Podstawy Konstrukcji Maszyn

Poczenia gwintowe

Wprowadzenie

Poczenia gwintowe s poczeniami ksztatowymi rozcznymi najczciej stosowanymi w budowie maszyn. Zasadniczym elementem poczenia gwintowego jest cznik, skadajcy si zazwyczaj ze ruby z gwintem zewntrznym i nakrtki z gwintem wewntrznym. Skrcenie ze sob obu gwintw cznika tworzy poczenie gwintowe.

Wprowadzenie

Poczenia gwintowe dziel si na porednie i bezporednie. W poczeniach porednich czci maszyn czy si za pomoc cznika (a); rol nakrtki moe rwnie odgrywa gwintowany otwr w jednej z czonych czci (b). W poczeniach bezporednich gwint jest wykonany na czonych czciach (c).

Wprowadzenie

Poczenia gwintowe stanowi poczenia spoczynkowe, wykorzystywane do czenia czci, do regulacji ich pooenia itp. Gwinty s stosowane rwnie w mechanizmach rubowych, okrelanych take jako poczenia gwintowe ruchowe. Mechanizmy rubowe su do zamiany ruchu obrotowego na postpowo-zwrotny, s stosowane do celw napdowych m.in. do przesuwu stou lub suportu w obrabiarkach, tworz zesp roboczy w podnonikach lub prasach rubowych itd.

Budowa gwintu

Podstawowym pojciem, zwizanym z powstawaniem gwintu jest linia rubowa. Jest to krzywa przestrzenna, opisana na pobocznicy walca przez punkt poruszajcy si ruchem jednostajnym wzdu osi walca (osi linii rubowej) - przy staej prdkoci obrotowej walca. Powstawanie linii rubowej mona sobie atwo wyobrazi jako, nawijanie na walec linii prostej, stanowicej przeciwprostoktn trjkta

Budowa gwintu

Rozrnia si lini rubow praw i lew. Lini rubow praw jest linia, ktra ogldana wzdu osi linii rubowej oddala si od obserwatora w wyniku obrotu zgodnego z obrotem wskazwek zegara, za lini rubow lew linia oddalajca si w wyniku obrotu przeciwnego. Gwint powstaje przez wycicie bruzd (rowkw) o okrelonym ksztacie wzdu linii rubowej. Powstae wystpy oraz bruzdy, obserwowane w paszczynie przechodzcej przez o gwintu, tworz zarys gwintu. Zarys gwintu tworzy wic linia konturowa przekroju osiowego gwintu. W zalenoci od zarysu rozrnia si gwinty: trjktne, trapezowe symetryczne i niesymetryczne, prostoktne i okrge.

Zarysy gwintu

Parametry gwintu

Rodzaje gwintw i ich zastosowanie

Do gwintw powszechnie stosowanych nale gwinty trjktne: metryczne i rurowe walcowe oraz trapezowe: symetryczne i niesymetryczne. Ponadto gwinty dziel si na: zwyke, drobne (drobnozwojne) i grube (grubozwojne); prawe i lewe; jednokrotne (pojedyncze) i wielokrotne (dwukrotne, trzykrotne itd.).

Rodzaje gwintw i ich zastosowanie

Gwinty zwyke wystpuj najczciej w elementach niezbyt dokadnych, produkowanych seryjnie lub masowo. Gwinty drobne maj mniejsz podziak ni gwinty zwyke o tej samej rednicy. Ze wzgldu na mniejsz gboko gwintu s one stosowane w celu zwikszenia rednicy rdzenia ruby; s nacinane na tulejach, rurach itd. Charakteryzuj si take wysok samohamownoci (may kt ), zabezpieczajc poczenie przed luzowaniem.

Sposoby oznaczania gwintw oglnego przeznaczenia

czniki gwintowe

Do znormalizowanych cznikw gwintowych nale ruby, wkrty i nakrtki. ruby s to czniki z gwintem zewntrznym, zakoczone bem o rnych ksztatach - najczciej szecioktnym lub kwadratowym. ruby dokrca si kluczami. Wkrty maj nacity na bie rowek i s dokrcane wkrtakiem. czniki te mog mie gwint nacity na caej dugoci trzpienia lub tylko na jego czci.

Rodzaje nakrtek

a) szecioktna, b) koronowa, c) kwadratowa, d) okrga rowkowa, e) okrga otworowa, f) skrzydekowa, g) radekowana

Klucze

Do dokrcania rub i nakrtek stosowane s klucze uniwersalne nastawne (tzw. klucze francuskie, szwedzkie itp.) oraz klucze o staych wymiarach, dostosowane do okrelonej, wielkoci i ksztatu ba ruby. Wrd nich wystpuj m.in. klucze paskie, oczkowe, do nakrtek okrgych rowkowych, klucze czoowe i inne. Dla zwikszenia wydajnoci montau stosuje si m.in. klucze zapadkowe lub klucze i wkrtaki z napdem elektrycznym. Dla uzyskania okrelonej, regulowanej siy zacisku w poczeniu stosuje si klucze dynamometryczne.

Klucze

a) klucz paski, b) klucz oczkowy, c) klucz pazurkowy, d) klucz nasadowy

Podkadki

Wane uzupenienie cznikw gwintowych stanowi podkadki. Podkadki okrge (a) stosuje si m.in. przy czeniu elementw z materiaw kruchych lub mikkich oraz w przypadku, gdy rednica otworu jest wiksza od rednicy ruby. Dla zabezpieczenia rub przed zginaniem stosuje si zesp podkadek kulistych (b, c) lub podkadki klinowe (d). Podkadki spryste (e, f) zabezpieczaj przed odkrcaniem si rub (nakrtek).

Przykady pocze gwintowych

Zabezpieczenie cznikw przed odkrcaniem

W przypadkach, gdy poczenie gwintowe jest naraone na obcienia zmienne, wstrzsy, drgania itd., moe nastpi samoczynne luzowanie poczenia wskutek okresowego zaniku siy poosiowej Q, a tym samym si tarcia midzy gwintem ruby i nakrtki. W celu zabezpieczenia poczenia gwintowego przed samoczynnym odkrcaniem si nakrtek, stosuje si rne rodzaje zabezpiecze. Uywa si m.in. podkadek sprystych, nakrtek koronowych z zawleczk (element jednorazowego uycia), przeciwnakrtek (wywoujcych wstpny zacisk na gwincie), podkadek odginanych, zagitych na krawdzi przedmiotu i nakrtki, podkadek zbkowanych, spryn lub dodatkowych wkrtw.

Przykady zabezpieczenia cznikw przed odkrcaniem

Ukad si w poczeniu gwintowym

Obcienie gwintu nastpuje przy kocu dokrcania nakrtek w poczeniach gwintowych spoczynkowych oraz przy wykonywaniu pracy na pewnej drodze, np. przy podnoszeniu lub przesuwaniu ciaru w mechanizmach rubowych. Poniewa linia rubowa tworzy rwni pochy o kcie pochylenia (wznios gwintu), zatem obcienie gwintu mona rozpatrywa jako si dziaajc na rwni pochyej. Przyjmuje si wic, e cae obcienie dziaajce na gwint jest skupione w jednym punkcie jako sia bierna Q i porusza si wzdu rwni pochyej pod wpywem siy obwodowej F, dziaajcej na paszczynie prostopadej do osi ruby.

Ukad si w poczeniu gwintowym

Przy opuszczaniu ciaru jest potrzebna maa sia F, zabezpieczajca przed samoczynnym zsuwaniem si ciaru; przy gwint bdzie samohamowny.
T = N ' = N = N ' '= = tg ' cos r cos r F = Q tg ( ' )

N si normalna, T sia tarcia, R reakcja wypadkowa, pozorny wspczynnik tarcia, pozorny kt tarcia

Momenty tarcia w poczeniu gwintowym

W kocowej fazie dokrcania nakrtki (w poczeniach spoczynkowych) i przy podnoszeniu ciaru (w poczeniach ruchowych) naley przyoy do nakrtki (ruby) moment skrcajcy Ms, ktry pokona moment tarcia MT1 na powierzchniach gwintu oraz moment tarcia MT2 midzy nakrtk a przedmiotem lub midzy ruchomym kocem ruby a nieruchomym przedmiotem - zalenie od rodzaju pracy poczenia i zastosowanych rozwiza konstrukcyjnych.

Momenty tarcia w poczeniu gwintowym

Wyznaczanie momentw tarcia a) na gwincie, b) na powierzchni oporowej

Momenty tarcia w poczeniu gwintowym

MT2 = Qrr

wspczynnik tarcia na powierzchni oporowej rr redni promie powierzchni styku, rr = (Dz+Dw)/4 Dz rednica zewntrzna powierzchni oporowej nakrtki Dw rednica wewntrzna powierzchni oporowej Cakowity moment skrcajcy, niezbdny do obracania nakrtki lub ruby, wynosi

Samohamowno gwintu
Poczenie rubowe bdzie samohamowne w przypadku, gdy dowolnie dua sia Q, obciajca rub, nie spowoduje jej obrotu. Gwint jest samohamowny wwczas, gdy Zaleno ta jest okrelana jako warunek samohamownoci gwintu. Gwinty samohamowne maj nisk sprawno: 0,5 (50%). W gwintach samohamownych wznios gwintu wynosi 1,5-5; stosuje si je w poczeniach spoczynkowych oraz w mechanizmach, ktre musz by samohamowne (np. w podnonikach rubowych). Naley przy tym zwrci uwag, e w przypadku wystpowania drga, uderze itp. kady gwint jest niesamohamowny.

Wytrzymao gwintu

Naciski na powierzchniach roboczych gwintu ruby i nakrtki s rozoone nierwnomiernie. Powodem tego s odksztacenia spryste gwintu (a) oraz rna sztywno ruby i nakrtki (b, c), wskutek czego najwiksze naciski wystpuj na pierwszym roboczym zwoju.

Wytrzymao rub

Obliczanie wytrzymaoci rub polega na wyznaczeniu rednicy rdzenia ruby z warunkw wytrzymaociowych i nastpnie dobraniu odpowiednich wymiarw gwintu o rednicy rdzenia wikszej od wynikajcej z oblicze. Zarwno metoda oblicze, jak i wybr gwintu zale od sposobu obcienia oraz od warunkw pracy poczenia rubowego.

Wytrzymao rub - poczenia obcione si poprzeczn ze rubami ciasno pasowanymi

S to poczenia pracujce podobnie jak zcza nitowe, w ktrych zamiast nitw zastosowano ruby ciasno osadzone w otworach, uzyskujc w ten sposb poczenia rozczne. ruby te oblicza si na cinanie oraz sprawdza na naciski powierzchniowe. Obliczon rednic trzpienia przyjmuje si w paszczynie dziaajcej siy (rwn rednicy otworu), natomiast rednica gwintu ruby moe by rwna lub mniejsza od wymiaru trzpienia.

Wytrzymao rub - poczenia obcione si poprzeczn ze rubami lunymi

W tym przypadku ruby s naraone na zginanie, podobnie jak sworznie. Aby nie dopuci do zginania rub, naley je mocno skrci si osiow Qo, wywoujc na powierzchniach styku odpowiedni nacisk. Pod dziaaniem siy F na powierzchniach styku wystpuje sia tarcia T, przeciwdziaajca przesuniciu czci czonych wzgldem siebie i zabezpieczajca ruby przed zginaniem.

Wytrzymao rub - poczenia obcione si poprzeczn ze rubami lunymi

Wynika std warunek F k i T=k i Qo

gdzie: k - wspczynnik pewnoci, stanowicy dodatkowe zabezpieczenie przed moliwoci przesunicia czci; przyjmuje si k = 0,4-0,8; i - liczba powierzchni styku; - wspczynnik tarcia; dla powierzchni o niewielkiej chropowatoci smarowanych - 0,06, nie smarowanych 0,1- 0,2; dla powierzchni piaskowanych - 0,5. Na podstawie powyszego wzoru wyznacza si si osiow Qo, dziaajc na jedn rub.