mgr in.

Sylwia Jankowska
Politechnika Czstochowska

Powstawanie i redukcja NOX w cyrkulacyjnej warstwie fluidalnej

Streszczenie: W artykule dokonano przegldu literatury na temat rwno naturalnych jak i antropogenicznych rde powstawania tlenkw azotu, ich klasyfikacji i waciwoci chemicznych, mechanizmw ich tworzenia oraz metod ograniczania ich emisji podczas procesu spalania paliw w kotach z cyrkulacyjn warstw fluidaln. Sowa kluczowe: tlenki azotu, emisja tlenkw azotu, redukcja NOX.

Wstp Tlenki azotu stanowi w przyrodzie bardzo liczn i zrnicowan pod wzgldem budowy oraz waciwoci grup zwizkw chemicznych. S one jednymi z groniejszych skadnikw skaajcych atmosfer. Uwaa si e s prawie dziesiciokrotnie bardziej szkodliwe od tlenku wgla, oraz kilkakrotnie od dwutlenku siarki. Cay szereg reakcji fotochemicznych, w ktrych uczestnicz tlenki azotu, czyni je odpowiedzialnymi za powstanie tzw. smogu, zjawiska klimatycznego dezorganizujcego normaln dziaalno czowieka i szczeglnie niebezpiecznego dla ywych organizmw. Wielko emisji tlenkw azotu wyraa si zazwyczaj wielkoci emisji NOX i okrela ona sumaryczn emisj NO i NO2. 1. rda emisji tlenkw azotu Emisja NOX zachodzi zarwno na skutek zjawisk naturalnych, jak i w rezultacie dziaalnoci czowieka, jednak ta ostatnia jest bardziej niebezpieczna ze wzgldu na wysokie miejscowe stenia. Tlenki azotu ze rde naturalnych s rozprzestrzeniane rwnomiernie na caej kuli ziemskiej, natomiast te ze rde sztucznych koncentruj si na okrelonych terenach. Wielko emisji tlenku azotu jest cile zwizana z gstoci zaludnienia, poniewa gwnym jej rdem s procesy spalania paliw, zwizane przede wszystkim z ruchem samochodowym, produkcj energii bd usuwaniem odpadw. Std te stenia NOX na terenach miejskich s 10 - 100 razy wiksze ni na pozostaych obszarach. 1.1. Naturalne rda emisji NOX Analizy bilansu emisji tlenkw azotu w skali globalnej wykazuj, e najistotniejszym ich rdem s procesy naturalne. NOX obecne w powietrzu atmosferycznym powstaj w wyniku naturalnych zjawisk, takich jak: wyadowania elektryczne, wybuchy wulkanw, burze piaskowe, aktywno bakterii, poary lasw. Ilo tak wytworzonych tlenkw azotu przewysza emisj sztuczn, ale z uwagi na due rozproszenie w atmosferze naley uzna j za nieznaczn.

1.2. Antropogeniczne rda emisji NOX rda antropogeniczne wprowadzaj do atmosfery zaledwie 5% globalnej iloci tlenkw azotu (NOX). Podstawowymi sztucznymi rdami emisji tlenkw azotu s procesy realizowane w obszarze wysokich temperatur lub technologii, w wyniku ktrych powstaj tlenki azotu w nastpstwie odpowiednich reakcji chemicznych, s to przede wszystkim: wszelkie operacje spalania paliw staych, ciekych i gazowych lub ich mieszanin, w rezultacie, ktrych otrzymuje si energi ciepln energetyka przemysowa; reakcje spalania przebiegajce w ruchomych lub stacjonarnych silnikach spalinowych, ktrych celem jest zamiana energii chemicznej paliwa na energi kinetyczn transport. Spaliny silnikw benzynowych lub wysokoprnych zawieraj 1100 mg/m3 tlenku azotu. Obecne urzdzenia oczyszczajce spaliny nie obniaj zawartoci tlenku azotu; procesy, w ktrych wysoka temperatura jest niezbdnym warunkiem prawidowego przebiegu operacji technologicznych - proces wielkopiecowy w hutnictwie elaza i stali, proces martenowski i konwertorowy, proces realizowany w elektrycznych ukowych piecach hutniczych spawanie elektryczne i gazowe. przemys syntezy chemicznej - technologie, ktre produkuj tlenki azotu w nastpstwie reakcji chemicznych tj.: - procesy technologiczne wymagajce zastosowania kwasu azotowego w syntezie organicznej, - podczas produkcji kwasw: siarkowego, azotowego, chromowego, pikrynowego, adypinowego, szczawiowego, - w wytwarzaniu toluenu, nitrocelulozy, nitrogliceryny oraz dynamitu, - przy produkcji nawozw sztucznych, lekw, barwnikw, celulozy; przemys odczynnikowy - reakcje penego lub powierzchniowego roztwarzania metali lub ich stopw w kwasie azotowym, dla otrzymywania odpowiednich soli; wydzielanie do atmosfery w sposb okresowy lub cigy, o staym lub zmieniajcym si w czasie nateniu emisji: - materiay wybuchowe, - gazy postrzaowe, wystpujce w kopalniach przy nieprzestrzeganiu prawidowego przewietrzania przodkw i zbyt wczesnego wejcia do przodkw po odstrzale, - odpadki rolnicze, - palenie papierosw i fajki: dym papierosowy zawiera 200-650 mg/m3, dym fajkowy 1100 mg/m3 NOX. 2. Klasyfikacja i waciwoci chemiczne tlenkw azotu Tlenki azotu klasyfikuje si na podstawie stopnia utlenienia azotu (tab.1). Tabela. 1. Klasyfikacja i gwne waciwoci NOX Nazwa Stopie utlenienia tlenek diazotu I podtlenek azotu tlenek azotu II tritlenek diazotu III dwutlenek azotu IV ditlenek azotu tetratlenek diazotu IV pentatlenek diazotu V Wzr N2O Barwa bezbarwny

NO bezbarwny N2O3 stay - niebieski NO2 N2O4 N2O5 brunatny bezbarwny bezbarwny

NO, NO2 to oglnie NOX. W procesach spalania powstaje gwnie tlenek azotu NO. Dwutlenek azotu NO2 tworzy si przez utlenienie tlenku azotu w powietrzu atmosferycznym. Ostatnie badania dowodz, e spaliny kotowe oprcz tlenku azotu NO i dwutlenku azotu NO2 zawieraj take podtlenek azotu N2O tzw. gaz rozweselajcy. Najwicej podtlenku azotu powstaje przy spalaniu wgla, najmniej przy spalaniu gazu ziemnego. Spaliny kotowe zawieraj okoo 95% tlenku azotu NO i okoo 5% dwutlenku azotu NO2, w stosunku do caej populacji NOX zawartej w spalinach. 2.1. Tlenek azotu (NO) Bezbarwny gaz, ktry skrapla si do niebieskiej cieczy o temperaturze wrzenia -150C i krzepnicia -164C. Tlenek azotu powstaje w kilku charakterystycznych procesach: w warunkach laboratoryjnych przez dziaanie kwasu azotowego na mied przy steniu kwasu 8 mol/dm3: 8HNO3 + 3Cu 3Cu(NO3)2 + 4H2O + 2NO (1) reakcje otrzymywania czystego NO w wyniku dziaania kwasu siarkowego: 2NaNO2 + 2FeSO4 + 3H2SO4 Fe2(SO4)3 + 2NaHSO4 + 2H2O + 2NO (2) przemysowe wytwarzanie przez katalityczne utlenianie amoniaku: 4NH3 + 5O2 4NO + 6H2O (3) Kontakt tlenku azotu z powietrzem wywouje natychmiastow reakcj z tlenem tworzc w kocowym efekcie brunatn par w postaci dwutlenek azotu NO2 wedug reakcji: 2NO + O2 2NO2 (4) 2.2. Dwutlenek azotu (NO2) Dwutlenek azotu to gaz o czerwonobrunatnej barwie, charakterystycznym nieprzyjemnym zapachu, silnie trujcy. Bardzo atwo si skroplenia. Ozibiony krzepnie w temperaturze -9 C i tworzy bezbarwne krysztay. Dwutlenek azotu ma bardzo silne dziaanie utleniajce. NO2 powstaje w wyniku reakcji tlenku azotu i tlenu, ktra zachodzi natychmiast po zmieszaniu obu gazw: 2NO + O2 2NO2 (5) a jego rozkad termiczny zachodzi w temperaturze 150 C wedug reakcji: 2NO2 2NO + O2 (6) 2.3. Podtlenek azotu (N2O) Jest on bezbarwnym gazem o sodkawym zapachu. N2O nie reaguje z wod, aczkolwiek si w niej rozpuszcza, tworzc w ten sposb roztwory obojtne. Podtlenek azotu jest odporny na dziaanie fluorowcw, litowcw i ozonu natomiast w wysokich temperaturach wchodzi w reakcje z tymi pierwiastkami. Podtlenek azotu otrzymuje si w procesie przebiegajcym wedug reakcji: reakcja stopniowego termicznego rozkadu azotu amonowego: NH4NO3 N2O + 2H2O (7) reakcja kwasu sulfoaminowego z czystym kwasem azotowym: HNO3 + H2NSO3H N2O + H2SO4 + H2O (8)

3. Mechanizmy powstawania tlenkw azotu w procesach spalania W celu wdroenia skutecznych metod ograniczenia emisji tlenkw azotu do rodowiska konieczna jest dobra znajomo reakcji chemicznych powstawania i redukcji tlenkw azotu. Tlenki azotu powstajce podczas procesu spalania paliw stanowi mieszanin tlenku azotu, dwutlenku azotu i niekiedy podtlenku azotu. Powstawanie tlenkw azotu w oczywisty sposb wymaga obecnoci tlenu i azotu. Azot zawarty w emitowanych z procesw spalania NOX moe pochodzi z powietrza wprowadzonego do komory spalania lub z azotu zawartego w paliwie. Wyrnia si trzy podstawowe, zalene od siebie, procesy tworzenia NOX w procesach spalania: mechanizm termiczny powstawania NO wedug Zeldowicza, bezporednia reakcja gazowego azotu z tlenem termiczne NOX; mechanizm szybkiego powstawania NO, przeksztacenie gazowego azotu w tlenki w obecnoci wglowodorw zawartych w paliwie szybkie NOX; powstawanie tlenkw azotu z azotu zawartego w paliwie paliwowe NOX.

Rys.1. Oglne mechanizmy powstawania i redukcji NOX. 3.1. Termiczny mechanizm powstawania NO wedug Zeldowicza Mechanizm ten polega na bezporedniej reakcji gazowego azotu z tlenem. Reakcja powstawania NO z pierwiastkw, przedstawiona stechiometrycznym rwnaniem (9) jest silnie zalena od temperatury. N2 + O2 2NO (9) Wzrostowi temperatury towarzyszy wzrost stenia rwnowagowego NO. Szybko tworzenia si tlenku azotu w wysokich temperaturach opisana jest reakcjami wedug mechanizmu Zeldowicza: O + N2 NO + N (10) N + O2 NO + O (11) N + OH NO + H (12) Na skutek bardzo wysokiej energii aktywacji reakcji (9) powstawanie termicznych tlenkw azotu silnie zaley od temperatury. Dlatego, aby ograniczy ich tworzenie naley obniy poziom temperatury w palenisku, zapobiega powstawaniu w pomieniach lokalnie wysokich temperatur, jak rwnie zmniejszy udzia tlenu w strefie najwyszych temperatur. Warunki takie s realizowane przez stosowanie stopniowania powietrza i paliwa, recyrkulacje spalin bd te przez zwikszenie intensywnoci odbioru ciepa od pomienia.

3.2. Mechanizm szybkiego powstawania NO Mechanizm szybkiego tworzenia tlenkw azotu (tzw. prompt) polega na przeksztaceniu azotu molekularnego w tlenki w obecnoci wglowodorw zawartych w paliwie. W obszarze frontu pomienia, dziki obecnoci rodnikw CX, nastpuje rozbicie wizania NN. CH + N2 HCN + N (13) Szybko powstawania prompt NO jest wysza ni ta odpowiadajca mechanizmowi Zeldowicza w obszarze gazw popomiennych. Mechanizm szybkiego powstawania tlenkw azotu jest o rzd wartoci szybszy ni termiczny mechanizm Zeldowicza oparty na rwnowagowym steniu rodnikw. Wyrnia si trzy rda szybkiego formowania NO podczas spalania paliw wglowodorowych: nierwnowagowe stenie rodnikw O i OH w obszarze reakcji i spalin, ktre przypieszaj mechanizm termicznego powstawania NO; cig reakcji, ktry jest zapocztkowany przez reakcje rodnikw wglowodorowych, obecnych w obszarze reakcji i blisko niego, wraz z czsteczkami azotu (mechanizm Fenimore); reakcja atomw tlenu z azotem N2, w wyniku ktrej powstaje N2O , przez reakcj rekombinacji z udziaem trzech skadnikw: O + N2 + M N2O + M (14) z pniejsz reakcj przemiany N2O w NO przez: N2O + O 2NO (15) 3.3. Powstawanie paliwowych tlenkw azotu Mechanizm ten polega na porednim przeksztaceniu azotu zwizanego w paliwie. rdem azotu s tu liczne zwizki azotowe wystpujce zarwno w staych jak i ciekych paliwach kopalnych, pochodzce gwnie z rozkadu biaek. W pomieniu nastpuje rozpad zawartych w paliwie zwizkw azotu na prostsze zwizki azotowe, zwaszcza aminy (=NH, NH2) oraz cyjanki (CN), ktre nastpnie przeksztacane s w rodniki z atomami azotu. Rodniki te z kolei bardzo szybko reaguj z substratami zawierajcymi tlen. Wymienione zwizki azotu podlegaj sumarycznym reakcjom przebiegajcym dwiema przeciwstawnymi drogami(rys.2): utlenianie (A) zwizki azotu reagujc z tlenem i jego zwizkami (gwnie O i OH) przeksztacaj si w NO; redukcja (B) w obecnoci powstaego NO zwizki azotu przechodz w N2. Stopie przemiany azotu zawartego w paliwie w tlenek azotu zaley gwnie od wspczynnika nadmiaru powietrza i temperatury spalania, a nieznacznie od struktury zwizku, do ktrego wchodzi.

Rys.2. Schemat przeksztacania azotu paliwowego w tlenki. Gwnymi reakcjami tworzenia w tym mechanizmie s: HCN + O NCO + H (16) NCO + O NO + CO (17) NCO + NO N2O + CO (18) oraz reakcje destrukcji N2O: N2O + H N2 + OH (19) N2O + O NO + NO (20) Utlenienie lotnego azotu paliwowego w kierunku NO moe by skutecznie powstrzymane przez stopniowe dostarczenie powietrza do komory spalania. 3.4. Mechanizm powstawania dwutlenku azotu NO2 W efekcie procesw zachodzcych w komorze paleniskowej powstaje w zasadzie gwnie NO (czna suma NO2 i N2O nie przekracza 10%). Dwutlenek azotu jest produktem wtrnym i w ukadach spalania powstaje przez utlenienie NO. Podstawowa reakcja powstawania NO2 przebiega nastpujco: NO + HO2 NO2 + OH (21) natomiast gwna reakcja redukcji: NO2 + H NO + OH (22) 3.5. Mechanizm powstawania podtlenku azotu N2O Podczas spalania wgla oprcz NO wywizuj si rwnie pewne iloci podtlenku azotu. Jedna z moliwych reakcji ma posta (rys.2 linie przerywane): NCO + NO NO2 + CO (23) W obecnoci pewnych substancji porednich (np.H2O) istnieje rwnie moliwo bezporedniego utleniania azotu czsteczkowego do N2O: N2 + O + M NO2 + M (24) Powstay w procesie spalania podtlenek azotu w temperaturach wyszych od ok. 900 C szybko si rozkada i dlatego praktycznie nie wystpuje w paleniskach pyowych. W miar obniania temperatur w palenisku poniej 900 C ronie udzia N2O w stosunku do NO. Proces ten ma due znaczenie w kotach fluidalnych, w ktrych temperatura spalania nie

przekracza 870 C. W kotach tych stenie N2O wzrasta dodatkowo z uwagi na reakcj tlenku azotu z siarczanem (IV) wapnia, bdcym produktem reakcji odsiarczania: 2NO + CaSO3 CaSO4 + N2O (25) W celu zmniejszenia iloci powstajcego N2O naley zwikszy temperatur spalania, ktra ma niestety negatywny wpyw na skuteczno procesu odsiarczania. 4. Pierwotne metody zmniejszenia emisji tlenkw azotu Gwnym celem w usprawnianiu parametrw spalania jest redukcja formowania si NOX z dostarczanego paliwa wodorowego i N2, oraz redukcja NOX formujcych si wewntrz komory paleniskowej. Wrd metod pierwotnych redukcji emisji NOX wymieni naley: stopniowanie powietrza, stopniowanie paliwa (reburning), stosowanie palnikw niskoemisyjnych, recyrkulacje gazw spalinowych oraz wysokotemperaturow redukcj NOX. 4.1. Stopniowanie powietrza Przy spalaniu ze stopniowym doprowadzaniem powietrza celem jest zahamowanie powstawania NOX przez podzielenie pieca na dwie strefy. W strefie podstawowej, tylko cz utleniacza jest wprowadzona w postaci paliwa pierwotnego do strefy spalania ubogiej w tlen. Pozostay utleniacz jako powietrze dopalajce podaje si powyej palnikw w stref wtrnego spalania, aby zakoczy wypalenie paliwa. Poprzez zmniejszenie dostaw tlenu w strefie podstawowej, ktra jest kluczem do tworzenia NOX, mniej NOX (i wicej N2) jest utworzona z azotu zwizanego w paliwie. Gwn niedoskonaoci tej procedury jest ryzyko niskiej efektywnoci spalania i korozji.

Rys. 3. Metoda redukcji NOX przez stopniowanie powietrza; - stosunek nadmiaru powietrza. 4.2. Stopniowanie paliwa Stopniowanie paliwa, czyli reburning, to sposb redukowania czsteczek NOX do N2 poprzez reakcj z resztami wglowodorowymi. Redukcja przeprowadzana jest poprzez wprowadzenie paliwa dolnym strumieniem gwnej strefy spalania. aden dodatkowy utleniacz nie jest dodawany w strefie reburningu, a pomie jest czciowo podstechiometryczny z wykorzystaniem reszt wglowodorowych, ktre redukuj NOX w podstawowej strefie spalania do lotnego azotu. W dolnym strumieniu w strefie reburningu, dodawany jest utleniacz do pieca aby zapewni spalanie paliwa. Celem jest konwersja lotnego azotu do N2. Jest to moliwe do zrealizowania dziki stworzeniu podstechiometrycznej strefy w czasie stopniowego doprowadzania paliwa. Czsto jako stopniowane paliwo stosuje si naturalny gaz, jednak kady typ paliwa wglowodorowego jest wystarczajcy. Obecny rozwj stopniowania paliwa skupia si na optymalizacji parametrw kontrolnych (tj. stechiometria, temperatura, czas pobytu).

4.3. Palniki o niskiej emisji NOX Stopniowanie utleniacza jest gwn technik stosowan w palnikach o niskiej emisji NOX. Strefy spalania s tworzone przez podzielenie przepywu utleniacza w rodkowym i wysokim strumieniu wok gwnej strefy spalania, gdzie paliwo jest konwertowane. Palniki o niskiej emisji NOX s atwo czone ze stopniowaniem powietrza, stopniowaniem paliwa oraz dodatkowymi rodkami w celu osignicia dalszej redukcji NOX. Rozwj palnikw o niskiej emisji NOX jest cigle w toku procesu, majcym na celu m.in.: stworzenie wstpnej strefy ubogiej w tlen w celu zminimalizowania konwersji azotu zawartego w paliwie do NOX, optymalizacj czasu pobytu i temperatury w strefie redukcji w odniesieniu do konwersji azotu zawartego w paliwie do NOX, maksymalizacj czasu pobytu zwglenia w strefie paliwa wzbogaconego, aby zminimalizowa konwersj zwglonego azotu do NOX, unikanie wysokiej temperatury szczytowej, aby zminimalizowa tworzenie termicznych NOX. 4.4. Recyrkulacja gazw spalinowych Recyrkulacja gazw spalinowych jest wykorzystywana do obnienie emisji NOX przez zmniejszenie stenia O2 w strefie spalania oraz obnienie temperatury spalania do stumienia powstania kompleksu paliwowych NOX, jak rwnie termicznych NOX. Najatwiej jest to osign, doprowadzajc recyrkulowane chodne spaliny bezporednio do palnika albo te w postaci mieszaniny spalin z powietrzem podmuchowym. Wprowadzenie recyrkulacji daje wyrany efekt dopiero wwczas, gdy zawarto tlenu w spalinach jest mniejsza od ok. 5%. Przy wyszych zawartociach tlenu w recyrkulowanych spalinach ich nawrt do paleniska nie powoduje powstania odpowiednio redukcyjnej atmosfery, ktra to sprzyjaaby obnieniu powstajcych tlenkw azotu. 4.5. Wysokotemperaturowa redukcja NOX Wysokotemperaturowy proces redukcji NOX wykorzystuje wysok temperatur spalania w celu zmniejszenia tlenkw azotu, opierajc si na odwrconym mechanizmie Zeldowicza (reakcje 10 12). Czas pobytu ma tu kluczowe znaczenie. Aby osign znaczn redukcj wane jest, aby utrzyma niskie stenie N2 i O2. Metoda ta pozwala osign nawet 95% redukcj NOX. 5. Wtrne metody zmniejszenia emisji tlenkw azotu Wtrne metody maj na celu przebudow lub przechwytywania NOX z gazw spalinowych w dalszym procesie spalania. Oglnie rzecz biorc, metody wtrne s trudniejsze do wdroenia, gdy wymagaj dodatkowego wyposaenia do kontroli emisji. Z drugiej strony, metody wtrne nie koliduj z procesem spalania i zwykle daj lepsze wyniki w zakresie redukcji NOX ni metody pierwotne. Dwie najczciej stosowane metody wtrne to selektywna redukcja katalityczna (SCR) i selektywna redukcja niekatalityczna (SNCR). 5.1. SCR Selektywna redukcja katalityczna opiera si na redukcji tlenkw azotu przez amoniak (lub mocznik), tworzc azot i wod zgodnie z reakcj (26): 4NO + 4NH3 + O2 4N2 + 6H2O (26) Redukcja wystpuje w obecnoci katalizatora, zwykle w 300 400 C, ale zakres temperatury moe by rozszerzony w zalenoci od uytego katalizatora. Amoniak jest wprowadzany do gazw spalinowych w przeciwprdzie do katalizatora.

5.2. SNCR Selektywna redukcja niekatalityczna dziaa wedug tej samym reakcji oglnej, jak SCR (reakcja 26), jednak ukad SNCR nie zawiera katalizatora. Zamiast tego, temperatura musi by wysza (>800 C). Przy zbyt wysokiej temperaturze (>1100 C), dochodzi do utleniania amoniaku do postaci tlenkw azotu, a nie ich zmniejszania. W metodzie tej amoniak lub mocznik wtryskiwany jest do komory spalania, cyklonu lub za cyklonem w obszar temperatur 800 900 C. Skuteczno redukcji NOX wynosi od 60 do 90% przy stosunku molowym NH3/NOX od 2 do 4. Skuteczno redukcji metod SNCR jest znacznie lepsza w kotach fluidalnych ni w pyowych (30 50%) z powodu duszego czasu pobytu gazu w kotle fluidalnym. 6. Podsumowanie Emisje NOX z kotw fluidalnych s bardzo niskie z powodu niskiej temperatury procesu spalania (800 900 C). Z kolei optymalizacja wspczynnika nadmiaru powietrza oraz zastosowanie stopniowego dostarczania powietrza do spalania pozwala zredukowa NOX o poow w stosunku do wartoci pocztkowej wynikajcej tylko z warunkw niskotemperaturowego spalania. Dalsza redukcja NOX moliwa jest przez zastosowanie metod SNCR lub SCR. Emisja N2O z kotw z cyrkulacyjn warstw fluidaln jest wysza ni w przypadku kotw pyowych, a interakcja midzy zwizkami SO2/NOX/N2O/CO znacznie utrudnia kontrol emisji N2O z kotw fluidalnych. W celu wprowadzenia jeszcze skuteczniejszych metod ograniczenia emisji tlenkw azotu do rodowiska bardzo wane jest dokadne poznanie mechanizmw reakcji chemicznych powstawania i redukcji tlenkw azotu. Chocia tlenki azotu NO i NO2 zgodnie z przepisami nie s podczas pomiarw rozrniane, a tylko wyznaczone w postaci NOX, to jednak znajomo ich wzajemnej rzeczywistej relacji w zamierzonej emisji NOX w spalinach byaby interesujca z punktu widzenia moliwoci ingerowania w dalsze zmiany tego skadu, jak i ze wzgldu na wpyw poszczeglnych tlenkw na otoczenie. Bibliografia:
[1] Bielaski A., Podstawy chemii nieorganicznej 2, PWN, Warszawa 2002r, s. 600 667. [2] Muskaa W., Globalna analiza cyrkulacyjnej warstwy fluidalnej typu BCWF na potrzeby systemu czystej produkcji energii, Monografie nr 75, Politechnika Czstochowska, Czstochowa 2001r, s. 120 138. [3] Nowak W., Fluidalne spalanie wgla. Cz I. Przegld technologii, Gospodarka Paliwami i Energi 1996r, nr 3, s. 6 12. [4] Nowak W., Fluidalne spalanie wgla. Cz II. Emisje zanieczyszcze z kotw fluidalnych, Gospodarka Paliwami i Energi 1996r, nr 7, s. 2 10. [5] Nowak W., Janik M., Powstawanie i destrukcja podtlenku azotu N2O w procesie spalania paliw, Gospodarka paliwami i energi, 1995r, nr 6, s. 19 25. [6] Normann F., Andersson K., Leckner B., Johnsson F., Emission control of nitrogen oxides in the oxy-fuel process, Progress in Energy and Combustion Science 2009r, nr 35, s. 385-397. [7] Normann F., Andersson K., Leckner B., Johnsson F., High-temperature reduction of nitrogen oxides in oxyfuel combustion, Fuel 2008r, vol. 87, s. 3579-3585. [8] Pronobis M. , Modernizacja kotw energetycznych, WNT Warszawa 2002r, s.137 160.