Przemysaw Dzierka

Politechnika Opolska Biznes midzynarodowy UE Chiny Moralno przez pryzmat konfucjanizmu.

1. Konfucjanizm, definicja, gwne zaoenia.

Konfucjanizm dla przecitnego Europejczyka, jawi si, jako zupenie inny system wartoci, reprezentowany przez bardzo odmienne od nich osoby. Ze wzgldu na rnice kulturowe, moe wydawa si, e te systemy nie maj ze sob nic wsplnego. Najwaniejsze pytanie, jakie naleaoby sobie zada to, czy ze wzgldu na te rnice osoby kierujce si konfucjanizmem s z europejskiego punktu widzenia nieetyczne ? Aby odpowiedzie sobie na to pytanie, naleaoby okreli czym jest etyczno, poniewa etyka i etyczno to, cho podobne, dwa odmienne terminy. Encyklopedia Multimedialna PWN (pwn.edu.pl) podaje, e:
etyka, gr. t thik traktat o obyczajach; thos obyczaj, charakter, w sensie potocznym og ocen i norm moralnych w danej epoce i zbiorowoci spoecznej lub konkretny ich system, tj. moralno; w sensie filozoficznym nauka dotyczca moralnoci, rozpatrywana odrbnie w aspektach: normatywnym jako nauka moralnoci (tzw. etyka normatywna lub etyka waciwa) oraz opisowo-wyjaniajcym jako nauka o moralnoci (tzw. etyka opisowa lub etologia)

Jednym sowem etyka, jest to nauka o pewnym systemie wartoci, ktra regulujce aspekt moralny danej spoecznoci. Z drugiej jednak strony, etyczno jest to odniesienie tej nauki do czynnoci, czyli, czy to, co dany czowiek robi jest moralne, czy nie. By jednak w peni odpowiedzie na zadane wczeniej pytanie, naleaoby nakreli, czym jest oraz czym kieruje si konfucjanizm. Odnoszc si do opracowania Amesa (1998) konfucjanizm zosta opisany w nastpujcy sposb. Konfucjanizm jest zbiorem analektw, czyli rozwaa spisanych przez Konfucjusza oraz jego uczniw. Kady z analektw posiada do okrelon konstrukcj. Pojawia si w niej posta, ktra przytacza egzystencjaln tez, pniej zostaje rozwaona i wyjaniona w charakterystyczny dla Konfucjusza sposb. Ames (1998) przytacza fragment, w ktrym

Gubernator She mwi Konfucjuszowi, e w wiosce znajduje si kto, kogo mona nazwa Prawdziwym Czowiekiem, gdy widzc jak ojciec potajemnie kradnie owce, zgosia go do wadz. Konfucjusz jednak odpowiedzia, e pojcie prawdy w jego wiosce widziane jest inaczej, bo ojciec powinien dba o syna, tak jak syn powinien dba o ojca. (Dialogi Konfucjaskie 13:18). Kade z rozwaa wieczy mdro Konfucjusza, ktre stanowi trzon i drogowskaz moralny konfucjanizmu. Ames (1998) zauwaa, e kady z pasay jest intrygujcy, ze wzgldu na bezporednie odniesienia si do sytuacji oraz umiejscowienie teje sytuacji w miejscu i czasie. W przeciwiestwie do Kanta (Ames, 1998) nie namawia do mwienia prawdy za wszelk cen. Istot byo dociekanie, czy dana sytuacja jest etyczna; nie czy sytuacja jest prawdziwa bd nie. Helmut von Glasenapp (1954) twierdzi, e filozofia nie bya domen caej Azji, a Konfucjusz swoje rozwaania kierowa gwnie do ksit, podajc za przykady postpowania ich poprzednikw. Koncept cnoty i moralnoci tak naprawd nigdy nie zosta zakorzeniony w wiadomoci Chiczykw, a aby pozna pojcie dobra, wymagane bd dalsze studia, poniewa niestety na ten temat Chiczycy nie wiedz zbyt wiele. Glasenapp (1954) rwnie twierdzi, e z punktu widzenia filozofii Kanta, brak w pasaach sprecyzowanego pojcia dobra, oraz analekty pozostawiaj pewne niedomwienia, co prowadzi moe do rnych interpretacji. Inteligentny odbiorca powinien odrzuci staroytne normy, ktrymi wypenione s analekty (Ames, 1998) i spojrze na nie z odpowiedniej perspektywy. Autor zauwaa, e problemem nie s rnie intepretowane zasady, lecz nadmierna ilo punktw widzenia oraz nieaktualny ju kontekst. Filozof chiskiej myli, Chad Hansen (1992) twierdzi, e nauka etyki pynca z Dialogw jest w duej mierze opisowa. W swojej pracy zwraca uwag, e konfucjanizm nie kadzie najwikszego nacisku na metafizyce, lecz na ukierunkowywaniu. Konfucjaskie pojcie dao, oznaczajce wanie drog, nie przedstawia prawd uniwersalnych, lecz drogowskaz i drog do li, czyli waciwego postpowania.

2. Moralno wedug konfucjanizmu. Najwaniejszym, dla konfucjaskiej moralnoci, jest koncept li, ktry opisuje normy zachowawcze, jakimi powinno si kierowa w yciu. Ames (1998) przytacza fragment, w ktrym namawia do tego, aby nie przyglda si, nie sucha, nie mwi o niczym, co moe pogwaci pryncypium li. Ciekawa w tym fragmencie jest odpowied Yan Hui'a, ktry mwi Konfucjuszowi, e ''pomimo tego, e nie jest bystry, zastosuje si do jego nauk''. Pokazuje to, e nie trzeba by bardzo inteligentnym, czy rozumie na czym polega zawie pojcie moralnoci, aby postpowa moralnie z punktu widzenia konfucjanizmu. Tu (1986) twierdzi, e pojcie li, pomimo swojej staoci, moe zosta nagite jedynie w odniesieniu do pryncypium ren, ktre odnosi si do wspczucia i sympatii. Ukazuje to, e zasada li moe w niektrych sytuacjach ustpi w randze i traktowaniu zasadzie ren, jednak Dialogi udowadniaj, e Konfucjusz czsto stara si zachowa status quo pomidzy nimi. Innymi sowy pryncypium li moe zosta zmienione w wyniku kontekstu, relacji, czynnikw spoecznych, czy nawet ekonomicznych, aby pomc okreli w jaki sposb naley si zachowa. Shun (1993) twierdzi nawet, e nie tyle ren oraz li s instrumentami w wyraaniu siebie nawzajem, ale to dwa odmienne, niezalene od siebie jednostki. Dla konfucjanizmu sens ycia moe zosta osignity tylko poprzez nauk, oraz wykorzystywanie tych umiejtnoci w praktyce, poprzez samodoskonalenie, oddanie si pracy dla dobra rodziny, spoeczestwa lokalnego oraz narodowego czy wreszcie zaznaczaniu swojej obecnoci w wiecie poprzez osignicia natury moralnej, czy kulturalnej. Wikszo analektw odnosi si do tworzenia charakteru, uczenia si, jak by czowiekiem, dbanie o swoje zachowanie, cigy rozwj, odkrywanie samowiadomoci etc. M Mengzi (Yao, 2000), jeden z wielkich mdrcw konfucjanizmu, gosi o koniecznoci nawoenia nasion dobra, zasadzonych w ludzkiej naturze. W kadym z nas rosn cztery, mio ren, honor, rytua li oraz wiedza (Yao, 2000) a kady czowiek musi o nie odpowiednio dba, aby zebra obfite plony. Kolejny wielki mdrzec, Zhu Xi (Yao, 2000), traktuje czowieka, jako mikrokosmos we wszechwiecie, ktry to czowiek ma wpyw na wszechwiat, poprzez samodoskonalenie si, prowadzce do stworzenia idealnego wszechwiata. Rozdarcie midzy wszechwiatem

tianli, a ludzk natur qi powoduje dysonans midzy ludzkimi rzdzami a powinnoci wobec wszechwiata. 3. Konfucjanizm a Chrzecijastwo z punktu widzenia moralnoci Na wstpie warto zaznaczy, e pochodzenie moralnego za jest elementem rozwaa filozofw wschodu oraz zachodu. Wiele kultur opracowao rwnie wiele odpowiedzi, natomiast, aby ukaza sedno sprawy naleaoby si skupi na zestawieniu za moralnego z grzechami. Powszechnie wiadomo, e Chrzecijastwo opiera swe nauki na koncepcie grzechu pierworodnego, co stanowi podstawow rnic w rozwaaniach dotyczcych moralnoci. Konfucjanizm zakada, e wszyscy ludzie rodz si wolni od dobra czy za i tylko rozumienie i stosowanie si do jego pryncypiw oraz wykonywanie woli Niebios, wiadczy o tym, czy czowiek jest dobry, bd nie. Z punktu widzenia Chrzecijastwa pogld ten jest z gry ustalony, gdy czowiek rodzi si z brzemieniem grzechu pierworodnego. Wspczeni chiscy filozofowie doszukuj si podobiestw z Ksig Rodzaju, gdzie we fragmencie 1:31 zostao wyranie zaznaczone, e czowiek jest z natury dobry, gdy ''Bg widzia, e wszystko co uczyni, byo bardzo dobre''. W historii Konfucjanizmu odnotowano wiele prb, aby wyjani dlaczego ludzie czyni zo. Najczciej jednak powouje si na Mengzi, ktry twierdzi, e czowiek jest z natury dobry, a zo pochodzi ze zderzenia czynnikw rodowiskowych ze spaczonym charakterem jednostki. W przeciwiestwie do Chrzecijastwa, konfucjanizm wyznaje zasad ''Jeli uczynie co zego, powiniene samemu naprawi bd'' (Ames, 1998). Konfucjanizm kadzie nacisk na poprawianie swoich bdw, jednak przez pryzmat zadouczynienia za bdy i popraw ich, by je zrozumie i wicej ich nie popenia.

4. Podsumowanie Moralno sama w sobie nie jest pojciem atwym do zdefiniowania. Zwaszcza, gdy za zdanie postawi si prb zdefiniowania systemu filozoficzno-moralnego, ktry istnieje od kilku tysicy lat. Konfucjusz, jako pierwszy myliciel Chin, zakorzeni swoje nauki w wiadomoci Chiczykw, ktre widoczne s po dzi dzie. Niektre aspekty konfucjaskie, ktrymi kieruj si Azjaci, mog wydawa si sprzeczne z definicj moralnoci. Naley jednak pamita, e wszystko podporzdkowane jest dwm gwnym pryncypiom, ren oraz li, ktre warunkuj rozumienie, oraz zmuszaj do przyjcia cile okrelonego porzdku rzeczy. Wiele aspektw konfucjanizmu znajdzie uznanie i szacunek innych systemw wierzeniowych, ze wzgldu na nauki, ktre gosi Konfucjusz. O istocie ideologii konfucjaskiej najbardziej wiadczy fakt, i wielu filozofw po dzi dzie analizuje sowa mdrca, nierzadko odnajdujc uniwersalne porady, ktre funkcjonuj rwnie na tysiclecia po mierci Konfucjusza.

Bibliografia:

Ames, Roger and Rosemont Jr., Henry (1998) The Analects of Confucius: A Philosophical Translation, New York: Ballantine Publishing Group

Helmuth von Glasenapp, Kant und die Religionen des Osten. Beihefte zum Jahrbuch der Albertus-Universitat, Konigsberg Tu (1968) in The Creative Tension Between Jen and Li Shun (1993) Jen and Li in the Analects Hansen, Chad (1992), A Daoist theory of Chinese thought: a philosophical interpretation, Cambridge University Press, 1992.

Yao, Xinzhong, An Introduction to Confucianism, Cambridge University Press, 2000.

www.pwn.edu.pl

www.nonpossumus.pl