KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 3.2.2014 r. COM(2014) 38 final ANNEX 21

ZACZNIK

POLSKA do Sprawozdania o zwalczaniu korupcji w UE

PL

PL

POLSKA
1. WPROWADZENIE - ZASADNICZE CECHY I INFORMACJE OGLNE Struktury antykorupcyjne Strategiczne podejcie. Poprawio si postrzeganie zjawiska korupcji w Polsce, lecz brakuje cigoci przy ustalaniu priorytetw przez kolejne rzdy. Niektrzy z ministrw ustanowili wasne systemy zapobiegania korupcji, ktrych koordynacja bya ograniczona. Ostatnia strategia przeciwdziaania korupcji w Polsce przestaa obowizywa w 2009 r. Pod wpywem presji krajowej i midzynarodowej prowadzone s obecnie konsultacje spoeczne w sprawie projektu Rzdowego Programu Przeciwdziaania Korupcji na lata 2014-2019.1 Ramy prawne. Ustawa z 1997 r. reguluje kwesti konfliktw interesw i owiadcze stanu majtkowego.2 Grupa Pastw Przeciwko Korupcji (GRECO), powoana przez Rad Europy, ustalia, e polskie przepisy karne stanowi solidn podstaw do wszczynania dochodze, wnoszenia oskare oraz orzekania w sprawie przestpstw korupcyjnych, natomiast ramy prawne s w duym stopniu zgodne ze stosownymi normami okrelonymi w Prawnokarnej konwencji o korupcji. Polska dostosowaa przepisy kodeksu karnego w myl wspomnianej konwencji.3 Wyzwaniem pozostaje pene wdroenie stosownych przepisw prawnych, takich jak zakaz zatrudniania wspmaonkw lub osb spokrewnionych (do drugiego stopnia pokrewiestwa) w instytucjach samorzdowych w przypadku bezporedniej podlegoci subowej; ustawa nie okrela kar za amanie tych przepisw.4 Ramy instytucjonalne. Za walk z korupcj odpowiada przede wszystkim Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA) bdce odrbn agencj. Ponadto zwalczaniem korupcji zajmuj si specjalistyczne wydziay w prokuraturze apelacyjnej, a take Najwysza Izba Kontroli (NIK) oraz Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO), o czym mowa w dalszej czci tego rozdziau. Badania opinii publicznej Badania postrzegania korupcji. Z przeprowadzonego w 2013 r. specjalnego badania Eurobarometr na temat korupcji wynika, e 82 % Polakw uwaa, e korupcja jest powszechnym problemem w Polsce (rednia UE: 76 %), natomiast 27 % respondentw przyznaje, e korupcja wpywa na ich ycie codzienne (rednia UE: 26 %).5 Dowiadczenie korupcji. Wedug tego samego badania Eurobarometr 15% respondentw przyznao, e w cigu ostatnich 12 miesicy zostao poproszonych o zapacenie apwki lub spotkao si z tak sugesti (rednia UE: 4 %), przy czym przypadki te dotyczyy gwnie sektora ochrony zdrowia. Badania przedsibiorstw. Z przeprowadzonego w 2013 r. specjalnego badania Eurobarometr wynika, e 32 % przedsibiorstw (rednia UE: 43 %) podaje korupcj jako przeszkod w
1

Ministerstwo Spraw Wewntrznych (2013): Projekt uchway Rady Ministrw w sprawie Rzdowego Programu Przeciwdziaania Korupcji na lata 2014-2019. Tekst projektu uchway jest dostpny na stronie: http://bip.msw.gov.pl/portal/bip/435/22313 Zestawienie uwag z konsultacji: http://www.akop.pl/public/files/Zestawienie_uwag_z_konsultacji_spolecznych.pdf Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia dziaalnoci gospodarczej przez osoby penice funkcje publiczne. http://antykorupcja.edu.pl/index.php?mnu=l2&app=docs&action=get&:iid=l0590 http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/evaluations/round3/GrecoEval3(2008)2_Poland_One_EN.pdf; http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/evaluations/round3/GrecoRC3(2012)19_Second%20Poland_EN.pdf Artyku 26 Ustawy o pracownikach samorzdowych Specjalne badanie Eurobarometr nr 397 z 2013 r.

prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej w Polsce. Z drugiej strony 92 % respondentw (najwyszy odsetek w UE) uwaa, e apwki oraz wykorzystywanie znajomoci s czsto najatwiejszym sposobem na uzyskanie okrelonych usug w sektorze publicznym, natomiast 56 % pytanych (rednia UE: 47 %) jest zdania, e jedynym sposobem na odniesienie sukcesu w biznesie jest korzystanie ze znajomoci w krgach politycznych. 6 Przedstawiciele biznesu (7 %) przyznali rwnie, e zostali poproszeni o zapacenie apwki lub spotkali si z tak sugesti w okrelonych sektorach, na przykad w zamian za pozwolenie rodowiskowe (rednia UE: 1 %).7 Kontekst Konflikty interesw i owiadczenie o stanie majtkowym. Posowie maj obowizek zoenia u Marszaka Sejmu lub Senatu owiadczenia o ich sytuacji finansowej raz w roku oraz w momencie obejmowania funkcji i zakoczenia jej sprawowania.8 Takie owiadczenia s dostpne w internecie, ale wyszukanie ich nie jest proste.9 Wedug GRECO moliwe jest obejcie tych przepisw poprzez zapisanie majtku na czonkw rodziny. GRECO zaleca zatem, by blisi czonkowie rodziny posw i senatorw rwnie mieli obowizek zgaszania swojego majtku. Owiadczenia o stanie majtkowym byyby badane przez waciwych urzdnikw, ale niekoniecznie byyby publikowane z uwagi na poszanowanie zasady ochrony prywatnoci i danych osobowych zapisanej w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.10 W przypadku uzyskania korzyci przepisy prawne zobowizuj posw i senatorw lub ich wspmaonkw do zgaszania tego faktu do publicznego Rejestru Korzyci prowadzonego przez Marszaka Sejmu i Marszaka Senatu. GRECO pochwalia Polsk za przepisy dotyczce zakazu czenia okrelonych funkcji i urzdw w celu uniknicia konfliktw interesw. Dostrzega jednak konieczno przygotowania nowych lub dopracowania istniejcych norm prawnych i etycznych oraz ustalenia konkretnych wytycznych dotyczcych rozstrzygania konfliktw interesw.11 Zdaniem GRECO mechanizmy kontroli zgodnoci s bardzo zaawansowane, czsto jednak okazuje si, e s zbyt skomplikowane, by byy w peni skuteczne, gdy wymagaj one udziau rnych organw.12 Do skadania owiadcze o stanie majtkowym zobowizani s nie tylko posowie i senatorzy, ale rwnie szereg wybranych i mianowanych urzdnikw na szczeblu wadz centralnych, regionalnych i gminnych w momencie obejmowania i zakoczenia sprawowania funkcji.13 CBA odpowiada za weryfikacj owiadcze, ktre maj charakter jawny lub tajny. Niedawno ze stanowiska odwoany zosta jeden minister w zwizku z nieprawidowociami w zoonym przez niego owiadczeniu majtkowym. Zgodnie z sugesti Rzecznika Praw Obywatelskich w wypowiedzi z kwietnia 2013 r. planowane jest uproszczenie skomplikowanego systemu owiadcze majtkowych oraz wyeliminowanie dwuznacznych uregulowa dotyczcych tego, ktrzy urzdnicy podlegaj wymogowi skadania owiadczenia.14 Sektor prywatny. W rankingu dotyczcym wskanika globalnej konkurencyjnoci z 2013 r. Polska zajmuje 42. miejsce na 148 pastw.15 Dokonana w 2008 r. nowelizacja przepisw
6 7 8 9 10 11 12 13

14

15

Badanie Flash Eurobarometr nr 374 z 2013 r. Badanie Flash Eurobarometr nr 374 z 2013 r. Ustawa o wykonywaniu mandatu posa i senatora, art. 35. http://www.sejm.gov.pl/prawo/mandat/kon6.htm http://www.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/PoslowiePE.xsp Artykuy 47 i 51. http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/evaluations/round4/GrecoEval4(2012)4_Poland_EN.pdf http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/evaluations/round4/GrecoEval4(2012)4_Poland_EN.pdf Ustawa o samorzdzie gminnym (art. 24h), ustawa o ograniczeniu prowadzenia dziaalnoci gospodarczej przez osoby penice funkcje publiczne (art. 10). Rzecznik Praw Obywatelskich, Wystpienie do Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrw w sprawie przepisw regulujcych obowizek skadania owiadcze majtkowych, RPO/699508/12/I/116.6 RZ, 2 kwietnia 2013 r., http://www.sprawy-generalne.brpo.gov.pl/pdf/2012/03/699508/1712250.pdf http://www3.weforum.org/docs/GCR2013-14/GCR_Rankings_2013-14.pdf

kodeksu karnego dotyczcych apownictwa w sektorze prywatnym obja cay szereg osb, ktre kieruj podmiotami sektora prywatnego lub s w nich zatrudnione, a take wszystkie przypadki naruszenia obowizkw przez osob, ktrej wrczono apwk oraz, w przypadku apownictwa biernego, przypadki proszenia o korzystne traktowanie. Nowelizacja oznaczaa spenienie zalecenia GRECO.16 Polska dokonaa prawidowej transpozycji przepisw decyzji ramowej 2003/568/WSiSW dotyczcej uwzgldnienia podmiotw nienastawionych na zysk oraz kar stosowanych wobec osb prawnych i fizycznych. Polska ograniczya jednak zakres definicji apownictwa czynnego w sektorze prywatnym do zachowania skutkujcego szkod majtkow, nieuczciw konkurencj oraz niedopuszczaln czynnoci preferencyjn.17 Finansowanie partii politycznych. Pastwowa Komisja Wyborcza (PKW) zyskaa uznanie za niezaleno w wymierzaniu kar partiom politycznym, ktre nie przestrzegaj przepisw dotyczcych ich finansowania. Jedynymi uprawnionymi do przek azywania partiom politycznym rodkw s osoby fizyczne. Partie polityczne maj obowizek skada regularne sprawozdania dotyczce darczycw. Uwaa si, e wprowadzenie w 2001 r. dotacji pastwowych dla partii politycznych poprawio przejrzysto finansowania kampanii.18 Polska zharmonizowaa rwnie stosowne przepisy w formie jednolitego kodeksu wyborczego, w tym przepisy dotyczce publikowania w internecie informacji na temat finansowania ugrupowa politycznych oraz czstszego zgaszania darowizn.19 By wypeni zalecenie GRECO, Polska musiaaby jednak rozszerzy zakres kontroli finansowania partii, ktra obecnie ogranicza si do audytu finansowego sprawozda skadanych przez partie polityczne. Na przykad, PKW nie sprawdza obecnie, czy mogo doj do finansowania wydarze politycznych ze rodkw, ktre nie zostay zgoszone. Pracownicy PKW skorzystaliby z wikszej specjalizacji w zakresie wykonywania skutecznych kontroli finansw partii.20 W czerwcu 2013 r. partia rzdzca zaproponowaa projekt ustawy znoszcy dotacje pastwowe dla partii politycznych, bez odniesienia si do ewentualnego wpywu na zapobieganie korupcji.21 Projekt ten jest obecnie przedmiotem dyskusji w parlamencie. Sygnalizowanie nieprawidowoci. Nie istniej konkretne przepisy dotyczce ochron y osb sygnalizujcych nieprawidowoci poza oglnymi przepisami w kodeksie pracy dotyczcymi niesprawiedliwego zwolnienia. W swoich szkoleniach oraz podrcznikach Centralne Biuro Antykorupcyjne zachca osoby piastujce funkcje publiczne do proaktywnej pos tawy w identyfikowaniu przypadkw korupcji. Podobno w Polsce zniechca si do sygnalizowania nieprawidowoci ze strachu przed dziaaniami odwetowymi ze strony pracodawcy.22 Przejrzysto dziaalnoci lobbingowej. Ustawa z 2005 r. zawiera szerok definicj dziaalnoci lobbingowej, lecz reguluje ona jedynie wybrane aspekty, pomijajc funkcje rzdowe poza dziedzin stanowienia prawa.23 Prowadzony jest obowizkowy rejestr
16 17

18 19

20 21 22

23

http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/evaluations/round3/GrecoRC3(2010)7_Poland_PL.pdf http://ec.europa.eu/dgs/home-affairs/what-we-do/policies/organized-crime-and-humantrafficking/corruption/docs/report_corruption_private_sector_en.pdf http://www.batory.org.pl/doc/Jak_walczyc_zkor.pdf Artyku 102 kodeksu wyborczego nakada na komitety wyborcze obowizek zawiadomienia PKW o adresie strony internetowej, na ktrej publikowane s informacje finansowe podlegajce ujawnieniu. W myl art. 143 1 kodeksu wyborczego sprawozdania finansowe skadane przez komitety wyborcze w wyborach parlamentarnych i prezydenckich s publikowane w terminie 30 dni od daty ich zoenia w Biuletynie Informacji Publicznej. Sprawozdania finansowe partii politycznych publikowane s w Dzienniku Ustaw zgodnie z art. 34 5 oraz 38 4 ustawy o partiach politycznych. Ukazuj si one rwnie w Biuletynie Informacji Publicznej. http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/evaluations/round3/GrecoRC3%282012%2919_Second%20Poland_EN.pdf http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/Projekty/7-020-704-2013/$file/7-020-704-2013.pdf Fundacja im. Stefana Batorego, CBOS (2012) Bohaterowie czy donosiciele? Co Polacy myl o osobach ujawniajcych nieprawidowoci w miejscu pracy? p.4 http://www.batory.org.pl/upload/files/Programy%20operacyjne/Przeciw%20Korupcji/Raport_Sygnalisci.pdf Ustawa o dziaalnoci lobbingowej w procesie stanowienia prawa. http://www.sejm.gov.pl/prawo/lobbing/kon 12.htm

podmiotw wykonujcych zawodow dziaalno lobbingow. Obecnie figuruje w nim blisko 300 podmiotw.24 Cho ustawa z 2005 r. jest krokiem we waciwym kierunku, to szeroko dyskutowana jest konieczno wprowadzenia zmian do tej ustawy, gwnie by zmniejszy moliwoci jej obejcia. Organy wadzy publicznej (lecz nie indywidualni posowie) maj obowizek bezzwocznie udostpni w Biuletynie Informacji Publicznej informacj o dziaaniach podejmowanych wobec tych organw przez podmioty wykonujce zawodow dziaalno lobbingow. Nie jest jasne, w jakim zakresie agencje rzdowe sprawdzaj roczne owiadczenia. W trakcie 4. rundy oceniajcej GRECO zalecia wiksz przejrzysto w kontaktach midzy parlamentarzystami i podmiotami prowadzcymi dziaalno lobbingow, w tym rwnie na posiedzeniach podkomisji sejmowej.25 W 2010 r. Kancelaria Prezesa Rady Ministrw opublikowaa szczegow analiz, w ktrej zalecia rozwizania dotyczce luk w procesie opracowywania przepisw prawa.26 Aby zwikszy przejrzysto, Rada Ministrw rozwaa obecnie wprowadzenie zmian do procesu opracowywania nowych przepisw.27 Prezydent take opublikowa zalecenia.28 2. KLUCZOWE ZAGADNIENIA Niezaleno i skuteczno instytucji zwalczajcych korupcj Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA), powoane w 2006 r., jest przedmiotem debaty publicznej w Polsce, w ktrej cieraj si gosy zwolennikw i krytykw. Z jednej strony CBA jest chwalone za swoj skuteczno, z drugiej strony jego bezstronno wzbudza wtpliwoci (zwaszcza w przeszoci). CBA zajmuje si wywiadem i realizuje funkcje policji, takie jak kontrola zamwie publicznych, prywatyzacja i wszystkie owiadczenia majtkowe. Jest ono uprawnione do wszczynania postpowa administracyjnych i karnych. Od 2009 r. CBA podkrela prewencyjne i edukacyjne aspekty walki z korupcj poprzez dziaania informacyjne. Szef CBA jest mianowany na 4-letni kadencj i nadzorowany przez Prezesa Rady Ministrw, ktry moe go odwoa z tego stanowiska po niewicych konsultacjach z prezydentem, Kolegium do Spraw Sub Specjalnych oraz Sejmow Komisj do Spraw Sub Specjalnych.29 Szef CBA skada roczne raporty przed parlamentem. Podstawa prawna dziaalnoci CBA nie daje wystarczajcego zabezpieczenia przed ewentualnym niewaciwym wykorzystywaniem biura jako narzdzia politycznego. 30 Prezes Rady Ministrw moe wyda szereg rozporzdze i wytycznych, poczwsz y od oglnych wskazwek przez regulamin zatrudniania pracownikw po wzory postpowa dyscyplinarnych. Uprawnienia, w poczeniu z procedur mianowania, ktra nie wymaga od kierownictwa CBA konkretnego profesjonalnego przygotowania, a take cisa hierarchia, wedug ktrej szef CBA posiada rozlege kompetencje w stosunku do personelu, mog
24 25

26

27

28

29

30

http://mac.bip.gov.pl/prawo-i-prace-legislacyjne/dzialalnosc-lobbingowa_11_11_11_11_11_11_11_11_11_11_11.html GRECO (2013) 4. runda oceniajca. Zapobieganie korupcji w odniesieniu do czonkw parlamentu, sdziw i prokuratorw, s. 60. dokument dostpny na stronie: http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/evaluations/round4/GrecoEval4%282012%294_Poland_EN.pdf Kancelaria Prezesa Rady Ministrw (2010) Proces nowelizacji ustawy o grach i zakadach wzajemnych w latach 2008 2009. Warszawa. http://bi.gazeta.pl/im/5/8194/m8194155.pdf Rada Ministrw (2013), Projekt z dnia 20 wrzenia 2013 r. zmieniajcy Uchwa Nr 49 Rady Ministrw z dnia 19 marca 2002 r. Regulamin pracy Rady Ministrw. Dostpny na stronie: http://bip.rcl.gov.pl/rcl/legislacja/inne-projekty-wtoku/projekt-uchwaly-rady-m/4034,dok.html Kancelaria Prezydenta (2013). Zielona Ksiga Proces Stanowienia Prawa w Polsce. Dokument dostpny na stronie: http://www.prezydent.pl/kancelaria/aktywnosc-ministrow/art,739,minister-dziekonski-nt-zielonej-ksiegi-o-stanowieniuprawa.html Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym. http://bip.cba.gov.pl/ftp/prawo/Ustawa_o_CBA_-_tekst_jednolity.pdf http://bip.cba.gov.pl/ftp/prawo/Ustawa_o_CBA_-_tekst_jednolity.pdf

zwiksza ryzyko naduy. Poprzedni szef CBA zrzek si czonkostwa w swojej partii na krtko przed nominacj w 2006 r., a nastpnie odnowi to czonkostwo po zwolnieniu ze suby w 2009 r., przyjmujc mandat poselski. Przed wyborami w 2007 r. twierdzono rwnie, e mianowanie szefa CBA przez Prezesa Rady Ministrw rodzi ryzyko upolitycznienia. Zaczto zatem rozwaa now procedur mianowania. Zakadaa ona wybr szefa CBA przez parlament na jedn kadencj, dusz ni kadencja parlamentu, oraz zakaz usunicia go ze stanowiska w trakcie trwania jego kadencji.31 Wspomniana procedura nie zostaa jednak wdroona. Kwestia ta jest teraz czci szerszej debaty na temat kontroli nad tajnymi subami oraz ich oglnej struktury organizacyjnej i uprawnie. Ministerstwo Spraw Wewntrznych zaproponowao powoanie Komisji Kontroli Sub Specjalnych, ktra miaaby monitorowa przestrzeganie prawa, nadzorowa zakadanie podsuchw i rozpatrywa skargi. Komisja ta, kierowana przez dowiadczonego sdziego, skadaaby si z szeciu czonkw wybranych przez Sejm.32 W zwizku z negatywn ocen przez Najwysz Izb Kontroli szef CBA zobowiza si usun niedocignicia w postpowaniu kwalifikacyjnym i szkoleniu nowo przyjtych funkcjonariuszy.33 CBA dokonao postpw w zakresie egzekwowania przepisw antykorupcyjnych, co powinno mie skutek prewencyjny i wpywa na postpowanie urzdnikw i politykw. Kontrowersje wzbudziy jednak niektre metody stosowane przez CBA (np. kontrolowane wrczenie korzyci majtkowej) oraz wybr celw. Od momentu zmiany kierownictwa w 2009 r. CBA zaczto postrzega jako mniej upolitycznione. Co jaki czas powracay jednak kontrowersje wok stosowanych przez CBA metod ledczych w zwizku z dochodzeniami przeprowadzonymi przez CBA w przeszoci. Sdzia, skazujc kardiochirurga za przyjcie korzyci majtkowych, podnis kwesti metod stosowanych przez agentw CBA. W innej sprawie sd apelacyjny oczyci z zarzutw byego posa opozycji, ktry zosta skazany na podstawie operacji CBA polegajcej na kontrolowanym wrczeniu korzyci majtkowej. CBA gromadzi rwnie dane na temat dochodze i cigania w sprawach o korupcj w publikacji Mapa korupcji. Ostatnia publikacja podaje cznie 10 972 sprawy o korupcj zarejestrowane w 2012 r. w porwnaniu z 9 703 w 2011 r. i 13 938 w 2010 r.34 W 2012 r. CBA zamkno postpowanie przygotowawcze w 95 sprawach, z czego 55 zakoczyo si wydaniem aktu oskarenia, natomiast policja zamkna 2 357 spraw, z czego 1 674 zakoczyo si wydaniem aktu oskarenia.35 W ostatnim sprawozdaniu CBA (z 2012 r.) nie odnotowano bardzo skomplikowanych dochodze, w ktre zaangaowane byyby znaczne kwoty lub urzdnicy najwyszego szczebla. Analiz statystyczn utrudnia niekompatybilno systemw rejestrowania przestpstw, uywanych w rnych instytucjach. W prokuraturach apelacyjnych dziaaj wydziay specjalizujce si w przestpczoci zorganizowanej i korupcji. Oddzielenie w 2010 r. funkcji prokuratora generalnego od funkcji ministra sprawiedliwoci miao na celu ograniczenie ryzyka wpywu politycznego na prace prokuratorw w poszczeglnych sprawach. Nie wiadomo jeszcze, jak ta reforma wpyna na skuteczno prokuratury, oraz jak w praktyce sprawdzaj si istniejce zabezpieczenia przed bezprawnymi naciskami.
31 32

33

34 35

http://www.akop.pl/public/files/raport_nawww-1321873027.pdf Ministerstwo Spraw Wewntrznych (2013) Ustawa o Komisji Kontroli Sub Specjalnych. z 11 padziernika 2013 r. http://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/181401/181409/181410/dokument87492.pdf?lastUpdateDay=16.10.13&lastUpdateHo ur=13%3A01&userLogged=false&date=%C5%9Broda%2C+16+pa%C5%BAdziernik+2013 Najwysza Izba Kontroli, (2013) Nabr, postpowanie kwalifikacyjne i szkolenie nowo przyjtych funkcjonar iuszy ABW, CBA, Policji i Stray Granicznej, http://www.nik.gov.pl/plik/id,4786,vp,6221.pdf CBA (2013) Mapa Korupcji http://www.antykorupcja.gov.pl/ftp/filmy/Mapa%20korupcji%202013.pdf Tame.

Rzecznik Praw Obywatelskich zyska opini niezalenego organu pomimo dysponowania ograniczonymi zasobami. Dziki utrzymaniu przejrzystoci operacji wewntrznych oraz silnej pozycji wobec innych organw pomg on wzmocni standardy ycia publicznego, cho nie naley to do jego priorytetw. 36 Najwysza Izba Kontroli (NIK) cieszy si opini niezalenej i profesjonalnej oraz odgrywa wan rol w walce z korupcj. Dobre praktyki: osignicia Najwyszej Izby Kontroli Najwysza Izba Kontroli (NIK) powstaa w 1919 r. jako niezaleny organ odpowiadajcy za kontrolowanie wydatkw publicznych. Blisko poowa zatrudnionych w NIK pracuje w 16 oddziaach regionalnych. NIK prowadzi kontrole dziaalnoci centralnych i lokalnych agencji rzdowych. Ujawnia nieprawidowoci i proponuje praktyczne usprawnienia i udoskonalenia przepisw. NIK zwrci uwag na takie problemy jak wysoki stopie dowolnoci postpowania urzdnikw wydajcych pozwolenia.37 W 2010 r. NIK wykry nieprawidowoci finansowe, ktre wedug szacunkw kosztoway podatnika 14,5 mld PLN.38 NIK ma jednak ograniczone moliwoci zapewnienia wykonywania jego decyzji. Na ograniczenie to zwrcono uwag przy okazji bankructwa rzekomej piramidy finansowej znacznych rozmiarw w 2012 r. NIK, jako instytucja quasi-depozytowa, zosta zwolniony z nadzoru z uwagi na brak rozporzdze wykonawczych do ustawy o przeciwdziaaniu praniu pienidzy pomimo wczeniejszego sprawozdania, w ktrym NIK zwraca uwag na t luk. 39 Brak wczeniejszej reakcji ze strony wadz, mimo e wobec zaoyciela piramidy wydano wiele wyrokw skazujcych za oszustwo, wiadczy o koniecznoci wymiany informacji i bliszej wsppracy polskich instytucji. Wadze nie podjy take adnych dziaa nastpczych w zwizku ze sprawozdaniem NIK o rzekomym nienalenym wynagrodzeniu pobranym przez czonkw rady i zarzdu w przedsibiorstwie pastwowym nadzorowanym przez Agencj Rynku Rolnego.40 W styczniu 2013 r. dwch byych dyrektorw agencji otrzymao wyrok pozbawienia wolnoci w zawieszeniu w odrbnej sprawie.41 Kompleksowe strategiczne podejcie do korupcji Jak wynika z midzynarodowego dowiadczenia, strategie antykorupcyjne nie s ani niezbdne ani wystarczajce same w sobie, by osign konkretne wyniki. Sytuacja w Polsce pokazuje jednak, e konieczna jest wiksza oglna koordynacja. Wydaje si, e niezbdne jest prawo wtrne, by ustali dokadne zasady wsppracy midzy instytucjami odpowiedzialnymi za przeciwdziaanie korupcji i jej zwalczanie. Tak precyzyjnie sformuowane zasady pozwoliyby unikn nakadania si kompetencji i ewentualnej konkurencji wrd agencji, ktre obecnie wsppracuj ze sob w trybie doranym.

36

37

38 39

40 41

Transparency International, National Integrity System Assessment http://files.transparency.org/content/download/200/804/file/2011_NIS_ExecSummaryPoland_EN.pdf Najwysza Izba Kontroli (2012) Sprawozdanie z dziaalnoci Najwyszej Izby Kontroli w 2011 roku , s. 383-4. http://www.nik.gov.pl/o-nik/sprawozdania-z-dzialalnosci-nik http://www.nik.gov.pl/plik/id,3964.pdf W sprawozdaniu NIK odnis si do braku przepisw wykonawczych do ustawy o przeciwdziaaniu praniu pienidzy, a nie do konkretnej sprawy. NIK (2011) Informacja o wynikach kontroli realizacji przez Generalnego Inspektora Informacji Finansowej obowizkw w zakresie przeciwdziaania praniu pienidzy oraz finansowaniu terroryzmu . Zielona Gra: NIK, s. 11. http://www.nik.gov.pl/plik/id.3369.vp.4270.pdf NIK (2011) Informacja o wynikach kontroli funkcjonowania ELEWARR sp. z o.o. Sd w Biaymstoku, 22 stycznia 2013 r., od decyzji suy odwoanie.

Polska dokonaa postpw w kontrolowaniu drobnego apownictwa wrd urzdnikw obsugujcych klientw.42 Do rodkw, ktre pomogy ukrci apownictwo, naleao wprowadzenie punktw kompleksowej obsugi w samorzdach (w rezultacie decydenci nie maj kontaktu z wnioskodawcami), podwyka pac oraz zaprzestanie wystawiania na miejscu mandatw za przekroczenie prdkoci.43 apownictwo jest jednak nadal obecne, zwaszcza w sektorze ochrony zdrowia. Zdaniem Centralnego Biura Antykorupcyjnego sektory naraone na korupcj to: infrastruktura drogowa i kolejowa, technologia informacyjna w administracji publicznej, fundusze UE, obrona i ochrona zdrowia. 44 Panuje przekonanie, e walka z korupcj w Polsce jest upolityczniona; opinia publiczna jest podzielona w sprawie niektrych metod dochodzeniowych (takich jak kontrolowane wrczenie korzyci majtkowej) oraz ich ewentualnego nieodpowiedniego wykorzystania do celw politycznych. Zarzuty o korupcj, ktre pojawiy si w ostatnich latach, doprowadziy do ustpienia ze stanowisk i dymisji szeregu osb, pokazujc, e politycy zostali pocignici do odpowiedzialnoci politycznej, nie ponoszc jednak dalszych konsekwencji.45 Ostatnia rzdowa strategia antykorupcyjna przestaa obowizywa pod koniec 2009 r. Ministerstwo Spraw Wewntrznych opublikowao w lipcu 2013 r. projekt programu walki z korupcj do 2019 r. do celw konsultacji spoecznych.46 Dokument ten ma szeroki zakres i zwraca wiele uwagi na ciganie i zapobieganie. Projekt zakada utworzenie rnych struktur koordynowania w obrbie administracji centralnej. Za cao koordynacji odpowiadaoby Ministerstwo Spraw Wewntrznych. W dokumencie przewidziano szereg ocen ryzyka i przegldw istniejcych przepisw prawnych, ktre mogyby suy za podstaw dalszych przepisw prawnych i inicjatyw politycznych. Ponadto zakada on oglne rodki i cele, ktre mog prowadzi do dopracowania obecnej strategii, lecz nie podaje precyzyjnych ram czasowych. Na wdroenie programu w budecie pastwa na rok 2014 przeznaczono blisko 240 000 EUR. 47 Za wdroenie projektu programu odpowiada midzyresortowy zesp powoany przez Prezesa Rady Ministrw. Przewodniczcym zespou jest Minister Spraw Wewntrznych, natomiast jego zastpc szef CBA. Koalicja organizacji pozarzdowych z zadowoleniem przyja takie ustalenia, a take fakt, i w projekcie programu pooono nacisk na dziaania prewencyjne i edukacyjne oraz na kontrol wewntrzn. Organizacje te zwrciy jednak uwag na konieczno doprecyzowania w projekcie programu konkretnych dziaa i miernikw sucych do mierzenia wynikw.48

42

43 44 45

46

47

48

Zob. Czubek, G., Kopiska, G., Sawicki, A., Wojciechowska-Nowak, A. i Wojciechowicz, J. (2010) Jak walczy z korupcj? Zasady tworzenia i wdraania strategii antykorupcyjnej dla Polski. Warszawa: Fundacja im. Stefana Batorego, http://www.batory.org.pl/doc/Jak_walczyc_zkor.pdf Wyeliminowanie kar grzywny nie dotyczy zagranicznych kierowcw. Przewidywane zagroenia korupcyjne w Polsce, CBA. 13 listopada 2013 r. Niedawno jeden minister ustpi ze stanowiska po tym, jak ujawnione zostao nagranie, na ktrym urzdnicy opisywali korupcj wrd politykw oraz nepotyzm przy obsadzaniu stanowisk w ministerstwie. Z kolei inna sprawa dotyczya przecieku zapisw nagra rozmw midzy szefem klubu parlamentarnego i biznesmenem z brany hazardowej, ktry dy do zablokowania zaproponowanego podatku. Z dochodzenia CBA wynikao, e zamieszane w to byy inne osoby z rzdu. W efekcie doszo do dymisji szefa klubu parlamentarnego, trzech ministrw, wiceministra oraz szefa CBA. Parlament powoa komisj ledcz do zbadania sprawy, lecz w trakcie jej prac ujawniy si podziay wedug linii partyjnych. W sprawach tych nie postawiono adnych zarzutw. Ministerstwo Spraw Wewntrznych (2013): Projekt uchway Rady Ministrw w sprawie Rzdowego Programu Przeciwdziaania Korupcji na lata 2014-2019. Tekst projektu uchway jest dostpny na stronie: http://bip.msw.gov.pl/portal/bip/435/22313 Zestawienie uwag z konsultacji: http://www.akop.pl/public/files/Zestawienie_uwag_z_konsultacji_spolecznych.pdf Sejm Rzeczypospolitej Polskiej (2013) Rzdowy projekt ustawy budetowej na rok 2014. Dokument dostpny na stronie: http://sejm.gov.pl/sejm7.nsf/PrzebiegProc.xsp?id=CF77EBB4C2A87C04C1257BF7004E05B1 Opinia nt. Rzdowego Programu Przeciwdziaania Korupcji na lata 2014-2019, 2 sierpnia 2013 r. http://www.akop.pl/public/files/Opinia%20nt.%20Rzdowego%20Programu%20Przeciwdziaania_02.08.2013.pdf

Zamwienia publiczne Zamwienia na prace, towary i usugi publiczne w Polsce stanowiy w 2011 r. okoo 19,9 % PKB. Warto zaprosze do skadania ofert opublikowanych w Dzienniku Ustaw stanowia w 2011 r. 38,9 % cznych wydatkw na prace, towary i usugi publiczne. 49 Urzd Zamwie Publicznych (jako odrbna instytucja) odpowiada za formuowanie polityki w tym zakresie i jej koordynacj. Prezes UZP jest mianowany przez Prezesa Rady Ministrw. Do zada urzdu naley przygotowywanie projektw aktw prawnych, przygotowanie procedury odwoawczej, kontrola prawidowoci procedur oraz organizowanie programw szkoleniowych.50 Informacje na temat zamwie publikowane s w Biuletynie Zamwie Publicznych, ktry stanowi elektroniczn platform z opcj wyszukiwania.51 W 2008 r. Prezes Rady Ministrw ustanowi tzw. tarcz antykorupcyjn, ktra jest platform wsppracy tajnych sub cywilnych i wojskowych, w tym CBA, by chroni najwiksze procesy prywatyzacji i udzielania zamwie publicznych.52 Instytucje zaangaowane w tarcz antykorupcyjn nie poday jeszcze do publicznej wiadomoci wynikw swoich prac.53 Jak wynika z badania Eurobarometr na temat korupcji, przeprowadzonego wrd przedsibiorstw w 2013 r., 16 % przedsibiorcw, ktrzy mieli kontakt z administracj publiczn, przyznao, e zostao poproszonych o zapacenie apwki lub spotkao si z tak sugesti w cigu ostatnich 12 miesicy (rednia UE: 5 %).54 65 % respondentw w Polsce stwierdzio, e korupcja jest powszechna przy zamwieniach publicznych organizowanych przez wadze krajowe (rednia UE: 56 %), a zdaniem 67 % pytanych przy zamwieniach publicznych organizowanych przez wadze samorzdowe (rednia UE: 60 %). W szczeglnoci polscy respondenci stwierdzili, e do rozpowszechnionych praktyk przy zamwieniach publicznych naley: opracowywanie specyfikacji pod ktem konkretnych przedsibiorstw (74 %); nieprzestrzeganie wynegocjowanych procedur (54 %); konflikty interesw przy ocenie ofert przetargowych (48 %); zmowy przetargowe (55 %); niejasne kryteria wyboru lub oceny (52 %); nadmierne powoywanie si na szczeglne wzgldy w celu uniknicia procedur konkurencyjnych (56 %); udzia oferentw w opracowywaniu specyfikacji (50 %) oraz wprowadzanie zmian do warunkw umowy po jej zawarciu (43 %). Cho wskaniki te nie s koniecznie bezporednio zwizane z korupcj, ilustruj one czynniki ryzyka, ktre zwikszaj podatno na korupcj przy procedurach udzielania zamwie publicznych. S sygnay wskazujce na korupcj w procesie udzielania zamwie publicznych, m.in. w kontekcie funduszy unijnych. W grudniu 2012 r., w zwizku z informacjami otrzymanymi od wadz polskich, Komisja Europejska zamrozia rodki na zwroty o wartoci niemal 950 mln EUR, nalene za projekty w zakresie infrastruktury drogowej po tym, jak prokuratorzy postawili zarzuty urzdnikowi wyszego szczebla z Generalnej Dyrekcji Drg Krajowych i Autostrad. W wyniku wdroenia przez wadze polskie planu dziaania (w tym konkretnego audytu projektw drogowych) Komisja wznowia patnoci w marcu 2013 r. CBA zwraca uwag, e fundusze UE s naraone na ryzyko korupcji. Zdaniem CBA skorumpowani urzdnicy proponuj oferentom pomoc, w zamian za korzyci finansowe, przy

49

50 51 52 53

54

http://ec.europa.eu/internal_market/publicprocurement/docs/modernising_rules/public-procurement-indicators2011_en.pdf. http://www.uzp.gov.pl/cmsws/page/?D;1965 http://bzp1.portal.uzp.gov.pl/index.php?ogloszenie=browser http://www.akop.pl/public/files/list-kancelaria-prezesa-rady-ministrow-2009-05-12.pdf Poday je Sejmowej Komisji ds. Sub Specjalnych. Stenogram z posiedzenia Komisji Spraw Wewntrznych, z dnia 13 wrzenia 2012 r. http://orka.sejm.gov.pl/SQL2.nsf/Main7?OpenForm&ASW Badanie Flash Eurobarometr nr 374 z 2013 r.

opracowywaniu dokumentacji w przetargach ze rodkw unijnych.55 Ponadto NIK zwrci uwag na nieskuteczny mechanizm nadzoru w spkach z wikszociowym udziaem Skarbu Pastwa.56 Rozwizanie zaproponowane przez ekspertw z Forum Obywatelskiego Rozwoju (FOR) polega na wikszej przejrzystoci struktury wacicielskiej polskich przedsibiorstw oraz czonkostwa w partii politycznej, by uatwi wykrywanie przypadkw nepotyzmu.57 Czonkowie zarzdw i rad nadzorczych w przedsibiorstwach pastwowych musz speni wymagania dotyczce kwalifikacji zawodowych i wykluczajce osoby zatrudnione przez partie polityczne Do tej pory jednak nie zostay wdroone plany dotyczce bezstronnego komitetu ds. mianowania, ktrego zadaniem byaby selekcja kandydatw na stanowiska w zarzdzie i radzie nadzorczej w spkach Skarbu Pastwa. Sytuacj pogarszaj uchybienia w wewntrznej kontroli zamwie publicznych, z ktrych wikszo jest udzielana na szczeblu lokalnym. Przydaby si szerszy zakres i wiksza niezaleno audytu wewntrznego w gminach. W sprawozdaniu z 2013 r. na temat audytu wewntrznego w sektorze publicznym Ministerstwo Finansw stwierdzio, e nie wykonano szeregu zalece audytorw, a wielu audytorw nie monitorowao realizacji skutecznych analiz ryzyka ani ich nie przeprowadzao.58 O potrzebie dokadniejszej analizy zamwie publicznych wiadcz kontrowersje wok przetargw na technologi informacyjn wspfinansowanych ze rodkw UE. Wedug wynikw kontroli przeprowadzonych w 2011 r. przez Prezesa Urzdu Zamwie Publicznych w 125 (42 %) na 299 skontrolowanych postpowa stwierdzono naruszenia ustawy Prawo zamwie publicznych, a w przypadku 54 skontrolowanych postpowa (18 %) wykryto naruszenia, ktre mogy mie wpyw na wyniki postpowania.59 Wikszo narusze dotyczya przetargw o maej wartoci, w przypadku ktrych nie byy przestrzegane procedury prawne. Urzd Ochrony Konkurencji i Konsumentw zaproponowa zmian zasad przejrzystoci na wczesnych etapach postpowania o udzielenie zamwienia, by pomc unikn zmowy przetargowej.60 Dodatkowe zmiany w ustawie o zamwieniach publicznych (ktra wesza w ycie dnia 20 lutego 2013 r.61 w celu transpozycji dyrektywy 2009/81/WE)62 ograniczaj moliwoci ustalania cen i pozwalaj na lepsz weryfikacj wiarygodnoci oferenta. Zmiany maj ponadto na celu ujednolicenie postpowania o udzielenie zamwienia na dostaw sprztu wojskowego i zwizane z tym usugi w zakresie prac budowlanych. Na tym duym rynku brakowao wczeniej jasnego i jednolitego postpowania o udzielenie zamwienia. Dodatkowe zmiany zobowizuj oferentw z sektora obrony do podania informacji o ewentualnych podwykonawcach w momencie skadania oferty. Ochrona zdrowia

55

56

57
58

59

60

61 62

CBA (2012) Mapa Korupcji 2011, s. 57 http://antykorupcja.edu.pl/index.php?mnu=12&app=docs&action=get&iid=17444 NIK (2009 r.) Informacja o wynikach kontroli sprawowania nadzoru wacicielskiego w spkach z wikszociowym udziaem Skarbu Pastwa w 2009 r. s. 4 http://www.nik.gov.pl/plik/id,1682,vp,1900.pdf http://www.forumsamorzadowe.pl/files/FOR%20nepotyzm.ppt Ministerstwo Finansw (2013) Sprawozdanie roczne. Audyt i kontrola zarzdcza w sektorze publicznym w 2012 r. MF. http://www.mf.gov.pl/documents/764034/5425261/20130814_SPRAWOZDANIE_ROCZNE_2012.pdf Urzd Zamwie Publicznych (2012) Wyniki przeprowadzonych w 2011 r. przez Prezesa Urzdu Zamwie Publicznych kontroli zamwie wspfinansowanych ze rodkw Unii Europejskiej. http://www.uzp.gov.pl/cmsws/page/?D;612;zbiorcze_informacje_o_wynikach_kontroli_zamowien_wspolfinansowanyc h_ze_srodkow_ue.html Urzd Ochrony Konkurencji i Konsumentw (2013) System zamwie publicznych, a rozwj konkurencji w gospodarce. http://uokik.gov.pl/aktualnosci.php?news_id=10594 Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 o zamwieniach publicznych. http://www.uzp.gov.pl/cmsws/page/?F;239 Dyrektywa 2009/81/WE w sprawie procedur udzielania zamwie w dziedzinie obronnoci i bezpieczestwa

10

Uwaa si, e czciowa prywatyzacja usug zdrowotnych oraz uruchomienie prywatnych ubezpiecze zdrowotnych ograniczyy korupcj w sektorze ochrony zdrowia, ktry tradycyjnie uwaany jest za jeden z najbardziej skorumpowanych.63 Wysze zarobki oraz gone w mediach aresztowania mogy rwnie sprawi, e lekarze byli mniej skonni do przyjmowania nieformalnych opat od pacjentw. Sektor ochrony zdrowia pozostaje jednak podatny na korupcj.64 8 % Polakw, ktrzy mieli kontakt z tym sektorem, powiedziao, e zostao poproszonych o zapacenie apwki lub spotkao si z tak sugesti w cigu ostatnich 12 miesicy.65 Pacjenci przyznaj, e wrczaj lekarzom apwki, by zapewni lepsze lub szybsze leczenie. Wprawdzie problem nieformalnych opat jest coraz mniejszy, to wyzwaniem pozostaje korupcja w przypadku zakupu sprztu i lekarstw oraz kontaktw midzy lekarzami i firmami farmaceutycznymi.66 Bywa, e specyfikacje przetargowe faworyzuj konkretnego oferenta w sposb, ktry jest trudny do wykrycia przez audytorw. W jednej sprawie jeden zastpca ministra zosta skazany za przyjcie, na swoim poprzednim stanowisku kierowniczym w szpitalu, apwki od midzynarodowego producenta farmaceutycznego w sprawie o zmow przetargow.67 NIK wskaza na luki w przepisach antykorupcyjnych w ochronie zdrowia. Audyty w wybranych szpitalach ujawniy nieprawidowoci w przetargach i zbyt bliskie powizania midzy lekarzami i firmami farmaceutycznymi.68 Na przykad, lekarze prowadzcy badania kliniczne finansowane przez firm farmaceutyczn rutynowo zasiadali w komisji odpowiadajcej za przetarg, w ktrym firma ta bya oferentem. Liczne sprawy o korupcj dotycz lekarzy i firm farmaceutycznych, ktre paciy im za udzia w zagranicznych konferencjach. Problemy te nadal si utrzymuj, mimo e od wielu lat wadze maj tego wiadomo, o czym mowa w broszurze z 2007 r. opracowanej przez zesp w Ministerstwie Zdrowia do spraw przeciwdziaania oszustwom i korupcji w ochronie zdrowia.69 Raport NIK nie przynis poprawy, jeli chodzi o regulowanie kontaktw midzy lekarzami i firmami farmaceutycznymi.70 Nie ma konkretnego systemu, ktry mgby pomc instytucjom ochrony zdrowia wykrywa przypadki korupcji i zapobiega im. W styczniu 2012 r. ulepszono procedury wprowadzania leku na list lekw refundowanych, by umoliwi bardziej bezporedni konkurencj. 71 Ponadto CBA powierzono zadanie nadzorowania kontaktw midzy waciwymi urzdnikami ds. zdrowia i przemysem farmaceutycznym. 3. DALSZE KROKI Wadze wdraaj rodki i precyzuj polityki, ktre przyczyniy si do postpw, gwnie w walce z drobn korupcj. Wymagane jest jednak bardziej strategiczne podejcie oraz
63

64 65 66 67

68

69 70

71

Badanie CBOS z 2010 r.: http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2010/K_063_10.PDF oraz wczeniejsze badanie Fundacji im. Stefana Batorego: http://www.batory.org.pl/doc/barometr-korupcji-2007.pdf CBA (2010 r.) Mapa Korupcji. http://www.cba.gov.pl/ftp/zdjecia/Mapa korupcji.pdf Specjalne badanie Eurobarometr nr 397 z 2013 r. http://www.batory.org.pl/doc/Jak_walczyc_zkor.pdf wiatowe koncerny farmaceutyczne w Stanach Zjednoczonych zgodziy si zapaci kary grzywny, by zaspokoi roszczenia w zwizku z naruszeniem ustawy o zagranicznych praktykach korupcyjnych przez spki zalene, ktre paciy lekarzom w Polsce apwki w zamian za umowy i porozumienia dotyczce przepisywania lekw tych koncernw. NIK. (2010 r.) Informacja o wynikach kontroli realizacji zakupw sprztu medycznego i lekw przez szpitale kliniczne oraz finansowania przez dostawcw rnych sfer dziaalnoci tych szpitali, w tym dotyczcych bada klinicznych . Dostpny na stronie: http://www.nik.gov.pl/plik/id,1862,vp,2203.pdf http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/zal_5_poszustwoz_19102007.pdf Majewski, P. (2007) Raport na temat korupcji w Polskim systemie ochrony zdrowia. http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/rnkpsoz_21062007.pdf W sprawozdaniu z 2012 r. PricewaterhouseCoopers wykry problemy z przejrzystoci negocjacji w sprawie cen lekw refundowanych.http://www.pwc.pl/pl_PL/pl/publikacje/raport_ustawa_refundacyjna_po_publikacji_trzech_pierwszych_ wykazow.pdf

11

cilejsza wsppraca w celu przeoenia doranych zmian i dziaa na kompleksowe rozwizania. Niezbdne s dalsze reformy, by zapewni niezaleno i skuteczno instytucji antykorupcyjnych oraz przejrzysto zamwie publicznych i sektora ochrony zdrowia. Dalszej uwagi wymagaj nastpujce zagadnienia: wdroenie spjnej i dugoterminowej strategii walki z korupcj, uproszczenie dziaa waciwych instytucji (w tym podejmowanie dziaa nastpczych w zwizku z ustaleniami Najwyszej Izby Kontroli i audytorw wewntrznych), a take sprecyzowanie dziaa, ram czasowych oraz zasobw zwizanych z ich wdroeniem oraz odpowiedzialnych podmiotw, wzmocnienie mechanizmw zabezpieczajcych przed ewentualnym upolitycznieniem Centralnego Biura Antykorupcyjnego (CBA) poprzez wprowadzenie: bardziej przejrzystej i bezstronnej procedury mianowania szefa CBA, szkole i monitoringu, by zapewni zgodno metod dochodzeniowych ze standardami praw czowieka; dokonywanie analizy skutecznoci CBA z naciskiem na liczb oskare i powag spraw w celu zidentyfikowania obszarw, w ktrych moliwa jest poprawa, np. koordynacja i wsppraca z policj, z innymi subami specjalnymi i prokuratur, wzmocnienie rodkw walki z korupcj w wielu obszarach takich jak: zamwienia publiczne, zwaszcza poprzez skuteczne i jednolite kontrole ex ante i ex post na szczeblu centralnym i lokalnym (w tym programw UE); nadzr spek Skarbu Pastwa, przede wszystkim przez lepsz przejrzysto, profesjonalizm oraz standardy etyki zawodowej; oraz sektor ochrony zdrowia, zwaszcza poprzez wdraanie kompleksowych dziaa, by zaradzi ryzyku korupcji w kontaktach midzy przemysem farmaceutycznym i pracownikami publicznej suby zdrowia.

12