as-salam

TEMAT NUMERU: Polska Umma

Recytacja Quranu, XXVII Zjazd Polskich Muzumanw, Puawy 2013

Polska Umma Czyli, jak chroni nasz tosamo

Ali Abi Issa Na Zjedzie zorganizowanym przez Stowarzyszenie Studentw Muzumaskich w Polsce w Zakrzowie koo Krakowa zostaem poproszony o rozwaenie i rozwinicie kwestii tosamoci polskich muzumanw i jej ochrony. Nie potraem nic powiedzie. Przeprosiem i zaczem zastanawia si nad moliwoci okrelenia, czym jest tosamo polskich muzumanw. Kwestia ta staa si dla mnie wwczas najwikszym wyzwaniem.
tym czasie odbyway si obrady powoanego przez Lig Muzumask w RP zespou ds. organizacji XXVII Zjazdu Polskich Muzumanw. Podczas jednego ze spotka, w trakcie dyskusji nt. wyboru hasa Zjazdu, jeden z uczestnikw (polski muzumanin-konwertyta) bardzo mocno obstawa przy sformuowaniu Polska Umma jako niezbdnym jego komponencie. Tak te si stao, w gosowaniu na haso XXVII ZPM wybrano: Polska Umma. Spotkajmy si!. W przeciwiestwie do rodowisk muzumaskich konwertytw wikszo przyjezdnych muzumanw cho ju zwizali si oni na trwae z Polsk wci nie zwraca uwagi na problem tosamoci, ktry jest wany choby dla ich dzieci. Z tego powodu wybr wspomnianego hasa uznali oni za zaskakujcy. Zatem, czy faktycznie nasza tosamo to Polska Umma? A jeli tak, jak naley j chroni?

Umma etymologia
Wielu klasycznych filologw jzyka arabskiego wskazuje, i rzeczownik umma etymologicznie jest spokrewniony z dwoma wyrazami wywodzcymi si z rdzenia a-m-m1. Wedug Idrisa Hammadiego jest on spokrewniony z nimi w sposb logiczny mona go wywie z rzeczownika umm okrelajcego pochodzenie i rdo (std w tym znaczeniu znajdziemy: matka, fundament), jak rwnie z czasownika amma okrelajcego zamiar i kierunek (z kolei w tym znaczeniu znajdujemy: prowadzi modlitwy); co warte podkrelenia, od tego drugiego sowa wywodzi si wyraz imam, oznaczajcy osob, ktra podczas modlitwy peni rol wzorca wyznaczajcego kierunek oraz czynnoci dla pozostaych osb biorcych w niej udzia2. W. Robertson Smith skania si z jednej strony do wyprowadzenia tego rzeczownika z hebrajskiego wyrazu em oznaczajcego

matka, jak rwnie rd, rasa, wsplnota. Z drugiej strony zgadza si z tym, i sowo umma w jzyku arabskim jest spokrewniony z wyrazem umm (matka), i e w swym znaczeniu obejmuje rwnie wsplnot majc wsplnego przewodnika lub imama3. Z t opini nie zgadza si J. Wellhausen, podwaajcy pokrewiestwo ummy z wyrazem amma, z ktrego wywodzi si sowo imam4. Wrd bardziej wspczesnych naukowcw pojawiaj si rwnie i takie gosy, ktre nie akceptuj domniemanego arabskiego pochodzenia analizowanego tu wyrazu. Cz z tych badaczy twierdzi, e wywodzi si on z hebrajskiego umme, inni e z aramejskiego umetha, a jeszcze inni e z akadyjskiego ummatu. S to jednak pojcia, ktre oscyluj wok tego samego znaczenia5. Bez wzgldu na to, ktra nacja semicka jako pierwsza uya owego wyrazu, czy te wypoyczya uyty ju wczeniej przez

12

3/2013

fot. Pawe Jakub Dudek

TEMAT NUMERU: Polska Umma

as-salam

innych rzeczownik, z punktu widzenia teologiczno-prawnego istotne jest, e obejmuje on obydwa znaczenia rdo, jak i przewodnictwo podobnie jak to ma miejsce w wyej przedstawionej etymologii rzeczownika umma. Pierwsze znaczenie przywizuje wszystkie jej elementy do wsplnego rda, drugie za podkrela jednoci oglnego zamiaru. Wyboru tego rzeczownika dla okrelenia wsplnoty muzumanw dokona sam Bg za spraw kilku objawionych przy rnych okazjach (w okresie medyskim) wersetw, spord ktrych najwaniejsze dla okrelenia teologicznego znaczenia ummy s cztery. Ich analiza, ktr oferuj poniej, pozwoli nam przyjrze si gwnemu zagadnieniu rozwaanemu w niniejszym artykule, tak jak zarysowane ono zostao we wstpie.

Monoteizm
Pierwszy werset mwi o wsplnocie religijnej zbudowanej na fundamentach monoteizmu, ktrej korzenie s gbokie i sigaj wszystkich pierwszych prorokw, wiodc nastpnie a do Muhammada. Zanim pado twierdzenie: Zaprawd, oto wasza Umma jest Umm jedn, a Ja jestem waszym Panem, przeto (jedynie) Mnie czcijcie! (21:92)6, Bg zasygnalizowa zmagania najwaniejszych prorokw i wysannikw na rzecz monoteizmu. Jak uzna asz-Szakani, w myl niniejszego wersetu, przesanie otrzymane przez wszystkich prorokw wspomnianych w wersetach 4890 sury al-Anbija dotyczy tej samej religii, jak jest wiara w jednego Boga. Nie ma pomidzy nimi adnej rnicy pod tym wzgldem, a kwestia ta stanowi element ksztatujcy t jedn wsplnot, ktrej czonkw czy tzw. cisy monoteizm, czyli cakowite poddanie si woli Allaha7. Zdaniem as-Sadiego komentowany tu fragment wskazuje, i wsplnota, ktra posiada wsplnych prorokw bdcych wzorem do naladowania, wyznajca jedn religi i tego samego Boga, ktry objawi prorokom jedn doktryn, powinna gromadzi si wok tego, co otrzymaa od Boga, a nie dzieli si z Jego powodu8. Al-Qurtubi sdzi, i zgodnie z niniejszym wersetem opisywana tu wsplnota stanowi jedn cao dopty, dopki jest zgromadzona wok jednoci Boga. W chwili, gdy si podzieli i wprowadzi zmiany w obrbie doktryny ci, ktrzy dokonuj tego rodzaju modyfikacji, przestan nalee do jednej religii czy wsplnoty9. Z tego wzgldu muzumanie zaliczaj do ummy an-nasara (arab. nazarejczycy)10, czyli pierwszych chrzecijan, a take wszystkich spadkobiercw ich doktryny, a wic ebionitw, ktrzy byli nurtem judeochrzecijaskim, rozpowszechnionym w Transjordanii i Syrii w pierwszych wiekach ery chrzecijaskiej (), odrzucajcym nie tylko chrystologi Pawow, ale zakotwiczonym w surowym monoteizmie. Ebionici uwaali Chrystusa za wielkiego proroka, lecz nie za Syna Boego ()11. Std najwaniejszym elementem budujcym nasz tosamo jest Bg (religia)

i chyba wanie z tego powodu, gdy na haso Zjazdu wybrany zosta zwrot Polska Umma. Spotkajmy si! my (to znaczy muzumanie-niekonwertyci) bylimy zaskoczeni, gdy prawdopodobnie odkrywalimy w ten sposb, i okrelajc nasz tosamo, zapominamy o jej najwaniejszym, kluczowym skadniku. Zatem, wycigajc wnioski z powyszej lekcji, nie bd ju przedstawia si jako polski Arab czy te Polak palestyskiego pochodzenia. Gdy zostan zapytany: Skd jeste?, odpowiem: Z polskiej Ummy. Chciabym przy tej okazji podzikowa Bratu Malikowi za to, czego mnie nauczy w tym kontekcie Bg zapa!. Nie znam dokadnej przyczyny naszej niewiadomoci, nieudolnoci bd bdu. Czy to wpyw lawiny doktryn nacjonalistycznych, ktra od pocztku XX wieku ogarniaa muzumanw, na czele z tymi arabskimi i tureckimi? A moe chodzi o oddziaywanie nurtu laickiego adaptujcego przekonania wikszoci wspczesnych autorw-orientalistw akceptujcych tez W. Montgomeryego Watta, e sowo umma jest synonimem qam (arab. ludzie, nard plemi) i posiada przede wszystkim sens etniczny?12 Sytuacj, z ktr mamy tu do czynienia nazwaem niewiadomoci, nieudolnoci i bdem, gdy sprawa okazuje si trywialna. Muzumaskie teksty rdowe s przecie pene dowodw prawnych, i umma to organ wieloetniczny, wielokulturowy i niezwizany

Werset powyszy zosta objawiony pod adresem plemion Al-As i Al-Chazrad nalecych do Ansarw. W czasach przedislamskich obie te spoecznoci byy wrogo do siebie nastawione i czsto walczyy ze sob. Kiedy ich czonkowie przyjli islam, antagonizmy midzy nimi ustay nowa religia wymagaa od nich wizi braterstwa. Zdarzyo si jednak, e grupa ydw z Medyny wysaa do nich pewn osob, ktra przypomniaa im o starych ranach. Gniew na nowo rozpali ich serca i ponownie signli po bro, wzywajc do przemocy. Kiedy do Proroka doszy wieci na temat zaistniaej sytuacji, pospieszy do nich i rzek: Czybycie sigali po bro w sprawach z czasw al-dahilijja, podczas gdy ja jestem wrd was?; po czym wyrecytowa im wersety, ktre zostay dla nich objawione. Wwczas okazali oni skruch wobec swojego postpowania, porzucili bro i padli sobie w objcia13. Innym razem Wysannik Boga uy takich samych sw w reakcji na niezrczno popenion przez jego towarzysza Abu Zarra, kiedy ten wyprowadzony z rwnowagi przez Bilala (ktry przesta by niewolnikiem dopiero kilka lat wczeniej), rzek: Ty jeste synem czarnej kobiety. Gdy dowiedzia si o tym Muhammad, by niezwykle oburzony i rzek do Abu Zarra: Jeste czowiekiem w ktrym tkwi al-dahilijja14. Uwiadomiwszy sobie wag swego czynu, Abu Zarr pooy si na ziemi i przysig pozosta w tej pozycji, dopki Bilal nie nadep-

noty jes to, i umma winna zajmowa miejsce asat (arab. porodku).
ani nie okrelony geograficzne tam, gdzie mieszkaj muzumanie, tam rozciga si terytorium ummy. Teksty te jednoznacznie przedstawiaj, i brak zrozumienia tej kwestii stanowi zawsze przyczyn ogromnego oburzenia ze strony Boego Wysannika. Jedna z takich sytuacji bya nawet powodem objawienia wersetw, w ktrych sformuowana zostaa pretensja pod adresem tych, ktrzy tracili orientacj lub te tych, ktrych szatan doprowadzi do popenienia wielkiego bdu, czyli do tego, e stali si oni niewiadomi. Pewnego razu dwie grupy muzumanw spieray si ze sob, sigajc w trakcie ktni po bro. Doprowadzio to nieomal do rozlewu krwi. Wwczas Bg rzek do nich: O wy, ktrzycie uwierzyli! Obawiajcie si Allaha naleyt bojani i nie umierajcie inaczej, ni bdc poddanymi cakowicie. I trzymajcie si uporczywie wza Allaha razem i nie rozdzielajcie si. I pamitajcie o dobrodziejstwie Allaha wobec was, gdy bylicie wrogami, a On zjedna wasze serca i dziki Jego dobroci stalicie si brami. I bylicie na skraju przepaci z Ogniem. I On was od tego ocali. W ten sposb Allah czyni dla was swe znaki jasnymi abycie poznali waciw drog (3:102103).

Jedn z najwaniejszych po Bogu i religii cech wsplnie na jego twarz sw czarn stop. W obu opisanych powyej sytuacjach tekst rdowy przedstawia podziay jako nieakceptowalne (odrzucane) i szkodliwe, skoro panoway wrd Arabw w czasach przed islamem, sprowadzajc jako ich ycia do tzw. stanu al-dahilijja. Sam ten termin to rzeczownik abstrakcyjny, za pomoc ktrego oddaje si specyfik ycia Arabw w okresie przedmuzumaskim. Wywodzi si on z tego samego rdzenia (d-h-l), co czasownik dahila (arab. nie wiedzie, by niewiadomym, nie mie pojcia, nie umie czego, by ciemnym, by brutalnym15). Wedug Ibn Manzura Arabowie zasuyli na to miano z powodu braku wiedzy o Bogu, wysannictwie oraz religii, a take ze wzgldu na panujcy w okresie przedislamskim niesprawiedliwy ad spoeczny16. W Quranie, poza mianem al-dahilijjun (arab. ignoranci), na ich okrelenie stosuje si rwnie pojcie ummijjun (arab. niepimienni)17. Chodzi tu o czas walk i wojen, ktre toczyy si midzy plemionami. Oglny zarys okresu przedislamskiego (al-dahilijja) najtrafniej przedstawi Dafar Ibn Abi Talib, ktry wygosi przed krlem Abisynii nygusem Ashama mow w obronie muzumanw szukajcych schronienia w jego

3/2013

13

as-salam

TEMAT NUMERU: Polska Umma

krlestwie (ich wydania da Amr Ibn al-As wysannik mekkaskich pogan). Dafar rzek: Bylimy ludmi yjcymi w al-dahilijja: zwyklimy czci rne posgi i spoywa nawet padlin, i dokonywa rnych bezecestw, i zaniedbywa wizy pokrewiestwa, i krzywdzi blinich. Silniejszy spord nas ciemiy sabszego, a Bg posa nam proroka spord nas (...)18. Nawet jzyk nie moe by wyznacznikiem podziaw, bowiem zgodnie z relacj Ibn Kasira za Muazem ibn Dabalem Muhammad uzna, i: arabsko to tylko jzyk19, co oznacza, i kady kto mwi po arabsku jest Arabem, a Arab z kolei nie jest lepszy od nie-Araba. Wysannik Boga pewnego dnia uj to szczegowo w swej mowie do wiernych. Abu Said relacjonowa, i Muhammad rzek: O ludzie! Zaiste, wasz Pan jest Jeden i wasz ojciec jest jeden. Zaiste, nie wywyszaj si nawzajem pod wzgldem rangi: ani Arab nad nie-Arabem, ani nie-Arab nad Arabem, ani czarny nad czerwonym, ani czerwony nad czarnym chyba e pod wzgldem rangi bogobojnoci20. Std nie ulega wtpliwoci, i prawdziwie moralna etyka, to taka, ktra jest jedynym wyznacznikiem rang (przywilejw) oraz uznanych interesw i podziaw nawet w przypadku wrogw ummy. Z tego punktu widzenia jedynym zasugujcym na uznanie interesem jest ten, ktry ma charakter moralno-etyczny. Dlatego Bg poucza wiernych mwic: O wy, ktrzycie uwierzyli! Wytrwajcie w sprawiedliwoci, zawiadczajc przed Allahem. I niechaj nienawi do (niektrych) ludzi nie doprowadzi was (do tego), e bdziecie niesprawiedliwi. Bdcie sprawiedliwi; zaprawd, to jest bliej bogobojnoci. I bjcie si Allaha; zaprawd, Allah jest wiadom tego, co czynicie (5:8). Std at-Tabari wysnu, i Bg wymaga od wiernych, aby traktowali w jednakowo sprawiedliwy sposb zarwno swoich, jak i przeciwnikw, a take, aby w adnych okolicznociach nie przekraczali granic sprawiedliwoci21. Rwnoczenie Bg przedstawi wiernym naganny obraz tych spord ydw, ktrzy yli za czasw medyskiego objawienia ganic ich za to, i uwaali, e: Nie ponosimy winy wobec niepimiennych. I zmylaj kamstwa, twierdzc, e pochodz (one) od Allaha. A przecie oni s tego wiadomi (3:75). Zdaniem al-Baghaiego werset ten odrzuca roszczenia kapanw Ludu Izraela, ktrzy wierzyli, e nie ponosz odpowiedzialnoci za krzywdy wyrzdzane ludziom niewyznajcym ich religii i utrzymywali, i prawo takie daje im ich Ksiga22. W zwizku z powyszym, naley stwierdzi, e umma to z pewnoci wsplnota o znaczeniu wielokulturowym, wieloetnicznym, wielojzykowym, nieograniczona regionalnie, a najwaniejszym elementem okrelonej w ten sposb tosamoci, wymagajcym ochrony, jest relacja z Bogiem i trzymanie si Jego wza jak to zostao sformuowane w cytowanym wczeniej wersecie 103. sury III, czy te uchwytu zgodnie z wersetem objawionym pod adresem jednego z Ansarw, ktry chcia zmusi swych synw do przyjcia islamu. W tym kontekcie

Bg objawi, i: Nie ma przymusu w (przyjciu) religii. Zaprawd, droga prawoci zostaa odrniona od drogi nieprawoci. Zatem, kto odstpi od wiary w at-taghut23 i uwierzy w Allaha, ten chwyci za najmocniejszy uchwyt, ktry nigdy nie pka. A Allah jest Wszechsyszcy, Wszechwiedzcy (2:256). Niektrzy uwaaj, e ochrona ich tosamoci jako mniejszoci religijnej wie si z zabieganiem o uzyskanie uznania wikszoci, co musi odby si kosztem Boga, prowadzc w konsekwencji do asymilacji, tak e w ten sposb z tego rodzaju wsplnoty wiernych pozostaje jedynie garstka przedstawicieli starszego pokolenia. Zgodnie z hadisem relacjonowanym przez Aisz Muhammad rzek: Kto pragnie uznania Allaha, nie baczc na przychylno ludzi Bg uzna go i sprawi, e ludzie bd jemu przychylni. Kto

w religii. Stanowisko ummy powinno by dalekie od wszelkich skrajnoci, co oznacza stronienie zarwno od nadgorliwoci religijnej, zgodnie z zakazem zawartym w surze an-Nisa w wersecie 171 ktrej sowa zostay skierowane do wiernych w kategoryczny sposb: () nie przekraczajcie granic (wprowadzajc nadmiar) w swej religii [pierwsza skrajno], jak i od lekcewaenia nakazw religii [druga skrajno]26. Pierwsza z tych skrajnoci wie si z zagroeniem powstania monokulturowych rodowisk, podobnych do tzw. getta odrzuconych, zazwyczaj wykluczonych w ramach wielokulturowego spoeczestwa, w ktrych bd y przewanie zmarginalizowani obywatele z poczuciem wykluczenia. Napicia midzykulturowe bd w takiej sytuacji wywoywa nieustanne konflikty, a kolejne pokolenia

Abu Said relacjonowa, i Muhammad rzek: O ludzie!

Zaiste, wasz Pan jest Jeden i wasz ojciec jest jeden. Zaiste, nie wywyszaj si nawzajem pod wzgldem rangi: ani Arab nad nie-Arabem, ani nie-Arab nad Arabem, ani czarny nad czerwonym, ani czerwony nad czarnym chyba e pod wzgldem rangi bogobojnoci
mniejszociowe dorosn w duchu przynalenoci i przychylnoci nawet wobec tego, co ze z wasnego dziedzictwa przeciw temu, co lepsze spord tradycji pochodzcej od innych. Pomimo ogromu ataku medialnego pod adresem rwnie najbardziej umiarkowanych grup i nurtw muzumaskich, Polska Umma nie powinna si zamyka. Naley pamita, i rodowiska promujce mow nienawici tego wanie od nas chc tj. zaley im, aby muzumanie zamknli si (i milczeniem, i zdystansowaniem wzgldem otoczenia). Jedynym sposobem obrony wobec populistycznej propagandy skierowanej przeciwko islamowi i muzumanom jest otwarcie si na innych. Z natury kady czowiek jest sprawiedliwy, lecz wikszo nie posiada wystarczajcej wiedzy o islamie umoliwiajcej dostrzeenie ogromu demagogii zawartej we wspomnianej mowie nienawici. Zdecydowana wikszo Polakw nie ma o nas wyrobionego zdania, ale odkd ich poznaem, zdaem sobie spraw, e zawsze stoj oni po stronie uciskanego (np. w kwestii Palestyny, Czeczeni, Kurdystanu). Odnoszc si do powyszego przykadu, otwarcie si na ocie i nasilenie dziaalnoci zwaszcza w dziedzinie kulturowej z udziaem otwartych meczetw oraz pokazanie siebie od wewntrz, jest wystarczajcym sposobem na zwikszenie grona przyjaci. Zamykanie si jest jednym z owocw nadgorliwoci w rozumieniu religii. rdowe teksty zarwno Quranu, jak i Sunny przeciwstawiaj si przesadzie i cytowanej wczeniej nadgorliwoci, nawet w sferze ob-

za pragnie przychylnoci ludzi, nie baczc na uznanie Allaha Bg go odrzuci i sprawi, e ludzie nie bd go akceptowa24. Kwestia ta zostaa omwiona szczegowo w artykule, w ktrym rozpatruj zagadnienie duszy jako gwnego czynnika emocjonalnego. Dowodziem tam, e relacje zarwno midzy ludmi, jak i z otoczeniem, stanowi odzwierciedlenie boskiego stanowiska, ktrego oznak jest akceptacja ze strony otoczenia bd jej brak25. Dotychczasowa analiza doprowadzia nas do rozwaenia tego, jak postaw powinna przyj Polska Umma jako mniejszo w spoeczestwie. W celu przeprowadzenia tej analizy musimy pozna doktryn rodka i umiaru jako cech charakterystyczn ummy zawart w kolejnym wersecie definiujcym jej znaczenie.

Droga rodka i umiaru

Wspomniany werset okrela miejsce usytuowania ummy wrd narodw i wsplnot. Bg rzek: My uczynilimy was ummatan asatan, abycie byli wiadkami wobec ludzi i by posaniec by wiadkiem wobec was (2:143). Przedstawiona tu zostaa jedna z najwaniejszych po Bogu i religii cech wsplnoty, mianowicie fakt, i umma winna zajmowa miejsce asat (arab. porodku). Al-Kalbi uwaa, e wyraz asat dotyczy szlachetnoci opisywanej wsplnoty, ktra przejawia si w zajmowanej przez ni umiarkowanej postawie to znaczy takiej, ktra znajduje si pomidzy dwiema przeciwstawnymi, ocenianymi jako naganne, postawami

14

3/2013