Opracowanie Aspekty prawne i ekonomiczne ponownego wykorzystania informacji publicznej dla informatykw ujcie praktyczne powstao w ramach projektu

u Praktyczne aspekty realizacji koncepcji Otwartego Rzdu oraz ponownego wykorzystania informacji publicznych jako katalizator rozwoju zaawansowanych kompetencji cyfrowych. Projekt zrealizowany zosta przez Orodek Studiw nad Cyfrowym Pastwem jako zadanie publiczne Upowszechnianie korzystania z Internetu i rozwj kompetencji cyfrowych zlecone przez Ministra Administracji i Cyfryzacji.

Wszystkie produkty projektu dostpne s na stronie: http://www.opengovernment.pl/

Autorzy: Dr hab. Andrzej Sobczak, profesor SGH Tomasz Kulisiewicz Projekt okadki: Piotr Kulisiewicz Orodek Studiw nad Cyfrowym Pastwem ul. Narutowicza 105a lok. 3, 90-145 d tel.: +48 42 27 97 327, fax: +48 42 27 97 113 e-mail: biuro@cyfrowepanstwo.pl http://www.cyfrowepanstwo.pl/ Wydanie 2. d, luty 2014 r.
Opracowanie udostpniane jest na licencji:

Uznanie autorstwa Na tych samych warunkach 3.0 Polska Warunki licencji dostpne s pod adresem http://creativecommons.org/licenses/bysa/3.0/pl/legalcode

Spis treci
WSTP ______________________________________________________________________________ 3 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. PRZEOBRAENIA SEKTORA PUBLICZNEGO NA POCZTKU XXI W. ___________________________ 4 PRBA DEFINICYJNEGO UJCIA OTWARTEGO RZDU ____________________________________ 9 PODSTAWY PRAWNE I ORGANIZACYJNE FUNKCJONOWANIA OTWARTEGO RZDU __________ 14 INFORMACJA PUBLICZNA JAKO FUNDAMENT OTWARTEGO RZDU _______________________ 17 WYKORZYSTANIE INFORMACJI PUBLICZNEJ W KONTEKCIE OTWARTEGO RZDU ____________ 25 ZASOBY KULTURY JAKO INFORMACJA PUBLICZNA ______________________________________ 28 OTWARTE DANE RZDOWE JAKO SZCZEGLNY RODZAJ INFORMACJI PUBLICZNEJ ___________ 36 MODEL DOSTARCZENIA WARTOCI Z BUDOWY OTWARTEGO RZDU ______________________ 45 WYBRANE ASPEKTY EKONOMICZNE UDOSTPNIANIA INFORMACJI PUBLICZNEJ _____________ 52

PODSUMOWANIE ____________________________________________________________________ 60 LITERATURA _________________________________________________________________________ 62 STRONY INTERNETOWE _______________________________________________________________ 63 AKTY PRAWNE _______________________________________________________________________ 63 ORZECZENIA SDW ADMINISTRACYJNYCH_______________________________________________ 64 O ORODKU STUDIW NAD CYFROWYM PASTWEM ______________________________________ 65 O AUTORACH OPRACOWANIA __________________________________________________________ 67

Wstp

Niniejsze opracowanie powstao w ramach projektu Praktyczne aspekty realizacji koncepcji Otwartego Rzdu oraz ponownego wykorzystania informacji publicznych jako katalizator rozwoju zaawansowanych kompetencji cyfrowych. Projekt stanowi wsparcie zadania publicznego Upowszechnianie korzystania z Internetu i rozwj kompetencji cyfrowych zleconego przez Ministra Administracji i Cyfryzacji. Wykonawc projektu by Orodek Studiw nad Cyfrowym Pastwem, ktry od 2012 r. wspiera organizacje publiczne w przygotowaniu i realizacji cyfrowej transformacji. Niniejsze opracowanie wpisuje si w t dziaalno, wraz z innymi rezultatami wspomnianego projektu: dwoma pozostaymi opracowaniami zatytuowanymi Otwarty Rzd i ponowne wykorzystanie informacji publicznej inspirujce wzorce z Polski i ze wiata i Jak zacz. Analiza rozwiza technologicznych pomocnych przy budowie Otwartego Rzdu i ponownym wykorzystaniu informacji publicznej oraz seri siedmiu videocastw prezentujcych t tematyk. Opracowania i videocasty dostpne s na stronie http://www.opengovernment.pl/. Bdziemy wdziczni za Pastwa uwagi, ktre pomog nam monitorowa i analizowa zagadnienia poruszane w opracowaniu. Prosimy o nadsyanie uwag, propozycji zmian i uzupenie tematyki oraz jej ujcia na adres biuro@cyfrowepanstwo.pl.

Andrzej Sobczak Tomasz Kulisiewicz

1. Przeobraenia sektora publicznego na pocztku XXI w.

Jak wskazuje A. Frczkiewicz-Wronka, obecnie sektor publiczny w wielu krajach przechodzi etap fundamentalnych zmian wymuszanych przez otoczenie1. Wynika to std, i organizacje publiczne jako systemy otwarte, pozostaj zawsze we wzajemnie uwarunkowanej zalenoci z otoczeniem. Czerpi z niego zasoby (ludzi, informacje, pienidze), dostarczajc mu w zamian usugi o charakterze publicznym niezbdne innym organizacjom lub poszczeglnym jednostkom2. Zmiany w otoczeniu tych organizacji s dla nich szans lub zagroeniem, mog uatwi ich rozwj lub zagrozi stabilnoci. Organizacje publiczne musz wic nieustannie obserwowa otoczenie i adekwatnie reagowa na zachodzce przemiany poprzez dopasowywanie systemw zarzdzania, swojej strukt ury oraz kultury organizacyjnej do wymaga rodowiska zewntrznego. A. Frczkiewicz-Wronka zauwaa, e cho dziaania reformatorskie realizowane przez poszczeglne kraje rni si co do szczegw, to wszystkie te inicjatywy maj na celu popraw wynikw w organizacjach publicznych poprzez pooenie nacisku na j ako usug, decentralizacj, urynkowienie, wspprac midzy rnymi sektorami czy te wzmocnion odpowiedzialno za rezultaty. W chwili obecnej zarwno obywatele, jak i podmioty gospodarcze oczekuj, e organizacje publiczne bd dostarczay usug na podobnym poziomie jakoci, jak sektor prywatny. Wymaga to jednak dokonania gbokich zmian w sposobie funkcjonowania sektora publicznego. Poredni dowd na konieczno przeprowadzenia gbokich reform funkcjonowania sektora publicznego w Polsce mog stanowi wyniki Diagnozy spoecznej3. Zgodnie z nimi a 61% Polakw, ktrzy w ostatnich miesicach zaatwiali jak spraw urzdow, natkno si na trudnoci uniemoliwiajce jej szybkie i sprawne przeprowadzenie, a kolejne 12% zadeklarowao, e czsto spotykao na takie trudnoci. Oznacza to, e tylko jedna z czterech osb zaatwiajcych jakie sprawy w urzdach nie dowiadczaa przy tym adnych trudnoci. Prawie poowa badanych (41%) potwierdzia, e aby za atwi spraw urzdow, zmuszeni byli odwoa si do znajomoci lub innych sposobw,

Zarzdzanie publiczne elementy teorii i praktyki, red. A. Frczkiewicz-Wronka, Prace naukowe Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2009, s. 11.
1 2 3

A. Komiski, W. Piotrowski, Zarzdzanie. Teoria i praktyka, WN PWN, Warszawa 1995, s. 46. Diagnoza spoeczna, (red.) J. Czapiski, T. Panek, Warszawa 2009. 4

a 45% ankietowanych zgodzio si ze stwierdzeniem, i w trakcie zaatwiania sprawy z ktr udali si do urzdu, czuli upokorzenie i bezsilno (w tym 6% czsto). Na podstawie tych danych wida, e szczeglnie istotnym rodzajem zmian organ izacyjnych, ktrych przeprowadzenie powinny by rozwaane w polskim sektorze publicznym, s zmiany majce charakter gbokiej przebudowy, nazywanej dalej transformacj. Ten rodzaj zmiany mona zdefiniowa jako przeksztacenie organizacji pomidzy dwoma punktami w czasie. Celem przeksztacenia jest przystosowanie tej organizacji do lepszego dziaania w przyszoci poprzez stworzenie nowej relacji na linii organizacjaotoczenie4. Inna definicja transformacji zostaa zaproponowana przez J. Penca. Zgodnie z ni pojcie transformacji odnosi si do zmian, ktrych skutki trwaj duszy czas i modyfikuj w znacznym stopniu orientacj organizacji (tu: organizacji publicznej) lub je j rzeczywist strategi, przeksztacaj zasadniczo struktur i/lub kultur organizacji czy te wywouj inne modyfikacje strategiczne5. G. Hughes, J. Assis, J. Cornford, K. Gareis, R. Richardson i M. Sokol6 traktuj transformacj jako szczeglny rodzaj problemu dziaania kolektywnego, bazujcego na tworzeniu nowych podej do organizacji dziaa (z wykorzystaniem moliwoci technologii informacyjno-komunikacyjnych), aby realizowa dziaania w nowy sposb lub realizowa nowe dziaania. Zdaniem tych autorw taki typ zmiany przeksztacajcej polega na tym, e podmioty aktywnie i kolektywnie wykorzystuj potencja i moliwoci nowych technologii. Genera James L. Jones, naczelny dowdca Sojuszniczych Si Zbrojnych NATO w Europie, poda dwa wyrniki transfo rmacji organizacji: albo jednostka pozyskuje potencja (ang. Capability) do zrobienia czego, co byo poza jej zasigiem przed uzyskaniem tego potencjau,

V. Barker, M. Duhaime, Strategic change in the turnaround process: Theory and empirical evidence , Strategic Management Journal, vol. 18, s. 1338, 1997; S. Brown, K. Eisenhardt, The art of continuous change: linking complexity theory and time-paced evolution in relentlessly shifting organizations, Administrative Science Quarterly, vol. 42, no. 1, 1997, s. 134.
4

J. Penc, Innowacje i zmiany w firmie transformacja i sterowanie rozwojem przedsibiorstwa, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 1999, s. 94.
5

G. Hughes, J. Assis, J. Cornford, K. Gareis, R. Richardson, M. Sokol, Analiza porwnawcza i promowanie transformacyjnego wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) w regionach Unii Europejskiej, Biblioteka eRozwoju SMWI, publikacja nr 11, Tarnw 2009, s. 36.
6

albo ju wczeniej istnia potencja po stronie organizacji, ktry zosta gruntownie przeksztacony w wyniku zastosowania innowacji7.

Natomiast cytowani autorzy opracowania Analiza porwnawcza i promowanie transformacyjnego wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) w regionach Unii Europejskiej wskazuj na konieczno wykazania rnicy midzy nietransformacyjnymi i transformacyjnymi zmianami realizowanymi przy zastosowaniu technologii informacyjno-komunikacyjnych. W pierwszym przypadku technologie s wprowadzane po to, by robi lepiej to, co ju byo realizowane do tej pory, tzn. w celu zwikszenia efektywnoci (szybkoci, przepustowoci, rezultatw, rnorodnoci, produktywnoci itd.). W ten sposb mona uzyska znaczn popraw, niemniej jednak prawdziwy potencja technologii polegajcy na umoliwieniu nowych sposobw realizacji przedsiwzi nie jest wykorzystywany. Jest to moliwe dopiero przy realizacji tran sformacji, w ramach ktrej nastpuje kwestionowanie tradycyjnych procesw i rodkw osigania podstawowych celw interesariuszy i zmierzanie w kierunku silniejszego kapitau spoecznego i budowy sieci, cigego ksztacenia si i innowacyjnoci oraz usam odzielnienia ludzi jako obywateli, konsumentw, pacjentw, studentw, twrcw i innych8. Jak bowiem zauwaaj M. Botterman, J. Millard, E. Horlings, C. van Oranje, M. van Deelen, K. Pedersen przyszo naley do w peni poczonej, sieciowej administracji. Technologie teleinformacyjne umoliwiaj integracj systemw zarzdzania o wiele lepiej, ni byo to moliwe wczeniej. Co wicej: technologia nie jest wic ju postrzegana jako dodatek, ale jako element nierozerwalnie zwizany z rozwojem w kadym aspekcie administracji. Jednoczenie zdaniem tych autorw konieczne bdzie stworzenie nowych modeli organizacji i acuchw wartoci w celu umoliwienia obywatelom, przedsibio rstwom i innym organizacjom bardziej aktywnego zaangaowania w zarzdzanie9.

Por. http://www.nato.int/docu/review/2003/issue1/polish/interview.html (dostp on-line: 20 padziernika 2013).

7

G. Hughes, J. Assis, J. Cornford, K. Gareis, R. Richardson, M. Sokol, Analiza porwnawcza i promowanie transformacyjnego wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) w regionach Unii Europejskiej, Biblioteka eRozwoju SMWI, publikacja nr 11, Tarnw 2009, s. 28.
8

M. Botterman, J. Millard, E. Horlings, C. van Oranje, M. van Deelen, K. Pedersen, Warto dla obywateli. Wizja zarzdzania publicznego w 2020 roku, Raport sporzdzony dla Komisji Europejskiej, grudzie 2008, Rotterdam, s. 9.
9

Docelowym efektem przeprowadzonej transformacji bdzie nowy ksztat sektora publicznego, ktrego wyrnikami bd10: w peni poczona administracja rzdowa i sieciowe struktury zarzdzania; reagowanie na potrzeby i yczenia uytkownikw poprzez wzmocnienie pozycji obywateli; bardziej otwarte, partycypacyjne i demokratyczne rzdy; nowe formy oceny i poprawy skutecznoci administracji. Jak pisz przytaczani wczeniej eksperci Komisji Europejskiej: Administracja bdzie musiaa dziaa jak mistrz i koordynator tych sieci, ktre bd musiay by przejr zyste i ukierunkowane w celu wspierania optymalnego rozwoju dostarczania wartoci public znej11. W Polsce za pierwsz zapowied dziaa w tym kierunku mona uzna dokument opracowany w 2012 r. przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji pt. Pastwo 2.0. Nowy start dla e-administracji, w ktrym mwi si o potrzebie wprowadzenia tzw. informatyzacji zintegrowanej12. Aby zrealizowa t wizj pastwo oraz jego podmioty coraz czciej wykorzystuj metody i narzdzia zarzdzania stosowane do tej pory gwnie w sektorze rynkowym (std w pracy tej wykorzystywana jest np. technika kanw biznesowych, stosowana p owszechnie w rodowisku firm internetowych, a jeszcze niespotykana w odniesieniu do jednostek publicznych). Dziaanie takie wpisuje si w trend uniwersalizacji teorii, koncepcji, modeli i metod zarzdzania oraz ich swoisty transfer midzy organizacjami13. Jednak nie wolno ignorowa szczeglnej specyfiki, ktr odznaczaj si jednostki z obszaru administracji: wystpowania wielu interesariuszy, ktrych interesy s bardzo cz-

M. Botterman, J. Millard, E. Horlings, C. van Oranje, M. van Deelen, K. Pedersen, Warto dla obywateli. Wizja zarzdzania publicznego w 2020 roku, Raport sporzdzony dla Komisji Europejskiej, grudzie 2008, Rotterdam, s. 5.
10

M. Botterman, J. Millard, E. Horlings, C. van Oranje, M. van Deelen, K. Pedersen, Warto dla obywateli. Wizja zarzdzania publicznego w 2020 roku, Raport sporzdzony dla Komisji Europejskiej, grudzie 2008, Rotterdam, s. 8.
11

Pastwo 2.0. Nowy start dla e-administracji, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Warszawa, kwiecie 2012.
12

Por. K. Perechuda, Dyfuzja wiedzy jawnej i niejawnej jako instrument sieciowego zarzdzania gmin , Wspczesne zarzdzanie. Kwartalnik rodowisk Naukowych i Liderw Biznesu 2006, nr 2, s. 515.
13

sto sprzeczne; duej siy oddziaywania czci interesariuszy (decydenci polityczni); sposobu podejmowania decyzji, odbiegajcego od przesanek metodycznych i racjonalnych; niestosowania wielkoci osignitego zysku jako miary efektywnoci funkcjonowania organizacji; koniecznoci przekraczania barier organizacyjnych w celu rozwizania zidentyfikowanych problemw. Istotne jest podkrelenie, e powszechnie stosowane teorie organizacji i zarzdzania oraz zarzdzania zmianami organizacyjnymi wymagaj uwzgldnienia specyfiki organizacji publicznych przy prbie ich zastosowania w tej grupie jednostek14. Z tego wzgldu, jeeli przyjmie si podejcie M. Bratnickiego do transformacji organizacji, ktry definiuje to zagadnienie jako sztuk i nauk formuowania, wdraania i oceny decyzji dotyczcych takich zmian organizacji, ktre umoliwi wypracowanie i urzeczywistnienie zamierzenia strategicznego15, niezbdne jest opracowanie metodycznych podstaw do realizacji takich dziaa szczeglnoci w zakresie omawianej w kolejnym rozdziale koncepcji otwartego rzdu.

Zarzdzanie publiczne elementy teorii i praktyki, red. A. Frczkiewicz-Wronka, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2009, s. 24.
14

M. Bratnicki, Transformacja przedsibiorstwa, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 1998, s. 5.
15

2. Prba definicyjnego ujcia otwartego rzdu

Wedug definicji podanej przez Centrum Cyfrowe Projekt: Polska otwarty rzd (ang. Open Government) to nowy sposb organizacji dziaa w pastwie, ktry wykorzystuje cyfrowe narzdzia technologiczne i komunikacyjne, aby zwikszy wspudzia obywateli w rzdzeniu, a take wykorzysta ich wiedz i zaangaowanie do skuteczniejszego rozwizywania problemw16. Elementem kluczowym w realizacji tej koncepcji jest zapewnienie zdecydowanie szerszego dostpu dla obywateli do informacji i danych, ktre s w posiadaniu jednostek publicznych. Z tego wzgldu dziaania otwartego rzdu charakteryzuj si zdecydowanie wiksz otwartoci i gotowoci do podejmowania wsppracy zarwno w relacjach zewntrznych, jak i wewntrznych. Zadaniem orodka Centrum Cyfrowe Projekt: Polska wyrnikami koncepcji otwartego rzdu s17: Przejrzysto umoliwia ona weryfikowanie dziaa instytucji publicznych i zapewnia zaufanie obywateli do politykw i instytucji. Przejrzysto obejmuje dostp do dokumentw i informacji jednostek publicznych, w szczeglnoci do informacji o procesie stanowienia prawa, jawno procedur i procesu decyzyjnego, a take jawno aspektw finansowych funkcjonowania administracji. Ponadto przejrzysto pozwala identyfikowa nieprawidowoci w procesie rzdzenia. Partycypacja definiowana tradycyjnie jako udzia obywateli w procesie podejmowania decyzji przez organa wadzy. Obejmuje ona przede wszystkim konsultacje spoeczne, jest form zaangaowania, ktr inicjuj instytucje publiczne. Wsppraca obejmujca dziaania, ktrych celem jest uzyskanie realnego wpywu na proces rzdzenia, a przede wszystkim efektywne rozwizywanie wsplnych problemw, wykraczajce poza wsko rozumiany udzia w podej-

http://centrumcyfrowe.pl/projekty/mapa-drogowa/co-to-jest-otwarty-rzad/ (dostp on-line: 23 padziernika 2013).

16

Por.: Mapa drogowa otwartego rzdu w Polsce, Centrum Cyfrowe Projekt: Polska, wersja robocza 8.07.2011, Warszawa 2011.
17

mowaniu decyzji. S to zazwyczaj inicjatywy oddolne, w ktrych obywatele, organizacje lub podmioty komercyjne inicjuj wspprac z jednostkami publicznymi. Rysunek 1 przedstawia wizualizacj gwnych wyrnikw otwartego rzdu.

zaangaowanie wsppraca partycypacja

otwarto

przejrzysto

efektywno

Rysunek 1. Gwne wyrniki otwartego rzdu rdo: Mapa drogowa otwartego rzdu w Polsce, Centrum Cyfrowe Projekt: Polska, wersja robocza 8.07.2011, Warszawa 2011

M. Boni zauwaa, e nie mona traktowa idei otwartego rzdu jako dodatku do zwykej dziaalnoci, obowizkw administracji i usug wiadczonych obywatelom, bo jest to znacznie wicej, ni wypenianie codziennych zada. Partnerstwo na rzecz otwartego rzdu oznacza przede wszystkim pole do wspdziaania18.

Por. wystpienie Michaa Boniego w panelu Beyond Open Government, Towards Open Governance podczas Open Government Partnership Summit w Londynie, 31 padziernika 2013 r., Londyn, https://mac.gov.pl/dzialania/polska-na-dr odze-do-otwartego-rzadu-michal-boni-na-open-governmentpartnership-summit-w-londynie/ (dostp on-line: 4 listopada 2013).
18

10

Innym spojrzeniem na otwarty rzd jest koncepcja poczonych administracji 19. Zgodnie z t koncepcj: Administracje bd stosowa pluralistyczne i bardziej zrnicowane zasady zarzdzania. Bdzie to moliwe dziki rozwiniciu przywdztwa, umiejtnoci i praktyki dziaania z wykorzystaniem technologii teleinformatycznych oraz elastycznych metody prac. Administracje bd bardziej otwarte. Opracuj one i zaczn stosowa wsplne standardy w celu zapewnienia efektywnoci, przejrzystoci i prostoty. Jednoczenie standardy te bdzie mona elastycznie dostosowa do rnych potrzeb lokalnych lub sektorowych. Administracje bd stosowa systemy, ktre bd cilej wsppracowa ze sob nawzajem. Zgromadz zasoby, wiedz i dowiadczenie (know-how) wszystkich istotnych podmiotw publicznych, prywatnych i obywatelskich w celu optymalizacji tworzenia wartoci publicznej. Nowe tryby wiadczenia usug publicznych oparte na wsppracy bd stymulowa tworzenie partnerstwa publiczno-publicznego, publiczno-prywatnego i publiczno-cywilnego. Nastpi zacieranie si granic midzy sektorem publicznym, prywatnym i obywatelskim. Miejsce i sposb realizacji usug publicznych bdzie uzaleniony od moliwoci maksymalizacji przez okrelony typ podmiotw wartoci publicznej oznacza to, e usugi bd realizowane przez te podmioty, ktre s w stanie zrobi to najlepiej, bez wzgldu na to, czy s organizacjami rzdowymi, czy biznesowymi, czy s to sami obywatele. Administracje bd uatwia ponowne wykorzystanie danych, w tym zarwno danych generowanych przez uytkownikw, jak i informacji sektora publicznego. Wiksza dostpno i inteligentne przetwarzanie danych wzmocni role instytucji prywatnych i obywatelskich. Administracje bd korzysta z technologii teleinformatycznych w celu wzmocnienia pozycji obywateli, przedsibiorstw i innych organizacji. Technologie te

Por.: M. Botterman, J. Millard, E. Horlings, C. van Oranje, M. van Deelen, K. Pedersen, Warto dla obywateli. Wizja zarzdzania publicznego w 2020 roku, Raport sporzdzony dla Komisji Europejskiej, grudzie 2008, Rotterdam, s. 8-10.
19

11

bd wykorzystywane do pozyskania gosw i wiedzy eksperckiej wielu osb oraz grup spoecznych w drodze konsultacji, aktywnego uczestnictwa i wyborw. Administracje bd wzmacnia pozycj spoecznoci lokalnych i grup, poza formaln polityk i wyborami, promujc zasad pomocniczoci na poziomie lokalnym i spoecznociowym oraz interakcje midzy twrcami polityk a obywatelami. Administracje bd wspiera generowanie pomysw przez samych obywateli, majcych wsplne interesy i punkty widzenia, za pomysy te bd nastpnie wysuchane i zostan wzite pod uwag. Administracje bd korzysta z technik masowej wsppracy i rozwija je. Nowe usugi bd wykorzystywane do wysoko wyspecjalizowanego wsparcia decyzji i polityki poprzez modelowanie, wizualizacj i symulacj. Szerokie zastosowanie w sektorze publicznym znajd narzdzia masowej wsppracy i crowdsourcingu (czerpania pomysw od obywateli). W tym miejscu warto wskaza relacje koncepcji otwartego rzdu z dwoma innymi ideami: Rzdem 2.0 (ang. Government 2.0) oraz z dobrym rzdzeniem (ang. Good Governance). W opracowaniu Mapa drogowa otwartego rzdu w Polsce wskazano, e termin Rzd 2.0 odnosi si do caej grupy innowacji w polityce i administracji, zainspirowanych przez moliwoci, ktre przyniosy zmiany technologii informatycznych nazywane pojciem Web 2.0. Tym samym Rzd 2.0 kadzie wikszy nacisk na dziaanie i znaczenie samych technologii. Natomiast w koncepcji otwartego rzdu kluczowym elementem nowego modelu jest reforma funkcjonowania instytucji pastwa a nowe technologie s jedynie narzdziem20. Autorzy Mapy drogowej otwartego rzdu w Polsce przypominaj, e koncepcja dobrego rzdzenia zostaa zaprezentowana przez Bank wiatowy w latach dziewidziesitych XX w. Realizacja zasad dobrego rzdzenia ma z zaoenia zwiksza spra wno i

Por.: Mapa drogowa otwartego rzdu w Polsce, Centrum Cyfrowe Projekt: Polska, wersja robocza 8.07.2011, Warszawa 2011.
20

12

efektywno administracji publicznej, co z kolei jest niezbdnym krokiem umoliwiajcym pastwom realizacj celw rozwojowych. Komisja Europejska w Biaej Ksidze Good Governance proponuje pi kryteriw dobrego rzdzenia: przejrzysto instytucji administracyjnych, partycypacj spoeczestwa w pracach administracyjnych, rozliczalno instytucji, efektywno administracji w realizacji celw polityk publicznych oraz koherencj polityk publicznych. Wartoci najwaniejsze dla filozofii otwartego rzdu pokrywaj si wic w duej mierze z kryteriami dobrego rzdzenia. Jednoczenie model otwartego rzdu wyrnia nacisk pooony na wspprac jako kluczow form zaangaowania (w modelu dobrego rzdzenia nazywanego partnerstwem), pojmowanie otwa rtoci szerzej ni tylko jako przejrzystoci dziaa, oraz wskazanie rozwiza in formatycznych i technologii cyfrowych oraz zwizanych z nimi nowych procesw komunikacyjnych, jako najwaniejszych narzdzi sucych do wprowadzania w ycie tych wart oci21. W chwili obecnej coraz wicej organizacji pozarzdowych w Polsce zajmuje si problematyk otwartego rzdu. Mona tutaj wskaza m.in. Centrum cyfrowe Projekt: Polska, Miasta w Internecie, Pozarzdowe Centrum Dostpu do Informacji Publicznej, Sie Obywatelska Watchdog Polska.

Por.: Mapa drogowa otwartego rzdu w Polsce, Centrum Cyfrowe Projekt: Polska, wersja robocza 8.07.2011, Warszawa 2011.
21

13

3. Podstawy prawne i organizacyjne funkcjonowania otwartego rzdu

Wdraanie idei otwartego rzdu zainicjowane zostao kilka lat temu w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. Za symboliczny moment publicznego zainicjowania dyskusji nad otwartym rzdem mona uzna 21 stycznia 2009 roku, gdy rozpoczynajcy urzdowanie prezydent Barack Obama podpisa memorandum dotyczce przejrzystoci oraz otwartoci rzdu22. Prezydent USA obowiza w nim amerykaskie agencje rzdowe do wprowadzania zasady przejrzystoci, zapewnienia uczestnictwa obywateli w p odejmowanych decyzjach i budowania wsppracy z sektorem pozarzdowym. W lad za tym memorandum przygotowana zostaa dyrektywa prezydencka w sprawie otwartej administracji z 8 grudnia 2009 r. Podkrelone w niej, e podstaw otwartej administracji stanowi trzy zasady: przejrzystoci, uczestnictwa i wsppracy . Przejrzysto promuje odpowiedzialno poprzez udostpnienie opinii publicznej indormacji o dziaaniach administracji. Uczestnictwo pozwala obywatelom wnie wkad w postaci pomysw i wiedzy, co umoliwia administracji tworzenie polityk z wykorzystaniem informacji, ktre s rozpowszechnione w spoeczestwie. Wsppraca poprawia skuteczno dziaania administracji przez zachcanie do partnerstwa i wspdziaania w ramach rzdu federalnego, midzy wszystkimi poziomami administracji oraz midzy administracj a instytucjami prywatnymi. W prezydenckiej dyrektywie wskazano cztery konkretne kierunki dziaa23: Publikowanie informacji administracji w Internecie kada agencja federalna USA ma podj dziaania na rzecz rozszerzenia dostpu do informacji przez udostpnianie informacji w Internecie w otwartych formatach. Poprawa jakoci informacji administracji agencje federalne USA powinny zapewni zgodno informacji z wytycznymi Biura Zarzdzania i Budetu (OMB) w sprawie jakoci informacji i funkcjonowania w agencjach odpowiednich systemw i procesw.

Por.: Transparency and Open Government Memorandum for the Heads of Executive Departments and Agencies, White House, USA, 2009, http://www.whitehouse.gov/the_press_office/ TransparencyandOpenGovernment/ (dostp on-line: 20 listopada 2013).
22

Dyrektywa w sprawie otwartej administracji, Memorandum dla szefw departamentw wykonawczych i agencji federalnych, Biuro Wykonawcze Prezydenta, Biay Dom, USA, 8 grudnia 2009 r.
23

14

 Tworzenie i instytucjonalizacja kultury otwartej administracji agencje federalne USA powinny podj dziaania na rzecz wczenia przejrzystoci, uczestnictwa i wsppracy do biecych dziaa agencji. Zauwaono bowiem, e osignicie bardziej otwartej administracji wymaga wsppracy w rnych obszarach w ramach administracji: polityki, prawa, zamwie publicznych, finansw i technologii w celu zdefiniowania i opracowania rozwiza otwartej administracji. Integracja rnych dziedzin uatwia trwa zmian na skal caej org anizacji w sposobie funkcjonowania administracji. Tworzenie ram politycznych umoliwiajcych powstanie otwartej administracji, tak aby polityki ewoluoway w taki sposb, by dao si wykorzysta potencja technologii w otwartej administracji. W Unii Europejskiej w 2009 roku przyjta zostaa deklaracja ministerialna w sprawie administracji elektronicznej (zwana deklaracj z Malm). Zaleca si w niej zainicjowanie procesw prowadzcych do poprawy warunkw dostpu i ponownego wykorzystania informacji oraz danych z sektora publicznego. Kolejn inicjatyw w obszarze otwartego rzdu byo Partnerstwo na Rzecz Otwartych Rzdw (ang. Open Government Partnership). To midzynarodowe porozumienie zawizane zostao 20 wrzenia 2011 r. podczas trwajcego wtedy Zgromadzenia Oglnego Organizacji Narodw Zjednoczonych. Osiem pastw-zaoycieli ( Stany Zjednoczone, Brazylia, Indonezja, Meksyk, Norwegia, Filipiny, Republika Poudniowej Afryki oraz Wielka Brytania) zobowizao si do przestrzegania i promowania zasad przejrzystoci, otwartoci i odpowiedzialnoci w rzdzeniu. Kade pastwo bdce czonkiem Partnerstwa skada deklaracj podjcia konkretnych dziaa na rzecz zwikszenia udziau spoeczestwa we wsptworzeniu, monitorowaniu i ocenianiu dziaalnoci rzdu. Zaangaowanie w realizacj koncepcji otwartego rzdu polega ocenie si w nastpujcych obszarach (osobne oceny w skali 0-4): Przejrzysto finansw publicznych; Dostp do informacji publicznej; Jawno dochodw i stanu majtkowego wyszych urzdnikw oraz funkcjonariuszy publicznych pochodzcych z powszechnych wyborw; Zaangaowanie obywateli.
15

Aby przystpi do Open Government Partnership trzeba uzyska co najmniej 12 punktw (maksymalna liczba punktw wynosi 16). W padzierniku 2013 r. w Partnerstwie uczestniczyo 59 krajw, spord ktrych 55 opracowao i zgosio zobowizania, a cztery nad nimi pracowao. Polska nie zgosia chci przystpienia do Partnerstwa, a wic nasz kraj nie jest czonkiem Partnerstwa, cho z informacji zebranych przez Pozarzdowe Centrum Dostpu do Informacji Publicznej wynika, e gdyby Polska poddaa si ocenie formalnej, mogaby uzyska 14 punktw, wic teoretycznie spenia warunki przystpienia do Partnerstwa.

16

4. Informacja publiczna jako fundament otwartego rzdu

Prawo do informacji jest jednym z podstawowych praw czowieka. Zostao ono zagwarantowane w art. 10 pkt. 2 Europejskiej Konwencji o Ochronie Podstawowych Praw i Wolnoci Czowieka z listopada 1950 roku24. W Polsce ustawodawca przyzna rang konstytucyjn uprawnieniom obywateli do dania informacji zarwno na temat samej wadzy publicznej, jak te rnych aspektw jej dziaalnoci. Zgodnie z art. 61 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej25 obywatel ma prawo do: uzyskiwania informacji o dziaalnoci organw wadzy publicznej oraz osb penicych funkcje publiczne, ktre to prawo obejmuje rwnie uzyskiwanie informacji o dziaalnoci organw samorzdu gospodarczego i zawodowego, a take innych osb oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonuj one zadania wadzy publicznej i gospodaruj mieniem komunalnym lub mieniem Skarbu Pastwa; dostpu do dokumentw oraz wstpu na posiedzenia kolegialnych organw wadzy publicznej pochodzcych z powszechnych wyborw, z moliwoci rejestracji dwiku lub obrazu. Podstawow regulacj dotyczc dostpu do informacji publicznej jest ustawa o dostpie do informacji publicznej z 2001 r.26 Informacj publiczn jest kada wiadomo wytworzona lub odnoszona do wadz publicznych, a take wytworzona lub odn oszona do innych podmiotw wykonujcych funkcje publiczne w zakresie wykonywania przez nie zada wadzy publicznej i gospodarowania mieniem komunalnym lub mieniem Skarbu Pastwa. Informacja publiczna dotyczy sfery faktw. Jest ni tre dokumentw wytworzonych przez organy wadzy publicznej, tre wystpie, opinii i ocen przez nie d o-

Konwencja o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci sporzdzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona nastpnie Protokoami nr 3, 5 i 8 oraz uzupeniona Protokoem nr 2, (Dz.U. 1993 nr 61 poz. 284).
24 25 26

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. , (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483).

Ustawa z dnia 6 wrzenia 2001 r. o dostpie do informacji publicznej , (Dz. U. Nr 112, poz. 1198 z pn. zm.). 17

konywanych, niezalenie od tego, do kogo s one kierowane i jakiej sprawy dotycz. Informacj publiczn stanowi wic tre wszelkiego rodzaju dokumentw odnoszcych si do organu wadzy publicznej i dotyczcych sfery jego dziaalnoci27. Jednak zgodnie z wyrokiem NSA nie kady dokument wytworzony przez organ publiczny jest informacj publiczn: decydujce s tre i charakter danych, a nie to, jak nazwany jest dokument, w ktrym informacja si znajduje28. Warto podkreli , e prawo dostpu do informacji publicznej obejmuje prawo dania udzielenia informacji publicznej o okrelonych faktach i stanach istniejcych w chwili udzielania informacji. Dlatego informacja publiczna nie obejmuje zamierze, pl anw czy pomysw roboczych, o ile nie przybray postaci dokumentu (ale nie wasnych notatek czy zestawie)29. Prawo do informacji publicznej przysuguje kademu. Pojcie to obejmuje nie tylko osoby fizyczne, ale rwnie osoby prawne, jak i jednostki organizacyjne niemajce os obowoci prawnej np. organizacje spoeczne30. Warto zwrci uwag, e rwnie organy administracji publicznej mog da (od siebie nawzajem) udostpnienia informacji w trybie ustawy o dostpie do informacji publicznej31. Zobowizane do udostpniania informacji publicznej s wadze publiczne oraz i nne podmioty wykonujce zadania publiczne, w szczeglnoci: organy wadzy publicznej, organy samorzdw gospodarczych i zawodowych, podmioty reprezentujce zgodnie z odrbnymi przepisami Skarb Pastwa, podmioty reprezentujce pastwowe osoby prawne albo osoby prawne samorzdu terytorialnego, podmioty reprezentujce inne pastwowe jednostki organizacyjne albo jednostki organizacyjne samorzdu terytorialnego,

27 28 29 30 31

Por.: wyrok WSA w Warszawie z dnia 16.11.2007, sygn. akt. II SAB/Wa 68/07. Por.: wyrok NSA z dnia 5.03.2013, sygn. akt. I OSK 2888/12. Por.: postanowienie NSA z dnia 19.01.2011, sygn. akt. I OSK 8/11. Por.: wyrok NSA z dnia 1.10.2010, sygn. akt. I OSK 1149/10. Por.: postanowienie NSA z dnia 28.10.2009, sygn. akt. I OSK 508/09. 18

 podmioty reprezentujce inne osoby lub jednostki organizacyjne, ktre wykonuj zadania publiczne lub dysponuj majtkiem publicznym, osoby prawne, w ktrych Skarb Pastwa, jednostki samorzdu terytorialnego lub samorzdu gospodarczego albo zawodowego maj pozycj dominujc w rozumieniu przepisw o ochronie konkurencji i konsumentw. Zgodnie z orzecznictwem Naczelnego Sdu Administracyjnego informacjami publicznymi s zarwno informacje wytworzone przez wyej wymienione podmioty, jak rwnie informacje odnoszce si do tych podmiotw, niezalenie od tego, przez kogo zostay wytworzone32. Zapewnienie dostpu do informacji publicznej nastpuje poprzez33: udostpnienie w Biuletynie Informacji Publicznej (BIP), wstp na posiedzenia kolegialnych organw wadzy publicznej pochodzcych z powszechnych wyborw, z moliwoci rejestracji dwiku lub obrazu, wyoenie lub wywieszenie w miejscach oglnie dostpnych, zainstalowanie urzdzenia umoliwiajcego zapoznanie si z informacj, udostpnienie informacji nieudostpnionej w BIP lub Centralnym Repozytorium Informacji Publicznej na wniosek w formie i sposb okrelony w wniosku. Biuletyn Informacji Publicznej (BIP) zgodnie z ustaw o dostpie do informacji publicznej oraz podstawowym aktem wykonawczym, czyli rozporzdzeniem Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z 2007 r. w sprawie Biuletynu Informacji Publicznej34 jest to ujednolicony system stron internetowych, stworzony w celu powszechnego udostpniania informacji publicznej. Podmioty udostpniajce informacje publiczne w Biuletynie Informacji Publicznej s obowizane do:

Por.: wyrok NSA z dnia 30.10.2002, sygn. akt. II SA 181/02 oraz wyrok NSA z dnia 30.10.2002, sygn. akt. II SA 1956/02.
32

Ustawa z dnia 6 wrzenia 2001 r. o dostpie do informacji publicznej, (Dz. U. Nr 112, poz. 1198 z pn. zm.).
33

Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 18 stycznia 2007 r. w sprawie Biul etynu Informacji Publicznej, (Dz.U. 2007 nr 10 poz. 68).
34

19

 oznaczenia informacji danymi okrelajcymi podmiot udostpniajcy informacj, podania w informacji danych okrelajcych tosamo osoby, ktra wytworzya informacj lub odpowiada za tre informacji, doczenia do informacji danych okrelajcych tosamo osoby, ktra wprowadzia informacj do Biuletynu Informacji Publicznej, oznaczenia czasu wytworzenia informacji i czasu jej udostpnienia, zabezpieczenia moliwoci identyfikacji czasu rzeczywistego udostpnienia informacji. Warto zauway, e nowelizacja ustawy o dostpie do informacji publicznej uchwalona we wrzeniu 2011 r.35 wprowadzia nowy tryb dostpu do informacji publicznej (zachowujc dotychczasowe tryby dostpu). Trybem tym jest umieszczenie informacji w Centralnym Repozytorium Informacji Publicznej (CRIP). Obowizek prowadzenia CRIP nowelizacja ta naoya na ministra waciwego ds. informatyzacji. Zgodnie z zapowiedzi ministra Michaa Boniego Centralne Repozytorium Informacji Publicznej miao powsta do marca 2014 r.36 CRIP ma zawiera tzw. zasb informacyjny. Jest to zbir informacji publicznych o szczeglnym znaczeniu dla rozwoju innowacyjnoci oraz rozwoju spoeczestwa informacyjnego, ktre ze wzgldu na sposb przechowywania i udostpniania pozwalaj na ich ponowne wykorzystywanie, w sposb uyteczny i efektywny. Do przekazania posiadanego zasobu informacyjnego do CRIP, a take do systematycznego jego weryfik owania i aktualizowania zgodnie ze znowelizowan ustaw obowizane s: organy administracji rzdowej, fundusze celowe, Zakad Ubezpiecze Spoecznych,

Ustawa z dnia 16 wrzenia 2011 r. o zmianie ustawy o dostpie do informacji publicznej oraz niektrych innych ustaw, (Dz.U. 2011 nr 204 poz. 1195).
35

Por. Wystpienie Michaa Boniego w panelu Beyond Open Government, Towards Open Governance podczas Open Government Partnership Summit w Londynie, 31 padziernik 2013 r., Londyn, https://mac.gov.pl/dzialania/polska-na-dr odze-do-otwartego-rzadu-michal-boni-na-open-governmentpartnership-summit-w-londynie/ (dostp on-line: 4 listopada 2013).
36

20

 Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego, Narodowy Fundusz Zdrowia, pastwowe instytuty badawcze, pastwowe osoby prawne utworzone na podstawie odrbnych ustaw w celu wykonywania zada publicznych, z wyjtkiem uczelni, Polskiej Akademii Nauk oraz jednostek naukowych w rozumieniu ustawy o zasadach finansowania nauki37. Szstego wrzenia 2013 r. Rada Ministrw przyja stanowisko do poselskiego projektu nowelizacji ustawy o dostpie do informacji publicznej, w ktrym zaakceptowaa dodanie do projektu ustawy wycze, ktre uniemoliwiyby udostpnianie w CRIP zasobw informacyjnych z rejestrw zawierajcych dane osobowe, w szczegln oci dane wraliwe chronione ustaw o ochronie danych osobowych. Oznacza to, e z obowizku przekazywania i udostpniania informacji publicznej w CRIP wyczone s rejestry sdowe: centralna baza danych ksig wieczystych, Krajowy Rejestr Karny, Krajowy Rejestr Sdowy, rejestr zastaww. Rada Ministrw okreli w drodze rozporzdzenia sposb i kryteria weryfikacji zasobu informacyjnego, jego przetwarzania i udostpniania oraz standardy techniczne prowadzenia CRIP, uwzgldniajc: zasad neutralnoci technologicznej, konieczno zapewnienia przeszukiwalnoci i dostpnoci informacji jak najszerszej grupie uytkownikw, moliwoci zastosowania automatyzacji procesw oraz zapewnienie ich uytecznoci i efektywnoci38. Bardzo czsto w praktyce stosowany jest tryb udostpnienia informacji publicznej na wniosek. Polega on na tym, e osoba zainteresowana informacj publiczn musi zoy odpowiedni wniosek. Postpowanie w sprawie udzielenia informacji publicznej jest odformalizowane i uproszczone, a dajcy informacji nie musi si wykaza jakimkol-

37 38

Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz.U. 2010 nr 96 poz. 615)

Ustawa z dnia 16 wrzenia 2011 r. o zmianie ustawy o dostpie do informacji publicznej oraz niektrych innych ustaw, (Dz.U. 2011 nr 204 poz. 1195). 21

wiek interesem prawnym lub faktycznym, aby otrzyma informacj z wyjtkiem dania informacji przetworzonej. Warto w tym miejscu zauway, e ustawodawca nie zawar w ustawie o dostpie do informacji publicznej definicji informacji przetworzonej. Zgodnie z lini orzecznicz sdw administracyjnych podstawow cech rnic informacj publiczn przetworzon od zwykej informacji publicznej jest to, e informacj przetworzon organ nie dysponuje wprost i dla jej wytworzenia niezbdne jest przeprowadzenie pewnych dziaa na posiadanych przez dany podmiot informacjach. W wyniku tych dziaa powstanie informacja nowa jakociowo. Taka nowa jakociowo informacja nie jest jedynie technicznie innym zestawieniem posiadanych informacji (innym sposobem uszeregowania posiadanych dotd informacji), ale odmienn, jakociowo now informacj, prowadzc zazwyczaj do okrelonej oceny danego zjawiska, okrelonej interpretacji, znalezienia rnic albo podobiestw. Aby wytworzy informacj przetworzon niezbdne jest poddanie posiadanych informacji analizie albo syntezie i wytworzenie w taki wanie sp osb informacji nowej jakociowo. Nie wynika ona z treci adnej z jednostkowych informacji, ktre podlegay procesowi przetwarzania, ale z ich caociowego przetworzenia w okrelony sposb uoglniajc: wynika z sumy (zbioru) jednostkowych informacji podlegajcych przetworzeniu. Zatem informacj przetworzon nie jest inne uszeregowanie posiadanych informacji, ale nowa jako tkwica immanentnie w nowej informacji uzyskanej w wyniku przetworzenia39. W orzecznictwie sdw administracyjnych ksztatuje si obecnie tendencja, by w niektrych sytuacjach zastpowa wymg znaczcego poziomu dziaa intelektualnych w modyfikacji informacji innym kryterium, jakim jest zaangaowanie znacznych rodkw finansowych i osobowych przez organ. Naczelny Sd Administracyjny zauwaa np. e w pewnych przypadkach suma informacji prostych posiadanych przez adresata wni osku moe przeksztaci si w informacj przetworzon, jeeli uwzgldnienie wniosku wymaga ich zgromadzenia poprzez przegld materiaw rdowych, w ktrych s zawarte, a ilo informacji prostych konieczna dla sporzdzenia wykazu wskazanego we wniosku jest znaczna i angauje po stronie wnioskodawcy rodki i zas oby konieczne dla

Por.: wyrok WSA w Warszawie z dnia 23.09.2009, sygn. akt. II SA/Wa 978/09 oraz wyrok NSA z dnia 17.10.2006, sygn. akt. I OSK 1347/05.
39

22

jego prawidowego funkcjonowania40 (przy czym czasochonno, kosztowno oraz trudnoci organizacyjno-techniczne lub biurowe, jakie wi si z przygotowaniem danej informacji publicznej, nie mog zwalnia z obowizku udostpnienia informacji41). Wniosek o udostpnienie informacji publicznej moe przybra kad form (w tym rwnie elektroniczn bez koniecznoci stosowania bezpiecznego podpisu elektronicznego42), o ile wynika z niego w sposb jasny, co jest jego przedmiotem. Brak jest wym ogu penego zidentyfikowania wnioskodawcy, a ustawa nie zawiera nakazu podawania danych osobowych w postaci imienia i nazwiska, adresu z kodem pocztowym, miejscowoci i numeru domu43. Organ moe ograniczy dostp do danych informacji np. ze wzgldu na prywa tno osoby fizycznej, ewentualnie na inn okrelon w odrbnych ustawach ochron wolnoci i praw innych osb i podmiotw gospodarczych oraz ochron porzdku p ublicznego, bezpieczestwa lub wanego interesu gospodarczego pastwa. Zgodnie z orzecznictwem sdw administracyjnych oznacza to udostpnienie treci dokumentw po przeprowadzeniu odpowiedniej anonimizacji44 (przy czym anonimizacja polegajca na wykreleniu niektrych elementw, dotyczcych danych osobowych bez naruszenia samej treci dokumentu nie jest przetworzeniem informacji, ale czynnoci techniczn45). Od strony proceduralnej odmowa udostpnienia informacji publicznej oraz umorzenie postpowania o udostpnienie informacji nastpuj w drodze decyzji46. Ustawa o dostpie do informacji publicznej stwierdza, e dostp do informacji publicznej jest bezpatny47. Jeeli w wyniku udostpnienia informacji publicznej na wni osek

40 41 42 43

Por.: wyrok NSA z dnia 6.10.2011, sygn. akt. I OSK 1199/11. Por.: wyrok WSA w Warszawie z dnia 23.09.2009, sygn. akt. II SA/Wa 978/09. Por.: wyrok NSA z dnia 16.03.2009, sygn. akt. I OSK 1277/08.

Por.: Ustawa z dnia 6 wrzenia 2001 r. o dostpie do informacji publicznej , (Dz. U. Nr 112, poz. 1198 z pn. zm.), wyrok WSA w Gdasku z dnia 27.03.2013, sygn. akt. II SAB/Gd 2/13, wyrok NSA z d nia 16.03.2009, sygn. akt. I OSK 1277/08, wyrok WSA w Warszawie z dnia 23.09.2009, sygn. akt. II SAB/Wa 57/09, wyrok WSA w Warszawie z dnia 23.01.2013, sygn. akt. II SAB/Wa 351/12, wyrok NSA z dnia 14.09.2012, sygn. akt. I OSK 1013/12.
44 45 46

Por.: wyrok WSA w Warszawie z dnia 3.02.2010, sygn. akt. II SAB/Wa 140/09. Por.: wyrok WSA w Warszawie z dnia 23.09.2009, sygn. akt. II SA/Wa 978/09.

Ustawa z dnia 6 wrzenia 2001 r. o dostpie do informacji publicznej , (Dz. U. Nr 112, poz. 1198 z pn. zm.). 23

podmiot obowizany do udostpnienia ma ponie dodatkowe koszty zwizane ze wskazanym we wniosku sposobem udostpnienia lub koniecznoci przeksztacenia informacji w form wskazan we wniosku, podmiot ten moe pobra od wnioskodawcy opat w wysokoci odpowiadajcej tym kosztom48. Oznacza to, e dopuszczalne jest pobieranie opaty odpowiadajcej rzeczywistym kosztom (np. kopiowania dokumentw), natomiast nie jest w zasadzie dozwolone danie opaty z tytuu koniecznoci wykonywania dodatkowej pracy przez pracownikw podmiotu zobowizanego do udzielenia in formacji publicznej. Pobieranie opaty za dodatkow prac pracownika jest ogran iczone do przypadkw otrzymania przez organ wyjtkowo pracochonnego dania, ktrego wykonanie moliwe bdzie jedynie po godzinach pracy49. Naley podkreli, e nieuiszczone opaty za udostpnienie informacji publicznej podlegaj windykacji w drodze ustawy o postpowaniu egzekucyjnym w administracji. Zgodnie z ustaw o dostpie do informacji publicznej udostpnienie informacji n astpuje po upywie 14 dni od dnia powiadomienia wnioskodawcy, chyba e wniosk odawca dokona w tym terminie zmiany wniosku w zakresie sposobu lub formy udostpnienia informacji albo wycofa wniosek50. W razie bezczynnoci organu zobowizanego do udzielenia informacji publicznej, wnioskujcy moe skierowa skarg do sdu administracyjnego. Koszty wszczcia takiego postpowania s bardzo niskie wpis sdowy wynosi tylko 100 z. Warto te zauway, e zgodnie z Art. 23 Ustawy o dostpie informacji publicznej Kto, wbrew cicemu na nim obowizkowi, nie udostpnia informacji publicznej, podlega grzywnie, karze ogr aniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do roku.

Art. 7 ust. 2 Ustawy z dnia 6 wrzenia 2001 r. o dostpie do informacji publicznej (Dz. U. Nr 112, poz. 1198 z pn. zm.).
47

Art. 15 ust. 1 Ustawy z dnia 6 wrzenia 2001 r. o dostpie do informacji publicznej (Dz. U. Nr 112, poz. 1198 z pn. zm.).
48 49 50

Por.: wyrok WSA w Warszawie z dnia 8.07.2010, sygn. akt. II SAB/Wa 113/10.

Art. 15 ust. 2 Ustawy z dnia 6 wrzenia 2001 r. o dostpie do informacji publicznej (Dz. U. Nr 112, poz. 1198 z pn. zm.). 24

5. Wykorzystanie informacji publicznej w kontekcie otwartego rzdu

Serwis Otwartyrzad.org.pl przytacza nastpujc definicj ponownego wykorz ystywania informacji publicznej: Ponowne wykorzystywanie informacji publicznej to uycie informacji, ktr wytworzyy lub maj w posiadaniu wadze publiczne w celu innym ni ich pierwotne przeznaczenie, np. do przygotowania komercyjnych lub niekomercyjnych produktw lub serwisw informacyjnych dla obywateli51. Ponowne wykorzystanie moe dotyczy dowolnej informacji publicznej. Typowe przykady to dane legislacyjne, geodezyjne i geolokalizacyjne (tzw. geodane), meteorologiczne czy drogowe (trasy przejazdu, warunki drogowe). Wedug Komisji Europejskiej udostpnienie informacji publicznej dla ponownego wykorzystywania bdzie miao pozytywny wpyw na przejrzysto, wydajno i odpowiedzialno organw publicznych oraz przyczyni si do wzmocnienia pozycji obywateli i propagowania demokracji. Dziki temu informacje bd przejrzyste i moliwe do sprawdzenia. Reasumujc mona stwierdzi, e ponowne wykorzystanie informacji publicznej wzmacnia idee otwartego rzdu. Rysunek 2 przedstawia klasy interesariuszy zainteresowanych porednio lub bezporednio ponownym wykorzystaniem informacji publicznych. Jak wida realizacj tej idei jest zainteresowane szerokie grono odbiorcw, bardzo zrnicowanych zarwno co do potrzeb, jak i motywacji. W celu efektywnej realizacji ponownego wykorzystania informacji publicznej niezbdne jest dokonanie pogbionej analizy zidentyfikowanych grup interesariuszy. Analiza taka powinna by przeprowadzona zarwno na poziomie centralnym (w szczeglnoci podczas przygotowywania legislacji), jak rwnie w kadym urzdzie, planujcym w szerszym zakresie udostpnia informacj publiczn.

http://otwartyrzad.org.pl/koalicja-na-rzecz-otwartego-rzadu/najczesciej-zadawane-pytania/ (dostp on-line: 4 listopada 2013).

51

25

Suby publiczne i politycy

Aktywici spoeczni

Kim s interesariusze ponownego wykorzystania informacji publicznych?

Dziennikarze i naukowy

Firmy

rdo: K. Granickas, Understanding the impact of releasing and re-using open government data, European Public Sector Information Platform, Topic Report No. 2013/08, August 2013.

Rysunek 2. Klasy interesariuszy zainteresowanych ponownym wykorzystaniem informacji publicznych

Ponowne wykorzystanie informacji publicznej zostao uregulowane w formie unijnej dyrektywy z listopada 2003 r. 52 Zawiera ona zasady dotyczce postpowania podmiotw sektora publicznego uczestniczcych w rynku wtrnego wykorzystania danych pochodzcych z tego sektora i zachca pastwa UE do prowadzenia proaktywnej polit yki w tym zakresie. Polityka ta ma na celu usunicie przeszkd wtrnego wykorzystania danych publicznych, takich jak monopolistyczna pozycja podmiotw sektora publicznego czy te brak przejrzystoci na rynku wtrnego wykorzystania danych pochodzcych z sektora publicznego.

Dyrektywa 2003/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 listopada 2003 r. w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego.
52

26

W czerwcu 2013 r. Parlament Europejski przyj zmiany w dyrektywie o ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego53. Wprowadzone zmiany dotycz przede wszystkich otwarcia moliwoci ponownego wykorzystywania niektrych danych znajdujcych si w posiadaniu bibliotek, muzew i archiww (zob. rozdzia 6). Zmiany ustanawiaj rwnie zasad, e wszystkie dokumenty publicznie dostpne (jeeli nie zostay w sposb wyrany okrelone w ustawie) mog by wykorzystywane ponownie. Aktualizacja dyrektywy wprowadzia take zmiany w kwestii opat. Opaty s w dalszym cigu dopuszczalne. W niektrych przypadkach, np. gdy udostpnianie informacji stanowi istotny dochd instytucji publicznych albo pozostaje bez zwizku z wykonywanymi przez nie zadaniami publicznymi, mog by wyliczone na kwoty przewyszajce koszty kracowe (czyli koszty pokrywajce tylko bezporednie wydatki instytucji publicznej np. koszt powielenia materiaw). Ponadto w ramach wprowadzonych zmian postuluje si ustanowienie niezalenego organu zajmujcego si ponownym wykorzystywaniem informacji publicznej, ale nie jest to jednak obowizkowe. Polska, tak jak pozostae kraje czonkowskie Unii Europejskiej zostaa zobowizana do udostpnienie informacji publicznych do ich ponownego wykorzystania. Realizacj zobowizania okrelonego dyrektyw 2003/98/WE z 2003 r. bya wspomniana nowelizacja ustawy z 2011 r., w ktrej zdefiniowano pojcie Centralnego Repozytorium Informacji Publicznej (CRIP). Jak wspomniano, w CRIP maj by udostpniane zasoby informacyjne rozumiane jako informacja publiczna, ktra ma szczeglne znaczenie dla rozwoju innowacyjnoci i rozwoju spoeczestwa informacyjnego. Chodzi o dane o charakterze dynamicznym, czsto zmieniane i aktualizowane. Powinny by przygotowane w sposb, ktry uatwia ich przetwarzanie oraz ponowne wykorzystywanie w innowacyjnych aplikacjach i usugach. Kolejnym krokiem w legislacji krajowej musi by teraz implementacja postanowie wprowadzonych dyrektyw 2013/37/UE z 2013 r.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/37/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. zmieniajca dyrektyw 2003/98/WE w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego .
53

27

6. Zasoby kultury jako informacja publiczna

Biblioteki, muzea i archiwa jako instytucje publiczne maj bogate zasoby niezwykle cenne z punktu widzenia wiatowej kultury i dziedzictwa ludzkoci. Spord 55 tysicy muzew na wiecie54 wikszo to instytucje publiczne zaoone, finansowane lub wspierane przez administracj publiczn. Bardzo zintensyfikowane w ostatniej d ekadzie przedsiwzicia digitalizacyjne zwielokrotniy ilo dorobku cywilizacyjnego, jaki w postaci cyfrowych odwzorowa znalaz si w domenie publicznej. Dlatego w ostatni ch latach coraz czciej podnoszono kwest publicznego udostpniania zasobw dziedzi ctwa kulturalnego. Przypominano, e prawo dostpu do kultury wpisane jest w kilku wanych konwencjach midzynarodowych m.in. w Midzynarodowym Pakcie Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych oraz w Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka. Zapisy w tych aktach maj jednak przewanie charakter deklaratywny, nie okrelajc konkretnych obowizkw sygnatariuszy. Midzy innymi dlatego w 2013 r. Narodowe Centrum Kultury oraz miasto Wrocaw (jako gospodarz Europejskiej Stolicy Kultury w 2016 r.) zaapeloway o wpisanie prawa dostpu do kultury do Protokou Dodatk owego Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci. Wprowadzenie prawa dostpu do kultury do protokou konwencji umoliwioby m.in. zgaszanie skarg na ewentualne naruszenia tego prawa do Europejskiego Trybunau Praw Czowieka w Strasburgu. Publiczne udostpnianie zasobw publicznych instytucji kulturalnych byo przez duszy czas kwesti strategii i praktyki dziaania samych instytucji kultury i ich organw zaoycielskich przewanie resortw kultury poszczeglnych krajw. Dyrektywa 2003/98/WE z listopada 2003 r. w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego ustanawiajca minimalny zestaw regu okrelajcych ponowne i okrelajca praktyczne rodki uatwiajce ponowne wykorzystywanie istniejcych dokumentw bdcych w posiadaniu administracji publicznej krajw czonkowskich UE zawieraa w Artykule 1. (przedmiot i zakres obowizywania dyrektywy) wyrane stwierdzenie, i nie dotyczy ona dokumentw do ktrych prawa wasnoci intelektualnej nale do osb trzecich, dokumentw bdce w posiadaniu publicznych nadawcw radiowych i telewizyjnych, instytucji edukacyjnych i badawczych takich jak szkoy, uni-

54

Wedug danych UNESCO jako liczba muzew znanych tej agendzie ONZ. 28

wersytety, archiwa i biblioteki oraz jednostki badawcze oraz bdcych w posiadaniu instytucji takich jak muzea, biblioteki, archiwa, orkiestry, opery, balety i teatry . Przez dokument definiowano w dyrektywie a) jakkolwiek tre niezalenie od zastosowanego nonika (zapisan na papierze lub zapisan w formie elektronicznej lub zarejestrowan w for mie dwikowej, wizualnej albo audiowizualnej) oraz b) kad cz tej treci. Dyrektyw t implementowaa polska ustawa z 2001 r. o dostpie do informacji publicznej po jej nowelizacji w 2011 r., kiedy to dodano do ustawy Rozdzia 2a dotyczcy wanie p onownego wykorzystywania informacji publicznej. W rozdziale tym znalazy si te same wykluczenia co w dyrektywie udostpnianie nie dotyczy materiaw archiwalnych bdcych w dyspozycji: archiww pastwowych, publicznych nadawcw radiofonii i telewizji, instytucji kultury (w tym samorzdowych) ani innych podmiotw prowadzcych dziaalno kulturaln, uczelni, Polskiej Akademii Nauk, jednostek naukowych (informacji publicznych sucych ich dziaalnoci badawczej oraz dydaktycznej), jednostek organizacyjnych systemu owiaty.

W tradycyjnym nastawieniu pastwowych instytucji kulturalnych przejawiaa si te niepewno z ich strony co do zasad udostpniania zasobw. W przypadku galerii i bibliotek gromadzcych dziea autorw wspczesnych rdem takiego nastawienia by y przede wszystkim obawy przed naruszeniem praw autorskich twrcw zgromadzonych utworw. Autorskie prawa majtkowe chroni interesy twrcw oraz innych posiadaczy praw do utworw 70 lat od mierci twrcy utworu lub 70 lat od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu. W przypadku innych posiadaczy praw 70 lat liczy si od daty rozpowszechnienia lub ustalenia utworu. W przypadku programw RTV oraz fonogramw i wideogramw prawa chronione s przez 50 lat liczc od roku pierwszego n adania, a w przypadku nagra, ktre nie zostay emitowane w radiu czy telewizji przez 50 lat od roku sporzdzenia. Te ostatnie reguy s bardzo istotne dla bogatych archiww telewizji i radia. W przypadku archiww nadawcw radiowych i telewizyjnych spec y29

ficznym problemem, istotnie ograniczajcym moliwo szerokiego udostpniania utworw, bya wspomniana uprzednio kwestia dzie osieroconych. W przypadku muzew zdecydowana wikszo zbiorw nie jest ju chroniona pra wem autorskim w ich przypadku dominuj obawy o stan fizyczny cennych eksponatw. Wyrazy tych obaw s widoczne w wielu muzeach do dzi, m. in. w postaci pilnie przestrzeganego zakazu dotykania, fotografowania, a nawet zbliania si do wystawi onych eksponatw. Tradycyjnie nastawione muzea nie stosuj, a nawet nie szukaj ro zwiza technicznych umoliwiajcych bliszy kontakt ze zgromadzonymi obiektami (np. wystawianie obok zabezpieczonych oryginaw ich odpowiednio przygotowanych kopii, czasem uzupenionych o rozwizania, wyjanienia, komentarze czy inne dodatki skuteczniej przenoszce przekaz edukacyjny ni same obiekty i ich zwyczajowe opisy na tabliczkach czy w katalogach). Naley podkreli, e to tradycyjne nastawienie nie tylko zmniejsza atrakcyjno przekazu kulturowego dla modszego pokolenia, przyzwyczaj onego ju do wyboru sposobw kontaktu ze zjawiskami i obiektami z uyciem rodkw komunikacji elektronicznej, ale take odcina od tego przekazu np. osoby ociemniae lub silnie niedowidzce. Natomiast w przypadku archiww zwaszcza archiww akt nowych przewaay wzgldy ochrony tajemnicy pastwowej czy innych informacji niejawnych. W ostatnich dekadach doszy do tego kwestie ochrony danych osobowych i dbr osobistych (np. wizerunku). Jednak to wanie inicjatywy instytucji kultury nazywane ruchem OpenGLAM (od ang. Galleries, Libraries, Archives, Museums galerie, biblioteki, archiwa, muzea) przyczyniy si do rozszerzenie zakresu dyrektywy o dostpie i ponownym wykorzystaniu i nformacji publicznej. Jak podkrelia Komisja Europejska w preambule do dyrektywy z czerwca 2013 r.55, zmieniajcej i rozszerzajcej poprzedni regulacj, od 2003 r. ilo danych na wiecie, w tym danych publicznych, wzrosa w postpie geometrycznym . Wobec byskawicznego tempa rozwoju nowoczesnych technologii informacyjnych, w tym nowych metod przetwarzania i analizy danych, przepisy dyrektywy z 2003 r. nie dotrzymyway kroku tym zmianom, nie umoliwiajc penego wykorzystania potencjau eko-

Por.: Dyrektywa 2013/37/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. zmieniajca dyrektyw 2003/98/WE w spr awie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego.
55

30

nomicznego i kulturowego ponownego wykorzystywania danych publicznych. Zbiory dziedzictwa kulturowego wraz z opisujcymi je metadanymi stanowi potencjaln podstaw nowych cyfrowych produktw i usug. Gwnymi obszarami ponownego wykorzystywania cyfrowych odwzorowa dorobku kulturowego jako informacji publicznej s edukacja i turystyka, ale jest wiele innych moliwoci wykorzystywania tych informacji w najrniejszych dziedzinach gospodarki i ycia spoecznego. Dlatego zakres dyrektywy 2013/37/UE obj take treci i informacje przechowywane w bibliotekach (w tym uniwersyteckich i akademickich), w muzeach oraz w archiwach. Natomiast poza zakresem pozostawiono galerie oraz instytucje kulturalne z brany widowi skowej (orkiestry, opery, balety i teatry) wraz z ich archiwami. Zdecydowano, e poniewa wikszo ich zasobw jest przedmiotem praw wasnoci intelektualnej osb trzecich, wic i tak pozostawayby one poza zakresem regulacji, ktra nie moe ogranicza tych praw. Do bardzo istotnych punktw dyrektywy trzeba zaliczy wyrane sformuowanie, e dokument naley uzna za sporzdzony w formacie przeznaczonym do odczytu komputerowego, jeeli wystpuje w formacie pliku zorganizowanego w sposb umoliwiajcy aplikacjom komputerowym atwe identyfikowanie, rozpoznawanie i pozyskiwanie z niego okrelonych danych, natomiast nie naley uznawa za sporzdzone w formacie przeznaczonym do odczytu komputerowego dokumentw zakodowanych w formacie ograniczajcym przetwarzanie automatyczne z powodu niemonoci pozyskania danych lub stosowanie utrudnie w ich pozyskaniu z tych dokumentw. Cho dyrektywa dopuszcza stosowanie rnych formatw dokumentw podlegajcych nowej regulacji, to jednak pastwa czonkowskie powinny w stosownych przypadkach zachca do korzystania z formatw otwartych przeznaczonych do odczytu komputerowego. W Art. 9 znalazo si zobowizanie krajw czonkowskich do tworzenie mechan izmw wyszukiwawczych, ktre warto tu przytoczy, gdy jest w nim mowa o wie lojzycznoci wyszukiwarek: Pastwa czonkowskie wprowadzaj rozwizania praktyczne uatwiajce wyszukiwanie dokumentw dostpnych do ponownego wykorzystywania, t akie jak wykazy aktyww gwnych dokumentw wraz z odpowiednimi metadanymi, d ostpne jeeli jest to moliwe i w stosownych przypadkach w internecie i w formatach przeznaczonych do odczytu komputerowego, oraz portale poczone z wykazami akt yww. W miar moliwoci pastwa czonkowskie uatwiaj wielojzyczne wyszukiwanie dokumentw.

31

Kwesti bardzo wan i podnoszon przez administracj publiczn jest wspomniany problem odpatnoci za ponowne udostpnianie informacji. W dyrektywie jest zalecenie ustalania opat jeli s stosowane w wysokoci kosztw kracowych, czyli kosztw pokrywajcych bezporednio poniesione nakady rzeczowe. Natomiast w przypadku takich organw sektora publicznego, ktre musz osiga dochody, aby pokrywa istotne koszty wykonywania zada publicznych lub koszty gromadzenia, wytwarzania, reprodukcji i rozpowszechniania niektrych dokumentw administracja powinna mie moliwo pobierania opat przekraczajcych koszty kracowe. Jednak opaty takie p owinny by ustalana na podstawie obiektywnych i przejrzystych kryteriw, za cakowite wpywy nie powinny przekracza wspomnianych kosztw z doliczeniem rodkw zapewniajcych rozsdny zwrot z inwestycji. Praktyk ostatnich kilku lat stao si pozyskiwanie przez biblioteki, muzea i arch iwa partnerw prywatnych dla digitalizacji zasobw kulturowych. W zamian za pomoc techniczn i finansow instytucje kultury podpisyway z tymi partnerami rnego typu umowy o wsppracy, dajce w zamian tym partnerom uprzywilejowany dostp lub n awet wyczno digitalizacji. Cho co do zasady umowy na wyczno nie s spjne z promowan przez Uni Europejsk wolnoci konkurencji, to jednak umowy takie byy dopuszczane wanie w przypadku do kosztownych prac digitalizacyjnych. Dyrekt ywa nowelizujca utrzymuje moliwo udzielenia wycznoci partnerowi prywatnemu wsppracujcemu przy digitalizacji zasobw kulturowych na okrelony czas, aby da partnerowi prywatnemu moliwo osignicia zwrotu z inwestycji. Jednak okres w ycznoci powinien by ograniczony w czasie i moliwie jak najkrtszy. Celem jest b owiem, by zasoby kulturowe wczane do domeny publicznej pozostay w tej domenie po digitalizacji, za instytucja kulturalna ma po zakoczeniu umowy o wycznoci uzyskiwa pene prawa wykorzystywania zdigitalizowanych zasobw po zakoczeniu umowy o wspprac. Dyrektywa zaleca, by okres wycznoci liczony od chwili digitalizacji zasobw kulturowych nie przekracza 10 lat. Jak wspomniano, ponowne udostpnianie zasobw kultury oczywicie podlega regulacjom prawno-autorskim. W przypadku bibliotek i archiww problemem utrudniajcym udostpnianie i ponowne wykorzystanie jest kwestia tzw. utworw osieroconych. Utworami osieroconymi nazwano dziea, w ktrych przypadku nie mona odnale a utorw (a cilej: podmioty uprawnione do korzystania z ochrony praw autorskich lub

32

pokrewnych). Moliwo wykorzystania utworu zgodnie z prawem autorskim i prawami pokrewnymi a wic take udostpnienia utworu jako informacji publicznej w rozumieniu nowej regulacji unijnej wymaga okrelenia statusu prawno-autorskiego utworu w odniesieniu do wszystkich jego wspautorw. Cech charakterystyczn utworw audiowizualnych np. suchowisk radiowych, filmw, gier komputerowych, rejestracji spektakli teatralnych i telewizyjnych jest to, i tworzone s one najczciej przez due, czasem kilkudziesicioosobowe zespoy wsptwrcw. Konieczno wyklarowania praw autorskich ze wszystkimi wsptwrcami w przypadku utworw powstaych ki lkadziesit czy choby tylko kilkanacie lat temu bya bardzo trudna. Na przykad w dy sponujcych wielkim budetem archiwach BBC ok. 1 mln godzin nagra telewizyjnych nie mogo by wykorzystywane z powodu niewyjanionej sytuacji prawno-autorskiej tych utworw. Sytuacja ta dotyczya nie tylko utworw audiowizualnych: status utworw osieroconych miao ok. 40% dzie w kolekcji synnej British Library. Wedug oszacowa Komisji Europejskiej56 udzia utworw osieroconych w rnych obszarach dziedzictwa kulturowego wynosi od ok. 20% w przypadku filmw i ksiek a do 90% dla fotografii. Dla instytucji kultury, w ktrych znajduj si zasoby osierocone jedyn ym bezpiecznym rozwizaniem nie naraajcym ich na roszczenia podmiotw uprawnionych byo nieudostpnianie takich utworw w aden sposb. Jednak status dzie osieroconych nie tylko ogranicza udostpnianie (np. emisj materiaw audiowizualnych przez nadawcw radiowych i telewizyjnych), ale take prowadzenie dziaa, majcych na celu ochron tych zasobw ich kopiowanie na inne noniki, a w szczeglnoci digitalizacj. Poniewa utworem osieroconym nie jest utwr, w przypadku ktrego znany jest choby jeden podmiot uprawniony, to np. w celu digitalizacji naleao si porozumie ze wszys tkimi wspautorami. Z przyczyn praktycznych bywao niemoliwe albo generowao bardzo wysokie koszty dotarcia do wszystkich posiadaczy praw. W padzierniku 2012 r., pod kilku latach gorcej dyskusji, przyjta zostaa dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/28/UE w sprawie niektrych dozwolonych sposobw korzystania z utworw osieroconych. Cho bya ona rezultatem kompromisu krytykowanego przez wielu uczestnikw dyskusji, to jednak dziki niej korzystanie z utworw osieroconych powinno by atwiejsze. Zgodnie z now dyrektyw utwr lub fo-

Zob. http://europa.eu/rapid/press-release_SPEECH-11-163_en.htm?locale=en (dostp on-line: 23 listopada 2013).

56

33

nogram uznaje si za utwr osierocony, jeeli aden z podmiotw uprawnionych do ni ego nie jest znany lub, nawet jeeli chocia jeden z nich jest znany, aden nie zosta odnaleziony pomimo starannego poszukiwania podmiotw uprawnionych. Do korzystania z utworw osieroconych w sposb okrelony w dyrektywie uprawnione s instytucje i organizacje wymienione w Art. 1: publicznie dostpne biblioteki, placwki owiatowe, muzea, archiwa, instytucje odpowiedzialne za dziedzictwo filmowe lub dwikowe oraz nadawcy publiczni majcy siedzib w pastwach czonkowskich w zakresie ich zada lecych w interesie publicznym, w szczeglnoci w celu ochrony i odnawiania utworw i fonogramw znajdujcych si w ich zbiorach, a take zapewnienia dostpu do nich w celach kulturalnych i edukacyjnych. Oznacza to, e mog one korzysta z utworw osi eroconych w celu ich publicznego udostpnienia oraz kopiowa (zwielokrotnia) utwory w celu ich digitalizacji, indeksowania, katalogowania. Organizacje te mog z takich dzi aa uzyskiwa dochody, ktre jednak mog by przeznaczone wycznie na pokrycie kosztw digitalizacji i publicznego udostpniania utworw osieroconych. Status utworw osieroconych maj utwory, ktre zostay po raz pierwszy opublikowane lub emitowane w jednym z pastw czonkowskich Unii Europejskiej. St atut taki mog uzyska take utwory i fonogramy niepublikowane lub nigdy nie nadane, ktre znajduj si w zasobach wymienionych powyej instytucji kultury, jeli utwory te zostay udostpnione publicznie za zgod uprawnionych podmiotw przez wspomniane i nstytucje przy czym warunek ten uznawany jest za speniony jeli mona rozsdnie zaoy, e podmioty uprawnione nie sprzeciwiyby si korzystaniu zgodnemu z dyrektyw. Przed rozpoczciem korzystania z utworu lub fonogramu korzystajce instytucje kultury obowizane s przeprowadzi staranne poszukiwania posiadaczy praw autorskich lub pokrewnych w rdach odpowiednich dla poszczeglnych kategorii utworw. Poszukiwanie przeprowadzane jest w pastwie czonkowskim, w ktrym utwr zosta po raz pierwszy opublikowany lub nadany. Dla utworw filmowych lub audiowizualnych, ktrych producent ma siedzib lub miejsce staego pobytu w pastwie czonkowskim, staranne poszukiwanie przeprowadzane jest w pastwie czonkowskim siedziby lub miejsca staego pobytu producenta. W przypadku utworw dotd nie emitowanych poszukiwanie przeprowadzane jest w pastwie czonkowskim, w ktrym siedzib ma organizacja, ktra udostpnia publicznie utwr lub fonogram za zgod podmiotu

34

uprawnionego. Odpowiedzialne za poszukiwania s archiwa, biblioteki, muzea oraz nadawcy publiczni. Bardzo wanym aspektem prawnym jest harmonizacja statusu utworw osieroconych. Utwr, ktry zostanie uznany za osierocony w jednym kraju czonkowskim, bdzie mia taki status rwnie w pozostaych krajach czonkowskich. Instytucje publiczne uprawnione do korzystania i prowadzce poszukiwania maj prowadzi rejestry prowadzonych poszukiwa. Maj te przekazywa waciwym organom krajowym: dane na temat wynikw przeprowadzonych poszukiwa, na podstawie ktrych uznano utwr lub fonogram za utwr osierocony, informacje na temat sposobu korzystania z utworw osieroconych, informacje na temat wszelkich zmian statusu utworu osieroconego.

Na podstawie rejestrw powstanie wsplna unijna baza utworw osieroconych. Jeli w trakcie uprawnionego korzystania z utworu osieroconego zgosi si waciciel praw autorskich (podmiot uprawniony), ma on prawo do uniewanienia statusu utworu osieroconego. Co wicej: pastwa czonkowskie maj zapewni odnalezionym autorom (podmiotom uprawnionym, ktre dokonay uniewanienia statusu utworw osieroconych) godziw rekompensat za korzystanie. Wysoko rekompensaty jest ustalana na podstawie prawa pastwa czonkowskiego, w ktrym jest siedziba organizacji korzystajcej z utworu osieroconego.

35

7. Otwarte dane rzdowe jako szczeglny rodzaj informacji publicznej

Serwis Otwartyrzad.org.pl definiuje otwarte dane rzdowe (ang. Open Data) jako dane, ktre s dostpne dla kadego w celu ponownego wykorzystania, bez ogranicze prawnych lub technicznych. Dane musz by zapisywane w sposb umoliwiajcy ich automatyczne przetwarzanie57. Ich rdem musi by administracja publiczna. Rysunek 3 przedstawia umiejscowienie otwartych danych rzdowych na tle koncepcji otwartego rzdu wida, e maj one cz wspln, ale nie s pojciami tosamymi.

Otwarty rzd

Otwarte dane

Otwarte dane rzdowe

Dane rzdowe

Rysunek 3. Relacje midzy koncepcj otwartego rzdu a otwartymi danymi rzdowymi rdo: Opracowanie wasne

Wedug ekspertw z serwisu Otwartyrzad.org.pl otwarte dane powinny speni osiem warunkw58:

Por.: http://otwartyrzad.org.pl/koalicja-na-rzecz-otwartego-rzadu/najczesciej-zadawane-pytania/ (dostp on-line: 4 listopada 2013).

57

Warunki przytoczone przez serwis Otwartyrzad.org.pl zostay pierwotnie sformuowane w roku 2007 przez 30 specjalistw. Byli to Carl Malamud (Public.Resource.Org), Tim O'Reilly (O'Reilly Media), Greg Elin (Sunlight Foundation), Micah Sifry (Sunlight Foundation), Adrian Holovaty (EveryBlock), Daniel X. O'Neil (EveryBlock), Michal Migurski (Stamen Design), Shawn Allen (Stamen Design), Josh Tauberer (GovTrack.US), Lawrence Lessig (Stanford), Dan Newman (MapLight.Org), John Geraci (outside.in), Edwin Bender (Inst. for Money), Tom Steinberg (My Society), David Moore (Participatory Politics), Donny Shaw
58

36

 Kompletno jednostki administracji publicznej powinny dy do upublicznienia wszystkich danych znajdujcych si w ich posiadaniu, chyba e naruszyoby to bezpieczestwo lub prywatno. rdowo dane powinny by publikowane w formie rdowej nie tylko w formie analiz, podsumowa czy (jeli s to materiay wideo) obrazw niskiej rozdzielczoci. Jest to warunek konieczny do ponownego ich wykorzystania, przeprowadzenia niezalenej analizy czy te poczenia z danymi pochodzcymi z innych rde. Aktualno dane powinny by udostpniane przez jednostki administracji publicznej tak szybko, jak tylko jest to moliwe. Dostpno dane powinny by udostpniane w takiej formie, aby istniaa moliwo ich jak najszerszego wykorzystania niezalenie od platformy informatycznej wykorzystywanej przez uytkownika. W praktyce oznacza to, e naley je publikowa w formatach bdcych uznanymi (najlepiej: otwartymi) standardami, w sposb atwy do pobrania w miar moliwoci w formie jednego pliku archiwum zawierajcego cao danych. Przetwarzalno maszynowa dane powinny by dostpne, ktra moliwa jest do przetworzenia maszynowego. Oznacza to, e powinno si je publikowa w ustrukturyzowany sposb, wraz z opisem struktury pliku (np. w formie metadanych). Jeli dane dostpne s wycznie przez interfejs programistyczny aplikacji (API), powinna istnie moliwo atwego uzyskania ich kompletu. Udostpnienie w sposb niedyskryminujcy dane powinny by dostpne dla kadego, bez koniecznoci rejestracji czy podpisywania umw z podmiotem je udostpniajcym. Otwarty format plikw dane powinny by dostpne w formacie, ktry jest opisany w sposb jawny (jego pena specyfikacja jest dostpna za darmo w si e-

(Participatory Politics), JL Needham (Google), Joel Hardi (Public.Resource.Org), Ethan Zuckerman (Berkman), Greg Palmer (NewCo), Jamie Taylor (MetaWeb), Bradley Horowitz (Yahoo), Zack Exley (New Organizing Institute), Karl Fogel (Question Copyright), Michael Dale (Metavid), Joseph Lorenzo Hall (UC Berkeley), Marcia Hofmann (EFF), David Orban (Metasocial Web), Will Fitzpatrick (Omidyar Network), Aaron Swartz (Open Library) por. http://www.opengovdata.org/home/8principles (dostp on-line: 30 listopada 2013). 37

ci, bez ogranicze do wykorzystania). Dziki temu moliwe bdzie ich wykorzystanie bez uycia komercyjnych systemw oprogramowania a tworzenie nowych aplikacji wykorzystujcego te dane bdzie prostsze. Dostpno bez ogranicze licencyjnych dostp i wykorzystanie danych nie moe by ograniczone w aden sposb: prawem autorskim, patentowym, Tajemnic handlow itp. W Art. 5. dyrektywy w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego (take po nowelizacji dyrektyw 2013/37/UE) przy okrelaniu dostpnych formatw jest stwierdzenie: 1. Organy sektora publicznego udostpniaj swoje dokumenty w jakimkolwiek istniejcym formacie lub jzyku, a jeeli jest to moliwe i w stosownych przypadkach w formacie otwartym przeznaczonym do odczytu komputerowego wraz z meta danymi. W miar moliwoci zarwno format, jak i metadane powinny by zgodne z otwartymi standardami formalnymi. Zgodnie z definicjami z Art. 2. : format przeznaczony do odczytu komputerowego oznacza format pliku zorganizowany tak, aby aplik acje komputerowe mogy atwo zidentyfikowa, rozpozna i uzyska okrelone dane, w tym poszczeglne stwierdzenia faktw, i ich wewntrzn struktur; () format otwarty oznacza format pliku, ktry nie jest powizany z platform oraz jest udostpniany obyw atelom bez adnych ogranicze, ktre utrudniayby ponowne wyk orzystywanie dokumentw; ()otwarty standard formalny oznacza standard okrelony w formie pisemnej, w yszczeglniajcy specyfikacje wymogw dotyczcych sposobu zapewnienia interoperacy jnoci oprogramowania Warto podkreli, e w preambule do dyrektywy 2013/37/UE nowelizujcej zasady dostpu do informacji publicznej znalazo si wane zalecenia dotyczce otwartoci informacji oraz licencji, na podstawie ktrych mona z nich korzysta: Wszelkie licencje na ponowne wykorzystywanie informacji sektora publicznego powinny w kadym przypadku jak najmniej ogranicza ponowne wykorzystywanie, na przykad poprzez ogran iczenie do wskazania rda. Istotn rol w tym zakresie powinny odgrywa otwarte lice ncje dostpne w internecie, ktre przyznaj szersze prawa do pon ownego wykorzystywania bez ogranicze technologicznych, finansowych lub geograficznych i wykorzystuj otwarte formaty danych. Z tego wzgldu pastwa czonkowskie powinny propagowa wykorzyst ywanie otwartych licencji, ktre z czasem powinny sta si norm w caej Unii.

38

W ujciu instytucji i organizacji promujcych otwarte dane w sferze nauki i kultury skrtowa definicja otwartych danych jest nastpujca: Dane lub treci s otwarte, jeeli nie ma ogranicze, aby kady mg je uywa, wykorzystywa ponownie i rozpowszechnia ewentualnie z wymogiem przywoania autora i/lub udostpnianiem dalej utworw zalenych na takich samych zasadach, co orygina. 59 To skrtowe ujcie podsumowuje definicj otwartej wiedzy wedug sformuowania Open Knowledge Foundation60. Fundacja ta, we wsppracy z OpenGLAM Working Group, opracowuje i publikuje zasady, ktrych przestrzega maj otwarte instytucje kultury. Podstawowe zasady s nastpujce: 1. Cyfrowe informacje o utworach (metadane) naley przekazywa do domeny publicznej uywajc odpowiednich narzdzi prawnych, takich jak owiadczenie Creative Commons Zero. 2. Naley utrzymywa w domenie publicznej cyfrowe wizerunki utworw, co do ktrych autorskie prawa majtkowe wygasy (utwory z domeny publicznej), nie nakadajc na nie nowych ogranicze prawnych. 3. Publikujc dane naley doczy jednoznaczne i wyrane owiadc zenie okrelajce oczekiwania lub wymogi odnonie ponownego wykorzystania tych opisw, caej kolekcji danych i jej podzbiorw. 4. Publikujc dane naley uywa otwartych formatw, ktre s przygotowane do przetwarzania automatycznego. 5. Naley dy do wykorzystania moliwoci zaangaowania uytkownikw na nowe sposoby, z wykorzystaniem internetu.61

Praktyczne wyjanienia otwartoci przedstawia w swoim serwisie polska Koalicja

http://fbc.pionier.net.pl/pro/informacje-ogolne/zasady-otwartych-instytucji-kultury-openglamprinciples-v-1-0/ (dostp on-line: 5 grudnia 2013).

59 60 61

http://opendefinition.org/okd/polszczyzna/(dostp on-line: 5 grudnia 2013).

Peny tekst w wersji polskiej (przekad: M. Werla i A. Tarkowski) dostpny jes t na stronie http://fbc.pionier.net.pl/pro/informacje-ogolne/zasady-otwartych-instytucji-kultury-openglamprinciples-v-1-0/, natomiast wersja oryginalna jest na stronie http://openglam.org/principles/ (dostp on-line: 5 grudnia 2013). 39

Otwartej Edukacji (KOED), porozumienie organizacji pozarzdowych i instytucji dziaajcych w obszarze edukacji, nauki i kultury.62 W wyjanieniu tym podkrelono, e w przypadku zasobw cyfrowych otwarto moe mie wiele poziomw, czsto okrelonych przez wol autorw czy polityk danej instytucji archiwum, biblioteki, wydawcy. Ilustruje je piramida otwartoci prawnej zasobw (Rysunek 4): od publikacji zamknitej, drukowanej lub elektronicznej, wymagajcej wykupienia dostpu (lub nabycia w ydrukowanego egzemplarza-kopii), rejestracji, logowania si, w przypadku postaci elektronicznej nierzadko zabezpieczonej systemem DRM przez warianty porednie a po pen otwarto (zasoby w domenie publicznej, licencje CCBY, CC-BY-SA i rwnowane). Pena otwarto oznacza nie tylko moliwo nieograniczonego korzystania (np. czytania, ogldania), ale take kopiowania i rozpowszechniania (emisji), wykorzystywania do tworzenie innych utworw, a nawet przerabiania.

Rysunek 4. Piramida otwartoci prawnej zasobw

rdo: http://koed.org.pl/otwartosc/

Dziaajca od 2008 r. Koalicja Otwartej Edukacji powstaa na podstawie porozumienia Fundacji Now oczesna Polska, Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego, Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich oraz Stowarzyszenia Wikimedia Polska. W grudniu 2013 r. naleao do niej 21 instytucji, fundacji, stowarzysze i uczelni (zob. http://koed.org.pl/okoalicji/czlonkowie/ dostp on-line: 6 grudnia 2013).
62

40

W celu praktycznej realizacji koncepcji otwartych na terenie Unii Europejskiej Komisja Europejska przygotowaa dedykowany portal internetowy (Rysunek 5), dostpny pod adresem http://open-data.europa.eu/. Stanowi on uniwersalny punkt dostpu do coraz bogatszego zasobu danych gromadzonych przez instytucje i inne organy Unii Europejskiej. Dane mona swobodnie wykorzystywa do celw zarwno komercyjnych, jak i niekomercyjnych. Portal zawiera katalog metadanych dajcy dostp do danych pochodzcych z instytucji i innych organw UE. Aby uatwi ich ponowne wykorzystanie, metadane te kodowane s wedug jednolitych zasad, z wykorzystaniem sta ndaryzowanych sownikw.

Rysunek 5. Unijny portal otwartych danych

rdo: http://open-data.europa.eu

Rwnie poszczeglne kraje Unii Europejskiej uruchomiy analogiczne serwisy i nternetowe. Zgodnie z informacjami podawanymi przez Komisj Europejsk wedug sta-

41

nu na poow listopada 2013 r. w krajach Unii Europejskiej istniao 16 oficjalnych portali z danymi do ponownego wykorzystania.

Rysunek 6. Portal Banku wiatowego rdo: http://data.worldbank.org

Rwnie Bank wiatowy uruchomi portal internetowy agregujcy dane do ponownego wykorzystania (Rysunek 6). Do danych tych mona uzyska dostp na kilka sposobw. Moliwe jest pobranie danych w formacie arkusza kalkulacyjnego MS Excel (XLS) oraz formacie CSV (ang. Comma Separated Values wartoci rozdzielone przecinkiem), przy czym dane s pogrupowane wedug krajw (wwczas moliwe jest uzyskanie danych obejmujcych wszystkie zagadnienia ze wszystkich lat) oraz wedug zaga dnie (wwczas moliwe jest uzyskanie danych dla wybranego zagadnienia ze wszystkich lat i ze wszystkich krajw). Innym kanaem dostpowym do danych s tzw. widety63 umoliwiajce wizualizacj danych zgromadzonych na portalu Banku wiatowego od-

Widety to przewanie niewielkie elementy graficznego interfejsu uytkownika uatwiajce komunikacj programu z uytkownikiem.
63

42

powiednio w formie tabelarycznej, map z danymi oraz wykresw. Trzeci form pozyskiwania danych ze strony Banku wiatowego jest dostp z wykorzystaniem API. Przy czym Bank udostpnia trzy rodzaje API pierwsze dla poszczeglnych czynnikw (serii danych) ekonomicznych, drugie dotyczce dziaa Banku wiatowego oraz trzecie danych finansowych. Wszystkie z nich bazuj na protokole REST64.

Rysunek 7 przedstawia opracowane przez European Public Sector Information Platform zrnicowanie wybranych krajw z caego wiata w zakresie realizacji koncepcji otwartych danych rzdowych.

Wysoka

Wyznaczajcy trendy
Wielka Brytania Stany Zjednoczone

Podajcy za liderami
Uyteczno portalu z danymi
Singapur Wochy

Francja

Kanada i Australia

Pocztkujcy

Dania

Nowa Zelandia Hiszpania Belgia Modawia i Chile

Kenia

Ghana

Austria Norwegia Hongkong Irlandia Arabia Saudyjska Zjednoczone Emiraty Arabskie i Maroko

Estonia

Niska

Dostpno danych

Wysoka

rdo: K. Granickas, Understanding the impact of releasing and re-using open government data, European Public Sector Information Platform, Topic Report No. 2013/08, August 2013 (dostp on-line: 4 listopada 2013).

Rysunek 7. Klasyfikacja krajw w kontekcie realizacji koncepcji otwartych danych rzdowych

Mona na nim zidentyfikowa trzy klasy pastw: wyznaczajcy trendy (stosunkowo niewielka grupa krajw),

REST (ang. Representation State Transfer) wzorzec architektury oprogramowania opracowany na podstawie dowiadcze przy pisaniu specyfikacji protokou HTTP. REST jest uproszczon alternatyw dla mechanizmw, takich jak RPC (zdalnego wywoywania procedur) oraz Web Services (SOAP, WSDL, itd.) .
64

43

podajcy za liderami, pocztkujcy (okrelani czasem mianem maruderw na szczcie nie jest to zbyt liczna grupa).

Na rysunku tym nie ma Polski. Nie jest to jednak przeoczenie: w momencie przygotowywania zestawienia w Polsce nie dziaa aden oficjalny portal udostpniajcy otwarte dane rzdowe. We wrzeniu 2013 r. Open Knowledge Foundation opublikowaa Open Data Index 201365. Podczas jego przygotowywania analizie poddano 70 krajw caego wiata. Dla kadego badano stopie otwartoci danych w 10 gwnych kategoriach, takich jak np. oglnokrajowe rozkady jazdy autobusw i pocigw, budet pastwa, wydatki pastwa, rezultaty wyborw, mapy kraju, informacje o rejestracji przedsibiorstw, dane sta tystyczne, dane legislacyjne, dane o kodach pocztowych, dane o emisji zanieczyszcze. Pierwsz pitk w zestawieniu stanowi Wielka Brytania (z wynikiem 940 punktw), Stany Zjednoczone (870), Dania (835), Norwegia (755) oraz Holandia (740). Polska uzyskaa w tym badaniu wynik 420 punktw i zostaa sklasyfikowana na pozycji 33., a wic w rodku stawki. Wyniki dla Polski w poszczeglnych kategoria przedstawia Rysunek 8.

rdo: https://index.okfn.org/country/overview/Poland/ (dostp on-line: 4 listopada 2013).

Rysunek 8. Wyniki Polski w Open Data Index 2013

65

https://index.okfn.org/ (dostp on-line: 10 listopada 2013). 44

8. Model dostarczenia wartoci z budowy otwartego rzdu

Jak wspomniano, budowy otwartego rzdu nie naley rozpatrywa jedynie w kontekcie wdraania systemw IT. Realizacja tej koncepcji powinna by rozpatrywana jako spjny program skoordynowanych ze sob przedsiwzi (projektw i dziaa pomocniczych) o charakterze organizacyjnym i informatycznym66. To wanie realizacja programu doprowadzi do przeobraenia czy te transformacji funkcjonowania pastwa. Oczywicie przy szybko zmieniajcych si uwarunkowaniach technologicznych, gosp odarczych i spoecznych nie mona od razu zaplanowa wszystkich skadowych programu trzeba przyj, e na pewno bdzie on ewoluowa w czasie. Dlatego tak istotne je st opracowanie mechanizmw koordynacyjnych realizacji poszczeglnych projektw. W szczeglnoci naley opracowa wizj stanu docelowego, oraz zestaw pryncypiw, ktrych naley przestrzega podczas realizacji poszczeglnych projektw. Dla osb odpowiedzialnych za realizacj otwartego rzdu podstawowym wyzwaniem przy inicjowaniu kompleksowych prac z tego obszaru jest przekonanie do nich decydentw. Kiedy tylko pojawia si pomys realizacji idei Open Government na szersz skal i w sposb systematyczny (czyli w formie dobrze przemylanych i skoordynowanych projektw), od razu pojawiaj si pytania o koszty oraz o korzyci, jakie zyskaj urzdy i obywatele. Z tego powodu bardzo istotne jest zdefiniowanie tzw. propozycji wartoci (ang. Value Proposition), ktra bdzie moliwa do uzyskania dziki realizacji koncepcji otwartego rzdu w sposb systemowy. Obecnie brakuje wystandaryzowanych metod definiowania propozycji wartoci dostarczanych dziki realizacji otwartego rzdu. O ile moliwe wydaje si policzenie kosztw i korzyci z realizacji pojedynczego projektu, o tyle uzyskanie tych danych w stosunku do caego programu przedsiwzi jest zdecydowanie trudniejsze. Dlatego wypracowano podejcie, ktre opiera si na odpowiednio zaadaptowanej koncepcji modelu biznesowego.

Projekt jest to tymczasowe przedsiwzicie podejmowane w celu wytworzenia unikatowego produktu (tutaj: z obszaru informatyki). Przez tymczasowo naley wic rozumie, e kady projekt ma swj p ocztek i koniec. Natomiast program jest to przedsiwzicie integrujce projekty, inicjatywy jednostek i zespow oraz poszczeglne dziaania nieprojektowe, podejmowane w celu efektywniejszego osignicia okrelonych korzyci. Korzyci te s moliwe do uzyskania dziki posiadaniu okrelonego potencjau, dostarczanego przez produkty poszczeglnych projektw.
66

W literaturze przedmiotu mona spotka bardzo rne definicje modelu biznesowego. Mona tu przytoczy najwczeniejszy model biznesowy otwartoci danych rzdowych, ktry siga Europy Zachodniej wczesnego redniowiecza. Jak formuuje to J oshua Tauberer w swojej ksice Open Government Data67: Prawo obowizujce w Europie Zachodniej pod rzdami Wizygotw w VII w. n.e. byo pierwszym przykadem przep isw dotyczcych otwartego dostpu. Dane byy oczywicie pojciem, ktre pojawi si dopiero za okoo 1300 lat; nawet do wynalezienia prasy drukarskiej potrzeba byo jeszcze 900 lat. Informacje pisemne w VII w. rozprzestrzeniano z wykorzystaniem mrwczej pacy skrybw w klasztorach. W VI w. w Irlandii, kiedy mnich kopiowa manuskrypt witego ma, pan ujcy wadca wyda dekret goszcy (w wolnym przekadzie), i: Kadej krowie przynalene jest jej ciel, kadej ksidze przynalena jest jej kopia. Dekret nakazywa mnichowi przekazanie kopii witemu mowi, co byo pierwszym sformuowaniem prawa auto rskiego. Jeszcze ciekawszym wydarzeniem by jednak pierwszy protest przeciwko prawom autorskim. Mnich niezadowolony z dekretu skierowa zbrojnych swej rodziny przeciw wadcy i zwyciy. [] Kodeks Wizygotw, spisany w Europie Zachodniej w latach 649-652 (a oparty na tradycjach prawnych datowanych na dugo przed tym okresem), okrela maksymaln ce n, za ktr mona byo go sprzeda. Czytamy w nim: nielegalna jest sprzeda tej ksiki przez handlarza za cen wysz ni czterysta solidw, rwnowarto 100 -400 tys. dzisiejszych dolarw. Celem prawnej regulacji maksymalnej ceny Kodeksu byo zwikszenie d ostpu do tego dziea68. Generalnie mona go okreli jako sformuowany na bardzo wysokim poziomie oglnoci opis sposobu dziaania organizacji (kto, co, komu, w jaki sposb, jakim kosztem i za jak cen), dziki ktremu kreowana jest warto w organizacji i dostarczana do jej klientw. Najbardziej praktyczne ujcie modelu biznesowego zostao zaproponowane przez A. Osterwaldera. Opracowa on narzdzie metodyczne, ktre nazwa kanwy modelu biznesowego (ang. Business Model Canvas)69. Struktura modelu biznesowego za-

J. Tauberer, Open Government Data, wydanie z kwietnia 2012 r. Ksika dostpna na portalu http://opengovdata.io/ (dostp on-line: 2 grudnia 2013).
67

http://opengovdata.io/2012-02/page/4/brief-legal-history-open-government-data (dostp on-line: 2 grudnia 2013).

68

A. Osterwalder, Y. Pigneur, A. Smith, Business Model Generation: A Handbook for Visionaries, Game Changers, and Challengers, Wiley, 2010.
69

46

proponowana przez tego autora rozpatrywana jest jako suma zasobw i czynnoci, ktre dana jednostka organizuje i realizuje, by dostarczy konkretn warto konkretnemu klientowi. Centraln czci modelu A. Osterwaldera jest wspomniana propozycja wartoci. To wanie wok niej dla konkretnych grup klientw budowana jest cz przychodowa oraz kosztowa biznesu. Autor uporzdkowa je wok kilku kluczowych elementw, takich jak: kanay dystrybucji i komunikacji, sposoby na budow relacji, kluczowe czynnoci, kluczowe zasoby, kluczowi partnerzy, strumienie przychodw struktura kosztw.

Model dostarczania wartoci z budowy otwartego rzdu, opierajcy si na koncepcji A. Osterwaldera, skada si z 11 komponentw, ktre naley wypeni zawartoci w okrelonej kolejnoci (Rysunek 9) Kolejno ta jest wzorcowa (generyczna), dlatego naley j dostosowa do specyfiki konkretnej sytuacji. Ponadto zakada si podejcie iteracyjne zarwno na etapie wypeniania tego modelu treci, jak i pniej. Zalecane s okresowe przegldy i aktualiz acje wypenionego modelu, uwzgldniajce zmian sposobu postrzegania otwartego rzdu. Za powstanie takiego modelu odpowiedzialny powinien by zesp koordynujcy re alizacj programu budowy otwartego rzdu. Natomiast kluczowy decydent powinien w model zatwierdza jako podstaw do planowania istotnych wydatkw.

47

Kluczowi partnerzy dla budowy otwartego rzdu

Kluczowe dziaania w ramach budowy otwartego rzdu

Korzyci z budowy otwartego rzdu

Kluczowe ograniczenia dla budowy otwartego rzdu

Beneficjenci otwartego rzdu

1 3 2

Kluczowe produkty/usugi zwizane z otwartym rzdem

Kluczowe ciaa, role i ich odpowiedzialnoci zwizane z budow otwartego rzdu

Kanay dostarczania informacji o budowie otwartego rzdu

Struktura kosztw zwizanych z budow otwartego rzdu

11

Kluczowe ryzyka zwizane z budow otwartego rzdu

KPI do monitorowania budowy otwartego rzdu

10

Rysunek 9. Model dostarczania wartoci z budowy otwartego rzdu rdo: Opracowanie wasne

Zawarto poszczeglnych skadowych modelu dostarczenia wartoci z budowy otwartego rzdu jest nastpujca: 1. Beneficjenci otwartego rzdu naley zidentyfikowa osoby, ktre potencjalnie bd korzysta z otwartego rzdu. Nie mona ograniczy si do okrele Obywatele lub Przedsibiorcy. Trzeba zej na gbszy poziom szczegowoci i wskaza kategorie takie jak: Turyci, Studenci, Mikroprzedsibiorcy. Kada z tych grup ma wasne potrzeby, ktre naley zdiagnozowa. Pomocne w tym bd wywiady pogbione, ankiety oraz analiza wdroe przeprowadzonych w innych pastwach. 2. Kluczowe ograniczenia w budowie otwartego rzdu trzeba je nazwa i skategoryzowa, wyrniajc np. ograniczenia prawne (wynikajce np. z prawa zamwie publicznych lub ustawy o informatyzacji podmiotw re-

48

alizujcych zadania publiczne) i ograniczenia zwizane ze rdami fina nsowania (chociaby obowizek zapewnienia picioletniej trwaoci technicznej rozwiza stworzonych w ramach projektw dofinansowanych ze rodkw Unii Europejskiej). 3. Korzyci z budowy otwartego rzdu to centralny punkt modelu bdcy zbiorem obietnic, ktre skada zesp odpowiedzialny za budow otwartego rzdu. Zesp ten wskazuje, e dziki realizacji koncepcji Open Government w sposb systemowy, bdzie mona zapewni beneficjentom (okrelonym w punkcie 1) dobrze okrelone, mierzalne korzyci. Skadane obietnice mog dotyczy np. szybszego, pynniejszego poruszania si po miecie (dziki dostarczeniu informacji o transporcie miejskim) lub szybszego i skuteczniejszego reagowania na rne zdarzenia, np. wypadki i katastrofy (dziki wdroeniu systemw monitorowania miasta). 4. Kluczowi partnerzy dla budowy otwartego rzdu naley zidentyfikowa, kto bdzie partnerem przy budowie otwartego rzdu. Mog to by np. organizacje pozarzdowe, uczelnie wysze dziaajce na terenie miasta, urzd marszakowski. 5. Kluczowe produkty i usugi zwizane z otwartym rzdem trzeba okreli, jakie produkty i usugi bd dostarczane w ramach realizacji przedsiwzi zwizanych z budow otwartego rzdu. Mog to by usugi wiadczone przez systemy informatyczne powstae w ramach tych przedsiwzi. Naley wskaza tu usugi dla beneficjentw zidentyfikowanych w punkcie 1. 6. KPI (kluczowe wskaniki efektywnoci) do monitorowania budowy otwartego rzdu (ang. Key Performance Indicators) naley okreli kluczowe wskaniki pozwalajce na monitorowanie postpw budowy otwartego rzdu, np. stopie wykorzystania produktw i usug zdefiniowanych w punkcie 5. 7. Kanay dostarczania informacji o budowie otwartego rzdu naley wskaza, w jaki sposb bd dostarczane informacje do beneficjentw i partnerw o produktach i usugach zwizanych z budow otwartego rzdu. Moe to by np. dedykowana strona internetowa, ogoszenia w prasie lokalnej, publikacja filmw na YouTube czy wpisw na profilu miasta na F acebooku.
49

8. Kluczowe dziaania w ramach budowy otwartego rzdu naley okreli (na wysokim poziomie oglnoci) najwaniejsze procesy, procedury i programy, za pomoc ktrych bdzie prowadzona budowa otwartego rzdu. 9. Kluczowe ciaa, role i ich odpowiedzialnoci zwizane z budow otwartego rzdu naley je zdefiniowa i przypisa im okrelone odpowiedzialnoci, wykorzystujc w tym celu np. technik RACI70. W szczeglnoci naley zidentyfikowa, kto bdzie sponsorem poszczeglnych prac, jak bdzie wyglda koordynacja przedsiwzi, kto bdzie odpowiedzialny na pozi omie operacyjnym za realizowane przedsiwzicia. Ten punkt ma szczeglne znaczenie, gdy w opisane prace bd zaangaowani interesariusze z rnych organizacji. 10. Kluczowe ryzyka zwizane z budow otwartego rzdu naley stworzy rejestr ryzyk zwizanych z budow otwartego rzdu. Przykadowo, moe si w nim znale brak kompetencji po stronie urzdw w zakresie budowy otwartego rzdu. Lista ryzyk powinna by rozbudowywana i uzupeniana o rodki zaradcze na dalszym etapie prac. 11. Struktura kosztw zwizanych z budow otwartego rzdu dysponujc wiedz na temat komponentw opisanych w punktach 110, mona ustali struktur kosztw zwizanych z budow otwartego rzdu, a w niektrych przypadkach dokona pierwszych szacunkw. Oczywicie bd to szacunki mocno przyblione, wymagajce uszczegowienia na dalszym etapie prac. Z tak przygotowanego modelu korzysta bd jednostki organizacyjne zaangaowane w budow otwartego rzdu. Warto bowiem pamita, e realizacja idei Open Government wymaga zaangaowania sieci organizacji publicznych. Inn kategori odbiorcw modelu mog by organizacje pozarzdowe, wspierajce promowanie koncepcji otwartego rzdu wrd mieszkacw. Wydaje si, e model ten powinien by dostpny rwnie dla przedsibiorcw (np. start-upw) wykonujcych

Technika wykorzystujca macierz odpowiedzialnoci RACI (od ang. Resposible/Accountable/Consulted/ Informed odpowiedzialny/nadzorujcy/doradzajcy/informowany) opisujc odpowiedzialno poszczeglnych czonkw zespou za realizacj zada projektu.
70

50

projekty skadowe programu. Pozwoli im to lepiej zrozumie oczekiwania zwizane z realizacj koncepcji otwartego rzdu.

51

9. Wybrane aspekty ekonomiczne udostpniania informacji publicznej

Zdaniem Komitetu Regionw Unii Europejskiej71 obecnie (wedug stanu na padziernik 2013 r.) nie istnieje wystandaryzowana metoda pozwalajca na obiektywn ocen ekonomicznej wartoci informacji publicznej72. Bardzo zgrubne szacunki podawane przez Komisj Europejsk wskazuj, e warto rynku ponownego wykorzystania informacji publicznej wynosi w skali caej Unii Europejskiej 28 mld EUR czyli okoo 110 mld z. Dla porwnania: polski deficyt budetowy w roku 2013 (ju po nowelizacji) wynosi 51,6 mld z. Skumulowane korzyci gospodarcze dla krajw czonkowskich Unii Europejskiej wynikajce z faktu szerszego otwarcia informacji sektora publicznego poprzez zapewnienie atwego dostpu szacowane s na ok. 40 mld EUR rocznie. cznie bezporedni i poredni zysk ekonomiczny z zastosowa i uytkowania informacji publicznej w skali caej unijnej gospodarki siga wic 140 mld EUR rocznie. Mimo wykluczenia wspomnianych zasobw z zakresu udostpnianej informacji publicznej narastao przekonanie o wartoci tych zasobw nie tylko kulturalnej, ale i gospodarczej. Przejawia si ono w postaci wspomnianej wczeniej idei (i ruchu) openGLAM powszechnego udostpniania zasobw publicznych instytucji kulturalnych. W zaleceniach Komisji Europejskiej z padziernika 2011 r., dotyczcych digitalizacji i udostpniania w Internecie dorobku kulturowego73 sformuowano, e naley w dalszym cigu wspiera digitalizacj materiaw bdcych w posiadaniu bibliotek, archiww i m uzew, aby Europa moga utrzyma swoj wiodc pozycj na wiecie w dziedzinie kultury i treci kreatywnych i aby moga wykorzystywa swoje bogactwo kulturowe w optymalny sposb. () Europa musi podj dziaania ju teraz, aby w przyszoci odnie korzyci z

Komitet Regionw jest organem doradczym reprezentujcym samorzdy lokalne i regionalne w Unii Europejskiej. Zadaniem Komitetu Regionw (KR) jest wypowiadanie si na temat aktw prawnych UE z perspektywy lokalnej i regionalnej. Komitet sporzdza w tym celu opinie dotyczce wnioskw legislacy jnych Komisji. Komisja, Rada i Parlament s zobowizane do zasigania opinii Komitetu Regionw przed przyjciem decyzji UE w sprawach dotyczcych samorzdw lokalnych i regionalnych (na przykad w kwestii polityki zatrudnienia, rodowiska, edukacji czy zdrowia publicznego).
71

Por.: Opinia Komitetu Regionw, Przegld dyrektywy w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego i otwartych danych, (2012/C 391/12).
72

Zalecenie Komisji z dnia 27 padziernika 2011 r. w sprawie digitalizacji i udostpniania w Internecie d orobku kulturowego oraz w sprawie ochrony zasobw cyfrowych (2011/711/UE).
73

52

digitalizacji i ochrony zasobw cyfrowych. Istnieje ryzyko, e jeeli pastwa czonkowskie nie zwiksz inwestycji w tej dziedzinie, korzyci kulturowe i gospodarcze wynikajce z nadejcia ery cyfrowej pojawi si na innych kontynentach, a w Europie nie. W zaleceniach podkrelono, e zdigitalizowane zasoby kulturalne mog by szeroko stosowane m. in. w materiaach dydaktycznych i edukacyjnych, w filmach dokumentalnych, w w ydawnictwach i uytkowych aplikacjach turystycznych oraz w grach i animacjach. Potencja ponownego wykorzystania publicznego dorobku kulturowego wykorzystuj twrczo brane i przemysy nalece do dziedzin nazywanych ju przemysami kreatywn ymi. Przyczyniaj si one do wzrostu dobrobytu spoecznego i jakoci ycia konsumentw-obywateli, a powstajce w nich miejsca pracy tworz produkty i usugi o wysokiej wartoci dodanej. We wspomnianych zaleceniach jest oszacowanie, wedug ktrego tzw. przemysy kreatywne tworz ok. 3,3 % unijnego PKB i daj ok. 3 % zatrudnienia. Dziedziny te rozwijaj si szczeglnie szybko dziki wykorzystywaniu technologii inform acyjnych, wczajc si w cyfrow transformacj gospodarki. Dlatego tak istotny dla ich rozwoju jest dostp do zdigitalizowanych zasobw kultury, stanowicych dla przemysw kreatywnych materia do tworzenia innowacyjnych serwisw i usug. W cigu dekady, ktra mina od ogoszenia dyrektywy 2003/98/WE stowarzyszenia kulturalne, inne organizacje pozarzdowe, lokalne inicjatywy obywatelskie, spoecznoci hobbystw i entuzjastw rnych sfer ycia kulturalnego, a take publiczne instytucje kulturalne (ktre nigdzie na wiecie nie maj kopotu z nadmiarem rodkw finansowych na dziaalno, a wrcz przeciwnie) coraz szerzej zaczy twrczo wykorzystywa now przestrze publiczn, jak sta si Internet. Przedsiwzicia i instytucje nauczyy si korzysta z nowych metod i rodkw prezentacji swoich zasobw, dajcych im daleko szerszy, teoretycznie globalny zasig oddziaywania przy kosztach jednostkowych niszych o rzdy wielkoci od tradycyjnych metod upowszechniania kultury i sztuki. Nawet jeli prezentacja danego obiektu w wiatowej sieci wymaga na pocztku sporego nakadu rodkw na digitalizacj i inne czynnoci techniczne potrzeb ne do pokazania tego dziea w Internecie, to koszty te ponoszone s w zasadzie jednorazowo i w porwnaniu z kosztami upowszechniania dbr kultury metodami tradycyjnymi (np. w wydawnictwach albumowych) s znikome. W dodatku adna znana metoda prezentacji nie daje moliwoci zapoznania si np. z cennym obrazem czy unikalnym egzemplarzem dawnej ksigi teoretycznie a 2,5 miliardowi odbiorcw czyli ponad 1/3 wiatowej po-

53

pulacji (tylu jest uytkownikw Internetu na wiecie74) przy znikomych jednostkowych (wyliczanych na gow odbiorcy) kosztach dotarcia do poszczeglnych odbiorcw. W zaleceniach poruszono te zagadnienie ekonomiczne bardzo istotne z punktu widzenia ponownego wykorzystywania informacji publicznej stanowicej zasoby kulturalne kosztw digitalizacji zasobw. Ot koszt digitalizacji dbr kultury, zwaszcza zabytkw pimiennictwa, czy malarstwa, a take filmw i materiaw audio nagranych na dawnych nonikach analogowych jest wysoki. Zabytki pimiennictwa wymagaj sp ecjalnego traktowania przy skanowaniu i stosowania kosztownych specjalistycznych skanerw, obrazy fotografowania z bardzo wysok rozdzielczoci. Koszty digitalizacji nagra analogowych zwaszcza filmw i nagra wideo s bardzo wysokie, gdy w trakcie digitalizacji usuwa si uszkodzenia i niedoskonaoci oryginaw (np. porysowania na filmach), podwysza si jako obrazu (cznie z czasem do kontrowersyjnym kolorowaniem materiaw oryginalnie nagranych jako czarno-biae). Wikszo tych prac wymaga bardzo duego nakadu pracy rcznej wysoko wykwalifikowanych specjalistw od obrbki obrazu. Jednak transkrypcja na formaty cyfrowe analogowego zapisu audio i wideo ma na celu nie tylko udostpniane materiaw cyfrowymi kanaami przekazu bez koniecznoci odtwarzania oryginaw, ale take uchronienie ich przed bardzo szybko zachodzcymi procesami autodestrukcji. Dotyczy to przede wszystkim tam filmowych na nietrwaych, atwopalnych nonikach nitro, octanowych i celuloidowych oraz rozmagnesowujcych si analogowych tam magnetycznych audio i wideo. Tak wysokie koszty s niemal niemoliwe do sfinansowania tylko ze rodkw publicznych. Rozwizaniem jest partnerstwo publiczno-prywatne, jednak wysokie koszty oraz dugie okresy zwrotu z inwestycji w dobra kultury wymagaj stosowania zacht dla podmiotw prywatnych. Zacht mog stanowi preferencyjne warunki wykorzystywania zasobw kulturalnych jako informacji publicznej. W zaleceniach KE przytoczono wskazanie grupy analitycznej wysokiego szczebla ds. udostpnienia europejskiego dziedzictwa kulturowego w Internecie (tzw. Comit des Sages), wedug ktrego maksymalny okres obowizywania preferencyjnych warunkw korzystania przez podmioty prywatne z

Wedug serwisu Internet World Stats (http://www.internetworldstats.com/stats.htm) w kocu 2. kwartau 2012 r. na wiecie byo ponad 2,405 mld uytkownikw Internetu przy czym liczba ta nie uwzgldniaa korzystajcych z dostpu mobilnego.
74

54

zasobw zdigitalizowanych przy ich wspudziale w ramach partnerstwa publicznoprywatnego nie powinien przekracza 7 lat75. W zaleceniach Komisja zaja si take nowym problemem: przechowywaniem materiaw cyfrowych zarwno powstaych jako cyfrowe (nazywanych cyfrowymi natywnie ang. born digital) jak i zdigitalizowanymi postaciami obiektw analogowych. Cho ponowne udostpnianie materiaw cyfrowych w formatach maszynowych, czyli nadajcych si do bezporedniego wczytywania i obrbki komputerowej, na krtk met nie stanowi problemu niejako z definicji, to jednak i w ich przypadku take pojawia si problem trwaoci archiwizacji. Problem ten wynika nie tyle z okresu trwaoci samych nonikw cyfrowych76, ile z dostpnoci urzdze. W miar przyspieszania rozwoju technik i urzdze informatycznych do nieoczekiwan, ale wan kwesti sta si techniczna dostpno urzdze umoliwiajcych odczyt danych, zap isanych wczeniej przy uyciu tych wanie urzdze. Coraz wikszym problemem staje si bowiem znik anie urzdze z rynku nie z powodu ich zuycia technicznego, ale mierci moralnej. Zjawisko to ulega eskalacji z powodu szybkiego skracanie si okresw wymiany sprztu oraz braku dostatecznie stabilnych standardw zapisu danych. Prowadzi to do sytuacji, w ktrej coraz trudniej jest odczyta dane zapisane 30 lat temu np. na mikkich dyskie tkach 8-calowych, na duych, wielopytowych dyskach napdw dyskowych stosowanych w systemach komputerw mainframe lat 70. XX wieku czy na tamach magnetycznych napdw tamowych. W przypadku komputerowych tam magnetycznych dodatkowym problemem jest rnorodno stosowanych od lat 50. XX wieku formatw zapisu (np. zapis liniowy lub helikalny o rnych wariantach gstoci, rne algorytmy kompresji, rne dugoci blokw danych i blokw kontrolnych). Jedynym sposobem rozwizania problemu niedostpnoci urzdze jest okresowe przepisywanie archiwizowanych zasobw na nowe typy nonikw co oczywicie generuje okrelone koszty, w tym take koszty dla administracji publicznej oraz publicznych instytucji GLAM zobo-

75 76

Ostatecznie w dyrektywie termin ten ustalono na nie duszy ni 10 lat.

Zakada si, e trwao zapisu na dyskietkach nie przekracza 5 lat, w odrnieniu od tam magnetyc znych, dla ktrych (w przypadku zapisu cyfrowego) trwao mona liczy w dziesitkach lat, jeli s prz echowywane w optymalnych warunkach. 55

wizanych do udostpniania informacji publicznej w postaciach i formatach nadajcych si do ponownego wykorzystania przy uyciu komputerw77. W ocenie wpywu przygotowanej w 2012 r. na zlecenie Ministra Administracji i Cyfryzacji w ramach przygotowywania zaoe do ustawy o otwarciu publicznych zasobw wiedzy78 autorzy ekspertyzy szacowali wielko rynku publicznych zasobw wiedzy w Polsce uwzgldniajc zasoby czterech sektorw: edukacji, kultury i sztuki jako przem ysu kreatywnego, szkolnictwa wyszego oraz nauki. Wedug analizowanych danych GUS w 2010 r. sektory te odpowiaday cznie za ok. 11% polskiego PKB czyli ok. 148 mld zotych. Ocenili, e edukacja na poziomie podstawowym i rednim ma stosunkowo ni ewielki potencja wzrostu w wyniku otwarcia dostpu. Natomiast potencja nauki (B+R) ocenili jako redni, za kultury i sztuki oraz szkolnictwa wyszego jako duy. Jako gwne korzyci z otwierania dostpu do zasobw wiedzy wymienili oni: obnienie kosztw dostpu do zasobw publicznych dla finalnego lub poredniego uytkownika, zwikszenie obiegu i wykorzystania treci naukowych, edukacyjnych i artystycznych, obnienie kosztw obiegu treci naukowych, edukacyjnych i artystycznych, obnienie kosztw publikowania.

Popraw efektywnoci gospodarki narodowej wynikajc z wykorzystania podstawowych zasobw publicznych szacowano w przedziale od 5,5 do 11 mld z, natomiast rynek wykorzystania zasobw publicznych w sferze samej tylko nauce (w bez edukacji i zasobw sztuki) na ok. 3,5 mld z w cenach 2010 r. Koszty utrzymywania i nfrastruktury repozytoriw danych naukowych w kraju oceniane s na 20-90 mln z rocznie, za oszczdnoci, ktre mogo by przynie otwarcie zasobw nauki na ponad 200 mln z rocznie. Autorzy podkrelaj, e nie mog oszacowa potencjalnego wpywu otwarcia zasobw kultury i sztuki na sektor kreatywny, jednak podaj takie oceny dla

W Art. 2 ust. 6. dyrektywy 2003/98/WE sformuowano to jako format przeznaczony do odczytu komp uterowego.
77

W. Szpringer, W. Rogowski, Prawo i ekonomia regulacji otwartego dostpu do publicznych zasobw wiedzy (analiza ekonomiczno-prawna dla oceny skutkw regulacji) ekspertyza na zamwienie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji, Warszawa 2012, https://mac.gov.pl/wp-content/uploads/2012/12/OcenaWp%C5%82ywu-Rogowski-2012-12-12.pdf (dostp on-line: 2 grudnia 2013).
78

56

Hiszpanii, w ktrej sektor elektronicznych zasobw prywatnych i publicznych w 2011 r. oceniany by na 9,2 mld EUR (0,9% PKB). Nawet w warunkach dotkliwego kryzysu ekonomicznego w Hiszpanii sektor ten wykaza wzrostu o 14%, przy czym obrt cyfrowymi filmami i rozrywk o 44%. Wprowadzenie elektronicznego dostpu do zasobw publicznych stworzyo sektor odpowiedzialny za ok. 0,15% PKB (wedug danych za 2010 r.), w ktrym ok. 35-40% przychodw dawao ponowne wykorzystanie zasobw publicznych. Najwikszy udzia w ponownym dostpie miay dane biznesowe (38%), geodezyjno-geograficzne (30%), informacje prawne (17%). W opracowaniu zespou ICM UW pod kierunkiem prof. M. Niezgdki79 zawarto analiz finansow wprowadzenia otwartego dostpu do danych naukowych. Przytoczono wyniki analiz przeprowadzonych dla kilku krajw europejskich (Wielka Brytania, Holandia, Dania), wedug ktrych wprowadzenie dowolnej z dwch drg otwartego dostpu do treci naukowych tzw. zotej, polegajcej na publikacji prac naukowych w czasopismach otwartych (nie pobierajcych opat od czytelnikw) bd drogi zielonej, polegajcej na umieszczaniu artykuw przez samych naukowcw w otwartych repozytoriach (z nieodpatnym dostpem dla czytelnikw) jest w ujciu oglnym opacalne. Koszty publikacji w systemie czasopism otwartych (droga zota) oraz publikacji w systemie samoarchiwizacji (droga zielona) jest niszy ni w tradycyjnym. We wszystkich analizowanych krajach wykazano, e wprowadzenie otwartego dostpu przynosi w 20letnich horyzontach czasowych oszczdnoci w wydatkach na B+R, nawet przy zaoeniu, e wprowadzenie otwartego dostpu wymagaoby dugiego okresu przejciowego, za otwarto wprowadzana byaby w sposb izolowany, wyspowy, oddzielnie w kadym z badanych krajw. Korzystajc z tego samego modelu zesp ICM UW w swojej analizie porwnywa przepywy rodkw finansowych w Polsce w trzech wariantach: przewaajcego obecnie tradycyjnego finansowania publikacji naukowych, rozwijania modelu otwartych czasopism (droga zota) oraz systemu repozytoriw i samoarchiwizacji (droga zielona). We wszystkich trzech wariantach zakadano utrzymanie istotnego udziau rodkw budetowych w prowadzeniu bada i tworzeniu publikacji nauko-

M. Niezgdka, Wdroenie i promocja otwartego dostpu do treci naukowych i edukacyjnych praktyki wiatowe a specyfika polska, przewidywane koszty, narzdzia, zalety i wady , red. M. Niezgdka, ICM UW, Warszawa, 2011, http://ceon.pl/images/ekspertyza/ekspertyza_oa_icm.pdf (dostp on-line: 2 grudnia 2013).
79

57

wych. W modelu tradycyjnym due koszty generowane s przez druk publikacji (rednio rzdu 25 tys. z rocznie na czasopismo), co stanowi ok. 35% kosztw wydawniczych. Finansowanie z budetu wystpuje w tym modelu na wszystkich etapach: tworzenia wiedzy, jej weryfikacji, wczeniu do systemu komunikacji naukowej i dostarczaniu jej czytelnikom (subsydiowanie prenumerat dla instytucji naukowych i bibliotek). W modelu bazujcym na drodze zotej zaoono, e wszystkie czasopisma naukowe dostpne s tylko w wersji elektronicznej. W uproszczeniu zaoono, e koszty produkcji wiedzy s takie same, jak w modelu tradycyjnym (nie uwzgldniono wpywu taszego dostpu do informacji). Podstawowa oszczdno wynika z rezygnacji z wysokich kosztw druku i dystrybucji wersji papierowych (dotarcia do czytelnikw), zaoono rwnie pewne oszczdnoci w kosztach technicznych redagowania i recenzowania artykuw. W modelu zakadajcym drog zielon zaoono utrzymanie systemu tradycyjnych publikacji, ale podstawow platform szerokiego upowszechniania wiedzy byyby repozytoria. Naukowcy byliby zobowizani bd zachcani do publikowania wynikw prac w repozytoriach, natomiast publikacje, ktre ukazayby si w formie tradycyjnej mogyby by udostpniane w repozytoriach przy zachowaniu odpowiedniego embarga czasowego (co czciowo podtrzymaoby system finansowania czasopism naukowych), umoliwiajc jednoczenie lepsze upowszechnienie take tych treci, ktre pocztkowo ukazay si w formie tradycyjnej. W stosunku do modelu tradycyjnego w modelu takim w ystpuj dodatkowe, ale stosunkowo niewielkie koszty utrzymania repozytoriw (mona je obniy przez wsplne repozytoria mniejszych uczelni i instytucji naukowych), natomiast korzystn cech jest powszechno dostpu przy zachowaniu rnorodnoci treci. Zgodnie z modelem Solowa-Swana droga zielona i zota umoliwiaj efektywniejsze wykorzystanie rodkw poprzez zwikszenie dostpnoci publikacji. Wedug modelu wzrost dostpnoci prowadzi do oszczdnoci w prowadzeniu bada (dziki taszej i lepszej informacji dostpnej badaczom), a take do lepszego wykorzystania wynikw prac dziki szerszej dostpnoci. W opracowaniu zespou ICM UW sformuowano zalecenia dotyczce zmian w polskim systemie publikacji bada naukowych, a take wdroenia polityki otwartego dostpu. Gwnymi celami powinny by przyspieszenie wy-

58

miany wiedzy, polepszenie komunikacji midzy producentami wiedzy a jej konsumentami oraz szerokie otwarcie systemu komunikacji naukowej. Zesp zaproponowa nastpujce zmiany instytucjonalne i prawne (porzdkowane w kolejnoci ich istotnoci zdaniem zespou): wczenie polityki otwartego dostpu jako wymiaru oceny jednostek nauk owych, implementacja otwartego mandatu w Narodowym Centrum Nauki i Narodowym Centrum Bada i Rozwoju, uzalenienie budetowego finansowania czasopism naukowych od wprow adzenia przez nie polityki otwartego dostpu, wczenie polityki otwartego dostpu jako wymiaru oceny cza sopism naukowych, rozszerzenie programw wspierajcych publikowanie przez polskich n aukowcw w zagranicznych otwartych czasopismach, wczenie polityki otwartego dostpu do projektw MNiSW, m.in. Index Plus, otwarty dostp do prac doktorskich80.

Z przedstawionej kolejnoci wynika, e najwaniejsz zmian powinno by wczenia kryterium otwartoci do systemu ocen jednostek naukowych oraz wdroenie otwartego mandatu w NCN i NCBR jako instytucjach budetowych finansujcych badania naukowe. Zdaniem zespou te propozycje s najtrudniejsze do wdroenia, cho ich wdroenie przyniosoby najwiksze zmiany. Z kolei najatwiejsze do wprowadzenia byoby uzalenienie finansowania czasopism naukowych od wprowadzenia przez nie polityki otwartego dostpu. Wspomniany otwarty mandat to wymg, aby publikacje prezentujce wyniki bada finansowanych ze rodkw publicznych byy bezpatnie dostpne w Internecie. Wedug danych serwisu ROARMAP81 otwarte mandaty przyjo dotd ponad 300 instytucji naukowych z caego wiata. Wedug danych tego serwisu na pocztku grudnia 2013 r. w

Zesp ICM UW pod kierownictwem prof. M. Niezgdki, Wdroenie i promocja otwartego dostpu do treci naukowych i edukacyjnych praktyki wiatowe a specyfika polska, przewidywane koszty, narzdzia, zalety i wady s. 18
80

Repozytorium prowadzone jest przez University of Southampton pod adresem http://roarmap.eprints.org/ (dostp on-line: 5 grudnia 2013).
81

59

Polsce otwarty mandat wprowadziy tylko trzy placwki naukowe: Wydzia Elektryczny Politechniki Wrocawskiej (w 2008 r. dotyczy wszystkich publikacji naukowych i materiaw dydaktycznych wydziau), Instytut Biochemii i Biofizyki Polskiej Akademii Nauk (w 2010 r. dotyczy wszystkich publikacji naukowych: umieszczane s natychmiast w wersjach recenzowanych, udostpniane natychmiast lub z zachowaniem embarga w zalenoci od polityki wydawcy publikacji) i Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (w 2010 r. dotyczy wszystkich prac doktorskich przedstawionych po 1 stycznia 2010 r.).

Podsumowanie
Koncepcja otwartego rzdu zdobywa obecnie coraz wiksz popularno na caym wiecie zarwno po stronie jednostek publicznych, jak i wrd obywateli. Komplementarne w stosunku do tego podejcia jest zagadnienie ponownego wykorzystania (re-use) informacji publicznej. Wikszo dziaa podejmowanych w tym obszarze przez rzdy skupia si na kwestiach prawnych i politycznych. Jednake zagadnienia zwizane z otwartym rzdem oraz ponownym wykorzystaniem informacji publicznej rozpatrywa mona take jako obszar istotny gospodarczo jako kreowanie nowego rynku zaawansowanych e-usug, powstaego na styku administracji publicznej, przedsibiorcw i obywateli. Potencja tych obszarw rynkowych zosta ju zauwaony na poziomie Unii E uropejskiej. W komunikacie Komisji Europejskiej Otwarte dane sia napdowa innowacji, wzrostu gospodarczego oraz przejrzystego zarzdzania z 12 grudnia 2011 r. przytoczono wyniki bada wykonanych dla KE, wedug ktrych warto caego rynku informacji sektora publicznego w UE-10 w 2008 r. oszacowano na 28 mld EUR. Oglne korzyci gospodarcze wynikajce z uatwienie dostpu do danych sektora publicznego oceniano na 40 mld EUR rocznie (dla UE-27), za czn warto bezporednich i porednich korzyci ekonomicznych wynikajcych z wykorzystywania informacji udostpnianych przez sektor publiczny w gospodarce krajw UE-27 oszacowano na poziomie 140 mld EUR rocznie. W czerwcu 2013 r. dyrektywa regulujca kwestie ponownego udostpniania informacji publicznej zostaa znowelizowana. Pojcie udostpnianej informacji publicznej rozszerzono o zasoby publicznych bibliotek, muzew i archiww. Zasoby te, stanowice powszechne dziedzictwo kulturowe, s cennym materiaem do tworzenia na ich podstawie innowacyjnych produktw i usug cyfrowych, m.in. w sferze edukacji i tu60

rystyki. Powstaje w ten sposb nowy rynek oraz nowe moliwoci dziaania dla absolwentw uczelni oraz nowych firm. Warto rwnie podkreli, e zagadnienia ponownego wykorzystania informacji publicznej wzbudziy ju zainteresowanie amerykaskich funduszy venture capital co wyraa si inwestycjami dokonanymi m.in. przez takie podmioty jak OpenView Venture Partners, Frazier Technology Ventures, Formation 8, Founders Fund, Valiant Capital, Thrive Capital. Z przedstawionych powodw zachcamy do zainteresowania si omawian problematyk, tym bardziej, e pojawiaj si ju pierwsze polskie firmy (start-upy) dziaajce w tym obszarze. Zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej OpenGovernment.pl, a take do bezporedniego kontaktu z Orodkiem Studiw nad Cyfrowym Pastwem.

61

Literatura
Barker V., Duhaime M., Strategic change in the turnaround process: Theory and empirical evidence , Strategic Management Journal, vol. 18, s. 1338, 1997. Boni M., Polska na drodze od otwartego rzdu, https://mac.gov.pl/dzialania/polska-na-drodze-dootwartego-rzadu-michal-boni-na-open-government-partnership-summit-w-londynie/ (dostp on-line: 4 listopada 2013). Botterman M., Millard J., Horlings E., Oranje C. van, Deelen M. van, Pedersen K., Warto dla obywateli. Wizja zarzdzania publicznego w 2020 roku, Raport sporzdzony dla Komisji Europejskiej, grudzie 2008, Rotterdam. Bratnicki M., Transformacja przedsibiorstwa, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 1998. Brown S., Eisenhardt K., The art of continuous change: linking complexity theory and time-paced evolution in relentlessly shifting organizations, Administrative Science Quarterly, vol. 42, no. 1, 1997, s. 134. Diagnoza spoeczna, (red.) J. Czapiski, T. Panek, Warszawa 2009. Granickas K., Understanding the impact of releasing and re-using open government data, European Public Sector Information Platform, Topic Report No. 2013/08, August 2013. Hughes G., Assis J., Cornford J., Gareis K., Richardson R., Sokol M., Analiza porwnawcza i promowanie transformacyjnego wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) w regionach Unii Europejskiej, Biblioteka eRozwoju SMWI, publikacja nr 11, Tarnw 2009. Komiski A., Piotrowski W., Zarzdzanie. Teoria i praktyka, WN PWN, Warszawa 1995. Mapa drogowa otwartego rzdu w Polsce, Centrum Cyfrowe Projekt: Polska, wersja robocza 8.07.2011, Warszawa 2011. Niezgdka M., Wdroenie i promocja otwartego dostpu do treci naukowych i edukacyjnych praktyki wiatowe a specyfika polska, przewidywane koszty, narzdzia, zalety i wady , red. Niezgdka M., ICM UW, Warszawa, 2011, http://ceon.pl/images/ekspertyza/ekspertyza_oa_icm.pdf (dostp on-line: 2 grudnia 2013). Opinia Komitetu Regionw, Przegld dyrektywy w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektor a publicznego i otwartych danych, nr 2012/C 391/12. Osterwalder A., Pigneur Y., Smith A., Business Model Generation: A Handbook for Visionaries, Game Changers, and Challengers, Wiley, 2010. Pastwo 2.0. Nowy start dla e-administracji, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Warszawa, kwiecie 2012. Penc J., Innowacje i zmiany w firmie transformacja i sterowanie rozwojem przedsibiorstwa , Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 1999. Perechuda K., Dyfuzja wiedzy jawnej i niejawnej jako instrument sieciowego zarzdzania gmin , Wspczesne zarzdzanie. Kwartalnik rodowisk Naukowych i Liderw Biznesu 2006, nr 2, s. 515. Szpringer W., Rogowski W., Prawo i ekonomia regulacji otwartego dostpu do publicznych zasobw wiedzy (analiza ekonomiczno-prawna dla oceny skutkw regulacji) ekspertyza na zamwienie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji, Warszawa 2012, https://mac.gov.pl/wp-content/uploads/2012/12/OcenaWp%C5%82ywu-Rogowski-2012-12-12.pdf (dostp on-line: 2 grudnia 2013). Transparency and Open Government Memorandum for the Heads of Executive Departments and Agencies , White House, USA, 2009, http://www.whitehouse.gov/the_press_office/Transparencyand OpenGovernment/ (dostp on-line: 20 listopada 2013). Zalecenie Komisji z dnia 27 padziernika 2011 r. w sprawie digitalizacji i udostpniania w Internecie doro bku kulturowego oraz w sprawie ochrony zasobw cyfrowych (2011/711/UE). Zarzdzanie publiczne elementy teorii i praktyki, (red.) Frczkiewicz-Wronka A., Prace naukowe Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2009.

62

Strony internetowe
http:// data.worldbank.org (dostp on-line: 20 padziernika 2013). http://centrumcyfrowe.pl/projekty/mapa-drogowa/co-to-jest-otwarty-rzad/ (dostp on-line: 23 padziernika 2013). http://europa.eu/rapid/press-release_SPEECH-11-163_en.htm?locale=en (dostp on-line: 23 listopada 2013). http://fbc.pionier.net.pl/pro/informacje-ogolne/zasady-otwartych-instytucji-kultury-openglamprinciples-v-1-0/ (dostp on-line: 5 grudnia 2013). http://koed.org.pl/o-koalicji/czlonkowie/ (dostp on-line: 6 grudnia 2013). http://koed.org.pl/otwartosc/ (dostp on-line: 5 grudnia 2013). http://open-data.europa.eu (dostp on-line: 20 padziernika 2013). http://opendefinition.org/okd/polszczyzna/ (dostp on-line: 5 grudnia 2013). http://opengovdata.io/ (dostp on-line: 2 grudnia 2013). http://opengovdata.io/2012-02/page/4/brief-legal-history-open-government-data (dostp on-line: 2 grudnia 2013). http://otwartyrzad.org.pl/koalicja-na-rzecz-otwartego-rzadu/najczesciej-zadawane-pytania/ (dostp online: 4 listopada 2013). http://roarmap.eprints.org/ (dostp on-line: 5 grudnia 2013). http://www.internetworldstats.com/stats.htm (dostp on-line: 5 grudnia 2013). http://www.nato.int/docu/review/2003/issue1/polish/interview.html (dostp on-line: 20 padziernika 2013). http://www.opengovdata.org/home/8principles (dostp on-line: 30 listopada 2013). https://index.okfn.org/ (dostp on-line: 10 listopada 2013). https://index.okfn.org/country/overview/Poland/ (dostp on-line: 4 listopada 2013).

Akty prawne
Dyrektywa 2003/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 listopada 2003 r. w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego. Dyrektywa 2013/37/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. zmieniajca dyrektyw 2003/98/WE w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/37/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. zmieniajca dyre ktyw 2003/98/WE w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego .

63

Dyrektywa w sprawie otwartej administracji, Memorandum dla szefw departamentw wykonawczych i agencji federalnych, Biuro Wykonawcze Prezydenta, Biay Dom, USA, 8 grudnia 2009 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. 1997 nr 78 poz. 483. Konwencja o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci sporzdzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona nastpnie Protokoami nr 3, 5 i 8 oraz uzupeniona Protokoem nr 2, Dz. U. 1993 nr 61 poz. 284. Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 18 stycznia 2007 r. w sprawie Biul etynu Informacji Publicznej, Dz.U. 2007 nr 10 poz. 68. Ustawa z dnia 16 wrzenia 2011 r. o zmianie ustawy o dostpie do informacji publicznej oraz niektrych innych ustaw, Dz. U. 2011 nr 204 poz. 1195. Ustawa z dnia 6 wrzenia 2001 r. o dostpie do informacji publicznej, Dz. U. Nr 112, poz. 1198 z pn. zm.

Orzeczenia sdw administracyjnych

Postanowienie NSA z dnia 28.10.2009, sygn. akt. I OSK 508/09. Postanowienie NSA z dnia 19.01.2011, sygn. akt. I OSK 8/11. Wyrok NSA z dnia 30.10.2002, sygn. akt. II SA 181/02. Wyrok NSA z dnia 30.10.2002, sygn. akt. II SA 1956/02. Wyrok NSA z dnia 17.10.2006, sygn. akt. I OSK 1347/05. Wyrok WSA w Warszawie z dnia 16.11.2007, sygn. akt. II SAB/Wa 68/07. Wyrok NSA z dnia 16.03.2009, sygn. akt. I OSK 1277/08. Wyrok WSA w Warszawie z dnia 23.09.2009, sygn. akt. II SAB/Wa 57/09. Wyrok WSA w Warszawie z dnia 23.09.2009, sygn. akt. II SA/Wa 978/09. Wyrok WSA w Warszawie z dnia 3.02.2010, sygn. akt. II SAB/Wa 140/09. Wyrok WSA w Warszawie z dnia 8.07.2010, sygn. akt. II SAB/Wa 113/10. Wyrok NSA z dnia 1.10. 2010, sygn. akt. I OSK 1149/10. Wyrok NSA z dnia 6.10.2011, sygn. akt. I OSK 1199/11. Wyrok NSA z dnia 14.09.2012, sygn. akt. I OSK 1013/12. Wyrok WSA w Warszawie z dnia 23.01.2013, sygn. akt. II SAB/Wa 351/12. Wyrok NSA z dnia 5.03.2013, sygn. akt. I OSK 2888/12. Wyrok WSA w Gdasku z dnia 27.03.2013, sygn. akt. II SAB/Gd 2/13.

64

O Orodku Studiw nad Cyfrowym Pastwem

Orodek Studiw nad Cyfrowym Pastwem jest pozarzdow organizacj non-profit dziaajc w formie fundacji, utworzon na podstawie Ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 roku o fundacjach. Orodek jest wpisany do KRS pod numerem 0000419526, a jego siedzib jest miasto d. Jako gwne cele dziaania Orodka przyjto: inicjowanie i uczestnictwo w przedsiwziciach dotyczcych budowy cyfrowego pastwa w tym w szczeglnoci wsparcia organizacji publicznych w przeprowadzaniu cyfrowej transformacji, upowszechnianie wrd ogu spoeczestwa wiedzy na temat korzyci zwizanych z budow cyfrowego pastwa, podejmowanie dziaa na rzecz zapobiegania wykluczeniu cyfrowemu osb nim zagroonych, ze wzgldw na ich sytuacj yciow lub materialn, prowadzenie dziaalnoci badawczo-rozwojowej, naukowo-technicznej,

owiatowej w sferze zastosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz zarzdzania, ze szczeglnym uwzgldnieniem problematyki budowy cyfrowego pastwa i cyfrowej transformacji, podejmowanie dziaa na rzecz ochrony i promocji zdrowia dziki stosowaniu nowoczesnych rozwiza teleinformatycznych (w szczeglnoci rozwiza z dziedziny e-zdrowia), podejmowanie dziaa na rzecz rozwoju gospodarczego (w szczeglnoci zmniejszania obcie administracyjnych obywateli i przedsibiorcw dziki wykorzystaniu nowoczesnych rozwiza teleinformatycznych oraz ponownemu uyciu informacji publicznej). Orodek prowadzi nastpujce projekty: Metodyczne aspekty budowy inteligentnych miast (Smart Cities). Celem projektu jest wypracowanie i nieodpatne udostpnienie modelu referencyjnego

65

inteligentnego miasta (Smart City). Model ten bazowa bdzie na koncepcjac h architektury korporacyjnej (Enterprise Architecture) dostosowanej do specyfiki polskich miast. Obejmowa bdzie on zarwno aspekty organizacyjne inteligentnego miasta, jak rwnie technologiczne. Dodatkowo w ramach projektu powsta i jest rozwijany serwis InteligentneMiasta.pl Smart Cities w Polsce. Budowa platformy monitorowania realizacji cyfrowej transformacji polskich jednostek sektora publicznego. W ramach projektu Budowa platformy monitorowania realizacji cyfrowej transformacji polskich jednostek sektora publicznego powsta i jest rozwijany serwis eGov.pl Obserwatorium Cyfrowego Pastwa. Jego celem jest monitorowanie i analizowanie postpw we wdraaniu koncepcji Cyfrowego Pastwa w Polsce (z uwzgldnieniem kontekstu europejskiego i wiatowego). Informacje prezentowane na serwisie pochodz z publicznie dostpnych rde jednostek administracji publicznej, firm analitycznych, uczelni, a take prac badawczych prowadzonych bezporednio w Orodku. Opracowywanie metod i narzdzi zwikszajcych efektywno funkcjonowania dziaw IT w jednostkach sektora publicznego. W ramach projektu opracowywane s instrumenty zarzdcze, ktre s nakierowane na podniesienie potencjau dziaw IT tak, aby przygotowa je do wyzwa zwizanych z c yfrow transformacj. W szczeglnoci opracowany zosta i rozwijany jest Model doskonalenia funkcjonowania dziau IT w jednostkach sektora publicznego, za pomoc ktrego mona dokona ewaluacji dziau IT pod ktem jego efektywnoci i pomc zaplanowa dziaania optymalizujce, bazujce na uznanych standardach zarzdzania IT (takich jak: TOGAF, MSP, Prince 2, techniki zwinne).

66

O autorach opracowania
Prof. SGH, dr hab. Andrzej Sobczak
Dyrektor Orodka Studiw nad Cyfrowym Pastwem. Kierownik Zakadu Zarzdzania Informatyk w Instytucie Informatyki i Gospodarki Cyfrowej Szkoy Gwnej Handlowej w Warszawie. Absolwent Wydziau Elektrotechniki i Elektroniki Politechniki dzkiej oraz Wydziau Ekonomiczno-Socjologicznego Uniwersytetu dzkiego. Odby stae na University of Waterloo (Kanada), University of Strathclyde (Szkocja), University of Manchester (Wielka Brytania), University of York (Wielka Brytania), Trinity College (Irlandia), Center of Health Informatics (Irlandia). Ukoczy szkolenia z zakresu analizy i projektowania systemw informatycznych z zastosowaniem jzyka UML (certyfikat IBM Rational) oraz architektury korporacyjnej (certyfikat TOGAF 8/9 oraz ArchiMate 2.0). Uczestniczy w szkoleniach z zakresu m.in: metodyki MSP (certyfikat MSP Foundation), RUP, Prince2, ITIL (certyfikat ITIL Foundation), zarzdzania portfelem projektw, Balance Scorecard, budowy strategii organizacji. Bra udzia w projektach i prowadzi szkolenia m.in. dla Ministerstwa Finansw, Banku Gospodarstwa Kredytowego, Zakadu Ubezpiecze Spoecznych, Narodowego Banku Polskiego, Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Pastwowej Inspekcji Pracy, Pastwowej Inspekcji Sanitarnej, Miejskich Zakadw Autobusowych w Warszawie. Autor blisko 100 publikacji, artykuw, prezentacji z zakresu architektury korporacyjnej, inynierii oprogramowania, informatyzacji administracji publicznej. Pena lista publikacji dostpna jest na stronie AndrzejSobczak.net. Od kilku lat swoje zainteresowania naukowe koncentruje wok problematyki a rchitektury korporacyjnej (Enterprise Architecture) w szczeglnoci jej zastosowania w organizacjach publicznych. Uwaa, e koncepcja ta moe by efektywnym narzdziem, wspomagajcym cyfrow transformacj polskich organizacji publicznych. Obecnie pracuje nad wykorzystaniem podejcia architektonicznego przy budowie inteligentnych miast (Smart Cities).
67

Redaktor serwisw ArchitekturaKorporacyjna.pl, InteligentneMiasta.pl i innych. Wspautor pierwszej ksiki w jzyku polskim powiconej architekturze korporacyjnej pt. Wstp do architektury korporacyjnej. Publikacja ta zostaa przygotowana w ramach Oglnopolskiego Midzyuczelnianego Seminarium Problemy badawcze i projektowe informatyzacji pastwa. Autor monografii Formuowanie i zastosowanie pryncypiw architektury korporacyjnej w organizacjach publicznych. W lutym 2013 r. opublikowa monografi Architektura korporacyjna. Aspekty teoretyczne i wybrane zagadnienia praktyczne, stanowic podsumowanie 3 lat jego bada w tym obszarze. W kwietniu 2013 r. udostpni pierwszy w Polsce e-book w caoci powicony architekturze korporacyjnej pt. Oblicza architektury korporacyjnej. Zaangaowany w prace midzynarodowego konsorcjum The Open Group nad lokalizacj i promocj ram architektury korporacyjnej. Czonek Polskiego Towarzystwa Informatycznego (PTI), Naukowego Towarzystwa Informatyki Ekonomicznej (NTIE), Association for Computing Machinery (ACM), Association for Information Systems (AIS), Association of Enterprise Architects (AEA). Prywatnie szczliwy m Ani i dumny tata Krzysia.

Tomasz Kulisiewicz
Zastpca dyrektora Orodka Studiw nad Cyfrowym Pastwem. Absolwent informatyki Politechniki Budapeszteskiej (1974). W latach 1975-1981 informatyk w centrum obliczeniowym drogownictwa w Warszawie. W latach 1981-1992 pracowa w przemyle motoryzacyjnym i w energetyce, a w latach 1992-2008 by kolejno m.in. zastpc redaktora naczelnego PCKuriera, redaktorem naczelnym Teleinfo oraz czasopism specjalistycznych i naukowych Prawo i ekonomia w telekomunikacji i elektroniczna Administracja. Od roku 2001 r. konsultant i analityk rynku komunikacji elektronicznej, wsppr acownik kilku firm oraz uczelnianych zespow doradczo-badawczych. Kierowa panelami badawczymi IT, komunikacji elektronicznej i nowych mediw w Narodowym Pro-

68

gramie Foresight Polska 2020 oraz Foresight Kadr Nowoczesnej Gospodarki, a take pa nelem Strategiczne kierunki ksztacenia w programie Foresight Akademickie M azowsze 2030. Czonek Rady Sdu Polubownego ds. Domen Internetowych przy Polskiej Izbie Informatyki i Telekomunikacji oraz Zarzdu Oddziau Mazowieckiego Polskiego Towarzystwa Informatycznego. Wspzaoyciel inicjatywy Internet Obywatelski (2001), Stowarzyszenia Komputer w Firmie (2003) oraz Forum Nowoczesnej Administracji Publicznej (2008). Zajmuje si problematyk oddziaywa spoecznych i gospodarczych technologii informacyjnych, w tym zagadnieniami e-administracji i jej roli w zmniejszaniu obcie administracyjnych obywateli, przedsibiorcw i samej administracji publicznej.

69