FILOZOFIA

By Matej

Nie szukaj tego, co jest zbyt cikie, ani nie badaj tego, co jest zbyt trudne dla ciebie. O tym rozmylaj, co ci nakazane, bo rzeczy zakryte nie s ci potrzebne. Wielu bowiem domysy ich w bd wprowadziy i o ze przypuszczenia potkny si ich rozumy. Powiciem wiele bezsennych nocy i nauki, aby w tym przecigu czasu, jaki by potrzebny, wykoczona ksig wyda dla tych, wrd ktrych przebywam ... Ecclesiasticus

Data 6 stycznia 2007

Niniejsza publikacja moe by kopiowana, oraz dowolnie rozprowadzana tylko i wycznie w formie dostarczonej przez autora. Zabronione s jakiekolwiek zmiany w zawartoci publikacji bez pisemnej zgody autora. Matej

Matej Bronikowo Ul. Morownicka 1a 64-030 migiel WWW: http://air.rtsoft.pl EMAIL: matej.mistrzu@gmail.com GG: 2992656

Wszelkie prawa zastrzeone. Ali rights reserved.

29.09.2006 Systematyczna filozofia wybrane zagadnienia 1. Elementy metodologii nauk a) nauka i cechy wiedzy naukowej, klasyfikacja nauk b) oglna metodologia nauk i metodologie szczeg owe c) jzyk jako narzdzie opisu rzeczywistoci i komunikowania si oraz noniki informacji d) definicje struktura i rodzaje e) uzasadnianie i sprawdzanie twierdze 2. Narodziny i rozwj filozofii a) geneza i rda filozofii b) spr o przedmiot filozofii c) struktura i funkcje filozofii d) filozofia w systemie nauk Gnozeologia 3. Zagadnienie przedmiotu poznania a) czowiek jako podmiot poznajcy (wadze poznawcze i przeycia poznawcze) b) filozoficzne interpretacje zagadnienia przedmiotu poznania - przedmiot wiedzy zmysowej (idealizm i realizm teoriopoznawczy) - przedmiot wiedzy pojciowej (spr o powszechniaki) 4. Zagadnienia rde wiedzy. a) psychologiczne i teoriopoznawcze aspekty rde wiedzy b) gwne interpretacje teoriopoznawcze rde wiedzy ( nacjonalizm, empiryzm) 5. Zagadnienie prawdziwoci wiedzy a) klasyczna koncepcja prawdy b) alternatywna koncepcja prawdy. c) Kryterium prawdy Ontologia 6. Problematyka i gwne nurty w ontologii a) analiza podstawowych kategorii b) zagadnienie natury bytu: problem iloci i rodzajw substancji c) zagadnienia struktury rzeczywisto ci i zwizkw midzy jej elementami Zagadnienia aksjologiczne 7. Aksjologia jako teoria wartoci a) rodzaje wartoci b) status teoretyczny twierdze o wartociach c) funkcje wartoci aspekt egzystencjalny 8. Etyka jako teoria moralnoci (wartoci moralnych) a) podstawowe kategorie etyki: moralno, etyka opisowa, etyka normatywna, metaetyka, prawo a moralno. b) koncepcje pochodzenia moralnoci heteronomiczne, autonomiczne c) opis a ocena zagadnienia prawdy w etyce d) systemy etyczne kryteria klasyfikacji i podstawowe zaoenia e) etyka stosowana analiza wybranych norm 9. Etyka oglna a etyka zawodowa (etyka inynierska ) a) pojcie etyki zawodowej b) przesanki tworzenia etyki zawodowej c) struktura i funkcje etyki zawodowej rola etyki w yciu zawodowym ( kodeks etyki inynierskiej) 3

06.10.2006

Nauka i cechy wiedzy naukowej, klasyfikacja nauk.

WIEDZA NAUKA Wiedza wszelka forma poznania, caoksztat informacji pozostajcych ze sob (w lunym lub systematycznym) ukadzie bdcym efektem poznania. Rodzaje wiedzy: - naukowa - potoczna - artystyczno-literacka - spekulatywna Nauka 1. System naleycie uzasadnionych twierdze i teorii zawierajcych moliwie adekwatn - na danym etapie rozwoju poznania - wiedz o zjawiskach i prawidowociach rzeczywistoci lub danego aspektu rzeczywistoci - (sens przedmiotu). 2. Zorganizowany proces poznawczy, og czynno ci i metod skadajcych si na dziaalno zapewniajc obiektywne i uporzdkowane poznanie danego aspektu rzeczywistoci - (sens funkcjonalny). 3. Dziedzina kultury, ktr - oprcz nauk w/w znaczeniach - wsptworzy take system instytucji naukowo-badawczych, materialno-techniczna baza oraz zbiorowo uczonych (sens socjologiczny). Cechy wiedzy naukowej (dotyczy nauk realnych): - wysoki stopie prawdziwoci (adekwatno do rzeczywistoci) - waciwe uzasadnienie - wysoki stopie usystematyzowania logicznego - waciwe procedury badawcze - intwesubiektywna komunikowalno i sprawdzalno - dua zawarto informacji - wysoka zdolno eksplanacyjna - due moliwoci prognostyczne - due moliwoci heurystyczne (zdobyta wiedza jest rdem nowej wiedzy) Cele nauki: - wewntrzne (poznawcza) - zewntrzne (praktyczna) KLASYFIKACJA NAUK Warunki klasyfikacji: - rozczno tzn. dowolny element dzielonego zbioru mo e si znajdowa jedynie w jednym czonie podziau - wyczerpalno tzn. dowolny element dzielonego zbioru musi mie si w jakim czonie podziau. Klasyfikacja nauk - kryterium procedur

nauki realne

nauki formalne 4

Klasyfikacja nauk - kryterium metod

nauki dedukcyjne (oniryczne)

nauki indukcyjne (empirystyczne)

METODOLOGIA NAUK (nauka o metodach badawczych) 1. Tworzenie oglnego modelu procedur naukowych. 2. Opis procedur tworzenia i przeobraania teorii naukowych.

Metodologia nauk

oglna metodologia nauk - analiza i ocena metod i technik poznawczych wsplnym wszystkim naukom np. klasyfikowanie, definiowanie Metodologia nauk

szczeg owa metodologia nauk - metodologiczna precyzja oraz analiza konkretnych czynnoci badawczych

metodologia nauk podstawowych

metodologia nauk stosowanych metodologia nauk szczeg owych metodologia nauk technicznych

Fazy opracowywania i realizacji rozwiza: 1. diagnoza (opis, oceny, postawienie hipotezy) 2. uzasadnienie 3. konstruowanie projektu 4. realizacja projektu 5. sprawdzenie i ocena skutkw 5

20.10.2006

Jzyk jako narzdzie opisu rzeczywistoci i komunikowania si oraz noniki informacji.

Jeli jzyk nie jest poprawny, to, co powiedziano, nie jest tym, co zamierzano powiedzie. Jeli to, co powiedziano, nie jest tym, co zamierzano powiedzie, nie zostao zrobione to, co powinno
Konfucjusz, Kung-fu-cy (551- 479 p.n.e.) Jzyk - zoony (dwuklasowy: wyrazy, zdania) system konwencjonalnych (umownych) znakw fonicznych lub pisemnych sucych do porozumiewania si ludzi midzy sob, do przekazania informacji. Kady jzyk ma: - waciwy sobie zasb okrelonych co do brzmienia wyrazw i wyrae (sownik) - zasady i regu y precyzujce sposb konstruowania znakw zoonych ze znakw prostych (gramatyka) - dyrektywy znaczeniowe okrelajce waciwe uycie znakw przyporzdkowujce im konkretne znaczenie, okrelone sposoby ich rozumienia (semantyka) Jzyk: naturalny - sztuczny, przedmiotowy metaprzedmiotowy.

Funkcje jzyka: - przedstawieniowa (opisowa, denotatywana) - ekspresywna (emotywna) - impresywna [yczenia] - fatyczna [podtrzymanie kontaktu] - performatywna (stanowica, sprawcza) - metajzykowa Nazwy - wyraenia, ktre w zdaniu o strukturze S jest P mog odgrywa rol podmiotu. Pojcie - znaczenie nazwy. Rnymi, ale rwnoznacznym nazw odpowiada jako ich znaczenie jedno i to samo pojcie np. bicz, bat. Desygnat zbir wszystkich desygnatw nazwy stanowi jej zakres.

Klasyfikacja nazw - kryterium zakres nazwy

oglne

jednostkowe

puste

Klasyfikacja nauk - kryterium do czego nazwy si odnosz

konkretnie (s znakami rzeczy, osb)

abstrakcyjne (s znakami cech, zdarze, stanw rzeczy, relacji zielono, spokj)

Waciwo jzykowa jako rdo nieporozumie - wieloznaczno; aktualny i potencjalny sens wyrae; okazjonalno ; znaczenie dosowne i niedosownie; nieostro znacze . STOSUNKI MIDZY ZAKRESAMI NAZW 1. Rwnoznaczno 2. Podrzdno 3. Nadrzdno 4. Krzyowanie 5. Wykluczanie ad. 1 Stosunek rwnowanoci (zamiennoci) zakresy nazw pokrywaj si, kady desygnat jej nazwy jest desygnatem drugiej i na odwrt. Zakresy s identyczne np. trjkt, trjbok S jest rwnowane P - to tyle co - kade S jest P i kade P jest S S P

27.10.2006

Definicje struktura i rodzaje.

Czy istniej nazwy oglne ? Skrajny realizm pojciowy Umiarkowany realizm pojciowy Konceptualizm Nominalizm Czy wyraaj one pojcia oglne (myli oglne)? Czy pojcia oglne oznaczaj byty oglne? Czy te byty istniej w rzeczach jednakowych? Czy te byty oglne istniej poza rzeczami jednostkowymi niezalenie od nich?

Definicja (ac. definitio - okrelenie ) wypowied jzykowa podajca najwaniejsze informacje o pewnych przedmiotach bd o znaczeniu terminw, wyrazw. Struktura definicji

definiendum (czon definiowany)

spjnik definicyjny (jest to, to tyle co)

definiens (czon definiujcy)

Rodzaje definicji ze wzgldu na budow

definicja rwnociowa definicja przez postulaty (wyrana) (kontekstowa) (oniryczne) W definicji rwnociowej czon definiowany (definiendum) pokrywa si z czonem definiujcym (definiens) co do treci albo co do znaczenia np. Bursztyn to skamieniaa ywica. Oglna zasada Wyraz A znaczy tyle, co wyraz B majce cech C definicja polega na podaniu rodzaju najbliszego i rnicy gatunkowej. Tak zbudowana definicja nosi nazw klasycznej. Definicja rwnociowa niekoniecznie musi mie form definicji klasycznej (wskazywa konstytutywne treci danej nazwy), moe polega na wskazaniu zakresw nazw, ktre w sumie daj zakres nazwy definiowanej np. Zboem w rozumieniu ustawy jest yto, owies, pszenica, proso. Rodzaje definicji ze wzgldu na ich zadania definicje sprawdzone definicje projektujce 8

Precyzyjny jzyk i dobre uzasadnienie likwiduje nieporozumienia i osabia spory.

Najbardziej zaarte spory dotycz spraw ktrych adna ze stron jest w stanie dobrze uzasadni Bertrand Russell

Uzasadnianie i sprawdzanie twierdze.

UZASADNIENIE TWIERDZE Wskazanie podstawy uznania za prawdziwe formuowanych zda

bezporednie dowiadczenie

porednie wnioskowanie

dowiadczenie

spostrzeganie zewntrzne (zmysowe) wewntrzne (introspekcyjne)

obserwacja spostrzeganie zorganizowane wok ustalonych pyta

eksperyment umylne wywo anie danego zjawiska i czynne wpywanie na jego przebieg w celu ustalenia zwizkw midzy np. zmianami warunkw a zmianami zjawiska

Wnioskowanie Proces mylowy w ktrym na podstawie zda uznanych wczeniej za prawdziwe dochodzi si do przewiadczenia o prawdziwoci innych zda.

niezawodne dedukcyjne redukcyjne

zawodne

przez analogie indukcyjne

Wnioskowaniem dedukcyjnym - nazywa si rodzaj wnioskowania, ktry przebiega zgodnie z kierunkiem wynikania logicznego tzn. zawsze od racji do nastpstwa. Waciwoci tego typu wnioskowania jest to, e jeli prawdziwe s przesanki i waciwy schemat wnioskowania, to wnioski take s prawdziwe, np. S jest M., M jest P., S jest P.

Bdy wnioskowania dedukcyjnego : - bd materialny - jedna z przesanek jest faszywa bd bezpodstawnie przyjta - bd formalny - niewaciwy schemat wnioskowania - bd ekwiwokacji - w przesankach wystpuj terminy wieloznaczne Wnioskowaniem redukcyjnym nazywa si wnioskowanie w ktrym z nastpstwa wnioskuje si o racji, poszukuje si racji uzasadniajcej dane nastpstwo. W wnioskowaniu redukcyjnym wniosek jest prawdopodobny, st d jest to wnioskowanie zawodne. Prawdopodobiestwo twierdzenia przyjtego w drodze wnioskowania redukcyjnego na podstawie stwierdzonych jego nastpstw jest tym wiksze, im wicej nastpstw uda si sprawdzi. Wnioskowanie indukcyjne umoliwia formuowanie twierdze oglnych na podstawie jednostkowych przesanek bdcymi zdaniami obserwacyjnymi (empirycznymi). Wnioskowaniem z analogi nazywa si wnioskowanie w ktrym wniosek pojawia si przez analogi do istniejcych przesanek, np. S1 jest P, S2 jest P, , S n jest P, Sn+1 jest P. Wnioskowanie

spontaniczne

kierowane (wyznaczone ustalonymi zdaniami) zadania rozstrzygnicia Czy prawd jest, e p? zadania wyjaniajce dlaczego jest prawd, e p.?

hipotezy wyjaniajce Rodzaje wyjanie: 1. Wyjanienie przyczynowe wskazanie przyczyny zdarze, zjawisk, procesw czyli ustalenie zwizku sukcesyjnego midzy zdarzeniami, zjawiskami czy procesami (to co wczeniejsze warunkuje to co pniejsze). 2. Wyjanienie funkcjonalne okrelenie roli (funkcji) poszczeglnych waciwoci, cech, zdarze, obiektw w ramach danego systemu, wzajemnej wsp zalenoci ze wzgldu na funkcj. 3. Wyjanienie statystyczne orzekanie o cechach, w aciwociach, obiektach, zjawiskach w odniesieniu do ca ego zbioru poszczeglnych, konkretnych jego elementach, cechach. Sprawdzanie (rozstrzyganie czy twierdzenia s prawdziwe) dowodzenie wprost nie wprost sprawdzanie empiryczne pozytywne - cakowite (weryfikacje) - czciowe (konfirmacja) negatywne - cakowite (falsyfikacja) - czciowe (dyskonfirmacja)

10

Geneza i rda filozofii.

Pocztki filozofii (w krgu kultury europejskiej) sigaj VII/VI w. p.n.e. joska filozofia przyrody (Tales z Miletu, Anaksymander, Anaksymenes ). Bya filozofia pierwszym typem wiedzy teoretycznej racjonalnie uzasadnionej, rodzi a si w opozycji do my lenia mityczna magicznego. Pojmowana bya jako denie do zrozumienia w oparciu o racje rozumu rzeczywistoci i to w dwojakim sensie: - opisania i objanienia rzeczywisto ci - ujcia rzeczywistoci w perspektywie sensu i warto ci W odniesieniu do obu aspektw chodzio filozofom nie tylko o tworzenie wiedzy o rzeczywisto ci, ale take o pytania dotyczce istoty rzeczy, ostatecznych racji istnienia, sensu warto ci istnienia, a wic pytania, ktre pozwalaj pod powierzchni zjawisk zobaczy furtk do korzeni wiata. Z tej racji filozofia od pocztku jawi si jako wiedza najoglniejsza z wszystkich nauk operujca najoglniejszymi pojciami, zmierzajca do sformuowania najbardziej oglnych zagadnie dotyczcych wiata. Historycy filozofii opisuj jej narodziny jako przejcie w ludzkim myleniu o wiecie od realizmu naiwnego do realizmu krytycznego jak na podstawie wrae mona sdzi o rzeczach.

Warto filozofii nie polega na tym, e gosi ona pewne twierdzenia, ale na tym, e uzasadnia istnienie problemw i odkrywa ich moliwe rozwizania poszerzajc w ten sposb nasze intelektualne horyzonty
B. Russel

Spr o przedmiot filozofii.

PRZESANKI SPORU Filozofia jest dziedzin wiedzy, ktra narodzia si w odlegej przeszoci, nierozerwalnie bya zwizana z histori ludzkoci i podlegaa rnorakim przemianom. Filozofia jest systemem wiedzy przypominajcym okrelony opis objanienia rzeczywistoci i miejsca w niej czowieka oraz wskazujcym perspektyw sensu i warto ci (spr o status teoretyczny wypowiedzi warto ciujcych).

Struktura i funkcje filozofii.

STRUKTURA FILOZOFII Klasyczna koncepcja filozofii (przedmiotem rzeczywisto ci jest cz owiek i wiat jego wytworw) - ontologia - gnoseologia - antropologia filozoficzna - etyka - estetyka - filozofia spo eczna Logiczna analiza jzyka nauki (przedmiotem jest jzyk i poznanie) - metodologia nauk - teoria poznania 11

CECHY MYLENIA FILOZOFICZNEGO (klasyczna koncepcja) 1. Caociowe nastawienie filozofii - formuowanie oglnego obrazu wiata i oglnych zasad poznania, dociekanie oglnych i ostatecznych racji. 2. Krytycyzm jako warunek twrczego mylenia. 3. Zorientowanie na antropologiczne i aksjologiczne - filozofia jest nie tylko systemem wiedzy, ale take formu kultury duchowej. 4. Wyjaniajce i metodologiczne zorientowanie filozofii. 5. Kontrowersyjno filozoficznych interpretacji i koncepcji wielo kierunkw filozoficznych. FUNKCJE FILOZOFII 1. poznawcze 2. praktyczne

Filozofia w systemie nauk.

FILOZOFIA JAKO NAUKA 1. formuuje sdy o rzeczywisto ci korzystajc z wynikw bada nauk szczegowych tworzc ich uoglnienia 2. proponuje nowe interpretacje znanych faktw: istniejcych filozofii 3. tworzy oglne zasady metodologii nauk 4. w uzasadnieniu twierdze respektuje wspln dla wszystkich nauk zasad racjonalno ci, zgodnie z ktr kady sd naukowy powinien by jak najmocniej uzasadniony waciwych dla metodami, ktre wzmacniaj stopie jego akceptacji FILOZOFIA A NAUKI EMPIRYCZNE Formuowane w obrbie nauk empirycznych sdy s najczciej odpowiedziami na pytania typu: jak i dlaczego. Odpowiedzi na pytania pierwszego typu s twierdzeniami opisujcymi za na pytania drugiego typu - twierdzeniami wyjaniajcymi. W filozofii oprcz wymienionych pyta wystpuj te pytania typu: jak by powinno i dlaczego tak by powinno. Dwa ostatnie pytania dotycz problematyki sensu i wartoci i z koniecznoci ich status teoretyczny rny jest od twierdze opisowych i wyjaniajcych w naukach empirycznych. Rnice w standardach metodologicznych wymienionych nauk jest konsekwencj odmiennoci ich przedmiotw bada.

jest bowiem cech czowieka wyksztaconego da w kadej dziedzinie cisoci w tej mierze w jakiej na to pozwala natura przedmiotu
Arystoteles

12

24.11.2006

Czowiek jako podmiot poznajcy.

TEORIA POZNANIA

Nie jest przyjemnym stanem wtpienie, pewno jest jednak stanem absurdu Voltaire

podmiot poznajcy

przedmiot poznania

czowiek

rzeczywisto

- zmys owe przeycia poznawcze (wraenie, spostrzeganie, wyobraanie) - rozumowe przeycia poznawcze (zdolnoci mylenia pojciowego)

Akty poznawcze (pewne czynnoci psychiczne np. spostrzeganie, abstrahowanie, rozumowanie, wnioskowanie) poznanie Rezultaty poznawcze (efekt czynnoci poznawczych np. wiedza wyraona w sdach, twierdzeniach, teoriach)

13

Filozoficzne interpretacje zagadnienia przedmiotu poznania.

PRZEDMIOT WIEDZY ZMYSOWEJ

Namitnoci faszuj nie tylko wyniki, lecz i przesanki naszego mylenia

K. Irzykowski

Czy podmiot poznajcy zdolny jest pozna cokolwiek, co nie jest jego wasnym przeyciem K. Ajdukiewicz
idealizm teoriopoznawczy przedmiotem poznania jest strefa immanentnych przey poznawczych podmiotu czyli wyraeniowe, wyobraeniowe lub my lowe treci wiadomoci konsekwencje realizm teoriopoznawczy przedmiotem poznania jest rzeczywisto transcendentna wobec podmiotu, ktry w akcie poznawczym wykracza poza stref przedmiotowych dozna i przey

sceptyzm: pogld poddajcy w wtpliwo wartoci ludzkiego poznania (zmysy nas udz, wnioskowania s nieprawomocne, nie istnieje absolutne kryterium prawdziwoci) moliwoci uzyskania wiedzy prawomocnej i pewnej oraz postulujcych powstrzymywanie si od potwierdzenia lub zaprzeczenia istnienia przedmiotw bdcych odpowiednikami przedstawie mylowych agnostycyzm: koncepcja zawierajca tezy o cakowitej bd czciowej (np. rzeczy samych w sobie, istot rzeczy)niepoznawalnoci rzeczywistoci przedmiotowej. PRZEDMIOT WIEDZY POJCIOWEJ W jaki sposb istniej rozumowe treci poznawcze - w jzyku jako nazwy oglne - w wiadomoci jako pojcia oglne - jako oglne idee Czy istniej i w jaki sposb istniej treci przedmiotowe rozumowych przey poznawczych? Czy istnieje co co odpowiada pojciom oglnym? Skrajny realizm pojciowy pojcia oglne oznaczaj byty oglne, ktre istniej obiektywnie i niezalenie od rzeczy w ktrych si przejawiaj. Umiarkowany realizm pojciowy pojciom oglnym odpowiadaj zbiory przedmiotw jednostkowych posiadajcych wsplne cechy. To co oglnie istnieje w rzeczach jednostkowych jako ich wsplna cecha. Konceptualizm pojcia oglne nie maj odniesie przedmiotowych, s tylko tworami umysu. Nominalizm istniej tylko nazwy oglne, nie oznaczaj one niczego oglnego s skrtami nazw jednostkowych. Czy mona i na jakiej podstawie scharakteryzowa tylko co jednostkowe wnosi o tym co oglne i odwrotnie? 14

01.12.2006

Zagadnienia rde wiedzy.

PRZESANKI PROBLEMU - dwoisto wadzy poznawczych i przey poznawczych przedmiotu (zmysy, rozum) - rnice w standardach metodologicznych (procesach wiedzotwrczych) wiedzy przedmiotowej i matematyczno fizycznej ASPEKT PSYCHOLOGICZNY - skd pochodzi nasza wiedza, czy treci przey poznawczych pochodz z wrae zmysowych i mechanizmw ich kojarzenia, czy z rozumu jako dyspozycji poznawczej

empiryzm genetyczny treci przey poznawczych wywodz si z dowiadczenia umysu podmiotu jest pierwotnie tabula rasa i dopiero dowiadczenie go ksztatuje

racjonalizm genetyczny podmiot poznajcy dysponuje pojciami niezalenymi od dowiadczenia, wyprzedzajcymi dowiadczenie idee wrodzone

ASPEKT METODOLOGICZNY - jakie metody uzasadniania twierdze mona uzna za prawomocne, jakie s drogi dojcia do wiedzy prawdziwej i regu y oceniania wartoci poznawczej twierdze i teorii

empiryzm metodologiczny prawomocnymi metodami uzasadnienia twierdze s metody oparte bezporednio lub porednio na dowiadczeniu. Empiria jest koniecznym warunkiem oceny wartoci poznawczej twierdze i teorii

racjonalizm metodologiczny dominujc rol w uzasadnieniu i ocenie prawdziwoci wiedzy odgrywa rozum metody dedukcyjne

wszystkie wymienione stanowiska wyst puj w ronych wersjach.

Zagadnienie prawdziwoci wiedzy.

Prawda jest zgodnoci myli i rzeczy
Tomasz z Akwinu Wyraenie prawda, prawdziwy uywa si w rnych znaczeniach i kontekstach (prawda nauki i prawda ycia) 15

Prawda w sensie logicznym - prawda jest wartoci logiczn zdania, cech wyrae jzykowych twierdze, zda orzekajcych. Prawda w sensie entologicznym - w wymienionym zanczeniu termin prawda odnoszony jest do bytw, rzeczy waciwoci, procesw o ile zachodzi sytuacja ich zgodnoci z wasn natur lub wzorcem np. prawdziwy bohater Problem teorii prawdy dotyczy dwu kwestii: - czym jest prawda definicja, koncepcje prawdy - co jest prawd kryterium prawdy

Definicje prawdy

klasyczna definicja prawdy (korespondencyjna) prawda jest zgodnoci myli i rzeczy, zdanie jest prawdziwe jeli jego tre odpowiada rzeczywisto jest tak w rzeczywistoci jak si w zadaniu twierdzi

nieklasyczne definicje prawdy wsplnym zaoeniem jest idea, e o prawdziwoci zdania rozstrzyga jego zgodno z kryteriami stosowanymi w praktyce naukowej, w uzasadnieniu i weryfikacji twierdze

Nieklasyczne definicje prawdy: - koncepcja oczywisto ci (ewidencji): prawdziwym jest kady sd oczywisty. - koncepcja zgody powszechnej: prawdziwy jest sd akceptowany powszechnie np. wrd uczonych, badaczy profesjonalistw. - koncepcja koherencji: prawdziwo sdw polega na ich spjnoci, niesprzecznoci z innymi sdami systemu wiedzy do ktrego oceniany sd przynaley bd spjnoci z systemem uznawanej wiedzy (zespoem wczeniej uznawanych sdw) - koncepcja utylitarystyczna (pragmatyczna): twierdzenie jest prawdziwe jeli ma uyteczne konsekwencje, jeli realizuje si zgodnie z przewidywaniami. Kryterium prawdy regu a, sprawdzian pozwalajcy ocenia poznan wiedze w kategoriach prawdy bd faszu: - kryterium przedmiotowe - kryterium oczywistoci - kryterium zgody powszechnej - kryterium koherencji - kryterium uytecznoci

16

08.12.2006

Problematyka i gwne nurty w ontologii.

ONTOLOGIA PODSTAWOWE POJCIA Filozofom chodzio nie tylko o tworzenie wiedzy o rzeczywistoci, ale take o pytania dotyczce istoty rzeczy, ostatecznych racji istnienia, sensu wartoci istnienia, a wic pytania, ktre pozwalaj pod powierzchni zjawisk zobaczy furtk do korzeni wiata. Metafizyka gr. meta = po, ponad + physika = przyroda, natury naturalne. Rozwaania teoretyczne odnoszce si do tego co pozadowiadczalne, nie dajce si pozna zmysami. Poszukiwanie praprzyczyny i ostatecznej racji istnienia. Ontologia gr. to on = byt + logos = sowo, rozum, nauka Dzia filozofii (klasyczna koncepcja filozofii) zawierajcy rozwaania nad tym co istnieje, nad natur, istot bytu byt istnienie samoistnie to co istnieje jako podstawa wszelkiego istnienia, ostateczna racja istnienia rzeczywistoci. Monizm gr. mnos = jedyny Pogld filozoficzny uznajcy natur wszelkiego bytu za jednorodn: materialn (materializm, monizm materialistyczny), duchow (idealizm, monizm idealistyczny) lub materialno-duchow. W szerszym znaczeniu (tzw. monizm atrybucyjny) monizm pozwala na istnienie wielu substancji, jednak zak ada, e ich natura jest taka sama. Dualizm gr. dys = dwa, dwoisto Dualizm zakada, e w istniej zarwno substancje duchowe jak i substancje cielesne. Wedug dualizmu ciaa s podoem zjawisk fizycznych, dusze s podoem zjawisk znanych nam z dowiadczenia wewntrznego (mylenie, cierpienie, rado, itp.). Materializm to oglna nazwa systemw filozoficznych twierdzcych, e jedynym realnym bytem jest wiat materialny, za wszelkie idee s tylko wytworem psychiki cz owieka. Stanowisko w teorii bytu goszce, e istnieje tylko materia lub, e wszystko, co istnieje (np. take zjawiska psychiczne), jest od materii (albo tego, co materialne) pochodne, wzgldnie zalene Idealizm gr. ida = natura rzeczy, idea to kady system filozoficzny zakadajcy realno wiata idei i nierealno bd wtrno wiata materialnego w stosunku do idei. W skrajnych postaciach idealizm odrzuca w ogle istnienie wiata materialnego, uwaajc go za zudzenie. STRUKTURY RZECZYWISTOCI I ZWIZIKW JEJ ELEMENTW Problem ze wzgldu na co rnorodna rzeczywisto moe istnie we wsplnej zalenoci. Zasada dostatecznej racji wszystko co istnieje ma swoj racj przyczyn lub cel na przedstawienie ktrych moe by wyjanienie. Determinizm pogld filozoficzny zakadajcy, e kada rzecz, zjawisko, waciwo jest wyznaczona przez og warunkw (przyczyna) w jakich wyst puje w rzeczywisto ci wyst puje przyczynowy wszechzwizek rzeczy i zjawisk istniej powszechne i konieczne prawidowoci. Formy determinizmu: determinizm geograficzny, determinizm demograficzny, determinizm etyczny, determinizm techniczny. 17

Podstaw determinizmu jest zasada przyczynowoci (to, co wczeniejsze warunkuje to co pniejsze, przeszo przyszo) W aspekcie ontologicznym jest ona rozumiana jako: - zasada sprawcza istnienia - zasada wyjaniajca form istnienia W aspekcie teoriopoznawczym zasada wyjanienia stosowana w filozofii i w nauce np. w poszukiwaniu odpowiedzi na pytania typu dlaczego Przyczyna zespl czynnikw (koniecznych i wystarczajcych) powodujcych wystpienie danego zjawiska; Czynnik sprawczy i pierwszy w czasie element zwizku przyczynowego. Skutek nastpstwo okrelonego faktu, zjawiska. Cechy zwizku przyczynowego (A B C N) - nastpstwo czasowe - relacja sprawcza - ukierunkowanie - niesymetryczno - prawdziwo i powtarzalno Indeterminizm pogld filozoficzny podwaajcy powszechno zasady determinizmu powszechno i konieczno prawidowoci. Fizyka kwantowa rdem pogldw indetermionistycznych zasada nieoznaczalnoci Heisenberga (znajomoc w odniesienu do niektorych zjawisk pewnych wczeniejszych parametrow fizycznych, nie pozwalaj przewidywa zjawisk puniejszych). Finalizm pogld filozoficzny przyjmujcy, e w rzeczywisto ci istnieje celowo dopeniajca zwizki przyczynowo-skutkowe, e wszystko co istnieje zmierza do okrelonego celu, rozumianego jako aktualizacja wewntrznej formy rzeczy, lub jako transcendentny wobec rzeczywisto ci r norodna rzeczywisto istnieje we wzajemnej wsp zalenoci ze wzgldu na cel. odmiana antropomorfizmu t umaczca zjawiska w kategoriach motywu i celu a nie w perspektywie przyczyny i skutku. koncepcja w naukach biologicznych wyjaniajca struktur i rozwj organizmw yjcych celowoci (witalizm).

15.12.2006

Aksjologia jako teoria wartoci.

Aksjologia gr. aksios godny, cenny, wartociowy; logos nauka, pojcia Dyscyplina filozoficzna w ramach ktrej podejmowane s oglne rozwaania na temat wartoci. Aksjologia zajmuje si takimi zagadnieniami jak: - czym jest warto i co jest wartoci - sposb istnienia warto ci - sposb poznawania wartoci - klasyfikacja i spo eczne funkcjonowanie wartoci 18

Warto Pojcie wartoci odnosimy do dowolnego przedmiotu materialnego, idei czy instytucji, przedmiotu rzeczywistego w stosunku do ktrego jednostki czy zbiorowoci przyjmuj postaw szacunku, przypisuj mu wan rol w yciu i denie do jego osignicia odczuwaj jako przymus J. Szczepaski Klasyfikacja wartoci: moralne, religijne, estetyczne, kulturowe, ekonomiczne itd. Kryterium zasig: uniwersalne i lokalne np. oglnoludzkie, narodowe, osobiste. Kryterium nonik wartoci: - wartoci przedmiotowe: przedmioty, instytucje, zbiorowo ci doniose i wane dla kogo. - wartoci wiadomociowe: idea dobra, sprawiedliwoci, pikna, godnoci. Wartoci

aspekt egzystencjalny

aspekt teoretyczno-metodologiczny

Jak istniej wartoci? Czy s przedmiotem poznania czy troci doznania?

Obiektywizm - warto istnieje niezalenie od poznajcego podmiotu i moe by przez w podmiot poznana i przeywana, jak inne prawdy o wiecie.

Subiektywizm - warto jest tworem podmiotu, cech subiektywn, w znaczeniu zalen od kogo jest przekonaniem, nastawieniem, preferencj kulturow. W rzeczy samej nic nie jest zem ani dobrem samo przez si, tylko myl nasza czyni to i owo takim - Hamlet

Jak istniej wartoci? W sposb zaleny od innych rzeczy, czy w sposob niezaleny od czegokolwiek.

Realizm

Absolutyzm

Realizm nie istniej obiektywne wartoci i normy; wartoci maj charakter wzgldny, s zmienne (zalene od wielu czynnikw: podmiotu poznajcego Czowiek jest miar wszystkich rzeczy Protogoraus, uwarunkowa historyczno-cywilizacyjnych, wzorw kulturowych itp. kto wypowiada ocen i w jakich okolicznociach. adna warto nie jest wana sama przez si, sama w sobie). Absolutyzm wartoci (dobro) istniej obiektywnie, niezalenie od subiektywnych nastawie jednostek czy grup spoecznych i dlatego s niezmienne, niezalene od czowieka, spoeczestwa, okolicznoci, miejsca i czasu. Maj charakter absolutu, co oznacza bezwarunkowo.

19

Rodzaje sdw aksjologicznych

sdy o wartociach

Sdy o powinnociach

ocena

Norma-zasada postpowania zobowizujca do okrelonego zachowania si w danej sytuacji ze wzgldu na akceptowane warto ci np. moralne

Etyka jako teoria moralnoci

MORALNO I ETYKA JAKO RODKI KONTROLI SPOECZNEJ Moralno spo ecznie funkcjonujcy system norm, zasad i wzorw postpowania oparty o istniejce w grupach, spoeczestwach rozumienie dobra i z, regulujca stosunki midzy jednostkami i zbiorowociami, odwoujcy si do czowieka jako czowieka, ktrego respektowanie, motywowanie jest oddziaywanie opinii spo ecznej i akceptowanie hierarchii wartoci (normy, wzory osobowe, oceny, sankcje) Kontrola spo eczna system r norodnych oddziaywa ze strony otoczenia spo ecznego wymuszajcych na jednostkach lub zbiorowociach postpowanie zgodne z obowizujcymi normami, wartociami i wzorami spo ecznymi.

rodki kontroli spo ecznej

Psycho-spo eczne - internalizacja norm, warto ci, wzorw spoecznych - potrzeba uznania, poczucie bezpieczestwa

Materialno-spo eczne - przymus stosowany przez instytucje np. pastwo i jego agendy (policja, wojsko) - presja ekonomiczna

Sankcje relacje zbiorowoci, instytucji na zachowania si odbiegajcych od przyjtych zasad. System kar i wyrnie, ktrego celem jest kierowanie zachowa czonkw zbiorowoci. Sankcje: prawne, etyczne, religijne, satyryczne

20

Etyka gr. ethos, ethikos - obyczaj zwyczaj przyjty sposb postpowania 1. okrelony sposb pogldw etycznych teoria dobra i za 2. jedna z dyscyplin filozoficznych rozumiana jako nauka o moralno ci (etyka opisowa) bd nauka moralnoci (etyka normatywna) dowiadczenie

Etyka opisowa

Metaetyka Etyka normatywna

Etyka opisowa - dyscyplina naukowa, ktrej przedmiotem jest moralno jako zjawisko spoeczne. Jest to prba neutralnego (pozbawionego odniesie wartociujcych) opisania moralnoci w jej r norakich przejawach historycznych, zrnicowa rodowiskowych, uwarunkowa podmiotowych i przedmiotowych

Psychologia moralnoci - osobowoci a zachowania moralne - motywacje postaw moralnych (potrzeby, interesy idea y, wierzenia religijne, ideologie) - zagadnienie patologii moralnej

Socjologia moralno ci - spoeczne rda moralne - czynniki ksztatujce moralno (ekonomiczne, polityczne, kulturowe, zawodowe) - przemiany moralnoci

Etyka normatywna zwana take etyk waciw, jest zbiorem sdw wartociujcych ustalajcych co jest moralnie dobre a co moralnie ze oraz norm (nakazw i zakazw) zobowizujcych do okrelonych zachowa relacji akceptowanego ideau moralnego. Z uwagi na zrnicowane pojmowanie najwyszego dobra wyodrbni mona wiele kierunkw etyki moralnej. Metaetyka jest teoretyczn analiz wypowiedzi etycznych ich statusu teoriopoznawczego, a take moliwociami ich uzasadniania i sposobami weryfikacji, nie formuuje wskaza etycznych a jedynie je bada. Jednym z gwnych problemw jest pytanie, czy sady etyczne s zdaniami w sensie logicznym, czy pojecie prawdziwoci mona odnosi do systemw etycznych i w jakim znaczeniu. W ramach metaetyki funkcjonuje kilka stanowisk teoretycznych rnie interpretujcych wyr nione problemy. rda moralnoci

Koncepcje heteronomiczne

Koncepcje autonomiczne

Etyki heteronomiczne upatruj rde moralnoci poza czowiekiem i rzeczywistoci materialn, zazwyczaj w wiecie transcendentnym, nadprzyrodzonym. Najczciej sytuuje si w krgu etyk religijnych zwizanych z wiatopogldami religijnymi wskazania moralne, jako posiadajce nadprzyrodzone rda, maj zasig ponadczasowy, s powszechne, oglnoludzkie i absolutne.

21

Etyki autonomiczne odnajduj rda moralnoci w czowieku i w rzeczywistoci spo ecznej . Wyrni mona 3 stanowiska: - biologiczne moralnoc wyprowadza si ze sfery instynktw i biologicznie determinowanych skonnoci (zachowanie gatunku, zaspokojenie potrzeb) - psychologiczne rda zachowa moralnych umiejscawia si w tzw. naturze czowieka, jego rozumu, uczu i pragnie (jest istot racjonaln, z natury egoista) - socjologiczna moralnoc jest produktem ycia codziennego wiadomociowym odbyciem stosunkw spoecznoekonomicznych danego spoeczestwa w okrelonej epoce. Klasyfikacja systemw etycznych

Etyki eudajmoniczne - systemy uznajce za naczelne dobro idee szczcia (etyka szczcia)

Etyki perfekcjonistyczne - systemy, ktre naczelnym dobrem czyni doskonao (etyka doskonaoci)

Etyki indywidualistyczne zorientowanie na dobro indywidualne. Dobro moralne punktem odniesienia w wartociowaniu czynw moralnych

Etyki spo eczne zorientowanie na dobro wsplne, rozumiane jako wartoci, a zasady zobowizuj do dziaania dla dobra innych

Kryteria wartociowania w etyce: - motyw (intencja) suszno bd niesuszno dziaania zaley od motywu - skutek - suszno bd niesuszno dziaania zaley od efektu - czyn warto moralna tkwi w czynie, dziaaniu (cokolwiek robisz, rb dobrze)

Etyka oglna a etyka zawodowa

ETYKA ZAWODOWA PRZESANKI, STRUKTURA, FUNKCJE Etyka zawodowa moe by pojmowana jako uszczegowienie i konkretyzacja zasad etyki oglnej (kto akceptuje pewne wartoci i normy jako obowizujce kadego, odnosi je take do dziaalnoci zawodowej). Etyka zawodowa zesp wartoci i norm okrelajcych jak ze wzgldw moralnych powinni postpowa przedstawiciele danego zawodu. Dlaczego potrzebna jest etyka zawodowa: 1. ok. 2/3 czynnego ycia czowieka zwizane jest z przygotowaniem si do penienia roli zawodowej i jej wykonywania. 2. konfliktowy charakter penionych przez czowieka rl spoecznych i zawodowych [urzdnik polityk (apolityczno pracownika administracji), urzdnik przyjaciel]. 3. konflikt warto ci zwizanych z penieniem rl zawodowych

22

Przesanki etyki zawodowej: - okrelony stopie suwerennoci w spenianiu czynnoci zawodowych - kontakt z wartociami moralnymi w penieniu funkcji zawodowych - znaczenie podejmowanych decyzji dla jednostek, grup spo ecznych, spoeczestwa - spoeczne znaczenie danego zawodu - zorganizowane formy oceny (Rada Etyki Mediw, Naczelna Rada Lekarska, Rada Adwokacka, Poselska Komisja Etyki) Struktura etyki zawodowej: - powinno wobec spo eczestwa (petenta) - powinno wobec pracodawcy (pastwo, samorzd, przedsibiorstwo, usugi np. bank) - powinno wobec podwadnych, przeoonych - powinno wobec rodowiska zawodowego (godno zawodowa) Struktura powinnoci: - w obronie dobrego wykonawstwa (profesjonalizm) - w obronie odbiorcw usug (urzdnik obywatel) - w obronie dobrych stosunkw wewntrz grup zawodowych - w obronie godnoci zawodu Funkcje etyki zawodowej: - regulowanie stosunkw wewntrz rodowiska zawodowego - normowanie stosunku przedstawicieli zawodu do swych zada

23