You are on page 1of 77

Wysza Szkoa Gospodarki Euroregionalnej im.

Alcide De Gasperi

Witold POKRUSZYSKI

POLITYKA A STRATEGIA BEZPIECZESTWA

Jzefw 2011

Recenzja: prof. zw. dr hab. Wojciech epkowski dr hab. in. Jerzy Zawisza

Komitet wydawniczy: Sylwia miel Magdalena Sitek

Korekta: Sawomir Kolak

ISBN 978-83-62753-06-2

Copyright by Wydawnictwo WSGE Jzefw 2011

Wydawnictwo Wyszej Szkoy Gospodarki Euroregionalnej im. Alcide De Gasperi 05-410 Jzefw ul. Sienkiewicza 2 tel./fax +48 022 789 19 03 www.wsge.edu.pl wydawnictwo@wsge.edu.pl

Druk, skad: AR Jankowski.media.pl

SPIS TRECI
W S T P .............................................................................................. 5 1. POJCIE I ZAKRES POLITYKI BEZPIECZESTWA ........ 7 1.1 Pojcie polityki bezpieczestwa - definicje ...................................... 9 1.2 Obszar i zakres polityki bezpieczestwa ........................................ 13 1.3 Znaczenie polityki w bezpieczestwie .......................................... 18 1.4 Polityka bezpieczestwa pastwa a racja stanu ............................. 25 2. POLITYKA BEZPIECZESTWA INDII ....................................... 29 2.1 Zewntrzne uwarunkowania polityki bezpieczestwa Indii ....... 31 2.2 Wewntrzne uwarunkowania polityki bezpieczestwa Indii ........ 33 2.3 Redefinicja polityki bezpieczestwa narodowego Indii ............ 35 2.4 Nowe tendencje w polityce bezpieczestwa narodowego Indii .... 37 2.5 rodki i metody w polityce bezpieczestwa narodowego Indii ..... 38 3. POJCIE I ZAKRES STRATEGII BEZPIECZESTWA ..... 41 3.1 Pojcie strategii bezpieczestwa definicje ............................... 43 3.2 Obszar i zakres polistrategii bezpieczestwa ............................ 51 3.3 Strategia w polityce bezpieczestwa ........................................... 58 4. KONCEPCJA STRATEGICZNA BEZPIECZESTWA I OBRONY NATO ............................................................................. 61 4.1 Wprowadzenie .............................................................................. 63 4.2 Podstawowe zasady i zadania .................................................... 64 4.3 Warunki bezpieczestwa ............................................................... 65 4.4 Obrona i odstraszanie .................................................................... 66 4.5 Bezpieczestwo w zarzdzaniu kryzysowym ............................... 68 4.6 Wspieranie midzynarodowego bezpieczestwa przez wspprac .................................................................................. 69 ZAKOCZENIE ...................................................................................... 75 ZACZNIK nr 1 (Pytania kontrolne) .................................................. 76 BIBLIOGRAFIA ...................................................................................... 77

Celem nauki nie jest otwieranie drzwi Nieskoczonej mdroci, lecz pooenie Kresu nieskoczonym bdom () Bertolt Brecht

WSTP
Ju na podstawie samego tytuu ksiki moe nasuwa si pytanie, co autor zamierza wydoby z tych dwch poj, tj. polityki i strategii bezpieczestwa? Czy jest tak, e polityka bezpieczestwa zajmuje si innym obszarem lub zakresem ni strategia bezpieczestwa? A moe chodzi tylko o uporzdkowanie w aspekcie aksjologicznym tych okrele i ustalenie kryteriw ich wartociowania. Na podstawie moich dowiadcze i wiedzy oraz prowadzonych dyskusji z wieloma znawcami przedmiotu m.in. na temat polityki i strategii bezpieczestwa narodowego, regionalnego, a nawet globalnego, stwierdzam w peni wiadom tego, e nie ma jednoznacznoci w tym zakresie. Generalnie pogldy s dwa. Jedni twierdz, e polityka bezpieczestwa jest ponad strategi, za inni strategia bezpieczestwa jest czym wicej ni polityka. Jeszcze inn kwesti pozostaje dokadne i jednoznaczne okrelenie, czym jest polityka w nauce i strategia bezpieczestwa w systemie dyscyplin naukowych lub dziedzinach. Uwaam, e poprawne zdefiniowanie tych dwch podstawowych poj pomoe zrozumie i uporzdkowa w sensie podmiotowym i przedmiotowym wiedz z teorii bezpieczestwa. Pozostaje jeszcze jedna kwestia tej sprawy, a mianowicie: czy istniejca literatura przedmiotu jest na tyle wyczerpujca, aby ostatecznie mona byo na razie zadowoli si jej poziomem? Okazuje si, e obecna literatura krajowa i zagraniczna wymaga uzupenienia, poniewa zakres pojciowy bezpieczestwa systematycznie rozszerza si wskutek rozwoju cywilizacyjnego o nieznane dotychczas wyzwania i zagroenia oraz o coraz doskonalsze rodki i sposoby ich zapobiegania lub likwidowania. Sam tytu ksiki wskazuje, i podjta problematyka wymagaa sigania do wielu opracowa z rnych dyscyplin naukowych o rnej tematyce. Jednak w miar swojej wiedzy w tym przedmiocie staraem si zachowa umiar i rzetelno, aby struktura i tre opracowania oraz jego warto merytoryczna stanowiy pewn cao zgodnie z tematem. Aby nabra pewnoci do swoich myli i twierdze zawartych w ksice, odbyem szereg dyskusji na temat polityki i strategii oraz polistrategii z kilkoma profesjonalistami w tej dziedzinie. Moe dlatego podane prze5

ze mnie wartoci w tym przedmiocie mog u czytelnika powodowa zdziwienie, wtpliwoci lub twrczy niepokj. Ale jeszcze raz mocno podkrelam, e nie ma ostatecznej prawdy, albowiem w kadej teorii nie ma zakoczonych twierdze, a tym bardziej w dziedzinie bezpieczestwa. Czy w tej ksice udao si autorowi osign stawiany cel? Oceni czytelnik po jej przeczytaniu i zastanowieniu. Jeli oceni w miar obiektywnie i ustosunkuje si krytycznie, satysfakcja bdzie dla mnie pena. Autor

Rozdzia 1

POJCIE I ZAKRES POLITYKI BEZPIECZESTWA

Na temat polityki bezpieczestwa pastw we wspczesnym wiecie i jej roli w ksztatowaniu bezpieczestwa narodowego napisano ju wiele, a zwaszcza w pocztkach XXI wieku. Istnieje natomiast znaczna luka w literaturze przedmiotu, co do jej istoty i znaczenia w nauce. Dokadnie i jednoznacznie mao kto dokonywa prby definiowania samego pojcia polityki bezpieczestwa i jej odniesienia do strategii bezpieczestwa, co nie pozostaje bez znaczenia dla teorii bezpieczestwa. Zarwno w literaturze, jak i na konferencjach powiconych problematyce bezpieczestwa w rnych obszarach i na wielu poziomach spotykaem si z pogldami mwicymi o tym, e polityka bezpieczestwa i strategia bezpieczestwa maj te same znaczenia, gdy zajmuj si tymi samymi zjawiskami wystpujcymi w bezpieczestwie narodowym, regionalnym i globalnym. Czsto te dwa pojcia byy stosowane zamiennie, co dla mnie byo troch dziwne i nie do przyjcia z punktu widzenia merytorycznego. Spotykam te pogld, e strategia jest nadrzdna wobec polityki, a nie odwrotnie. Dla waciwego rozumienia tych poj w rnych aspektach staram si nawietli w sposb najprostszy niezbdne definicje i ustali kryteria oceny, co jest elementem pierwotnym, a co nastpstwem. Dlatego w pierwszej kolejnoci bdzie zdefiniowane pojcie polityki bezpieczestwa, w drugiej za termin strategia.

1.1 Pojcie polityki bezpieczestwa definicje


Aby rozpocz rozwaania na temat polityki bezpieczestwa, naley w pierwszym rzdzie uwiadomi sobie (zdefiniowa) istot samego terminu polityki pod wzgldem aksjologicznym i merytorycznym, zgodnie z istniejcymi ju opracowaniami zamieszczonymi w rnych oficjalnych publikacjach PWN i innych materiaach rdowych. Pojcie polityki bezpieczestwa obejmuje, najoglniej ujmujc, dziaania danego podmiotu w jakim obszarze w celu osignicia wczeniej przyjtych celw. To oznacza, e najpierw musiay by wyznaczone dalekosine cele przez polityk w danym wanym obszarze dziaania. Trzymajc si tradycyjnego rozumienia roli pastwa, podzielanego przez realistw, mona doj do wniosku, e polityka bezpieczestwa jest domen pastw w obszarze stosunkw midzynarodowych. Dlatego najczciej mona spotka w literaturze definicje polityki bezpieczestwa narodowego lub bezpieczestwa pastwa. Wedug jednej z nich jest to element polityki pastwa dotyczcy przedsiwzi zwizanych z tworzeniem potencjau obronnego w celu zapobiegania i przeciwdziaania rnego rodzaju zagroeniom. Inna natomiast okrela polityk bezpieczestwa narodowego, jako element polityki pastwa w za9

kresie praktycznej dziaalnoci wadzy wykonawczej w sferze tworzenia i zastosowania potencjau obronnego dla realizacji celw i zada wynikajcych z zaoe polityki bezpieczestwa. Wspczesny poziom instytucjonalizacji wsplnych wysikw na rzecz bezpieczestwa, gboko procesw integracyjnych i wspzaleno w ramach ju istniejcych struktur pozwalaj dostrzec ksztatowanie si podmiotowej roli polityki bezpieczestwa w rnych obszarach dziaalnoci. Oto kilka definicji polityki i polityki bezpieczestwa wedug wybranych rde. Polityka og dziaa zwizanych z deniem do zdobycia i utrzymania wadzy pastwa, jej wykonywaniem oraz wytyczaniem kierunku rozwoju pastwa w rnych dziedzinach (np. p. spo., p. zagr.); polityczn sfer ycia spoecznego tworz: system organw pastw, system partyjny, system prawny, ideologie polityczne. Przez polityk rozumie si: 1) program albo kierunek dziaalnoci pastwa lub okrelonego polityka; 2) sztuk kierowania sprawami publicznymi, zwaszcza umiejtno dziaania w granicach istniejcych moliwoci; 3) gr partyjn lub sam walk o wadz i zwizane z ni korzyci. W szerszym znaczeniu terminu polityka uywa si take na oznaczenie konsekwentnego stosowania przez kierownictwo zorganizowanych grup, zasad i metod zmierzajcych do osignicia okrelonych celw (polityka mieszkaniowa, polityka personalna, polityka bezpieczestwa). Encyklopedia PWN, 2003, s. 444. Polityka dziaalno wadzy pastwowej, rzdu w dziedzinach spoecznej, gospodarczej, kulturalnej, wojskowej i innych, dotyczca spraw wewntrznych pastwa lub stosunkw z innymi krajami, jak rwnie wzajemnych stosunkw klas, grup spoecznych (np. rozdzia wadzy wewntrz pastwa); dziaalno klasy, grupy spoecznej, partii, uwarunkowana okrelonymi celami i interesami, majca na celu zdobycie i utrzymanie wadzy pastwowej; cele i zadania oraz metody realizacji tych zada. Polityka gospodarcza, rolna, kulturalna, spoeczna. Polityka wewntrzna, zagraniczna. Aktywna polityka, partii, rzdu. Polityka prowadzona przez dane pastwo. Polityka pacowa, mieszkaniowa, rolna, zagraniczna, bezpieczestwa itd. Sownik jzyka polskiego, tom II, 1979, s. 785. Polityka sfera wzajemnych stosunkw i oddziaywa pozytywnych, negatywnych i kompromisowych pomidzy pastwem a innymi organizacjami (wczajc w to pastwa w przypadku polityki midzynarodowej), dotyczcych celw i rodkw dziaalnoci pastwa, a take charakteru wadzy pastwowej. Zazwyczaj wyrnia si polityk wewntrzn i zagraniczn oraz tzw. polityki szczegowe, np. polityk gospodarcz, wojskow, przez ktre
10

rozumie si poszczeglne kierunki dziaalnoci pastwa. Sownik terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2002, s. 97. Polityka zesp dziaa podjtych przez orodek decyzyjny, zmierzajcych do osignicia za pomoc odpowiednio dobranych rodkw. Jest to wic dziaalno polegajca na kierowaniu krajem przez sprawowanie naczelnej wadzy z prawem podejmowania decyzji w pastwie (wadza polityczna) i jej rozwijania dla zdobycia tej wadzy. Implikuje ona dziaania zmierzajce do orientowania spoecznoci ku przyszemu, zaplanowanemu spoeczestwu. Zawiera w sobie decyzj obywatela wyznaczajc tych, ktrzy maj sprawowa wadz. Sownik terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2002, s.98. Polityka (gr. polis pastwo, rzdy) - denie do realizacji celw politycznych z wykorzystaniem instrumentarium i autorytetu pastwa. May sownik politologii, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2007, s. 120. Polityka bezpieczestwa (ang. security policy) - 1) dziaalno pastwa w sferze wewntrznej majca na celu: zagwarantowanie prawidowego funkcjonowania organw pastwa, stabilizacj adu spoecznego oraz ochron zdrowia i ycia obywateli, 2) dziaalno pastwa w sferze zewntrznej prowadzca do analizy i neutralizacji zagroe ze strony innych pastw, instytucji midzynarodowych oraz osb prywatnych i fizycznych; p. b. moe dotyczy rnych dziedzin funkcjonowania pastwa, na przykad: wojskowej, gospodarczej, energetycznej, informacyjnej czy ekologicznej. May sownik politologii pod redakcj Stefana Opay i zespou, Wyd. Adam Marszaek, Toru 2007, s. 120. Polityka bezpieczestwa narodowego element polityki pastwa dotyczcy przedsiwzi zwizanych z tworzeniem i wykorzystaniem potencjau obronnego w celu zapobiegania i przeciwdziaania rnego rodzaju zagroeniom w polityce bezpieczestwa narodowego. Wyodrbnia si: polityk wojskow, polityk zagraniczn i inne. Dziaalno zmierzajca do realizacji zasadniczych dugofalowych przedsiwzi polityki bezpieczestwa narodowego to strategia bezpieczestwa narodowego. Sownik terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2002, s. 99. Na podstawie analizy treci przytoczonych definicji atwo zauway, co w nich jest wsplnego i merytorycznie poprawnego, a co i ile rozbienego z punktu widzenia norm i kryteriw wartociowania. Uwaam, e gdyby wszyscy autorzy opracowujcy wyej podane definicje brali pod uwag te
11

same kryteria, wwczas rozbienoci byyby minimalne. Natomiast treci definicji byyby pene i zawieray sformuowania krtkie i bardziej precyzyjne jednoznaczne. Gbsza analiza wyej przytoczonych definicji prowadzi do kilku, moim zdaniem, istotnych stwierdze, a mianowicie: Po pierwsze dotycz one istoty polityki i polityki bezpieczestwa narodowego (pastwa) z uwzgldnieniem rnych dziedzin ycia; Po drugie obejmuj te same lub podobne obszary rozwaa (polityczne, gospodarcze, militarne, spoeczne, ekologiczne, kulturowe); Po trzecie stanowi o istotnej rnicy pojciowej w stosunku do strategii i strategii bezpieczestwa; Po czwarte jest wiele sformuowa, ktre niewiele wnosz do filozofii pojcia (terminu); Po pite definicje nie oddaj w peni wagi terminu bezpieczestwa narodowego, podstawowej wartoci ludzkoci we wspczesnym wiecie. W tej sytuacji kada prba zdefiniowania tego pojcia (poj), majca na uwadze kryteria, wyzwania i zagroenia XXI wieku, moe by przyjta pod warunkiem, e bdzie naukowa i poprawna a jej tre uyteczna w dzisiejszej rzeczywistoci penej dynamicznych przemian. Aby moliwie poprawnie sformuowa definicj polityki, naleaoby okreli jej suebn rol publiczn i midzynarodow, a take dziaania podmiotu w najwaniejszych obszarach. Z uwagi na fakt, e podstawowym zadaniem polityki jest prognozowanie i wytyczanie dalekosinych celw dziaania wadzy w rnych obszarach, std definicja powinna odzwierciedla jej istot w sensie pozytywnym lub negatywnym. Wychodzc z dotychczasowych definicji polityki, ktra na pierwszym miejscu stawia dziaalno wadz pastwowej (rzdu), moemy wyznaczy jej rol, od ktrej zaley m. in. polityka bezpieczestwa. Ona bowiem okrela koncepcje i formuuje cele, na ktrych podstawie opracowuje si strategie. Aby jeszcze wyraniej sprecyzowa zakres polityki bezpieczestwa, naley w pierwszym rzdzie wyznaczy funkcje polityki w caym zakresie bezpieczestwa. Do tych bardzo oglnych funkcji naley odnie takie, jak: 1) tworzenie spjnych przepisw prawnych w sprawie bezpieczestwa; 2) ksztatowanie postaw spoecznych wszystkich podmiotw; 3) zapewnienie jednostkom poczucia bezpieczestwa, rozwoju i sprawiedliwoci; 4) przewidywania co do zagroe bezpieczestwa pastwa i sojuszy; 5) tworzenie warunkw realizacji interesw narodowych poprzez eliminacj wewntrznych i zewntrznych zagroe; 6) tworzenie warunkw wsppracy midzynarodowej i realizacji zobowiza sojuszniczych w systemie bezpieczestwa midzynarodowego; 7) ochrona duchowego i materialnego dziedzictwa narodowego;
12

8) ochrona rodowiska naturalnego, gwnie powietrza, wody i gleby; 9) poszukiwanie nowych instrumentw i sposobw dziaania, odpowiednich do wspczesnych zagroe i rodzajw ryzyka. Gbsza analiza wyej wymienionych funkcji, co byo przedmiotem docieka autora, prowadzi do stwierdzenia, i polityka w obszarze bezpieczestwa jest czci polityki narodowej, regionalnej (grupy pastw) i globalnej. Tre polityki bezpieczestwa zaley przede wszystkim od wielu czynnikw i uwarunkowa, ktre mieszcz si w teorii bezpieczestwa. Z reguy dzieli si je na wewntrzne i zewntrzne, obiektywne i subiektywne. Ponadto wane znaczenie ma rwnie struktura polityki bezpieczestwa, zwaszcza gdy mamy na uwadze wszystkie trzy obszary, tj. narodowy, regionalny i globalny. Przez struktur polityki bezpieczestwa rozumie si jej cele, zasady oraz jej kierunki w aspekcie geopolitycznym. Cele polityki bezpieczestwa zawsze bd zaleay od szeregu uwarunkowa i od kryteriw wartociowania. Wedug wartoci znaczeniowej wyrnia si cele podstawowe (ywotne), gwne (wane w danym okresie) i drugorzdne. Wedug treci merytorycznej stosuje si typologi wyodrbniajc cele egzystencjalne (bezpieczestwo, przetrwanie), koegzystencjalne (zaspokajajce potrzeby pastwa w zakresie jego roli, przynalenoci i wsppracy midzynarodowej) oraz funkcjonalne (odnoszce si do rnych form regulacji, informacji, procedur decyzyjnych i prognostycznych dla osigania celw gwnych. Wedug autora polityka bezpieczestwa to system wartoci pastwa (sojuszu) gwarantujcy funkcjonowanie orodka decyzyjnego rzdu, okrelajcego dugookresowe cele w rnych, wanych obszarach.

1.2 Obszar i zakres polityki bezpieczestwa


Aby przej do prby wyznaczania obszaru i zakresu polityki bezpieczestwa przy uwzgldnieniu wszystkich uwarunkowa wspczesnego wiata, naleaoby sign do teoretycznych aspektw polityki. Ot teoria polityki, jako subdyscyplina politologii, zajmuje si przede wszystkim analiz gwnych kategorii politycznych, jakoci rzdzenia, rozwojem polityki w gwnych obszarach, relacjami pastwo wadza, rozwizywaniem problemw z zakresu metapolitologii. Ponadto teoria polityki zajmuje si analiz jakoci podejmowanych decyzji, teori podziau wadzy i rozwojem oraz stabilnoci systemw politycznych w rnych obszarach pastwa. Mona zatem stwierdzi, e proces konstruowania polityki bezpieczestwa narodowego, regionalnego czy globalnego powinien by poprzedzony sformuowaniem wiodcych celw polityki bezpieczestwa. To za wymaga operacjonalizacji gwnych celw wyznaczonych przez polityk, dla ktrej punktem odniesienia jest racja stanu i wynikajce z niej interesy bezpieczestwa. Natomiast definiowanie celw gwnych powin13

no by kreowane w relacji do zagroe i wyzwa. Innymi sowy, kademu rodzajowi wyzwania lub zagroenia odpowiadaj cele szczegowe polityki. Naley wic okreli tosamo i specyfik poszczeglnych zagroe i wyzwa, intensywno ich oddziaywania oraz prawdopodobiestwo ich wystpowania w rodowisku midzynarodowym. W bezpieczestwie generaln zasad jest konieczno uwzgldniania najbardziej pesymistycznych albo trudno wyobraalnych scenariuszy, nawet wwczas, gdy prawdopodobiestwo ich wystpienia jest niewielkie. Na pierwszym miejscu w systemie bezpieczestwa wyznacza si zawsze zagroenie polityczne. Wywodzi si ono z systemu stosunkw midzynarodowych lub polityki pastw ssiadujcych. Zagroenia polityczne maj charakter niejako pierwotny, z nich mog si rodzi zagroenia innego rodzaju, na przykad zagroenia militarne, ekonomiczne, energetyczne lub spoeczne. Zagroenia polityczne zwykle pochodz ze rodowiska zewntrznego. Jednak s przykady na przestrzeni najnowszej historii, kiedy zagroenie polityczne miao podoe wewntrzne. Wedug realistw jedynie podmioty stosunkw midzynarodowych mog skutecznie wpywa na rodowisko zewntrzne poprzez rne formy dziaa majce na celu zapewnienie bezpieczestwa pastw we wszystkich wymiarach. Do tych znanych form mona zaliczy: czenie wysikw za porednictwem sojuszy (UE), koalicje lub organizacje midzynarodowe (OBWE), dziaania na rzecz rozbrojenia, rwnowaenie si, odstraszanie, kontrol zbroje, budow rodkw wzajemnego zaufania, a take polityk niezaangaowania lub neutralnoci. Ta ostatnia wystpuje coraz rzadziej, gdy we wspczesnym wiecie mao ktry podmiot jest niezaangaowany lub neutralny w globalnym systemie bezpieczestwa. Wspczesny poziom instytucjonalizacji wsplnych wysikw na rzecz bezpieczestwa, gboko procesw integracyjnych i wspzaleno pastw w ramach poszczeglnych struktur powoanych w celu zapewnienia bezpieczestwa (NATO), a ostatnio rwnie dziaania organizacji regionalnych (UE) oraz globalnych (ONZ, OBWE), pozwalaj wyranie dostrzec zjawisko ksztatowania si podmiotowej roli uczestnikw porzdku midzynarodowego. Pastwa w celu powikszenia gwarancji wasnego bezpieczestwa odstpuj od dogmatycznego traktowania zasady suwerennoci, powierzajc czciowy jej zakres instytucjom ponadnarodowym, co w przypadku Unii Europejskiej jest szczeglnie widoczne i poparte zapisami w Traktacie Lizboskim. Zjawisko to dotyczy pastw czonkw Organizacji Narodw Zjednoczonych (art. 23 i 24 Karty NZ). W tym miejscu naley podkreli, e taki system bezpieczestwa zbiorowego nie stoi w miejscu, moliwa jest jego ewolucja z ograniczonym zasigiem1.
1) W. Pokruszyski, Kryteria bezpieczestwa midzynarodowego, WSGE, Jzefw 2008, s. 40.

14

Radykalne zmiany w istniejcym systemie bezpieczestwa mog powodowa powstawanie nowego systemu regionalnego. Ewolucja systemu wie si w pewnym stopniu z ewolucj doktryn dotyczcych bezpieczestwa pastw, a to ju wymiar polityki. Natomiast zmiany doktrynalne, w ramach systemu bezpieczestwa midzynarodowego, zachodz dosy czsto, a niekiedy gwatownie, co miao miejsce w kocu XX wieku po upadku bipolarnego ukadu si. Ten bardzo wany problem pojawia si w Europie i nabiera wyranego przyspieszenia. Wie si on z postpujcymi zmianami w ukadzie si na arenie midzynarodowej. Obecnie, po wejciu w ycie Traktatu Lizboskiego, mona z pewnym prawdopodobiestwem zakada, e niebawem odbdzie si powana debata na rzecz tworzenia nowego modelu systemu bezpieczestwa europejskiego. ycie midzynarodowe jest bardziej zoone ni moliwoci systematyzowania jego przejaww i poczyna, zwaszcza w sytuacjach nieprzewidywalnoci. Staej ewolucji podlega porzdek midzynarodowy. Wraz z uwarunkowaniami i czynnikami wpywajcymi na polityk spoeczestw i rozwj ludzkoci ksztatuje si struktura bezpieczestwa midzynarodowego. Budujc przyszociowe modele systemu bezpieczestwa midzynarodowego (globalnego) i porzdku w stosunkach midzynarodowych, naleaoby uwzgldnia dwa podstawowe czynniki. Po pierwsze istotny jest okres niezbdny do urzeczywistnienia samej idei, a po drugie jakie cele gwne bd realizowane w ramach tych modeli i na ile bd si rni od dotychczas funkcjonujcych. Czyli wyranie wchodzimy w zakres polityki bezpieczestwa i formuowania celw gwnych. Na obecnym etapie rozwoju i porzdku bezpieczestwa midzynarodowego mona wyrni kilka najistotniejszych celw, a mianowicie: zapewnienie bezpieczestwa uczestnikom systemu, obron praw czowieka, utworzenie mechanizmw rozwizywania problemw globalnych o rnym charakterze, skodyfikowanie praw mniejszoci etnicznych i innych, utworzenie mechanizmw rozstrzygania konfliktw, utworzenie systemu sankcji wobec podmiotw amicych zasady prawa midzynarodowego, utworzenie systemu kontroli produkcji i dystrybucji broni wszelkiego rodzaju, zapewnienie moliwoci korzystania z przestrzeni kosmicznej. Na obecnym etapie rozwoju, na podstawie niektrych publikowanych materiaw, moemy wyrni sze prawdopodobnych modeli systemw bezpieczestwa regionalnego i globalnego. S to modele: zero-biegunowy, unipolarny, bipolarny, tripolarny, multipolarny, pentagonalna triada. Opierajc si na analizie dowiadcze historycznych, naleaoby zaoy, e globalny system bezpieczestwa na progu XXI wieku moe przyj charakter dwch krystalizacji, tj. jednobiegunowej, okrelonej przez nas jako alternatywa monocentryczna lub wielobiegunowej zwanej alternatyw kolektywno paternalistyczn2.
2) Z. J. Pietras, Nowy ad midzynarodowy, Warszawa 2001, s. 18.

15

Model monocentryczny byby oparty na istnieniu jedynego kreatora, sprawujcego funkcje przywdcze na arenie midzynarodowej. W takiej strukturze pastwo mocarstwo moe narzuca innym reguy ycia w rnych obszarach: politycznym, ekonomicznym, spoecznym, kulturowym, militarnym. Hegemonia nie pozbawia moliwoci powstania mocnej grupy mocarstw regionalnych o randze moderatorw co do niektrych terytoriw i problemw polityki bezpieczestwa. Podajc tym tokiem mylenia, trudno nie dostrzec procesu ksztatowania si polityk bezpieczestwa, a zwaszcza bezpieczestwa narodowego, regionalnego i globalnego, coraz czciej pojawiajcych si w formie oficjalnych dokumentw, poszczeglnych pastw, sojuszy lub organizacji midzynarodowych w sprawie zapewnienia pokoju w warunkach wspczesnych wyzwa i zagroe, ktre mog by nieprzewidywalne. Wydaje si, e rozpad bipolarnego systemu midzynarodowego oraz popularne na pocztku lat dziewidziesitych XX wieku mylenie liberalne w analizie stosunkw midzynarodowych otworzyy organizacjom drog do zwikszenia zakresu podmiotowoci w ksztatowaniu porzdku midzynarodowego. Wahania i wrcz powstrzymywania si od spenienia tej funkcji, np. podczas konfliktw bakaskich, wykazay brak penej wiadomoci tej ewolucji w gronie przywdcw. Brak zrozumienia tego faktu oraz rnorodno celw poszczeglnych, najwaniejszych, decydujcych o ksztacie porzdku midzynarodowego, polityk bezpieczestwa pastw, sojuszy i organizacji, zwaszcza w zakresie ingerencji i interwencji militarnych, miay zasadniczy wpyw na decyzje o ich podjciu podczas konfliktw lat dziewidziesitych ubiegego wieku. Nieokrelono porzdku midzynarodowego, definiowanego niekiedy przez ekspertw jako in transition, oraz wyzwania i zagroenia powstajce w wyniku licznych i rnorodnych konfliktw ostatniej dekady XX wieku skoniy przywdcw zarwno pastw, jak i organizacji midzynarodowych do dyskursu na temat funkcjonalnoci i komplementarnoci poszczeglnych polityk bezpieczestwa. Spotkania ekspertw poprzedziy wrcz obawy o skuteczno, a nawet zasadno dalszego funkcjonowania instytucji, tworzonych przez prawie pidziesit lat w innych, zimnowojennych warunkach, odpowiadajcych za bezpieczestwo midzynarodowe, ze wzgldu na brak moliwoci zapobieenia konfliktom wybuchajcym w zupenie innej sytuacji midzynarodowej. Zaistniaa potrzeba weryfikacji dotychczasowych teorii i podejmowanych dziaa. Tak wic trzeba przyzna, e przywdcy pastw i organizacji midzynarodowych byli mocno motywowani do licznych rozmw na temat zwikszenia funkcjonalnoci i komplementarnoci polityk i strategii bezpieczestwa na przeomie XX i XXI wieku. Wydaje si, e dyskurs
16

ten bdzie trwa nadal, powodujc ewolucyjne osignicie zadawalajcego poziomu skutecznoci dziaa podejmowanych w myl ich zaoe i aspektw merytorycznych. Dodatkowym czynnikiem w procesie zwikszania funkcjonalnoci polityki bezpieczestwa w trzech obszarach jest pojawienie si wielu nowych zjawisk, takich jak: poszerzenie zakresu demokratyzacji, transformacja zasady suwerennoci pastw, ksztatowanie si nowej roli mocarstw i supermocarstw, promocja cywilizacji praw czowieka i swobd obywatelskich oraz wzrost poczucia solidarnoci i gstniejcej sieci powiza pastw, prowadzcych do wzrostu poziomu ich wspzalenoci. Ta wspzaleno dotyczy rnych obszarw, a zwaszcza stabilizujcych si instytucjonalnych regionalizmw i sojuszy. Wszystkie te i inne uwarunkowania bd miay w przyszoci decydujcy wpyw na polityk bezpieczestwa. Zjawiskiem o najtrudniejszych do przewidzenia konsekwencjach, a majcym bezporedni wpyw na zaoenia polityki bezpieczestwa, jest proces globalizacji. Jest to nowe wyzwanie, przed ktrym nie mona uciec, a rol politykw i przywdcw jest prowadzenie takiej polityki, ktra byaby w stanie zamieni je w szans. Charakter wpywu tego wyzwania na ewentualne ksztatowanie zaoe polityki bezpieczestwa trafnie okrela prof. R. Kuniar: Globalizacja nie znosi zasady suwerennoci, cho zmienia warunki jej praktykowania; nie zmniejsza znaczenia pastw jako podstawowych uczestnikw stosunkw midzynarodowych, cho wprowadza na scen nowych i coraz potniejszych aktorw; nie sprawia, i rzdy staj si mniej potrzebne, lecz zmusza je do kreatywnego poszukiwania nowych instrumentw zapewniajcych im skuteczno tam, gdzie s one nie do zastpienia3. To pokazuje, e twrcy polityki bezpieczestwa nie mog uciec od tego wanego dla ludzkoci zadania, ulegajc kompleksowi nowych zjawisk, nawet wtedy, kiedy powstajce zjawiska w stosunkach midzynarodowych znacznie obniyy komfort mylenia i dziaania strategicznego w wymiarze narodowym, regionalnym czy globalnym. Krtki przegld podstawowych zjawisk bezpieczestwa w yciu lokalnym, regionalnym i funkcjonowaniu pastw oraz organizacji midzynarodowych i sojuszy skania do sformuowania nastpujcych konkluzji, a mianowicie: 1) zarwno postrzeganie zjawiska wspczesnego bezpieczestwa, jak i formowanie skutecznych modeli systemw bezpieczestwa podlega staej ewolucji wraz z rozwojem i ksztatowaniem si nowych zagroe; 2) dotychczasowy pastwowo centryczny sposb definiowania bezpieczestwa, opierajcy si na postrzeganiu pastw jako jedynych uczestnikw stosunkw midzynarodowych, coraz bardziej uwzgldnia podmiotowo jednostek, sojuszy i organizacji midzynarodowych w pro3) R. Kuniar, Globalizacja, geopolityka i polityka zagraniczna, [w:] Sprawy midzynarodo-

we nr 1, Warszawa 2000, s.18.

17

cesie budowy porzdku midzynarodowego, co jest wynikiem bardziej liberalnego rozumienia charakteru tego porzdku, zwaszcza po upadku bipolarnego podziau wiata; 3) stae poszukiwanie doskonalszych form systemw bezpieczestwa doprowadzio do rozwoju instytucjonalnych i prawnych paszczyzn wsppracy midzy pastwami i spoeczestwami, ktrych efektem stao si powoanie midzynarodowych organizacji regionalnych, sojuszy, globalnej organizacji midzynarodowej bezpieczestwa zbiorowego oraz doskonalenie i dalszy rozwj prawa midzynarodowego; 4) unormowania prawne oraz objcie midzynarodowym nadzorem przestrzegania praw czowieka i swobd obywatelskich spowodoway szybszy rozwj cywilizacji na zasadach demokracji, a take zwikszenie poziomu bezpieczestwa czowieka; 5) obecne uwarunkowania osigania podstawowych wartoci bezpieczestwa, takich jak: trwanie i przetrwanie, integralno terytorialna, niezawiso polityczna, poziom ycia oraz polityczny, ekonomiczny i cywilizacyjny rozwj stawiaj przed pastwami, sojuszami i organizacjami midzynarodowymi wyzwania zmuszajce do zmiany w rozumieniu istoty suwerennoci pastw, a take sposobu korzystania ze swojej wartoci; 6) charakter wspczesnych wyzwa, zwaszcza po upadku zimnowojennego systemu bezpieczestwa, doprowadzi do cisej wsppracy przywdcw pastw i organizacji midzynarodowych na rzecz zwikszenia funkcjonalnoci i komplementarnoci oraz jawnoci zaoe polityki bezpieczestwa w formie oficjalnych dokumentw. Te aspekty widzenia wspczesnego bezpieczestwa byy wywoane wskutek nowego spojrzenia na pojawiajce si wyzwania i zagroenia po zaegnaniu bipolarnego systemu i tworzenia moliwoci cywilizacyjnego rozwoju pastw. Jak nietrudno zauway, zakres polityki w dzisiejszym wiecie jest ogromny, obejmuje niemal wszystkie obszary i dziedziny ycia politycznego, gospodarczego, spoecznego, kulturowego bez wzgldu na wielko i potg militarn pastw (mocarstw). Natomiast jako uprawianej polityki zaley przede wszystkim od politykw, ich mdroci i jakoci rzdzenia.

1.3 Znaczenie polityki w bezpieczestwie


Po dokonaniu pewnego przegldu od strony formalnej (pojciowej) i merytorycznej dotychczasowego ksztatu problemu polityki i jej zakresu w tworzeniu i doskonaleniu systemw bezpieczestwa wobec wyzwa i zagroe XXI wieku nastpuje czas okrelenia jej znaczenia (roli) w ksztatowaniu bezpieczestwa narodowego, regionalnego i globalnego. Bowiem tylko tak
18

postawiony problem moe doprowadzi do poprawnego i w miar wszechstronnego okrelenia znaczenia polityki w tym zakresie. Wychodzc z definicji terminu polityki, ktra na pierwszym miejscu stawia dziaalno wadzy pastwowej, rzdw i nawet koalicji, moemy zatem wyznaczy jej rol w kreowaniu polityki bezpieczestwa. Jednak aby przej do tego etapu rozwaa, naley precyzyjnie opisa funkcje polityki w zakresie bezpieczestwa. Do tych funkcji mona zaliczy: 1. Tworzenie spjnych przepisw prawnych w sprawie bezpieczestwa Jest to bardzo wana funkcja polityki bezpieczestwa na rnych poziomach, bowiem dotyczy ona wielu obszarw i dziedzin, a przede wszystkim praw czowieka i swobd obywatelskich. Dotyczy take nienaruszalnoci terytorialnej pastw i ich suwerennoci. W artykule 24. Traktatu Lizboskiego, w punkcie 1. zapisano: Wsplna polityka zagraniczna i bezpieczestwa podlega szczeglnym zasadom i procedurom. Jest okrelana i realizowana przez Rad Europejsk i Rad stanowice jednomylnie, chyba e Traktaty przewiduj inaczej. Wyklucza si przyjmowanie aktw prawodawczych. Wspln polityk zagraniczn i bezpieczestwa wykonuje wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczestwa oraz Pastwa Czonkowskie, zgodnie z traktatami. Szczegln rol Parlamentu Europejskiego i Komisji w tej dziedzinie okrelaj Traktaty. Trybuna Sprawiedliwoci Unii Europejskiej nie jest waciwy w zakresie tych postanowie, z wyjtkiem waciwoci do kontrolowania przestrzegania artykuu 40 niniejszego Traktatu i do kontroli legalnoci niektrych decyzji przewidzianych w artykule 275. Ponadto, w artykule 26. w punkcie 1. czytamy: Rada Europejska okrela strategiczne interesy Unii, ustala cele oraz okrela oglne wytyczne wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa, cznie ze sprawami majcymi wpyw na kwestie polityczno obronne. Podejmuje niezbdne decyzje. Jeli wymaga tego sytuacja midzynarodowa, przewodniczcy Rady Europejskiej zwouje nadzwyczajne posiedzenie Rady Europejskiej w celu okrelenia strategicznych kierunkw polityki Unii w obliczu takiej sytuacji. W punkcie 2. tego samego artykuu 26 zapisano: Rada opracowuje wspln polityk zagraniczn i bezpieczestwa oraz podejmuje decyzje niezbdne do okrelenia i realizacji tej polityki na podstawie oglnych wytycznych i strategicznych kierunkw okrelonych przez Rad Europejsk. Jeszcze w punkcie 3. spotykamy bardzo wany zapis, a mianowicie: Wspln polityk zagraniczn i bezpieczestwa realizuj wysoki przedstawiciel oraz Pastwa Czonkowskie, stosujc rodki krajowe i unijne4. Jak z tych postanowie Traktatu Lizboskiego da si wywnioskowa,
4) Traktat Lizboski, Rozdzia 2, Artyku 26 i 27, s. 42.

19

rola polityki w bezpieczestwie zostaa - w aspekcie prawnym - okrelona jednoznacznie w artykuach 26 i 27 i zawiera to, co odnosi si do Unii jako koalicji i do Pastw Czonkowskich. Wanym postanowieniem rwnie jest to, e wysoki przedstawiciel Unii Europejskiej do spraw zagranicznych i polityki bezpieczestwa, ktry przewodniczy Radzie do spraw Zagranicznych, przyczynia si poprzez swoje propozycje do opracowania wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa oraz zapewnia wykonanie decyzji przyjtych przez Rad Europejsk i Rad. Ponadto prowadzi w imieniu Unii dialog polityczny ze stronami trzecimi oraz wyraa stanowisko Unii w organizacjach i na konferencjach midzynarodowych. W tym miejscu naley uwypukli fakt poczenia polityki zagranicznej z polityk bezpieczestwa regionu, tj. Unii Europejskiej, jako cisy zwizek dwch polityk wspzalenych i podporzdkowanych jednemu wysokiemu przedstawicielowi Unii. 2. Ksztatowanie postaw spoecznych wszystkich podmiotw Ta wana funkcja polityki bezpieczestwa ma swoje znaczenie w rnych obszarach, a przede wszystkim w bezpieczestwie spoecznym. Bezpieczestwo spoeczne peni znaczc rol w strukturze bezpieczestwa narodowego, poniewa obejmuje ono jednostki, grupy spoeczne i pastwo jako podmioty ycia midzynarodowego. Przejdmy teraz do istoty bezpieczestwa spoecznego jako naczelnej wartoci nie tylko ycia jednostki, ale grupy spoecznej, caego spoeczestwa oraz grupy pastw we wspczesnym wiecie. Realizacj penego bezpieczestwa zapewniaj moliwoci swobodnego rozwoju podmiotu. Do tych moliwoci mona zaliczy takie czynniki, jak: pewno istnienia i przetrwania, tosamo i aktywno, zaspokojenie podstawowych potrzeb i ochrona przed utrat podstaw egzystencji, integralno i niepodlego, zapobieganie konfliktom, ycie w szczciu. W yciu spoecznym naley widzie zagroenia, ktre mog je skutecznie paraliowa. Najoglniej moemy je identyfikowa ze stanem charakteryzujcym si destabilizacj porzdku politycznego, zahamowaniem procesu budowy spoeczestwa obywatelskiego, powstanie przeszkd we wsppracy w sojuszach Unii Europejskiej i NATO, zahamowaniem rozwoju cywilizacyjnego narodu i spoeczestwa5. 3. Zapewnienie jednostkom poczucia bezpieczestwa, rozwoju i sprawiedliwoci Ta funkcja polityki ma swj wyraz w bezpieczestwie publicznym, w systemie bezpieczestwa wewntrznego. Wana rola tego bezpiecze5) B. Winiewski, S. Zalewski, Bezpieczestwo wewntrzne RP w ujciu systemowym, WSA,

Bielsko Biaa 2006, s. 33.

20

stwa wynika z zagroenia w wiecie, w jakim yjemy w XXI wieku, w ktrym poczucie zagroenia nie maleje, tylko ronie z kadym dniem, w kadym rodowisku. Stan poczucia zagroenia negatywnie wpywa na rozwj cywilizacyjny jednostki i spoecznoci, gdy oddziauje na ksztatowanie warunkw ycia w pastwie. Uwaa si, e zapewnienie bezpieczestwa publicznego danej spoecznoci stanowi podstawowy warunek materialnego i duchowego rozwoju. 4. Przewidywanie zagroe bezpieczestwa pastwa i sojuszy Z kolei ta funkcja polityki obejmuje szerszy zakres bezpieczestwa. Tu nie chodzi tylko o zakres jednego pastwa czy grupy spoecznej, a grupy pastw (sojuszy) bdcych na jednym lub kilku kontynentach. Przyczyn poczucia zagroenia w trzecim tysicleciu s dwa wyrane rda, a mianowicie czowiek i natura. Dowiadczenia historyczne dowodz, e najwikszym zagroeniem dla czowieka stanowi drugi czowiek. To zagroenie rodzi si przede wszystkim z dwch powodw, tj. nienawici do drugiego czowieka i chci zysku. Oczywicie zarwno pierwsze i drugie powstaje na rnym tle, w konkretnej sytuacji, w rnej skali, lecz w swojej istocie sprowadza si do tego samego - zagroenia ycia i zdrowia czowieka i jego mienia. yjemy w wiecie, w ktrym poziom zagroenia bezpieczestwa ronie z dnia na dzie, a w niektrych obszarach przekracza nawet wyobrani czowieka. Tu rodzi si pytanie, gdzie czowiek pragnie by bezpieczny, jeli wiat zmierza do niemale totalnego zagroenia na ldzie, wodzie, w powietrzu i kosmosie. Jednym sowem, czowiek pragnie by bezpieczny w kadym miejscu i czasie na terytorium swojego pastwa i poza jego granicami. Drugim z kolei zagroeniem bezpieczestwa jest natura. Otaczajce nas zjawiska przyrody potencjalnie mog by przyczyn takich zagroe, s to: powodzie, poary, wichury, nieyce, wybuchy wulkaniczne, trzsienia ziemi, lawiny. Oprcz wymienionych kataklizmw, bdcych zdarzeniami losowymi o czsto nieprzewidywalnym zakresie, XXI wiek uwypukla nowe zjawiska, jakimi s: terroryzm wiatowy, przestpczo zorganizowana o zasigu narodowym i midzynarodowym, rozprzestrzenianie broni masowego raenia, masowe migracje, kryzysy finansowe, nieprofesjonalno elit wadzy. Ju te wymienione zagroenia i ich rda pokazuj, e charakter nagych zdarze kryzysowych jest bardzo zoony i trudno odpowiedzie lub przewidzie, ktre z nich bd lub s do przewidzenia w pierwszej, wzgldnie drugiej kolejnoci wystpowania co do miejsca i czasu. Mona wysun twierdzenie, e nie ma obiektywnej moliwoci sporzdzenia listy wystpujcych zagroe na podstawie prognozy. Nieprzewidywalno jest tym czynnikiem w prognozowaniu, ktry zawsze bdzie bra pod uwag potencjaln aktywno czowieka, a on jest jednoczenie podstawowym rdem najwikszych zagroe.
21

5. Tworzenie warunkw realizacji interesw narodowych poprzez eliminacj wewntrznych i zewntrznych zagroe Funkcja ta nawizuje do dwch zasadniczych kwestii, tj. do jakoci systemu bezpieczestwa narodowego ze wszystkimi moliwymi jego uwarunkowaniami i do zagroe, jakie mog wystpowa wspczenie. Przez bezpieczestwo rozumie si proces a nie stan, w ktrym zarwno poszczeglne elementy, jak i jego struktura podlegaj dynamicznym zmianom stosownie do realnych uwarunkowa (zagroe). Nie ma czego takiego jak trwae czy te raz ustanowione lub zorganizowane bezpieczestwo, ktre umoliwia realizacj interesw narodowych, spoecznych w ukadzie midzynarodowym. Innymi sowy, tworzenie warunkw realizacji interesw wobec zagroe jest obowizkiem wszystkich podmiotw i organizacji, aby zachowa stabilno i moliwo realizacji celw narodowych. 6. Tworzenie warunkw wsppracy midzynarodowej i realizacji zobowiza sojuszniczych w systemie bezpieczestwa globalnego Z kolei ta funkcja obejmuje szerszy i gbszy wymiar bezpieczestwa, albowiem obejmuje ona bezpieczestwo zbiorowe, inaczej kooperatywne. Gwn zalet bezpieczestwa zbiorowego jest to, e potencjalna sia jest znacznie wiksza, a przez to mona skuteczniej zniechca agresora do narusze status quo. Podstawowym celem bezpieczestwa kooperatywnego, we wszystkich uwarunkowaniach wspczesnego wiata, jest zdecydowane i skuteczne odpowiadanie na wszelkie zagroenia, zapobieganie konfliktom na drodze dyplomatycznej i interwencji militarnej, likwidowanie konfliktw o ile powstaj bez wzgldu na ich wymiar i niesienie pomocy tam, gdzie zaistnieje potrzeba wsparcia. Cho kade pastwo powinno mie swoj polityk i strategi bezpieczestwa w systemie midzynarodowym (sojuszniczym), to ich znaczenie bdzie miao swoj warto tylko wtedy, kiedy bd cile powizane z polityk bezpieczestwa midzynarodowego (sojuszu). 7. Ochrona duchowego i materialnego dziedzictwa narodowego Ta wana funkcja polityki dotyczy przede wszystkim bezpieczestwa narodowego, a w tym kulturowego i religijnego. Zmiany, jakie nastpiy po okresie zimnej wojny i upadku komunizmu oraz dziki radykalnemu zmniejszeniu roli oddziaywania ideologii komunistycznej na ycie kulturalne i spoeczne, przyspieszyy eliminacj granic w stosunkach midzynarodowych. Procesy zmian objy rne obszary ycia, dla ktrego gwnym podoem, obok gospodarki i finansw, staa si kultura. Podoe cywilizacyjno kulturowe, w caym swym etniczno religijnym otoczeniu, niedoceniane i przesunite na drugi plan w okresie zimnej wojny, zaczo wyania nowe problemy, czsto znane z przeszoci, lecz zapomniane. Zno22

wu, zwaszcza w krajach, ktre odzyskay suwerenno, jakby na przekr globalizacji i integracji, zaczy si liczy symbole i flagi narodowe, wzorce i inne wyznaczniki kulturowej tosamoci6. Jeli uznajemy wielk rol kultury w ksztatowaniu osobowoci czowieka, a tym samym w zachowaniu najwyszych wartoci narodowych, to bez wahania mona stwierdzi, e kultura narodowa jest tak samo naraona na wpyw negatywnych zdarze, jak bezpieczestwo w innych obszarach. Z tym jednak, e ocena zagroenia kultury i utrzymanie na odpowiednim poziomie jej bezpieczestwa, w oglnym systemie bezpieczestwa wewntrznego pastwa, nie naley do przedsiwzi prostych i atwych. Pojcie bezpieczestwa kulturowego susznie wczono do zagroe tosamoci kulturowej, a tym samym do zagroe bezpieczestwa narodu. Na zagroenia tego rodzaju zaczto zwraca uwag w oficjalnych doktrynach i politykach oraz strategiach bezpieczestwa narodowego. Uwaam, e bezpieczestwo kulturowe, na podstawie kryterium przedmiotowego, naley do jednego z rodzajw (kategorii) bezpieczestwa narodowego. Nastpn kwesti do wyjanienia jest pojcie bezpieczestwa religijnego, ktre odnosi si do dziedzictwa narodowego. Gwnym powodem, dla ktrego bezpieczestwo religijne stanowi istotny wymiar bezpieczestwa wewntrznego pastwa, w moim przekonaniu, jest rola Kocioa katolickiego w zakresie podmiotowym i przedmiotowym. Przyrodzona i niezbywalna godno czowieka stanowi rdo wszelkiej wolnoci praw czowieka i obywatela. Koncepcja ta jest zgodna z postanowieniami licznych aktw prawa midzynarodowego i odnosi si do zakresu podmiotowego. Do zakresu przedmiotowego natomiast zakres gwarantowanej konstytucyjnie wolnoci sumienia i religii, prawo rodzicw do wychowania dzieci zgodnie z wasnymi przekonaniami, ale z uwzgldnieniem stopnia dojrzaoci dziecka, a take wolnoci jego sumienia i wyznania oraz jego przekona. Koczc rozwaania na temat bezpieczestwa religijnego, musz doda i podkreli, e wszystkie przytoczone argumenty maj swoje uzasadnienie w odpowiednich dokumentach normatywnych, m.in. w Konstytucji, ustawach, Konkordacie i innych powszechnie obowizujcych przepisach prawnych rangi pastwowej. To wcale nie oznacza, e za bezpieczestwo kulturowe i religijne odpowiadaj tylko organa pastwowe do tego powoane. W ochronie dbr kultury i dziedzictwa narodowego, w ustawie z dnia 23 lipca 2003 roku istnieje zapis: Ochrona dbr kultury i dziedzictwa narodowego jest zadaniem wadz publicznych, w ktrym to zadaniu partycypuj wszyscy obywatele. 8. Ochrona rodowiska naturalnego Tu wchodzimy w gszcz problemw bezpieczestwa ekologicznego. Funkcja polityki w tym zakresie polega przede wszystkim na likwidacji
6) R. Jakubczak, Bezpieczestwo narodowe Polski XXI wieku, Bellona, Warszawa, 2006 s.403.

23

lub minimalizacji potencjalnych zagroe zdrowia i ycia czowieka, ktrych rdem jest rodowisko naturalne. Bezpieczestwo ekologiczne, zwane inaczej bezpieczestwem rodowiskowym, stanowi nowy znaczcy wymiar bezpieczestwa narodowego, regionalnego i globalnego. Obecnie w literaturze z zakresu bezpieczestwa midzynarodowego mona te spotka oficjaln nazw - bezpieczestwo transgraniczne. W Wyszej Szkole Gospodarki Euroregionalnej w Jzefowie k/ Otwocka od 2009 roku funkcjonuje Instytut Bezpieczestwa Transgranicznego RP. Zajmuje si on nie tylko dziaalnoci w obszarze wewntrznym pastwa, ale i zewntrznym w skali transkontynentalnej. Dzisiaj problemem organizacyjno-technicznym staje si fakt, polegajcy na koniecznoci reagowania na potencjaln sytuacj zagroenia przed jej zaistnieniem. Spoeczno midzynarodowa zrozumiaa, e bezpieczestwo ekologiczne staje si istotnym warunkiem bezpieczestwa narodowego i midzynarodowego (globalnego). Jeli bezpieczestwo ekologiczne jest pojmowane jako wyobraenie dziaalnoci politycznej i praktycznej czowieka, to musi by funkcj polityki bezpieczestwa. 9. Poszukiwanie nowych metod dziaania wobec wspczesnych wyzwa i zagroe bezpieczestwa Punktem wyjcia w konstruowaniu dziaa majcych na celu zapewnienie bezpieczestwa globalnego w perspektywie pierwszej dekady XXI wieku bya analiza trendw zachodzcych w jego otoczeniu. Trendy te obejmoway wszystkie dziedziny i kategorie bezpieczestwa. Ich pojawienie si wytworzyo zesp uwarunkowa zewntrznych wzgldem identyfikujcych je podmiotw, zwanych wyzwaniami. One to skadaj si na gwny nurt dynamiki rozwojowej, narzucajcy zmiany narodom i pastwom chccym znale si bd utrzyma w tym nurcie. A zatem wyzwania te to zjawiska i procesy nowe, wymagajce reakcji, polegajcej na formuowaniu odpowiedzi i podjciu stosownych dziaa po uwzgldnieniu wnioskw na podstawie diagnozy zdarze, z dopuszczalnym prawdopodobiestwem wykorzystania ich jako szans lub z koniecznoci podjcia przeciwdziaania, jeli maj one charakter zagroenia. Mylenie prospektywne, uwzgldniajce istnienie owych wyzwa, bdzie miao dla danego podmiotu znaczenie podstawowe. Pozwala ono bowiem przygotowa si do sprawnego i skutecznego dziaania w dynamicznym rodowisku midzynarodowym. Rozpatrujc szczegowo problemy bezpieczestwa globalnego w pierwszych dekadach XXI wieku, mona by postawi pytania: Kto i komu miaby stawia czoa w nowym porzdku midzynarodowym? Jakie czynniki bd to bezpieczestwo ksztatowa? Jaka jest rola ONZ, OBWE i organizacji midzynarodowych oraz sojuszy? Obecnie na podstawie dostpnych materiaw mona wnioskowa, e nie ma jednej
24

spjnej teorii opisujcej przewidywany, perspektywiczny ksztat bezpieczestwa nawet na okres 25 lat obecnego tysiclecia. Naley przyj, e system bezpieczestwa midzynarodowego w pocztkach XXI wieku bdzie ksztatowany przez siedem globalnych tendencji kierunkowych, tj. demografi, zasoby naturalne, nowe technologie, ekonomi i globalizacj, narodowe i midzynarodowe rzdzenie, charakter konfliktw oraz rol wielkich mocarstw w wiecie. Teorie lansowane przez niektrych politykw i aktorw sceny politycznej czsto znacznie odbiegaj od siebie, co utrudnia konstruowanie scenariuszy, a w tym okrelanie gwnych celw przez polityk. A co do metod, naley wymieni metody prawne, dyplomatyczne, negocjacyjne, siowe. Wszystkie one mog by stosowane w celu utrzymania bezpieczestwa i pokoju wiatowego.

1.4 Polityka bezpieczestwa pastwa a racja stanu


W literaturze przedmiotu, a szczeglnie z zakresu politologii, mona spotka rne okrelenia polityki bezpieczestwa i racji stanu. Niektrzy autorzy wysuwaj twierdzenie mwice o tym, e racja stanu wie si nie tyle z bezpieczestwem, co z polityk zagraniczn. Przykadem takiego pogldu jest m.in. definicja zawarta w Encyklopedii PWN z 2003 roku, w ktrej czytamy: Racja stanu, to nadrzdny system interesw pastwa, przedstawiany jako najwysze dobro wsplne wszystkim obywatelom i podmiotom politycznym; wie si zwykle z polityk zagraniczn7. Natomiast Sownik jzyka polskiego z 1981 roku definiuje racj stanu nastpujco: Racja stanu wzgld na dobro pastwa; uznanie potrzeb i dobra pastwa za najwysz norm dziaania8. Zarwno w jednym, jak i drugim przypadku racja stanu to nadrzdny system wartoci pastwa wszystkich jego obywateli. A jeli tak, to racja stanu zawiera w sobie filozofi (istot) bezpieczestwa jako najwyszej wartoci jednostki i spoeczestwa. Racja stanu moe mie kolosalne znaczenie w sytuacjach nadzwyczajnych (kryzysowych). Majc w pamici definicje polityki i racji stanu, naleaoby poczyni nastpny krok pokaza relacje i wspzalenoci midzy tymi pojciami. Co jest nadrzdne, co jest pierwotne a co wtrne, a moe pojcia te wspistniej rwnolegle? Jeli przyjmiemy, e rol polityki pastwa, jako podmiotu stosunkw midzynarodowych, jest wskazywanie celw do osignicia w kadym wanym obszarze, a zwaszcza w dziedzinie bezpieczestwa, wwczas jest ona kreatorem racji stanu. Oczywicie czym innym jest bieca polityka pastwa, ktr mona odnie do okrelonej, jednej konkretnej koncep7) Encyklopedia PWN, Warszawa 2003, s. 477. 8) Sownik jzyka polskiego PWN, Tom III, Warszawa 1981, s. 7.

25

cji realizowanej w okresie jednej kadencji rzdu, a czym innym polityka bezpieczestwa w perspektywie wielu lat, ktrej wyrazem jest racja stanu i odpowiednie zapisy w Konstytucji. Mona te racj stanu traktowa jako argument dla okrelonego dziaania politycznego lub jako prymat interesu zbiorowego, np. w zakresie bezpieczestwa narodowego. Trafne okrelenie racji stanu III RP wyrazi prof. R. Kuniar: umacnianie odzyskanej niedawno suwerennoci i niezawisoci, umacnianie bezpieczestwa pastwa, sprzyjanie gospodarczemu i cywilizacyjnemu rozwojowi narodu i spoeczestwa, budowanie pozycji i prestiu na scenie midzynarodowej, zwaszcza w Europie i wrd ssiadw9. Tre polskiej racji stanu powinna by przedmiotem aktywnego zainteresowania caego spoeczestwa, jak stwierdzi prof. K. Skubiszewski: istota rzeczy ley w codziennym przekadaniu na jzyk praktyki nakazw i zada wypywajcych z interesu narodowego i pastwowego; interesu nieabstrakcyjnego, lecz odniesionego do realiw czasu dzisiejszego i wyrastajcej z nich perspektywy czasu nadchodzcego. Przy czym nie zapominamy o przeszoci i jej naukach10. Ju z tych dwch znamienitych okrele odnoszcych si do racji stanu mona dostrzec jej trway zwizek z polityk pastwa, a szczeglnie jej gwnymi celami realizacji w podstawowych obszarach, zwaszcza w bezpieczestwie. Za precyzowanie celw politycznych jest rezultatem odniesienia generowanych przez nard (pastwo) interesw do prognozowanych i projektowanych warunkw, w ktrych pastwo bdzie funkcjonowa. Najbardziej trwaymi, wzgldnie stabilnymi, charakteryzujcymi si ma dynamik zmian, s cele - ideay zawierajce w swej warstwie merytorycznej spoeczne posannictwo narodu (pastwa), nawet swoisty mesjanizm. Opisuj one szczeglny powd jego istnienia jako organizacji wielkiej grupy spoecznej, orientuj jego zachowania na arenie midzynarodowej oraz w wymiarze wewntrznym. Zbir celw i wartoci musi zatem mie charakter dugofalowy, a nie tylko jednej kadencji parlamentu lub rzdu. Jest to jeden z najwaniejszych kanonw polityki bezpieczestwa narodowego (pastwa), ktry mwi, e cele i wartoci, wynikajce z racji stanu, musz by wsplne dla wikszoci obywateli i w kwestii tej wymagaj konsensusu wikszoci si politycznych i organizacji dziaajcych w pastwie. Dugofalowe posannictwo pastwa, do ktrego naley dy, jest okrelane mianem misji pastwa. Ten spoecznie akceptowany idea ma stanowi gwny wyznacznik roli pastwa jako podmiotu stosunkw midzynarodowych, stanowic trwa i niezmienn podstaw do wszelkich decyzji podejmowanych przez kolejne rzdy. Na tej podstawie tworzony
9) R. Kuniar (red.), Midzy polityk i strategi, Warszawa 1994, s. 175. 10) Tame, s. 176.

26

jest zbir priorytetowych zamierze politycznych narodu i pastwa, okrelonych jako wizja pastwa. Ustalone w wizji dugoterminowe zamierzenia polityczne pastwa powinny stanowi baz do generowania strategii bezpieczestwa narodowego. Polityka pastwa, a w tym polityka bezpieczestwa, wskazuje gwne cele przewidziane do realizacji. O ile racja stanu jest swoistym drogowskazem orientujcym proces tworzenia celw szczegowych we wszystkich dziedzinach dziaalnoci pastwa, w tym take w obszarze bezpieczestwa, o tyle przyjte na tej podstawie koncepcje strategiczne stanowi wskazania dla biecej dziaalnoci kadego rzdu, ktry powinien opracowa strategie i programy sektorowe bdce implementacj strategii bezpieczestwa narodowego. Kade pastwo, majc na wzgldzie wyzwania i zagroenia, ma swoj polityk i strategi bezpieczestwa. Model kreowania polityki bezpieczestwa zwykle zawiera trzy poziomy oddziaywania strategicznego na elementy zarzdzania bezpieczestwem narodowym, a mianowicie: parlament i prezydent, rzd i orodek analityczno projektowy. Przy czym modele mog by rne, lecz kady z nich ma uwzgldnia podstawowy cel zapewnienie ywotnych interesw narodu, tj. bezpieczestwa, niepodlegoci i suwerennoci pastwa, nienaruszalnoci terytorialnej, a take prawa do ycia i rozwoju w warunkach pokoju i stabilizacji. W konkluzji tej bardzo wanej kwestii i ostatecznego zamknicia interpretacji dotyczcej polityki i racji stanu oraz strategii, w hierarchii wartoci naleaoby widzie je w takiej kolejnoci, a mianowicie: na pierwszym miejscu racj stanu, na drugim polityk, na trzecim strategi. Takie usytuowanie podstawowych poj (wartoci) daje moliwo poprawnego, nie tylko formalnego, rozpatrywania wszystkich kategorii bezpieczestwa narodowego, regionalnego i midzynarodowego. Ponadto, racja stanu powinna by zawarta w preambule Konstytucji, a w przypadku UE - w Traktacie Lizboskim. Zapisy racji stanu w tych dokumentach maj charakter dugofalowy, a ich zmiana moe nastpi na drodze legislacyjnej. Za polityka kreuje i okrela cele, ktre s przekadane na strategi.

27

Rozdzia 2

POLITYKA BEZPIECZESTWA INDII

Dobrze jest, jeli rozwaania teoretyczne maj zastosowanie w praktycznym dziaaniu lub planowaniu w realnej rzeczywistoci. Szczeglne znaczenie ma miejsce w polityce bezpieczestwa narodowego, poniewa okrelone w niej cele bezporednio przekadaj si na strategi realizacji. Dlatego, zupenie wiadomie, postanowiem umieci w tym rozdziale, jako przykad, polityk bezpieczestwa Indii, ktra pomoe czytelnikowi (studentowi) lepiej pozna tre polityki bezpieczestwa narodowego (pastwa). Przykad ten zosta zapoyczony z ksiki Ryszarda Ziby pt. Bezpieczestwo midzynarodowe po zimnej wojnie (Wydawnictwo Akademickie i profesjonalne, Warszawa 2008).

2.1 Zewntrzne uwarunkowania polityki bezpieczestwa Indii


Faktem jest, e w 1947 roku powstay niepodlege Indie na gruzach imperium brytyjskiego. Wanym czynnikiem politycznym w ksztatowaniu niepodlegoci pastwa byo penienie urzdu premiera i ministra spraw zagranicznych przez Jawaharlalu Nehru do 1964 r., bliskiego wsppracownika Mohandasa Gandhiego. Nehru by przekonany, e Indie, z uwagi na swoj pozycj, mog realizowa swoje interesy narodowe zgodnie z ideaami niestosowania przemocy i samowystarczalnoci. Uwaa rwnie, e Indie z uwagi na swoj bogat histori, staroytn kultur i wielko przestrzeni maj naturalne prawo do zajcia wysokiej pozycji w gronie mocarstw. Najlepszym sposobem osignicia tych celw byo wedug Nehru lawirowanie na marginesie konfliktu pomidzy supermocarstwami. W roku 1961 Indie wraz z Egiptem i Jugosawi przyczyniy si do zaoenia Ruchu Pastw Niezaangaowanych, ktry mia stanowi trzeci si w stosunkach midzynarodowych. Ich najnowsz histori i zamiary zdominowa konflikt z Pakistanem o Kaszmir. Wzrost pozycji Indii w okresie zimnowojennym jest wanym czynnikiem, a zarazem przejawem wyaniania si wielobiegunowego porzdku midzynarodowego. Indie skorzystay z szansy, jak na pocztku lat dziewidziesitych spowodoway zawirowania w systemie midzynarodowym i z pozycji kraju, ktry z wyboru, ale i z koniecznoci, pozostawa na uboczu wielkomocarstwowej polityki, awansoway do grona pastw istotnie wpywajcych na problemy globalne. Wizao si to z zasadniczym przeksztaceniem ich dotychczasowej koncepcji bezpieczestwa oraz rodkw i metod jego zapewnienia. Na zmian polityki bezpieczestwa Indii zasadniczy wpyw mia koniec bipolarnego systemu bezpieczestwa globalnego. Za najwaniejsze determinanty tej zmiany naley uzna takie, jak: zmiana stosunku Indii do Stanw Zjednoczonych, rosnca potga Chin, utrata znaczenia Ruchu
31

Pastw Niezaangaowanych, destabilizacja stosunkw z Pakistanem, rozpoczcie przez USA wojny ze wiatowym terroryzmem. Nastpnym wanym czynnikiem zmian bya utrata cennego kontrahenta i sprzymierzeca jakim by Zwizek Sowiecki i powstanie Federacji Rosyjskiej. Od tej pory nastpio przewartociowanie systemu sojuszy. W pierwszej poowie lat dziewidziesitych stosunki ze Stanami Zjednoczonymi nie byy najlepsze. Zaniepokojone pierwszym kryzysem o podou nuklearnym, jaki wybuch pomidzy Indiami a Pakistanem wiosn 1990, Stany Zjednoczone pod rzdami Billa Clintona postanowiy zatrzyma, cofn i zlikwidowa programy jdrowe obydwu pastw za pomoc sankcji ekonomicznych i naciskw dyplomatycznych. W drugiej poowie lat dziewidziesitych rosncy potencja gospodarczy i polityczny Indii skoni Stany Zjednoczone Ameryki do zmiany ich podejcia. W 1997 roku zainicjowany zosta indyjsko-amerykaski dialog strategiczny. Amerykanie wyrazili ch rozdzielenia stosunkw z Indiami od swoich racji z Pakistanem, oywienia stosunkw gospodarczych oraz zniesienia czci ogranicze eksportowych. Interesy USA w tym regionie byy oceniane jako coraz waniejsze, ale nieywotne. Dopiero indyjskie testy nuklearne, dokonane 11 i 13 maja 1998 roku, sprawiy, e Stany Zjednoczone zaczy postrzega Indie jako przysze mocarstwo, z ktrym czy je wiele wartoci i zbienych interesw strategicznych. Z kolei bardzo wanym punktem odniesienia dla Indii bya rozwijajca si w latach osiemdziesitych gospodarka Chin, co stanowio pocztek budowania ich wielkomocarstwowoci. Wysuwajc argumenty zblionego trwania cywilizacyjnego, bogactwa kulturowego oraz potencjau demograficznego, Indie domagaj si takiego samego parytetu szacunku na arenie midzynarodowej, jaki przypada Chinom. Po zakoczeniu zimnej wojny Chiny staray si przeciwdziaa indyjskim ambicjom mocarstwowym. Chiny zintensyfikoway prby pogbienia swoich wpyww w Azji Poudniowej, gwnie w Nepalu, Bangladeszu i na Sri Lance oraz w Myanmarze (Birmie), uwaane przez Indie za tradycyjny obszar swoich wpyww. Okoo 90% produkowanego przez Chiny uzbrojenia jest sprzedawane krajom graniczcym z Indiami. Chiny zacieniy rwnie zwizki z Pakistanem, wydatnie przyczyniajc si do rozbudowy pakistaskiego programu rakietowego. Wkroczyy te w obszar Oceanu Indyjskiego z budow bazy na Wyspach Kokosowych. Niebagatelnym elementem budowania chiskiej pozycji w regionie jest rwnie odgrywanie roli odpowiedzialnej potgi i podkrelanie przynalenego czonkowi Rady Bezpieczestwa ONZ mandatu policjanta pokoju wiatowego. W 1990 roku Chiny przestay otwarcie popiera pakistaskie dania w odniesieniu do Kaszmiru. Spokojnie zareagoway na indyjskie testy nuklearne w 1998 i na towarzyszce im zagroenie. Oficjal32

nie wspieray take amerykaskie inicjatywy tonowania napi pomidzy New Delhi i Islamabadem. Kolejn spraw dla Indii byo zahamowanie aktywnoci Ruchu Pastw Niepodlegych - ambicje Indii przestay si ogranicza do roli przywdcy Trzeciego wiata. Z kolei od lat osiemdziesitych w spokojnym dotd indyjskim Kaszmirze wybucho powstanie przeciwko rzdowi centralnemu. Pakistan potraktowa to jako szans na odzyskanie obszarw bdcych pod okupacj Indii, co spowodowao rozbudzenie upionego od 1972 roku antagonizmu. W 1990 roku mia miejsce powany kryzys nadgraniczny, w trakcie ktrego obydwa pastwa groziy uyciem broni nuklearnej. Punktem kulminacyjnym rywalizacji stao si przeprowadzenie szeregu testw nuklearnych w 1998 roku przez Indie (11 i 13 maja) i Pakistan (28 i 30 maja). W 1999 roku, po krtkim okresie ocieplenia stosunkw, pakistaska armia nasilia infiltracj Kaszmiru w rejonie miasta Kargil, co doprowadzio do wybuchu regularnej, cho niewypowiedzianej wojny. Kolejny grony kryzys, poczony z mobilizacj obydwu armii w regionie nadgranicznym mia miejsce w maju 2002 roku. Kolejnym, ostatnim bardzo wanym determinantem jest rozpoczcie przez Stany Zjednoczone wojny z terroryzmem wiatowym. Miao ono ogromny wpyw na pozycj midzynarodow Indii. Popary one amerykaskie dziaania i tym samym stay si centralnym wsppracownikiem, gwnie w zakresie wywiadu w ramach Grupy Przeciwdziaania Terroryzmowi. Indyjskie okrty wojenne zapewniy ochron amerykaskim konwojom w czasie interwencji w Afganistanie. Stany Zjednoczone odwdziczyy si Indiom, wnoszc sankcje antyproliferacyjne i de facto uznajc ich nowy status mocarstwa nuklearnego. Wypracowana przez administracj prezydenta Georgea Busha koncepcja wojny z terroryzmem podsuna Indiom moliwo odnowienia konfrontacji z Pakistanem w rejonie Kaszmiru za pomoc argumentw ideologicznych. Indie zaczy podkrela, e one pierwsze znalazy si na froncie wojny z terroryzmem sponsorowanym przez Pakistan, czego miay dowodzi liczne zamachy bombowe w miastach indyjskich, zwaszcza zamach na gied w Bombaju w marcu 1993 roku, atak bojwek islamskich na indyjski parlament w grudniu 2001 roku, a take tragiczny atak terrorystyczny w Bombaju w listopadzie 2008 roku.

2.2 Wewntrzne uwarunkowania polityki bezpieczestwa Indii


Po odzyskaniu niepodlegoci Indie odziedziczyy po kolonizatorach wiele pozytywnych, bardzo wanych obiektw infrastruktury, takich jak: sie kolejow, struktur i tradycje organizacji i administracji pastwowej
33

oraz elity wyksztacone na uniwersytetach brytyjskich. Jednak w cigu kilku dekad Indie rozwijay si zbyt wolno, rednio 3% PKB rocznie, co wynikao z modelu gospodarki socjalistycznej. Na tak zwan zot ciek rozwoju Indie weszy na pocztku lat dziewidziesitych XX wieku, gdy rzd zacz wprowadza reformy i prywatyzowa przedsibiorstwa pastwowe. Reformy po pewnym kryzysie zaczy przynosi efekty. W cigu 4 lat Indie utrzymyway stay, ponad 7% wzrost gospodarczy. Zgodnie z prognozami, pomidzy 2006 a 2010 rokiem ma on przyspieszy do 8 9%, gwnie dziki drugiej serii reform wprowadzonej w 1999 roku. Indie szybko przystosowuj si do wymogw gospodarki globalnej, co niewtpliwie ma kolosalne znaczenie we wspczesnym wiecie. Ocenia si, e w roku 2020 Indie bd czwart gospodark wiatow. Ju teraz przoduj w dziedzinie przemysu komputerowego i s gwnym eksporterem oprogramowania i usug internetowych. Ich atutem jest niedroga, posugujca si jzykiem angielskim sia robocza i rozsiana po caym wiecie zamona diaspora indyjska oraz 300 mln klasa rednia. Gwnym problemem pozostaje przeludnienie; co roku przybywa tam 15 milionw obywateli. Zwikszaj si dysproporcje rozwojowe pomidzy najbiedniejszymi a najbogatszymi stanami. Wedug wylicze Banku wiatowego 44% ludnoci Indii yje za mniej ni 1 dolara dziennie. Pomimo sukcesw gospodarczych 55% kobiet nie umie czyta i pisa. Wanym problemem staje si czynnik zdrowotny, gwnie epidemia AIDS; okoo 5,5 milionw obywateli tego kraju jest zaraonych wirusem HIV. Co do spjnoci wewntrznej Indii trzeba przyzna, e tworz one jedno z najbardziej zrnicowanych spoeczestw. Ludzie posuguj si a 18 jzykami oficjalnymi i niezliczon iloci dialektw pochodzcych z dwch odrbnych pni jzykowych. W Indiach wspistnieje sze wielkich wiatowych religii (islam, buddyzm, hinduizm, chrzecijastwo, zoroastryzm, sikhizm). Na staroytn hierarchi kastow nakadaj si rnice klasowe oparte na zamonoci i dostpie do zdobyczy nowoczesnej cywilizacji. Konflikty wewntrzne, jakie s obecnie, ujemnie wpywaj na stosunki z ssiadami, gdy Indie regularnie oskaraj Pakistan, a od paru lat rwnie Bangladesz, o wspieranie separatystw i terrorystw. Najwikszy antagonizm to spr muzumasko hinduski. Skala konfliktw wewntrznych sprawia, e indyjscy decydenci obawiaj si rozpadu pastwa i kad duy nacisk na utrzymanie jego spjnoci, rwnie przy pomocy siy wojskowej. Kryzys wewntrzny postpowa w latach dziewidziesitych XX wieku. Zwikszyo si rozdrobnienie sceny politycznej; w roku 2003 w rzdzie znajdowao si 19 partii, prbujcych forsowa lokalne interesy. Powanymi problemami wewntrznymi Indii s take korupcja i nepotyzm na szerok skal. Nie bez znaczenia pozostaje program atomowy. Indie byy jednym z pierwszych pastw, ktre zaczy rozwija pokojowy program atomowy.
34

Pierwszy premier Indii Jawaharlal Nehru by przeciwnikiem militarnego wykorzystywania technologii nuklearnej, ale uwaa, e nie naley Indiom zamyka drogi do uzyskania tej potnej broni. Na forum midzynarodowym Indie byy konsekwentnym zwolennikiem powszechnego rozbrojenia. Sromotna poraka Indii z Chinami w 1962 roku oraz przeprowadzenie przez Chiny testw atomowych w 1964 roku spowodoway, e premier Shastri wyrazi zgod na wojskowy program broni nuklearnej. W taki oto sposb Indie stay si mocarstwem nuklearnym w tym regionie wiata.

2.3 Redefinicja polityki bezpieczestwa narodowego Indii


Indyjsk polityk bezpieczestwa ksztatuje zesp przekona dotyczcych natury systemu midzynarodowego, rodzaju zagroe i wyzwa stojcych przed pastwem indyjskim, globalnej misji Indii, sposobu uprawiania dyplomacji i zarzdzania pastwem. Przekonania te wynikaj ze splotu rnych tradycji. Silne pitno na indyjskiej polityce zagranicznej odcisn paradygmat kautilyaski, wypracowany na bazie klasycznego indyjskiego traktatu politycznego Arthaastra, napisanego w IV-III wieku p.n.e. przez dworzanina Kautily. Wedug niego subkontynent indyjski to miejsce, gdzie wojna jest regu, za pokj wyjtkiem. Indie, z racji swego potencjau ludnociowego, terytorialnego i ekonomicznego, powinny dyktowa reguy gry mniejszym ssiadom. Z tym paradygmatem wspgraj przekonania odziedziczone przez indyjskie elity polityczne po ich brytyjskich poprzednikach. Zgodnie z nimi system midzynarodowy skada si z suwerennych jednostek dcych do realizowania swoich interesw drog dyplomacji lub wojny. O wpywie tradycji kautilyaskiej na indyjskie mylenie o bezpieczestwie moe wiadczy fakt, e w 2002 roku minister obrony George Fernandes sfinansowa badania nad tekstem Arthaastry w celu odkrycia staroytnych praktyk ywienia onierzy i ich wytrzymaoci. Ogromn rol w ksztatowaniu zbiorowych wyobrae na temat natury polityki zagranicznej i charakteru zagroe odgrywa tradycja mityczno-religijna, polegajca na przypisywaniu wyszoci moralnej silniejszemu i mdrzejszemu. Ta postawa zostaa wzmocniona poprzez funkcjonujcy w indyjskim spoeczestwie mit Gandhiego, ktry dziaajc z pozycji wyszoci moralnej, skutecznie doprowadzi do wycofania si Brytyjczykw bez uycia przemocy. Indyjskie siy polityczne postrzegaj kraj nie tylko jako mocarstwo regionalne, ale jako jedn z potg wiatowych, ktrej sia powinna by rwna tej posiadanej przez Chiny. Chtnie i zawsze podkrelaj swoj moraln, cywilizacyjn i geopolityczn przewag nad mniej demokratycznymi ssiadami, co ma uzasadnia ich dominacj w regionie. Analiz i ocen indyjskiej polityki bezpieczestwa utrudnia fakt, e jest ona mao sformalizowana. Nie ma wiele dokumentw precyzujcych jej zaoenia, a wikszo decyzji jest podejmowana w procesie niefor35

malnych uzgodnie. W 1990 roku Ministerstwo Obrony stwierdzio, e polityka bezpieczestwa istnieje w niezmiennym i nieskomplikowanym ksztacie od 1950 roku. Gwnymi jej celami s: obrona terytorium, suwerennoci, wolnoci i nic ponadto, podstawowe zaoenia za zawarto w wydawanych przez ministerstwo dyrektywach operacyjnych. Pi lat pniej sytuacja wci pozostawaa bez zmian. wczesny premier Narasimha Rao zaznaczy jednak, e nie ma to wpywu na skuteczno zewntrznych dziaa pastwa, poniewa ich trwae podstawy tworz takie czynniki, jak: - konieczno obrony terytorium; - denie do zapewnienia bezpieczestwa wewntrznego; - potrzeba wpywania na najbliszych ssiadw w celu wsppracy; - zachowanie zdolnoci do zapobiegania skutkom destabilizacji ssiadw; - przyczynianie si do stabilnoci regionalnej i globalnej. Minister spraw zagranicznych Inder Kumar Gujral w swoich wystpieniach (1997) nakreli zasady postpowania Indii wobec bliskiej zagranicy, tj. mniejszych pastw subkontynentu indyjskiego. Ta doktryna bya oparta na zaoeniach, e bezpieczestwo Indii zaley od stabilnoci porzdku midzynarodowego w regionie. Indie zapowiedziay, e stosunki z pastwami ociennymi, z wyjtkiem Pakistanu, opr na zaufaniu, dobrej wierze i zasadzie asymetrycznych korzyci. Bd si jednak domaga, aby pastwa te nie dopuszczay do wykorzystania ich terytorium przeciwko interesom innego pastwa. Dostosowanie polityki bezpieczestwa do zachodzcych zmian nastpio dopiero w 1998 roku, kiedy Indie musiay okreli swoj pozycj jako pastwa nuklearnego - mocarstwa regionalnego. Od tego momentu Indie s postrzegane jako pastwo, odpowiadajce kryteriom mocarstwowoci. Kolejnym etapem konsolidacji doktryny byo ustanowienie w styczniu 2003 roku Dowdztwa Narodowego. Oficjalnie potwierdzono wwczas podstawowe zaoenia indyjskiej polityki nuklearnej, ktre sprowadzay si do nastpujcych zasad: - przywizanie do zasady odstraszania; - potwierdzenie zasady powstrzymania si od pierwszego uderzenia, podpartego grob masowego odwetu; - wycznie cywiln kontrol nad siami nuklearnymi; - zaoenie, i nie zostanie uyta bro nuklearna przeciwko pastwom, ktre jej nie maj; - moliwo odwetu nuklearnego w odpowiedzi na atak biologiczny lub chemiczny; - dostosowanie si do wymogw cisej kontroli eksportowej w celu zatrzymania przemysu materiaw radioaktywnych; - przywizanie do kontroli zbroje, potwierdzonej uczestnictwem w negocjacjach FMCT, podtrzymaniem moratorium na testy i podtrzymaniem powszechnego rozbrojenia.
36

2.4 Nowe tendencje w polityce bezpieczestwa narodowego Indii


Indie postanowiy, w nowej sytuacji geopolitycznej, modyfikacj w odgrywanej przez siebie roli midzynarodowej. Elementem tego procesu byo pogbienie stosunkw dwustronnych z liczcymi si podmiotami, takimi jak USA, UE, Chiny i Rosja. Indie poszerzyy rwnie powizania midzynarodowe z Afryk, Europ i Ameryk acisk. Od 1993 roku Indie rozwijaj polityk Look East, w ramach ktrej staraj si budowa dobre stosunki z Japoni, Wietnamem, Kore Poudniow i Malezj. Wsppraca morska z niektrymi pastwami polega na prowadzeniu skoordynowanych patroli wojskowych i organizowaniu manewrw. Od 1996 roku uczestnicz w Forum Regionalnym ASEAN. W 2003 roku Indie podpisay z t organizacj Traktat Przyjani i Wsppracy, a w listopadzie 2004 roku dokument Partnerstwo dla Pokoju, Postpu i Wsplnego Dobrobytu. Na szczegln uwag zasuguj stosunki ze Stanami Zjednoczonymi. Indie uksztatoway stosunki z USA z ostronoci, pozwalajc, by inicjatywa wychodzia od strony amerykaskiej. Wpyna na to skomplikowana historia wzajemnych relacji w czasie zimnej wojny, amerykaska polityka antyproliferacyjna w latach 90., a take pocztkowo ostra reakcja USA na indyjskie testy nuklearne. Przeomem w stosunkach amerykasko-indyjskich bya wizyta Billa Clintona w Indiach w marcu 2000 roku. Wtedy podpisano wizj na nowe stulecie, w ktrej ustalono ramy dialogu instytucjonalnego, przewidujc regularne spotkania na szczycie, dialog midzyministerialny w dziedzinie gospodarki, handlu, ekologii i energetyki, przeciwdziaania terroryzmowi oraz Forum Nauki i Technologii. Zmian podejcia administracji prezydenta USA Busha do Indii przyspieszyo rozpoczcie przez Stany Zjednoczone globalnej wojny z terroryzmem we wrzeniu 2001 roku. Ju w listopadzie tego roku obydwa pastwa podpisay deklaracj strategicznego partnerstwa. Jednak Stany Zjednoczone nie skorzystay z indyjskiej propozycji udostpnienia baz militarnych na ich terytorium. Natomiast zacinito wspprac wojskow w rnych obszarach z technologi wcznie. Podstaw nowych stosunkw indyjsko-amerykaskich tworzy zbieno interesw, wynikajca po czci ze zmiany optyki indyjskiej polityki zagranicznej. Indie powizay kwestie bezpieczestwa wewntrznego i regionalnego z szerszym kontekstem globalnym. Wojna z terroryzmem pozwala Indiom na korzystne dla nich nawietlenie zwizkw pomidzy konfliktem kaszmirskim a terroryzmem sponsorowanym, wedug nich, przez Pakistan oraz na zaostrzenie walki z separatystami.
37

Obydwu pastwom, tj. Indiom i Stanom Zjednoczonym zaley na utworzeniu przeciwwagi dla rosncej potgi Chin. Jest jednak mao prawdopodobne, aby Indie stay si podpor amerykaskiej architektury bezpieczestwa w Azji, gwnie z uwagi na fakt, e nie maj one zamiaru akceptowa rozszerzania amerykaskich wpyww w obszarze Oceanu Indyjskiego. Jednoczenie dokonay rwnie zmian w stosunkach z Japoni i Izraelem. Indie doceniy rwnie wspprac z Uni Europejsk. W 2000 roku odby si pierwszy szczyt Indie-Unia Europejska. Trzy lata pniej, w 2003 r. w dokumencie Bezpieczna Europa w lepszym wiecie przedstawionym Radzie Europejskiej przez Wysokiego Przedstawiciela do spraw WPZ i B Javiera Solan, Indie zostay wymienione jako jedno z pastw, obok Rosji, Japonii, Chin i Kanady, z ktrymi Unia Europejska powinna ustanowi partnerstwo strategiczne. Podkrelano rwnie wag wsplnych wysikw w walce z terroryzmem i przestpczoci zorganizowan.

2.5 rodki i metody w polityce bezpieczestwa narodowego Indii


Zmiana koncepcji polityki bezpieczestwa Indii wymusia podjcie nowych rodkw i metod wcielania ich w ycie. Przede wszystkim Indie zaczy inaczej postrzega rwnowag pomidzy rodkami politycznymi, ekonomicznymi i militarnymi. U zarania indyjskiej niepodlegoci prezydent Nehru dy, aby indyjska polityka zagraniczna bya oparta na globalnym wpywie bez siy militarnej, czemu miao suy promowanie Ruchu Pastw Niezaangaowanych. Polityka zagraniczna Indii po zimnej wojnie stawaa si coraz bardziej realistyczna, a do stwierdzenia w 2006 roku, e preferowane przez nie rodki prowadzenia polityki bezpieczestwa, czyli mierzenia si z licznymi zagroeniami regionalnymi i globalnymi, to skuteczna dyplomacja wspierana przez wiarygodn potg militarn. W lad za tym postawiono na mocn i profesjonaln dyplomacj i rozbudow techniki rakietowej nosicieli broni jdrowej. Do roku 2010 Indie maj zakoczy konstrukcj pocisku rakietowego Sagarika do uzbrojenia okrtw podwodnych, a to oznacza now jako w obszarze militarnym. Indie ju teraz maj czwart co do wielkoci armi wiata. W subie czynnej pozostaje ok. 1,5 miliona onierzy, kolejne 700 tys. suy w oddziaach paramilitarnych, rezerw stanowi 2,8 miliona ludzi. Indie dotrzymuj kroku Chinom, od 1998 roku znacznie przyspieszyy proces modernizacji armii. W 2001 roku budet obronny wzrs o 28%, a w 2007 o niemal 8% w stosunku do roku poprzedniego. Zgodnie z now koncepcj polityki bezpieczestwa armia Indii przyja strategi elaznej pici w aksamitnej rkawiczce.
38

Analizujc polityk bezpieczestwa narodowego Indii, mona doj do nastpujcych wnioskw: Po pierwsze w cigu pierwszej dekady XXI wieku polityka bezpieczestwa narodowego Indii ulega radykalnej zmianie przy zastosowaniu innych rodkw i metod uprawiania polityki zagranicznej. Umoliwio im to wyjcie z izolowanej pozycji przywdztwa krajw Trzeciego wiata i zaangaowanie si w kontakty z innymi mocarstwami regionalnymi i globalnymi. Nie rezygnujc z uywania mikkich form polityki, w cigu ostatniej dekady Indie rozbudoway instrumentarium twardej siy. Po drugie w aktualnej koncepcji bezpieczestwa Indie posuguj si bardzo szerok jego definicj. Bierze ona pod uwag czstkowy i rozproszony charakter zagroe tworzonych przez niepastwowe podmioty i podtrzymywanych przez przemys broni lekkiej, ludzi i handel narkotykami oraz piractwo. Bierze rwnie pod uwag czynniki militarne, ekonomiczne, energetyczne, spoeczne i ekologiczne. Wedug indyjskich decydentw gwne zagroenia dla bezpieczestwa narodowego pochodz od dwch ssiadw, tj. Pakistanu i Chin, przy czym Chiny s postrzegane coraz bardziej jako rwnorzdny przeciwnik. Po trzecie indyjsk koncepcj polityki bezpieczestwa narodowego charakteryzuje wyranie powizanie sfery bezpieczestwa wewntrznego ze sfer regionaln i globaln. Indie nadal podkrelaj bezporedni zwizek pomidzy destabilizacj wewntrzn Pakistanu a terroryzmem, ktry zagraa nie tylko ich interesom narodowym, ale take bezpieczestwu midzynarodowemu. Po czwarte polityka bezpieczestwa Indii w sposb racjonalny czy przeszo i teraniejszo na tle zachodzcych zmian na arenie midzynarodowej. Po odzyskaniu niepodlegoci i suwerennoci pastwo budowao sw potg, pokonujc wszelkie trudnoci zarwno w obszarze regionalnym, jak i globalnym. Dzisiaj Indie stanowi na arenie midzynarodowej niekwestionowane mocarstwo.

39

Rozdzia 3

POJCIE I ZAKRES STRATEGII BEZPIECZESTWA

Co takiego wanego si stao, e po dugim okresie istnienia strategii jako pewnej kategorii wartoci w bezpieczestwie powraca ona jako element trendw wspczesnych wizji do najnowszej literatury, do podrcznikw akademickich i innych opracowa naukowych w rnych obszarach wiedzy. Czy definicje powszechnie znanych klasykw wymagaj weryfikacji, uzupenienia bd redefinicji? A moe wymagaj innego usytuowania strategii w systemie bezpieczestwa narodowego i midzynarodowego w relacji pomidzy nadrzdnymi wartociami bezpieczestwa? Naley chyba zdecydowanie odej od pojmowania strategii jako dziedziny, ktra naley tylko do nauk wojskowych. Dzisiaj strategia dotyczy praktycznie kadego segmentu ycia spoecznego, czyli jest polistrategi. Spotykamy strategi rozwoju gospodarki, przedsibiorstwa, bezpieczestwa i oczywicie strategi wojskow, a take wiele innych strategii, cho zastosowanie tego terminu w literaturze nie zawsze byo trafne. Niekiedy jest to pojcie naduywane, a czsto te z rnych powodw niedoceniane. W tym rozdziale autor ksiki postara si odpowiedzie na najwaniejsze pytania z zakresu strategii w aspekcie prakseologicznym, a take odniesie si do strategii bezpieczestwa i wyrazi swj pogld, uzasadniajc kad gwn myl na podstawie wiedzy, dowiadczenia i dostpnych materiaw rdowych. Pragn jednak mocno podkreli, e jak w kadej nauce, pogldy i twierdzenia autora nie s ostateczne, a jedynie wzbogacaj wtpliw wiedz w tym obszarze.

3.1 Pojcie strategii bezpieczestwa definicje


Rozwaania na temat strategii bezpieczestwa rozpoczn od zdefiniowania samego pojcia (terminu), aby w nastpnej kolejnoci przej do innych kwestii w tym rozdziale. Naley najpierw odpowiedzie na pytanie, czym jest strategia? Strategia (gr.) strategikos strategia dowodzenie wojskiem: 1) wojskowy plan przygotowania i prowadzenia walk, 2) planowanie sposobu prowadzenia jakiej dziaalnoci11. Strategia (gr.) gwny dzia sztuki wojennej, obejmujcy teori i praktyk przygotowania oraz prowadzenia wojny, jej poszczeglnych kampanii i najwaniejszych operacji12. Czym wic jest strategia? Strategia, jeli rozpatrywa w aspekcie praktycznym, jest sposobem (metod) dziaania. Jednak z pewnoci sposobem specyficznym, odrniajcym go od innych. Zatem naley wykaza na czym polega ta specyfika i jak czsto ona wystpuje. Strategia, wedug wszelkich kryteriw wartoci, jest nauk (dyscyplin naukow), a w sfe11) Sownik wyrazw obcych, Copyright by Literat, 2003, s. 323. 12) Encyklopedia PWN, Warszawa 2003, s. 555.

43

rze militarnej specjalnoci nauk wojskowych. Strategia jest take sposobem mylenia, ktry rwnie ma swoj specyfik. W teorii mylenie i dziaanie powinny stanowi jedno, bowiem kade racjonalne dziaanie poprzedza myl. Jednak czsto realizacje idei generuje weryfikacj pierwotnej koncepcji. Przy czym z oczywistych wzgldw interesuje nas przede wszystkim mylenie i dziaanie w obszarze i na poziomie strategii bezpieczestwa narodowego i midzynarodowego. Ponadto, w duym stopniu potrzeba spjnoci odnosi si do strategii w ogle, do jej teorii i praktyki jako dyscypliny naukowej. Istotn cech strategii bezpieczestwa jest wysoki stopie uoglnienia w myleniu i dziaaniu. Upraszczajc nieco problem, moemy powiedzie, e strateg majc okrelony cel i wydzielone siy oraz rodki, musi umie wytyczy racjonalny sposb postpowania zmierzajcy do osignicia tego celu, mimo e szczegy wykonania zadania mog temu sprzyja lub nie. Jednak zwizane z tym szczegy nie mog przesoni przyjtego sposobu dziaania zmierzajcego do osignicia celu gwnego. Doda w tym miejscu naley, e umiejtno uoglnionego mylenia i dziaania w wymiarze strategicznym nie zawsze jest umiejtnoci wrodzon. Niekiedy zdobywa si j w praktycznym dziaaniu, w rnych sytuacjach. Umiejtno uoglniania problemu cechuje bez wtpienia umysy dojrzae, inteligentne, zasobne w wiedz i dowiadczenie, co najczciej jest okrelane jako mdro13. Drug, nie mniej wan cech mylenia i dziaania jest znaczny horyzont dziaania. Strateg powinien umie podejmowa decyzje, ktrych skutki mog by odczuwalne za kilka lub kilkanacie lat. Podejmujc decyzje na przykad o budowie systemu bezpieczestwa narodowego, musi mie na uwadze fakt, e moe on zadziaa w caym zakresie dopiero za kilka lat, w sytuacji odmiennej od aktualnej, niezmiernie trudnej do przewidzenia. Jeli zway, jak szybko zmieniaj si wspczenie uwarunkowania decydujce o efekcie podjtego dziaania, to strateg, obok wszechstronnej i gbokiej wiedzy, musi mie odpowiednio przygotowany aparat do analizowania i prognozowania sytuacji, umiejtno przewidywania i dokonywania ocen. Trzeci z kolei cech mylenia i dziaania strategicznego jest to, e stanowi ona intelektualno-operacyjn stref wpywu przede wszystkim przedstawicieli najwyszych wadz w pastwie albo kierowniczego organu decydujcego o sposobie dziaania w danej dziedzinie14. W przypadku strategii bezpieczestwa uprawiaj j prezydent, premier, niektrzy ministrowie (MSWiA, MON) i wojewodowie. Ponadto, strategia jest domen dyrektorw generalnych przedsibiorstw, rad nadzorczych czy konsorcjw. Rnorodno ta wynika z faktu, e strategia staa si sposobem generalnego postpowania
13) C. Nosal, Psychologia mylenia i dziaania menedera, Krakw 2001, s. 293. 14) W. epkowski, Podstawy strategii wojskowej, AON, Warszawa 2006, s. 14.

44

w kadej dziedzinie, w kadym obszarze bezpieczestwa narodowego. Nie ulega wtpliwoci, e politycy i wielcy menederowie maj znaczcy wpyw, obok innych czynnikw, na ksztatowanie strategii bezpieczestwa, a wic twrczo bior udzia w okrelaniu czym jest strategia. Jeli przyjmiemy, e to oni maj wiodcy wpyw na strategi, to nie mog to by ludzie przypadkowi, o przecitnych moliwociach intelektualnych. Wspczenie, zwaszcza w dobie rozwoju nauki i koniecznoci globalnego postrzegania zmian polityczno-militarnych w wiecie, istnieje potrzeba wyznaczania na wane stanowiska pastwowe strategw o ponadprzecitnych zdolnociach. Odpowiadajc w dalszej czci rozwaa na pytanie, czym jest strategia bezpieczestwa, naley stwierdzi, e jest take nauk. Jest specjalnoci naukow wchodzc w skad nauk spoecznych. Aby lepiej zrozumie istot strategii bezpieczestwa, naleaoby odtworzy ponownie tre definicji niektrych autorw klasykw na podstawie dostpnej literatury. Znw dochodzimy do terminu strategia. Strategia jest wyrazem pochodzenia greckiego strats to wojsko i ago prowadz. Strategs w staroytnej Grecji to dowdca armii lub floty. W klasycznym rozumieniu pojcie strategii dotyczyo spraw wojny i wojska rozpatrywanych z pozycji naczelnego dowdcy, odpowiedzialnego za przygotowanie armii i prowadzenia wojny. Tak byo przez wiele wiekw. Obecnie ju tylko nieliczni dowdcy decyduj o wojnach, o wielkoci armii, bo na og czyni to politycy. Oni bowiem decyduj o celu wojny, o siach zbrojnych, o sojuszach i innych czynnikach, ktre wynikaj z polityki. Nie naley ignorowa roli wielkich dowdcw, poniewa oni maj te swj udzia w ksztatowaniu strategii dla osignicia celw politycznych, ale nie jest to element decydujcy. Coraz wiksza zaleno przebiegu wojny od szeregu czynnikw poza militarnych, takich jak: polityczne, ekonomiczne, spoeczne, ekologiczne, psychologiczne, kulturowe, a nawet religijne, powoduje, e naczelny dowdca musi je uwzgldnia podczas planowania operacji militarnych. W celu przeprowadzenia kompleksowej analizy i oceny sytuacji przed podjciem decyzji, dowdca bardzo szeroko korzysta z pomocy merytorycznej specjalistw danej dziedziny wiedzy. Nie bez znaczenia pozostaj w rozwoju strategii sowa znanego, wielkiego Carla von Clausewitza, ktrego maksyma brzmi nastpujco: wojna jest nie tylko czynem politycznym, lecz prawdziwym narzdziem polityki, dalszym cigiem stosunkw politycznych, przeprowadzeniem ich innymi rodkami15. W tym znaczeniu obarcza on odpowiedzialnoci za wojn i jej skutki polityk, definiujc wojn wyranie jako instrument polityki, jako akt siy dla zmuszenia przeciwnika do spenienia naszej woli. Std wojna staje si rodkiem do osignicia celu politycznego. Wspczenie sentencja Clausewitza, w swojej istocie, dotyczca polityki jest aktualna.
15) Carl von Clausewitz, O wojnie, Lublin 1995, s. 23.

45

Z kolei B. H. Lidell Hart angielski teoretyk strategii, uczestnik I wojny wiatowej wyrnia strategi i wielk strategi. On uwaa, e wielka strategia to rodzaj polityki prowadzcej do osignicia celw politycznych. Natomiast czysta strategia, strategia militarna albo tylko strategia prowadzi do osignicia celw militarnych. Ponadto, Lidell Hart widzia zasadnicz rnic pomidzy polityk a strategi. Polityka, wedug niego, determinuje priorytety dziaania, ktre z kolei okrelaj cele strategiczne. Priorytety polityczne nie dotycz tylko wojny, lecz rwnie celw wynikajcych z interesw narodowych. Kolejny, powszechnie uznawany klasyk Francuz Andre Beaufre strategi definiowa nastpujco: strategia jest to sztuka dialektyki woli, stosujc si dla rozwizywania konfliktu. Zdaniem A. Beaufrea istota strategii tkwi w abstrakcyjnej grze, ktra wynika z przeciwiestwa woli dwch stron. Jest to sztuka pozwalajca, niezalenie od wielkiej techniki, opanowa problemy wynikajce z kadego pojedynku, aby wanie dziki temu mc stosowa technik w sposb najbardziej skuteczny. Zasuga najwyszej rangi A. Beaufrea polega na opracowaniu teorii odstraszania, ktra ma szczeglne znaczenie w dobie broni jdrowej. Jego opracowania znalazy swoje godne miejsce na pkach bibliotecznych niemal wszystkich uniwersytetw i akademii wojskowych16. W Polsce byo wielu teoretykw zajmujcych si strategi. Do znanych autorw-strategw w okresie midzywojennym moemy zaliczy takie znane nazwiska, jak: Mossor, Abtowski, Rola-Arciszewski, Jurecki, Romeyko. W swoich pracach prezentowali pogldy niekiedy bardzo zblione do mylicieli wiatowych w dziedzinie strategii. Teoretykiem z dziedziny strategii, o szczeglnie interesujcym dorobku naukowym, by Wadysaw Sikorski. Jego znana ksika pt. Przysza wojna z 1934 roku bya przetumaczona na kilka jzykw w Europie. To on przewidzia, e w drugiej wojnie wiatowej zwycizc bdzie Zwizek Sowiecki. A przecie do wojny nie by przygotowany ani Zwizek Sowiecki, ani Francja, ani Wielka Brytania. Wojn zaskoczone byy take Stany Zjednoczone Ameryki. Nie naley pomniejsza roli i znaczenia Akademii Sztabu Generalnego WP i Akademii Obrony Narodowej w tworzeniu teorii strategii. Do najbardziej zasuonych jednostek naukowo-badawczych w dziedzinie strategii w uczelni zaliczane byy: Katedra Strategii, Instytut Bada Strategiczno-Obronnych, Wydzia Strategiczno-Obronny. Gwnie w Wydziale Strategiczno-Obronnym powstaway znaczce prace naukowe z zakresu strategii, bezpieczestwa narodowego i midzynarodowego, doktryny wojennej, systemu obronnego pastwa, obrony cywilnej, ekonomiki obronnej oraz metodologii bada bezpieczestwa. Mona atwo dostrzec na podstawie literatury przedmiotu, e kady
16) A. Beaufre, Wstp do strategii. Odstraszanie i strategia, Warszawa 1948, s. 46.

46

z autorw formuuje tre wasnej, oryginalnej definicji. Dla przykadu C. von Clausewitz okrela krtko: strategia jest nauk o uyciu bitew dla celw wojny17. Ta definicja jest bardzo krtka, bdca wynikiem logicznego rozumowania autora. Co spowodowao, e uy sowa nauka? Pomimo rnych innych twierdze naley przypuszcza, i autor arbitralnie i prospektywnie uzna bez dodatkowych wyjanie, e strategia jest nauk. Ten wybitny strateg postpi tak pod wpywem rnych uwarunkowa wewntrznych i zagroe zewntrznych w dobie XIX wieku. Drugim, o ktrym ju wspominaem, autorem definicji by Andre Beaufre. Pomimo e jego definicja w zasadzie nie odbiega od Clausewitza, to jednak ma cech zasadnicz jest oryginalna. Beaufre pisa: strategia to sztuka dialektyki woli stosujca si rozwizania konfliktu18. Ta definicja zawiera wiele abstrakcji, chocia odpowiada ona kadej konfliktowej, zoonej sytuacji. To oznacza, e ma charakter wspczesny w kadym obszarze. Dlatego jej uniwersalno jest niepodwaalna, przynajmniej na obecnym etapie rozwoju nauki o strategii. Kolejnym autorem definicji strategii by Lidell Hart. On z kolei uwaa, e strategia to sztuka rozdziau i uycia rodkw wojennych dla urzeczywistnienia celw polityki19. By strategiem oryginalnym, uwaa, e uycie rodkw wojennych niekoniecznie miao oznacza ich uycie w walce zbrojnej. Wedug niego, jeli dochodzi do bitwy, to w sposb poredni powinno doprowadza do sytuacji, w ktrej zwycistwo jest pewne. Do polskich znawcw problemw strategii zaliczam generaa Franciszka Skibiskiego. Definicj strategii formuowa nastpujco: Strategi nazywamy sposb postpowania w przygotowaniu i prowadzeniu danej konkretnej wojny, kampanii lub bitwy, obrany i stosowany przez najwysze ogniwa wadzy pastwowej, naczelne dowdztwo si zbrojnych lub naczelne dowdztwo danego konkretnego teatru dziaa wojennych. Strategia jest wic najwyszym dziaem teorii i praktyki sztuki wojennej. Przez to samo wic przymiotnik strategiczny odnosi si do zagadnie zwizanych ze spraw prowadzenia wojny, kampanii i bitwy przez wymienione wyej ogniwa wadzy pastwowej i wojskowej zarwno w fazie studiw, przygotowania, jak i wypenienia20. Do tej definicji mona mie zastrzeenie natury czysto merytorycznej, albowiem jeli strategia jest teori i praktyk a praktyka wchodzi w sztuk wojenn, to na pewno nie zawiera ona teorii strategii. W zasadzie rozgraniczenie nie jest tu konieczne, poniewa czym innym jest teoria, a czym innym praktyka oraz sztuka. Po przypomnieniu niektrych definicji znanych klasykw strategii naleaoby powrci do definicji niektrych kategorii strategii w ujciu
17) C. von Clausewitz, O wojnie, Lublin 1995, s. 83. 18) A. Beaufre, Wstp do strategii. Odstraszanie i strategia, Warszawa 1968, s. 30. 19) B. H. Lidell Hart, Strategia dziaa porednich, Warszawa 1959, s. 388. 20) F. Skibiski, Rozwaania o sztuce wojennej, Warszawa 1972, s. 103 i 109.

47

wspczesnym. Na wstpie wypada przypomnie, e definicja powinna spenia wszystkie wymagane kryteria, tj. by definicj rwnociow, najczciej przyjmowan w terminologii, zawierajc czon definiowany, spjnik i czon definiujcy. Ponadto, powinna by bezbdna z punktu widzenia samej istoty i odnosi si do strategii jako teorii i praktyki21. Co do definicji samej strategii (bez przymiotnika), proponuj posugiwa si sformuowaniem Wojciecha epkowskiego, ktre ma nastpujc posta: Strategia to teoria i praktyka okrelajca sposoby mylenia i dziaania o wysokim stopniu uoglnienia, duym horyzoncie czasowym oraz umiejtnoci pozyskiwania zasobw dla osignicia zaoonych celw22. Przytoczona definicja moe i zawiera wszystkie wymagania formalne, lecz zabrako w niej stwierdzenia, e strategia jest domen najwyszych wadz i politykw okrelajcych cele dziaania. Uwaam, e autor definicji nie popeni wikszego bdu, poniewa uwaa za co normalnego przynaleno strategii do najwyszych organw wadzy w pastwie demokratycznym. Aby przej do prby zdefiniowania strategii bezpieczestwa, naley najpierw zdefiniowa pojcie strategii narodowej (pastwa). Ot strategia narodowa to teoria i praktyka dziaania pastwa ukierunkowanego na osignicie zaoonych celw we wszystkich dziedzinach ujmowanych w skali oglnej i majcych charakter dugofalowy dla zapewnienia odpowiedniego bytu i rozwoju23. Z przytoczonej definicji jednoznacznie wynika, e strategia narodowa (pastwa) obejmuje uoglnion i dugofalow dziaalno pastwa we wszystkich obszarach, aby zapewni nie tylko byt na moliwym poziomie, ale i wszechstronny rozwj cywilizacyjny. W strategii bezpieczestwa RP z 13 listopada 2007 roku nie podano definicji, jednak z treci tego bardzo wanego dokumentu mona wnioskowa, e jej brzmienie mogoby by nastpujce: Strategia bezpieczestwa to teoria i praktyka dziaania pastwa, ukierunkowanego na osignicie zaoonych celw przez polityk dla przeciwstawienia zagroeniom jego bytu i rozwoju w dugiej perspektywie. Obecna sytuacja midzynarodowa, ukad si w Europie i wiecie, przynaleno Polski do NATO i UE daje podstaw do pomijania strategii wojennej. Strategia wojenna staje si do pewnego stopnia pojciem historycznym, z ubiegego wieku, ktry moe mie znaczenie w przypadku koniecznoci przystpienia do narzuconej nam wojny. Natomiast w sytuacji przynalenoci Polski do potnego Sojuszu NATO i obecnego ukadu w Europie jest to nieprawdopodobne, przynajmniej w latach najbliszych. Od niedawna w literaturze pojawi si nowy termin strategia pokojowa (pokoju). Dla uwypuklenia celowoci wyodrbnienia strategii po21) W. Nowicki, Podstawy terminologii, PAN Warszawa 1986, s. 38. 22) W. epkowski, Podstawy strategii wojskowej, AON, Warszawa 2006, s. 46. 23) Strategia bezpieczestwa narodowego RP, MON Warszawa 2007, s. 14.

48

kojowej przytocz pogldy Garetha Evansa, ktry proponuje 4 strategie reakcji: - strategia budowania pokoju, - strategia zachowania pokoju, - strategia wymuszania pokoju, - strategia przywrcenia pokoju. Strategia budowania pokoju ma na celu niedopuszczenie do powstawania sporw, konfliktw zbrojnych i innych powanych kryzysw bezpieczestwa. Strategia zachowania pokoju - zakadajca rozwizanie lub ograniczenie poszczeglnych sporw oraz pewnych potencjalnych zagroe, aby nie dopuci do konfliktu zbrojnego z powodw politycznych lub innych. Strategia wymuszania pokoju bdca sposobem reakcji na konflikty lub inne powane kryzysy bezpieczestwa, kiedy nie ma porozumienia. Strategia przywrcenia pokoju jest stosowana po konflikcie zbrojnym, jeli strony konfliktu wyraaj zgod na wspprac pokojow. Uwzgldniajc zasadnicz tre tych czterech strategii reakcji na zagroenia bezpieczestwa kooperatywnego, mona zdefiniowa strategi pokojow nastpujco: Strategia pokojowa to teoria i praktyka przygotowania i wykorzystania bdcych w dyspozycji zasobw dla poprawnego ukadania stosunkw midzy pastwami zgodnie z zasadami wspycia midzynarodowego24. Teraz wejd w inny obszar rozwaa strategii, czyli tak zwanej polistrategii, ktra w istocie jest sprzgniciem poszczeglnych strategii sektorowych w jedn caociow polistrategi bezpieczestwa narodowego. Sam termin polistrategii oznacza wielo strategii, np. strategia wojskowa, strategia ekonomiczna, ekologiczna, edukacyjna i inne, za suma wszystkich strategii czstkowych (sektorowych) oznacza polistrategi. Cechami polistrategii bezpieczestwa s te kwestie, ktre charakteryzuj jej caociowy charakter i tosamo. Cechy te w pewnym sensie determinuj jej moliwoci do scalania strategii sektorowych w jedn koncepcj dziaa, zmierzajc do osignicia dalekosinych celw bezpieczestwa pastwa. Cecha, ktra powinna kreowa tosamo polistrategii bezpieczestwa narodowego, musi mie perspektywiczny charakter wobec moliwych zagroe. Polistrategia powinna by zdolna do wytyczania i osigania doniosych i odlegych celw25. Majca caociowy charakter, polistrategia powinna proponowa cele raczej o duszym ni to jest w przypadku strategii sektorowych horyzoncie czasowym26. Przyszociowy charakter takiej koncepcji polega m. in. na tym, e przy jej formuowaniu musz by uwzgldniane uwarunkowania, ktre maj due szanse pojawienia si w odlegej perspektywie.
24) W. epkowski, Podstawy strategii wojskowej, AON, Warszawa 2006, s. 50. 25) J. Kubin, Projektowanie strategii, s. 142 143. 26) P. Soroka, Polistrategia bezpieczestwa zewntrznego Polski, Warszawa 2005, s. 260.

49

Nastpn cech polistrategii, jak zauwaa Pawe Soroka, powinna by jej synergiczno. Ta cecha oznacza zdolno do skutecznego koordynowania sposobw i metod postpowania podczas realizacji zada charakterystycznych dla poszczeglnych sektorowych strategii bezpieczestwa narodowego. Chodzi gwnie o to, by wzajemnie si wzmacniay i sumoway, dajc efekt kocowy pozytywny synergiczny. Kolejn cech polistrategii bezpieczestwa jest jej profilantyczno. Polega na wyprzedzaniu zjawisk i wydarze rozgrywajcych si w otoczeniu geopolitycznym. W tym przypadku zawczasu mona inspirowa dziaania prewencyjne wobec zagroe bezpieczestwa pastwa. Ponadto, do tej czci polistrategii naley jej aktywno na arenie midzynarodowej i reagowanie na zagroenia, zgodnie z przyjtymi uprzednio celami. Do cech polistrategii naley rwnie mobilizacyjno. Mobilizacyjny charakter wyraa si z jednej strony wywieraniem poprzez sfer realizacyjn skutecznego wpywu na wszystkie instytucje narodowe i midzynarodowe oraz organizacje pozarzdowe, bdce instrumentami strategii sektorowych, z drugiej za zaoeniem, e strategie sektorowe bd komplementarne z ni jako strategi nadrzdn. Nie mniej wan cech polistrategii jest jej pastwowocentryczny charakter, pomimo wzrostu znaczenia podmiotw niepastwowych. Cecha ta oznacza zwikszenie roli ochrony podstawowych wartoci pastwa, tj. bezpieczestwa i rozwoju, a realizacja tego naley do pastwa. Natomiast sektorowe strategie powinny nalee do resortw konstytucyjnych, poniewa kady z nich ma swoj strategi rozwoju, w zalenoci od jego specyfiki. Natomiast polistrategia bezpieczestwa pastwa powinna si charakteryzowa szerokim zakresem przestrzennym. Zakres ten powinien by znacznie szerszy anieli zakres przestrzenny poszczeglnych strategii sektorowych. Obejmuje on wszystkie zakresy dziaa realizowanych przez te strategie sektorowe i w zasadzie z uwagi na zasig i rodzaj niektrych zagroe, aktualnie powinien mie zakres globalny, a nie tylko regionalny. Po rozszerzeniu Unii Europejskiej szczeglnego znaczenia nabra wymiar europejski polistrategii bezpieczestwa. Ostatni cech polistrategii z zakresu gwnie przestrzennego jest jej kooperatywno. Przejawia si ona tym, e w warunkach rosncej wspzalenoci pomidzy pastwami, a jednoczenie pojawienia si zagroe nie tylko w bliskim rodowisku midzynarodowym, narasta konieczno przeciwstawienia si im w kooperacji z innymi pastwami. Kooperatywno polistrategii bezpieczestwa narodowego jest zawsze zwizana z bezpieczestwem innych pastw, zwaszcza bdcych w sojuszu. Na zakoczenie rozwaa na temat cech polistrategii pragn mocno podkreli, e dotycz one gwnie bezpieczestwa narodowego, zewntrznego i wewntrznego. Tylko niektre z nich wi si ze strategi sektorow, co w teorii bezpieczestwa jest rozumowaniem racjonalnym.
50

3.2 Obszar i zakres polistrategii bezpieczestwa narodowego


Na pocztek postaram si odpowiedzie na pytanie, jakim obszarem w bezpieczestwie zajmuje si polistrategia? Dopiero w nastpnej kolejnoci odnios si do jej zakresu. Odpowiedzi na te dwa podstawowe pytania pozwol zrozumie gbiej istot polistrategii bezpieczestwa narodowego. Odwoujc si do pojcia strategii i polistrategii, mona wnioskowa, e w istocie polistrategia jest narzdziem realizacji polityki w zakresie bezpieczestwa. Czyli jej obszar jest znaczny, gdy obejmuje wszystkie elementy struktury bezpieczestwa narodowego wynikajce z celw wyznaczanych przez polityk. W pewnym uproszczeniu mona przyj, e cele polityki bezpieczestwa staj si jakby celami polistrategii. W przypadku polistrategii bezpieczestwa narodowego, ktra ma suy okrelonym wyzwaniom i zapobieganiu zagroeniom, jej dziaania mog i powinny by wyprzedzajce. Kady cel powinien by precyzyjnie i jednoznacznie okrelony z wyznaczeniem terminu i przestrzeni jego realizacji. Moemy bez wikszego bdu ju teraz przyzna, e polistrategia bezpieczestwa narodowego obejmuje wszystkie 9 kategorii bezpieczestwa wewntrznego pastwa, a mianowicie: bezpieczestwo polityczne, ekonomiczne, militarne, publiczne, ekologiczne, informacyjne, spoeczne, kulturowe i religijne. Natomiast polistrategia bezpieczestwa zewntrznego obejmuje systemy polityczne pastw, globalizacj, regionalizacj i instytucjonalizacj oraz polityk zagraniczn pastw. Celem polityki jest konsekwentne zapobieganie i tworzenie jak najkorzystniejszego otoczenia pastwa oraz umacnianie jego midzynarodowej pozycji, wizerunku i prestiu. Naley tworzy i rozwija zdolnoci do osigania narodowych celw strategicznych w dziedzinie bezpieczestwa w bezporednim ssiedztwie, w przestrzeni europejskiej, euroatlantyckiej i globalnej. Nie naley lekceway rwnie uwarunkowa, ktre tworz warunki umacniania powiza i mechanizmw wsplnotowych i sojuszniczych. Teraz dokonajmy prby charakterystyki poszczeglnych kategorii strategii bezpieczestwa pod wzgldem merytorycznym. Strategia bezpieczestwa politycznego obejmuje t sfer, ktra bezporednio wie si z przeciwdziaaniem zagroeniom o treci politycznej wywodzcej si z systemu stosunkw midzynarodowych. Dziaania wobec tych zagroe musz by widziane w kontekcie funkcjonowania pastwa na arenie midzynarodowej w regionie (UE). Zagroenia o charakterze politycznym zawsze dotycz wartoci najistotniejszych, najczciej sigajcych racji stanu, tj. suwerennoci, integralnoci, tosamoci i rozwoju. Std cele strategii bezpieczestwa politycznego s ogl51

nikowe, dugookresowe i najczciej s zbiene z celami polityki zagranicznej pastwa. Natomiast obszarem (przestrzeni) bezpieczestwa politycznego zawsze bdzie obszar pastw ssiednich bd pastw regionu (sojuszu), w ktrym to pastwo si znajduje. Niekiedy ten obszar bezpieczestwa, zwaszcza w warunkach globalizacji, moe si poszerza o inne kontynenty w ramach funkcjonowania pastwa w Organizacji Narodw Zjednoczonych (ONZ). Bezpieczestwo polityczne moe by realizowane rwnie w obszarach pozaeuropejskich, w dalszym otoczeniu. Dotyczy to przede wszystkim kryzysw polityczno-militarnych w odlegych regionach, ktre mog oddziaywa na bezpieczestwo polityczne danego pastwa. W takiej sytuacji powinno si zapobiega im z wyprzedzeniem, m.in. poprzez wczenie si do wysikw midzynarodowych dyplomacji prewencyjnej27. Tu zasadnicz rol odgrywa dyplomacja i umiejtnoci osb odpowiedzialnych za formuowanie i prowadzenie polityki zagranicznej, a zwaszcza tych jej problemw, ktre dotycz bezpieczestwa pastwa. Strategia bezpieczestwa ekonomicznego ma nie mniejsze znaczenie ni bezpieczestwo polityczne w systemie bezpieczestwa narodowego. Mona wysun twierdzenie, e nie ma racjonalnej polityki pastwa bez prnej, zdrowej i efektywnej gospodarki, czyli ekonomii. W dobie toczcych si procesw globalizacji i integracji problem ekonomizacji i bezpieczestwa musi by nie tylko postrzegany, lecz konsekwentnie urzeczywistniany. Strategia bezpieczestwa ekonomicznego powinna uwzgldnia przede wszystkim podstawowe wartoci, tj. ochron poziomu ycia, rozwj gospodarczy i zdolno utrzymania bezpieczestwa pastwa. To wynika z faktu, e gospodarka tworzy materialn baz pastwa w jego zasadniczych obszarach bezpieczestwa. W porwnaniu do celw bdcych elementem innych strategii sektorowych, cele strategii bezpieczestwa ekonomicznego musz si cechowa wikszym realizmem, polegajcym na uwzgldnieniu warunkw oraz rodkw bdcych w dyspozycji pastwa. Cele zbyt ambitne, pozbawione realizmu mog wiadczy jedynie o braku kompetencji i woluntaryzmie. W zwizku z nasilajcymi si procesami globalizacji i integracji w skali regionw gospodarek rnych pastw, o rnym poziomie rozwoju, przy okrelaniu celw swojej strategii bezpieczestwa ekonomicznego musz uwzgldnia ten globalny i regionalny kontekst, zwaszcza autonomiczne i czsto ekspansywne denia ponadnarodowych koncernw i korporacji28. Ponadto celem strategii bezpieczestwa ekonomicznego powinny by dziaania na rzecz doskonalenia mechanizmw regulujcych w gospodarce wiatowej, a zwaszcza regulowania przepyww finansowych. Strategia bezpieczestwa militarnego zajmuje nalene miejsce
27) S. Koziej, Midzy pokojem a wojn, Polska zbrojna nr 33, sierpie 1998. 28) Tame, s. 48.

52

w systemie bezpieczestwa narodowego. Cele strategii, ktre maj wyraa bezpieczestwo o charakterze militarnym, wyrniaj si tym, e s one okrelone przez wartoci uznawane za dobro najoglniejsze, stanowice racj stanu29. Te wartoci odnosz si do takich kwestii, jak: istnienie, suwerenno, integralno terytorialna. To oznacza, e musz wynika z celw polityki pastwa w zakresie bezpieczestwa militarnego. Std strategi bezpieczestwa militarnego pastwa musi cechowa nie tylko duy realizm, ale i odpowiedzialno. Inn cech celw strategii bezpieczestwa militarnego jest ich perspektywiczny horyzont czasowy i nieprzewidywalny. Podczas ich okrelania naley bra pod uwag take, a moe przede wszystkim, czynnik zaskoczenia, odstraszania i inne, ktre negatywnie wpywaj na procesy w tym zakresie. Strategia bezpieczestwa pastwa w sferze militarnej powinna zawiera take cele dotyczce konfliktw regionalnych i lokalnych wystpujcych w dalszym otoczeniu pastwa. Proces redefinicji roli czynnika militarnego zosta wymuszony zmianami rodowiska midzynarodowego, a take charakterem zagroe, co miao bezporednie przeoenie na bezpieczestwo militarne. Ponadto koncepcja bezpieczestwa militarnego jest zawarta w zaoeniach strategii obronnej pastwa, ktra wyranie wskazuje gotowo do obrony terytorium i niepodlegoci oraz suwerennoci w ukadzie sojuszniczym NATO, a take przeciwdziaanie ewentualnym, niekorzystnym zmianom rwnowagi militarnej w regionie (w Europie). Zaoenia strategii bezpieczestwa narodowego zawieraj m.in. zapis mwicy o tym, e przynaleno do Sojuszu NATO w znaczcy sposb wzmacnia bezpieczestwo pastwa. Naley jednak przyj, e bezpieczestwo musi by zagwarantowane przez potencja obronny, ktrego zasadnicz cz stanowi siy zbrojne. Do tego zobowizuj take postanowienia Art. 3. Traktatu NATO. Na zakoczenie tej kwestii bezpieczestwa militarnego w systemie wspczesnego bezpieczestwa narodowego pragn mocno podkreli, i jest ono w permanentnym rozwoju, zalenym od zagroe i wyzwa zarwno wewntrznych, jak i zewntrznych. Std nawet najdoskonalsze opracowania teoretyczno-uyteczne, merytorycznie poprawne, bd krtkotrwae pod wzgldem skutecznoci, poniewa percepcje wiata maj charakter wyjtkowo zmienny i nieprzewidywalny. Strategia bezpieczestwa publicznego zajmuje nalene miejsce w polistrategii bezpieczestwa narodowego. W niektrych dziedzinach, jako strategia sektorowa, w tym przypadku dla jednostki i jej mienia, ma pierwszorzdne znaczenie. O roli bezpieczestwa publicznego, jego strukturze i organach stojcych na stray bezpieczestwa obywateli ju
29) P. Soroka, Polistrategia bezpieczestwa zewntrznego Polski. Ujcie normatywne, Warszawa 2005, s. 121.

53

duo napisano w rnych opracowaniach naukowych i popularno-naukowych, w podrcznikach akademickich i ustawach. Tak due znaczenie bezpieczestwa publicznego wynika z zagroenia w wiecie, regionie i pastwie w jakim yjemy. Poczucie bezpieczestwa jest funkcj poczucia zagroenia, a to ostatnie nie maleje tylko ronie z kadym dniem30. Stan poczucia zagroenia negatywnie wpywa na rozwj cywilizacyjny jednostki i spoecznoci, gdy oddziauje na ksztatowanie warunkw ycia podmiotu. Znaczenie bezpieczestwa publicznego okrela jego definicja, ktra brzmi: Bezpieczestwo publiczne to stan na obszarze pastwa powstay w wyniku zorganizowanej i realizowanej obrony i ochrony osb i mienia przed zagroeniami na ldzie, morzu i w powietrzu (kosmosie). Do urzeczywistnienia tak sformuowanej definicji powstaj systemy bezpieczestwa publicznego w pastwie na podstawie ustaw. W kadym przypadku za bezpieczestwo publiczne w pastwie odpowiada waciwy (konstytucyjny) minister spraw wewntrznych, a podstawowym organem wykonawczym jest Policja. Strategia bezpieczestwa ekologicznego charakteryzuje si tym, e bardzo czsto obejmuje obszary transgraniczne, a wic okrelon cz lub cao terytorium pastwa powikszon o przestrze zewntrzn. Powikszajca si skala zjawiska ekologii nabiera cech globalnych. Bezpieczestwo ekologiczne w duej czci jest zwizane z czynnikiem egzystencjalnym, z yciem czowieka i jego jakoci zdrowia. Najoglniej mona uzna, e celem strategii sektorowej bezpieczestwa ekologicznego jest tworzenie warunkw w bliszym i dalszym otoczeniu umoliwiajcych normalne ycie mieszkacw w ich rodowisku. Jeszcze innym celem moe by minimalizowanie skutkw zanieczyszcze i skae przenoszonych przez wiatry oraz rzeki przepywajce przez terytoria dwch lub wicej pastw lub stanowice ich granice. Wanym elementem strategii bezpieczestwa ekologicznego moe by dziaanie podejmowane w odpowiedzi na zagroenia o zasigu globalnym. Chodzi tu o konieczno przeciwdziaania nasilaniu si wystpowania efektu cieplarnianego i procesw niszczenia powoki ozonowej31. Strategia bezpieczestwa spoecznego charakteryzuje si tym, e jej cele obejmuj zwykle krtszy horyzont czasowy. W aspekcie przestrzennym odnosi si ona do sytuacji istniejcej w pastwie. Natomiast podstawowym warunkiem rozwoju pastwa we wszystkich jego obszarach jest pokj spoeczny, tj. zaakceptowanie przez spoeczestwo istniejcej struktury pastwa demokratycznego i organw wadzy publicznej. Spoeczestwo demokratyczne, w ktrym wadza ulega decentralizacji, jest podstawowym czynnikiem majcym znaczcy wpyw na oblicze
30) W. Pokruszyski, Wspczesne bezpieczestwo narodowe, WSGE, Jzefw 2009, s.24. 31) P. Soroka, Polistrategia bezpieczestwa zewntrznego Polski, Warszawa 2005, s. 136.

54

pastwa. Jeli mwimy o bezpieczestwie spoecznym pastwa, mamy na uwadze stan kultury obywatelskiej, ktra przejawia si w stosowanych metodach rozwizywania spraw publicznych i wanych problemw spoecznych. Sia pastwa opiera si na walorach moralnych obywateli, ich skonnoci do dziaa prospoecznych, a take uznaniu dobra wsplnego nad deniami indywidualnymi32. To znaczy spoeczestwo, ktremu s obce przestpstwa rnego rodzaju, a zwaszcza gospodarcze, z ktrymi walka staje si coraz trudniejsza i coraz kosztowniejsza. Istot bezpieczestwa spoecznego, jako naczelnej wartoci nie tylko ycia jednostki, ale grupy spoecznej, caego spoeczestwa oraz grupy pastw we wspczesnym wiecie s dwa wane wskaniki, tj. gwarancja trwania danego podmiotu i pewno przetrwania tego podmiotu. To te dwa czynniki daj moliwo trwania i rozwj. Z dotychczasowych rozwaa wynika, e w narodzie, w ktrym pastwo ustanowio trwae warunki bytu i rozwoju, zachodz rne procesy albo wspierajce to dobro lub jemu zagraajce. Pastwo moe mie korzystny klimat spoeczny do wypeniania swej misji albo moe by zagroone z rnych przyczyn wewntrznych lub zewntrznych, a niekiedy jednych i drugich w tym samym czasie. W rozwoju spoecznym pastwa naley postrzega zagroenia, ktre mog skutecznie paraliowa ycie spoeczne. Najoglniej moemy je identyfikowa ze stanem charakteryzujcym si: destabilizacj adu politycznego, zahamowaniem przeszkd we wsppracy w Sojuszach UE i NATO, istotnym osabieniem pozycji midzynarodowej, zahamowaniem rozwoju cywilizacyjnego narodu i spoeczestwa. Te obszary zagroe maj swoje spoeczne to. Mog by wynikiem destrukcyjnych procesw zachodzcych w spoeczestwie, a przez to destabilizowa struktur spoeczn, a take tworzy niekorzystne uwarunkowania do wypeniania funkcji przez pastwo. Strategia bezpieczestwa informacyjnego dotyczy przede wszystkim zasobw informacyjnych, ktre wi si ze zdobywaniem informacji, przekazywaniem informacji, przechowywaniem i udostpnianiem informacji. Powszechna dostpno do informacji, poza jej pozytywnymi aspektami, powoduje rwnie wystpowanie licznych nowych uwarunkowa w dobie rozwoju wielu dziedzin. W nowych warunkach (wspczesnych) bd mieli przewag tylko ci, ktrzy bd dysponowali wszechstronn, aktualn i wiarygodn informacj. A to oznacza, e majc dostp do informacji wszelkiego rodzaju, w zalenoci od konkretnych zapotrzebowa, mona wygra z potencjalnym przeciwnikiem w kadym zakresie dziaalnoci, w obszarze wewntrznego i zewntrznego bezpieczestwa pastwa.
32) K. Loranty, Bezpieczestwo spoeczne RP, AON, Warszawa 2004, s. 3-4.

55

Informacyjne oddziaywanie na zachowania i postawy podmiotw midzynarodowych i krajowych, ochrona interesw narodowych przed negatywnymi skutkami oddziaywa tych podmiotw powinna by koordynowana w ramach polityki rzdu, natomiast w sferze wykonawczej w strategii sektorowej bezpieczestwa wewntrznego pastwa. W tym przypadku byaby ona zwizana z bezpieczestwem narodowym, a zwaszcza z ochron porzdku konstytucyjnego, bezpieczestwem militarnym, publicznym, ekonomicznym i spoecznym. Wspczesna cywilizacja opiera sw dziaalno na informacji szeroko pojtej. To oznacza, e korzystanie z informacji jest dzisiaj czym oczywistym. Informacja, ktra jest podstaw wiedzy, staje si istotnym elementem w osiganiu sukcesu. Dlatego nabiera ona szczeglnego znaczenia w kadej dziedzinie dziaalnoci czowieka33. Informacje s czym pozytywnym w yciu i dziaalnoci czowieka w kadej dziedzinie. Jednak oceniajc informacje w rnych aspektach, mog by, w oddzielnych sytuacjach, zagroeniem dla jednostki, grupy spoecznej, pastwa. To zagroenie moe by powodowane przez osoby, dziaalno obcych pastw lub organizacje terrorystyczne. Takie negatywne wykorzystywanie informacji przeciwko innemu podmiotowi jest dzisiaj powszechne. Strategia bezpieczestwa kulturowego odnosi si do zagroe zewntrznych a jednoczenie do wartoci duchowych danego narodu, do wartoci integrujcych nard, do symboli. Podstawowym celem strategii bezpieczestwa kulturowego bdzie zawsze utrwalanie i umacnianie skadnikw decydujcych o cigoci tosamoci kulturowej, a wic tych, ktre mona zaliczy do tradycji kulturowych narodu34. Mog by take inne cele, np. neutralizowanie wpywu tych tworw kultury masowej docierajcej z zagranicy, ktre mog zagrozi tosamoci kulturowej spoeczestwa polskiego35. Jeli uznajemy wielk rol kultury w ksztatowaniu osobowoci czowieka, a tym samym znaczenie zachowania najwyszych wartoci narodowych, to bez wahania moemy stwierdzi, e kultura narodowa jest tak samo zagroona, jak bezpieczestwo w innych obszarach. Z tym jednak, e ocena zagroenia kultury i utrzymanie na odpowiednim poziomie jej bezpieczestwa, w oglnym systemie bezpieczestwa wewntrznego pastwa, nie naley do przedsiwzi prostych i atwych. Kada ocena stanu tego bezpieczestwa bdzie zawieraa pewn doz subiektywizmu. Moe tylko kompleksowe badania stanu kultury narodowej, opinie twrcw i ich konfrontacja z ocenami instytucji odpowiedzialnych za bezpieczestwo kulturowe pozwalaj racjonalnie zidentyfikowa rzeczywiste zagroenia.
33) P. Bczek, Zagroenie informacyjne, Wydawnictwo A. Marszaek, Toru 2005, s. 49. 34) M. Tabor, Polityka zagraniczna a tosamo narodowa, op. cit., s. 160. 35) Z. Cezarz, E. Stadmller, Problemy polityczne wspczesnego wiata, Wrocaw 1996, s. 229.

56

Skomplikowane relacje pomidzy globalizacj a elementami narodowymi i lokalnymi rodz rne skutki, pozytywne i negatywne, mog by szans, a jednoczenie zagroeniem. Naley tu take dostrzega takie zjawiska, jak nierzadkie przypadki wykorzystywania kultury masowej poprzez kultury lokalne, etniczne i religijne posugujce si mediami elektronicznymi i Internetem. Niewtpliwie zagroenia w obszarze kultury materialnej s bardziej uchwytne ni w kulturze symbolicznej, a tym samym atwiejsze jest okrelenie stanu bezpieczestwa kulturowego w tym sektorze. Specyfik celw w sektorze bezpieczestwa kulturowego jest to, e ich horyzont czasowy jest bardzo odlegy, a ponadto cele czciowo nakadaj si na niektre cele zwizane z bezpieczestwem spoecznym i religijnym. Std cele formuowane w sektorze bezpieczestwa kulturowego powinny by spjne z tymi drugimi. Strategia bezpieczestwa religijnego to strategia wiadomoci spoecznej obejmujca wiar, genez, struktur i cel istnienia czowieka, ludzkoci i wiata, tj. doktryn religijn. Rodzi si pytanie: dlaczego religia i wszystko to, co z ni si wie, musi by chronione w oglnym systemie bezpieczestwa wewntrznego pastwa? Wynika to z Konstytucji RP z 1997 r. Art. 25, ktry stanowi: Wadze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowuj bezstronno w sprawach przekona religijnych, wiatopogldowych i filozoficznych, zapewniajc swobod ich wyraania w yciu publicznym. Ponadto, bardzo wanym dokumentem dziejowym jest Konkordat midzy Stolic Apostolsk a Rzeczpospolit Polsk podpisany 28 lipca 1993 roku. Sam fakt podpisania Konkordatu byo wydarzeniem doniosym w skali pastwowej i midzynarodowej36. Natomiast Art. 4., pkt 2. zawiera istotn tre z punktu widzenia prawnego, a majc cisy zwizek z bezpieczestwem, ktry stanowi: Rzeczpospolita Polska uznaje rwnie osobowo prawn wszystkich instytucji kocielnych terytorialnych i personalnych, ktre uzyskay tak osobowo na podstawie przepisw prawa kanonicznego. Wadza kocielna dokonuje stosownego powiadomienia w tej sprawie kompetentnych organw pastwowych37. Kolejnym powodem, dla ktrego bezpieczestwo religijne stanowi istotny wymiar bezpieczestwa wewntrznego, w moim przekonaniu, jest rola Kocioa katolickiego w zakresie podmiotowym i przedmiotowym. Przyrodzona i niezbywalna godno czowieka stanowi rdo wszelkiej wolnoci praw czowieka i obywatela, a zatem podlega ochronie w kadym wymiarze na terytorium pastwa polskiego. W wietle Konkordatu, Prawa Karnego i Prawa Cywilnego, w ramach dbr kultury i dziedzictwa narodowego, ochronie podlegaj: jednostki
36) J. Krukowski, Nowy Konkordat a prawo polskie, Civitas Christiana, Warszawa 1994, s.97. 37) Tame, s. 99.

57

organizacyjne kociow wyznaniowych, zabytki, muzea, archiwa, biblioteki, cmentarze i inne obiekty sakralne. Ochronie podlegaj take takie wartoci, jak: wolno sumienia i wyznania, uczucia religijne, dobra osobiste i ycie ludzkie. Za bezpieczestwo religijne odpowiadaj nie tylko organa publiczne do tego powoane, lecz wszyscy obywatele pastwa na zasadzie partycypacji. W podsumowaniu treci rozdziau polistrategii bezpieczestwa narodowego naleaoby uwypukli kilka znaczcych kwestii w formie konkluzji. Po pierwsze kada dziedzina (obszar) bezpieczestwa ma swoje cele realizacji uwzgldniajce polityk pastwa w tym zakresie, tj. strategi wykonawcz (metody i rodki dochodzenia do celu). Po drugie pomidzy niektrymi, gwnymi celami polistrategii mog zachodzi okrelone wspzalenoci, najczciej w przypadku wystpienia jednoczesnego zagroenia w kilku obszarach, np. politycznym i spoecznym lub politycznym i militarnym. Po trzecie rodki bezpieczestwa, jako narzdzia realizacji celw gwnych i porednich, musz by zawsze dobierane do konkretnej, przewidywalnej sytuacji na podstawie rzetelnie wykonanej prognozy. Po czwarte szerokiego spektrum metod i instrumentw dziaania wymaga bdzie realizacja wanego celu, jakim jest aktywne uczestniczenie w rnych obszarach w ramach Sojuszu NATO i UE, a take w organizacjach o charakterze integracyjnym lub regionalnym. Po pite w bezpieczestwie narodowym naley w kadym momencie uwzgldnia takie instrumenty o charakterze konwencjonalnym, ktre bd skuteczne w zawieraniu wszelkich umw midzynarodowych dwustronnych i wielostronnych.

3.3 Strategia w polityce bezpieczestwa


Ju daem odpowied na wiele pyta co do polityki i strategii bezpieczestwa stawianych na pocztku ksiki i na wstpie kadego rozdziau. Uwaam, e niektre partie materiau wyranie oddzielaj pojcie polityki od terminu strategii. Czytelnik znalaz odpowied na pytanie, co jest pierwotne a co wtrne, ale jeszcze nie znalaz odpowiedzi na pytanie: jak rol odgrywa strategia w polityce bezpieczestwa w rnych dziedzinach? Moe na pocztek postawmy inaczej pytanie: czy polityka moe funkcjonowa bez strategii bezpieczestwa? Odpowied na tak postawione pytanie moe nam uatwi formuowanie odpowiedzi na pytania pozostae. Na ostatnie pytanie odpowied moe by prosta i jednoznaczna, tj. polityka bez strategii lub polistrategii istnie moe, stawiane cele mog by dalekosine, tylko nie bd zrealizowane. Przyczyna takiego stanu
58

rzeczy ley gwnie w strategii, tj. w metodach i sposobach oraz narzdziach wykonania. Inaczej, upraszczajc odpowied, moemy powiedzie, e strategia jest narzdziem polityki. A jeli tak, to wedug autora definicja strategii moe przyj nastpujc posta: Strategia bezpieczestwa to sposoby tworzenia i stosowania skutecznych systemw reagowania na wszelkie zagroenia dla osignicia dugofalowych celw. A teraz odpowiadajc na pytanie: jakie miejsce zajmuje strategia w polityce, moemy powiedzie, e zajmuje ona miejsce znaczce, zasadnicze. W normalnym funkcjonowaniu systemu bezpieczestwa narodowego bd midzynarodowego polityka okrela dugofalowe cele w danym obszarze (dziedzinie), za strategia wyznacza konkretne sposoby i metody oraz rodki ich realizacji. Ot relacje te s szczeglnie bliskie w sferze projektujcej, czyli w warstwie celw. Polega to na tym, e cele polistrategii, ktra powinna by narzdziem realizacji oglnej polityki pastwa w sprawach bezpieczestwa narodowego, w znacznej mierze powinny by wyrazem tych celw polityki pastwowej, ktre odnosz si do zewntrznej aktywnoci pastwa. Wanie dlatego istnieje potrzeba zapewnienia skoordynowanego wpywu najwaniejszych organw pastwa na dziaanie strategii, ktre odpowiadaj za bezpieczestwo w odpowiedzi na wspczesne zagroenia. Wszystko to przemawia za potrzeb prowadzenia coraz gbszych analiz badawczych, ktre bd bray pod uwag zjawisko czenia polityki ze strategi i strategii z polityk w obszarze bezpieczestwa narodowego, regionalnego i globalnego.

59

Rozdzia 4

KONCEPCJA STRATEGICZNA BEZPIECZESTWA I OBRONY NATO

Dugo oczekiwana strategia bezpieczestwa i obrony Sojuszu NATO zostaa uchwalona przez jego przywdcw czonkw 28 pastw na walnym zgromadzeniu w Lizbonie 19 listopada 2010 roku. Pomimo e przyjta forma koncepcji w aspekcie etymologicznym niezupenie oddaje rang tego dokumentu, to jednak jej tre merytoryczna ma kolosalne znaczenie dla dalszego istnienia NATO w nowej sytuacji zagroenia globalnego. Po dokadnym zapoznaniu si z koncepcj strategiczn bezpieczestwa i obrony NATO, postanowiem zamieci j w tym rozdziale jako przykad do teoretycznej czci strategii bezpieczestwa. Zastanawiaem si tylko czy studentom o kierunku bezpieczestwo przedstawi tre w caoci, czy tylko jej gwne czci (tezy). Ostatecznie zdecydowaem si tre koncepcji zamieci w caoci, bowiem kade zdanie zawiera istotn myl i pominicie nawet kilku z nich mogoby wywoa niezrozumienie niektrych partii materiau. Dlatego te postaram si przedstawi koncepcj strategii NATO w caoci bez adnych zmian.

4.1 Wprowadzenie
My, przywdcy rzdw pastw czonkw NATO, jestemy przekonani, e NATO bdzie nadal odgrywa wyjtkow i kluczow rol w naszej wsplnej strategii obronnoci i bezpieczestwa. Ta koncepcja strategiczna ukierunkowuje nowy etap ewolucji Sojuszu z tym, e utrzymujc sw efektywno w zmieniajcym si wiecie wobec wspczesnych zagroe i opierajc si na odnowionym potencjale i wspdziaaniu z nowymi partnerami, zakada: - Utrwalenie wizi, pomidzy naszymi narodami, aby broni si przed atakiem, a w tym przed nowymi zagroeniami dla bezpieczestwa obywateli; - Zobowizuje ona czonkw Sojuszu do zapobiegania powstawaniu kryzysw, konfliktw, uzyskiwania stabilizacji sytuacji po zakoczeniu konfliktu, w tym poprzez blisz wspprac z naszymi midzynarodowymi partnerami, a przede wszystkim czonkami ONZ i UE; - Oferuje ona naszym partnerom na caym wiecie moliwoci wikszego zaangaowania politycznego z Sojuszem, a take znaczn rol w ksztatowaniu przez NATO operacji, w ktrych uczestnicz; - Zobowizuje NATO do utworzenia warunkw dla wiata bez broni jdrowej, lecz potwierdza, e tak dugo, jak istnieje bro jdrowa na wiecie, NATO pozostanie jdrow si sojuszu; - Utrzymuje zobowizanie, aby drzwi do NATO byy otwarte dla wszystkich europejskich demokracji, ktre speniaj standardy czonkostwa, gdy przyczynia si to do rozszerzenia naszych celw caej Europy wolnej i w pokoju; - Zobowizuje ona do permanentnej reformy NATO w celu wykreowania bardziej wydajnej, skutecznej i elastycznej formy Sojuszu, aby nasz podatnik
63

jak najbardziej by bezpieczny wobec potencjalnych zagroe. Obywatele naszych pastw opieraj si na Sojuszu NATO w celu gwarantowania bezpieczestwa poprzez wdroenia solidarnych si zbrojnych tam, gdzie jest to konieczne dla wsplnego bezpieczestwa z naszymi partnerami w wiecie. Podczas gdy wiat si zmienia, istota misji NATO pozostaje taka sama, tj. Sojusz jest gwarantem spoecznej wolnoci, pokoju, bezpieczestwa i wsplnych wartoci.

4.2 Podstawowe zadania i zasady


1. Podstawowym i niezmiennym celem NATO jest obrona i ochrona wolnoci oraz bezpieczestwa wszystkich czonkw za pomoc rodkw politycznych i wojskowych. Obecnie Sojusz NATO pozostaje podstawowym rdem stabilnoci w nieprzewidywalnym wiecie. 2. Pastwa czonkowie NATO tworz unikaln wsplnot wartoci, poniewa zobowizay si do zasad wolnoci osobistej, demokracji, praw czowieka i rzdw prawa. Sojusz jest mocno zaangaowany w cele i zasady Karty Narodw Zjednoczonych i Traktatu Waszyngtoskiego, ktry potwierdza gwn odpowiedzialno Rady Bezpieczestwa za utrzymanie midzynarodowego pokoju i bezpieczestwa. 3. Polityczne i wojskowe wizi pomidzy Europ i Ameryk Pnocn zostay wykute w NATO od czasu zawarcia Sojuszu aliantw w 1949 roku; wizi transatlantyckie jak zawsze pozostaj silne w celu zachowania pokoju euroatlantyckiego i bezpieczestwa. Bezpieczestwo czonkw NATO po obu stronach Atlantyku jest niepodzielne. Bdziemy broni razem, na zasadzie solidarnoci, wsplnego celu i sprawiedliwego podziau obcie. 4. Nowoczesne rodowiska bezpieczestwa zawieraj szeroki zestaw zmieniajcych si wyzwa dla bezpieczestwa terytorium NATO i populacji. W celu zapewnienia ich bezpieczestwa Sojusz musi by i bdzie w dalszym cigu skutecznie wypenia trzy zasadnicze zadania, co przyczyni si do obrony czonkw sojuszu, zawsze zgodnie z prawem midzynarodowym: Zbiorowej obrony. Czonkowie NATO zawsze pomagaj sobie nawzajem przed atakiem, zgodnie z Art. 5. Traktatu Waszyngtoskiego. Zobowizanie to pozostaje w mocy i jest wice. NATO bdzie dziaa odstraszaniem i obron przed grob agresji, a przeciw pojawiajcym si wyzwaniom bezpieczestwa tam, gdzie gro one podstawom bezpieczestwa poszczeglnych czonkw Sojuszu i Sojuszu jako caoci. Zarzdzanie kryzysowe. NATO ma unikalny i bogaty zestaw zdolnoci politycznych i wojskowych do opanowania penego spektrum kryzysw przed, podczas i po zakoczeniu konfliktu. NATO bdzie aktywnie stosowa odpowiednie poczenia tych narzdzi politycznych i wojskowych w zakresie zarzdzania rozwijajcymi si kryzysami, ktre mog wpywa
64

na bezpieczestwo Sojuszu, jeszcze przed przeistoczeniem si w konflikt, aby powstrzyma trwajce konflikty, w ktrych istnieje zagroenie dla bezpieczestwa Sojuszu. Dziaania te maj na celu umocnienie stabilnoci po zakoczeniu konfliktu i zapewnienie bezpieczestwa euroatlantyckiego. Bezpieczestwo na zasadzie kooperatywnoci. Sojusz wpywa politycznie na bezpieczestwo poza swoimi granicami. Sojusz aktywnie zaangauje si w celu wzmocnienia bezpieczestwa midzynarodowego poprzez partnerstwo z odpowiednimi pastwami i innymi organizacjami midzynarodowymi, przyczyniajc si aktywnie do kontroli zbroje, ograniczenia proliferacji i rozbrojenia otwierajc drzwi do czonkostwa w Sojuszu dla wszystkich europejskich demokracji, ktre speniaj standardy udziau w NATO. 5. NATO pozostaje unikalne i niezbdne jako transatlantyckie forum konsultacji we wszystkich sprawach dotyczcych integralnoci terytorialnej, niezalenoci politycznej i bezpieczestwa jego czonkw, jak okrelono w Art. 4. Traktatu Waszyngtoskiego. Kada sprawa bezpieczestwa interesw Sojusznika moe by wniesiona do tabeli NATO w celu wymiany informacji, wymiany pogldw i w stosownych przypadkach, wypracowania wsplnego podejcia. 6. W realizacji penego zakresu misji NATO czonkowie Sojuszu bd angaowa si w cigy proces reform, modernizacji i transformacji najbardziej skutecznie i efektywnie jak to moliwe.

4.3 Warunki bezpieczestwa


7. Dzi w obszarze euroatlantyckim panuje niski poziom zagroenia konwencjonalnym atakiem na terytorium NATO. Jest to historyczny sukces dla polityki zdecydowana obrona, integracja europejska i partnerstwo, ktrymi kierowao si NATO na przestrzeni ponad p wieku. 8. Jednak tradycyjnego zagroenia nie mona lekceway. W wielu regionach i krajach na caym wiecie jestemy wiadkami nabycia znacznych, nowoczesnych zdolnoci wojskowych z konsekwencjami dla stabilnoci midzynarodowej i bezpieczestwa euroatlantyckiego, ktre s trudne do przewidzenia. Postpuje rozprzestrzenianie rakiet balistycznych, co stanowi realne i rosnce zagroenie gwnie dla obszaru euroatlantyckiego. 9. Bro jdrowa i inne bronie masowego raenia i rodki jej przenoszenia zagraaj nieobliczalnie globalnej stabilnoci i dobrobytowi. W nastpnym dziesicioleciu proliferacje bd bardziej dotkliwe w niektrych bardziej niestabilnych regionach wiata. 10. Terroryzm stanowi bezporednie zagroenie dla bezpieczestwa obywateli pastw NATO, a take midzynarodowej stabilnoci i dobrobytu w szerszym kontekcie. Grupy ekstremistw nadal rozszerzaj obszary dziaa w rejonach o strategicznym znaczeniu dla Sojuszu. Nowoczesne
65

technologie zwikszaj zagroenia i potencjalne skutki atakw terrorystycznych, w szczeglnoci wwczas, gdy zamachowcy bd w posiadaniu broni jdrowej, chemicznej, biologicznej i radiologicznej. 11. Niestabilno lub konflikty poza granicami NATO mog zagraa bezporednio bezpieczestwu Sojuszu, w tym poprzez propagowanie ekstremizmu, terroryzmu i midzynarodowej nielegalnej dziaalnoci, takiej jak: handel broni, narkotykami, ywym towarem. 12. Cyberataki staj si coraz czstsze, bardziej zorganizowane i nader kosztowne. Mog powodowa w administracji rzdowej, w gospodarce, w przedsibiorstwach, w transporcie i zaopatrzeniu oraz innych sieciach takie szkody, ktre mog osign prg destabilizacji w caym obszarze euroatlantyckiego bezpieczestwa. Zagraniczne siy zbrojne, suby wywiadu, zorganizowane grupy przestpcze, terroryci, grupy ekstremistyczne mog by rdem atakw. 13. Wszystkie kraje w coraz wikszym stopniu, w wanych obiektach komunikacyjnych, transporcie, na drogach tranzytowych, od ktrych zaley handel midzynarodowy, obiekty energetyczne, s zagroone. Wymagaj one wikszego, midzynarodowego wysiku w celu zapewnienia odpornoci na atak lub zakcenia. Niektre kraje NATO bd bardziej zalene od zagranicznych dostawcw energii. Wiksza cz wiatowej konsumpcji energii jest coraz bardziej naraona na zakcenia. 14. Wiele znaczcych trendw zwizanych z technologi w tym rozwojem broni laserowej, walki elektronicznej i technologii, ktre utrudniaj dostp do kosmosu, mog mie powane globalne skutki w planowaniu operacji NATO. 15. Najwaniejsze ograniczenia rodowiskowe, w tym zagroenia dla zdrowia, zmiany klimatyczne, niedobr wody i zwikszenie zapotrzebowania na energi, bd w dalszym cigu ksztatowa przyszo rodowiska bezpieczestwa w dziedzinach dotyczcych potencjau NATO, aby znaczco wpywa na planowanie i wykonywane operacje.

4.4 Obrona i odstraszanie


16. Najwiksz odpowiedzialno Sojuszu stanowi ochrona i obrona naszego terytorium oraz naszej ludnoci na wypadek ataku, jak okrelono w Art. 5. Traktatu Waszyngtoskiego. Sojusz nie uwaa okrelonego kraju za swego przeciwnika. Jednak nikt nie powinien wtpi w decyzje NATO, jeli bezpieczestwo kadego z jego czonkw miaoby by zagroone. 17. Odstraszanie, w oparciu o odpowiednie poczenie moliwoci jdrowej i konwencjonalnej, pozostaje kluczowym elementem naszej strategii. Okolicznoci, w ktrych uycie broni jdrowej bdzie musiao by brane pod uwag, s bardzo niewielkie. Tak dugo, jak istnieje bro jdrowa, NATO pozostanie jdrowym sojuszem.
66

18. Najwysz gwarancj bezpieczestwa sojusznikw s zasoby militarne wiadczone przez strategiczne siy Sojuszu, zwaszcza Stany Zjednoczone, niezalene siy jdrowe Wielkiej Brytanii i Francji, ktre maj zadanie odstraszania, przyczyniaj si do oglnego odstraszania i bezpieczestwa czonkw NATO. 19. Zapewniamy, e NATO ma pene spektrum moliwoci niezbdne do odstraszania i obrony na wypadek zagroenia dla bezpieczestwa naszych mieszkacw. Dlatego te bdziemy: - utrzymywa odpowiedni potencja si jdrowych i konwencjonalnych; - utrzymywa zdolnoci do jednoczesnych duych wsplnych zada i kilku mniejszych operacji w celu zbiorowej obrony i reagowania kryzysowego, w tym na strategicznych odlegociach; - rozwija i utrzymywa solidny mobilny potencja si konwencjonalnych do prowadzenia dziaa wynikajcych z Art. 5. i ekspedycyjnych Sojuszu, w tym Si Odpowiedzi NATO; - umoliwia prowadzenie niezbdnych szkole, wicze, planowania i wymiany informacji dla zapewnienia naszej obrony przed penym spektrum tradycyjnych i nowych wyzwa w dziedzinie bezpieczestwa i zapewnienia odpowiedniego bezpieczestwa widocznego dla wszystkich sojusznikw; - zapewnia jak najlepszy udzia aliantw we wsplnym planowaniu jdrowym w czasie pokoju w oparciu o siy jdrowe, a take w dowodzeniu i kontroli oraz konsultacji; - rozwija zdolno do obrony naszych spoeczestw i terytoriw przed atakiem rakiet balistycznych, gwnego komponentu naszej wsplnej obrony, ktra przyczynia si do niepodzielnego bezpieczestwa Sojuszu. Bdziemy aktywnie dy do wsppracy w zakresie obrony antyrakietowej z Rosj i innymi partnerami euroatlantyckimi; - rozwija zdolnoci NATO do obrony przed zagroeniami chemicznymi, biologicznymi, radiologicznymi i jdrowymi broni masowego raenia; - dalej rozwija nasz zdolno do zapobiegania, wykrywania i obrony przed cyberatakami, w tym podczas planowania dziaa NATO celem wzmocnienia i koordynacji krajowych cyberzdolnoci obronnych, poprzez poczenie wszystkich organw Sojuszu pod scentralizowan ochron i lepsz integracj wiadomoci cyber NATO, ostrzeganie i reagowanie razem z pastwami czonkami NATO; - wzmacnia zdolnoci w zakresie wykrywania i obrony przed terroryzmem midzynarodowym, w tym poprzez zwikszenie analizy zagroe, wicej konsultacji z naszymi partnerami i rozwj odpowiednich zdolnoci wojskowych, w tym pomocy w szkoleniu lokalnych si do walki z terroryzmem; - rozwija zdolnoci bezpieczestwa energetycznego, w tym ochrony krytycznej infrastruktury energetycznej i obszarw tranzytu oraz wsppracy z partnerami spord Aliantw a take konsultacji na podstawie ocen strategicznych i planowania awaryjnego;
67

- zapewnia, e Sojusz Pnocnoatlantycki jest liderem w ocenie wpywu na bezpieczestwo nowych technologii i planowania wojskowego wobec potencjalnych zagroe; - utrzymywa niezbdny poziom wydatkw na obron tak, aby siy zbrojne byy wystarczajcym potencjaem NATO; - przedua dokonywanie ocen NATO w zakresie odstraszania i obrony przed penym spektrum zagroe wobec Sojuszu, z uwzgldnieniem nowych faktw w zmieniajcym si midzynarodowym rodowisku bezpieczestwa.

4.5 Bezpieczestwo w zarzdzaniu kryzysowym


20. Kryzysy i konflikty poza granicami NATO mog stanowi bezporednie zagroenie dla bezpieczestwa terytorium Sojuszu i jego populacji. NATO bdzie zatem angaowa si, w miar moliwoci i koniecznoci, aby zapobiega kryzysom, zarzdza kryzysami, stabilizowa sytuacje po zakoczeniu konfliktu i wspiera odbudow. 21. Wnioski wycignite z operacji NATO, w szczeglnoci w Afganistanie i na Bakanach Zachodnich, wiadcz o tym, e kompleksowe polityczne, cywilne i wojskowe podejcie jest konieczne w zarzdzaniu kryzysowym. Sojusz aktywnie angauje si z innymi podmiotami midzynarodowymi przed, podczas i po kryzysach, aby zachci do dziaa w terenie w celu zwikszenia spjnoci i skutecznoci wysikw midzynarodowych. 22. Najlepszym sposobem rozwizywania konfliktw jest ich zapobieganie. NATO bdzie stale monitorowa i analizowa otoczenie midzynarodowe, przewidywa moliwoci powstawania kryzysw i gdzie bdzie konieczne podejmowa dziaania w celu skutecznego zapobiegania. 23. Jeeli okae si nieskuteczne zapobieganie konfliktom, NATO bdzie przygotowane do zarzdzania w toku dziaa wojennych. NATO ma unikalne zdolnoci w zakresie zarzdzania konfliktami, w tym niezrwnan zdolno do wdroenia i utrzymania solidnych si zbrojnych w tej dziedzinie. Sojusznicze operacje wykazay niezbdny wkad w rozwizywanie konfliktw midzynarodowych i NATO nadal jest gotowe to czyni. 24. Nawet wtedy, kiedy nastpi zakoczenie konfliktu, spoeczno midzynarodowa musi zapewnia wsparcie, aby tworzy warunki dla dugotrwaej stabilizacji. NATO bdzie przygotowane do stabilizowania i odbudowy, w cisej wsppracy i konsultacji, w miar moliwoci, z innymi odpowiednimi midzynarodowymi podmiotami. 25. Aby dziaania w zarzdzaniu kryzysowym byy skuteczne, naley: - wzmocni wspprac wywiadowcz w ramach NATO, aby lepiej przewidywa co do czasu wystpienia kryzysu i jak lepiej mu zapobiega; - dalej rozwija nauk i zdolnoci wojskowych do dziaa ekspedycyj68

nych, w tym przeciwko powstacom w celu stabilizacji i odbudowy; - stanowi waciwe zdolnoci do zarzdzania kryzysem przez relacje z partnerami cywilnymi w oparciu o wnioski wycignite z operacji prowadzonych przez NATO. Ta zdolno moe by rwnie wykorzystywana do planu zaangaowania i koordynacji dziaania cywilnego a do zaistnienia sprzyjajcych warunkw na transfer tych obowizkw i zada do innych podmiotw; - wzmocni zintegrowane planowanie cywilno-wojskowe w caym zakresie potencjalnych kryzysw; - rozwija zdolnoci si lokalnych w strefach kryzysu tak, aby wadze lokalne byy w stanie tak szybko, jak to moliwe, utrzymywa bezpieczestwo bez pomocy midzynarodowej; - identyfikowa i szkoli specjalistw cywilnych w pastwach czonkowskich, udostpnia do szybkiego wdraania przez aliantw na wybrane misje, by w stanie zapewni wspprac wojskowych z cywilnymi specjalistami krajw partnerskich i instytucjami; - rozszerza i intensyfikowa konsultacje polityczne wrd sojusznikw i partnerw, zarwno regularnych, jak i w kontaktach we wszystkich stadiach kryzysu przed, w trakcie i po.

4.6 Wspieranie midzynarodowego poprzez wspprac

bezpieczestwa

26. NATO dy do swojego bezpieczestwa na najniszym poziomie si. Kontrola zbroje, rozbrojenie i ograniczanie proliferacji przyczyni si do pokoju, bezpieczestwa, stabilnoci, a take powinny zapewni nieumniejszony poziom bezpieczestwa dla wszystkich czonkw Sojuszu. Bdziemy kontynuowa swj udzia we wzmacnianiu kontroli zbroje i rozbrojenia w zakresie zarwno broni konwencjonalnej i broni masowego raenia, jak rwnie w promowaniu nierozprzestrzeniania tej broni: - Jestemy zdecydowani dy do bezpieczniejszego wiata dla wszystkich i do utworzenia warunkw dla wiata bez broni jdrowej, zgodnie z celami o nierozprzestrzenianiu broni jdrowej w sposb, ktry promuje stabilno midzynarodow i opiera si na zasadzie niezmiennego bezpieczestwa dla wszystkich; - Wraz ze zmianami w rodowisku bezpieczestwa od koca zimnej wojny musimy znacznie zmniejszy ilo broni jdrowej stacjonujcej w Europie i nasze uzalenienie od broni jdrowej w strategii NATO. Bdziemy tworzy warunki do dalszej redukcji tej broni w przyszoci; - W przyszym zmniejszaniu naszym celem powinno by poszukiwanie rosyjskiego porozumienia dla zwikszenia przejrzystoci co do broni jdrowej w Europie i do przenoszenia tej broni z terytorium NATO;
69

Wszelkie dalsze kroki, ktre naley wzi pod uwag, dotycz rnic, jakie wynikaj z rosyjskich zapasw broni jdrowej bliskiego zasigu; - Jestemy zobowizani do kontroli broni konwencjonalnej, ktra stanowi o przewidywalnoci, przejrzystoci rodkw do utrzymania zbroje na najniszym moliwym poziomie dla utrzymania stabilnoci. Bdziemy dziaa na rzecz wzmacniania systemu kontroli zbroje konwencjonalnych w Europie na podstawie wzajemnoci, przejrzystoci i zgody pastwa-gospodarza; - Bdziemy poszukiwa sposobw dla naszych politycznych rodkw i zdolnoci wojskowych w celu wspierania midzynarodowych wysikw w walce z proliferacj; - Krajowe decyzje w sprawie kontroli zbroje i rozbrojenia mog mie wpyw na bezpieczestwo wszystkich czonkw Sojuszu. Jestemy zaangaowani w utrzymanie i rozwj tych dziaa, w miar potrzeby, odpowiednie konsultacje wrd sojusznikw w tych kwestiach. 27. Rozszerzenie NATO znacznie przyczynio si do bezpieczestwa sojusznikw, do perspektyw dalszego rozszerzenia ducha wsppracy i zaawansowanych stabilnoci w Europie w szerszym kontekcie. Naszym celem, w wolnej Europie, jest dzielenie si wsplnymi wartociami, integracja wszystkich pastw europejskich, ktre tego zapragn, w strukturach euroatlantyckich. Drzwi wejcia do NATO pozostaj otwarte dla wszystkich europejskich demokracji, ktre podzielaj wartoci naszego Sojuszu, ktre s zdolne do podejmowania obowizkw i zobowiza wynikajcych z czonkostwa i ktrych czenie moe przyczyni si do wsplnego bezpieczestwa i stabilnoci. 28. Promocja bezpieczestwa euroatlantyckiego najlepiej realizuje si poprzez szerok sie relacji partnerskich z pastwami i organizacjami na caym wiecie. Partnerstwa te wnosz konkretny i cenny wkad do sukcesu podstawowych zada NATO. 29. Dialog i wsppraca z partnerami moe mie konkretne znaczenie w tworzeniu bezpieczestwa midzynarodowego w obronie wartoci, na ktrych opiera si Sojusz i przygotowanie czonkw do wstpienia do NATO. Relacje te bd oparte na wzajemnoci, korzyci i poszanowaniu. 30. Wzmocnimy nasze partnerstwo poprzez elastyczne formy takie, ktre przynosz korzyci NATO i partnerom w caej Unii i poza ramy istniejcego Sojuszu: - Jestemy przygotowani na rozwj dialogu politycznego i praktycznej wsppracy ze wszystkimi narodami i odpowiednimi organizacjami na caym wiecie, ktre podzielaj nasze zainteresowania w stosunkach midzynarodowych; - Bdziemy otwarci na konsultacje z kadym krajem partnerskim w kwestiach bezpieczestwa i tematw wsplnego zainteresowania;
70

- Damy naszym partnerom, w operacyjnych strukturach, rol ksztatowania strategii i decyzji w sprawie misji NATO, do ktrego si one przyczyniaj; - Bdziemy nadal rozwija wspprac z istniejcymi partnerami przy zachowaniu ich specyfiki. 31. Wsppraca pomidzy NATO i ONZ nadal w znacznym stopniu moe przyczyni si do bezpieczestwa w operacjach na caym wiecie. Sojusz ma na celu pogbianie dialogu politycznego i praktycznej wsppracy z ONZ, jak okrelono w deklaracji NATO ONZ podpisanej w 2008 r., w tym poprzez: - wzmocnienie wsppracy midzy dwiema instytucjami; - regularne konsultacje polityczne; - cis praktyczn wspprac organizacji w zarzdzaniu kryzysami. 32. Aktywna i skuteczna Unia Europejska przyczynia si do oglnego bezpieczestwa euroatlantyckiego. Dlatego te Unia Europejska jest wyjtkowym i niezbdnym partnerem NATO. Obie organizacje i wikszo czonkw obu organizacji maj wsplne wartoci. NATO uznaje znaczenie silniejszego i bardziej zdolnego do obrony europejskiej. Witamy z zadowoleniem wejcie w ycie Traktatu Lizboskiego, ktry stanowi ramy dla wzmocnienia zdolnoci UE do wsplnych wyzwa i bezpieczestwa. Sojusznicy spoza UE w znaczcy sposb przyczyniaj si do tych wysikw. Strategiczne partnerstwo pomidzy NATO i UE, ich pene zaangaowanie w te dziaania s niezbdne. NATO i UE mog i powinny si uzupenia i wzmacnia rol pokoju i bezpieczestwa. Jestemy zdeterminowani, aby nasz wkad w tworzenie sprzyjajcych okolicznoci by skuteczniejszy poprzez: - wznowienie strategicznego partnerstwa z UE, w duchu penej wzajemnej otwartoci, przejrzystoci, komplementarnoci i poszanowania autonomii, a take integralnoci instytucjonalnej obu organizacji; - wzmocnienie naszej praktycznej wsppracy w operacjach w caym spektrum kryzysowego skoordynowanego planowania do wzajemnego wsparcia w tej dziedzinie; - poszerzanie konsultacji politycznej w celu wczenia we wszystkie sprawy partnerw bdcych przedmiotem wsplnego zainteresowania, w celu oceny dziaa i perspektyw; - poszerzanie w rozwoju zdolnoci, aby zminimalizowa koszty przy maksymalizacji skutecznoci. 33. Wsppraca NATO-Rosja ma strategiczne znaczenie, poniewa przyczynia si ona do tworzenia wsplnej przestrzeni pokoju, stabilnoci i bezpieczestwa. NATO nie stanowi zagroenia dla Rosji. Wrcz przeciwnie, chcemy zobaczy prawdziwe strategiczne partnerstwo pomidzy NATO a Rosj, podejmowa dziaania w oczekiwaniu na wzajemno ze strony Rosji.
71

34. Stosunki NATO Rosja opieraj si na celach, zasadach, zobowizaniach NATO-Rosja, na Ustawie i Deklaracji Rzymskiej, w szczeglnoci w zakresie przestrzegania zasad demokracji i suwerennoci oraz niepodlegoci i integralnoci terytorialnej wszystkich pastw w obszarze euroatlantyckim. Bez wzgldu na rnice w poszczeglnych kwestiach, jestemy przekonani, e bezpieczestwo NATO i Rosji jest ze sob powizane oraz e silne i konstruktywne partnerstwo, oparte na wzajemnym zaufaniu, przejrzystoci i przewidywalnoci, moe najlepiej suy naszemu bezpieczestwu. Jestemy zdeterminowani, aby: - wzmacnia polityczne konsultacje i praktyczn wspprac z Rosj w obszarach wsplnych interesw, w tym obrony przeciwrakietowej, zwalczania terroryzmu, narkomanii, piractwa i promowania szerszego bezpieczestwa midzynarodowego; - w peni wykorzysta potencja Rady NATO-Rosja na rzecz dialogu i wsplnych dziaa z Rosj. 35. Partnerstwo Euroatlantyckie, Rada i Partnerstwo dla Pokoju s to kluczowe instytucje dla naszej wizji w caej Europie, wolnej i w pokoju. Jestemy mocno zaangaowani na rzecz rozwoju przyjaznych stosunkw i wsppracy ze wszystkimi krajami basenu Morza rdziemnego, zamierzamy dalej rozwija dialog rdziemnomorski w najbliszych latach. Przywizujemy du wag do pokoju i stabilizacji w regionie Zatoki Perskiej. Zamierzamy wzmocni nasz wspprac ze Stambulsk Inicjatyw Wsppracy. Bdziemy dy do: - zwikszania konsultacji i praktycznej wsppracy wojskowej z naszymi partnerami w Europejskiej Radzie Partnerstwa; - kontynuacji i rozwoju partnerstwa z Ukrain i Gruzj w NATO-Ukraina i NATO-Gruzja, na podstawie decyzji NATO na szczycie w Bukareszcie 2008 r., z uwzgldnieniem euroatlantyckich aspiracji lub orientacji kadego z krajw; - uatwienia integracji euroatlantyckiej Bakanw Zachodnich, w celu zapewnienia trwaego pokoju i stabilizacji opartych na wartociach demokratycznych, wsppracy regionalnej i stosunkach dobrossiedzkich; - zacienienia wsppracy z czonkami Dialogu rdziemnomorskiego oraz otworzenie si na wczanie do Dialogu innych krajw regionu; - coraz gbszej wsppracy z naszymi partnerami bezpieczestwa w Zatoce Perskiej, nadal jestemy gotowi na przyjcie nowych partnerw w Stambulskiej Inicjatywie Wsppracy. 36. Jest czym unikalnym w historii NATO, e siy zbrojne mogy dziaa wsplnie w kadym rodowisku, e mog kontrolowa operacje w dowolnym miejscu poprzez zintegrowan struktur dowodzenia wojskowego i maj do dyspozycji podstawowe funkcje, gdy niewielu czonkw sta na samodzielno.
72

37. NATO musi mie wystarczajce rodki finansowe, wojskowe i osobowe do wypenia jego misji, ktra stanowi istot bezpieczestwa Sojuszu. Te rodki musz by jednak stosowane w sposb racjonalny. Bdziemy dy do: - maksymalizacji rozmieszczenia naszych si i ich zdolnoci do podtrzymania dziaalnoci w zakresie koncentracji wysikw przedsibiorstw, aby wypenia cele uytecznoci Sojuszu; - zapewnienia maksymalnej spjnoci w planowaniu obronnym, w celu zmniejszenia zbdnego powielania i koncentracji na rozwoju potencjau zgodnie z nowoczesnymi wymogami; - tworzenia i wykorzystania wsplnych moliwoci ze wzgldu na opacalno i przejaw solidarnoci; - zachowania i wzmocnienia wsplnych moliwoci, norm, struktur i rodkw, ktre nas cz; - angaowania si w cigym procesie reform, w celu usprawnienia struktury, metody pracy i poprawienia efektywnoci. 38. My, przywdcy polityczni NATO, jestemy zdecydowani kontynuowa odnowienie naszego Sojuszu tak, aby spenia swoje zadanie w podejmowaniu wyzwa w obszarze bezpieczestwa 21. wieku. Jestemy zdeterminowani, aby zachowa skuteczno NATO jako najbardziej udanego Sojuszu polityczno-wojskowego w wiecie. Nasz Sojusz stanowi rdo nadziei, gdy opiera si na wsplnych wartociach wolnoci osobistej, demokracji, prawach czowieka i rzdach prawa. Podstawowym i niezmiennym celem jest obrona wolnoci i bezpieczestwa czonkw NATO. Te wartoci i cele s uniwersalne i wieczyste, a my jestemy zdecydowani, aby broni je przez solidarno, si i determinacj. Ta koncepcja strategiczna Sojuszu NATO, przyjta przez jego przywdcw politycznych w dniu 19 listopada 2010 roku, jest dokumentem obowizujcym dla wszystkich pastw-czonkw Sojuszu. Zawiera ona podstawowe, yciowe rozwizania dotyczce bezpieczestwa i obrony, gwnie w regionie europejskim wobec wyzwa i zagroe XXI wieku. Poszczeglne jej rozdziay charakteryzuj nie tylko stan obecnego bezpieczestwa pastw czonkw NATO, lecz przedstawiaj wizj Sojuszu w dalekiej przyszoci, w aspekcie geopolitycznym i strategicznym w caym obszarze globalnym. Jeli, przy sprzyjajcych okolicznociach, bd urzeczywistnione przyjte w tej strategii zaoenia, mona mie nadziej, e utrzymanie pokoju jest realne. U wielu profesjonalistw bezpieczestwa midzynarodowego mog rodzi si pytania: Czy realizacja tej strategii, na miar wspczesnoci jest moliwa? Czy Rosja ju spenia warunki udziau w NATO w zakresie okrelonym w dokumencie? Czy to tylko yczenie istniejcego Sojuszu? Uwaam, e czytelnik w tej kwestii bdzie aktywnym obserwatorem wydarze i oceni fakty, ktre same mog by odpowiedzi.
73

ZAKOCZENIE
Przystpujc do pisania ksiki, po uprzednim zbadaniu problemu, autor mia na uwadze dwa cele: po pierwsze wyodrbnienie polityki bezpieczestwa spord innych polityk i jej opisanie w aspekcie merytorycznym i czciowo naukowym, przede wszystkim poprzez sformuowanie treci definicji samego terminu ,,polityka bezpieczestwa i po drugie okrelenie znaczenia strategii bezpieczestwa w systemie bezpieczestwa narodowego oraz zdefiniowanie pojcia terminu ,,strategia bezpieczestwa. Ponadto, autor podj wysiki w celu precyzyjnego okrelenia wspzalenoci pomidzy polityk a strategi w aspekcie bezpieczestwa wobec wyzwa i zagroe w obliczu XXI wieku. W poszczeglnych rozdziaach podana wiedza moe pomc czytelnikowi (studentowi) w opanowaniu podstawowych problemw odnoszcych si do polityki i strategii, a nalecych do teorii bezpieczestwa. Czytelnik moe zapozna si z autorskim sformuowaniem poj tych dwch terminw. Pragn mocno podkreli, e polityka i strategia bezpieczestwa ma szczegln warto w rozwaaniach teoretycznych i praktycznych, zwaszcza w procesie modelowania systemw zarzdzania kryzysowego. Czy autor osign wytyczony cel oceni czytelnik, cho naley przyzna, e nie jest to dziedzina, ktrej nie naley twrczo rozwija, poprawia czy doskonali, gdy szczeglnie w nauce nie ma absolutnej i jedynej prawdy, zwaszcza w bezpieczestwie. Czytelnik po przeczytaniu rozdziau ksiki, moe samodzielnie sprawdzi stopie opanowania zagadnie za pomoc pyta zawartych w zaczniku nr 1. Na zakoczenie wyraam t drog serdeczne podzikowanie Pani mgr Sylwii Tarczyskiej Nosal za okazan mi pomoc w ostatecznym redagowaniu tekstu ksiki.

75

ZACZNIK NR 1 (Pytania)
Do rozdziau 1. - Co to jest polityka w pojciu aksjologicznym? - Jakie znasz pogldy na temat polityki? - Czy znana Ci literatura jednoznacznie traktuje pojecie polityki? - Czy moesz poda cho jedn definicj pojcia polityki ? - Co jest istot polityki? - Co to jest polityka bezpieczestwa? - Jaki jest obszar i zakres polityki bezpieczestwa? - Co jest punktem odniesienia polityki bezpieczestwa? - Jakie czynniki determinuj polityk bezpieczestwa? - Jaki ma zwizek polityka ze strategi bezpieczestwa? Do rozdziau 3. - Co oznacza termin strategia wedug znanej ci literatury? - Jaka jest istotna cecha strategii? - Jakie znasz definicje terminu strategii (podaj autorw)? - Jakie znasz strategie sektorowe? - Co oznacza termin polistrategia? - Co wiesz o strategii pokojowej Garetha Evansa? - Jaki ma zakres polistrtegia w systemie bezpieczestwa? - Czym jest strategia w polityce bezpieczestwa? - Jakie znasz funkcje strategii w systemie bezpieczestwa? - Jakie s zwizki pomidzy strategi a polityk bezpieczestwa?

76

BIBLIOGRAFIA
1. Bczek P., Zagroenie informacyjne, Wyd. A. Marszaek, Toru 2005. 2. Beaufre A., Wstp do strategii. Odstraszanie i strategia, Warszawa 1968. 3. Carl von Clausewitz, O wojnie, Lublin 1995. 4. Cezasz Z., Stadenller E., Projekty polityczne wspczesnego wiata, Wrocaw 1996. 5. Encyklopedia PWN, Warszawa 2006. 6. Jakubczak R., Bezpieczestwo narodowe Polski XXI wieku, Bellona, Warszawa 2006. 7. Kubin J., Projektowanie strategii, Krakw 2001. 8. Kuniar R., Midzy polityk a strategi, Warszawa 1994. 9. Kuniar R., Globalizacja i geopolityka, polityka zagraniczna, [w:] Sprawy midzynarodowe nr 1, Warszawa 2000. 10. Koziej S., Midzy pokojem a wojn, [w:] Polska Zbrojna nr 33, 1998. 11. Krukowski J., Nowy Konkordat a prawo polskie, Civitas Christiana, Warszawa 1994. 12. Lidel Hart B. H., Strategia dziaa porednich, Warszawa 1959. 13. epkowski W., Podstawy strategii wojskowej, AON, Warszawa 2006. 14. Nosal C., Psychologia mylenia i dziaania menedera, Krakw 2001. 15. Nowicki W., Podstawy terminologii, PAN, Warszawa 1986. 16. Pietras Z. J., ad midzynarodowy, Warszawa 2001. 17. Pokruszyski W., Kryteria bezpieczestwa midzynarodowego, WSGE, Jzefw 2008. 18. Pokruszyski W., Wspczesne bezpieczestwo narodowe, WSGE, Jzefw 2009. 19. Sownik jzyka polskiego, PWN, Warszawa 1981. 20. Sownik wyrazw obcych, Copyright by Liberat 2003. 21. Skibiski F., Rozwaania o sztuce wojennej, Warszawa 1959. 22. Strategia bezpieczestwa narodowego RP, MON, Warszawa 2007. 23. Strategia Sojuszu Pnocnoatlantyckiego (NATO), Lizbona 2010. 24. Soroka P., Polistrategia bezpieczestwa wewntrznego Polski. Ujcie normatywne, Warszawa 2005. 25. Traktat Lizboski, Rozdzia 2., Art. 26. i 27., 2009. 26. Winiewski B., Zalewski S., Bezpieczestwo wewntrzne RP w ujciu systemowym, WSA, Bielsko-Biaa 2006.

77

You might also like