ratzinger, osobisty teolog kard. Fringsa, awczeniej ucze o. Rahnera, zdawa si wczasie Soboru bezkrytycznie popiera pogldy swego dawnego nauczyciela. Stopniowo jednak wrnych kwestiach zaczo dochodzi do kontrowersji. Ks. Ratzinger stwierdzi, e po Soborze zacznie zajmowa swe wasne stanowisko. Na koniec Papie Pawe VI przedstawi abp. Feliciego, ktry mia wygosi wimieniu Ojca witego krtk formu zamknicia Soboru. Fotografowie uwiecznili na zdjciach promienny umiech, ktry rozwietli wtym momencie twarz Gowy Kocioa rzymskokatolickiego. Wszdzie widoczne byy zy wzruszenia. Abp Felici podszed do mikrofonu po lewej stronie Papiea, zwracajc si twarz do Ojcw Soboru ido tumu zgromadzonego na placu w. Piotra, po czym odczyta nastpujcy dokument: Drugi Watykaski Sobr Ekumeniczny, zwoany wDuchu witym ipod patronatem Bogosawionej Dziewicy Maryi, ktr ogosilimy Matk Kocioa, atake pod opiek w. Jzefa, Jej chwalebnego Maonka oraz witych Apostow Piotra iPawa, naley zaliczy bez wtpienia do najwikszych wydarze wyciu Kocioa Uwaamy ponadto, e wszystko, co zostao ustanowione przez Sobr, powinno by przestrzegane przez wiernych, ku chwale Boga, dla godnoci Kocioa oraz dla dobra ipokoju wszystkich ludzi. Wracajc pniej do tej chwili, abp Felici mwi, e wjego pamici zostao wiele wspomnie. Widzia Pawa VI pord wielkiego zgromadzenia ludzi, radosnego zpowodu udanego zakoczenia Soboru, ogaszajcego zamknicie tego wydarzenia. Widziaem te Jana XXIII, inspiratora idei soborowej icaego przedsiwzicia; umiechnitego ibogosawicego zniebios. Po odczytaniu formuy koczcej Sobr Papie Pawe VI powsta zmiejsca iudzieli swego bogosawiestwa Ojcom izgromadzonemu Ludowi. Wyrzucajc wysoko wgr swe ramiona, woa: W Imi Pana naszego, Jezusa Chrystusa, idcie wpokoju! Sobr zosta zamknity, aOjcowie powstali rwnie zmiejsc, bijc brawo ipozdrawiajc radonie wszystkich dookoa. Wwczas wBazylice w. Piotra odezway si dzwony.
372
Soboru ipracami przygotowawczymi, wyniosy 7 250 000 dolarw Liczba Ojcw zrnych czci wiata, ktrzy uczestniczyli wczterech sesjach, trwajcych cznie dwiecie osiemdziesit jeden dni, signa 2860 osb. redni koszt utrzymania wynis 2350 dolarw (dziennie 9). Koszty te jednak nie odzwierciedlay wydatkw poniesionych osobicie przez Ojcw Soboru. 67% z nich opacio wcaoci koszty swych podry, a53% zapacio za swoje zakwaterowanie. Zcaoci wydatkw Watykanu 33% zuyto na koszty mieszkania, 30% na koszty podry, 9% na wyposaenie Auli Soborowej, 8% na obsug komputerow, Soborowe Biuro Prasowe, sprawy druku dokumentw imateriaw pomocniczych oraz telefony. 20% stanowiy koszty pozostae. Choroba, podeszy wiek irestrykcje rzdowe nie pozwoliy 274 Ojcom na wzicie udziau wobradach. Pomidzy otwarciem izamkniciem Soboru zmaro 253 Ojcw iprzybyo 296 nowych. Z98 kardynaw, ktrzy przyjechali do Rzymu, 11 zmaro przed kocem Soboru. Jedynym kardynaem, ktry nie mg wzi udziau wSoborze, by kard. Josef Mindszenty zWgier. redni wiek Ojcw wynosi 60 lat. 2/3 uczestnikw naleao do duchowiestwa wieckiego, reszt stanowili czonkowie zgromadze zakonnych. Sekretariat Generalny, oceniany przez Pawa VI jako modelowy, czyli godny naladowania, doprowadzi do perfekcji usugi Kurii Rzymskiej, wprowadzajc np. nowoczesne techniki przepywu izapisu informacji wcelu zachowania kompletnego, teologicznego, organizacyjnego iadministracyjnego zapisu Soboru. W200 grubych tomach zawarte zostay nazwiska Ojcw, ktrzy brali udzia we wszystkich 544 gosowaniach, z informacj o oddawanych gosach. Przez wykonanie fotokopii caa dokumentacja Soboru zostaa powielona kilka razy, tak, aby moga by dostpna wkilku miej-
Dodatek
AKOWITE koszty, jakie ponis Watykan wzwizku ztrwaniem
Dodatek
373
scach. Jednake trzeba upywu czasu przynajmniej jednego pokolenia, aby archiwum mogo by udostpnione ogowi. Oprcz posiadania wszystkich dokumentw wpostaci zebranych tomw, archiwum zawierao te zapisy 168 kongregacji generalnych, utrwalone na magnetofonie wpostaci 712 szpul tamy. Wysuchanie caoci nagrania wyniosoby 542 godziny. Pracami nad zapisem tych nagra iprzetumaczeniem wszystkich dokumentw soborowych na 14 jzykw wiata kierowa msgr. Emilio Governatori, naczelny archiwista Soboru Watykaskiego II. Byo to jedno zzada najbardziej pracochonnych. 3 stycznia 1966 roku Papie Pawe VI powoa do ycia Listem Apostolskim pi Komisji Posoborowych. Stworzenie takich komisji sugerowali ju wczeniej Ojcowie skupieni wramach przymierza europejskiego iprzymierza wiatowego, obawiajc si, e postpowe przedsiwzicia podjte przez Sobr mog zosta zastopowane przez konserwatywn cz byych uczestnikw zgromadzenia. Do zada Komisji abyy to Komisje do spraw zakonw, misji, wychowania chrzecijaskiego, apostolstwa wieckich oraz biskupw izarzdzania diecezjami naleao opracowanie instrukcji, ktre okrelay sposb wprowadzenia wycie uchwalonych dokumentw. Komisje te nie miay uprawnie ustawodawczych, lecz jedynie interpretacyjne. Przygotowane instrukcje musiay odpowiada cile duchowi dokumentw oraz ich znaczeniu, zatwierdzonemu przez Sobr. Po opublikowaniu instrukcji wszystkie Komisje Posoborowe miay zosta automatycznie rozwizane.
Indeks
A
Aborcja, 349, 352; Acta Apostolicae Sedis, 180; Adsumus, 139; Adveniat, 66, 333; Agagianian, Gregorio, kard., 92, 94, 101, 102, 248, 251, 253, 254, 346; Akcja Katolicka, 241; Aleksy, patriarcha, 155; Alfrink, Bernard, kard., 26, 32, 57, 71, 94, 97, 142, 200, 246, 250, 252; Alvarez, 237; Alvim, Pereira, abp, 123; Amerykaski Komitet ydowski, 214; Amici, Giuseppe, abp, 327; Amissah, John, abp, 249; Anastasio, od Raca w., o., 281, 282; Ancel, Alfred, bp, 60, 68, 198, 201, 267; Andrzej, w., 237; Anglikaski Koci, 152, 154, 160; Annuario Pontificio, 259, 263; Antoniutti, Ildebrando, kard., 278; Antysemityzm, 220; Arriba y Castro, Benjamin, kard., 116, 161; Asumpcjonici, zgromadzenie, 247; Ateizm, 105, 205, 216, 272, 353, 354, 357, 359, 360; Atenagoras I, patriarcha, 154, 155, 156, 262, 263; Augustyn, w., 199, 228; Australijska Rada Kociow, 154; Avvenire dItalia, L, 357;
B
Bacci, Antonio, kard., 31, 67, 70, 123; Bafile, Corrado, kard., 333; Baldassarri, Salvatore, abp, 245; Bali, Carolus, o., 117, 195, 200, 201, 312; Balzan. Zob. Pokojowa Nagroda Balzana;
376
Index
Barbetta, Giulio, bp, 71; Barros Camara, Jaime de, kard., 280; Batanian, Ignace Pierre XVI, patriarcha, 143; Baum, Gregory, o., 146; Bea, Augustin, kard., 10, 57, 62, 65, 70, 84, 94, 134, 153, 154, 155, 156, 158, 159, 162, 197, 204, 205, 206, 207, 212, 213, 215, 219, 220, 223, 231, 232, 233, 250, 271, 310, 313, 315, 316, 326, 367; Bekkers, Willem, bp, 24; Bekkum, Willem van, bp, 40,41,42,92; Benedykt XIV, papie, 199; Benedykt XV, papie, 199; Benedyktyni, zakon, 99, 116, 128, 225, 278, 319, 366; Beran, Josef, kard., 354; Bertrams, Wilhelm, o. SJ, 302; Bertrand, Guy, o., 55; Betti, o., 225, 299; Biuro Prasowe Soboru, 26, 33, 34, 35, 37, 38, 52, 355, 372; Blanchet, mile, abp, 329; Blomjous, Joseph, bp, 16, 267; Bogosawiona Dziewica Maryja, 113, 115, 116, 117, 119, 195, 196, 197, 199, 200, 201, 312, 313, 371; Bolgeni, Giovanni, o., 298; Bolte, Adolf, bp, 333; Borowoj, Witali, archirej, 159, 160, 258; Bramanizm, 89; Bro nuklearna, 361, 363, 364; Browne, Michael, kard., 67, 138, 147, 148, 190, 211, 239; Buckley, Jzef, o., 283, 284; Buddyzm, 89, 91, 221, 222; Bueno y Monreal, Jos, kard., 210, 222, 329; Bugnini, Annibale, ks. CM, 180, 181; Butler, Christopher, opat, 116, 117, 225, 227;
C
Capovilla, Loris, msgr, 189; Caprile, Giovanni, o. SJ, 235; Carbone, Vincenzo, msgr, 23; Cardijn, Joseph, kard., 369; Carew, William, msgr, 217, 218; Carli, Luigi, bp, 70, 110, 111, 139, 190, 306, 307, 318, 319, 320, 321, 355, 356; Carroll, James, bp, 283; Casimirri, Luciano, dr, 85, 87; Castn Lacoma, Laureano, bp, 200; Castellino, o., 225; Casti Connubii, 351; Catholic Reporter, 170; Cekada, Smiljan, bp, 211; Celibat, 120, 122, 123, 124, 339, 340, 341, 342, 343, 344, 345; Cento, Fernando, kard., 266, 273; Centrum Badawcze w. Jzefa (Viterbo), 55; Cerfaux, o., 225; Cerulariusz, Micha, patriarcha, 261; Charu, Andr, bp, 225, 271, 283, 284; Cheikho, Paul II, patriarcha, 139; Chrystus. Zob. Jezus Chrystus; Ciao Chrystusa, 194; Cicognani, Amleto, kard., 34, 65, 66, 67, 72, 84, 86, 87, 181, 232, 233, 273, 320, 353, 365; Cicognani, Gaetano, kard., 180, 181;
Index
Cody, John Patrick, abp, 37; Cogley, John, 170; Colombo, Carlo, bp, 211, 212, 225; Colombo, Giovanni, abp, 289; Commonweal", 170; Compagnone, Enrico, bp, 131, 132, 226; Confalonieri, Carlo, kard., 32, 72; Congar, Yves, o. OP, 6, 112, 225, 315, 332; Conway, William, abp, 272, 346; Corpus Christi. Zob. Ciao Chrystusa; Correa Len, Pablo, bp, 143; Corriere della Sera", 357; Council Digest", 194; Croix, La, 37; Cousineau, Albert, bp, 54; Cullmann, Oscar, prof., 156, 157, 158, 201, 202; Cushing, Richard, kard., 94, 191, 208; Czarny Tydzie, 304, 309, 312, 314, 315, 318;
377
D
Daem, Jules, bp, 221; Danielou, Jean, o., SJ, 170; Dante, Enrico, abp, 31; Dante, w. poeta, 350, 357; Dayez, Godefroi, opat, 128; Ddungu, Hadrianus, bp, 329; De Bazuin, 314; De Castro Mayer, Antonio, bp, 47, 48; De Smedt, Emile, bp, 60, 70, 71, 108, 205, 206, 207, 250, 305, 308; Dearden, John, abp, 347; Deklaracja o stosunku Kocioa do religii niechrzecijaskich, 232; Deklaracja o wolnoci religijnej, 304, 310, 319, 323, 325; Deklaracja o wychowaniu chrzecijaskim, 295; Dekret: o apostolstwie wieckich, 241; o dziaalnoci misyjnej Kocioa, 368; o ekumenizmie, 304; o formacji kapaskiej, 292; o odnowie ycia zakonnego, ; o pasterskich zadaniach biskupw w Kociele, 338; o posudze i yciu kapanw, 341, 345; o przystosowanej odnowie ycia zakonnego, 279, 288; o rodkach spoecznego przekazu, 172; o Wschodnich Kocioach katolickich, 254, 261; Delegaci-obserwatorzy, 104, 156, 158, 159, 366; Dell Acqua, Angelo, abp, 179; DErcole, o., 299; Dhanis, o., 299; Diakonat, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 125, 126, 339, 342; Dibelius, bp, 115; Dionizy I, patriarcha, 262; Djajasepoetra, Adrianus, abp, 349; Documentum nostrum: I, II, III, 247, 249; Dodewaard, Jan van, bp, 77, 225; Doi Tatsuo, Peter, kard., 215; Dominikanie, zakon, 153, 211, 278; Dpfner, Julius, kard., 16, 59, 72, 77, 96, 97, 100, 101, 104, 111, 121, 133, 135, 136, 137, 149, 186, 187, 197, 224, 225, 226, 270, 275, 276, 277, 278, 281, 283, 284, 285, 286, 287, 289, 308, 321, 322, 327, 332, 333, 345, 346; Doumith, Michael, bp, 71, 259, 260; Drzazga, Jzef, bp, 288, 289; DSouza, Eugene, abp, 42, 140, 148, 149, 239, 240, 334; Duschak, William, bp, 44, 45, 46; Dainizm, 89;
378
Index
E
Ecclesiam suam, 222; Edukacja, 28, 133, 239, 289, 292, 293, 294, 330, 337, 338; Ekumenizm, 38, 58, 60, 61, 65, 66, 68, 70, 74, 78, 84, 89, 91, 101, 109, 110, 113, 117, 119, 152, 153, 156, 157, 158, 160, 161, 162, 163, 168, 185, 187, 199, 202, 204, 205, 206, 207, 209, 214, 215, 216, 217, 218, 220, 228, 258, 260, 293, 304, 305, 309, 310, 311, 315, 319; Elchinger, Leon, bp, 77, 293, 328; Ercole, Mauro, in., 191, 192; Etiopski Koci, 156; Eucharystia. Zob. Liturgia; Eudyci, zgromadzenie, 278; Eugeniusz IV, papie, 257; Europejska Koalicja. Zob. Europejskie Przymierze; Europejskie Przymierze, 14, 18, 165, 373; Ewangelicki Koci, 115; Eynde, van den, o., 225; Ezechiel, 252;
F
Farhat, Edmund, o., 94, 217, 218; Fatimska Pani, 313; Felici, Pericle, abp, 15, 19, 20, 21, 22, 23, 36, 62, 64, 84, 86, 87, 100, 101, 135, 172, 179, 180, 181, 246, 257, 258, 367, 371; Fernandes, Angelo, abp, 239, 330; Fernandz, Aniceto, o., 211; Figaro", Le, 258; Fisher, abp, dr, 154; Florit, Ermenegildo, kard., 225, 226, 230, 231, 233, 299; Franciszkanie, zakon, 136, 137, 278, 337, 362; Frani, Franjo, bp, 134, 226; Frings, Joseph, kard., 10, 14, 15, 17, 26, 27, 28, 32, 50, 57, 62, 66, 94, 96, 97, 98, 99, 115, 116, 147, 150, 190, 194, 200, 201, 221, 250, 251, 252, 328, 332, 370, 371;
G
Gagnebet, o., 225, 299; Gantin, Bernardin, abp, 42; Garcia y Garcia de Castro, Rafael, abp, 199; Gargitter, Giuseppe, bp, 139, 140; Garofalo, Salvatore, msgr., 57, 225; Garrone, Gabriel, abp, 116, 291, 292, 326, 331, 359, 360, 364; Gasbarri, Primo, bp, 203; Gauthier, Roland, o., 55; Gaviola, Mariano, bp, 330; Gawlina, Jzef, abp, 199; Gay, Jean, bp, 124; Ghattas, Isaac, abp, 254, 255, 259; Gilroy, Norman, kard., 59, 94, 346; Giornale dItalia", Il, 355, 357; Giorno", Il, 357; Glorieux, Achille, msgr., 268, 358; Goldie, Rosemary, 237, 238; Gomes dos Santos, Fernando, abp, 245; Goncalves Cerejeira, Manuel, kard., 36;
Index
Gori, Alberto, patriarcha, 195; Governatori, Emilio, msgr., 373; Gracias, Valerian, kard., 70, 94, 329; Grecki Patriarchat, 156; Grecko-Malchicki Koci, 255, 257; Gregoriaski chora, 175; Grillmeier, Aloys, o. SJ, 98, 113, 224, 225; Grotti, Giocondo, bp, 118, 119; Guano, Emilio, bp, 267, 268; Guilly, Richard Lester, bp SJ, 137, 283; Guitton, Jean, prof., 236;
379
H
Hallinan, Paul, abp, 79, 80, 81, 82, 188; Hampe, protestancki autorytet, 115; Hannan, Philip M., abp, 361, 362, 363, 364, 365, 366; Hring, Bernard, o. CSSR, 170, 267, 268; Heenan, John C., abp, 154, 162, 188, 221, 270, 271, 346; Helveticus. Zob. Svidercoschi, Gian Franco; Hengsbach, Franz, bp, 184, 185, 238, 241, 242, 267, 369; Henrquez Jimnez, Luz, bp, 293, 294, 299; Hervs y Benet, Juan, bp, 197, 198, 348; Heston, Edward, o., 55; Heuschen, Joseph, bp, 225, 299; Hinduizm, 89, 90, 221, 222; Hoeck, Johannes, opat, 99; Hffner, Joseph, bp, 330; Humbert, kard., 262; Hurley, Denis, abp, 290; Hussein, krl, 217; Huyghe, Grard, bp, 277, 284, 286;
I
Innocenty III, papie, 109; Instanter, instantius, instantissime", 307; Instytut Biblijny, Rzym, 344; Instytut Katolicki, Pary, 329; Ireneusz, w., 199; Islam, 89, 212, 216, 217, 218, 220, 222; Ite, missa est, 44;
J
Jaeger, Lorenz, abp, 221; Jan, w., 160; Jan XXIII, papie, 11, 12, 13, 17, 19, 20, 21, 22, 24, 26, 33, 35, 48, 49, 54, 55, 56, 60, 61, 63, 64, 71, 72, 73, 77, 78, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 91, 93, 97, 99, 101, 102, 120, 131, 152, 153, 154, 156, 181, 187, 189, 194, 199, 202, 212, 213, 224, 232, 236, 255, 257, 258, 264, 265, 266, 277, 312, 324, 343, 359, 366, 371; Jelmini, Angelo, bp, 216; Jezuici, zakon, 56, 58, 92, 153, 192, 282, 283, 298, 337; Jezus Chrystus, 30, 61, 67, 70, 106, 107, 109, 110, 118, 119, 132, 133, 142, 148, 152, 153, 161, 163, 168, 194, 196, 197, 201, 205, 210, 214, 215, 219, 220, 221, 233, 236, 239, 262, 264, 280, 283, 286, 289, 296, 311, 315, 316, 327, 328, 331, 340, 341, 343, 345, 367, 369, 371;
380
Index
Jzyk liturgii, 27; Jozafat, w., 160; Jzef II, patriarcha, 257; Jzef, w., 54, 55, 56, 371; Judaizm, ydzi, 89, 207, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 218, 219, 221, 222; Juwenalis, poeta, 6;
K
Kaiser, Robert, 38, 39, 170; Kamilianie, zgromadzenie, 330; Kanadyjskie Kolegium Papieskie, 207; Kardynaowie Moderatorzy, 102, 117, 118, 135, 144, 146, 148, 163, 164, 169, 172, 190, 200, 206, 207, 216, 231, 240, 242, 243, 244, 246, 249, 251, 252, 269, 273, 285, 287, 300, 302, 306, 322, 323, 346, 356, 370; Karmelici, zakon, 131, 278, 281, 282, 337; Karol, w., 193; Katedra Patriarchalna w Fanarze, 263; Katholische Nachrichten Agentur, 190, 221; Katolicka Agencja Informacyjna. Zob. Katholische Nachrichten Agentur; Keegan, Patrick, 240, 241; Kmrer, Jorge, bp, 123, 342; Kennedy, John F., 160; Kerrigan, o., 225; Kolegialno, 78, 106, 107, 110, 142, 144, 147, 148, 160, 161, 295, 296, 297, 298, 299, 300, 301, 303, 304, 311, 314, 315; Kolegium Biskupie, 108, 109, 110, 141, 142, 145, 148, 149, 271, 295, 296, 316, 352; Kolegium dell Anima, 103; Kolegium Rzymskiej Roty ds. Prawa Kanonicznego, 23; Komisja ds. Apostolstwa Laikatu, 167, 185, 238, 241, 266, 326, 358; Komisja ds. Biskupw, 338; Komisja ds. Dyscypliny, 184, 341; Komisja ds. Jednoci Chrzecijan, 232; Komisja ds. Kontroli Narodzin, 346, 347, 349, 352; Komisja ds. Kociow Wschodnich, 65, 84, 99, 184, 261; Komisja ds. Mediw, 169; Komisja ds. Misji, 89, 185, 248, 249, 253, 333, 335; Komisja ds. Reorganizacji, 334, 335; Komisja ds. Rewizji, 23, 62, 84; Komisja ds. Sakramentw, 185; Komisja ds. Soboru, 19, 22; Komisja ds. Studiw Biblijnych, 297, 298; Komisja ds. Studiw i Seminariw, 185; Komisja ds. Zakonnych, 16, 131, 132, 185, 238, 274, 275, 276, 277, 278, 284; Komisja Koordynacyjna, 72, 77, 78, 83, 84, 85, 96, 100, 101, 102, 104, 112, 117, 126, 127, 129, 130, 131, 145, 163, 171, 184, 185, 186, 187, 203, 204, 213, 224, 225, 238, 244, 246, 248, 249, 265, 266, 269, 273, 275, 276, 277, 278, 279, 312, 326, 332, 333; Komisja Liturgiczna, 18, 27, 31, 79, 80, 81, 175, 176, 179, 180, 181; Komisja Misyjna, 18, 104, 248, 251, 252, 253, 332, 333, 334; Komisja Poczona, 84, 131, 224, 232, 266, 267, 268, 269, 273, 326, 331, 350, 351, 352, 355, 356, 357, 358, 359, 360, 362, 363, 364, 365; Komisja Przygotowawcza, 19, 20, 22, 23, 26, 27, 28, 32, 33, 34, 56, 57, 59, 60, 61, 65, 67, 69, 131, 204, 212, 266, 275; Komisja Teologiczna, 16, 18, 31, 56, 57, 59, 62, 65, 66, 67, 69, 71, 77, 78, 84, 98, 106, 115, 117, 118, 120, 126, 127, 130, 131, 138, 145, 146, 147, 148, 149, 166, 195, 199, 201, 204, 205, 224, 225, 226, 227, 228, 229, 230, 231, 232, 233, 234, 266, 296, 297, 298, 299, 300, 301, 302, 303, 304, 308, 312, 314, 316, 326; Komisja Wykonawcza do Konstytucji o liturgii witej, 180; Komunizm, 155, 211, 353, 354, 355, 356, 357, 358, 359, 360;
Index
381
Koncelebracja, 27; Konferencja Biskupw, 14, 31, 126; Konferencja Episkopatw Ameryki aciskiej (CELAM), 143; Konferencja Katolickich Sub Pomocy, 329; Konferencja Ojcw Soboru, 50; Konferencja Pan-African, 248, 249; Konferencja Przeoonych Zakonnych, 18, 77; Konferencja w. Pawa, 188, 270; Konferencja w Fuldzie, 78, 96, 97, 98, 99, 100, 103, 104, 113, 114, 115, 120, 130, 131, 175, 224, 225, 274, 277; Konferencja w Innsbrucku, 186, 197, 244, 288, 340; Konferencja w Monachium, 77, 99, 100, 103, 104, 120, 126, 127, 130; Konferencja Zachodnioafrykaska, 249; Konferencje biskupie, 14, 15, 16, 17, 25, 27, 28, 31, 51, 57, 58, 63, 64, 97, 98, 100, 104, 108, 111, 112, 140, 141, 146, 164, 165, 166, 177, 179, 186, 194, 242, 245, 248, 249, 291, 312, 321, 339; Konfucjanizm, 89; Kongregacja generalna, 13, 17, 26, 54, 59, 60, 61, 62, 66, 69, 86, 106, 109, 115, 127, 130, 135, 137, 138, 146, 147, 149, 157, 161, 164, 172, 193, 200, 206, 220, 222, 223, 227, 236, 305, 342, 373; Kongregacja witego Oficjum, 31, 148, 150, 153, 162, 368; Zob. te wita Kongregacja Nauki Wiary; Knig, Franziskus, kard., 16, 57, 93, 94, 95, 96, 98, 118, 141, 211, 221, 327, 332, 354; Koop, Pedro, bp, 342, 344; Koptyjski Patriarchat Aleksandrii, 216; Krol, John, abp, 191; Kng, Hans, o., 73, 74, 76; Knneth, protestancki autorytet, 115; Kuria Rzymska, 14, 19, 21, 31, 32, 51, 52, 57, 67, 70, 71, 72, 74, 95, 99, 102, 108, 123, 137, 138, 139, 141, 142, 143, 144, 147, 149, 159, 180, 189, 211, 219, 239, 240, 259, 266, 271, 276, 298, 299, 302, 313, 323, 334, 335, 338, 365, 368, 372;
L
Laikat, 23, 29, 54, 67, 70, 82, 106, 112, 121, 125, 126, 127, 128, 130, 132, 133, 134, 167, 178, 185, 204, 236, 237, 238, 239, 240, 241, 266, 326, 358; Lambruschini, o., 299; Lamont, Daniel, bp, 252, 253; Larraona, Arcadio, kard., 81, 190; Lszl, Stefan, bp, 241; Laurentin, Ren, 117; Le Bourgeois, Armand, o., 278; Leahy, William K., o., 193, 194; Lefebvre, Marcel, abp, 111, 112, 319, 321, 355, 358; Lger, Paul, kard., 10, 52, 57, 71, 108, 134, 196, 206, 221, 272, 289, 293, 308, 347, 350; Leiprecht, Karl, bp, 274, 277; Leon Wielki, w., 199; Leon XIII, 67, 199; Lercaro, Giacomo, kard., 62, 101, 104, 163, 171, 179, 180, 221, 269, 270; Leven, Stephen, bp, 162, 163; Lichten, Joseph, dr, 219; Linart, Achille, kard., 10, 14, 15, 26, 57, 62, 67, 72, 94, 220, 272; Liturgia, 18, 24, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 38, 47, 48, 50, 51, 52, 55, 56, 76, 80, 81, 82, 91, 175, 176, 177, 178, 179, 180; Lourdusamy, Simon, abp, 328; Lud Boy, 106, 111, 127, 128, 129, 133, 136, 139, 144, 162, 194, 196, 226, 313, 342, 348; Lumen gentium, 78, 264; Luter, Marcin, 199; Lyonnet, Stanislaus, o. SJ, 344;
382
Index
M
Maccari, Carlo, bp, 239; Maccarrone, o., 299; Majdaski, Kazimierz, bp, 349; Marella, Paolo, kard., 139, 218, 219; Marksizm, 353, 354, 359; Maronici, 71, 195, 259, 362; Marsili, Salvatore, o., 178, 179; Martin, Joseph, abp, 161; Marty, Franois, abp, 341; Maryja Dziewica, 55; Maryci, zakon, 278, 283; Mason, Edoardo, bp, 143, 328; Matka Boa, 54, 55, 70, 113, 114, 115, 116, 118, 195, 196, 197, 198, 202, 311, 312, 316. Zob. te Bogosawiona Dziewica Maria; Matka Kocioa; Matka Ludu Boego; Matka Najwitsza; Matka Niebieska; Matka Rodzaju Ludzkiego; Matka wita; Poredniczka; Suebnica Paska; Wspomoycielka; Matka Kocioa, 112, 113, 119, 196, 197, 199, 200, 201, 311, 312, 313, 316, 369, 371; Matka Ludu Boego, 313; Matka Najwitsza, 199; Matka Niebieska, 313; Matka wita, 233; Maximos IV Saigh. Zob. Saigh, Maximos IV; McCann, Owen, abp, 240; McDevitt, Gerald, bp, 260, 261; McGrath, Mark, bp, 267; McManus, Frederick, o., 82, 307; McVinney, Russell, bp, 328; Meglio, Giuseppe di, msgr., 324, 325; Meinhold, prof., myliciel protestancki, 115; Mejia, Jorge, o., 170, 171, 172; Menager, Jacques, bp, 267; Mndez Arceo, Sergio, bp, 74, 213, 312; Meouchi, Paul, patriarcha, 272; Messaggero", Il, 355, 357; Meyer, Albert, kard., 10, 94, 107, 128, 129, 206, 208, 209, 216, 221, 244, 271, 307, 308, 309; Midzykulturowy Wydzia Ligi Bnai Brith do Walki ze Zniesawieniem, 219; Midzynarodowa Rada Kongregacji, 153; Midzynarodowe Stowarzyszenie Liberalnego Chrzecijastwa, 154; Midzynarodowe Ugrupowanie Ojcw, 189, 190, 227, 229, 230, 305, 306, 312, 318, 319, 320, 321, 323, 324, 325, 356, 357, 358, 360, 361; Midzynarodowy Komitet Apostolstwa Laikatu, 237; Midzynarodowy Komitet Konsultacyjny Przyjaci, 153; Mindszenty, Josef, kard., 372; Mingo, Corrado, abp, 197; Misereor, 66, 333; Misjonarze Afryki, 247; Misjonarze Najwitszego Serca Pana Jezusa, 247; Misterium Boe, 29; Misterium Kocioa, 127; Mistyczne Ciao, 70, 127, 194, 239; Moeller, o., 225, 299; Monnet, Marie-Louise, 236, 237; Montini, Giovanni Battista, kard., 28, 29, 30, 37, 49, 54, 71, 101. Zob. te Pawe VI, papie; Moorman, John, dr, 160, 161, 366, 367; Morcillo Gonzlez, Casimiro, abp, 161, 272;
Index
383
Moskiewski Patriarchat, 154, 258; Mosquera Corral. Cesar, abp, 240; Mouvement International pour lApostalat: des Milieux Sociaux Independants, 236; Mller, Karl, o., 251; Murray, John Courtney, o. SJ, 170, 315, 318, 325; Muzumanie, 89, 90, 216, 217, 218, 221;
N
Naboestwo Adoracji Krzya w., 85; Nagae, Lawrence, bp, 47, 140; Najwitsza Maryja Panna, 10, 54, 55, 65, 66, 69, 77, 98, 100, 101, 112, 113, 115, 116, 118, 166, 189, 195, 196, 197, 198, 199, 200, 304, 311, 312, 313; Narodowa Konferencja Katolickich Sub Pomocy, 329; NCWC Serwis wiadomoci, 308; Newsweek", 38; Nguyen-van Hien, Simon, bp, 294; Nierman, Pieter, bp, 221; Norris, Frank B., o., 192; Novak, Michael, 170;
O
OBoyl, Patrick, abp, 273; OHanlon, Daniel J., o., 192; Oblaci Niepokalanej, zgromadzenie, 278; Ojcowie Biali, zgromadzenie, 247, 250; Ojcowie Ducha w., zgromadzenie, 111, 319; Ojcowie Krzya w., zgromadzenie, 247; Ojcowie Montfort, zgromadzenie, 247; Ojcowie Picpus, zgromadzenie, 247; ONZ, 87, 210, 211, 331, 363; Oratorium w. Jzefa (Montreal), 54, 55; Ormiaski koci, 163;, 163; Osservatore Romano", L, 62, 85, 100, 101, 178, 179, 180, 193, 340, 358, 366, 368; Ottaviani, Alfredo, kard., 10, 31, 32, 56, 57, 59, 60, 62, 65, 66, 69, 77, 147, 148, 150, 204, 209, 231, 266, 273, 301, 303, 346, 348, 370;
P
Pacem in Terris, 84; Paese Sera, 357; Papieska Komisja: ds. Reorganizacji Kurii Rzymskiej, 334, 335; ds. Rewizji Zasad Prawa Kanonicznego, 23; ds. Studiw Biblijnych, 297, 298; Parente, Pietro, abp, 31, 211, 299; Pawe, w., 11, 64, 188, 220, 270, 366, 367; Pawe VI, papie, 28, 29, 93, 94, 95, 96, 100, 101, 102, 104, 137, 138, 158, 159, 163, 166, 174, 177, 178, 187, 190, 196, 197, 199, 202, 212, 217, 218, 219, 222, 223, 225, 228, 230, 231, 232, 234, 236, 241, 242, 247, 249, 250, 251, 253, 254, 258, 259, 261, 262, 263, 268, 288, 292, 295, 296, 298, 300, 301, 304, 309, 311, 312, 313, 315, 320, 323, 326, 331, 333, 338, 339, 343, 348, 351, 352, 353, 354, 359, 363, 364, 366, 367, 368, 369, 371, 372, 373; Pelletier, Georges, bp, 225, 267; Pepper, Curtis, 38, 39; Perantoni, Pacifico, abp, 137, 138, 279, 282, 322; Prez Platero, Luciano, abp, 333; Periti, 6, 76, 236; Phelan, Joseph, msgr., 54;
384
Index
108, 310, 227,
Philips, Gerard, msgr., 56, 120, 127, 130, 195; Piotr, w., 10, 11, 21, 23, 34, 49, 63, 64, 71, 74, 83, 85, 87, 88, 93, 106, 109, 110, 138, 148, 161, 162, 171, 172, 174, 219, 220, 236, 258, 259, 297, 332, 365, 369, 371; Pismo wite, 11, 30, 38, 58, 70, 107, 117, 129, 134, 152, 176, 193, 222, 226, 228, 229, 230, 231, 232, 297, 315, 347, 348, 366; Pius IX, papie, 33, 54, 102, 151, 152; Pius X, w., papie, 176, 199; Pius XI, papie, 351, 352, 359; Pius XII, papie, 324, 342, 351, 352, 355, 359; Pizzardo, Giuseppe, kard., 292; Podkomisja Centralna, 267, 268, 270, 273, 326; Podkomisja ds. Kolegialnoci, 296, 299; Podkomisja ds. Poprawek, 32; Podkomisja ds. Sakramentw w., 80; Pohlschneider, Johannes, bp, 53; Pokojowa Nagroda Balzana, 86; Poredniczka, 114, 195, 196, 197, 199, 200; Powszechna Deklaracja Praw Czowieka, 210; Powszechny Koci, 49, 106, 109, 110, 141, 145, 240, 255, 256; Pnocnoamerykaskie Kolegium w Rzymie, 307; Prawo Kanoniczne, 19, 20, 22, 23, 38, 59, 82, 84, 180, 185, 260, 298, 340; Prawosawny Koci, 67, 68, 151, 152, 154, 155, 156, 159, 160, 254, 255, 258, 261, 262, 263, 366; Prezbiteriaski Koci, 153; Prignon, o., 225; Primeau, Ernest, bp, 203; Proenca Sigaud. Zob. Sigaud, Geraldo de Proenca, abp; Protestancki Koci, 53, 152; Prou, Jean, opat, 319; Przepisy Proceduralne, 17, 25, 35, 49, 59, 61, 62, 102, 104, 145, 146, 169, 187, 228, 235, 246, 298, 303, 305, 306, 307, 309, 319, 320, 322, 323, 355,
257,
173, 356;
Q
Quinn, Donald, 311; Quinn, John, msgr., 307; Quiroga y Palacios, Fernando, kard., 58, 210;
R
Radio Watykan, 191, 217; Rahner, Karl, o. SJ, 98, 99, 113, 114, 119, 120, 127, 130, 224, 225, 299, 333, 370, 371; Ramirez, o., 225; Ratzinger, Joseph, o., 73, 98, 113, 190, 191, 224, 299, 332, 371; Reetz, Benedykt, o., 271; Reguy Proceduralne. Zob. Przepisy Proceduralne; Reh, Francis, bp, 307; Renard, Alexandre, bp, 331; Rendeiro, Francisco, bp, 198; Reuss, Joseph, bp, 172; Richaud, Paul, kard., 139; Rigaux, o., 225; Ritter, Joseph, kard., 57, 94, 205, 208, 221, 239, 308; Roberti, Francesco, kard., 306, 307, 335; Romoli, Dino, bp OP, 150; Roncalli, Giovanni Baptista, msgr., 88; Rossi, Luigi, msgr., 188;
Index
385
Rostow, Nikodim, bp, 154, 155; Roy, Maurice, abp, 201; Ruch Rodzin Chrzecijaskich, 237; Ruffini, Ernesto, kard., 58, 67, 190, 195, 201, 210, 221; Rugambwa, Laurean, kard., 94, 250; Rupp, Jean, bp, 140; Rusch, Paulus, bp, 328; Ryt: aleksandryjski, 67; ambrozjaski, 49; antiocheski, 67; bizantyjski, 67; chaldejski, 67, 139; aciski, 30, 47, 48, 49, 339; ormiaski, wschodni, 67, 339; Rzymska Rota, 23; Rzymska Unia Przeoonych Zakonnych, 130, 131, 132, 136, 137, 188, 250, 278, 281, 284, 286, 337; Rzymskokatolicki Koci, 27, 30, 68, 159, 255, 256, 258, 260, 261, 262, 263, 343, 371;
S
Saigh, Maximos IV, kard., 10, 30, 57, 141, 216, 255, 256, 257, 258, 259; Salaverri, o., 299; Sani, Paul, bp, 124, 125, 290; Sansierra, Ildefonso, bp, 54; Santos, Rufino, kard., 118, 189, 190; Sartre, Victor, abp, 282, 283; Schauf, o., 225, 299; Schillebeeckx, Edward, o. OP, 24, 25, 40, 56, 72, 314, 315, 318; Schrffer, Joseph, bp, 56, 98, 224, 267, 299, 364; Schtte, John, o., 77, 132, 133, 248, 250, 251, 252, 332, 333, 334; Secolo, Il, 357; Sekretariat Biskupw, 137, 138, 188, 279, 281, 284, 285, 286, 287, 321, 322, 344, 345; Sekretariat ds. Chrzecijan Oddzielonych, 219; Sekretariat ds. Jednoci Chrzecijan, 60, 61, 62, 65, 66, 84, 89, 94, 152, 155, 156, 157, 161, 163, 197, 201, 207, 212, 213, 214, 217, 218, 221, 225, 262, 304, 308, 309, 310, 323, 324; Sekretariat ds. Ludzi Niewierzcych, 354; Sekretariat ds. Religii Niechrzecijaskich, 89, 90, 91, 93, 94, 218, 219; Sekretariat ds. Specjalnych Soboru, 16, 101; Sekretariat Generalny, 14, 17, 23, 80, 86, 97, 99, 114, 115, 120, 243, 247, 248, 249, 250, 253, 356, 358, 372; Sekretariat Konferencji Episkopatu, 194; Sekretariat Stanu, 62, 179, 217; Seminarium Duchowne w. Karola w Overbrook, 193; Semmelroth, Otto, o. SJ, 98, 113, 224, 225; Sepinski, Agostino, o., 136; Serwici, zakon, 117; Serwis Informacyjny Sowa Boego, 40, 150; Shehan, Lawrence, kard., 203, 204, 226, 263, 362, 363; Shuster, Zachariasz, 214, 215; Sidarouss, Stephanos I, patriarcha, 216; Sigaud, Geraldo de Proenca, abp, 10, 109, 110, 111, 189, 190, 191, 313, 319, 353, 355, 358, 360; Sigismondi, Pietro, abp, 92; Sigmond, Raymond, o. OP, 268; Silva Henriquez, Raul, kard., 66, 116, 117, 171, 209, 250; Simons, Francis, bp, 142; Siri, Giuseppe, kard., 31, 58, 107, 129, 188, 190, 327; Skydsgaard, Kristen, dr, 158; Suebnica Paska, 196; Smulders, Peter, o., 58, 225, 299; Sobr Trydencki, 12, 25, 62, 120, 226;
337, 153, 231,
244,
321,
386
Index
152,
Sobr Lyoski, 262; Sobr Watykaski I, 12, 22, 33, 51, 54, 62, 78, 102, 106, 107, 108, 144, 151, 156, 178, 191, 223, 226, 257, 258; Sobr Florencki, 262; Soegijapranata, Adrianus, abp, 57, 92; Spellman, Francis, kard., 72, 94, 117, 120, 121, 122, 142, 160, 279, 280, 346, 362, 364, 365; St. Louis Review, 311, 316; Staffa, Dino, abp, 31, 108, 298, 299, 300, 302; Stampa, La, 357; Stourm, Ren, abp, 37, 167, 168; Stowarzyszenie Misji, zgromadzenie, 247; Suenens, Leo Jzef, kard., 10, 57, 77, 94, 96, 101, 104, 122, 125, 126, 127, 207, 235, 241, 250, 252, 265, 266, 270, 275, 280, 281, 284, 285, 286, 287, 321, 322, 345, 347, 348, 349, 354, 367; Svidercoschi, Gian Franco, 357, 358; Swanstrom, Edward, bp, 329, 330; Synod Biskupw, 10, 205, 257, 298, 322, 323, 362; Syryjski Koci, 156; Szkoy. Zob. Edukacja; Szpital Dziecitka Jezus, 82; Szintoizm, 89;
292,
198, 290,
roda Popielcowa, 53; wiatowa Federacja Luteraska, 153, 158; wiatowa Koalicja, 165; wiatowa Konwencja Kociow Chrystusa, 153; wiatowa Rada Kociow, 38, 152, 154; wiatowa Rada Metodystw, 154; wiatowa Republika, 370; wiatowa Wsplnota Kociow Prezbiteriaskich, 153; wiatowy Kongres ydw, 212; wiatowy Ruch Pracujcych Chrzecijan, 240; wita Dziewica, 312; wita Kongregacja, 19, 21, 31, 54, 141, 148, 149, 150, 153, 162, 180, 219, 259, 291, 292, 293, 334, 335, 368. Zob. te Kongregacja witego Officjum; wita Kongregacja ds. Propagowania Wiary; wita Kongregacja ds. Seminariw i Uniwersytetw; wita Kongregacja Doktryny Wiary; wita Kongregacja Rytuau; wita Kongregacja ds. Rozkrzewiania Wiary, 92, 334; wita Kongregacja ds. Seminariw i Uniwersytetw, 31, 291, 292, 293; wita Kongregacja Nauki Wiary, 368; wita Kongregacja Rytw, 31, 54, 180; wite Kolegium, 141; wite Ksigi, 233;
T
Tappouni, Ignace, kard., patriarcha, 215, 220; Tardini, Domenico, kard., 19, 20, 21, 33; Tchidimbo, Raymond Marie, abp, 272; Tempo, Il, 355, 357, 358; Teoizm, 89; Testa, Gustavo, kard., 87; Thant, U, 87; The Nun in the World, 280; Thijssen, Anthony, bp, 90, 91, 92, 93, 94;
Index
387
Thils, o., 299; Tien, Thomas, kard., 90, 92, 93, 94, 95; Tillemans, Ermann, bp, 125; Time, 38, 170; Tisserant, Eugne, kard., 15, 32, 172, 173, 174, 306, 307, 308, 309, 343, 356, 358; Tomasz z Akwinu, w., 289; Tracy, Robert, bp, 129; Tra le sollecitudini, 176; Tromp, Sebastian, o., 56, 57; Trybuna Administracyjny, 356; Tucci, Roberto, o. SJ, 268, 357; Turrado, o., 225;
U
Unita, L, 357; Uniwersytet: Georgetown, 315; Katolicki USA, Paryski, 236; w Tybindze, 73; Urbani, Giovanni, kard., 72, 194; Urbanianum, 63; 82; Katolicki w Nijmegen, 24;
V
Valenberg, Tarcisio van, bp, 25, 247; Valeri, Valerio, kard., 276, 277, 278; Vallainc, Fausto, msgr., 34, 35, 36, 96; Veni, Creator Spiritus, 11; Veuillot, Pierre, abp, 166; Viterbo, Wochy, 55; Volk, Hermann, bp, 299; Volker, Leo, o., 250;
W
Wagner, Johannes, msgr., 179; Wambacq, Beniamin, o., 297; Watykaskie Biuro Prasowe, 358; Weber, Jean, abp, 290, 291; Wedyzm, 89; Weller, George, 6; Westermann, Herman, bp, 335; Wiadomoci Sowa Boego, 203; Willebrands, Jan, msgr., bp, 155, 262; Wright, John, bp, 56, 127, 146, 267; Wschodni Koci, 27, 30, 31, 53, 67, 113, 117, 118, 166, 195, 221, 222, 243, 254, 255, 256, 257, 258, 259, 260, 261, 305, 311; Wspomoycielka, 105, 196, 201; Wyszyski, Stefan, kard., 94, 196, 312;
Y
Yago, Bernard, abp, 122; Yu Pin, Paul, abp, 354;
388
Index
Z
Zachodni Koci, 27, 117; Zasady Proceduralne. Zob. Przepisy Proceduralne; Zauner, Franz, bp, 27, 28, 175, 176, 177, 178; Zespl Prasowy Biskupw Amerykaskich, 37, 38; Ziad, Ignace, abp, 195; Zoa, Jan, abp, 16, 89, 248, 249; Zoungrana, Paul, abp, 122; Zreformowany Koci, 153;
ydzi, nard ydowski, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 220, 221, 222, 355;
Aneks
Recenzje pierwszego wydania ksiki w USA

Wierne iodkrywcze podsumowanie Soboru Watykaskiego II.
The Evangelican Presbyterian (Pn. Irlandia)
Na dobro ksiki trzeba zapisa, e jest godna zaufania, powcigliwa, niespektakularna, wywaona idaje trzewy ogld sprawy.
The Tablet (Brooklyn, USA)
Niezwykle porczna, oparta na faktach, zwiza ksika prowadzona kronika jest najlepszym rodzajem dziennikarstwa: autor stwierdza fakty, dotyczce tematw kto, co, kiedy igdzie, zzastosowaniem minimalnej iloci dlaczego nie wbija si tu noa wciao episkopatu Ojciec Wiltgen wykona dobr robot opisujc politykowanie towarzyszce Soborowi, aco wicej zrobi to yczliwie, zgodnie zfaktami, dajc doskonay przykad, jak zmioci mwi prawd.
The Anglican (Sydney, Australia)
Nikt dotd nie zaprezentowa tak jasnego iywego obrazu wpyww, jakie wywarli niemieccy biskupi na prace Soboru.
The Canadian Register (Kingston)
Aneks
391
Ojcowie Soboru udzielali autorowi wyjtkowych wywiadw imwili bardziej otwarcie ni czynili to wobec dziennikarzy, ktrzy zainteresowani byli bardziej sensacj ni faktycznymi wydarzeniami.
Het Missiewerk (Nijmegen, Holandia)
Rynne iKaiser byli wyranie uprzedzeni wstosunku do liberalnego postpu natomiast o. Wiltgen jest po prostu skoncentrowany na uchwyceniu wzlotw iupadkw Soboru, zanotowaniu aktualnej sytuacji, zmiennoci losw, sukcesw iporaek poszczeglnych ugrupowa czy sprzymierze, ktre pojawiay si wtoku obrad Soboru.
New Zealand Tablet (Dunedin)
Mistrzowskie ukazanie tego, co dziao si na zapleczu soborowej sceny wydarze. The Catholic Weekly (Sydney, Australia) Z zachowaniem spokoju, zgodnie zfaktami, bezstronnie, Ojciec Wiltgen rozwija prawdziw opowie oSoborze by moe najwaniejszym wraeniem Czytelnika jest prawie namacalne odczucie udziau Ducha witego wpracach Soboru.
The Catholic Journalist Newsletter (Nowy Jork)
Ksika ta wyrnia si dlatego, e jest niczym innym ni sumiennym iuczciwym reportaem wcaoci obiektywnym.
The Register (Denver, USA)
Praca ta, wprzeciwiestwie do innych, ukazuje dziaania Soboru, prowadzone nie tylko przez pojedyncze osoby, lecz rwnie przez grupy ludzi.
IDOC International Documentation on the Conciliar Church (Rzym)
Praca, ktra wnosi duo wiata wkwestii polityki Kocioa wyjania wiele, zwaszcza tym, ktrzy uwaaj, e Sobr przynis zbyt duo zmian, jak itym, ktrzy sdz, e zmian jest za mao.
392
Aneks
Mona si zniej nauczy szacunku dla rwnowagi, jak osigny obrady Soboru. Ton ksiki jest powcigliwy iwywaony.
Sursum Corda (Australia)
Niewiele opracowa, mwicych oSoborze Watykaskim II, moe si zmierzy zksik Ren wpada do Tybru, zpowodu zastosowania wniej stylu sumiennego iobiektywnego reportau, ktry moe zainteresowa osob wieck iprzekaza jej wiele atwo przyswajalnych informacji Ojciec Wiltgen nie przesania tematu ani drobiazgami, ani te wyolbrzymianiem spraw Oto historia Kocioa, zktrej powiniene skorzysta.
Catholic Digest Book Club (Nowy Jork)
Jest to praca szczeglnie autorytatywnego wiadka, ktry osobicie czerpa informacje zdanych rdowych. Jeli doda do tego jego idealny obiektywizm ibezstronno zatwoci stwierdzimy, e mamy przed sob najwyszej jakoci dokument na temat Soboru Przedmioty obrad byy bardziej ni delikatne iwymagay zrcznoci idowiadczenia dziennikarskiego, aby potraktowa je waciwie jego suba na rzecz prawdy polegaa na ujawnieniu faktw, co te uczyni zwielk znajomoci rzeczy.
Ephemerides Carmeliticae (Rzym)
Uwana lektura ksiki Ren wpada do Tybru uwiadamia znaczc rol biskupw znad Renu wpracach Soboru Watykaskiego II. Wtej kwestii Ojciec Wiltgen zasuguje na wyjtkowe uznanie za klarowne przedstawienie sytuacji. Clarion Herald (USA) Dobrze ijasno napisana wsposb bardziej wywaony ni wczeniejsze ksiki na temat historii Soboru Watykaskiego II pozycja literacka, ktra moe stanowi podstawowy przewodnik dla historykw. Zealandia (Nowa Zelandia)
Aneks
393
Autor, obawiajc si udramatyzowania zasadniczych spraw obrad, wprowadza powcigliwy, prawie lakoniczny styl, pozwalajc, aby Sobr opowiedzia sam sw prawdziw histori charakteryzujc si szczeroci, ostroci spojrzenia iszerokim ujciem tematu, co czyni t pozycj obowizujc dla osb, ktre chciayby pozna ukad si, ksztatujcych ten wiat.
The Christian Minister (Pd. Afryka)
Ogromna ilo cytowanych wypowiedzi zafascynuje kadego Czytelnika istworzy szczegln atmosfer autorytatywnoci tej ksiki temat niemieckich wpyww na prace Soboru, znany tym, ktrzy interesowali si t spraw zosta rozwinity wwietle prawdy Opracowanie o. Wiltgena pokazuje, e Sobr Watykaski II nie by stereotypem inigdy nie powinien by tak osdzanyzredukowanie czterech lat obrad do zwizego opisu wpoczeniu zprzedstawieniem spotka izdarze, towarzyszcych Soborowi, jest zabiegiem godnym uwagi.
The Homiletic and Pastoral Review (Nowy Jork)
Przez powstrzymywanie si od nadmiernych pochwa czy potpie rola Ojca witego Pawa VI staje si bardziej realistyczna iwiarygodna. The Clergy Monthly (Indie) Ojciec Wiltgen nie prbuje interpretowa Soboru, po prostu zapisuje zdarzenia. Uczyniony zapis jest dokadny, oparty na faktach inie podlega emocjom Bez wtpienia jest to najlepsze podsumowanie Soboru, jakie si do tej pory ukazao.
Social Justice Review (USA)
Idealnie udokumentowane sprawozdanie.

Eglise Vivante (Louvain, Belgia)
Niezastpione narzdzie pracy.
La Pensee Catholique (Pary)
Recenzje pierwszego wydania brytyjskiego

Jest to niezwykle klarowna ksika bardzo uczciwe, kompletne podsumowanie prac Soboru sta cech ksiki jest ton spokoju irozwagi zdumiewajce, jak dobrze czyta si t ksik po 13 latach od zakoczenia Soboru Wspczesna historia, do ktrej bdziemy czsto wraca wprzyszoci jako do najlepszego opracowania, uczynionego przez wiadka tamtego dziejowego wydarzenia.
Richard Mullen wChristian World (Oxford)
Moe by szczerze polecana jako jedna znajbardziej interesujcych iobiektywnych prac na temat Soboru Watykaskiego II, jakie kiedykolwiek opublikowano. The Times (Malta) Wywaona ioparta na faktach stanowi bdzie wielk warto dla przyszych bada historycznych nad Soborem.
o. M. Nassan SJ Catholic Herald (Londyn)
Napisana przystpnie historia Soboru Watykaskiego II.

LOsservatore Romano edycja angielska (Watykan)
Aneks
395
Uporzdkowane, nie nastawione na sensacj, ajednoczenie fascynujce podsumowanie czterech sesji Soboru Watykaskiego II. Zostanie przyjta jako poyteczna iciekawa lektura przez kadego, kto poszukuje przejrzystego, uczciwego iwszechstronnego opisu historii Soboru.
o. E. Doyle, OFM The Universe (Londyn)
Ta historia Soboru Watykaskiego II, sporzdzona przez dyrektora Soborowego Orodka Informacji Prasowej, napisana jest wsposb, ktry potrafi zaciekawi przecitnego Czytelnika. Jest jednoczenie wystarczajco gboka, aby zainteresowa studentw oraz wszystkie inne osoby, ktre chciayby wiedzie wicej odebatach soborowych ipowstaych wich toku dokumentach.
The Word (Roscommon, Irlandia)
Opracowanie to nosi znami autorytetu, sporzdzone jest zwielka znajomoci rzeczy przecitny Czytelnik nie domyli si, ile pracy tu woono. Catena (Londyn) Klasyczne studium na temat Soboru Watykaskiego II.
Mowbrays Journal (Londyn)
Pord wielu opracowa na temat Soboru Watykaskiego II to jedno wyrnia si swoim obiektywizmem. Koci zacign dug wobec Ojca Wiltgena zpowodu stworzenia tak prawdziwej historii Soboru To utalentowany pisarz. Ksika zajmuje uwag Czytelnika ifascynuje jak najlepsza powie Kady musi zgodzi si zfaktem, e autor posiada niezwyky instynkt, ktrym kieruje si przy doborze opisywanych wydarze, wybierajc sprawy naprawd wane.
Christian Order (Londyn)
396
Aneks
Ksika pozostaje najlepszym wspczesnym podsumowaniem Soboru Watykaskiego II przede wszystkim ukazuje wpyw teologw znad Renu wpyw ten jest spraw niezaprzeczaln. Czy to dobrze, czy le ocen zostawia Ojciec Wiltgen Czytelnikowi ihistorykom Ren wpada do Tybru do historyczne wiadectwo owielkiej wartoci.
P.H. Hallet National Catholic Register (Los Angeles)
Spis treci
Wstp /Grzegorz Kucharczyk/ ............................ 1 Sowo od autora ........................................ 5
Sesja Pierwsza
od 11 padziernika do 8 grudnia 1962 roku .............. 9 Wielki krok naprzd ................................... Przymierze europejskie ................................ Trzecie zwycistwo .................................... wita liturgia ....................................... Prasa isprawy dyskretne .............................. Liturgia zmisyjnego punktu widzenia .................. ycie chrzecijanina nie polega na gromadzeniu starodawnych zwyczajw ............................. Unowoczenianie praktyk liturgicznych pewne podstawowe problemy ........................ Impas iwyjcie zimpasu .............................. W poszukiwaniu jednoci ............................... Osignicia Sesji Pierwszej ........................... 10 17 19 26 33 40 47 50 56 63 69
Sesja Druga
od 29 wrzenia do 4 grudnia 1963 ...................... 75 Przygotowania do Sesji Drugiej ........................ 76 Mechanizmy dziaania Komisji Liturgicznej ............. 79
398
Spis treci
Ostatnie miesice ycia Papiea Jana XXIII ............ 82 Sekretariat ds. Religii Niechrzecijaskich ........... 89 Konferencja wFuldzie ijej skutki .................... 96 Otwarcie Sesji Drugiej ............................... 104 Projekt dokumentu oNajwitszej Maryi Pannie ........ 112 Diakonat ............................................. 119 Sprawy laikatu ....................................... 126 Zgromadzenia zakonne apowszechne powoanie do witoci .................. 130 Kuria Rzymska pod ostrym ostrzaem: projekt dotyczcy biskupw i zarzdzania diecezj .... 138 Zasada kolegialnoci ................................. 144 Delegowani obserwatorzy igocie ..................... 151 wiatowa Koalicja .................................... 163 Przyjcie Dekretu orodkach spoecznego przekazu ...................... 167 Przyjcie Konstytucji owitej liturgii ijej uprawomocnienie ............................... 175
Sesja Trzecia
od 14 wrzenia do 21 listopada 1964 roku ............. 183 Przyspieszenie ....................................... Zorganizowana opozycja ............................... Prosimy oinformacje! ................................ Najwitsza Maryja Panna aKoci ................... Wolno religijna .................................... Judaizm iislam ...................................... Konstytucja dogmatyczna oObjawieniu Boym pewne wskazania papieskie ....................... Kobiety wpracach Soboru ............................. Rozszerzenie propozycji wsprawie dokumentw oyciu ksiy io misjach ................ Miejsce Patriarchw .................................. Koci wwiecie wspczesnym ....................... Poraka moderatorw .................................. 184 188 191 194 202 212 223 235 242 254 264 274
Spis treci
399
Seminaria iszkoy ................................... 288 Wstpna Nota Wyjaniajca ............................ 295 Czarny tydzie ....................................... 304
Sesja Czwarta
od 14 wrzenia do 8 grudnia 1965 r. .................. 317 Reakcje na projekt Deklaracji owolnoci religijnej .. Rozwizywanie problemw wiata ....................... Misyjna dziaalno Kocioa ......................... Wadza biskupw nad szkoami ......................... Celibat ksiy ....................................... Maestwo ikontrola urodzin ........................ Ateizm ikomunizm .................................... Wojna ibro nuklearna ............................... Zaproszenie do odkrywania Boga na nowo ............... 318 326 332 336 339 346 353 361 366
Dodatek .............................................. 372 Indeks ............................................... 375 Aneks ................................................ 389 Recenzje pierwszego wydania ksiki w USA ............ 390 Recenzje pierwszego wydania brytyjskiego ............. 394

Ren Wpada Do Tybru - Historia Soboru Watykanskiego II - Wiltgen

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ren Wpada Do Tybru - Historia Soboru Watykanskiego II - Wiltgen

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

e ksika o. Wiltgena powinna znale si na pkach kadego katolickiego domu.

Wielki krok naprzd

UGA, biaa procesja biskupw wmitrach na gowach, powie-

Wielki krok naprzd

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Wielki krok naprzd

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Prasa isprawy dyskretne

Prasa isprawy dyskretne

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Prasa isprawy dyskretne

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Prasa isprawy dyskretne

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Prasa isprawy dyskretne

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Liturgia zmisyjnego punktu widzenia

Liturgia zmisyjnego punktu widzenia

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Liturgia zmisyjnego punktu widzenia

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Liturgia zmisyjnego punktu widzenia

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

ycie chrzecijanina nie polega...

ycie chrzecijanina nie polega na gromadzeniu starodawnych zwyczajw

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

ycie chrzecijanina nie polega...

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Unowoczenianie praktyk liturgicznych pewne podstawowe problemy

Unowoczenianie praktyk liturgicznych

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Unowoczenianie praktyk liturgicznych

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Unowoczenianie praktyk liturgicznych

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Impas iwyjcie zimpasu

Impas iwyjcie zimpasu

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Impas iwyjcie zimpasu

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Impas iwyjcie zimpasu

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Osignicia Sesji Pierwszej

Osignicia Sesji Pierwszej

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Osignicia Sesji Pierwszej

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Osignicia Sesji Pierwszej

Sesja Pierwsza: 11 X 8 XII 1962

Przygotowania do Sesji Drugiej

Przygotowania do Sesji Drugiej

Sesja Druga: 29 IX 4 XII 1963