1

Przedmowa
Jesieni 1997 Wydawnictwo Ex Libris poprosio mnie o napisanie wstpu do planowanej edycji pt. Album krlw polskich", dla ktrej baz ikonograficzn maj by pastisze krlewskich wizerunkw wykonanych przez Matejk z kocem XIX wieku. Szykujc ten wstp uwiadomiem sobie, e kady tzw. poczet krlw polskich prezentuje wycznie naszych chrzecijaskich wadcw, nigdy natomiast nie opracowano caociowo (jako zwartego druku, z odpowiedni biografistyk tudzie ikonografi) galerii naszych wadcw pogaskich. Zagrzebaem si tedy w starych ksigach, by zmajstrowa taki poczet (jego chrzecijask kontynuacj bdzie wspomniany Album krlw polskich", ktry jako cz druga niniejszej edycji, opatrzona napisanym przeze mnie wstpem, ukae si w 1999 roku). Dla Polakw przedchrzecijaska Polska to cakowity mrok redniowiecza" (chocia imiona Kraka, Wandy, Popiela czy Piasta s znane nawet dzieciom). Mnie si ona kojarzy z bezkresnym sowiaskim borem, z polaskolechick puszcz pen bagiennych matecznikw. Szkoda, e nie moe si nam ten okres kojarzy z wiedz naukow, ktra by zezwolia zaludni tamte pola, lasy, wsie i grody sylwetkami autentycznych figur, sowem: Histori. Walorem takiej sytuacji jest wszake m i t o l o g i c z n o . Posiada wasn mitologi niby Grecy lub Rzymianie

10

staroytni to prawdziwy tytu do chway. Nie kademu narodowi zostaa dana taka satysfakcja. Wic chocia

11

opracowaem te nasze dzieje mitologiczne z przymrueniem oka, artujc sobie raz po raz (a to przydomkami ksit, a to kpiarskimi komentarzami do wydarze" itp.) jednak pozostaj peen szacunku dla szalbierzy historiograficznych, ktrzy przed wiekami zbudowali mitologi polsk. Karol Potkaski (w roku 1897) rwna najstarsz cz tych klechd z mchem co obrastajc sdziwe mury staje si swoist legitymacj dawnoci zabytkw i miejsc. Ju kilkaset lat temu dzieje Polakw przed Mieszkiem zwano dziejami bajecznymi" i do dzisiaj nic si tu nie zmienio wci jest to nasza historia legendowa, bez sprawdzalnych faktw. S, owszem, przesanki, s fakciki marginalne, jest wreszcie lista czternastu wadcw poprzedzajcych Mieszka. Dziejopisowie drugiej powki drugiego tysiclecia, zwaszcza historycy XVIII i XIX wieku, karkoomnie si zmagali z dawnymi podaniami o tej czternastce, prbujc cedzi prawd spomidzy klechdowych plew, kronikarskich plot i skrybiarskich przekama wszelako bez znaczcych rezultatw. Niektrzy obwiniali Koci redniowieczny, twierdzc, e wczesnej hierarchii kocielnej nie na rk byo wydobywanie z mrokw zapomnienia rodzimej pastwowoci pogaskiej, budowanej przez sowiaskich ksit hodujcych bawany", czyli przez krlw bawochwalcw". Kronikarz Gali Anonim (mnich benedyktyski) perswadowa na samym progu XII stulecia, ergo wtedy, gdy jeszcze mona byo duo przedMieszkowych faktw wyowi: Lecz dajmy pokj rozpamitywaniu dziejw ludzi, o ktrych wspomnienie zagino w niepamici wiekw, a ktrych skaziy biedy bawochwalstwa". Koci wola szerzy mit, i Polsk stworzy

12

Koci. Niewtpliwie Koci stworzy wspaniay fundament i krgosup tysicletniej chrzecijaskiej Polski; bez religii chrzecijaskiej Polska by przepada, rozwiaaby si niby opar mgielny jednak pastwo polskie ju wczeniej istniao. Rodzimi historycy XVIII wieku, przypominajc spoeczestwu krlw bawochwalcw", krytykowali t mitologi jako faktograficznie nieuprawnion, a kolejne pokolenia badaczy (XIX wiek) zepchny j na margines swych prac, ledwie wzmiankujc lub rugujc do szcztu. Co budzio gniew czci spoeczestwa, bo Krakus, Piast, Wanda, Popiel i Lechowie zdyli ju mocno si zadomowi w tak zwanej wiadomoci powszechnej ergo publicznej. Wczesnym echem owego gniewu jest strofa Adama Naruszewicza w Chudym literacie" (1778), ukazujca dialog midzy ksigarzem a szlachetk, ktry nawiedzi ksigarni, by spyta o nowoci: S Wiersze... To bazestwo!... S te Polski dzieje... Bodajbycie wisieli na haku, zodzieje, ecie, w wieczne podajc swj nard popiechy, Powyrzucali z kronik i Wandy, i Lechy!...". Pierwszym polskim wadc mia by Lech I, ktry rzekomo osiad koo gnienieskich jezior blisko poowy VI wieku. Co si niele zgadza ze stanem dzisiejszej wiedzy na temat Sowian Sowianie przybyli i zajli ziemie po obu stronach Odry tudzie obu stronach Wisy w V stuleciu, a wic w kocowej fazie Wdrwki Ludw. Wybijmy sobie zatem z marze, i autochtonizm naszych przodkw na naszej ziemi jest starszy ni ptora tysiclecia. A gdy mwimy o Wdrwce Ludw o wczesnych hordach pokonujcych rzeki i rozlege dzicze dla znalezienia staych

13

gniazd pamitajmy, e wci nie wiemy skd przybyli nad Wart i Wis praszczurowie Polakw. Moe od poudnia (Chorwacja?), a moe od poudniowego wschodu (od strony Morza Czarnego?).

Gdzie czerpiemy wiadomoci na temat Sowian, Lecha i jego nastpcw? Z mnstwa mniej lub bardziej mitotwrczych kronik redniowiecznych bizantyskich (Konstanty Porfirogeneta), frankoskich (Gregor Turoneski), francuskich (Alberyk Mnich), angielskich (krl Alfred Wielki), czeskich (Pulkava, Kosmas, Dalimil, Hajek), niemieckich (Geograf Bawarski, Thietmar, Widukind, Helmold), rosyjskich (Nestor), wreszcie polskich (Anonim Gali, Bielski, Bogufa, Cholewa, Dugosz, Dzierzwa, Herburt, Janko z Czarnkowa, Wielkopolanin Kronikarz [Godysaw Baszko?], Kadubek, Kromer, Sarnicki, Wapowski). Sylwetki czternastu wadcw przedMieszkowych uka stosujc ahistoryczn terminologi i takie sownictwo.

14

Waciwie kade zdanie owego pocztu winno si zaczyna od sw mia lub miaa (mia si urodzi w roku..., miaa stoczy bitw..., itp.), co jednak uczynioby tekst zbyt cikim przez nadmiern liczb powtarzajcych si wyrazw, dlatego bd pisa w trybie dokonanym, niby o historycznych faktach. Rwnie terminologi ahistoryczn (na przykad stosowanie terminw Polska i Polacy wobec kraju i ludzi nie znajcych takich sw) prosz przyj za konwencj autorsk, ktra uatwia lektur i silniej wie pogaskie korzenie chrzecijaskiej Polski z ni sam. Wreszcie ahistoryczno terminu krlowie. Tych czternastu wadcw (cilej biorc trzynastu wadcw i jedna wadczyni, Wanda crka Krakusa) to byli sowiascy ksita, a nie koronowani monarchowie. Lecz pamitajmy, e rwnie Mieszko I nie doczeka si koronacji formalnej, midzynarodowo uznanej (historia naszych koronowanych krlw startuje od Chrobrego), co nie przeszkadza nam traktowa Bolesawowego ojca jako krla, czego dowodem wszelkie poczty polskich krlw zaczynajce si notorycznie Mieszkiem I. Ju o Popielu kronikarz Gali wyraa si nie tylko per dux ducum" (ksi ksit, ksi nad ksitami), lecz i rex regum" (krl krlw). Stosujc t umown konwencj tytularn moemy chyba zwa krlami wszystkich wadcw polskich, od Lecha I zaczynajc.

15

Lech I Przybda

Okoo poowy VI wieku le si dziao wrd Sowian zamieszkujcych Kroacj (dzisiejsza Chorwacja). Sowianie ci, dowodzeni przez dwch braci, ksit Lecha i Czecha, toczyli krwawe boje, starajc si wypchn z kraju najedcw. Moe by si to i udao, gdyby braci nie zdradzia siostra, Wylina. Rozaleni bracia ukatrupili wredn siostrzyczk i wyemigrowali, a wraz z nimi wyemigrowaa horda pobratymcw. Maszerowano ku Pnocy. Na terenie dzisiejszej Republiki Czeskiej sielskie krajobrazy spodobay si modszemu bratu, Czechowi, tam wic postanowi osi. Lech, wraz z tymi, ktrym nie podoba si Czech lub w krajobraz ruszy dalej, wci ku Pnocy. A zaszli midzy trzy jeziora (zwane dzisiaj Jelonek, Winiary i witokrzyskie), gdzie Lech ujrza

16

gniazdo biaych orlt, a zmczonym ju bdc, mrukn do towarzyszy:

17

Gniedmy si tutaj! Tam te si zagniedzili, budujc grd przezwany Gniezdo (dzisiaj Gniezno), i obrali sobie za herb orla take biaego z otworzonym nosem, ku grze wylatujcego (P. H. Pruszcz, 1662). Oto jak dzisiejsza Wielkopolska zostaa matecznikiem Lechitw, wkrtce zwanych Polanami, raczej od pola uprawnego ni od lansowanej przez tryskajcych fantazj dziejopisw gry sownej Po-Lechu id Po-lacy. Lech I wada dugo, szczliwie i sprawiedliwie, rozszerzajc swe pastwo zwaszcza ku Wschodowi, cho i Pnoc nie bya mu obojtna, gdy z wd mineralnych najbardziej lubi son wod batyck (byaby ona wtedy

nieskazitelnie biologicznie czysta, gdyby nie oddawali do niej moczu normascy dziadowie Wikingw). Okaza si

18

panem rycerskim (pierwotne znaczenie sowa lech" to rycerz lub modzian) i umia przedkada racj stanu nad uczucia braterskie, co znaczy, e kiedy trzeba, solidnie pra

brata modszego. Naturalnie czeska historiografia gosi chronologi zupenie odwrotn: mianowicie i to Czech by bratem starszym, a Lech modszym i bitym. Obie za historiografie, polska i czeska, maj solidarnie bardzo z opini o rzekomym trzecim bracie, Rusie, ktry dziejopisarsko zjawia si dopiero pod koniec XIII wieku w Kronice Wielkopolskiej (nastpnie za u Dugosza jako...

19

wnuk Lecha), by pniej zosta faworytem historiografii

20

rosyjskiej. Rosjanie pasjami wzbogacali sowiask legend o Rusa, przylepiajc go do braterskiego duetu LechCzech dla tworzenia nie wiadomo po co tercetu Lech-Czech-Rus, a nawet Rus-Czech-Lech. Nie byo wiadomo po co, pki nie rozwika tej zagadki najwybitniejszy jzykoznawca i najwybitniejszy historyk wszechczasw, Gruzin Dugaszwili (ksywy Koba, Soso i Stalin), ktry dowid, e chodzio tu o jedno wszystkich narodw sowiaskich w ramach obozu bratnich pastw.

21

Wizymir Danogromca

Wizymir (Wysimir) Danogromca (vel Danobjca) by synem (lub wnukiem) Lecha i bezlitonie znca si nad Danami (Duczykami), bo pragn uczyni sw krain potg morsk, vulgo: chcia zmonopolizowa Batyk pod ktem zanieczyszczania tego morza wycznie sowiask uryn. Co mu si udao prawie bez reszty. Flota lechicka gromia statki duskie na Batyku, odbierajc Danom wiele wysp (m.in. Rugi i Fioni), gdy wojsko Wizymira gromio wojw duskiego krla Sywarda, zajmujc Juti (Jutlandi), Skani i rozliczne inne terytoria Danw. Zmaltretowany Syward uleg w kocu, zdajc si na ask Wizymira. Ten zostawi Duczykom ledwie may fragment podbitego krlestwa i zobowiza Sywarda do regularnego skadania hodu, a dla przypiecztowania ukadu zarekwirowa mu

22

potomstwo: syna Jarmeryka (Jameryka) jako zakadnika, czyli jako gwarancj, e hod bdzie skadany, a dwie crki

23

jako branki, czyli w celu molestowania seksualnego. Molestowanie wszake albo si Wizymirowi przejado, albo panienki nie byy warte molestunku, bo rycerski nastpca Lecha sprzeda obie jedn Niemcom, drug Norwegom. Tymczasem krl Syward umar, a Jarmeryk zwia spod celi lechickiej, wrci do Danii i zrzuci polskie jarzmo. Nolens volens musia Wizymir znowu zebra wojsko i najecha Dani, upic solidniej jeszcze ni wprzdy, by wybi Danom z zakutych (hemami) bw wszelkie rojenia o suwerennoci pastwowej. Przywiz wtedy mnstwo duskich jecw i osadzi ich nad Batykiem, poniej Pwyspu Helskiego, w grodzie przezwanym Danskwyk (Twierdza Duska) czyli w Gdasku. Drugie portowe miasto zbudowa nad Zatok Meklembursk i przezwa wasnym imieniem Wizmar (Wismar). Jak dowid w XX wieku prof. R. Kukliski druzgoczce zwycistwa Lechity Wizymira, regularnie gromicego Duczykw metod wojny totalnej, sprawiy, i w ofensywnej doktrynie Ukadu Warszawskiego Kreml wyznaczy LWP (Ludowemu Wojsku Polskiemu) rozgromienie wojsk duskich i zajcie Danii podczas planowanego wyzwalania mas pracujcych Zachodniej Europy od imperializmu i kapitalizmu.

24

Krak Smokobjca

Gdy wygas rd Lecha, co znaczniejsi Polanie zebrali si w Gnienie, by obra wadc kolejnego, lecz e nie mogli na jednego si zgodzi zgodzili si na dwunastu, czyli na rzdy zbiorowe. Dwanacie bowiem byo wtenczas prowincji polskich, zatem dwunastu wojewodw sprawowao wadz sdownicz i administracyjn, a kiedy zbliaa si wojna jednego przez losowanie obierano wodzem naczelnym. System w nie by dobry (Gdzie kucharek sze...); kady z dwunastu wsprzdcw pragn zdominowa reszt wielmow, co rodzio wanie, panowa chaos zamiast porzdku, okazjonalne przypodchlebianie si tumowi zastpowao dbao o publiczny interes. Niemcy szarpali i uszczuplali zachodnie rubiee krlestwa,

25

tymczasem na poudniowym Wschodzie groz szerzy smok ludojad, co mieszka w pieczarze pod nadwilaskim wzgrzem u sowiaskich Chrobatw. Nikt nie mg da mu rady, gdy aden rycerz nie mg si przedrze przez wyziewy (przez par smrodliw) z gby smoka, dlatego znkana ludno wezwaa cudzoziemca na ratunek.

Cudzoziemiec w nosi swojskie DNA, vulgo krew lechick, albowiem by Czechem, ergo potomkiem Lechowego brata. Nazywa si Krok. Niechtnie zgodzi si

26

rzdzi Polakami, co znaczy, e by to mdry czowiek, nie do wszake mdry, by odmwi. Smoka zaatwi

27

sprytem, podrzucajc mu barana (lub cielaka) wypenionego tlc si siark, smo i saletr. Bestia zeara trutk, a gorejc wewntrz dla ugaszenia bebechw pia wilan wod tak dugo, a pka od nadmiaru. Jak mwi podaniowo kronikarska wersja zdarze. Bardziej sensowne wydaje si wszake przypuszczenie, i smok zosta rozsadzony prochem strzelniczym. Zwamy, e siarka i saletra to gwne skadniki prochu, i nie bjmy si mniema w oparciu o nasz histori ze smokiem, e nikt inny, tylko Polacy (doradcy Kroka) wymylili proch. Warto tu rwnie zaznaczy, i Krok nie podrzuci padliny wasnorcznie, lecz kaza to zrobi swoim synom, ci za, nie majc powoania bohaterw, znaleli kolejnego podwykonawc, ubogiego polskiego szewca Skub, ktry dziea dopeni, co wiadczy, e ju wtedy funkcjonowa wolnorynkowy wyzysk czowieka przez czowieka. Krok jako monarcha sta si polskim Krakiem (aciskim Cracusem czyli Krakusem). on jego bya Boena Wieszczka. Z pewnoci wywrya mu, e przejdzie do wielkiej legendy Sarmatw, warto mu zatem inwestowa nad Wis. Solidnie inwestowa wznis Zamek Wawelski u szczytu wzgrza, a wok miasto stoeczne, zwane Krakowem od imienia wadcy, cho niektrzy twierdzili, e od krakania krukw, ktre si zleciay ku truchu smoczemu. Tak oto Gniezno przestao by stolic pastwa. Krak sporo wojowa, zagarniajc due partie rodkowej, wschodniej i poudniowo-wschodniej Europy. Mir u ludu zdobywa wszake nie dziki temu, tylko dziki cudownemu darowi zjednywania sobie mas si przekonywajcej wymowy, ktry dzisiaj nosi mniej eleganckie miano

28

29

talentu demagogicznego. Gdy Krak zmar, wdziczny lud usypa mu kopiec grobowy pod Krakowem.

30

Lech II Bratobjca

Krak zostawi dwch synw Kraka Modszego i Lecha. Krak-junior by starszy od Lecha, jemu wic przypa miaa korona wadcy, ale nim go intronizowano po mierci ojca zgin na owach tragicznie. Rzekomo od rozwcieczonego dzika lub od straszyda lenego w istocie z rki brata. Lech by czowiekiem ambitnym, dnym wadzy, nienawidzcym brata za starszestwo. Wywabi go do lasu na polowanie, odebra mu ycie, po czym, jak gdyby nigdy nic, wrci do zamku, pytajc, czy Krak te ju wrci. Mina noc. Nastpnego dnia zaniepokojony Lech kaza braciszka szuka. Znaleziono skrwawionego trupa, a Lech demonstrowa sw rozpacz rzewnym paczem, wzbudzajc

31

32

al powszechny u ludu. Wyprawi bratu okazay pogrzeb,

33

w trakcie ktrego znowu la zy niczym wodospad. Zosta krlem, ale rzdzi tylko dwa roki, bo wedle nadwilaskiego przysowia Oliwa sprawiedliwa zawsze na wierzch wypywa. Zdemaskowano mord (pewnie ujawnia sekret jaka femme fatale Lecha II), po czym skazano bratobjc na banicj doywotni. W niesawie ujecha, odarty z korony. By pechowcem 350 lat pniej spotkaa go druga przykro: Bolesaw miay alias Szczodry zabra mu tytu najgoniejszego polskiego wadcy wygnaca.

34

Wanda Nienaruszona

Krl Krak nie mia wicej synw, ale mia crk, ktr zwano Wend (gdy bya przez swoy pikno wd dla oczu ludzkich), z czego zrobia si Wanda. Dzisiaj kady Polak zna to imi i t krlewn, bo od trzynastu stuleci ani na moment jej nie zapomniano. Wiedza o niej sprowadzaa si (i sprowadza) do prostego: Wanda wolaa uton w rzece ni polubi Szwaba, kropka. Tak wersj lansowaa kada propaganda antyniemiecka, a lud piewa piosneczki typu: Wanda ley w polskiej ziemi, e nie chciaa Niemca. Zawsze lepiej mie swojego Nili cudzoziemca.

35

36

Ten ludowy pastisz zwrotki z Cudu mniemanego czyli Krakowiakw i Grali (1794) Wojciecha Bogusaw-

37

skiego (cho niewykluczone, e Bogusawski trawestowa wczeniejsz poezj ludow) utraci wszelki sens po II Wojnie wiatowej, bo kada obywatelka PRL-u (matki rwnie) pragna wyj za cudzoziemca, najlepiej za RFN-owca czyli Szkopa, co niejednej si udao. Lecz nigdy, ani na chwil, nie zmienia si tre publicznej wiedzy o Wandzie. Tymczasem ta wiedza jest zupenie faszywa. Nie dlatego faszywa, i wroga faktom historycznym (faktw historycznych nie znamy), ale dlatego, e cakowicie przeczca faktom legendowym niezgodna z utrwalon w dawnej historiografii polskiej legend na temat krlowej Wandy! Stare kroniki gosz tak: po wygnaniu Lecha II wielmoe, wskutek braku innych synw Kraka, intronizowali jego crk Wand, ale nie do rzdzenia krlestwem, tylko do wyczekiwania dziewosbw. Inaczej mwic: chcieli koron zwikszy warto crki Kraka, to jest przywabi cenniejszych (ksicych lub krlewskich) zalotnikw, wybra najgodniejszego i odda mu rk Wandy wraz z rzdami. Wszelako ona zrobia im cikiego psikusa, bo sama zasmakowaa w rzdzeniu. Rozumiaa, e z chwil wyjcia za m utraci wadz na rzecz ma. Jej bez ogrdek wyraane credo brzmiao: Lepiej mi by ksiciem, anieli ksic on!. Rozumiaa jednak take, i magnaci bd j przymusza. I unikna przymusu sposobem zaiste genialnym, znajdujc si wysz od oligarchw zaprzysiga swoje dziewictwo bogom! Teraz kady, kto chciaby j przymusza do wzicia ma, stawaby si automatycznie wrogiem bstw na to nikt nie mg si poway. Karna detronizacja te oznaczaaby wojn przeciw bogom. Magnaci wpadli we wasne sida, a Wanda triumfowaa

38

niezagroona, gdy nierozdziewiczona. Sowem bya pierwsz polsk (a moe i wiatow) wojujc feministkekstremistk, bo odtrcia wszystkich chopw, a nie tylko Szkopw. wczeni wadcy musieli toczy permanentne wojny z ssiadami, co wcale Wandy nie przeraao, gdy miaa rycersk natur (wic moe i msk natur?...), uwielbiaa nosi zbroj bojow. Jej zaprzysione dziewictwo te spowodowao konflikt wojenny. Pewien bowiem alemaski (czyli, wedle dzisiejszego nazewnictwa, niemiecki) ksi imieniem Rytygier (Rytyger, Ritigerus) koniecznie chcia j polubi. Zacz umizgi od przysania cennych darw (klejnotw, szat itp.); skoczy agresj na kraj Wandy, aby wzi j gwatem. Przegra, cho nie wiemy dlaczego. W myl jednej wersji Rytygierowe hufce rozbroia pikno krlowej prowadzcej polskie wojska. W myl wersji drugiej, sensowniejszej onierze Rytygiera odmwili stawania w polu przeciwko kobiecie, uznajc, e to okryoby ich hab. Zwyciony lub opuszczony ksi przebi si wasnym mieczem (rzuci si na miecz wbity rkojeci w grunt). Niedugo potem Wanda rwnie zadaa sobie mier samobjcz, skaczc z krakowskiego mostu lub z brzegu do Wisy. Nie wskutek strachu przed alemaskim gwatem, wic czemu? Czy dlatego, by wypeni przysig dan bogom? Moe lubowaa swj zgon za zwycistwo nad Niemcami? Czy raczej dla kultowego dzikczynienia za ten militarny triumf? A moe magnaci i kapani zawizali spisek, by uwolni j od warunku wiecznego dziewictwa i solidarnie zmusi do zampjcia? Tak czy owak

39

40

zmara w stanie okrelanym przez medycyn terminem virgo intacta (dziewica nienaruszona). Ciao wyowiono przy styku rzeki Dubni z Wis i tam usypano kopiec dla krlowej Wandy, w poowie zielony, a w poowie czarny, ktre to rozdwojenie chromatyczne trwao prawie tysic lat. Jeszcze w drugiej poowie XVI wieku na grobie Wandy sta monument z wyryt acisk inskrypcj.

41

Przemysaw czyli Leszek I Spryciarz

Po mierci Wandy znowu nastpio bezkrlewie i wadz raz jeszcze sprawowao dwunastu zwierzchnikw (Naruszewicz tytuuje ich gubernatorami) dwunastu sowiaskich hord zamieszkujcych dwanacie wojewdztw pastwa. Tym razem, dla uniknicia personalnych przepychanek i chaosu, jednego wielmo zrobiono gwnym rzdc, podporzdkowujc mu jedenastu czyli ca reszt, tak i owa reszta bya swoistym gabinetem ministerialnym skupionym wok premiera, ale to niewiele dao, bo panowie magnaci po staremu arli si midzy sob, co osabiao kraj. A kiedy kraj saby, wrogowie nabieraj apetytu. Od strony Moraw ruszyo wojsko nieprzyjacielskie, bardzo liczne, nasze za wojsko mizerne byo, niewystarczajce dla obrony kraju. Wszake dziki

42

bogom (czyli pogaskim bawanom) znalaz si czowiek, ktry fortelem ojczyzn wybroni.

43

Czek w nosi imi Przemysaw (pewnie dlatego, e by przemylny czyli ebski) i uprawia zawd zotnika. Zebra sporo prostych ludzi jako pospolite ruszenie ku stawieniu czoa wrogom, ale rozumia, e ta zbieranina nie da w bitwie rady wiczonemu wojsku, gdy zawodowe wojsko polskie doznao ju kilku klsk sromotnych. Wic kiedy

najedcy uszykowali si pod ys Gr, wystawi przeciwko nim olbrzymi armi drewnianych manekinw, bardzo precyzyjnie naciosanych (z szyszakami, tarczami,

44

wczniami etc.), a malowanych zot i srebrn farb, tak e ranne soce rozbyszczyo te szeregi wrcz olepiajco, budzc groz nieprzyjaciela. Ujrzawszy tylu zbrojnych rycerzy gotowych do walki agresorzy pierzchnli panicznie. Kilka razy Przemysaw stosowa swj trik, wcigajc przy tym wrogw w puapki i sukcesywnie wycinajc. A zgnbi i wygna z kraju cay w madziarsko-morawski potop, za co go wdziczni rodacy obwoali krlem. Krlowa najpierw jako Przemysaw, jednak duej jako Lestko (czyli Lis ergo Liszka, co pniej przybrao brzmienie Leszek), takie mu bowiem dano przezwisko za brawurowy wojenny the swing (numer), bdcy dowodem icie lisiego sprytu. Zdy jednak pierwszym swoim imieniem ochrzci nowo powstae miasto Przemyl. Wada lat kilkanacie, stajc si pierwszym z czterech przedMieszkowych Lestkw (Leszkw).

45

Leszek II Wycigowy

Leszek I okaza si bezpotomny, wic po jego zgonie trzeba byo znowu wybiera panujcego. To za spowodowao swary tak wielkie w narodzie, i pachniao ju wojn domow, ktr wszake udao si konkursem zaegna. Polacy pasjonowali si harcami konnymi wszelakiego rodzaju, a wycigami przede wszystkim, std idea wycigu majcego rozstrzygn spr bya realizowana czsto. Tym razem konny wycig mia da zwycizcy monarsz wadz. Trasa biega wok Krakowa, a met oznacza wbity w rzek Prdnic drewniany sup. Do wycigu stano wielu szlachetnie urodzonych panw, midzy innymi pewien Leszek, syn wielmoy, susznie noszcy takie imi, gdy by to lisom rwny przechera. Nie chcc zawierza swych losw fortunie (ktra, jak wiadomo,

46

jest dziwk) ani czworononemu bydlciu zosta wynalazc. Wynalaz mianowicie co, co dzisiaj robi w sporcie oszaamiajc karier handicap czyli upoledzanie przeciwnika sportowego, zmniejszanie szans przeciwnikowi. Zmniejszy radykalnie szans wszystkich konkurentw rozsypujc noc na trasie wycigu ostre elazne wieki. Nadto podku swego rumaka, co wwczas wrd Sowian praktykowane nie byo. Wierzchowce konkurentw, majc goe kopyta, kaleczyy sobie nogi, Leszek za bez trudu wygra i zacz si przygotowywa do intronizacji. Mia wszake pecha, fortuna bowiem zmienn jest... Tu po zawodach elektorsko-selekcyjnych, dwch modych wieniakw, chcc si zabawi w ksicych pretendentw, urzdzio sobie bieg na ksicej trasie.

47

Bieg pieszy, gdy rumakw hoota nie miaa. elazne bolce pokaleczyy im stopy, wszake jeden dobieg do supa kocowego. Dziki tej dwjce wyda si handicap sprytnego Leszka, ktrego pokonani dokeje rzucili przed sd, a ten skaza cwaniaka na rozdarcie komi, co zostao skrupulatnie wykonane. Wadc za obrano wieniaka, ktry mimo pokaleczonych stp dobieg do mety, demonstrujc icie monarszy hart ducha. Dano mu, nie wiedzie czemu,

48

imi... Leszek, chocia od urodzenia nosi inne (moe zbyt brzydkie dla panujcego?).

49

Leszek II wada kilkanacie lat w sposb znakomity, zyskujc mir ludu. By pono mdry, mny, dostpny, sprawiedliwy, powcigliwy, oszczdny i szczodry (te dwie ostatnie cechy chyba troch si kc) by chodzcym workiem samych cnt. Zamierzchy kronikarz pisze o nim: Czasu woyny nieprzyiacioly pograniczne dostatnie grormi, a szczliwie panuic sprawiedliwo czynil, choynym byl na ubogie, trzewy, pijanym si brzydzi, i w inszych cnotach dobrych ywot swy skoczy". Skoczy wojennie bi si czsto i wreszcie leg na polu chway, rzekomo w boju przeciw rycerzom Karola Wielkiego.

50

Leszek III Jurny

Leszek II Wycigowy sta si zaoycielem dynastii Leszkw-Popielw. Wadz po nim obj jedyny syn, Leszek III. Ten (w przeciwiestwie do taty, ktremu by moe wojny zabieray zbyt duo czasu, odrywajc od uciech oa) podzi wycigowo. Zmajstrowa niezliczone (a kronikarzom nie znane) cry i dwudziestu kilku synw; znamy imiona dwudziestu jeden spord nich byli to: Popiel, Bolesaw, Wadysaw, Wratysaw, Oddo, Barnim, Przybysaw, Przemysaw, Kazimierz, Jaksa (Jar), Siemion (Siemian), Siemowit, Siemomys, Bogdal, Szpiczygniew (Spiczygniew), Szpiczymierz (Spiczymierz), Zbigniew, Wizimierz, Czeszymierz, Sobiesaw i Wisaw. Mamy tu prawdziwy katalog imion mskich wystpujcych w Polsce a do pnego redniowiecza, kilka za a do dzisiaj przetrwao.

51

52

Pono Leszek III by rwny Oycu w cnotach, rwny y w szczciu, ale adne szczegy nie s kronikarzom znane tutaj twrcy legendowych baja zawiedli. Panowa tyle, co ojciec kilkanacie lat. Z tych kilkunastu lat

53

zostaje nam do gbszych rozwaa wycznie superpodno. Jeeli wtedy nad Wis grzebano wraz ze zmarym wadc monarszy harem to grb Leszka III musia by bardzo obszerny, bo za ycia krl w mia naonic cay legion.

54

Popiel I Gnuny

Tron zluzowany mierci Leszka III obj Popiel. Nie dlatego, e by najstarszym spord braci, lecz dlatego, e by synem prawowitej maonki, gdy reszta z poonic (naonic) si wywodzia. Ju wczeniej Leszek III kaza lewoonym synom zaprzysic, e uznaj Popiela delfinem czyli nastpc tronu, przy czym kady otrzyma jak prowincj kraju we wadanie lenne. O Popielu I pisz kronikarze, e by gnuny y bojaliwy; ba si mia Hunnw, ale moe groniejsi od zewntrznych wrogw byli zazdroszczcy mu korony bracia? W kadym razie ze strachu opuci Wawel, przenoszc stolic do Gniezna. Tak tedy Gniezno, zaoone przez Lecha I, odzyskao stoeczn godno, chocia Popiel dalej

55

ze strachu wola rezydowa nie w samym Gnienie, tylko nad jeziorem Gopo, w Kruszwicy. Wojowa nie umia i nie lubi (pewnie dlatego nie lubi, e nie umia) brakowao mu ducha i serca rycerskiego, nie mg wic wzbudza gorcych uczu wrd walecznych poddanych. Kronikarze wieszaj na nim psy rwnie chtnie, co na jego synu myszy, okrelajc jako beznadziejnego fajfusa, i twierdz, e cign na swj rd przeklestwo dubeltowe. Raz, e gorco si wypiera wieniaczego pochodzenia familii (jak pamitamy dziad Popiela I by chopem),

56

co stanowio obraz plemiennych bogw i zwyczajw, a dwa, e jego ulubione powiedzonko, ktrym warcza, gdy

57

by wcieky, brzmiao: Bogday mnie myszy ziady! (Oby mnie myszy zjady!). Nie dane mu byo doczeka tej wieczerzy, gdy modo zmar, lecz jego syn ju si nie wywin.

58

Popiel II Myszowaty

Popiel II (syn Popiela I) zosta osierocony przez tatusia w tzw. wieku szczenicym, nie mg wic bezzwocznie dorwa si do rzdw. Nim wydorola wadz zbiorow sprawowali jego stryjowie, ktrych napodzi dziad, Leszek III Jurny. Wreszcie jednak wydorola i zaj przeznaczony mu tron. By pijaczyn i patologicznym rozpustnikiem, playboyem wedle dzisiejszego nazewnictwa, mawia: Jedzmy, pijmy, zrywajmy wianki, niechaj nie widn! (wedle dzisiejszego nazewnictwa zrywanie wiankw to rozdziewiczanie niewinnych panienek). Niemcy zwali go Osterykiem, a poddani przezywali Chostkiem, Chwostkiem, Chociszkiem vel Koszyszkiem czyli Miot, bo mia wosy dugie, rzadkie, najeone, proste niczym patyki tworzce miot. Hula do rana, sypia do popoudnia, skarg

59

ludzkich nie sucha, rzdy zaniedbywa. Brakowao mu wszystkiego i poczucia humoru, i poczucia honoru, i poczucia sprawiedliwoci. Zgoa iako ociec iego by nikczemny. Pragnc go ustatkowa stryjkowie wyswatali Popielowi Ryx, ksiniczk niemieck, kobiet wyjtkowej piknoci, ale i nikczemnoci szczeglnej

60

rwnie. Ryxa okazaa si pierwsz u Sowian lady Macbeth, prawdziw ludobjczyni. Dwr Popiela II formowaa modzie tak jak i on pocha, towarzysze hulanek conocnych. Spord tych trzpiotw wywodzili si doradcy krla, pki nie wzi lubu

z Ryxa. Odtd gwnym doradc, szafarzem urzdw, dyrygentem pastwa staa si ona. Dziki niej kraj zamieni si w krlestwo korupcji Ryxa sprzedawaa wszystko: stanowiska, wyroki, wszelakie aski monarsze, ziemi itp. Gniewao to stryjw Popiela, o czym szpiedzy Ryxie donieli. Bojc si, e stryjkowie zdetronizuj nieudacznika, sprytna krlowa umylia rozwiza radykalnie stryjowy problem. Namwia ma, aby polea par dni (tygodni?) udajc konajcego. Pniej zaprosia wszystkich stryjw na dwr, by umierajcy mg im przekaza wadz tudzie swoje dzieci pod opiek. Przybyych wytrua co do jednego. Lecz z cia pomordowanych wylgo si mrowie mciwych myszy, ktre zaatakoway krlewski dwr. Popielowie uciekli wraz ze

61

swym orszakiem, chronic si w drewnianej wiey na wyspie jeziora Gopo. Gali Anonim pisze: Wedle tego, co starcy dostojni prawi myszy przeladujce Popiela pyny za nim na wysp, gdzie towarzysze jego ginli

62

bronic si, a Popiel, pord strasznego fetoru trupw,

63

sromotn mierci leg od zbw myszych bestii. Razem z wadc zgina te Ryxa oraz ich potomstwo. Ju dla dawnych historykw polskich byo rzecz jasn, e myszy to metafora. Karol Szajnocha, robic porwnania jzykowe i wykorzystujc bliskoznaczno pewnych terminw, sugerowa (1857), e legendarne myszy" to batyccy korsarze, Skandynawowie. Bardziej jednak prawdopodobn wydaje si teza, e Popiel II musia ucieka przed buntem, by moe nie tylko szlacheckim, ale ludowym. Rozwcieczeni okrutnym jarzmem maluczcy capnli satrap na jeziorze Gopo, gdzie bya ostatnia warownia Popielw to adnie brzmi. Ja bym wszake sugerowa wojskowy bunt. Troch dalej wrcimy do tego.

64

Piast Koodziej

Za czasw Popiela II mieszka sobie na przedmieciu Kruszwicy (wedug innego wariantu legendy na przedmieciu Gniezna) pewien koodziej-bartnik-rolnik (ksicy rataj) zwany Piastem, bo chocia by mocny i wawy, ale natura daa mu mierny wzrost i postur grubaw, sowem krg niby tuczek, lub niby piasta koa obracajca si wok osi. Sprawiedliwy ten, pracowity, uczciwy i peen innych cnt czeczyna mia poowic Rzepk vel Rzepich, a z ni synka, ktrego wedle obyczaju naleao uroczycie postrzyc kiedy skoczy siedem lat (obrzd postrzyyn zakada te przejcie chopca spod opieki matki pod opiek ojca i danie dziecku imienia). Zoyo si przypadkiem, e tego samego dnia, co postrzyyny syna Piastowego, na zamku krlewskim

65

fetowano ceremoni postrzyyn latoroli Popielowej. Przybyli akurat do grodu dwaj cudzoziemcy, witobliwi pielgrzymi, lecz ich w progi miejskie nie wpuszczono (podug innego wariantu nie wpuszczono ich do zamku), wic udali si na przedmiecie, gdzie ich ugoci strzy-

66

gcy syna koodziej (bartnik, rolnik) Piast. Ugoci serdecznie, acz niezbyt wystawnie, sta go bowiem byo jeno na garniec pitnego miodu (wedug innego wariantu piwa) i na chudego prosiaka. Tymczasem, odkd przy stole zasiedli dwaj cudzoziemcy, alkoholu z garnca nie ubywao, la si strumieniami, bez koca, napeniajc wszystkie garnki i dzbanki Piasta oraz jego ssiadw, a misem prosiaka wypeniono dziesi duych niecek! Mg tedy Piast doprosi tumy biesiadnikw. Rozochocony cudem zaprosi rwnie wadc, a Popiel II askawie przyby do. witobliwy duet postrzyg Piastowego syna, dajc mu imi Ziemowit, nad ranem za, bogosawic rodzin Piastw, znikn. Jaki czas pniej myszy zjady Popiela i trzeba byo

67

wybra nowego wadc. Wok Kruszwicy zebray si rzesze elektorw. Obradowali tydzie za tygodniem bez skutku, a skoczya si im ywno. Gd byby ich rozpdzi, lecz wtedy u Piasta znowu pojawi si witobliwy duet (wedug jednej wersji byli to pielgrzymi Jan i Pawe, wici mczennicy; wedug innej para aniow), by mu oznajmi, e zostanie monarch i zaoy wielk dynasti,

68

wczeniej wszake musi nakarmi szlacht i wielmow debatujcych pod Kruszwic. Z czym nie byo kopotu, bo

69

witobliwi cudotwrcy raz jeszcze rozmnoyli Piastowi napitek i jado, a elektorski tum, wdziczny za nakarmienie, obra Piasta wadc Polski. Druga wersja legendy mwi troch inaczej: gdy kcce si stany zgodniay, kto dla przyspieszenia wyboru (dla osignicia kompromisu) rzuci propozycj losow: wybierzmy monarch czowieka, ktry jutro rano pierwszy przypynie do nas przez wody Gopa, ale z zastrzeeniem, e musi mie powyej szesnastu lat i pe msk. Piast mieszka na drugiej stronie jeziora (przeciwnej ni Kruszwica), lecz blisko Kruszwicy trzyma pasiek. I wanie oznaczonego dnia, bladym witem, ruszy odzi ku kruszwickiej stronie jeziora, do pasieki, a tam ju czeka wiwatujcy tum. Zamierzchli nasi dziejopisowie kcili si, czy Piast Kruszwicki (Piastus Crusphicensis) by monarch, czy tylko rodzicem krla (wikszo przyja opcj krlewsk, cho sam Lelewel by jej adwersarzem). Wprowadzany uroczycie do pysznego kasztelu Piast zawiesi nad bram swe wieniacze lipowe chodaki, by potomkowie pamitali z jakiego stanu wyszed ich rd. Wada mdrze, sprawiedliwie i walecznie, wewntrz kraju gromic przestpcw, zewntrz za zych ssiadw pragncych polskie terytorium uszczupli. Kopot mia z Pomorzem i z Kaszubami, bo te prowincje administrowane byy przez krewnych Popiela, a Popielidzi nie chcieli uznawa kmiecia na tronie za wadc prawowitego. Dzisiejsza publiczna wiadomo tyczca Piasta kreuje nie tyle kmiecia oderwanego od drewnianej sochy do sprawowania rzdw, ile ukoronowanego rzemielnika (koodzieja, czyli producenta k, w tym rwnie wytwrc piast

70

koowych) zwiemy go Piastem Koodziejem, a nie Piastem Chopem lub Piastem Wieniakiem. Tak bd owak wedug tej legendy wyszed z najniszego stanu i dochrapa si najwyszego. Moe i tak byo, lecz nie wydaje mi si, e przeskoczy od samego dou ku samemu szczytowi jednym skokiem (jednego dnia z kmiecia na krla) za rzdw Popiela II musia by ju dygnitarzem, co bardziej szczegowo zasugeruj dalej, omawiajc rzdy Piastowego syna, Ziemowita. Dla rodzimej historiografii dzisiejszej Piast jest legendarnym zaoycielem dynastii, ktra si koczy rzdami krla Kazimierza Wielkiego, a w ksicej linii mazowieckiej wygasa A. D. 1526. Pniej kadego z elekcyjnych naszych monarchw zwyczajowo komplementowano mianem Piasta, a do Stanisawa Augusta Poniatowskiego, czyli ostatniego przed zaborami.

71

Ziemowit Waleczny

Jedynemu synowi Piasta Koodzieja dwch witobliwych pielgrzymw-cudzoziemcw dao imi Ziemowit (Siemowit, Semowit), tumaczone pniej tak przez kronikarzy i dziejopisw: Ziemo (od ziemia) + wit (od wite czyli bohater, rycerz) = Zdobywajcy ziemie, Podbijajcy ziemie. By istotnie Ziemowit urodzonym wojownikiemzwycizc, ju w modym wieku przysposabianym na rycerza. Niektre kroniki wzmiankuj, e zosta hetmanem wojsk" u Popiela II, co ma gboki sens i trafniej tumaczy upadek Leszkowiczw (Popielw i Popielidw) nili bajka o koodzieju-kmieciu metafizycznie wyniesionym na zaoyciela nowej dynastii. Jest rzecz ekstremalnie wtpliw, by wadca zaszczyci postrzyyny" u kmiecia, bartnika lub koodzieja; tym bardziej Popiel II, ktry by butnym tyranem nienawidzcym

72

ludu. Zwyczajem natomiast bya obecno monarchy przy postrzyynach" dzieci dostojnikw. Sowo piast" (pierwotnie pisane past" lub pazt") miao moe zwizek raczej nie z tuczkiem albo z piast koa, tylko ze sowem piastun" oznaczajcym funkcj wysokiego urzdnika dworu. Tak wic Piast musia by dygnitarzem (majordomusem?) u Popiela II, a wwczas fakt, e Piastowy syn zosta naczelnym dowdc wojsk, przestaje dziwi. Piast

73

zreszt mg by nawet kim wicej bliskim krewnym lub wrcz synem Popiela II, czyli Popielidem! Kroniki notuj, e ojciec Piasta zwa si: Koszyszko. Te same kroniki twierdz, i Popiela II przezywano... Koszyszkiem! Co mi tu pachnie jednoci tych dwch Koszyszkw.

74

Rwnie postrzyyny u Piasta i u Popiela wypadajce dziwnym trafem w tym samym dniu... Myszy, ktre

75

obaliy Popiela, mogy by buntem wojskowym kierowanym przez duet Ziemowit Piast. Uwaam t hipotez za prawdopodobn. Ale dowodw brakuje.

Ziemowit spdzi okoo trzydziestu lat swego panowania gwnie w polu. Toczy nieustanne wojny, prawie wszy-

76

stkie zwyciskie, co uczynio jego imi strasznym dla ssiadw. Gospodarzem kraju by rwnie znakomitym. Mona go tytuowa Wielkim Twrc. Najpierw bowiem zbudowa doskona struktur wojenno-obronn pastwa: dawne i nowo powstajce grody obwarowywa solidnie, wszdzie rozmieszcza silne strae, a wojsko unowoczeni, dzielc na karne oddziay dowodzone przez dziesitnikw, setnikw i tysicznikw. Nowoczesnej armii (zwanej Druyn) towarzyszyy nowoczesne taktyka i technika wojenna. Bi Ziemowit Prusw, Czechw, Wgrw, Pannonw, Morawian i kogo tylko si dao, zwaszcza jednak Niemcw, gdy ci byli najgroniejsi. ywio niemiecki par ku Wschodowi bez przerw, z wci rosnc si i zaciekoci. Julian Bartoszewicz: By to dzik idcy ryjem naprzd rozrywa i ujarzmia (1868). Dziki Ziemowitowi Odra zacza peni rol nieprzekraczalnej bariery dla Niemcw. Plemiona sowiaskie po zachodniej stronie Odry (uyczanie i in.) wkrtce zostay uznane za stracone, ale po wschodniej stronie rzeki Niemcy mogli znale tylko wasn mier. Gwn budowl wzniesion przez Ziemowita byo pastwo. Dobiega kresu system patriarchalno-plemienny, zbyt kruchy, zbyt niespjny, by da opr nawale niemieckiej. Trzeba si byo autentycznie jednoczy, budowa du organizacj pastwow z mocn wadz centraln lub zgin, by poartym przez Niemcw. Prastare demokracje szczepowe bd gminowadztwo jawiy si tedy gronymi anachronizmami Ziemowit je likwidowa, ograniczajc swobody dawnych gmin sowiaskich,

77

78

kasujc im prawo obierania swej starszyzny, stanowienia praw itp. Sam kogo trzeba awansowa i sam stanowi jedno dla wszystkich prawo. Wojewdztwa pyskujce bra za cugle, rwnoczenie orem przycza nowe tereny (np. lsk), czc Polan, czycan, Mazurw itd., a cao konsolidowa tward rk, wprowadzajc wszdzie porzdek zwany dzisiaj andarmeryjnym. Bez tego nie byoby Polski teraz nie byoby jej nigdy. To Ziemowit Piastowicz, jednoczc wiele prowincji, zbudowa pastwo polskie. Zbudowa je wok Kruszwicy i Gniezna, a przegra tylko jedno: Pomorze i Kaszuby. Wadajcy tam potomkowie Leszka III zdoali dziki trudnym warunkom terenowym (moczary i puszcze) obroni sw suwerenno. Nie na dugo. Ziemowit zmar lub zgin podczas kolejnej kampanii wojennej przeciwko ksitom wadajcym Kaszubami i Pomorzem, w roku 891 lub 892.

79

Leszek IV Konsolidator

W chwili zgonu ojca Leszek by dzieckiem paroletnim, wic przez nastpne dziesi-czternacie lat rzdy sprawowali opiekunowie chopca (wedle pniejszej terminologii regenci). Za ich rzdw trway walki ze Sowakami i Niemcami oraz z niepokorn ziemi kaszubsko-pomorsk. Tej ostatniej wci nie mona byo wczy w obrb pastwa. Tymczasem Leszek znakomicie rs, wykazujc wietne talenty, take wojskowe, co cieszyo poddanych i regentw. Gdy osign penoletno przekazano mu wadz bez strachu. Leszek IV speni wszystkie pokadane w nim nadzieje. Cho mia rzekomo wiksz ni ojciec skonno do pokoju, to wojny nie zaniedbywa, wedle rzymskiej mdrej maksymy si vis pacem para bellum (jeli pragniesz

80

pokoju, gotuj si do wojny). Rozpoczt przez ojca konsolidacj pastwa prowadzi dalej z jeszcze lepszym skut-

81

kiem, coraz silniej jednoczc terytoria Polan, Goplan, Ldzian (pniejsza Ziemia Sandomierska), Mazowszan, Mazurw, lzakw, ltd. Wreszcie udao mu si rwnie

82

to, na czym dzielny ojciec wykruszy sobie zby zdawiony zosta opr Kaszub i Pomorza. By Leszek IV rwnie wielkim co Ziemowit antydemokrat, dziki Bogu. Swobody lokalne (tak swobody monowadcze, jak i kmiece) tumi bezlitonie, dla dobra pastwa. Centralizowa pastwo bez skrupuw, wiedzc, e gra polityczna rzdzi si tylko jedn, bardzo prost regu: by albo nie by. Gdyby on, jego syn i jego wnuk przegrali ten mecz pisabym dzi ywoty Piastw po niemiecku. Herr Zimowitz von Piastenrode, albo Graf Popel zu Kruschwitz brzmiaoby jak dzwon.

83

Ziemomys Mieszkorodny

Syn Leszka IV, Ziemomys (Semomys, Semimisl, Sesisaw) zrobi, co do niego naleao utrzyma pastwo w przynajmniej nie najgorszej lub wrcz w zdrowej kondycji. Pan dobry, mikki, askawy, szczodrobliwy, spokoyny: cnt oycowskich y dziadowskich obyczaiw naladownik, ale nie waleczny. Jeeli sam nie by waleczny, to musia mie bardzo walecznych dowdcw (pewnie chowu ojcowskiego) i waleczne wojsko, bo wanie za panowania Ziemomysa runa przeciwko Sowianom szczeglnie cika nawaa ze strony niemieckiej. Henryk Ptasznik masakrowa i gwaci sowiaskie plemiona midzy Odr a ab, kontynuowa dzieo Otton Wielki, a margrabiowie Bernhard, Tietmar i zwaszcza straszliwy Gero pili sowiask krew niczym banda wampirw. Musia chyba i Ziemomys ponie przy tym

84

jakie terytorialne straty, lecz wybroni pastwo, a do sukcesw zalicza ponowne anektowanie lska. Dugo wyczekiwa Ziemomys nastpcy tronu, martwic si, i ona Gorka (Grka) nie rodzi syna, ale si doczeka. Jednak rado trwaa krtko synek by niewidomy. Kiedy dziecko ukoczyo siedem lat (937 lub 938), wyprawiono mu postrzyyny rytualne i wtedy nastpi cud podczas ceremonii chopak, przezwany Mieszkiem,

85

86

niespodziewanie odzyska wzrok. Ziemomys spyta star-

87

szyzn i wieszczkw, jak trzeba interpretowa radosne zjawisko, a mdrcy wyjanili mu, e to znak, i dziki Mieszkowi pastwo ulegnie owieceniu. Co dla potomnych byo klarowne, bo Mieszko da Polsce Chrzecijastwo, a wczeniej Polacy yli w ciemnocie pogastwa. Czy aby na pewno? Chyba nie wszyscy. W ywocie w. Metodego, czyli w tzw. legendzie pannoskiej, figuruje sugestia, i pewien ksi stojcy na czele ssiadujcych z Morawianami Wilan zosta pod koniec IX wieku si przymuszony do ochrzczenia si. Roku 1986 wykopaliska archeologiczne koo wsi Podebocie w dawnym wojewdztwie siedleckim przyniosy tabliczki gliniane z greckimi inicjaami JHS (Jezus Chrystus Wybawca) i JHN (Jezusie Chrystusie Zwyciaj), ktre ekipa profesora Jerzego Gssowskiego (Instytut Archeologii UW) wydatowaa na IX wiek! Od stu lat zreszt przypuszcza si, e ju Ziemowit, dziadek Ziemomysa, mg by ochrzczony. Przez kogo? Przez tych dwch witkw lub aniow, ktrzy nawiedzili postrzyyny u Piasta i dali postrzyganemu imi Ziemowit moe to by chrzest? Za czasw Ziemowita wici Cyryl i Metody przybyli na ziemi wielkomorawsk i chrzcili Sowian, a wsppracownicy tej dwjki wdrowali z krzyem po caej Sowiaszczynie. Syn Leszka IV, Ziemomys, y jako poligamista, co by wskazywao, e chrzczony nie by (lub by ochrzczony sekretnie), ale bez wtpienia przejawia wobec nowej wiary du yczliwo. Fakt, i Mieszko zaprowadzi w swym pastwie Chrzecijastwo nieomal tu po mierci ojca musia mie swoj wczeniejsz gleb.

88

Ziemomys y dugo i w Gnienie dosta od dzieci pikny grb. Ile zmajstrowa tych dzieci nie wiadomo. Wiemy tylko o dwch, prcz Mieszka, synach (jeden zosta zabity przez Niemcw A.D. 968, drugi nosi imi Cydebur vel Cedebar i odznaczy si dzielnoci), a take o piknej crce Adelajdzie, ktra rzekomo wysza za wgierskiego ksicia Gejz i urodzia Stefana witego (rzecz wtpliwa). Gwn zasug Ziemomysa byo spodzenie Mieszka i wychowanie go na pierwszego wadc Polski Chrzecijaskiej, niele ju udokumentowanej dla poytku ukadaczy krlewskich pocztw.

89

Nota ikonograficzna
Wszystkie wizerunki polskich wadcw ery, przedMieszkowej, ktrymi zilustrowano Poczet krlw bawochwalcw, zostay wzite ze starych ksig nalecych do ksigozbioru Waldemara ysiaka; gwne to:

Alexander Gwagnin, Sarmatiae Europeae descriptio, quae Regnum Poloniae..., Spirae 1581. Piotr Hyacinth Pruszcz, Forteca monarchw y caego Krlestwa Polskiego..., Krakw 1662. Julian Ursyn Niemcewicz, piewy historyczne, Warszawa 1816. Bernardo Zaydler, Storia delia Polonia..., Firenze 1831. Daniel Edward Friedlein, Wizerunki ksit i krlw polskich..., KrakwWarszawa 1852. Jzef Ignacy Kraszewski, Stara ba, wydanie jubileuszowe, z ilustracjami Michaa Elwiro Andriollego, Warszawa 1879.

90

Seweryna Duchiska (rymy), Wojciech Dzieduszycki (wstp), Walery Eljasz (rysunki), Krlowie polscy w obrazach i pieniach, Pozna 1893.

ATLAS MYLIUSA via FRIEDLEIN

Wspomniane not ikonograficzn wydawnictwo Friedleina (notabene bibliofilsko niesychanie rzadkie) skada si z 48 drzeworytowych portretw (od Lecha I do Stanisawa Augusta Poniatowskiego) opatrzonych wycznie imionami, bez tekstu. Trzynastk wadcw pogaskich (brak Wizymira) zaprezentowano tam rycinami zrobionymi wedug miedziorytw Hansa Hoogenbergha (Johanna Hooghenberga) figurujcych w dziele wydanym przez Niderlandczyka Arnolda Myliusa (swego czasu sekretarza kardynaa Jerzego ksicia Radziwia) pt. Principum et Regum Polonorum imagines ad vivum expressae... (Kolonia 1594). Poniewa kada krelona moim pirem nota biograficzna krla bawochwalcy zostaa ju zilustrowana kilkoma jego wizerunkami z innych ksig uznaem, e warto portrecikowi rarissima z dziea Myliusa przetworzone drzeworytniczo w edycji Friedleina da Czytelnikom jako osobne integralne zestawienie, ktre nazywam Atlasem Myliusa via Friedlein.

91

92

93
Przedmowa ......................................................................... 7 Lech I Przybda ............................................................ 15 Wizymir Danogromca ..................................................... 21 Krak Smokobjca ............................................................ 24 Lech II Bratobjca ........................................................ 30 Wanda Nienaruszona ...................................................... 34 Przemysaw ...................................................................... 41 Leszek II Wycigowy ..................................................... 45 Leszek III Jurny ............................................................ 50 Popiel I Gnuny ............................................................. 54 Popiel II Myszowaty ...................................................... 58 Piast Koodziej ................................................................. 64 Ziemowit Waleczny ......................................................... 71 Leszek IV Konsolidator ................................................ 79 Ziemomys Mieszkorodny............................................... 83 Nota ikonograficzna ........................................................ 89 ATLAS MYLIUSA via FRIEDLEIN ............................ 90

94

95

96

97