Agata BEDNARSKA

Politechnika Wrocawska

Hydroenergetyka w Polsce obecna sytuacja i perspektywy na przyszo

Jednym z gwnych odnawialnych rde energii, ktre czowiek zacz wykorzystywa na swj poytek ju w najdawniejszych czasach, jest energia pyncej wody. Elektrownie wodne, jako rozwinicie idei mynw wodnych s obecne w energetyce od wielu lat. Ich prostota i niewielkie wymagania stawiane ciekom wodnym, ktre je zasilaj sprawiaj, i taki sposb produkcji energii elektrycznej moe by opacalny. W artykule omwiono obecny stan hydroenergetyki w Polsce. Jej potencja wykorzystywany jest aktualnie w niewielkim stopniu. Poruszono problem europejskiej polityki energetycznej, ktra wymaga od naszego kraju zwikszenia udziau odnawialnych rde energii w cigu najbliszej dekady. Prawo to zmusza nas do rozwoju i budowy nowych elektrowni wodnych. Przeanalizowano czynniki wpywajce na produkowan moc, wrd nich znaczce jest uksztatowanie terenu i charakter rzek. Potencja Polski, kraju nizinnego, na due elektrownie jest stosunkowo niewielki, dlatego istotny nacisk powinien by pooony na rozwj maej hydroenergetyki. Mnogo miejsc podatnych na budow, dofinansowania i niskie koszty eksploatacji zachcaj do inwestycji. Gwne przeszkody to wysoko nakadw inwestycyjnych i ingerencja w rodowisko naturalne. Mimo i energia pochodzca z rzek jest jedn z najczystszych form, dyrektywy unijne dotyczce wd w kraju s nadrzdne i sprzeczne z celami dyrektywy o odnawialnych rdach energii. Sowa kluczowe: hydroenergetyka, elektrownie wodne, odnawialne rda energii, ekologia

Rys.1 Widok na zapor w Pilchowicach

Energia pyncej wody jest pierwsz form energii, jak czowiek zacz wykorzystywa na swoje potrzeby. Pierwsze wzmianki na ten temat pochodz z III wieku p.n.e., kiedy Filon z Bizancjum opisa dziaanie koa wodnego. Dzi, na fali rozmw o zagroeniach dla rodowiska i koczcych si zasobach paliw kopalnych powracamy do tego czystego rda energii. Na wstpie trzeba zaznaczy, e elektrownie wodne zazwyczaj nie s celem samym w sobie, a jedynie dodatkow instalacj przy progach wodnych i zaporach. Takie budowle

hydrotechniczne maj na celu regulacj rzek, aby poprawi spawno eglugi i ochron przeciwpowodziow. Wedug danych z Urzdu Regulacji Energetyki na koniec roku 2009 w Polsce istnieje ponad 700 elektrowni wodnych o cznej mocy zainstalowanej 945 MW. Jest to najwiksza produkcja energii elektrycznej wrd odnawialnych rde. Do tej liczby naley doda wiele maych elektrowni wodnych, ktre nie s podczone do sieci energetycznej oraz elektrownie szczytowo pompowe o cznej mocy zainstalowanej ok. 1500 MW, ktre nie s zaliczane do odnawialnych rde energii.
Typ instalacji Ilo instalacji Moc[MW] elektrownie biogazowe 125 70.888 elektrownie biomasowe 15 252.490 wytwarzajce z promieniowania sonecznego 1 0.001 elektrownie wiatrowe 301 724.657 elektrownie wodne 724 945.210 elektrownie realizujce technologi wspspalania 38 0.000 Tabela 1. Udzia rnych form energii odnawialnej w Polsce, rdo URE, data aktualizacji danych: 2009.12.31

Potencja hydroenergetyczny zaley gwnie od dwch czynnikw: spadku koryta rzeki oraz przepyww wody. Na te ostatnie wpyw ma charakter rzeki, wielko opadw i przepuszczalno gruntw. Im wiksze rnice w wysokociach terenu, tym wiksza moc produkowana. Dodatkowym atutem terenw grzystych jest atwo w budowie elektrowni zbiornikowych i szczytowo pompowych. Jednak Polska, kraj nizinny, cechuje si maymi spadkami terenw, niezbyt obfitymi opadami i du przepuszczalnoci gruntw. Dlatego nasz potencja hydroenergetyczny jest stosunkowo niewielki i szacuje si go na 13,7 TWh/rok. Niestety, nawet te zasoby s wykorzystywane jedynie w 12 %. Czy sytuacj t mona zmieni w przyszoci? Ponad 40 % potencjau hydroenergetycznego jest skupione na Wile. W latach 60. i 70. byy plany zbudowania kaskady progw wodnych na dugoci ok. 900 km (czna dugo rzeki 1047 km). Usprawniyby one eglug, poprawiy ochron przeciwpowodziow, a dodatkowo stanowiyby baz do instalacji elektrowni wodnych. Moc produkowana wyniosaby cznie ok. 2000 MW. Jednak wwczas sytuacja gospodarcza, a dzi priorytety ekologiczne nie pozwalaj na realizacj tego projektu inynierskiego. Wisa zostaa jedyn w Europie tak du rzek, ktra zachowaa swj naturalny, nieuregulowany bieg. Stanowi ona rodowisko dla wielu zagroonych gatunkw fauny i flory. To wanie z ekologi cz si gwne problemy i uatwienia dla inwestycji hydroenergetycznych. Z jednej strony elektrownie wodne s bardzo czyst form energii, ktra nie emituje pyw, gazw cieplarnianych, zanieczyszcze oraz haasu. Z drugiej strony s one bardzo szkodliwe dla rodowiska rzecznego. Progi wodne powoduj erozj dna rzek i jedynym sposobem na zabezpieczenie tego zjawiska jest budowa nastpnych progw wodnych, poniej pierwotnych. Regulacja rzek przyczynia si do niszczenia ich flory, a co za tym idzie, pogarsza warunki tlenowe. Dodatkowo turbiny wodne zagraaj zwierztom yjcym w rzekach. Doznaj one wewntrznych i zewntrznych uszkodze ciaa na skutek uderze twardych czci turbin, szybkoci przepywu wody, zmian cinienia i choroby gazowej. miertelno niektrych ryb przechodzcych przez turbiny dochodzi nawet do 60 %. W celu ich ochrony instaluje si bariery, systemy oprowadzania ryb i rne odstraszacze (np. pole elektryczne, kurtyny z pcherzykw powietrza, wiato lamp, dwiki), jednak nie s one cakiem skuteczne, gdy ryby przyzwyczajaj si do nich. Drugi duy problem fauny rzek to pokonywanie progw wodnych. Przy duych rnicach lustra wody jest to dla ryb praktycznie niemoliwe. W tym celu buduje si przepawki (rys.2a), czyli pochylnie kamienne spowalniajce bieg rzeki, lub nawet instaluje si windy dla ryb (rys. 2b).

Rys. 2 a przepawka omijajca jaz i elektrowni, b winda dla ryb

Europejska polityka energetyczna zmusza nas do udziau 20% odnawialnych rde energii w energii pierwotnej do 2020 roku. Na dzie dzisiejszy wynosi on ok. 8%. Z tymi zaoeniami cz si due dofinansowania dla inwestorw, lecz jeszcze wiksze przeszkody. Ramowa Dyrektywa Wodna jest nadrzdna i sprzeczna z celami Dyrektywy Energii Odnawialnych. Znaczn przeszkod jest dugi i kosztowny proces formalnoprawny niezbdny do uzyskania pozwolenia na budow. Protesty ekologw dodatkowo wydua ten czas. Nakady inwestycyjne i czas amortyzacji s duo wiksze ni w przypadku elektrowni cieplnych czy turbin wiatrowych. Niskie koszty produkcji awaryjno eksploatacji oraz maa awaryjno hydroenergetyki s mniej znaczcymi argumentami w tym sporze. Dlatego procentowy wzrost energetyki wiatrowej jest aktualnie duo wyszy ni energetyki wodnej, mimo i czas ycia turbiny wiatrowej wynosi tylko 20 lat, a przedwojenne turbiny wodne dziaaj bez zarzutu ju ponad 100 lat. Kolejnym problemem jest wprowadzenie elektrowni wodnej do sieci energetycznej. Mae elektrownie wodne s w wikszoci budowane jako przepywowe bez akumulacji, a ich moc w cigu roku zaley od iloci wody w cieku. Okrgi sieci energetycznych bardzo niechtnie przyczaj je do sieci, gdy musz posiada w systemie rezerwow moc, w celu zapewnienia odbiorcom staej dostawy energii elektrycznej. Te wszystkie trudnoci przysaniaj znaczenie hydroenergetyki dla bezpieczestwa energetycznego kraju. Czas uruchomienia elektrowni wodnej do uzyskania penej mocy zajmuje jedynie kilkadziesit sekund. Jest to znakomite zabezpieczenie na wypadek awarii duej elektrowni konwencjonalnej. Historia nieraz pokazywaa, jak prd z maych elektrowni wodnych suy do rozruchu elektrowni cieplnej o mocy kilkadziesit razy wikszej. Bardzo wane s te elektrownie szczytowo pompowe, ktrych gwn funkcj jest akumulacja nadmiaru energii wyprodukowanej w innych elektrowniach, a nastpnie pokrycie deficytu w chwilach nagego zapotrzebowania na energi elektryczn. Jednak to rdo nie zalicza si do odnawialnych rde energii, dlatego nie moemy liczy w tej kwestii na dofinansowania z Unii Europejskiej. Nadziej wydaj si mae elektrownie wodne. Warunki powstania kadej z nich trzeba ocenia indywidualnie. W Polsce wyznaczono okoo 2000 lokalizacji na budow nowych siowni. S one dobrym rozwizaniem dla trudnodostpnych miejsc, gdzie zainstalowanie elektrowni zasilajcych grup gospodarstw domowych lub maych wsi jest taszym rozwizaniem ni doprowadzenie linii energetycznej. W najbliszych planach jest zbudowanie 5 maych elektrowni wodnych na Narwi, kada z nich ma zasili 40-60 gospodarstw. Jednak im mniejsza moc produkowana tym wiksze koszty budowy na jednostk mocy. Podsumowujc, perspektywy hydroenergetyki na przyszo wygldayby duo lepiej, gdyby nie byo tylu problemw formalnoprawnych. Dzi inwestorzy potrzebuj nie tylko zasobw finansowych, ale take cierpliwoci w zaatwianiu spraw urzdowych. Dla mniej wytrwaych hydroenergetykw pozostaje modernizacja istniejcych obiektw i poszukiwanie nowych rozwiza technologicznych, takich jak niedawno zaprojektowane turbiny niskospadowe. By moe w ten sposb doczekamy si prawdziwego rozwoju tego prostego i taniego rda energii.

Bibliografia
[1] Malko J., Maa hydroenergetyka w perspektywicznej strukturze energii Unii Europejskiej, Energetyka, Katowice, Oficyna Wydawnicza ENERGIA, 2009, luty 2009 [2] Chiniewicz W., Odnawialne rda energii cz. V. Hydroenergetyka, Stal Metale i Nowe Technologie, Katowice, Wydawnictwo ELAMED, 2010, stycze luty 2010 [3] Gumua S., Gua A., Odnawialne i niekonwencjonalne rda energii, Tarnobrzeg, Tarnobus, 2008 [4] Mapa odnawialnych rde energii, Urzd Regulacji Energetyki, dane aktualne na dzie 31.12.2009 [5] Gajda I., Czy zasoby energetyczne Polski s w stanie zapewni bezpieczestwo energetyczne?, Przegld geologiczny, Warszwa, Pastwowy Instytut Geologiczny, 2006, tom 54, nr 8 [6] Stec T., Hydroenergetyka pitrzenie wody i problemw, Nafta, Gaz & Biznes, Krakw, Nafta gaz & biznes, 2001, wrzesie 2001 [7] Lubieniecki B., Przepawki i drono rzek, Olsztyn, Wydawnictwo Instytutu Rybactwa rdldowego, 2003 [8] http://energiaodnawialna.net/, 10 kwietnia 2010