Mgr ukasz Gadysiak

Pierwsza sia Republiki Weimarskiej. Freikorps w latach 1918-1920

Koniec roku 1918 dla Europy stanowi czas szczeglny. Trwajca przez ostatnie cztery lata wojna, ktra swym zasigiem obja niemal wszystkie pastwa Starego Kontynentu, przyczynia si do narodzin nowego, nowoczesnego porzdku, majcego raz na zawsze zaegna niebezpieczestwo konfliktu zbrojnego 1 . Szczeglne miejsce przypado w zreorganizowanym wiecie krajowi jednogonie obarczonemu cakowit odpowiedzialnoci za wywoanie zmaga globalnych. Zmczone dugotrwaym wysikiem wojennym spoeczestwo niemieckie, zarwno jak mniejszo polityczna roku 1914, usiujca po abdykacji cesarza Wilhelma II Hohenzollerna, przej stery polityki, zdawao si nie podziela nastrojw wracajcej z frontu armii i bez wikszej inicjatywy oczekiwao na decyzj zwycizcw. Jednoczenie w dawnej II Rzeszy coraz chtniej chonito idee napywajce zza wschodnich granic, a hasa walki klasowej proletariatu, majcej ostatecznie przynie wiatu pokj wkrtce znale miay wielu zwolennikw 2 . Najwiksz aktywnoci w zakresie krzewienia propagandy lewicowej wykazyway si dwie organizacje, rodowodem sigajcej jeszcze czasw dziaa wojennych. Powstay w roku 1916 Zwizek Spartakusa (Spartakusbund), otwarcie optowa za wywoaniem rewolucji i, wzorem Rosji, przejciem wadzy przez komunistw. Podobny sposb reorganizacji politycznej pastwa przewidywaa, wyoniona z szeregw lojalnej wobec dworu berliskiego Socjalistycznej Partii Niemiec (Sozialistische Partei Deutschland

W ocenie dyplomacji pastw sprzymierzonych skutek osignity w listopadzie 1918 roku traktowano w kategorii sukcesu. Stworzenie, wydawaoby si ostatecznego, monoblokowego porzdku wiatowego miao by gwarantem pokoju wieczystego, a podpisanie porozumie wersalskich uznano za koniec ostatniej z wojen. 2 Jurado Carlos, The German Freikorps 1918-1923, Oksford 2001, s. 3-4.
1

SPD), frakcja okrelajca si mianem Niezalenej Socjalistycznej Partii Niemiec (Unabhngige Sozialistische Partei Deutschland USPD). Pierwszym aktem lewicowego zrywu w Cesarstwie Niemieckim staa si rewolucja marynarzy kiloskich. W odpowiedzi na rozkaz, majcego stanowi demonstracj si, wyjcia w morze Hochseeflotte, na okrtach doszo do buntu, ktry 3 listopada obj cay port, a z czasem rozszerzy si take na inne miasta pnocnej czci kraju w tym Brem, Hamburg i Lubek. W szybkim tempie wadz na ogarnitym zamieszkami terenie sprawowa zaczy Rady Robotniczo-Marynarskie, a sdy dorane wyday szereg wyrokw mierci na stawiajcych opr, a zatem lojalnych wobec prawowitej wadzy, oficerw i onierzy. Rwnoczenie stworzono lewicowe rami zbrojne w postaci Dywizji Marynarki Ludowej (Volksmarine Division), ktre podzielono na samodzielne zgrupowania i nakazano przy pomocy ora krzewi rewolucj w regionie 3 . Opanowanie ulic Kilonii przez bojwki komunistyczne wywoao niemal natychmiastow reakcj wadz miasta, ktra nota bene przypiecztowaa rozam niemieckiej lewicy. Z inicjatywy burmistrza, a zarazem jednego z przywdcw Socjalistycznej Partii Niemiec Gustava Nosskego, przeciwko marynarzom wyprowadzono przybye do portu jednostki frontowe. Przynioso to jednak efekt odwrotny od spodziewanego, gdy zmczeni dugotrwaym i zdaniem wielu bezpodstawnym 4 odwrotem onierze nie zamierzali kierowa broni w stron rodakw. Odnotowano take wiele przypadkw fraternizacji i zasilenia rebeliantw przez regularne formacje byej armii cesarskiej. Trudnej sytuacji powstrzyma nie potrafia rwnie, powoana spord wiernych wadzom w Berlinie czonkw Kaiserliche Marine, tak zwana elazna Brygada (Eiserne Brigade) 5 . Pi dni po wybuchu buntu na pnocy pastwa pomie rewolucji wzniecony zosta take na jego alpejskiej rubiey 8 listopada 1918 roku komunici zmusili do ustpienia bawarsk dynasti Wittelsbachw. Dzie pniej, wobec braku moliwoci opanowania sytuacji politycznej, o azyl na terytorium Holandii poprosi Wilhelm II jednoczenie skadajc koron cesarsk. II Rzesza przestaa istnie. Jeszcze tej samej doby Sekretarz Stanu w rzdzie kanclerza Maksymiliana Badeskiego, Philippe Scheidemann proklamowa narodziny

Diehl James, Paramilitary Politics in Weimar Germany, Bloomington 1977, s. 86. Przekonanie to podzielaa znakomita wikszo czonkw armii wracajcych zwaszcza z frontu wschodniego. Potwierdzajc tez powoywano si na fakt, i Niemcy nie utraciy na rzecz nieprzyjaciela ani skrawka terytorium jakie znajdowao si w ich rkach w chwili wybuchu I wojny wiatowej. Rozkaz o odwrocie przez wielu uznawany by za zdrad wywoan pobudkami politycznymi. Wywoao to niech do legalnych wadz pastwowych i odmow wykonania wydawanych przez ni rozkazw oraz zasilenie przez weteranw licznych bojwek tworzonych w okresie powojennych zawirowa. Thomas Robert, Handbuch zur Geschichte der Deutschen Freikrops, BDMW, s. 65. 5 Jurado C., The German, s. 7.
4 3

Republiki Niemieckiej z przewodniczcym SPD Friedrichem Ebertem na czele. Jednoczenie jeden z przywdcw Zwizku Spartakusa Karl Liebknecht, z balkonu Paacu Cesarskiego w Berlinie ogosi powstanie Niemieckiej Republiki Socjalistycznej 6 . Wobec zagroenia wojn domow niezbdnym okazao si pozyskanie przez Rzd Tymczasowym Republiki Niemieckiej zdecydowanej wikszoci krgw wojskowych. W tym celu 10 listopada zawarto traktat pomidzy prezydentem a, sprawujcym od niedawna funkcj szefa sztabu, zastpc wspautora zwycistwa pod Tannenbergiem Ericha Ludendorffa, generaem Wilhelmem Grnerem. W myl porozumienia wracajce do kraju formacje frontowe wczone miay zosta w skad si zbrojnych tworzonych pod egid prawowitych wadz 7 . Nieco ponad dwa tygodnie pniej, dwudziestego sidmego dnia miesica, wydano rozkaz powoujcy do ycia ochotnicze zgrupowania wierne Rzdowi, a take zezwolono na tworzenie k kombatanckich 8 . Z pocztkiem grudnia wszystkich ochotnikw gotowych walczy w obronie nowego pastwa niemieckiego zebrano w ramach Jednostek Obrony Republiki (Republikanische Schu tztruppe), a dwunastego dnia ostatniego miesica 1918 roku sztab wysun projekt zjednoczenia wszystkich miejskich pododdziaw milicyjnych w tak zwane Ochotnicze Ludowe Siy Zbrojne (Freiwillige Volkswehr). Po drugiej stronie politycznej barykady ulokoway si wierne Zwizkowi Spartakusa onierskie Siy Zbrojne (Soldatenwehren) 9 . Gdy, podczas zwoanego niedugo pniej w Berlinie kongresu oponenci polityczni nie zdoali doj do porozumienia, a stronnicy Karla Liebknechta oraz wtrujca im USPD otwarcie zapowiedzieli wzniecenie rewolucji, nad wycieczonym wysikiem Wielkiej Wojny pastwem zawiso widmo nowego konfliktu, tym razem o charakterze wewntrznym. W chwili gdy rozbita na dwa zwalczajce si obozy lewica prowadzi zacza intensywn mobilizacj, na arenie post-cesarskich Niemiec pojawia si nowa sia, ktra niebawem cakowicie zdominowaa sfer militarn Republiki.

Vincent Paul, A Historical Dictionary of Germanys Weimar Republic 1918-1933, Westport 1997, s. 284. Pierwsz grup na jak zwrcono uwag mieli by czonkowie, uchodzcych za elitarne, jednostek szturmowych Stosstruppen, ktrych miano efektywnie wykorzysta zwaszcza w przypadku koniecznoci prowadzenia walk w warunkach miejskich. Ewidentnym bdem, ktry leg u podstaw wspomnianego traktatu byo przewiadczenie o zwartym charakterze pododdziaw wracajcych z frontu i ich bezwzgldnej dyscyplinie. Drury Ian, German Stormtrooper 1914-1918. Weapons Armour Tactics, Londyn 1995, s. 53. 8 Efektem tego stay si narodziny, 24 grudnia 1918 roku, pierwszej w powojennych dziejach Niemiec organizacji zrzeszajcej weteranw z co najmniej procznym staem wojennym Zwizku onierzy Frontowych Stalowy Hem (Bund des Frontsoldaten Stahlhelm), na ktrego czele stan Franz Seldte. Ciekawostk stanowi fakt, i pocztkowo dopuszczaa ona do swych szeregw take czonkw lewicy oraz mniejszoci narodowych, w tym ydw. Jej radykalizacja nastpia dopiero w 1920 roku. Jurado C., The German, s. 6. 9 Waite Robert, Vanguard of Nazism: The Free Corps Movement in Postwar Germany 1918-1923, Cambridge 1952, s. 49-50.
7 6

Geneza Wolnych Korpusw (Freikorpsen) bez wtpienia sigaa doby napoleoskiej, kiedy to w roku 1813 z inicjatywy majora Adolfa Ltzowa w Rogowie Sobckim na Dolnym lsku, spord studentw Uniwersytetu Wrocawskiego stworzono ochotnicz formacj paramilitarn majc prowadzi wojn podjazdow przeciwko Francuzom. Cz historykw dopatruje si jednak ich pocztkw jeszcze wczeniej wskazujc na okres wojny siedmioletniej (1756-1763 rok), a nawet na wieki rednie, powoujc si na fakt powoywania przez suwerenw chorgwi rycerskich majcych reagowa w wypadku kryzysu lokalnego 10 . W roku 1918 powysza tradycja odrodzona zostaa w krgach wojskowych przekonanych po pierwsze o bezzasadnoci zoenia broni i ciosie w plecy (Dolchstoss) zadanym armii przez politykw, po drugie ryzyku cakowitego upadku pastwa, ktrego ochrona stanowia patriotyczny obowizek kadego czonka si zbrojnych, w efekcie rewolucji komunistycznej. Nie bez znaczenia przy formowaniu jednostek ochotniczych o charakterze konserwatywnym okaza si rwnie stosunek zbuntowanej czci armii do kadry dowdczej przede wszystkim race naruszanie dyscypliny oraz zabjstwa na przeoonych, jak i problem kryzysu gospodarczego, zwaszcza godu wywoanego, kontynuowan pomimo zakoczenia dziaa wojennych, blokad kontynentaln Niemiec 11 . Pierwsz jednostk wypeniajc znamiona Wolnego Korpusu powoan po zakoczeniu I wojny wiatowej staa si, utworzony 6 grudnia 1918 roku w Paderborn przez dowdc 214 Dywizji Piechoty generaa Ludwiga von Maerckera Ochotniczy Krajowy Korpus Strzelcw (Freiwilligen Landesjgerkorps). W jego skad weszli przede wszystkim onierze trzech pukw piechoty: 50, 358 oraz 360, a take cz weteranw, ktra znajdujc si w zasigu oddziaywania dowdztwa wyrazia, potwierdzon przysig na wierno Rzdowi Tymczasowemu, ch podjcia walki z bojwkami komunistycznymi 12 . W krtkim czasie liczc kilkuset ochotnikw jednostk poddano intensywnemu szkoleniu, jednoczenie wprowadzajc reformy, ktre w kolejnych miesicach inspirowa miay naladowcw generaa. W pierwszej kolejnoci odrzucono tradycyjny podzia broni gwnych tworzc pododdziay mieszane, ktrych dowdcom powierzono niemal nieograniczony zakres kompetencji w zakresie dziaa improwizowanych. Niebagateln rol odegra rwnie fakt, i, wbrew ustalanemu przez dziesitki lat kanonowi zachowa w armii, duy nacisk pooono

10

Lumsden Robin, Himmlers Black Order. A History of the SS 1923-1945, Phoenix Mill 1997, s. 2. Jurado C., The German, s. 10. 12 Waite R., Vanguard of, s. 59.
11

na zrwnanie praw i zacienienie wizw midzy dowdztwem a podkomendnymi, co miao zaowocowa zwikszeniem efektywnoci w polu 13 . Pomys dowdcy 214 Dywizji Piechoty szerokim echem odbi si na caym obszarze dawnego Cesarstwa Niemieckiego. Wkrtce rwnie w innych regionach tworzy zaczto formacje zbrojne gotowe skierowa or przeciwko rewolucji komunistycznej i przywrci dawnego ducha, niesusznie uznanej za pokonan, Rzeszy. Do koca grudnia 1918 roku powstao kilkanacie Freikorpsw. Formacje zrodzone w tym okresie, ktrych czas i miejsce formowania oraz dowdcw czciowo udao si ustali przedstawia Tabela 1.

Tabela 1. Wolne Korpusy sformowane w grudniu 1918 r. (porzdek alfabetyczny) Czas sformowania 3. Marine Brigade Abteilung Heuck Abteilung Pavel Detachement Hlsen Deutsche Schutz Division Garde Kavallerie Schtzen Division Freikorps Hasse Freikorps Held Freikorps Lichtschlag Freikorps Paulssen Freikorps Potsdam Freikorps Reinhard Freischtzenkorps Meyn ?12.1918 r. 25.12.1918 r. ?.12.1918 r. 14.12.1918 r. 10.12.1918 r. ?.12.1918 r. ?.12.1918 r. ?.12.1918 r. nieznane Marburg nieznane Mnster nieznane Berlin nieznane Westerwald gen. Heinrich von Hoffmann nieznany gen. von Held kpt. Otto Lichtschlag por. Hans Paulssen mjr von Stephani pk Reinhard nieznany ?.12.1918 r. ?.12.1918 r. ?.12.1918 r. 26.12.1918 r. ?.12.1918 r. Miejsce sformowania Kilonia Beckum Werne nieznane nieznane Dowdca kpt. Wilfried von Lwenfeld nieznany nieznany gen. von Hlsen gen. von Wissel

13

Jones Nigel, Hitlers Heralds The Story of the Freikorps 1918-1923, Londyn 1987, s. 27.

Chrzest bojowy pierwsze Wolne Korpusy przeszy jeszcze przed kocem 1918 roku. 23 grudnia wierna Zwizkowi Spartakusa Volskmarine Division wkroczya do Berlina i po zajciu budynku Komendantury oraz Paacu, gdzie zainstalowano sztab jednostki, przystpia do oblenia siedziby Rzdu Tymczasowego. Skierowani przeciwko siom komunistycznym onierze Republikanische Schutztruppen pod nieudanym szturmie Stajni Cesarskich w dniu wigilii Boego Narodzenia, przystpili do odwrotu pozostawiajc czonkw wadz niemal bez jakiejkolwiek ochrony 14 . Rwnoczenie na ulic stolicy Brandenburgii wyszli czonkowie Niezalenej Socjalistycznej Partii Niemiec. Szala zwycistwa przechyla zacza si na stron komunistw. Cztery dni po wybuchu rewolucji berliskiej, Gustav Nosske, piastujcy od niedawna urzd ministra obrony, nakaza cign do miasta wszystkie istniejce wwczas Wolne Korpusy 15 , ktre od poowy miesica, na podstawie umowy delegacji rzdowej z generaem Ludwigiem von Maerckerem z dnia 12 grudnia, stanowiy integralny element wsparcia wojsk Republiki 16 . W pierwszych dniach stycznia 1919 roku na przedmieciach Berlina pojawiy si dwa spord trzynastu Freikorpsw przeznaczonych do pacyfikacji si komunistycznych Garde Kavallerie Schtzen Division oraz Freiwilligen Landesjgerkorps. Przegld ostatniej czwartego dnia miesica odebrali wsplnie Gustav Nosske oraz Friedrich Ebert 17 . W odpowiedzi na mobilizacj strony rzdowej Zwizek Spartakusa, przeksztacony w noc sylwestrow 1918 roku w Komunistyczn Parti Niemiec (Komunistische Partei Deutschland KPD), przeprowadzi ulicami miasta manifestacj w wyniku ktrej w centrum zgromadzio si okoo siedmiuset tysicy zwolennikw skrajnej lewicy. 6 stycznia osiem zebranych pod Berlinem Wolnych Korpusw oficjalnie uznano za legaln si zbrojn Republiki Niemieckiej. Cztery dni pniej zajy one pozycje wyjciowe na przedmieciach 18 . 11 stycznia rozpocz si szturm dzielnicy rzdowej, w wyniku ktrego, po dwudziestu czterech godzinach walk ulicznych komunici ustpili pola. Przez trzy nastpne dni wydzielone zgrupowania jednostek rzdowych przystpiy do aresztowania pozostaych w Berlinie rebeliantw, a 15 stycznia 1919 roku pododdzia pochodzcy z grupy generaa Heinricha von Hoffmanna, dowodzony przez kapitana Waldemara Pabsta aresztowa i przeprowadzi egzekucj dwch czoowych

14 15

Vicent P., A Historical, s. 136 Jurado C., The German, s. 8. 16 Vicent P., A Historical, s. 140. 17 Wwczas, bdcy pod wraeniem dyscypliny oraz determinacji podwadnych Ludwiga von Maerckera minister obrony powiedzie mia: moemy spa spokojnie, od teraz wszystko bdzie dobrze. Jones N., Hitlers Heralds, s. 39. 18 Diehl J., Paramilitary Politics, s. 103.

postaci KPD Karola Liebknechta oraz Ry Luksemburg 19 . Dziewitnastego dnia miesica, poprzez zwycistwo w wyborach, Socjalistyczna Partia Niemiec utrzymaa ster legalnej wadzy i, w zwizku z cigym zagroeniem ze strony ultralewicowych bojownikw, zdecydowaa si na przeniesienie stolicy pastwa do Weimaru. Do ochrony wadz skierowano grup stu dwudziestu onierzy i dwch oficerw wywodzcych si z Ochotniczego Krajowego Korpusu Strzelcw. Wkrtce po przybyciu na miejsce zostali oni zaatakowani i uwizieni przez zgrupowanie komunistw, co w byskawicznym tempie wywoao wzmocnienie garnizonu ochrony do siedmiu tysicy ludzi. 20 stycznia 1919 roku pozostae siedem Freikorpsw wycofano z Berlina 20 . Pacyfikacja stolicy cesarskiej i ostateczny sprawdzian efektywnoci Wolnych Korpusw na polu bitwy wywoa z pocztkiem trzeciego miesica istnienia Republiki Niemieckiej masowy rozrost tego typu formacji w caym kraju. Do koca marca 1919 roku gotowo stania na stray porzdku wewntrznego, jak rwnie, w razie potrzeby, wystpienia przeciwko zagroeniu pyncemu z zagranicy 21 wyraao kilkaset ugrupowa najwiksze spord nich, wraz z moliw do ustalenia dat i miejscem sformowania przedstawia Tabela 2. Poczynania te spotkay si w olbrzymi aprobat wadz pastwa, stale mierzcych si z problemem stworzenia jednorodnej, zdyscyplinowanej, a przede wszystkim zdolnej do prowadzenia efektywnych dziaa siy zbrojnej. Aby pozyska dowdcw poszczeglnych zgrupowa konserwatywnych zdecydoway si one nawet na, ryzykowny z punktu widzenia walczcej z efektami niedawnego wysiku wojennego gospodarki krok, w postaci jednorazowej donacji na rzecz Wolnych Korpusw w wysokoci piciuset milionw marek 22 . Fakt ten w duej mierze przyczyni si do napywu nowej fali ochotnikw sprawiajc, i w kwietniu 1919 roku w ponad dwustu pidziesiciu Freikorpsach zgromadzono okoo siedemdziesiciu tysicy ludzi, jak rwnie powoano pierwsz jednostk w sile korpusu, w ktrej skad wesza, zasuona w bojach berliskich, Garde Kavallerie Division generaa Heinricha von Hoffmana oraz grupa bojowa zebrana przez owianego

19

Thomas R., Handbuch zur, s. 110. Jurado C., The German, s. 9-10. 21 Podejmowanie kwestii zabezpieczenia przed agresj z zewntrz nabrao znaczenia w zwizku z faktem, i z pocztkiem roku 1919 nad Europ rodkowo-Wschodni zawiso widmo eksportu rewolucji rosyjskiej. Rosnca w si Armia Czerwona nie zamierzaa zaprzesta na wprowadzaniu nowego porzdku na rdzennych terytoriach dawnego imperium carw, a rozruchy komunistyczne sparalioway Wiede, Budapeszt i wiele innych miast dawnych Austro-Wgier. Rola obronna Freikorpsw odnosia si take do toczcej si od zimy 1918 roku walki o ostateczny ksztat granicy pastwowej na wschodzie. Waite R., Vanguard of, s. 76. 22 Lumsden R., Himmlers Black, s. 4.
20

legend dowdc wojsk cesarskich walczcych w Niemieckiej Afryce Wschodniej generaa Paula von Lettow-Vorbecka 23 .

Tabela 1. Wolne Korpusy sformowane w grudniu 1918 r. (porzdek alfabetyczny)

Czas sformowania 2. Marine Brigade Freikorps Erlangen Freikorps Eulenburg Freikorps Faupel Freikorps Hacketau Freikorps Hindenburg Freikorps Oberland Freikorps Rder Freikorps Thringen Oberschlesisches Freiwilligenkorps Oberschlesisches Landesjgerkorps ?.01.1919 r. ?.04.1919 r. 15.01.1919 r. ?.01.1919 r. 18.03.1919 r. 13.02.1919 r. ?.01.1919 r. 3.01.1919 r. 20.02.1919 r. 23.01.1919 r. 23.01.1919 r.

Miejsce sformowania Wilhelmshaven Erlangen Poczdam Zgorzelec Recklingshausen Koobrzeg Monachium Zossen Erfurt Gliwice Gliwice

Wyparcie komunistw z Berlina nie oznaczao zakoczenia zmaga o odzyskanie kontroli nad zrewolucjonizowanymi czciami dawnej II Rzeszy. W myl prowadzonej nadal przez Gustava Nosskego polityki obronnej, kolejnym zadaniem Rzdu stao si spacyfikowanie pnocnych rejonw Niemiec. W rejon operacyjny, obejmujcy obszar pomidzy portami Brema, Cuxhaven, Hamburg i Wilhelmshaven skierowano grup bojow generaa von Rdera, ktrej trzon stanowi Ochotniczy Krajowy Korpus Strzelcw (Freiwilligen Landesschtzenkorps). Oprcz niego w skad jednostki wesza, tradycjami sigajca walk listopadowych w Kilonii 1. Marine Brigade, 2. Marine Brigade, od nazwiska dowdcy okrelana wymiennie mianem Freikorps Erhardt oraz 3. Marine Brigade,

23

Jurado C., The German, s. 11.

dysponujca dodatkowym oddziaem szturmowym dowodzonym przez legend dziaa podwodnych czasw ostatniej wojny Lothara Arnaulda de la Periere 24 . 4 lutego 1919 roku wydano rozkaz szturmu Bremy. Jeszcze tej samej doby, toczc cikie walki o centrum miasta, formacje wierne wadzy weimarskiej doprowadziy stronnikw Komunistycznej Partii Niemiec do kapitulacji. W cigu kolejnych kilku dni, nie chcc sta si polem bitwy, inne orodki na wybrzeu podporzdkoway si Rzdowi. Ostatnim aktem zmaga na pnocy stao si spacyfikowanie przez 2. Marine Brigade efemerycznego tworu quasi-pastwowego Socjalistycznej Republiki Wschodniej Fryzji ze stolic w Oldenburgu 25 . Rwnolegle do dziaa majcych na celu zaprowadzenie porzdku nad Morzem Pnocnym, Ministerstwo Obrony zwrcio uwag na inny, istotny z punktu widzenia gospodarczego rejon Zagbie Ruhry. W wyniku silnej agitacji prowadzonej w rodowiskach robotniczych przez Komunistische Partei Deutschland, na przeomie stycznia i lutego 1919 roku zakady przemysowe obj strajk generalny, a kontrol nad wikszymi orodkami regionu przeja, stworzona ad hoc Czerwona Armia Ruhry. Zadanie wyparcia komunistw na tamtym obszarze powierzono kapitanowi Otto Lichtschlagowi, ktrego stacjonujcy w Westfalii Wolny Korpus liczy ju wwczas ponad dwa i p tysica ochotnikw 26 . Po kilku brutalnych potyczkach, obawiajc si sabotau lewicowego w kopalniach mogcego ostatecznie sparaliowa kraj, podpisano porozumienie, na mocy ktrego rejon podporzdkowany zosta legalnej wadzy, w zamian za ustpstwa wobec strajkujcych 27 . Kolejnym regionem, z ktrego wyprze naleao zwolennikw KPD byy autonomiczne miasta rodkowych Niemiec. Zadanie to, z zastrzeeniem jak najszybszej realizacji, powierzono legendarnemu ju wwczas twrcy pierwszego z Wolnych Korpusw generaowi Ludwigowi von Maerckerowi. Trzon jego grupy bojowej stanowi miaa, oddelegowana na czas operacji z Weimaru, I Brygada Ochotniczego Krajowego Korpusu Strzelcw oraz, wprawiona w bojach nad Morzem Pnocnym, dowodzona przez kapitana Hermanna Erhardta 2. Marine Brigade. Oprcz tego do walki skierowano trzy inne Freikorpsy: Grlitz, Hlsen i von Oven. Dorane wsparcie przeciwko lewicowym bojwkarzom zaoferowa take Bund des Frontsoldaten Stahlhelm Franza Seldtego. 1 marca 1919 roku dokonano szturmu na pierwszy cel Halle, ktre ulego onierzom Maerckera dopiero po miesicu walk. Kolejne nie stawiay ju tak zdecydowanego oporu 10 kwietnia

24 25

Thomas R., Handbuch zur, s. 126. Jurado C., The German, s. 11. 26 Waite R., Vanguard of, s. 90. 27 Diehl J., Paramilitary Politics, s. 122.

rozbito siy komunistyczne w Magdeburgu, a osiem dni pniej w Brunszwiku. Z pocztkiem trzeciego miesica operacji w rkach Freikorpsw znalaz si Lipsk, co skutecznie udaremnio zabiegi przywdcw Komunistycznej Partii Niemiec w Saksonii majce na celu wczenie regionu w ramy Rosji bolszewickiej 28 . Dla uniknicia nawrotu rewolucji na zajtych terenach utworzono, wierne Rzdowi, pododdziay
29

Siy

Obywatelskiej

(Einwohnenwehr) zoonej z ochotnikw z poszczeglnych miast . Prb odzyskania kontroli nad centraln czci pastwa przez skrajn lewic staa si dywersja w Berlinie. Ju cztery dni po rozpoczciu przez zgrupowanie Ludwiga von Maerckera oblenia Halle do stolicy Brandenburgii przybya Volksmarine Division. Rozpoczto take zabiegi dce do wywoania strajku generalnego. Na danie wadz z grupy bojowej toczcego walki nad Soaw w stron dawnej stolicy pastwa ruszya, wyposaona w bro cik w tym kilka czogw, 2. Marine Brigade. Wzorem zmaga z pocztku roku cao si antykomunistycznych zebrano na przedmieciach i po przegrupowaniu przystpiono do szturmu. Konfrontacja przyniosa obu stronom do znaczne straty wynoszce ptora tysica zabitych i dwanacie tysicy rannych, jednak to Freikorpsy mogy uzna j za sukces. Resztki zdziesitkowanej Volksmarine Division wyparto poza Berlin KPD nieodwracalnie utracia pierwsz i jedyn penowartociow jednostk bojow 30 . Wraz z przywracaniem pod kontrol wadz w Weimarze rodkowej czci Niemiec, istotnym problemem staa si pacyfikacja Bawarii, ktra, po portach na pnocy uznawana bya za najsilniejszy wwczas bastion komunizmu. Twardy kurs polityki, jak przyjy tamtejsze Rady Robotniczo-onierskie po zabjstwie jednego z przywdcw listopadowego zamachu stanu, ktry odsun od wadzy panujc rodzin Wittelsbachw Kurta Eisnera oraz proklamacja 7 kwietnia 1919 roku Bawarskiej Republiki Rad wraz z wyraeniem oficjalnej chci wczenia w granice Rosji, sprawi, i rozstrzygnicie na poudniu decydowa mogo o dalszym losie nawet caego kraju. Stojcy na czele Socjalistycznej Partii Niemiec w rejonie alpejskim Adolf Hoffmann, odrzuciwszy pomoc oferowan przez dowdcw Wolnych Korpusw 31 , postanowi podj samodzieln walk z przeciwnikiem. W tym celu, w Bambergu, zmobilizowano Republikanische Schutztruppen. Nie udao si im jednak osign

Waite R., Vanguard of, s. 103. Jurado C., The German, s. 11-12. 30 Jones N., Hitlers Heralds, s. 45. 31 Postawa ta, ktr nie bez przesady uzna mona za irracjonaln ze wzgldu na zdecydowan przewag tworzonych przez stronnikw Komunistycznej Partii Niemiec bojwek, wynikaa z osobistej niechci Adolfa Hoffmanna do Prusakw za ktrych, podobnie jak dua cz Bawarczykw, uznawa niemal wszystkich czonkw Freikorpsw. Jurado C., The German, s. 12.
29 28

10

adnego sukcesu, a skierowanie broni przeciwko wadzy rewolucyjnej wywoao fal terroru, ktry w pierwszej kolejnoci wymierzono w rodowiska konserwatywne. Ponadto, susznie obawiajc si zagroenia spoza regionu, powoano, liczc dwadziecia pi tysicy ochotnikw, Bawarsk Czerwon Armi. Ostateczna klska si SPD pod Dachau 16 kwietnia 1919 roku przesdzia o zmianie postawy krgw wiernych wadzom w Weimarze, pod adresem ktrych skierowano niemal bagaln prob o wsparcie 32 . Decyzj Ministerstwa Obrony zadanie rozprawienia si z komunistami na poudniu kraju spoczo w rkach generaa Ernsta von Ovena 33 . Pod jego komend znalaza si rekordowa jak dotychczas liczba trzydziestu tysicy onierzy. Gwn si uderzeniow stanowia, traktowana ju wtedy jak jednostka elitarna Marinebrigade Erhardt, 2. Garde Infanterie Division, Freikorps Grlitz oraz Freiwilligen Abteilung Haas. Oprcz formacji pieszych do Bawarii skierowa miano rwnie grup lotnicz i pocig pancerny 34 . Istotnym elementem strategicznym bya take aktywacja Wolnych Korpusw z samej Bawarii oraz ssiedniej Wirtembergii 35 . 27 kwietnia 1919 roku zgrupowanie von Ovena wkroczyo na terytorium nieprzyjaciela. Od pocztku dziaa za cel priorytetowy uznano siedzib wadz komunistycznych Monachium, uderzenie na ktre planowano przeprowadzi rwnoczenie z trzech kierunkw. W tym celu cao si zreorganizowano w cztery grupy bojowe. Pierwsza z nich Kampfgruppe Haas 36 , zaj miaa zachodni rubie miasta, kolejne dwie Kampfgruppe von Friedeburg 37 oraz Kampfgruppe Deetjer 38 od pnocy, a Kampfgruppe Siebiert 39 od strony wschodniej. Przeciwko nim wkrtce stan miaa Bawarska Armia Czerwona, dysponujca od poowy miesica przeszo szedziesicioma tysicami bojownikw 40 . Trzy dni po przekroczeniu granicy, w odlegoci szesnastu kilometrw od centrum stolicy Bawarii, zamknito okrenie i przystpiono do ostatnich przygotowa przed

Diehl J., Paramilitary Politics, s. 135. Nie by to jednak twrca Freikorpsu, ktry wzi udzia w kampanii rodkowo-niemieckiej zaoy go i poprowadzi kuzyn generaa Georg von Oven. 34 Watt Richard, The Kings Depart. The Tragedy of the German Versailles and the German Revolution, Nowy Jork 1969, s. 59. 35 Przede wszystkim spodziewano si walnego udziau czonkw najstarszego z bawarskich zgrupowa Freikorps Oberland, ktrego zarwno dowdca Rudolf von Sebottendorf, jak i praktycznie wszyscy czonkowie uchodzili za nieprzejednanych przeciwnikw lewicy. Niemniej wanym sojusznikiem sta si miaa grupa bojownikw skupionych wok weterana walk w Afryce oraz dawnego dowdcy Bayerische LeibRegiment, ksicia Franza von Epp. 36 Freikorps Haas, Freikorps Schwaben, pododdziay bawarskie: Bayerischen Freiwilligen Abteilung von Bogendorfer, Bayerischen Schtzenkorps, Bayerischen Schtzenkorps Herrgot, Freikorps Werdenfels oraz ochotnicy z Wirtembergii: Freiwilligen Regiment Grter i Freiwilligen Regiment Seuter. 37 2. Garde Infanterie Division, Freikorps Grlitz oraz Hessische-Thringische-Waldeckische Freikorps. 38 Marinebrigade Erhardt wsparta przez Preussische Kavallerie Schtzenkorps. 39 Freikorps Ltzow i ochotnicy zwerbowani w samym Monachium. 40 Schuster Peter, Fr das Stolze Edelweiss, Achau 1995, s. 88.
33 32

11

majcym nastpi w krtkim czasie szturmem generalnym. Tej samej doby po drugiej stronie linii frontu odbyo si rwnie ostatnie spotkanie dowdztwa komunistycznego, ktre, planujc pierwotnie podjcie negocjacji, porzucio w projekt na wie o, jak si miao pniej okaza faszywej, pogosce, jakoby czowki wroga zablokoway gwn lini kolejow wraz z dworcem. Ponadto nakazano uwizi w charakterze zakadnikw grup prominentnych dziaaczy doby monarchii, ktrych zebrano w podziemiach Gimnazjum Luitpolda. Pomimo, i genera Ernst von Oven planowa przeprowadzi pierwsze uderzenie na Monachium dopiero drugiego dnia maja, nie chcc wywoa narodzin ewentualnego mitu czonkw Komunistycznej Partii Niemiec, ktrzy polegli w obronie Bawarskiej Republiki Rad w najwiksze wito ruchu robotniczego, faktyczny szturm rozpocz si wanie 1 maja. Jego bezporedni przyczyn sta si wybuch kontrrewolucji w miecie, w wyniku czego stronnikw Komunistische Partei Deutschland wyparto z Paacu Wittelsbachw. Ponadto w rkach domniemanych sojusznikw formacji podlegej Ministerstwu Obrony znalaza si wikszo kociow, a bicie w dzwony oznajmia miao o oczekiwaniu na atak. Dodatkowym i wydaje si koronnym argumentem do podjcia krokw ofensywnych okazao si jednak ujawnienie zbrodni na wspomnianych wczeniej zakadnikach wikszo ofiar naleaa do, zaoonej 17 sierpnia 1918 roku, skrajnie prawicowej organizacji odwoujcej si do tradycji starogermaskich Thule-Gesselschaft, na ktrej czele sta twrca i dowdca, biorcego udzia w operacji monachijskiej, Freikorps Oberland Rudolf von Sebottendorf 41 . Walki na terenie stolicy Bawarii miay charakter zrnicowany; cz dzielnic zajto bez wystrzau, z drugiej strony o niektre dystrykty toczono zacite boje z uyciem miotaczy pomieni. Niebagatelne znaczenie podczas dziaa mia rwnie pocig pancerny, ktry od pierwszego dnia wspiera ataki ogniem artyleryjskim 42 . Po czterdziestu omiu godzinach okrone w rejonie centralnego dworca kolejowego dowdztwo komunistw zoyo bro. Wiksz cz jecw postawiono przed sdem i po krtkim procesie wielu stano przed plutonem egzekucyjnym 43 . 13 maja 1919 roku wadz z powrotem powierzono reprezentantom Socjalistycznej Partii Niemiec 44 .

Vicent P., A Historical, s. 484. Watt R., The Kings, s. 72. 43 Paradoksalnie wyroku gardowego uniknli dwaj najwaniejsi czonkowie wadz Bawarskiej Republiki Rad Paul Axelrode oraz zwycizca spod Dachau Ernst Toller. Pierwszy powoujc si na protekcj ze strony Wodzimierza Lenina zagrozi, w wypadku pozbawienia ycia, inwazj wojsk bolszewickich, drugi unikn najwyszego wymiaru kary dziki wstawiennictwu przychylnych mieszkacw Monachium. Tame, s. 77. 44 Jurado C., The German, s. 15.
42 41

12

Kampania bawarska, oprcz ostatecznego potwierdzenia potgi militarnej Wolnych Korpusw, ujawnia take ich drugie, dotychczas gboko skrywane oblicze. 29 kwietnia czonkowie zgrupowania Ernsta von Ovena dopucili si pierwszej zbrodni na ludnoci cywilnej optujcej za skrajn lewic na szlaku przemarszu rozstrzelano bez sdu grup dwudziestu jeden sanitariuszy. Bezpardonow rozpraw z przeciwnikami politycznymi rozpoczto rwnie po zajciu Monachium. Ju 3 maja 1919 roku zastrzelono na ulicy pojmanego kilkanacie minut wczeniej przywdc obrony miasta Engelhofera, a w wizieniu Stadelheim na mier pobity zosta czoowy poeta Bayerische Rattenrepublik i autor elegii o Kurcie Elsnerze Landauer 45 . Dwa dni pniej rozpocz si trwajcy kolejny tydzie zarzd Freikorpsw nad stolic Bawarii, podczas ktrego sto czterdzieci dwie osoby pozbawiono ycia bez postawienia zarzutw, a sto osiemdziesit sze po marionetkowych procesach 46 . Przeszo siedemset innych uznano za zaginione, a z czasem wczono je do grupy ofiar formacji ochotniczych, ktra ostatecznie signa tysica ludzi 47 . Gaszenie pomienia rewolucji komunistycznej wewntrz kraju nie byo jedynym problemem, przy rozwizywaniu ktrego Rzd Republiki Weimarskiej wykorzysta zamierza Wolne Korpusy. W chwili upadku II Rzeszy ywotn kwesti sta si status ziem wczonych do Cesarstwa w toku wczeniejszych podbojw oraz ostateczny ksztat granic nowego pastwa niemieckiego. W zwizku z jak najbardziej rzeczywistym ryzykiem konfrontacji zbrojnej z ludnoci miejscow przede wszystkim polsk, stanowic znakomit wikszo we wschodnich prowincjach pastwa Hohenzollernw, prominenci SPD, ktrzy signli po wadz po abdykacji Wilhelma II, wspierali tworzenie si jednostek o charakterze konserwatywnym w krgach lokalnych Niemcw, jak i konwersj stacjonujcych za wschodni granic pododdziaw armii regularnej. W ten sposb ju od wczesnej zimy 1918 roku w Wielkopolsce i na lsku powstawa zaczy formacje Stray Granicznej (Grenzschutz) oraz Freikorpsy 48 .

Schuster P., Fr das, s. 105. Do najgoniejszych rozpraw tamtego okresu nalea sd nad dwunastoma robotnikami w Perlach pod Monachium, ktrych, na podstawie doniesie miejscowego proboszcza, oskarono o przygotowania akcji sabotaowej. Wszyscy zostali straceni przez Freikorps Ltzow 5 maja 1919 roku. Tego samego dnia miao miejsce inne zajcie, ktre odbio si szerokim echem po caej Republice Weimarskiej patrol jednego z Wolnych Korpusw przy uyciu kolb karabinowych pozbawi ycia dwudziestu modych mczyzn, ktrzy zebrali si w tawernie na Auguststrasse w Monachium. Uznano ich za bojwk komunistyczn. Egzekucji dokonano przed lokalem. Watt R., The Kings, s. 81. 47 Waite R., Vanguard of, s. 118. 48 Jednymi z najwikszych Wolnych Korpusw stworzonych w tamtym czasie by Freikorps V Armeekorps, operujcy na terenie Wielkopolski oraz, skupiajcy kompletne pododdziay w postaci 8 Regimentu Huzarw, 8 Regimentu Uanw i 10 Regimentu Strzelcw Konnych, a take Ost Preusische Freiwilligen Jgerkorps na Warmii i Mazurach. Diehl J., Paramilitary Politics, s. 152.
46 45

13

Pierwszym obszarem otwartej rozgrywki polsko-niemieckiej po zakoczeniu I wojny wiatowej staa si Wielkopolska. Terytorium to w pewnym sensie stao si dla wschodniej granicy Republiki Niemieckiej zagroeniem dwojakim. Z jednej strony oczywistym by fakt, i po przeszo stu dwudziestu latach okupacji mieszkacy regionu otwarcie opowiedz si po stronie nowopowstaego pastwa polskiego, z drugiej, w stolicy prowincji - Poznaniu i okolicach, odnotowano przypadki recepcji idei lewicowych, a to z kolei stanowi mogo dalece wysunity przyczek wzgldem bolszewickiej Rosji 49 . Pocztkowo problem zaegnania zagroenia powierzono jednostkom lokalnym wspomnianemu wczeniej Grenschutzowi oraz Stray Ojczynianej (Heimatschutz). Zakadano, i w razie wzrostu ryzyka poraki w starciu z Polakami do dziaa wczone zostan rwnie regularne zgrupowania, jeli nie w caoci, to przynajmniej w zakresie ochotnikw lojalnych wobec nowych wadz pastwowych 50 . Wraz z narodzinami kilkudziesiciu Freikorpsw w pierwszym miesicu roku 1919, Ministerstwo Obrony podjo decyzj o skierowaniu na obszar poznaskiego dwch grup bojowych zoonych wanie z czonkw Wolnych Korpusw. Pierwsza z nich Kampfgruppe von Below ruszy miaa na stolic Wielkopolski od strony pnocnej, przy czym cakiem moliwym jest powierzenie jej dodatkowego zadania w postaci zabezpieczenia linii kolejowej Berlin-Toru oraz wsparcia, wraz ze stworzonym doranie Freikorps Festung Thorn 51 , uderzenia niemieckiej 4 Dywizji Piechoty z Bydgoszczy w kierunku centrum regionu 52 . Odpowiedzialnoci za atak od strony lska, ktry doprowadzi mia do odcicia przeciwnika na poudniowych rubieach prowincji oraz przejcia kontroli nad szlakiem transportowym Ostrw-Kalisz, obarczono Kampfgruppe von Borne. Oprcz tego na teren Wielkopolski z kocem stycznia wkroczy Sturmabteilung Rossbach w jego rkach w dniu 1 lutego znalazo si Chemno. Pochd Wolnych Korpusw ku Poznaniowi przerwa rozkaz wstrzymania dziaa wydany 20 lutego 1919 roku pod wpywem naciskw ze strony opinii midzynarodowej 53 .

9 listopada 1918 roku powstaa kierowana przez Augusta Twachtmanna Rada onierzy, a dzie pniej identyczny twr polityczny powoano z inicjatywy komendanta Twierdzy Pozna generaa von Hahna (sekretarzem mianowano Polaka Adama Piotrowskiego). Oprcz tego od pocztku miesica na caym obszarze Wielkopolski odnotowano wiece inspirowane przez zrewolucjonizowanych onierzy. Odbyy si one midzy innymi w Jarocinie, Lesznie, Ostrowie Wlkp. oraz Rawiczu. Czubiski Antoni, Powstanie Wielkopolskie 19181919. Geneza, charakter, znaczenie, Pozna 1978, s. 111-113. 50 Zgodnie z tym zaoeniem pacyfikacja samego Poznania poprzedzona miaa by ostrzaem artyleryjskim z terenu Fortu Winiary. Tame, s. 121. 51 Jurado C., The German, s. 48. 52 Nie mona wykluczy, i onierze Kampfgruppe von Below wzili udzia w walkach z siami powstaczymi pod Szubinem i abiszynem w pierwszych dniach lutego 1919 roku. Czubinski A., Powstanie Wielkopolskie, s. 358-359. 53 Tame, s. 366.
49

14

Bezporednie zagroenie ze strony bolszewickiej Rosji przyczynio si do narodzin Wolnych Korpusw take w najbardziej oddalonym od Berlina prowincji dawnego imperium Kurlandii. Pocztkowo bezpieczestwa w regionie strzec miaa, oficjalnie pozostawiona w krajach nadbatyckich z powodu wystosowanej w grudniu 1918 roku proby otewskich krgw prawicowych, niemiecka 8 Armia. Nie unikna ona jednak rozamu wywoanego stale nasilajc si agitacj komunistyczn - w jej wyniku, cz onierzy gotowych nadal przelewa krew dla dobra Niemiec, skupiona wok majora Bischoffa, utworzya tak zwan leazn Brygad (Eiserne Brigade). W krtkim czasie w sukurs przysza jej formacja zoona z ochotnikw miejscowych Baltisches Landwehr oraz, odwoujcy si do tradycji rycerzy teutoskich panujcych przed wiekami w Inflantach, Detachement Randow 54 . W ograniczonym zakresie spodziewano si take wsparcia ze strony przebywajcych na wschodnim wybrzeu Batyku onierzy Ententy 55 . 1 lutego 1919 roku dowdztwo caoci si niemieckich w krajach nadbatyckich powierzono bohaterowi walk w Finlandii i pomysodawcy marszu na Petersburg w grudniu 1918 roku w celu ostatecznej rozprawy z macierz komunizmu generaowi Rudigerowi von der Goltz 56 . Podlegym mu siom nadano rwnie now nazw VI Reserve Armeekorps. Zreorganizowane jednostki niemieckie przeszy do dziaa ofensywnych w ostatnich dniach drugiego miesica 1919 roku. Uderzenie na Jelgaw oraz prby zajcia pnocnych Inflant zakoczyy si jednak klsk. Dodatkowym problemem okazay si coraz bardziej napite stosunki z pierwotnym sojusznikiem otyszami, ktre doprowadziy do otwartego konfliktu wczesn wiosn, ktrego wynikiem stao si internowanie przez Niemcw rodziny panujcej. 25 maja przejto kontrol nad Ryg, co wywoao ogromny entuzjazm w samej Republice Weimarskiej i przynioso skutek w postaci zasilenia wojsk nadbatyckich przez Freikorps Pfeffer kapitana Franza Pfeffera von Salomona. Cakowitym zaskoczeniem okaza si jednak, wydany na pocztku czerwca pod naciskiem pastw sprzymierzonych rozkaz zaprzestania werbunku do VI Korpusu Armijnego oraz redukcji jego stanu z pidziesiciu do

W wyniku silnej akcji propagandowej, odwoujcej si do dumy zdobywcw i panw kurlandzkich, formacja prowadzona przez kapitana Alfreda von Randow w cigu trzech tygodni blisko trzydziestokrotnie zwikszya stan osobowy, co stanowio praktycznie bezprecedensowe zjawisko w dziejach Wolnych Korpusw. W chwili sformowania jednostki w dniu 2 stycznia 1919 roku liczya ona zaledwie osiemdziesit pi osb, dziesi dni pniej ju siedemset, a z kocem miesica ponad dwa tysice. Rejonem operacyjnym zgrupowania byy okolice linii kolejowej Litiwany-Taurogi. Westenfelder Frank, Die Freikorps. Kampf ums Baltikum, http:// www.kriegsreisende.de/relikte/freikorps.html (data dostpu: 11.07.2008 r.). 55 Jurado C., The German, s. 19. 56 Aspiracjami Rudigera von der Goltz byo stworzenie kolonii niemieckiej na wschodnim brzegu Batyku, wolnej od zagroenia komunistycznego, w ktrej absolutnie dominujca rol, wzorem dawnych zakonw rycerskich wadajcych Kurlandi, peni mieli obywatele niemieccy. Ludno miejscow sprowadzi miano do statusu p-niewolniczego. Westenfelder F., Die Freikorps .
54

15

dwudziestu piciu tysicy. Pomimo usilnych prb majcych na celu potwierdzenie koniecznoci staego wzmacniania formacji niemieckich w tej czci Europy, midzy innymi, zakoczonej fiaskiem operacji talliskiej rozpocztej dwudziestego pierwszego dnia miesica, dyrektywa zostaa podtrzymana. Nie widzc moliwoci kontynuowania walk pod sztandarami Republiki Weimarskiej, genera von der Goltz oraz spora cz jego podkomendnych, w tym caa Eiserne Brigade, wzmocnia, walczca przeciw bolszewikom Ochotnicz Rosyjsk Armi Zachodni ksicia Pawa Avalov-Bermondta. Ostatnim aktem zmaga Freikorpsw na wschodnim brzegu Morza Batyckiego stao si oblenie Rygi w padzierniku 1919 roku 57 . Wczesnym latem pierwszego roku egzystencji Republiki Niemieckiej, w zwizku ze wzmoona aktywnoci Polskiej Organizacji Wojskowej, coraz wiksz uwag dowdcw Wolnych Korpusw zwraca zacz Grny lsk. Raporty kierowane na rdzenne tereny Niemiec przez, funkcjonujcy niemal od koca I wojny wiatowej Grnolski Ochotniczy Korpus von Velsen (Oberschlesisches Freiwilligenkorps von Velsen), jednoznacznie sugeroway, i lokalna spoeczno polska przygotowuje si do otwartej konfrontacji zbrojnej. Gdy 16 sierpnia 1919 roku wybucho I Powstanie lskie w szybkim tempie w rejon walk skierowano siln grup bojow pod dowdztwem generaa von Hfera, w ktrej skad weszy: Freikorps Dohna, Freiwilligen Regiment Thllmann, Hessische-Thringische-Waldeckische Freikorps, a take zaprawione w bojach przeciwko komunistom niemieckim 2. oraz 3. Marine Brigade. Operacj w krtkim czasie wspar take wydzielony oddzia, liczcego wwczas ju osiem i p tysica onierzy, Freiwilligen Landesjgerkorps, jak rwnie Freikorps Hasse, ktrego mniejsze zgrupowania przenikny na Ziemi Rybnick i do lasw w okolicach Pszczyny ju w styczniu. Wikszo przedstawionych formacji na czas dziaa wczono w szeregi lskiego Grenzschutzu. Zaledwie tydzie wystarczy Niemcom na zdawienie polskiego zrywu niepodlegociowego. Pomimo zawieszenie broni czonkowie Wolnych Korpusw pozostali na zajtym terytorium by strzec odpowiedniego wyniku, majcego odby si w marcu kolejnego roku plebiscytu. Cho przybycie wiosn midzynarodowych si rozjemczych w istotny sposb wpyno na aktywno dawnych podkomendnych gen. Hfera, a docelowo miao przyczyni si do opuszczenia przez nich Grnego lska, wielu zdecydowao si pozosta i tworzy zrby nowych, ju cakowicie miejscowych formacji

Pomimo oficjalnego zakazu zacigu w szeregi Wolnych Korpusw operujcych a krajach nadbatyckich, wydanego przez Ministerstwo Obrony Republiki Weimarskiej, jeszcze w padzierniku 1919 roku jednostk prowadzon przez Rudigera von der Goltz wspar, po przeszo tysickilometrowym marszu i faktycznej dezercji z szeregw Reichswehry (w ramach ktrej przemianowano go na 37. Jger Bataillon), cay Sturmabteilung Rossbach. Jurado C., The German, s. 21-22.
57

16

bojowych zwanych Samoobron (Selbschutz), ktre w najbliszym czasie ponownie skierowa miay or przeciwko Polakom 58 . Wsppraca midzy Rzdem Republiki Niemieckiej a dowdcami Freikorpsw, cho wydawa si moga harmonijna wszak obie strony ukadu osigay do wysokie profity od wiosny 1919 roku powoli zacza stawa si coraz bardziej napita, co miao bezporedni zwizek z kwesti uregulowania zasad funkcjonowania regularnych si zbrojnych w powojennych Niemczech. 19 stycznia 1919 roku powoany zosta ich zalek w postaci Armii Czasu Pokoju (Friedensheeres). By to jednak z zaoenia twr czasowy, a w praktyce cakowicie bezwartociowy wobec funkcjonujcych rwnolegle i wci odnoszcych sukcesy w polu Freikorpsw. Prawdziwym problemem, z ktrym w szybkim czasie musiao upora si Ministerstwo Obrony okaza si status Wolnych Korpusw wobec utworzonych 6 marca Republikaskich Si Zbrojnych (Reichswehr). Nie chcc traci wartociowych onierzy, jakimi bez wtpienia stali si czonkowie wiernych wadzom weimarskim zgrupowa ochotniczych, a zarazem nie podejmujc ryzyka ewentualnego buntu wywoanego w drodze decyzji o demobilizacji, postanowiono cao aktywnych Freikorpsw wczy w skad armii regularnej. W ten sposb od pierwszych dni czerwca 1919 roku, w zalenoci od liczebnoci formacji, zaczto tworzy kolejne bataliony, puki, a z czasem nawet brygady. Zestawienie najwikszych formacji ochotniczych przeniesionych w ramy Reichswehry wraz z nadanymi im nowymi nazwami przedstawia Tabela 3. O ile obostrzenia wzgldem si zbrojnych, jakie naoono na powojenne Niemcy w drodze Traktatu Wersalskiego nie mogy stanowi wielkiego zaskoczenia dla wadz pastwowych, o tyle ich postawa wobec, wiernie wspierajcych dotychczas Rzd, czonkw Wolnych Korpusw wczonych w struktury Reichswehry lega u podstaw konfliktu, ktrego nie udao si zaegna do koca istnienia Republiki Weimarskiej. 28 czerwca 1919 roku sygnowano akt kocowy konferencji pokojowej, ktrego ponad pidziesit artykuw (od 159 do 213) odnosia si do redukcji Republikaskich Si Zbrojnych 59 . Kilkanacie tygodni pniej stojcy na czele Truppenamt genera Hans von Seeckt wyda rozkaz, ktry leg u podstaw niechci, uznajcych siebie za rzeczywistych obrocw nowego porzdku politycznego, czonkw Freikorpsw. Z chwil wejcia w ycie postanowie wersalskich,

58

Wielu czonkw kadry grupy bojowej skierowanej na lsk w sierpniu 1919 roku stano na czele powoanych na miejscu zgrupowa charakterem nawizujcych do Wolnych Korpusw. Byy to przede wszystkim: Oberschlesisches Freiwilligenbataillon May, Selbschutz Bataillon Bergerhoff, Selbschutz Bataillon Gogolin, Selbschutz Bataillon Lublinitz, Selbschutz Bataillon Wolff oraz Selbschutz Kompanie Beuthen. Tame, s. 28-30. 59 Decyzj pastw sprzymierzonych etat Reichswehry ograniczono do symbolicznej liczby stu tysicy onierzy (z czego 15% stanowi miaa marynarka wojenna). Niemcy pozbawione zostay rwnie lotnictwa oraz broni pancernej, funkcjonowa przesta take Sztab Generalny oraz wysze szkolnictwo wojskowe.

17

czyli 1 stycznia 1920 roku wszystkie Wolne Korpusy ulec miay rozbrojeniu. Ponadto wikszo spord, stanowicych blisko czterdzieci procent ogu Reichswehry 60 , czonkw formacji ochotniczych objta miaa zosta redukcj, co w praktyce dla wielu oznaczao pozbawienie rodkw utrzymania 61 . Po raz kolejny przywoano rwnie, niezrozumia dla wielu onierzy, decyzj wycofania grup bojowych z Wielkopolski 62 , a take oficjalnego potpienia przez Rzd dziaa w Kurlandii 63 . Wszystkie te posunicia w szybkim czasie przyczyniy si do narodzin pogldu o kolejnej, po roku 1918, zdradzie ze strony elit dziercych ster wadzy, co z kolei jeszcze bardziej spolaryzowao scen wojskowopolityczn w pastwie.

Tabela 3. Najwiksze Wolne Korpusy wczone w struktury Republikaskich Si Zbrojnych (porzdek alfabetyczny)

Nazwa Freikorpsu Freikorps Brssow Freikorps Faupel Freikorps Gerth Freikorps Hacketau Freikorps Hlsen Freikorps Lichtschlag Freikorps Ltzow Freikorps Oberland Freiwilligen Landesjgerkorps Sturmabteilunt Rossbach

Oznaczenie w ramach Reichswehry Infanterie Regiment 4 Grenadier Regiment 10 Infanterie Regiment 40 Brigade 7 Brigade 3 Brigade 31 Brigade 30 Brigade 21 Brigade 16 37. Jger Bataillon

Wedug oblicze Carlosa Jurado wczesnym latem 1919 roku w skadzie, liczcej wwczas czterysta tysicy onierzy Republikaskich Siach Zbrojnych, co najmniej sto pidziesit tysicy wywodzio si z szeregw Wolnych Korpusw. Jurado C., The German, s. 22. 61 Diehl J., Paramilitary Politics, s. 160. 62 Czubinski A., Powstanie Wielkopolskie, s. 453. 63 Vicent P., A Historical, s. 441.
60

18

Narastajca od lata 1919 roku niech do Republiki sprawia, i radykalne skrzydo ruchu konserwatywnego skupione wok jednego z dowdcw Wolnych Korpusw skierowanych poprzedniej zimy w rejon Poznania generaa von Lttwitza, coraz czciej optowaa za zorganizowan akcj zbrojn majca na celu uzyska realny wpyw na decyzje polityczne, a przede wszystkim usun ze stanowisk kierowniczych osoby odpowiedzialne za przyjcie warunkw dyktatu wersalskiego. Wraz z wejciem w ycie postanowie pokojowych poszukiwa wic zaczto moliwoci przeprowadzenia przewrotu. Na pocztku marca 1920 roku zaakceptowany zosta plan powstania przeciwko wadzom w Weimarze, ktrego gwn si sta si miaa synna Marinebrigade Erhardt. Rami polityczne poprowadzi mia, wybrany przez von Lttwitza figurant urodzony w Nowym Jorku czonek Partii Ojczynianej (Heimat Partei), dziennikarz i doktor prawa Wolfgang Kapp. Trzynastego dnia miesica w peni uzbrojone siy konserwatywne, zebrane pod dawnym sztandarem wojennym Cesarstwa Reichskriegsflage, wkroczyy do dzielnicy rzdowej w Berlinie. Regularne siy zbrojne nie stawiajc praktycznie adnego oporu dopuciy do zajcia przez puczystw gwnych budynkw oraz proklamowania cakowicie prawicowego rzdu. Wbrew oczekiwaniom przywdztwa buntu przewrt polityczny spotka si ze znikomym zainteresowaniem zarwno ze strony kadr innych Freikorpsw, odcinajcych si od, pruskiej afery, jak i spoeczestwa niemieckiego 64 . Jedynie na Dolnym lsku wsparcia powstacom udzielia, blokujc siy pastwowe we Wrocawiu, 3. Marine Brigade. Wobec braku entuzjazmu ze strony przewidywanych sojusznikw oraz narastajcego zagroenia kontrakcji Reichswehry, 17 marca Wolfgang Kapp wraz ze swoim mocodawc opucili miasto. Dzie pniej rewolucja zostaa oficjalnie zakoczona 65 . Wiosenny prba przewrotu politycznego przyniosa odwrotne od zamierzonych skutki. Nie do, e nie udao si nawet w minimalnym stopniu wpyn na decyzyjne organy pastwowe, to zbrojna demonstracja przyczynia si do zaostrzenia i tak ju niezbyt przyjaznych stosunkw midzy Weimarem a kadrami Wolnych Korpusw. Pierwszym przejawem ostatecznego rozwizania problemu konserwatywnych formacji ochotniczych stao si wydalenie z szeregw Republikaskich Si Zbrojnych oficerw zwizanych z nimi w przeszoci. Czystka nie omina postaci tak znanych w Niemczech jak generaowie: Ludwig

Odpowiedzi na akcj Marinebrigade Erhardt staa si demonstracja Berliczykw domagajcych si zaprzestania dziaa przez grup Kappa. Rwnie w innych czciach kraju ludno cywilna nie wyrazia aprobaty dla rebeliantw na przykad w Bawarii, pomimo internowaniu prominentw wadz miejscowych, przewidywany na nowego przywdc politycznego regionu Gustav Ritter von Kahr, cho optowa za przywrceniem monarchii Wittelsbachw, odmwi poparcia przewrotu zbrojnego. 65 Jurado C., The German, s. 22.
64

19

von Maercker, Georg von Ovne, czy Paul von Lettow-Vorbeck 66 . Cz dowdcw, jak na przykad genera Rudiger von der Goltz zostao internowanych.. Ponadto, decyzj Ministerstwa Obrony nakazano natychmiast rozbroi, a nastpnie cakowicie rozwiza, dwie jednostki uznane za najaktywniejsze podczas zrywu: 2. Marine Brigade oraz Eiserne Division 67 . W sierpniu roku 1920 powysze dyrektywy rozcignite zostay na cao istniejcych na terenie Niemiec Freikorpsw dajc kres powojennemu wysikowi bojownikw o porzdek i tradycje dawnego imperium. Delegalizacja Wolnych Korpusw nie oznaczaa jednak, i zbrojne ramie ruchu konserwatywnego zoyo or dostosowujc si do realiw czasu pokoju. Ju latem drugiego roku istnienia Republiki Weimarskiej na mapie nowej Europy, powstawa zaczy liczne bractwa, koa oraz stowarzyszenia, ktre pod szyldem aktywnoci sportowej lub turystycznokrajoznawczej skupiay dawnych onierzy zgrupowa konserwatywnych. Cz ze wspomnianych organizacji zasilia rwnie, rosnce w si skrzydo radykalne najwiksz z nich staa si, sformowana przez czonkw Marinebrigade Erhardt, Organisation Consul 68 . Dua grupa dawnych onierzy Freikorpsw, zwaszcza tych, ktrzy nie przejawiali otwartej wrogoci wobec czonkw Rzdu, objta zostaa protekcj Republikaskich Si Zbrojnych stajc si rdzeniem tak zwanej Czarnej Reichswehry (Schwarze Reichswehr). W pierwszej kolejnoci wczeni zostali oni do, majcych wspiera armi regularn w przypadku zagroenia zewntrznego Si Ludowych (Volkswehr). Wielu znalazo si rwnie na stanowiskach kierowniczych w szeregu paramilitarnych formacji pomocniczych jak Siy Komunikacyjne (Verkehrswehr) strzegce porzdku na szlakach, czy chronice porty Siy Nadbrzene (Kstenwehr). Niebagateln rol dla pozbawionych dowdcw bojownikw

Lumsden R., Himmlers Black, s. 4. Bardzo prawdopodobnym jest, i represje wobec czonkw elaznej Dywizji w rzeczywistoci stay si dodatkowym elementem rozgrywki prominentw Socjalistycznej Partii Niemiec z generaem Rudigerem von der Goltz, gdy to wanie on i jego byli podkomendni, cieszcy si saw obrocw dawnych ziem cesarskich, mogli w przyszoci stanowi rdo nowego buntu. 68 Organizacja Consul zaoona zostaa w kwietniu 1920 roku na terytorium Bawarii przez dowdc 2. Marine Brigade kapitana Hermanna Erhardta, posugujcego si w jej ramach pseudonimem Konsul Eichmann. Oficjalnie na czele stowarzyszenia sta Afred Hoffmann. W szybkim czasie zostao ono zasilone nie tylko przez dawnych onierzy synnej Marinebrigade, a wzrost liczebnoci przyczyni si do stworzenia rozbudowanej siatki konspiracyjnej obejmujcej zasigiem caa Republik Niemieck. Podzielono j na trzynacie dystryktw, nad ktrymi piecz sprawowali Gauleiterzy. Podstawowym zadaniem jakie stawiano przed kadrami ugrupowania byo przygotowanie gruntu pod nowy przewrt polityczny, czemu suy miay szczegowe programy treningowe. Wanym przejawem aktywnoci stay si rwnie liczne akcje terrorystyczne wymierzone przede wszystkim w czonkw Komunistycznej Partii Niemiec oraz jej sympatykw. W 1921 roku, po zmianie nazwy na Zwizek Nowoniemiecki (Neudeutscher Bund), podkomendni Hermanna Erhardta wzili udzia w pacyfikacji III Powstania lskiego. Rok pniej ponownie zmieniono szyld organizacji przemianowujc j na Zwizek Wiking (Bund Viking). Sze lat po utworzeniu, dekretem ministra sprawiedliwoci Republiki Niemieckiej Karla Severinga, zwizek uznano za grup o charakterze przestpczym, co wywoao ciganie jej czonkw przez wymiar sprawiedliwoci. W krytycznym okresie wielu dawnych czonkw 2. Marine Brigade znalazo schronienie w szeregach Sztafet Ochronnych NSDAP. Vicent P., A Historical, s. 349.
67 66

20

odegray take, operujce we wszystkich czciach Niemiec, Oddziay Robocze (Arbeitkommandos). Ponadto dua cz najbardziej radykalnego elementu Wolnych Korpusw ruszya w stron wschodnich granic pastwa wstpujc w szeregi wci aktywnego Grenzschutzu 69 . Zanim jednak ostatecznie zakoczono zostaa oficjalna dziaalno Freikorpsw, stoczyy one swj ostatni bj, paradoksalnie ponownie stajc w obronie Republiki. Wczesn wiosn 1920 roku w zakadach przemysowych na zachodzie pastwa odradza si zacza idea rewolucji robotniczej i przejcia w jej drodze wadzy przez Komunistyczn Parti Niemiec. Zaowocowao to mobilizacj, podobnie jak rok wczeniej Czerwonej Armii Ruhry, ktra w szybkim tempie wypara sabe oddziay armii regularnej z Dortmundu i innych miast regionu. Podjte przez wadze w Weimarze negocjacje nie do e nie przynosiy adnych skutkw, to jeszcze sprzyjay rozrostowi skrajnej lewicy w jednym z gospodarczo najistotniejszych rejonw pastwa. Ostatecznie, przychylajc si do inicjatywy dowdcy VI Okrgu Wojskowego generaa von Wattera, rewolt komunistyczn stumi miano siami Wolnych Korpusw. W tym celu spord tumnie napywajcych ochotnikw, gotowych po raz kolejny stan przeciwko bolszewizmowi, sformowano trzy grupy bojowe skierowane w ostatnich dniach marca na teren Zagbia. W skadzie pierwszej, okrelanej jako Wesel Division, znalazy si: 3. Marine Brigade 70 , Freikorps von Aulock, Freikorps Dsseldorf oraz Sturmabteilung Rossbach. Drug Mnster Division tworzyy: Freikorps Gabcke, Freikorps Gttingen, Freikorps Hindenburg, Freikorps Severin, Freiwilligen Abteilung Haas i, czerpicy z tradycji formacji ochotniczych zimy 1918 roku, Akademische Wehr Mnster. Ostatnie ze zgrupowa Ritter von Epp Division sformowano spord onierzy Freikorps Oberland oraz Freikorps von Oven 71 . 3 kwietnia 1920 roku wszystkie powysze zgrupowania skieroway si w stron Dortmundu, po drodze toczc brutalne potyczki z prowadzcymi wojn partyzanck pododdziaami Ruhr Rotearmee. Pi dni po rozpoczciu operacji pod kontrol jednostek wiernych Rzdowi znalaz si cay region, jednak wobec wkroczenia na jego teren midzynarodowych si rozjemczych, Freikorpsy zostay odwoane na teren centralnych Niemiec 72 . Ich dalszy los by ju w tym czasie przesdzony. Jednoznaczne sprecyzowanie zasad organizacyjnych Wolnych Korpusw, ze wzgldu na ich ogromne zrnicowanie, zarwno pod wzgldem liczebnym jak i jakociowym,

Jurado C., The German, s. 25. Zdecydowano si na jej wykorzystanie pomimo aktywnego wsparcia puczu Kappa-Lttwitza, co potwierdza, poruszony na stronie 19 niniejszego artykuu, problem wykorzystywania zrywu marcowego przy personalnych rozgrywkach pomidzy czonkami Sozialistische Partei Deutschland a kadrami Wolnych Korpusw. 71 Diehl J., Paramilitary Politics, s. 186. 72 Jurado C., The German, s. 59.
70 69

21

nastrcza wielu problemw. Carlos Jurado, w opracowaniu pod tytuem: The German Freikorps 1918-1923, podj prb systematyki niemieckich jednostek ochotniczych, przyjmujc za kryterium podziau stan ilociowy. W ten sposb utworzona zostaa trjstopniowa klasyfikacja obejmujca Freikorpsy due, liczce ponad tysic ochotnikw i dowodzone przez oficerw starszych albo generalicj, rednie skupiajce okoo tysica onierzy, oraz mae operujce w sile niepenego batalionu lub kompanii, na ktrych czele stali podoficerowie 73 . Na podstawie powyszych danych oraz przekroju jakociowego Wolnych Korpusw wysnu on take wnioski dotyczce cech zbiorczych tego typu formacji, dziki czemu udao si nakreli ich charakterystyczne elementy. Freikorps w ujciu klasycznym, czyli wedug wzorcw z pocztku roku 1919, kiedy to, jak wspomniano wczeniej, nastpi najszybszy rozwj zgrupowa ochotniczych o charakterze konserwatywnym zamyka si w liczbie okoo szeciuset onierzy oraz czonkw wywodzcych si spord osb cywilnych i mia struktur dwuwarstwow opart o system hierarchii dowdca-podkomendny bez szczebli porednich. Kolejn z waciwoci byo ustalenie zasady, i rejon operacyjny w przewaajcej czci obejmowa obszar sformowania jednostki 74 . O ile przedstawiony podzia stanowi prawdopodobnie jedyn prb nakrelenia wypadkowej cech Wolnych Korpusw, o tyle wywoa moe polemik opart o wydarzenia z pocztku pierwszego roku istnienia Republiki Weimarskiej. Po pierwsze trudno, jak zauwaono wczeniej, podj prb sprecyzowania redniego stanu liczebnego rozpatrywanych formacji, gdy nawet w obrbie tego samego Freikorpsu wystpoway liczne wahania ilociowe, czego przykadem moe by chocia kampania bawarska i zdobycie Monachium, kiedy to odnotowa mona napyw ochotnikw zainteresowanych walk jedynie na czas rozprawy z bojwkami komunistycznymi 75 . Poza tym ryzykownym jest ujcie w zestawieniu oglnym formacji, ktrych rnice leay na przykad w zakresie planowanych dziaa oraz teatrze operacyjnym, a take podejmowanej w zwizku z nim inicjatywie. Nie do koca waciwym wydaje si by ponadto wniosek o strukturze hierarchicznej, waciwy moim zdaniem jedynie dla zgrupowa o sile co najwyej kompanii. Jak nietrudno stwierdzi utrzymanie w ryzach grupy ochotnikw liczcej kilkuset ludzi byaby niemoliwa bez wprowadzenia porednich szczebli dowodzenia 76 . Za t tez przemawia przede wszystkim fakt, i przewaajca cz rozpatrywanych formacji, pomimo oficjalnego rozkadu armii

Jurado C., The German, s. 47. Tame, s. 55. 75 Schuster P., Fr das, s. 96. 76 Tym bardziej, i wiele formacji ochotniczych w duej mierze jako pierwsi zasilali podoficerowie. Wartym uwagi jest w tym wypadku Freiwilligen Bataillon Suppe, liczcy w apogeum rozwoju tysic piciuset onierzy, spord ktrych aden nie posiada stopnia szeregowego. Diehl J., Paramilitary Politics, s. 145.
74 73

22

cesarskiej, w duej mierze utrzymaa panujc w niej struktur 77 . Nie ulega jednak wtpliwoci, e stojcy na szczycie hierarchii dowdca, bdcy w wikszoci przypadkw twrc oddziau cieszy si niezwykym szacunkiem i mg by niemal cakowicie pewien wiernoci swych podkomendnych.\ Ciekawostk zwizan z dziaaniem Freikorpsw byy, oparte o tradycj korzeniami sigajc redniowiecznych Niemiec, Sdy Kapturowe (Femgerichte). Wczano je w struktury jednostek uchodzcych za radykalne skrzydo ruchu konserwatywnego w celu nadawania prawomocnego wymiaru wyrokom mierci, jakimi szafowano wobec przeciwnikw politycznych. Warto podkreli, i przed oblicze wspomnianego trybunau przywoany mg zosta rwnie kady z czonkw Wolnego Korpusu w ktrym sd funkcjonowa. Raport Ministerstwa Sprawiedliwoci Republiki Weimarskiej opublikowany w roku 1923 wskaza, i w okresie od zakoczenia pierwszej wojny wiatowej do aktu delegalizujcego zgrupowania ochotnicze z sierpnia 1920 roku z mocy Femgerichte na mier skazano trzysta pidziesit cztery osoby. Wszystkie wyroki wykonano 78 . Cz formacji dysponowaa take wasnymi organami prasowymi publikowanymi kosztem dowdztwa 79 . Rozpatrujc kwestie organizacyjne Freikorpsw warto przyjrze si bliej osobom, ktre, pomimo zawieszenia broni po trwajcej i ewidentnie wyniszczajcej Niemcy przez cztery lata wojnie, zdecydowali si nadal prowadzi walk. Sia Wolnych Korpusw wynikaa midzy innymi z tego, e wchodzcy w ich skad ochotnicy byli gboko przekonani o koniecznoci podjcia wysiku na rzecz ratowania pastwa i restytucji wartoci kultywowanych w czasach rzdw Hohenzollernw. Tez t potwierdzi mog sowa jednego z czonkw Freikorps Ltzow majora Schulza, ktrymi po zakoczeniu oblenia Monachium w maju 1919 roku zwrci si do czonkw dowodzonego przez siebie pododdziau: Kady, kto nie rozumie, e jest tutaj wiele do zrobienia lub ma wyrzuty sumienia niech zrezygnuje. Lepiej zabi kilku niewinnych ludzi ni pozwoli uciec jednemu winnemu 80 . Bez wtpienia w powyszej wypowiedzi dostrzec mona pewnego rodzaju fanatyzm,

Przykad stanowi moe w tym przypadku sformowany w Koobrzegu Freikorps Hindenburg, ktry od samego pocztku wydzielono batalion piechoty oraz zgrupowanie kawalerii. W krtkim czasie jego struktura ulega rozbudowie co spowodowao narodziny kolejnych dwch batalionw grenadierw oraz szturmowego, a take pododdziaw konnych, opartych o puki z czasw Wielkiej Wojny 16. Dragonw, 5. Strzelcw Konnych oraz 2. Uanw. Jako osobn ga jednostki sformowano rwnie bateri artylerii. Thomas R., Handbuch zur, s. 144. 78 Vicent P., A Historical, s. 127. 79 Jednym z cieszcych si najwiksza popularnoci by periodyk wydawany przez sztab 2. Marine Brigade zatytuowany Der Wiking. 80 Watt R., The Kings, s. 80.
77

23

potgowany w drodze przewiadczenia o prowadzeniu walki z cakowicie wrogim systemem spoeczno-politycznym, ktry w nieodlegej przeszoci przyczyni si do zadania Kaiserliche Armee niesawnego ciosu w plecy. Pocztkowo w szeregi formacji zbrojnych o charakterze konserwatywnym wstpowali przede wszystkim wracajcy z frontu onierze, a znaczny odsetek wrd nich stanowili czonkowie, uznawanych za elit wojsk ldowych, jednostek szturmowych. Wielu z nich, oprcz charakterystycznego dla Sturmtruppen ducha bojowego, wnioso w szeregi Wolnych Korpusw specyficzne pojcie regulaminu, zwaszcza w stosunkach z bezporednimi przeoonymi do czstych naleay przypadki oddawania honorw jedynie tym oficerom, ktrzy zdoali samodzielnie zbudowa autorytet wasny 81 . Trafnym, moim zdaniem, okreleniem scharakteryzowa og ochotnikw autor artykuu pod tytuem: Die Freikorps. Kampf um Baltikum Frank Westenfelder, nadajc im miano desperatw 82 , co niemal w peni potwierdzili po ustaniu walk wewntrznych w Niemczech. Kwesti wymagajc szczegowych bada jest werbunek prowadzony przez sztaby poszczeglnych z opisywanych formacji. Oparty by on prawdopodobnie jedynie o zasad dobrowolnoci, cho nie mona wykluczy, i, zwaszcza w przypadku inkorporacji caych pododdziaw dawnej armii cesarskiej, stosowano rnego rodzaju formy nacisku majce skoni do zaniechania demobilizacji zwaszcza onierzy o duej wartoci bojowej. Z pewnoci zasilanie Freikorpsw przebiegao w myl systemu prywatnego, czyli z inicjatywy dowdcy-zaoyciela lub grupy jego najbliszych wsppracownikw, ktrzy instalowali dorany punkt werbunkowy i, w drodze ogosze ustnych oraz plakatw, zachcali do zacigu. Drug z metod byo przyjmowanie ochotnikw ju w trakcie prowadzenia dziaa wwczas kwestie formalne ograniczane byy do niezbdnego minimum 83 . Analizujc rozwj i dziaalno Wolnych Korpusw warto zwrci uwag rwnie na problem nazewnictwa formacji. Zestawienie moliwie jak najwikszej iloci tych jednostek pozwala na wysnucie pewnych wnioskw oglnych. W pocztkowym okresie funkcjonowania formacji ochotniczych dominoway okrelenia nawizujce do regularnych zgrupowa wojskowych na przykad Freiwilligen Landesjgerkorps, nierzadko odnosiy si one do pierwotnych oddziaw, z ktrych wywodzili si ochotnicy (Freikorps V Armeekorps). Z czasem ustpowa zaczy one terminom zwizanym z nazwiskiem dowdcy (Freikorps Hindenburg) 84 , miejscem powstania albo stacjonowania (Freikorps Potsdam) lub rejonem

Lumsden R., Himmlers Black, s. 3. Westenfelder F., Die Freikorps . 83 Diehl J., Paramilitary Politics, s. 116. 84 Czasami czono zarwno nazwisko twrcy formacji z terminami zaczerpnitymi ze struktur Armii Cesarskiej. Przykad takiego zjawiska stanowi moe Minenwerfer Abteilung Hauschkel.
82 81

24

operacyjnym (Freikorps Oberland). Pewnego rodzaju regu stao si take nadawanie mniej liczebnym jednostkom okrele pozbawionych terminu Freikorps wwczas najczciej jedn z czci skadowych nazwy stanowi termin wyraajcy szacunkowy rozmiar jednostki (Sturmabteilung Rossbach, Freiwilligen Regiment Seuter). Istotn czci skadow wizerunku Wolnych Korpusw byy ich insygnia. Podobnie jak w wypadku nazewnictwa, przeprowadzi mona klasyfikacj emblematw, ktrymi posugiway si formacje ochotnicze o charakterze konserwatywnych. Zdecydowanie najpowszechniejszym symbolem stao si wyobraenie czaszki, szerzej znanej jako Totenkopf. Ten tradycyjny cesarski symbol odwagi oraz powicenia dla wojny w szybkim tempie zacz by utosamiany z ogem ruchu konserwatywnego, w tym przede wszystkim przeciwnikami liberalizmu oraz idei skrajnie lewicowych 85 . Poszczeglne Freikorpsy sigay jednak take do waciwych tylko dla siebie oznak zwizanych z heraldyk rejonu sformowania 86 , tradycj ludow 87 lub starogermask 88 . Czsto insygnium zawierao rwnie inicja nazwiska dowdcy-zaoyciela 89 . Oprcz tego cz znakw tworzonych byo od podstaw przez kadr 90 . Czasami insygnia pojawiay si jedynie na czas konkretnych dziaa przypisywano je albo pojedynczemu oddziaowi, albo caej grupie bojowej w postaci konkretnego symbolu 91 lub elementu umundurowania 92 . Emblematy w formie metalowej przypinki umieszczano najczciej na konierzu kurtki mundurowej oraz nanoszono go przy pomocy farb na przedni lub boczn cz hemu 93 . Oprcz oznak umieszczanych na uniformach cz jednostek ochotniczych posiadaa wasne sztandary bojowe. Zdecydowanie najpowszechniej stosowan bya w tym wypadku

Lumsden R., Himmlers Black, s. 4. Na przykad sformowany na terenie Brandenburgii Freikorps Paulssen jako emblemat przyj czarno srebrn tarcz kojarzon z dynasti Hohenzollernw. 87 Bawarski Freikorps Schwaben jako pierwszy zaprezentowa insygnium w postaci szarotki symbolu alpejskich rejonw Niemiec. 88 Stosunkowo popularnym znakiem, przyjtym pniej rwnie przez stronnikw Adolfa Hitlera, a nastpnie jako godo narodowe, by Hakenkreuz. Posugiwaa si nim midzy innymi 2. Marine Brigade oraz Selbschutz Sturmabteilung Heinz. 89 Freikorps Hindenburg w emblemacie posiada liter H uoon na dwch dbowych liciach. Wooley Charles, German Uniforms, Insignia & Equipment 1918-1923, Atglen BDW, s. 46. 90 Najbardziej rozpoznawalnym spord tej grupy emblematw byo oznaczenie 2. Marine Brigade wpisana w owal d wikiska (Drakkar) z umieszczonym u dou penym nazwiskiem twrcy Hermanna Erhardta. 91 Przykad takiej sytuacji stanowi moe Sturmabteilung Rossbach, ktremu na czas dziaa na terenie Zagbia Ruhry wiosn 1920 roku przypisano emblemat biaej strzay umieszczonej na hemie skonie w lew stron. Jurado C., The German, s. 59. 92 Biao-ta opaska naramienna z naniesiona czarn farb inskrypcj SSOS (stanowic skrt nazwy Selbschutz Oberschlesien) oraz wizerunkiem sztyletu uywana przez wszystkie jednostki wchodzce w skad niemieckich jednostek samoobrony podczas walk przeciwko powstacom lskim. 93 Wooley Ch., German Uniforms, s. 49.
86 85

25

cesarska Reichskriegsflage, cho wystpowaa caa gama innych, nierzadko zrywajcych z symbolik imperialn 94 . Problemem z jakim od pocztku istnienia niemal kadego z Wolnych Korpusw staa si kwestia umundurowania i wyposaenia. W mniejszym stopniu dotyczy on onierzy wracajcych z frontu, ktrzy zachowywali swoje regulaminowe uniformy dostosowujc je ewentualnie do warunkw nowej suby 95 . Napyw ochotnikw cywilnych wywoa konieczno pozyskania zapasw moliwych do odpowiedniego wyekwipowania towarzyszy broni. Nierzadko sigano zatem do metod z pogranicza dziaalnoci przestpczej, prowadzc regularne napady na sabo strzeone magazyny wojsk cesarskich, skd pozyskiwano niezbdne sorty oraz ekwipunek. W ten sposb przewaajca cz Freikorpsw korzystaa z wzorcw stworzonych na potrzeby armii regularnej przed i podczas pierwszej wojny wiatowej. Uytek znajdoway take elementy wyposaenia zdobycznego 96 . Podstawowym uzbrojeniem opisywanych formacji ochotniczych bya bro indywidualna, zarwno w postaci karabinw powtarzalnych systemu Mausera rnych typw, szerokiej gamy pistoletw stosowanych przez wojska niemieckie w dwch pierwszych dekadach dwudziestego stulecia, jak i karabinw maszynowych. Orem uchodzcym za ekskluzywny byy pistolety maszynowe Maschinenpistole 18 posugiwali si nimi przede wszystkim dawni czonkowie grup szturmowych 97 . Cz Wolnych Korpusw posiadaa take wasne pododdziay modzierzy oraz miotaczy ognia 98 . Cho taktyka wykorzystania Freikorpsw opieraa si o zaoenia dziaa maych grup uderzeniowych 99 wszak wikszo star prowadzona bya na terenie zurbanizowanym co liczniejsze zgrupowania sigay po or ciszego typu. Do powszechnym i uwiecznionym na wielu fotografiach z tamtego okresu rodkiem walki sta si improwizowany pojazd opancerzony. By to najczciej samochd ciarowy pochodzenia wojskowego lub cywilnego z zainstalowanymi

Do roku 1945 kolekcja sztandarw, ktrymi posugiway si Wolne Korpusy znajdowaa si w monachijskiej Feldhernhalle, gdzie zostaa zoona z polecenia Adolfa Hitlera, podczas uroczystej ceremonii w dziesit rocznic puczu monachijskiego 9 listopada 1933 roku. Jurado C., The German, s. 62. 95 Najczstsz modyfikacj byo prawdopodobnie upodabnianie mundurw do wzorcw zaadoptowanych przez oddziay szturmowe, czyli maksymalne upraszczanie kroju co wpywa miao na wygod onierza, a take wzmacnianie newralgicznych elementw w tym gwnie okci oraz kolan, poprzez naszywanie dodatkowych partii materiau albo at skrzanych. Powszechnym zjawiskiem bya take wymiana insygniw symbole pastwowe zastpowano emblematami wasnej formacji. Czasem nanoszono take indywidualne dla wielu Wolnych Korpusw oznaczenia stopni wojskowych. 96 Na szersz skal ekwipunek pozyskany na wrogu z czasw Wielkiej Wojny wykorzystywali czonkowie Freikorps Bayreuth powszechnym zjawiskiem w tej jednostce, a zarazem jej znakiem charakterystycznym stay si francuskie hemy M1915. Jurado C., The German, s. 56. 97 Wooley Ch., German Uniforms, s. 37. 98 Thomas R., Handbuch zur, s. 160. 99 Podstawy dziaa w polu stanowiy w wikszoci wytyczne przeznaczone dla Sturmtruppen, a zatem denie do gbokiej penetracji linii przeciwnika przez silnie uzbrojone oddziay szturmowe oraz denie do skrcenia dystansu, a nastpnie bezporedniego zwarcia i walki wrcz. Drury I., German Stormtrooper, s. 45.
94

26

osonami bd w postaci arkuszy blachy, bd na przykad pyt okopowych. Czsto tego typu wz dozbrajano poprzez zainstalowanie na skrzyni adunkowej dziaa 100 . Zdarzao si jednak, i wykorzystywano samochody pancerne uzyskane kosztem dawnej armii cesarskiej, jak na przykad, zdobyte wczeniej w walkach na froncie wschodnim pojazdy typu Austin Putiow M1914 101 . Podczas walk w Berlinie, wiosn 1919 roku odnotowano take uycie co najmniej dwch czogw typu Mark IV produkcji brytyjskiej, a w czasie kampanii przeciwko Bawarskiej Republice Rad pocigu pancernego. Podczas tej operacji wykorzystano take, formalnie podporzdkowan zwierzchnictwu Freikorpsw, grup lotnicz udzia samolotw ograniczono jednak jedynie do kolportau ulotek propagandowych 102 . Ciekawym elementem podkrelajcym swoist indywidualno Wolnych Korpusw oraz ich odrbno zarwno wzgldem dawnych wojsk cesarskich jak i Reichswehry stay si odznaczenia. Do najbardziej rozpoznawalnych naleay: przyznawany za zasugi w walce przeciwko polskim oddziaom powstaczym oraz umacnianie ducha niemieckiego na poudniowo-wschodniej rubiey pastwa Orze lski (Schelsisches Adler) oraz Krzy Batycki (Baltenkreuz) przeznaczony dla zasuonych podczas walk na terenie Kurlandii. Oprcz tego poszczeglne formacje posiaday wasne ordery nadawane gwnie weteranom, jak midzy innymi Krzy Rossbacha (Rossbachkreuz) dla czonkw Sturmabteilung Rossbach, czy Medal elaznej Dywizji (Eiserne Division Medaille), ktrym dekorowano najodwaniejszych onierzy tej nadbatyckiej jednostki 103 . Z dum noszono rwnie odznaczenia zdobyte w czasie pierwszej wojny wiatowej. Wolne Korpusy stanowi w militarnej historii Niemiec epizod bezprecedensowy. Tworzone doranie, przez rozczarowanych polityk pastwa w ostatnich miesicach wojny, a zarazem obawiajcych si zagroenia lewicowego, ktre z tak wielk skutecznoci zadao, uznawanej za niepokonan, armii niesawny Dolchstoss, onierzy stay si jedyn skuteczn broni w rkach praktycznie bezbronnego Rzdu Republiki. Sojusz ten nie mg jednak doprowadzi do pozytywnego efektu kocowego, gdy oprcz wsplnej niechci do komunizmu, istniao zbyt wiele rozbienoci midzy jego sygnatariuszami. Nie byo moliwoci by ambitni i czsto nieprzewidywalni dowdcy Freikorpsw wpisali si realia powojennych, niemale rozbrojonych Niemiec, w praktyce pocztkowych lat zdanych na ask zwycizcw z roku 1918. Z drugiej strony kadry formacji ochotniczych same nie widziay dla siebie miejsca w pastwie, ktre w szybkim tempie odrzucio ca imperialn

100 101

Jurado C., The German, s. 12. Tame, s. 57. 102 Tame, s. 50. 103 Verkuilen Ager, Awards of the German Freikorps 1919-1935, BMW 1973, s. 46.

27

tradycj i poddao si warunkom dyktatu pokojowego. Jednake tak jak nie zoyli oni broni wobec, rosncego sukcesywnie w si ju od schykowego okresu wojny, ruchu komunistycznego nie mieli zamiaru kapitulowa przed zdradzieckimi zdaniem wielu wadzami w Weimarze. Cho esprit de corpse z biegiem czasu zacz topnie, na co zoyo si wiele elementw zarwno w dziedzinie dyplomacji, jak i polityki wojskowej organw decyzyjnych w Niemczech, jeszcze przed oficjaln delegalizacj Freikorpsw w sierpniu 1920 roku powstay plany utrzymania silnej pozycji w pastwie, nawet kosztem ustawicznego naraania si organom cigania. Do koca trzeciej dekady dwudziestego wieku utrzyma si w ten sposb silny mit formacji, ktre nie bay si podj ryzyka ratowania cesarskich pozostaoci i, toczc wielomiesiczne i czsto krwawe boje od Berlina, przez wybrzee Morza Pnocnego i Bawari, a po Wielkopolsk, Slsk i kraje nadbatyckie, stany na stray nowego pastwa sprawujc funkcj rzeczywistej pierwszej siy Republiki Weimarskiej.

Bibliografia:

Baer Ludwig, History of the German Steel Helmet 1916-1945, Nowy Jork 1986. Czubiski Antoni, Powstanie Wielkopolskie 1918-1919. Geneza, charakter, znaczenie, Pozna 1978. Diehl James, Paramilitary Politics in Weimar Germany, Bloomington 1977. Drury Ian, German Stormtrooper 1914-1918. Weapons Armour Tactics, Londyn 1995. Jones Nigel, Hitlers Heralds The Story of the Freikorps 1918-1923, Londyn 1987. Jurado Carlos, The German Freikorps 1918-1923, Oksford 2001. Lumsden Robin, Himmlers Black Order. A History of the SS 1923-1945, Phoenix Mill 1997. Schuster Peter, Fr das Stolze Edelweiss, Achau 1995. Thomas Robert, Handbuch zur Geschichte der Deutschen Freikorps, BDMW. Verkuilen Ager, Awards of the German Freikorps 1919-1935, BMW 1973. Vincent Paul, A Historical Dictionary of Germanys Weimar Republic 1918-1933, Westport 1997. Waite Robert, Vanguard of Nazism: The Free Corps Movement in Postwar Germany 1918-1923, Cambridge 1952.

28

Watt Richard, The Kings Depart. The Tragedy of the German Versailles and the German Revolution, Nowy Jork 1969. Westenfelder Frank, Die Freikorps. Kampf ums Baltikum, http:// www.kriegsreisende.de/relikte/freikorps.html (data dostpu: 11.07.2008 r.) Wooley Charles, German Uniforms, Isnignia & Equipment 1918-1923, Atglen BDW.

29