Politechnika

Biaostocka

ZAMIEJSCOWY WYDZIA MECHANICZNY W SUWAKACH

INSTRUKCJA DO ZAJ LABORATORYJNYCH Temat wiczenia: Wpyw parametrw skrawania na trwao ostrza narzdzia. Numer wiczenia 6.

Laboratorium z przedmiotu: TECHNIKI WYTWARZANIA II B

Opracowa: dr in. Sergiusz Jakuszewicz

2005

1. WPROWADZENIE
Procesy tribologiczne wystpujce w strefach styku ostrza z przedmiotem obrabianym i wirem prowadz do zuycia, a nastpnie do nagej lub stopniowej utraty zdolnoci skrawnych ostrza. Objawami zuycia ostrza s: zmiany ksztatu (geometrii), pknicia, ubytki materiau i zmiany waciwoci WW. W wyniku interakcji midzy elementami tribologicznego systemu skrawania zuyciu towarzysz: wzrost si i mocy skrawania, zwikszone wydzielanie ciepa, wystpowanie drga, pogorszenie stanu obrobionej powierzchni i spadek dokadnoci wymiarowo-ksztatowej przedmiotu. Ze wzgldu na sposb narastania wyrnia si: - zuycie cige, wywoujce wzrost w czasie wymiarw charakterystycznych form zuycia ostrza (rys. 1a),

Rys.1. Formy zuycia ostrzy narzdzi: a) zuycie cige: 1 zuycie powierzchni przyoenia, 2 rowek na powierzchni natarcia, 3 pierwszy (zewntrzny) rowek zuycia skoncentrowanego, 4 drugi (wewntrzny) rowek zuycia skoncentrowanego, 5 zewntrzne wyobienie przez wir, 6 wewntrzne wyobienie przez wir; b) zuycie skokowe: 1 zuycie powierzchni przyoenia, 2 rowek na powierzchni natarcia, 3 powierzchnia zomu, 4 pierwszy rowek zuycia skoncentrowanego, 5 zewntrzne wyobienie przez wir, 6 plastyczna deformacja wok strefy zomu. - zuycie skokowe (wytrzymaociowe), polegajce na jednorazowym lub powtarzajcym si, mniejszym lub wikszym ubytku ostrza, ktre prowadzi do przedwczesnej utraty zdolnoci skrawnych; nage zniszczenie ostrza nosi znamiona katastrofy. Formy zuycia o charakterze katastroficznym przedstawiono na rys. 1b. W zalenoci od warunkw skrawania koncentracja zuycia moe nastpowa rozdzielnie lub cznie na powierzchni przyoenia i natarcia. Zasig starcia na powierzchni przyoenia i wielko rowka (krateru, obka) na powierzchni natarcia ocenia si za pomoc znormalizowanych parametrw geometrycznych, zwanych wskanikami zuycia ostrza.

Rys.2. Wskaniki zuycia ostrza wg PN-ISO 3685. Zgodnie z norm PN-ISO 3685 wskaniki zuycia ostrza wyznacza si w trzech strefach na dugoci czynnej czci krawdzi skrawajcej (rys. 2): - strefie C obejmujcej zaokrglon cz naroa (C=r), - strefie N o dugoci N=b/4, od strony powierzchni obrabianej, - rodkowej strefie B usytuowanej wzdu prostoliniowego odcinka krawdzi skrawajcej o dugoci B=b-(r+b/4). Oznaczenie strefy pomiaru przenosi si od dolnego indeksu wskanika zuycia powierzchni przyoenia. Przy ocenie zuycia podaje si: - dla powierzchni przyoenia: VBB redni szeroko pasma zuycia, VBmax najwiksz szeroko pasma zuycia, VBN szeroko wyobienia (zuycia skoncentrowanego), VBC szeroko pasma zuycia naroa; - dla powierzchni natarcia (w strefie B): KT najwiksza gboko rowka, KM odlego midzy pocztkowym pooeniem krawdzi skrawajcej a miejscem pomiaru KT, KB najwiksza odlego midzy pocztkowym pooeniem krawdzi skrawajcej a tylnym obrzeem rowka, KF odlego rowka od krawdzi skrawajcej, KT/KM wspczynnik rowka zuycia; - inne wskaniki: KE cofnicie naroa ostrza odmierzane wzgldem paszczyzny Pf w jego pierwotnym pooeniu. Wskanik KE jest miar zuycia promieniowego i ma wane znaczenie w obrbce dokadnej;

- wyszczerbienia, wykruszenia, wyamania, pknicia, wyobienia powierzchni przyoenia w okolicach naroa; - zuycie katastroficzne obejmujce znaczcy ubytek naroa, przez co gwatownie ronie chropowato powierzchni i zmniejsza si gboko skrawania; - wystpienie odksztace plastycznych (wgliki spiekane) lub odpuszczenie materiau (stale szybkotnce). Ocena zuycia ostrza moe by dokonana na podstawie fizycznych lub technologicznych nastpstw tego procesu, ktre okrela si mianem wskanikw porednich. Zalicza si do nich: - w grupie wskanikw fizycznych: - wzrost odksztace plastycznych, skadowych siy i momentu skrawania, - wzrost temperatury skrawania, - wzrost amplitudy drga, - pojawienie si i narastanie sygnau emisji akustycznej (AE); - w grupie wskanikw technologicznych: - wzrost chropowatoci powierzchni, - przekroczenie tolerancji wymiarowo-ksztatowej, - powstawanie zadziorw na krawdziach, - zmian postaci i ksztatu wira. Wyszczeglnione w normie wskaniki odnosz si do ostrzy z pask powierzchni natarcia i nie uwzgldniaj specyfiki zuycia ostrzy (pytek) rowkowanych, ktre zwykle s dodatkowo powlekane jedno- lub wielowarstwowo. W takich przypadkach na zuycie ostrza decydujcy wpyw ma wytworzony mechanizm spywu wira. Czsto pytki z wyksztaconymi amaczami wira trac swoje waciwoci skrawne na dugo przed tym, jak podstawowy skadnik VBB osignie warto krytyczn. Spowodowao to konieczno wprowadzenia nowych wskanikw geometrycznych do oceny zuycia pytek rowkowanych (rys. 3). S to: - szeroko BW i dugo BL strefy zuycia tylnej cianki rowka, - szeroko SW i gboko SD strefy zuycia przedniej czci rowka, przylegajcej do cian, - zuycie naroa (N) KE wg rys. 2, - szeroko i dugo strefy zuycia skoncentrowanego od strony gwnej (NW1, NL1) i pomocniczej krawdzi skrawajcej (NW2, NL2).

Rys.3. Mechanizmy zuycia pytek rowkowanych (a), mierzalne parametry geometryczne stref zuycia (b) wg Jawahira. Fizykalne mechanizmy zuycia ostrza Proces zuycia narzdzia skrawajcego jest bardzo zoony, gdy przebiega w warunkach wysokich temperatur i naciskw powierzchniowych, a sumaryczne zuycie ostrza jest wynikiem nakadania si i wzajemnych interakcji kilku (a nawet kilkunastu) elementarnych procesw zuywania. Procesy te wystpuj przy okrelonych wartociach parametrw skrawania, reprezentowanych przez temperatur lub prdko skrawania. W sprzyjajcych warunkach termicznych mona zaobserwowa wystpowanie wikszoci elementarnych procesw zuycia rwnoczenie.

Rys.4. Wystpowanie elementarnych procesw zuywania w funkcji temperatury lub prdkoci skrawania: a) wg Kniga, b) Makarova; 1 zuycie adhezyjne, 2 zmczenie mechaniczne, 3 cieranie mechaniczne, 4 zmczenie cieplne, 5 zuycie przez utlenianie, 6 zuycie dyfuzyjne, 7 wysokotemperaturowa deformacja plastyczna. Na rys. 4 przedstawiono dwie interpretacje graficzne o charakterze jakociowym warunkw wystpowania podstawowych rodzajw zuycia: mechanicznego, adhezyjnego, dyfuzyjnego, cieplnego i chemicznego. Zuycie mechaniczne nastpuje wskutek przekroczenia doranej lub zmczeniowej wytrzymaoci ostrza (zuycie wytrzymaociowe) bd dziaania si tarcia. cieranie mechaniczne jest zjawiskiem ubywania masy, zmiany wymiarw liniowych i ksztatu ostrza wywoanym przez mikroskrawanie, rysowanie i bruzdowanie (rys. 5).
6

Rys.5. Modele procesw zuywania przez cieranie: a) bruzdowanie, b) cinanie nierwnoci, c) cinanie nierwnoci wystpem twardych ziaren, d) odksztacenia plastyczne materiau. W procesie cierania bior udzia twarde wtrcenia w materiale obrabianym (cementyt, zoone wgliki, fazy midzymetaliczne), ktre zachowuj du twardo w temperaturach kontaktowych, czsteczki periodyczne zrywanego narostu i utlenione produkty zuycia. Z tego powodu mechanizm ten wystpuje w caym zakresie prdkoci skrawania. Intensywno zuycia ciernego jest tym wiksza, im wikszy jest stosunek twardoci materiaw pary tribologicznej HM/HN w temperaturze skrawania (HM twardo materiau obrabianego, HN twardo materiau narzdziowego). Poniewa istnieje cisa korelacja midzy twardoci a granic wytrzymaoci w okrelonej temperaturze, wic intensywno zuycia ciernego mona zapisa w oglnej postaci:

Ih = o

M R f m N R m

Przyczyn zmczenia mechanicznego jest cykliczny proces tworzenia wira oraz procesy przejciowe wystpujce w fazie wcinania si ostrza w materia. Po pewnym czasie pracy ostrza pojawiaj si mikrowykruszenia krawdzi, zwane szczerbatoci, wiksze wykruszenia w strefie styku, pknicia i wyamania. Wraz ze wzrostem prdkoci skrawania zaczyna dominowa zmczenie cieplne wywoane szokami termicznymi podczas wchodzenia i wychodzenie ostrza z materiau oraz samoistnego wzrostu temperatury wywoanego powstajcym zuyciem. Utlenianie jest podstawowym mechanizmem zuycia chemicznego. Wystpuje w podobnym zakresie temperatur, co dyfuzja, gdy intensywne utlenianie skadnikw materiau narzdzia zaczyna si w temperaturze ok. 800C. Hipoteza zuycia przez utlenianie jest oparta na zjawisku korozji wglikw spiekanych podczas ich nagrzewania w orodku tlenu. W temp. 700800C tlen wstpuje w reakcj z faz kobaltow oraz wglikami wolframu i tytanu, przy czym najsilniej utlenia si kobalt. Zwikszajca si porowato materiau powoduje, e utlenianiu podlegaj ziarna wglikw rozmieszczone nawet w pewnej odlegoci od powierzchni. Podstawowym objawem zuycia przez utlenianie jest niszczenie kruchej, utlenionej WW ostrza przy tarciu
7

lizgowym. Mona zauway charakterystyczn koncentracj tlenkw od strony pomocniczej krawdzi skrawajcej oraz nieco mniejsze wyobienie w strefie styku gwnej krawdzi skrawajcej z powierzchni obrabian (rys. 1a). Intensywno zuycia utleniajcego moe by okrelona z zalenoci teorii podobiestwa

Ih = f ( B,W , E ) ok
gdzie B, W i E s kryteriami podobiestwa procesu skrawania

B = c h / W = tg E = rn /

gdzie: wspczynnik przewodnoci cieplnej materiau obrabianego, kt polizgu, rn promie zaokrglenia krawdzi skrawajcej, h grubo warstwy skrawanej. Zuycie cieplne obejmuje przemiany strukturalne w WW ostrza oraz odksztacenia plastyczne krawdzi skrawajcej pod wpywem silnego nagrzania i duych naciskw kontaktowych (rys. 6). Przy nagrzaniu stykowych warstw ostrza do temperatury 9001200C wystpuje wysokotemperaturowe pezanie, ktrego skutkiem jest plastyczne pynicie materiau i deformacja (osiadanie) krawdzi skrawajcej. Deformacja plastyczna jest zjawiskiem typowym dla ostrzy ze stali szybkotncych, nie mniej jednak obserwowana jest ona rwnie w przypadku ostrzy wglikowych i ceramicznych wypalanych w prni. Wwczas cierne oddziaywanie materiau obrabianego nastpuje wraz z plastycznymi deformacjami na powierzchniach ziaren Al2O3 i ZrO2. W wyniku deformacji zmienia si znacznie geometria ostrza, co jest dodatkow, wtrn przyczyn wzrostu intensywnoci zuycia.

Rys.6. Plastyczna deformacja krawdzi skrawajcej ostrza wglikowego.

Teoria adhezyjnego zuycia ostrza Zuycie adhezyjne wystpuje praktycznie w caym zakresie stosowanych prdkoci skrawania, z tym, e najwiksza intensywno pokrywa si ze stref powstania stabilnego narostu. Wzrost temperatury w strefie styku moe spowodowa przejcie zuywania ciernego w adhezyjne lub adhezyjnego w dyfuzyjno-adhezyjne. W takim podejciu rozrnia si zuycie adhezyjne przez szczepianie pierwszego rodzaju i zrastanie tarciowe na bazie procesw dyfuzyjnych przy duych odksztaceniach plastycznych i wysokiej temperaturze mikroobszarw tarcia. Klasyczny mechanizm adhezji polega na tworzeniu lokalnych szczepie metalicznych powierzchni trcych i niszczenie tych pocze wraz z odrywaniem czstek metalu lub jego rozmazywaniem na powierzchniach tarcia. Powstae narosty maj ostre krawdzie i dziaaj jak zamocowane mikroostrza.

Rys.7. Warunki powstania silnej adhezji w strefie kontaktu. Na rys. 7 przedstawiono wpyw temperatury i naciskw kontaktowych na si adhezji w zczu stal wglowa 45-wglik spiekany P10. Mona zauway, e adhezja rozwija si intensywnie, gdy stosunek bezwzgldnej temperatury kontaktu Ta do temperatury topnienia Tt metalu wynosi ok. 0,5. Maksymalna warto wspczynnika adhezji wyniosa w warunkach bada ok. 0,8.

Rys.8.Wpyw prdkoci skrawania na wytrzymao zczy adhezyjnych. Wytrzymao na cinanie a tworzonych zczy adhezyjnych wyznaczona z rwnania Clausiusa-Clapeyrona dla par: stal 45-wglik P10 i stal austenityczna 1H18N9T-wglik P35 jest znacznie wiksza od granicy plastycznoci Re materiau nieumocnionego. Na przykad (rys. 8), dla pary tribologicznej stal 45wglik spiekany P10 wytrzymao a zmienia si przy wzrocie prdkoci skrawania od 700 do 555 MPa (rwnowanie a/Re zwikszy si od 1,55 do 1,95). Mas materiau przeniesionego podczas zuycia adhezyjnego poda Loladze, bazujc na oglnej zalenoci wanej dla tarcia rnych materiaw

* Ma = Ma a m m
* gdzie: M a - maksymalna, moliwa do przeniesienia ilo materiau wskutek cinania lub oderwania z kadej jednostki powierzchni, m - mechaniczny parametr prawdopodobiestwa przeniesienia materiau, uwzgldniajcy sztywno umocowania nierwnoci ( m <1), a - prawdopodobiestwo przeniesienia materiau wskutek adhezji (dla idealnie czystych powierzchni a 1), m - funkcja uwzgldniajca wpyw stosunku mikrotwardoci materiaw pary tribologicznej na skonno do adhezji.

10

Rys.9. Krzywe zmian cT w funkcji temperatury; 1 staliwo Hadfielda, 2 stop kwasoodporny, 3 Nimonic, 4 stal oyskowa, 5 stop trudno topliwy W-Mo, 6 stal nierdzewna 18/9, 7 stal 40H, 8 stop Ti-Al-V, 9 stal wglowa St3. Z rys. 9 wynika, e dla duej grupy materiaw wikszo krzywych ma wyrane maksimum w zakresie temperatur 9001000 K.

11

Teoria dyfuzyjnego zuycia ostrza

Rys.10. Przebieg dyfuzji w ostrzu z wglika spiekanego. Zuycie dyfuzyjne wywouje przenikanie atomw z materiau ostrza do materiau obrabianego (i odwrotnie) wskutek ich ruchw cieplnych. Oglnie przyjmuje si, e pocztek dyfuzji liczy si od chwili osignicia przez ostrze poowy jego temperatury topnienia w skali C. Loladze podaje, e zuycie ostrza z wglika spiekanego nagrzanego do temp. 800850C powstaje gwnie wskutek dyfuzyjnego roztwarzania skadnikw materiau narzdziowego w materiale obrabianym (rys. 10). Najszybciej dyfunduje wgiel (ruchliwo atomw wgla jest 70103 wiksza ni atomw elaza), wolniej wolfram, kobalt i tytan. W wyniku niejednakowej prdkoci roztwarzania midzy narzdziem, wirem i materiaem obrabianym tworz si trzy typy warstw dyfuzyjnych. S to kolejno (liczc od powierzchni styku): - zwizki midzymetaliczne w postaci wglika Fe3W3C lub bardziej zoonych wglikw (FeW)23C6; warstwa ta jest krucha i zostaje atwo usuwana przez spywajcy wir lub materia, - warstwa biaa utworzona z roztworu staego wgla i wolframu lub wgla, wolframu i tytanu w elazie , - warstwa nawglona.

12

Rys.11. Wpyw temperatury kontaktowej na zuycie dyfuzyjne. Prdko narastania zuycia dyfuzyjnego jest opisana zalenoci paraboliczn, przez co jest ona szczeglnie dua w pocztkowym okresie roztwarzania. Poniewa kontakt wira z ostrzem jest cigle odnawiany, wic prdko dyfuzji utrzymuje si w caym procesie skrawania. Na rys. 11 przedstawiono zaleno zmian stosunku twardoci wglika spiekanego i stali Cr-Ni-Mo (1) oraz drogi skrawania do stpienia ostrza (2) w funkcji temperatury. Wida wyranie, e poczwszy od temp. 900C stosunek twardoci szybko zwiksza si, a trwao ostrza gwatownie maleje. Potwierdza to hipotez, e zuycie dyfuzyjne ostrza z wglikw spiekanych przebiega intensywniej, gdy temperatura dochodzi do 900C (wgliki grupy wolframowej) i 1000C (wgliki grupy wolframowotytanowej). Ze wzgldu na chemiczn obojtno gwnego skadnika Al2O3 ostrze ceramiczne nie podlega zuyciu dyfuzyjnemu i moe pracowa z duo wikszymi prdkociami skrawania.

2. CEL I ZAKRES WICZENIA LABORATORYJNEGO

Celem wiczenia jest zapoznanie studentw z wpywem parametrw skrawania na trwao ostrza noa tokarskiego.

13

3. METODYKA BADA
Wymagana znajomo zagadnie. - charakterystyki stref zuycia ostrza, - strefy zuycia ostrza zgodnie z PN-ISO 3685, - fizykalne mechanizmy zuycia ostrza, - zuycie adhezyjne, - zuycie dyfuzyjne ostrza. Przebieg wiczenia Po zapoznaniu si ze stanowiskiem laboratoryjnym skadajcym si z: tokarki uniwersalnej, waka ze stali St3s, noa tokarskiego, mikroskopu z kamer i monitorem.

naley wykona obrbk toczenia powierzchni walcowej prbki w okrelonych odstpach czasu: 1 min., 4 min., 7 min., 10 min. z nastpujcymi parametrami Vs = 30 35 m/min., gboko skrawania 1 mm i posuw p = 0,13 mm/min. Po kadorazowym wykonaniu toczenia naley wymontowa n tokarski z imaka i dokona pomiarw zuycia, wyniki przedstawi w sprawozdaniu.

4. WYMAGANIA BHP
- studenci powinni by ubrani w trakcie wiczenia w fartuchy ochronne, - studenci nie mog wykonywa samodzielnie adnych czynnoci bez uzyskania zgody prowadzcego. Warunkiem bezpiecznej pracy na tokarce jest: o Ustawienie tokarki w miejscu zapewniajcym wygodne jej uytkowanie rozumiane przez swobodny dostp do wszystkich jej elementw, o Stosowanie do owietlenia instalacji o napiciu 24V, o Niedopuszczenie do nadmiernego gromadzenia si wirw w strefie obrbki, o Stosowanie okularw ochronnych, o Wyczenie obrabiarki gwnym wycznikiem w przypadku przerwy w pracy lub odejcia uytkownika od tokarki.
14

5. SPRAWOZDANIE STUDENCKIE POWINNO ZAWIERA:

- przebieg wiczenia z opisem i szkicami stanowiska do pomiarw zuycia ostrza noa, - wyniki pomiarw, - wykresy zuycia ostrza noa, - wnioski.

6. LITERATURA:
1. Grzesik W.: Podstawy skrawania materiaw metalowych. WNT. Warszawa. 1998 2. Poradnik inyniera. Obrbka skrawaniem. Tom I. Warszawa. 1991.

15