Podstawowe metody badawcze w psychologii

Podstawowe metody badawcze w psychologii to obserwacja, wywiad, rozmowa, eksperyment, techniki kwestionariuszowe, testy inteligencji i zdolnoci. Obserwacja psychologiczna polega na wiadomym, planowym i celowym spostrzeganiu zjawisk i zdarze. Ponadto rejestrowanie zjawisk i czynnoci psychologicznych. Moe by stosowana jako samodzielna dziedzina lub oparta o inne metody, np. obserwacja testowa. Powinna by rejestracj obiektywnych !akt"w. #adacz $psycholog% moe rejestrowa dane zachowania, a wyniki badania moe por"wnywa z innymi badanymi osobami. Przy obserwacji zasadnicz rol& pe'ni spostrzeenia wzrokowe, uzupe'niane przez niekt"re spostrzeenia s'uchowe. (ednak, nie kade spostrzeganie jest obserwacj . )ie jest ni spostrzeganie spontaniczne, oparte na uwadze mimowolnej, wyznaczonej przez aktualnie dzia'aj ce bod*ce zewn&trzne. +postrzeganie takie jest zazwyczaj kr"tkotrwa'e, jego przedmiot zmienia si& wraz z ustaniem dzia'ania bod*ca. , przeciwiestwie do spostrzegania spontanicznego, mimowolnego, obserwacja jest spostrzeganiem zamierzonym, planowym, selektywnym, wymagaj cym aktywnej postawy umys'u. -ada obserwacja jest spostrzeganiem zamierzonym, kt"rego przebieg wyznacza cel obserwacji. Cel jest podstaw ustalenia planu obserwacji. +tanowi on istotny sk'adnik obserwacji, dlatego te okrelamy j jako spostrzeganie nie tylko zamierzone, ale przede wszystkim planowe. Plan obserwacji wyznacza treci i kolejno spostrzee niezb&dnych do poznania danego przedmiotu. Plan obserwacji moe przyj !orm& schematu istniej cego w naszym umyle, moe by te uj&ty w !ormie pisemnych dyspozycji u'atwiaj cych prowadzenie obserwacji. +postrzegania dokonywane w trakcie obserwacji maj charakter selektywny, czyli ograniczaj si& do niekt"rych tylko cech obserwowanego przedmiotu. .odzaj cech, na kt"re skierujemy uwag& przy dokonywaniu obserwacji, zaley od jej celu. , zalenoci od niego obserwujemy jedn wybrana cech& lub ich zesp"' / jest to obserwacja prowadzona pod 0pewnym k tem1. 2okonanie w'aciwej selekcji cech zachowania si& maj cych by przedmiotem obserwacji, wymaga aktywnej postawy umys'u. Przyjmuje ona posta proces"w analizy, syntezy, por"wnywania, abstrahowania, wnioskowania. 3e wzgl&du na udzia' proces"w mylenia obserwacj& mona okreli jako 0aktywne spostrzeganie1, 0spostrzeganie z namys'em1. +pos"b prowadzenia obserwacji psychologicznej jest cz&ciowo uzaleniony od ich przedmiotu. 4dmienna jest technika obserwacji ludzi

i zwierz t, obserwacja cz'owieka doros'ego i ma'ych dzieci. )ie mniej jednak wsz&dzie tu mamy do czynienia ze swoistym rodzajem obserwacji istot ywych. 6stnieje wiele rodzaj"w obserwacji psychologicznej znajduj cych zastosowanie przy pos'ugiwaniu si& t metod poznawania psychiki. -ryteriami stanowi cymi podstaw& wyr"nienia g'"wnych rodzaj"w obserwacji psychologicznej jest ich przedmiot, zakres, postawa obserwatora, czas trwania obserwacji oraz spos"b rejestrowania zauwaonych !akt"w. Przyjmuj c kryterium przedmiot wyr"nia si&7 obserwacj psychologiczn / jej przedmiotem s czynnoci wiadcz ce o okrelonych procesach psychicznych lub w'aciwociach osobowoci obserwowanej jednostki obserwowanej jednostki, o jej spostrzegawczoci, wyobra*ni, pami&ci, myleniu, zdolnociach, zainteresowaniach. obserwacj pedagogiczn. 3e wzgl&du na zakres mona wyr"ni7 obserwacj wycinkow (czstkow) / jej przedmiotem s okrelone ruchy lub czynnoci, kt"re wyznaczaj zakres prowadzonych obserwacji. 4bserwowanym !ragmentem zachowania si& mog by czynnoci b&d ce odpowiednikiem proces"w uwagi, pami&ci, mylenia, zainteresowa, zdolnoci i cech charakteru. obserwacj caociow / dotycz c ca'okszta'tu zachowania si& danej jednostki. 8moliwia ona bardziej wszechstronne poznanie go, jednak jest czasoch'onna / musi by prowadzona systematycznie przez d'uszy czas, opiera si& na bogatszych materia'ach ni obserwacja wycinkowa. ,ymaga take posiadania pewnego dowiadczenia umoliwiaj cego z jednej strony sprawne notowanie dokonywanych obserwacji, z drugiej za przeprowadzenie wr"d nich w'aciwej selekcji, zwracanie uwagi na czynnoci szczeg"lnie wane i symptomatyczne. 8wzgl&dniaj c zakres mona dokona podzia'u na7 obserwacj indywidualn / dotyczy okrelonej osoby9 obserwacj grupow / dotyczy zachowania si& okrelonej grupy lub zespo'u. Przeprowadzamy j w celu poznaniu stopnia zdyscyplinowania zespo'u, wyst&puj cych w nim kontakt"w spo'ecznych, kon!likt"w lub antagonizm"w. 3e wzgl&du na cel obserwacji wyr"nia si&7 obserwacj dorywcz $przypadkow , przygodn , niezamierzon % / prowadzon bez przyj&tego z g"ry celu, trwaj c stosunkowo kr"tki czas, dokonywan pod wp'ywem okrelonych podniet zewn&trznych. obserwacj systematyczn / maj c z g"ry ustalony cel, prowadzon przez pewien czas, zmierzaj c do zebrania okrelonych materia'"w. 3e wzgl&du na czas trwania mona wymieni7

 obserwacj cig (fotograficzn) / prowadzona jest bez przerwy, przez pewien okres czasu, wymaga wsp"'dzia'ania szeregu obserwator"w, kt"rzy na przemian dokonuj obserwacji i rejestruj je we w'aciwy spos"b. ;en rodzaj obserwacji jest do mudny i czasoch'onny, dlatego te zast&puje si& go obserwacj tzw. prbek czasowych. obserwacja pr bek czasowych / obserwacje wykonywane s w okrelonych odst&pach czasu. 8wzgl&dniaj c postaw obserwatora w czasie trwania obserwacji mona wyr"ni7 obserwacj biern / obserwator 0stoi z boku1 i ogranicza si& do rejestrowania okrelonych czynnoci9 obserwacj czynn (obserwacja uczestniczca) obserwator jest bezporednim uczestnikiem wydarze badanych, a przez obserwowanych traktowany jako 0sw"j1. , zalenoci od sytuacji, w ktrej przeprowadzamy obserwacj oraz wpywu obserwatora na wystpienie okrelonych zachowa moemy dokona podzia' na7 obserwacj z interwencj / wi&kszo bada psychologicznych wykorzystuje ten rodzaj obserwacji. 6nterwencje podejmowane przez naukowc"w s na tyle liczne i rozmaite, e trudno je sklasy!ikowa. )ajcz&stsze ich powody to7 !. Przyspieszenie lub wywo'anie zdarze, kt"re naturalnie pojawiaj si& rzadko lub wtedy, gdy nie moemy ich obserwowa. ". 3badanie ogranicze reakcji organizm"w poprzez systematyczne r"nicowanie w'aciwoci bod*ca. #. 8zyskanie dost&pu do sytuacji lub zdarzenia zwykle zamkni&tego dla naukowej obserwacji. $. 3aaranowanie warunk"w w taki spos"b, ze wyznaczniki zdarze s kontrolowane, a zachowania pojawiaj ce si& w odpowiedzi na nie / 'atwo obserwowane. %. 8moliwienie por"wna dzi&ki manipulacji jednej lub wi&cej zmiennych niezalenych celem okrelenia ich wp'ywu na zachowanie. !yr "nia si trzy metody obserwacji z interwencj# obserwacja uczestniczca / obserwacja zachowania przez osob&, kt"ra r"wnie odgrywa aktywn i znacz c rol& w sytuacji lub w kontekcie zapisywanego zachowania. Pozwala badaczom na rejestracj& zachowania i sytuacji, kt"re bywaj niedost&pne dla obserwacji naukowej. 4bserwatorzy mog czasami utraci sw"j obiektywizm i wp'ywa na osoby, kt"rych zachowanie jest rejestrowane. -iedy tosamo obserwatora nie jest znana osobom obserwowanym m"wimy o zamaskowanej obserwacji

<

uczestniczcej. ;en rodzaj obserwacji wykorzystuje si& w sytuacjach, gdy badacz podejrzewa, e uczestnicy zmieniliby swoje zachowanie pod wp'ywem wiedzy, i s obserwowani. &iezamaskowana obserwacja uczestniczca stosowana jest w celu zrozumienia kultury i zachowania jednostek lub grup. obserwacja ustrukturowana wykorzystuje si& j do rejestrowania zachowania, kt"rego obserwacja w warunkach naturalnych by'aby trudna. =z&sto jest stosowana przez psycholog"w klinicznych i rozwojowych. Problemy w interpretacji jej wynik"w pojawiaj si&, gdy w trakcie jej trwania badacz zmienia procedury lub kiedy wane zmienne pozostaj poza kontrol . eksperyment naturalny jest to procedura manipulowania przed obserwatora jedn lub wieloma zmiennymi niezalenymi w warunkach naturalnych w celu zbadania ich wp'yw na zachowanie. ,sp"'pracownikiem badacza jest pozorant, kt"ry zachowuje si& w specy!iczny spos"b, stwarzaj c okrelone warunki, czyli sytuacj& eksperymentaln . obserwacj bez interwencji / 4bserwacj& zachowania przeprowadzan w bardziej lub mniej naturalnych warunkach bez ingerencji badacza w sytuacje nazywamy obserwacj naturaln. 4bserwowane zdarzenia nast&puj naturalnie i nie s manipulowane, ani w adne spos"b kontrolowane przez badacza. >'"wn rol obserwacji w warunkach naturalnych jest opis spontanicznie pojawiaj cego si& zachowania i badanie zwi zk"w pomi&dzy obecnymi zmiennymi. ;en rodzaj obserwacji staj& si& istotn strategi badawcz , gdy ze wzgl&d"w etycznych i moralnych nie jest dopuszczalny eksperyment. ?tologowie wykorzystuj j , by opisa wrodzone wzorce zachowania zwierz t i ludzi. +kutecznemu prowadzeniu obserwacji sprzyja szereg w'aciwoci psychicznych osoby dokonuj cej obserwacji. 2obry obserwator powinien charakteryzowa si& nast&puj cymi cechami7 by zainteresowany poznawanymi zjawiskami9 rzetelny, dok'adny, obiektywny9 spostrzegawczy9 mie wiedz& dotycz c poznawanych zjawisk. $echy prawidowej obserwacji# celowo' $musimy wiedzie dlaczego obserwujemy dan jednostk&%9 systematyczno' i planowo' $historia o dziewczynie przed egzaminem%9 @

 selektywno' $np. oddzielanie tego co wypada od tego co nie wypada%9 obiektywno' $polega na tym, e wyniki uzyskiwane w badaniu s niezalene od osoby badaj cej / eksperymentatora%. +pos"b opisu i dane uzyskane z obserwacji mog mie charakter jakociowy i ilociowy. 2o analizy danych ilociowych wykorzystuje si& cztery skale pomiarowe7 nominaln 9 porz dkow 9 interwa'ow 9 stosunkow . Aby zabezpieczy si& przed b'&dami diagnostycznymi naley wykorzystywa wiele wska*nik"w podczas wyci gania wniosk"w obserwacyjnych oraz prowadzi obserwacj& w d'uszym odcinku czasu lub powtarzanie obserwacji. , selekcji wska*nik"w diagnostycznych mona utrwali wygl d i post&powanie osoby obserwowanej przy pomocy kamery wideo. 4czywicie ma to swoje plusy i minusy. Plusem tego nagrania jest moliwo konsultacji z innymi specjalistami. 3 kolei minusem jest !akt, e wprowadzenie kamery do procesu obserwacji moe wywo'a sytuacj& nienaturaln i przyczyni si& do nietypowych zachowa osoby obserwowanej. .zadko moliwe jest przeprowadzenie ca'ociowej obserwacji zachowania. 2latego stosuje si& metod& pr"bek czasowych lub sytuacyjnych, kt"rych celem jest uzyskanie reprezentatywnej pr"bki zachowa. , przypadku narracyjnego zapisu zachowania jaki rodzaj systemu kodowego bywa jednym z etap"w procesu redukcji danych. Pomiary cz&stoci i czasu trwania przedstawia si& za pomoc statystyk opisowych, jak rednia lub odchylenie standardowe. %ozmowa jest to proces komunikacji j&zykowej mi&dzy psychologiem a osoba badan . +'uy przede wszystkim poznaniu prawid'owoci ycia psychicznego cz'owieka. (ako narz&dzie bada naukowych, aby spe'ni'a sw"j cel, musi by bardzo rzetelna. Pytania dobierane do rozmowy musz spe'nia kilka warunk"w7 dotyczy bod*c"w emitowanych przez otoczenie cz'owieka i jego reakcji na te bod*ce9 koncentrowa si& na dowiadczeniach9 by konkretne, aby umoliwia'y uzyskanie konkretnej reakcji / odpowiedzi9 musi ich by wiele, aby obj jak najwi&kszy zakres zachowa cz'owieka. , przypadku gdy r"nym osobom b&d zadawane identyczne pytania w ustalonej kolejnoci, a odpowiedzi na nie b&d precyzyjnie zarejestrowane B

oraz gdy pytania nie b&d odnosi'y si& do osoby badanej bezporednio $nie b&d dotyczy'y !akt"w z jej ycia% / w"wczas b&dzie to po prostu wywiad psychologiczny. 6stnieje wiele sposob"w prowadzenia rozm"w i wywiad"w psychologicznych. .ozmowa powinna si& odbywa bez udzia'u os"b trzecich, bez popiechu, w miejscu urz dzony wygodnie i estetycznie oraz gwarantuj cym cisz&. (ierwsza )aza rozmowy to nawi zanie kontaktu z osob badan w atmos!erze wzajemnego zau!ania i wzbudzenie motywacji do podj&cia dialogu. *asadniczy etap rozmowy to przekazywanie in!ormacji o obiektywnych !aktach $wiek, liczba rodzestwa, wyniki w nauce, sytuacje wywo'uj ce napi&cie emocjonalne, osi gni&cia zawodowe, itd.%. 2ruga !aza odnosi si& do ustosunkowania si& osoby badanej do tych !akt"w $ocena rodzic"w, ocena wynik"w szkolnych, sukces"w, poraek, zadowolenie b d* nie z wykonywanego zawodu, zarobk"w, przyjaci"', itd.%. +o cowy etap rozmowy powinien nast pi po uzyskaniu od badanego in!ormacji na wszystkie podj&te tematy bez dokonywania oceny badanego. Po zakoczeniu badania naley uporz dkowa zebrany materia' i przyst pi do jego analizy. !ywiad psychologiczny to jedna z najwaniejszych metod bada i diagnozowania ludzi. , por"wnaniu z innymi technikami badawczymi ma wiele zalet7 moe dostarczy wielu danych, jest bardzo wygodna $nie wymaga adnych specjalnych urz dze% i pozwala na szybkie zebranie potrzebnych in!ormacji. ,ymaga jednak od prowadz cego pewnych specy!icznych umiej&tnoci i dowiadczenia. 2odatkowe utrudnienia, ale r"wnie pozytywne aspekty pojawiaj si& przy stosowaniu tej metody w dia,nozowaniu dzieci i modzie-y. #adania dzieci i m'odziey maj pewn specy!ik&, co zwi zane jest z cechami rozwojowymi badanych, charakterystycznymi dla pewnych etap"w ycia. ."nice pomi&dzy stosowaniem tej techniki w stosunku do doros'ych i dzieci zaznaczaj si& w procedurze i !ormie przeprowadzanego badania. ;echnika wywiadu psychologicznego ma r"norodne zastosowania w badaniach rozwojowych. Moe ona s'uy w badaniach nad rozwojem poj&, postaw i ocen, pozwala na wyjanienie niejasnych przyczyn problem"w i trudnoci dowiadczanych przez dzieci, pomaga okreli wzorce reagowania na sytuacje stresowe. Metoda ta posiada wiele zalet, jednak r"wnie niesie ze sob ryzyko malej tra!noci odpowiedzi. )iezaprzeczalna zaleta wywiadu jest bezporedni kontakt z badanym, co pozwala na wyjanienie dziecku wszelkich niejasnoci. Podstawowymi trudnociami jest tu jednak niemono stosowania wywiadu C

w badaniach dzieci z zaburzeniami s'uchu, zaburzonych emocjonalnie i z brakiem motywacji do badania. (ednym z podstawowych warunk"w e!ektywnego zastosowania wywiadu jest nabycie przez dziecko umiej&tnoci pos'ugiwania si& j&zykiem $biernym i czynnym%. )a podstawie licznych obserwacji, sugeruje si&, e wywiad moe by uywany w stosunku do dzieci czteroletnich. )iezalenie od wieku badanych, prowadz cy wywiad powinien stworzy odpowiednia atmos!er& i klimat rozmowy. Przede wszystkim badaj cy powinien wzbudzi zau!anie badanego, okazuj c mu akceptacje, yczliwo i szczera sympatie. , technice tej nawi zanie dobrego kontaktu z osoba badana jest najistotniejszym elementem badania. , przypadku dzieci przedszkolnych badanie moe rozpocz si& kr"tk zabaw z dzieckiem, aby dzi&ki temu nawi za pozytywny kontakt. 6stnieje tu niebezpieczestwo zwi zane z rolami dziecko / doros'y, gdy dziecko moe by zbyt ulegle w stosunku do badaj cego lub wykazywa w stosunku do niego negatywizm. #adanie za pomoc wywiadu wydaje si& by 'atwiejsze w stosunku do dzieci w okresie wczesnej latencji. , tym wypadku motywacje badanego do rozmowy mona osi gn ju nie poprzez poprzedzaj c zabaw&, ale poprzez naturalna w tym wieku potrzeb& poznawania otoczenia. Mona takie badanie poprzedzi r"wnie jakimi grami ze wsp"'zawodnictwem, a podczas badania udost&pni dziecku jaki materia' do manipulowania lub budowania. ;rudno badania w tym wieku jest zwi zana z naturaln niech&ci ch'opc"w do dziewcz t i kobiet. , takiej sytuacji znacznie korzystniejsze jest, aby takie badanie przeprowadza' m&czyzna. , okresie wczesnego dorastania $5: / 5@lat%, wzrasta potrzeba intymnoci, niezalenoci i prywatnoci, wzrasta r"wnie op"r emocjonalny. (est to pewnym utrudnieniem w prowadzeniu wywiadu wobec tej grupy wiekowej. 2odatkowo w okresie tym zaznacza si& silna identy!ikacja z grupa r"wienicza. 2obremu kontaktowi z badanym s'uy akceptacja ze strony badaj cego i podkrelenie r"wnoci w relacji wywiadu. Przed przeprowadzeniem wywiadu z dziemi i m'odzie trzeba podj pewne decyzje zwi zane z !orm i sposobem stawiania pyta. Podejmujemy decyzje o stopniu standaryzacji wywiadu. #adaj c dzieci i m'odzie korzystniejsze wydaje si& stosowanie wywiad"w swobodnych, gdy zapewniaj one naturalny kontekst badania i wp'ywaj na mniejsze zahamowania badanych zwi&kszaj c tra!no danych. )ast&pna decyzja dotyczy tego czy wywiad b&dzie kierowany czy niekierowany. +adze, ze wywiad z dziemi i m'odzie powinien mie poredni charakter, zapewniaj c pewien stopie swobody wypowiedzi badanych. ,ybieraj c !orm& pyta naley zastanowi si& nad ich tematyka. Pytania bezporednie stosujemy pytaj c o !akty, natomiast rozmawiaj c

o uczuciach najlepsze s pytania projekcyjne i porednie. +zczeg"lnie przydatne w rozmowie na tematy tabu s pytania projekcyjne. Eormu'uj c pytania naley take unika pyta sugeruj cych i !ormu'owa je w ten spos"b, aby by'y zrozumiale dla dzieci. Moemy r"wnie stosowa do tego celu r"nego typu techniki. Pierwsza z nich jest sugerowanie pytaniem, ze inne dzieci mog'yby odczuwa w ten sam spos"b np. 0-ady z nas jest czasem z'y. =o ciebie wprawia w z'oF1 Moemy wskaza dwie alternatywy, z kt"rych obie mog'yby by uwaane za moliwe do przyj&cia. )ast&pnie moemy 'agodzi niepo dan odpowied* poprzez uycie odpowiednich s'"w. Przed pytaniem zadaj cym oceny negatywnej moemy da dziecku moliwo wyraenia reakcji pozytywnej. Pytania zadajemy w kolejnoci 0stokowej1, czyli od pyta og"lnych do coraz bardziej zr"nicowanych i specy!icznych. =zas badania nie powinien by zbyt d'ugi, poniewa istnieje ryzyko zm&czenia i znuenia szczeg"lnie najm'odszych badanych $ograniczony zakres uwagi%. 6stniej szczeg"lne metody wywiadu s'u ce do badania dzieci. Pierwsza z nich jest kliniczna metoda Piageta, polega ona na tym, e w pierwszej kolejnoci obserwujemy dziecko w sytuacji naturalnej i rejestrujemy jego spontaniczne reakcje, a nast&pnie na tej podstawie uk'adamy pytania. +tosujemy niestandaryzowany wywiad. )ast&pna technika jest stosowanie lalek w wywiadzie. , ten spos"b pobudzamy dzieci do rozmowy za porednictwem lalek. ;echnika ta cieszy si& szczeg"lnym zainteresowaniem ma'ych odbiorc"w. Metoda ta pozwala na zmniejszenie niemia'oci i zahamowania badanych oraz swobodne wyraanie spo'ecznie niepo danych uczu. -olejnymi metodami s uzupe'nianie opowiada i zda, obrazki, wywiad grupowy $szczeg"lnie u'atwia badanie w wieku latencji i wczesnego dorastania% oraz wywiad w naturalnej sytuacji yciowej. , badaniach dzieci istnieje zasadnicza r"nica w por"wnaniu z doros'ymi w prezentacji in!ormacji niewerbalnych. 2zieci w mniejszym stopniu ni doroli wiadomie kieruj i maskuj swoje zachowania. ,yr"nia si& piec kategorii wska*nik"w niewerbalnych7 !izyczne / postawa, !izjologiczne / brak r"wnowagi ruchowo / naczyniowej, !ormalne cechy j&zyka, zachowanie zwi zane z interakcja oraz spos"b bycia. , por"wnaniu z innymi metodami wywiad posiada wiele zalet w diagnozowaniu i badaniach dzieci i m'odziey. Metoda ta pozwala nam na uzyskanie wielu dok'adnych i bardzo wartociowych danych, jest niezwykle przydatn metod badawcz w psychologii. &ksperyment / to metoda badania polegaj ca na wywo'aniu badanego zjawiska $np. uczenie si&, agresja, emocje% lub tworzeniu i regulowaniu warunk"w, w kt"rych badane zjawisko moe wyst pi. G

#adanie eksperymentalne pozwala nam obserwowa to, co nieobserwowalne. Przewidywania oparte na proponowanych wyjanieniach mog zosta potwierdzone lub odrzucone przez wyniki eksperymentu. Prawid'owo przeprowadzony eksperyment charakteryzuje si&7 tra!noci wewn&trzn oraz zewn&trzn 9 rzetelnoci 9 wraliwoci . .wnym celem eksperymentu jest testowanie hipotez wyprowadzonych z teorii, ale eksperymenty mog by r"wnie stosowane do badania skutecznoci oddzia'ywa psychologicznych lub program"w stosowanych w warunkach naturalnych. Metoda eksperymentalna najlepiej identy!ikuje zwi zki przyczynowo / skutkowe, kiedy prawid'owo kontroluje si& oddzia'ywania manipulacji, utrzymuje sta'e warunki i r"wnoway czynniki zak'"caj ce. )iezb&dnym elementem eksperymentu jest kontrola. 4si gamy j dzi&ki manipulacji, utrzymywaniu sta'ych warunk"w i zr"wnowaeniu. -ontrola eksperymentalna pozwala badaczom wnioskowa o przyczynach zdarze, jaka zmienna niezalena spowodowa'a obserwowane zmiany w zmiennej zalenej. ?ksperyment charakteryzuje si& tra!noci wewn&trzn , kiedy spe'nia trzy warunki wymagane przy wnioskowaniu przyczynowo / skutkowym7 wsp"' / zmiennoci, porz dku czasowego zwi zku i eliminowania innych moliwoci wyjanie. ."ne grupy os"b s poddawane r"nemu oddzia'ywaniu reprezentuj cemu poziomy zmiennej niezalenej. , najcz&ciej stosowanym planie grup zrandomizowanych grupy tworzone s dzi&ki zastosowaniu procedury losowej w taki spos"b, e s one por"wnywalne na pocz tku eksperymentu. (eli wyniki tych grup s r"ne zak'ada mona, e zmienna niezalena jest za te r"nice odpowiedzialna. Hosowy przydzia' badanych do grup jest najcz&ciej stosowan metod tworzenia por"wnywalnych grup. ."nice pomi&dzy badanymi osobami w grupach eksperymentu s r"wnowane poprzez r"wnomierne roz'oenie w'aciwoci os"b badanych na r"ne warunki eksperymentalne oraz losowy przydzia' badanych do grup. )ajcz&ciej stosowan procedur losowego przydzia'u badanych do grup jest randomizacja w blokach. .andomizacja w blokach wp'ywa na tra!no wewn&trzn eksperymentu, ale tra!no zewn&trzna powinna by zwi&kszana w inny spos"b. (ednym ze sposob"w jej zwi&kszania jest dob"r reprezentatywnych pr"b pod wzgl&dem wszystkich wymiar"w, na kt"rych badacz chce uog"lnia wyniki. #adacze powinni unika testowania naturalnie istniej cych grup nawet wtedy, gdy s one losowo przydzielone do warunk"w eksperymentalnych, poniewa istnieje zbyt due ryzyko pokrywania si& zmiennych.

Powanym zagroeniem dla tra!noci wewn&trznej bada opartych na planie grup zrandomizownych jest sytuacja, kiedy badani nie bior do koca udzia'u w eksperymencie. 'esty inteligencji i testy zdolnoci mona okreli jako wystandaryzowane i znormalizowane narz&dzia mierz ce sprawno intelektualn na podstawie e!ektywnego wykonania zada umys'owych. + tradycyjnie stosowanymi narz&dziami pomiaru sprawnoci intelektualnej. 4pieraj si& na za'oeniu, e inteligencj& i jej rozw"j mona bada, analizuj c zr"nicowanie indywidualne poziomu wykonania zada umys'owych. Ponadto przyjmuje si&, e o strukturze intelektu mona wnosi na podstawie interkorelacji wynik"w tych zada, stosuj c metody statystyczne, takie jak analiza czynnikowa. ;est psychologiczny powinien by7 wystandaryzowany $konieczno przestrzegania procedury badawczej%9 znormalizowany $posiada zestaw norm do ilociowej interpretacji wynik"w%9 obiektywny $posiada jasny spos"b punktowania odpowiedzi%9 rzetelny $daje te same rezultaty, gdy jest stosowany w podobnych warunkach%9 trafny $bada to , do czego zosta' przeznaczony%. ;esty dzielimy ze wzgl&du na liczb& os"b badanych na7 testy indywidualne / przeprowadzamy tylko z jedn osob , umoliwiaj dokonywanie dodatkowych obserwacji, s jednak czasoch'onne, stosowane w celu zdiagnozowania badanego9 testy ,rupowe / wykonuje wiele os"b na raz, badani musz umie korzysta z instrukcji udzielanych ca'ej grupie, stosowane s do cel"w przesiewowych. , zalenoci od )ormy dokonujemy podzia'u na7 testy otwarte / badany kadorazowo sam !ormu'uje odpowiedzi9 testy zamknite / badany otrzymuje zadania wraz z potencjalnymi rozwi zaniami, sam musi dokona wyboru poprawnej odpowiedzi. 3e wzgl&du na !orm& odpowiedzi i zastosowany materia' na7 testy werbalne / badany udziela odpowiedzi ustnie lub pisemnie testy wykonaniowe / badany musi wykonywa jakie dzia'ania na konkretnym materiale, np. rysowanie, prowadzenie o'"wka przez cieki labiryntu9 3adania testowe dzielimy na7 5J

 wymagaj ce rozumowania indukcyjnego na materiale !iguralnym pod postaci rysunk"w pozbawionych konkretnych znacze9 wymagaj ce rozumowania indukcyjnego lub dedukcyjnego na materiale symbolicznym, ich wykonanie wymaga od badanego pewnej wiedzy, punktem ci&koci jest tu rozumowanie logiczne9 zadania arytmetyczne / podstawowym materia'em s liczby9 zadania sprawdzaj ce s'ownictwo badanego / materia'em s s'owa lub zadania, badany musi wykaza si& ich zrozumieniem9 zadania na materiale percepcyjnym / ich wykonanie angauje wyobraenia wzrokowe, np. dostrzeganie brak"w w przedmiotach przedstawionych na obrazku, odszukiwanie rysunk"w identycznych, !igur prostych ukrytych w z'oonych wzorach9 zadania, w kt"rych wykorzystuje si& materia' werbalny lub percepcyjny, zawieraj cy in!ormacje o charakterze spo'ecznym, s to rysunki lub !otogra!ie ludzi lub opisy ludzkich zachowa, czy sytuacji interpersonalnych, kon!likt"w9 zadania sprawdzaj ce wiedz&9 zadania angauj ce pami& bezporedni / badanemu zaleca si& powtarzanie lub odtwarzanie zaprezentowanego wczeniej materia'u, np. szeregi cy!r prezentowane s'uchowo, a badany ma powtarza wprost lub wspak, rysunki, wzory, kt"re badany odtwarza gra!icznie lub rozpoznaje wr"d innych. 6nterpretacja wyniku testu musi by dokonywana przez psychologa znaj cego parametry psychometryczne testu i w ramach okrelonej teorii psychologicznej. 2latego dla dobra os"b badanych, uprawnionymi do przeprowadzania test"w psychologicznych s psychologowie. Pomimo powszechnoci jest wiele zarzutw wobec stosowania testw. -rytyce poddawane s same zadania testowe. 3arzuca si& im 0sztuczno1 i 0oderwanie od ycia1. Materia' stosowany w testach w por"wnaniu z tym, w kt"rym badany ma do czynienia w yciu jest zbyt uproszczony. 4bronn r&k wychodz testy do pomiaru inteligencji i zdolnoci ze wzgl&du na ich tra!no w diagnozie. 2ruga grupa zarzut"w odnosi si& do ilociowego charakteru i stosowania statystycznego. 2wu lub trzy / stopniowa skala oceny, kt"ra jednakowo traktuje zadnia 'atwe i trudne nie moe by miernikiem przyczyn niepowodze badanego. (ednak stosuj c t& metod& do selekcji lub orientacji wst&pnej, a take do pomiaru niekt"rych zmiennych w badaniach naukowych, spe'nia ona swoj !unkcj& w'aciwie.

55

/(raca z testami to najpikniejsza dro,a rozwoju pro)esjonalne,o widzenia i mylenia, dro,a inte,racji wiedzy teoretycznej o problemach osobowoci z -yw praktyk0. (westionariusz osobowoci jest podstawow metoda poznania osobowoci cz'owieka, wykorzystuj c samoopis w postaci odpowiedzi osoby badanej na zbi"r standardowych pyta, stwierdze lub jednowyrazowych okrele. , rezultacie zobiektywizowanej oceny odpowiedzi inwentarz dostarcza wynik"w ilociowych, charakteryzuj cych si& po danymi w'asnociami psychometrycznymi, to jest rzetelnych i tra!nych oraz podlegaj cych normalizacji. Metoda ta uywana jest r"wnie do badania osobowoci na podstawie obserwacji lub szacowania, zw'aszcza dzieci. 8zyskuje in!ormacje od jednego badanego. -westionariusz osobowoci zbudowany jest z szeregu pozycji wed'ug okrelonej regu'y, wskutek czego moliwy jest pomiar nasilenia danej cechy osobowoci. +konstruowany w !ormie pytania, stwierdzenia albo jednowyrazowego okrelenia, na kt"re dana osoba zgodnie z procedur ma odpowiedzie. , przysz'oci kwestionariusze b&d opracowywane komputerowo i b&d bardziej zaawansowane ni obecnie. #&dzie mona przeprowadza symulacje komputerowe na niewyobraaln skal& w spos"b 'atwy, szybki i precyzyjny. 4becnie symulacje komputerowe s jednym z podstawowych narz&dzi badawczych w naukach przyrodniczych. #ez nich ca'e dziedziny !izyki czy biologii nie mog'yby istnie. Hiteratura7 (ohn (. +haughnessy, ?ugene #. 3achmeister, (eanie +. 3achmeister /1etody badawcze w psycholo,ii0 3. +korny /2bserwacja psycholo,iczna dziecka0 3. +korny /2bserwacje i charakterystyki psycholo,iczne0

4pracowa'a7 Magdalena >"rska

5: