Rozdzia 1.

Zarzdzanie wiedz

1.1. Definicje i typy wiedzy

Wiedza jest kluczowym zasobem wspczesnego przedsibiorstwa, przez co stanowi fundament w procesie definiowania strategicznych elementw zarzdzania nim: misji, wizji, celw, planw oraz strategii1. Uwaa si, e udostpnianie pracownikom wiedzy zgromadzonej w firmie generuje przewag konkurencyjn. Zdaniem Petera Druckera, wiedza jest gwnym, cakowicie rozstrzygajcym czynnikiem produkcji, ktry kreuje przewag konkurencyjn organizacji we wspczesnych realiach gospodarczych2. Wiedza w gospodarce stanowi fundamentalny potencja, ktry determinuje sukces bd klsk ekonomiczn3. Organizacje wicce dzi najwiksze triumfy buduj przewag konkurencyjn w oparciu o informacje, wiedz i kapita intelektualny4. Co istotne, wiedza to zasb pierwotny, co oznacza, i umoliwia powstawanie i pozyskiwanie wszelkich innych zasobw5. Co wicej, cechuje j niezwyka waciwo w miar jej wykorzystywania nie tylko nie ulega zuyciu, ale wrcz jej przybywa6. Wiedz prbowali definiowa ju staroytni filozofowie7. Na dzie dzisiejszy jej definicji jest wiele: wedug Petera Druckera, wiedza to efektywne wykorzystanie informacji w dziaaniu8, za Stanisaw Galata traktuje j jako specjalny rodzaj zasobu organizacji oraz sugeruje, e jest ona wszystkim, co zostao celowo i wiadomie
1

M. Kak, Zarzdzanie wiedz we wspczesnym przedsibiorstwie, Wydawnictwo Wyszej Szkoy Ekonomii i Prawa im. prof. Edwarda Lipiskiego w Kielcach, Kielce 2010, s. 14. 2 P. Drucker, Spoeczestwo postkapitalistyczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 13. 3 M. Kak, Zarzdzanie wiedz we wspczesnym przedsibiorstwie, op. cit., s. 13. 4 Ibidem. 5 D. Jemielniak, Zarzdzanie wiedz. Podstawowe pojcia, w: D. Jemielniak, Andrzej K. Komiski (red.), Zarzdzanie wiedz, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2012, s. 23. 6 Ibidem, s. 24. 7 I. Nonaka, H. Takeuchi, Kreowanie wiedzy w organizacji, Poltext, Warszawa 2000, s. 40. 8 P. Drucker, Spoeczestwo postkapitalistyczne, op. cit., s. 43.

zauwaone, zarejestrowane oraz jest moliwe do przekazania podmiotom trzecim9. Amrit Tiwana definiuje wiedz jako pynn mozaik kontekstowych dowiadcze, wartoci, informacji i umiejtnoci tworzc kryterium dla oceny, pojmowania i opanowywania nowych dowiadcze i informacji10, a jedno z ciekawszych objanie tego pojcia podaje Efraim Turban, piszc, e wiedz tworzy cig skadowych: prawda, przekonania, przewidywania, pomysy, osdy, oczekiwania, metodologia oraz know-how11. Jerzy Czupia stosuje podzia wiedzy na pisan i niepisan, utosamiajc wiedz pisan wanie z know-how12. Ten sam autor proponuje podzia wiedzy na nauk oraz technik (wiedz techniczn), gdzie nauka to wiedza oglna, ktrej celem jest poznanie, za celem wiedzy technicznej jest uzyskiwanie efektw gospodarczych 13. Zwiz, aczkolwiek treciw definicj wiedzy wskazuj zarwno autorzy Encyklopedii Popularnej PWN, wedug ktrych jest to zasb wiadomoci z jakiej dziedziny 14, jak i Sownika jzyka polskiego, ktrzy utosamiaj wiedz z ogem wiadomoci zdobytych dziki uczeniu si, znajomoci czego lub uwiadomieniu sobie czego 15. Dariusz Jemielniak pisze, e wiedza to zorganizowany zbir informacji wraz z reguami ich interpretowania16, gdzie informacje to uporzdkowane dane (zoone z cigw znakw), ktre w odpowiednim kontekcie, w oparciu o posiadane przez dan jednostk wiadomoci i umiejtnoci, tworz wiedz zgodnie z poniszym schematem17:
ZNAKI (+ skadnia) DANE (+ kontekst) INFORMACJE (+ struktura) WIEDZA

Co wane, przejcie od danych do wiedzy ma charakter cigy. Problematyczn kwesti wydaje si odrnienia wiedzy od informacji, gdy to, co dla jednych pozostaje informacj, dla drugich poprzez umiejtn interpretacj przeksztaca si w wiedz18.

S. Galata, Strategiczne zarzdzanie organizacjami. Wiedza, intuicja, strategia, etyka , Difin, Warszawa 2004, s. 50. 10 A. Tiwana, Przewodnik po zarzdzaniu wiedz. E-biznes i zastosowania CRM, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 2003, s. 60. 11 M. Kak, Zarzdzanie wiedz we wspczesnym przedsibiorstwie, op. cit., s. 17. 12 J. Czupia (red.), Ekonomika innowacji, Wydawnictwo AE, Wrocaw 1994, s. 8 . 13 Ibidem. 14 Encyklopedia Popularna PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1982, s. 849. 15 M. Szymczak (red.), Sownik jzyka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1981, s. 700. 16 D. Jemielniak, Zarzdzanie wiedz. Podstawowe pojcia, op. cit., 24. 17 Ibidem. 18 J.J. Brdulak, Zarzdzanie wiedz a proces innowacji produktu. Budowanie przewagi konkurencyjnej firmy, Szkoa Gwna Handlowa, Warszawa 2005, s. 16.

Podobn koncepcj prezentuje Micha Kak, twierdzc, e fundament wiedzy stanowi dane i informacje, ktre przeksztacaj si w wiedz z chwil ich przetworzenia (Rysunek 1.)19. Wedug autora, dane to skadniki informacji, nieprzetworzone liczby oraz zdarzenia, ktre naley utosamia z zestawem pojedynczych faktw zwizanych z jakim wydarzeniem, a informacja to wyselekcjonowane, uporzdkowane dane i wszelkiego rodzaju czynniki, ktre wykorzystuje si do podejmowania decyzji. Informacja powstaje z danych przeksztaconych, poddanych analizie i zinterpretowanych w sposb, ktry umoliwia ich skuteczne wykorzystanie20.

Rysunek 1. Hierarchia wiedzy

rdo: M. Kak, Zarzdzanie wiedz we wspczesnym przedsibiorstwie, Wydawnictwo Wyszej Szkoy Ekonomii i Prawa im. prof. Edwarda Lipiskiego w Kielcach, Kielce 2010, s. 15.

Powysze definicje, zgodnie z ktrymi wiedza ma charakter spersonifikowany, cile zespolony z czynnikiem ludzkim, prowadz do nastpujcej konkluzji: to ludzie, a nie przedsibiorstwo, s gwnym nonikiem zasobu wiedzy21. Jak ju wspomniano, wiedza to szczeglny zasb organizacji
19 20

sposb jej definiowania, spektrum oraz

M. Kak, Zarzdzanie wiedz we wspczesnym przedsibiorstwie, op. cit., s. 18. Ibidem, s. 15. 21 Ibidem, s. 18.

przyjcie jej okrelonych typw w ramach organizacji determinuje rozwizania z zakresu zarzdzania wiedz. Wiedza, jak dysponuj ludzie w organizacji, warunkuje to, jak posta przyjmie wiedza organizacyjna22, co obrazuje poniszy schemat:

Rysunek 2. Typy wiedzy organizacyjnej

rdo: opracowanie wasne na podstawie: B. Mikua, Geneza, przesanki i istota zarzdzan ia wiedz, w: K. Perechuda (red.), Zarzdzanie wiedz w przedsibiorstwie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 16.

Wiedza spersonalizowana, co prezentuje powyszy rysunek, skada si z wiedzy jawnej i wiedzy cichej, a jej fundamentalnym elementem jest rdze wiedzy spersonalizowanej, ktry daje moliwo przeksztacenia wiedzy spersonalizowanej w form skodyfikowan i ugruntowan (zarwno wiedza skodyfikowana, jak i wiedza ugruntowana pozostaje w organizacji bez wzgldu na jej skad personalny) i na

22

M. Kak, Zarzdzanie wiedz we wspczesnym przedsibiorstwie, op. cit., s. 18.

odwrt. Stopie, w jakim jednostka wykorzystuje wiedz, zaley od czowieka i jego zdolnoci umysowych23. Wiesaw Kotarba wyrnia trzy kategorie wiedzy: wiedz w peni dostpn woln, czyli rodzaj wiedzy, ktr bez jakichkolwiek ogranicze ze strony podmiotw trzecich wykorzystuje si w dziaalnoci gospodarczej; tworzy j wiedza oglna oraz wiedza szczegowa, ktrej rdem s wszelkiego rodzaju publikacje, podrczniki czy zasoby Internetu, wiedz jawn chronion, czyli rodzaj wiedzy, ktry podlega ochronie prawnej w ustalonym czasie, na okrelonym terytorium, celem zabezpieczenia interesw danego podmiotu; korzystanie z tego rodzaju wiedzy odbywa si za zgod jej waciciela, wiedz niedostpn utajnion, czyli wiedz stanowic poufne czy nie ujawnione do wiadomoci publicznej informacje handlowe, technologiczne, techniczne czy organizacyjne przedsibiorstwa; gospodarcze wykorzystanie tego typu wiedzy jest moliwe jedynie za zgod jej posiadacza24. Autor podkrela, i zarwno wiedza jawna chroniona, jak i wiedza utajniona z czasem przeradza si w wiedz woln, przy uwzgldnieniu, e zanim wiedza utajniona przeksztaci si w wiedz woln moe sta si w wiedz jawn chronion. Wiedz chronion przeksztacon w wiedz woln nazywa si wiedz odzyskan (Rysunek 3.), ktra ze wzgldu na szereg rozwiza moliwych do wykorzystania moe stanowi rdo licznych innowacji25. Zdaniem Wiesawa Kotarby, wiedza jawna chroniona i wiedza utajniona ksztatuj kategori wiedzy nazywan wiedz chronion (Rysunek 4.). Jest to rodzaj wiedzy, jaki obejmuje wytwory ludzkiego umysu, egzystujce zarwno w sensie prawnym, jak i majtkowym w sposb niezaleny wobec produktw czy usug, ktrych dotycz26.

23 24

M. Kak, Zarzdzanie wiedz we wspczesnym przedsibiorstwie, op. cit., s. 18. W. Kotarba, Zarzdzanie wiedz chronion w przedsibiorstwie, Instytut Organizacji i Zarzdzania w Przemyle ORGMASZ, Warszawa 2001, s. 18. 25 Ibidem, s. 19. 26 Ibidem.

Rysunek 3. Przeksztacenia wiedzy w przedsibiorstwie

rdo: opracowanie wasne na podstawie: W. Kotarba, Zarzdzanie wiedz chronion w przedsibiorstwie, Instytut Organizacji i Zarzdzania w Przemyle ORGMASZ, Warszawa 2001, s. 19.

We wspczesnych realiach gospodarczych przedsibiorstwa wykorzystuj wiedz chronion w trjnasb: wycznie wiedz jawn chronion, wycznie wiedz utajnion, rwnoczenie wiedz jawn chronion i wiedz utajnion (przy czym nierzadko wiedza jawna chroniona jest cile zespolona z wiedz utajnion np. w sytuacji, w ramach ktrej chronionemu patentowi wynalazku towarzyszy wiedza utajniona)27. Dariusz Jemielniak zwraca uwag na fakt, i wiedz moemy klasyfikowa wedug rnych kryteriw, a jednym z nich rozrnienie wiedzy jawnej i ukrytej 28. Wiedza jawna jest atwo przekazywalna, za wiedzy ukrytej nie sposb przekaza prostymi, nieskomplikowanymi metodami. Trudnoci mog powodowa przede wszystkim bariery jzykowe29. Inny podzia wiedzy zaproponowany przez autora to segregacja na: wiedz o, czyli atwo przekazywaln wiedz o charakterze operacyjnym, ktrej przykadem jest znajomo praw fizyki,

27 28

W. Kotarba, Zarzdzanie wiedz chronion w przedsibiorstwie, op. cit., s. 18. D. Jemielniak, Zarzdzanie wiedz. Podstawowe pojcia, op. cit., 24. 29 Ibidem.

 wiedz jak, czyli wiedz rzadko kodyfikowan, trudn do przekazania, ktr zdobywa si w oparciu o osobiste dowiadczenia oraz praktyk zawodow, wiedz dlaczego, czyli wiedz zwizan z kultur organizacyjn firmy i jej strategi, w obrbie ktrej istotne jest zrozumienie motyww jej dziaania, wiedz kto, czyli swoist orientacj wzgldem wewntrznych i zewntrznych uwarunkowa funkcjonowania organizacji, znajomo sieci kontaktw, a take formalnej i nieformalnej roli poszczeglnych podmiotw30.

Rysunek 4. Rodzaje wiedzy wykorzystywanej w przedsibiorstwie

rdo: opracowanie wasne na podstawie: W. Kotarba, Zarzdzanie wiedz chronion w przedsibiorstwie, Instytut Organizacji i Zarzdzania w Przemyle ORGMASZ, Warszawa 2001, s. 20.

Waciwo wiedzy polega na tym, i jej ilo wzrasta proporcjonalnie wzgldem jej eksploatacji, a podstawowym sposobem jej pomnaania jest interakcja midzy wiedz jawn a ukryt31, ktra moe przybiera nastpujce formy:

30 31

D. Jemielniak, Zarzdzanie wiedz. Podstawowe pojcia, op. cit., 25. I. Nonaka, H. Takeuchi, Kreowanie wiedzy w organizacji, op. cit., s. 25.

 eksternalizacji wiedzy, czyli kodyfikacji dowiadcze podmiotw w postaci jednostek i grup, a take formalizacji wiedzy o charakterze nieformalnym, socjalizacji, czyli pozyskiwania wiedzy poprzez kontakt i wspprac z tymi, ktrzy ju j posiadaj, internalizacji wiedzy, czyli korzystania z wiedzy formalnej i konwertowania jej w wiedz domyln; nauczenia si i wykorzystywania wiedzy skodyfikowanej, kombinacji, czyli wzbogacania i modyfikowania in plus wiedzy formalnej; analizy i modyfikacji wiedzy skodyfikowanej32. Co godne podkrelenia, og wiedzy, ktr dysponuje ludzko, ulega podwojeniu szacunkowo co pi lat, a okres podwajania ulega systematycznemu skracaniu, na co bezporednio wpywa rozwj Internetu. Warto doda, i jeszcze na przeomie XIX i XX wieku czas ten wynosi okoo pidziesiciu lat33. We wspczesnych realiach gospodarczych wiedza ma status strategicznego zasobu przedsibiorstwa. Obecnie ze wzgldu na ewolucj technologii informacyjnej zamone gospodarki krajw wysoko rozwinitych to gospodarki oparte na wiedzy.

32 33

I. Nonaka, H. Takeuchi, Kreowanie wiedzy w organizacji, op. cit., s. 25. M. Fic, Gospodarka oparta na wiedzy, w: D. Kopyciska (red.), Teoretyczne aspekty gospodarowania, Katedra Mikroekonomii Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin 2005, s. 95.