Pompy obiegowe

Warunki eksploatacji, dobr, sterowanie i regulacja.

Do niedawna w budownictwie indywidualnym, w instalacjach centralnego
ogrzewania stosowano prawie wycznie tzw. grawitacyjny obieg wody. Woda w takim
obiegu kry w instalacji dzi!ki rnicy g!sto"ci spowodowanej rnic temperatury
pomi!dzy zasileniem #wylot ogrzanej wody z kota$ i powrotem #wlot schodzonej wody w
grzejnikach do kota$. Wad takiego systemu jest dua bezwadno"%, nierwnomierne
rozprowadzenie ciepa oraz due "rednice rurocigw.
&astosowanie pompy w instalacji centralnego ogrzewania pozwala na znaczne
zmniejszenie przekrojw przewodw, a dzi!ki moliwo"ci stosowania automatycznej
regulacji caego systemu, mniejsze zuycie paliwa. 'grzewania pompowe s najbardziej
rozpowszechnionym rodzajem urzdze( ogrzewczych. )ozwizania pompowe instalacji
grzewczych zmniejszaj koszty inwestycyjne oraz eksploatacyjne.
Wi!kszo"% o*erowanych kotw centralnego ogrzewania jest przystosowana do pracy w
instalacjach pompowych. +iektre koty , zwaszcza gazowe koty wiszce , *abrycznie
wyposaone s w pomp! obiegow c.o.
Pompy stosuje si! rwnie w instalacjach ciepej wody uytkowej z cyrkulacj oraz jako
pompy adujce pojemno"ciowe wymienniki ciepa #rys. l$.
-og by% stosowane rwnie w instalacjach ogrzewania podogowego.
.udowa pompy
W zaleno"ci od konstrukcji pompy moga by%/
dawnicowe , pompowana ciecz jest oddzielona od silnika, szczelno"% pomi!dzy
waem a korpusem pompy zapewniaj dawnice,
bezdawnicowe , wirnik silnika pompy omywany jest pompowan ciecz.
Pompa obiegowa c.o. 0,biegowa produkcji 1eszczy(skiej 2abryki Pomp
typu 34P'r567
W pompach przeznaczonych do niewielkich instalacji stosuje si! rozwizania z tzw.
silnikiem 8mokrym9, czyli hermetyczne pompy bezdawnicowe #rys. 3$. Pompowana woda
smaruje oyska "lizgowe oraz chodzi silnik. :onstrukcja taka ma wiele zalet. ;edn z
nich jest brak konieczno"ci staej obsugi. W przeciwie(stwie do pomp z dawnic, nie
wymagaj one cigej konserwacji , smarowania, wymiany uszczelnie(.
Dodatkow zalet jest bardzo cicha praca. <ichobieno"% uzyskano dzi!ki zastosowaniu
oysk "lizgowych wau wirnika. Ponadto woda omywajca obracajce si! cz!"ci pompy
tumi haas. Pompy bezdawnicowe cechuje dua trwao"%. Producenci podaj, e okres
eksploatacji pomp w in stalacjach grzewczych wynosi okoo=6 lat. W praktyce, wa"ciwie
uytkowana pompa, moe przepracowa% nawet =4,36 lat, co odpowiada w przyblieniu
=66 tys. godzin pracy.
)ys. =. &astosowanie pomp w instalacji centralnego ogrzewania oraz
ciepej wody uytkowej z cyrkulacj.
)ys. 3. Pompa bezdawnicowa , hermetyczna
Dobr pompy w obiegu centralnego ogrzewania
Dobr pompy polega na okre"leniu tzw. punktu pracy, ktry wyznaczaj dwie
wielko"ci , nat!enie przepywu > #dm
0
? s$ oraz wysoko"% podnoszenia pompy @p #m$ ,
rys. 0. +at!enie przepywu mona uzyska% dzielc zapotrzebowanie na moc ciepln
danego obiektu przez ciepo wa"ciwe i rnic! temperatury wody w przewodzie
zasilajcym i powrotnym instalacji.
)ys. 0. Punkt pracy pompy
Wysoko"% podnoszenia pompy w instalacjach obiegowych jest rwna stracie
ci"nienia wynikajcej z oporw przepywu przez ca instalacj! c.o.
Atrata ci"nienia w instalacji to suma oporw tarcia przepywajcej cieczy i oporw
miejscowych armatury, grzejnikw oraz kota. W wypadku braku oblicze( hydraulicznych
instalacji, strat! ci"nienia mona okre"li% na podstawie danych o instalacji oraz
odpowiednich nomogramw. W budynkach jednorodzinnych wysoko"% ta, a tym samym
wysoko"% podnoszenia pompy wynosi w przyblieniu =,0 m supa wody.
+ajcz!"ciej popenianym b!dem jest przyjmowanie wysoko"ci podnoszenia pompy
rwnej wysoko"ci budynku, w ktrym pompa pracuje.
Przewymiarowanie, to znaczy zainstalowanie zbyt duej pompy, wie si! ze
zwi!kszeniem nakadw inwestycyjnych, wi!kszym poborem mocy, niebezpiecze(stwem
go"nej pracy instalacji oraz moliwo"ci wystpienia kawitacji , zjawiska zwizanego ze
spadkiem ci"nienia poniej ci"nienia nasycenia. Wynikiem tego zjawiska jest powstawanie
p!cherzykw pary, ktre w obszarze wyszego ci"nienia gwatownie znikaj, co z kolei
moe prowadzi% do werw i erozji elementw pompy. Dlatego kada pompa ma ,
okre"lone przez producenta , wymagane ci"nienie napywu przy danej temperaturze.
Dobranie zbyt maej pompy spowoduje, e nie wymusi ona odpowiedniego
przepywu wody w obiegach najbardziej niekorzystnych, czyli tych, ktre maj najwi!ksze
opory przepywu.
Dobierajc pomp! naley stara% si!, aby punkt pracy znajdowa si! w zakresie
najwi!kszej sprawno"ci pompy tzn. w "rodkowej cz!"ci charakterystyki. Bdy pompa ma
kilka charakterystyk, naley dobiera% go dla maksymalnej pr!dko"ci obrotowej.
W maych instalacjach, gdy nie mona dobra% pompy o obliczeniowej wydajno"ci i
wysoko"ci podnoszenia, zaleca si! stosowa% pompy o wydajno"ci obliczeniowej i
wysoko"ci podnoszenia =6,36C mniejszej. &mniejszenie wysoko"ci podnoszenia
nie spowoduje wyraDnego obnienia mocy cieplnej grzejnikw #np. zmniejszenie
wysoko"ci podnoszenia pompy o 36C wywoa tylko 3C obnienie mocy cieplnej
grzejnika$. Warto pami!ta%, e parametry pompy oblicza si! dla najbardziej
niekorzystnych warunkw klimatycznych. Pene obcienie instalacji w sezonie
grzewczym jest bardzo krtkie E przeci!tna temperatura zewn!trzna poniej =4F<
wyst!puje nie cz!"ciej ni =6 dni w roku.
Pompy obiegowe centralnego ogrzewania
'becnie na rynku, obok takich *irm jak 8Brund*os9 czy 8Wio9 spotka% mona pompy
*irmy 8:A.9, 8Aalmson9, 8Aigma9, 8Amedegard9. Dost!pne s rwnie polskie pompy
produkowane na zachodnich licencjach. 1eszczy(ska 2abryka Pomp wsppracuje z *irm
8Brund*os9, :ielecka 2abryka Pomp 8.iaogon9 z 8Aalmsonem9, a .rzeska 2abryka Pomp
8-eprozet9 z 8Amedegardem9.
Pompy obiegowe tych producentw wyposaone s w silniki z regulowan , trzy,
lub czterostopniow , pr!dko"ci obrotow. )egulacja pr!dko"ci moe odbywa% si!
r!cznie lub automatycznie.
Wi!kszo"% producentw zaleca taki dobr pompy, aby pracowaa ona na najwyszym
biegu, kiedy osiga najwi!ksz sprawno"%. Atwarza to rwnie wi!ksze moliwo"ci
regulacji parametrw pompy 8w d9, co jest istotne, gdy pompa pracuje w instalacji
wyposaonej w zawory termostatyczne. Dobr pompy z punktem pracy na niszym biegu
moe mie% uzasadnienie gdy/
nieznane s straty ci"nienia #w instalacjach remontowanych <zy
modernizowanych$,
istnieje podejrzenie, e rzeczywiste opory s wysze ni obliczeniowe, na przykad
wskutek nieodpowiednio wykonanej instalacji #niedokadne spawy, uyty inny
materia lub armatura, wykonanie niezgodne z projektem$.
Gnstalacje centralnego ogrzewania coraz cz!"ciej wyposaone s w zawory
termostatyczne. W tego typu instalacjach zmieniaj si! warunki hydrauliczne
spowodowane reakcj zaworw na zmieniajce si! warunki cieplne.
Wzrost temperatury w pomieszczeniu, ponad warto"% nastawion na gowicy zaworu
termostatycznego, powoduje przymykanie si! zaworu, co z kolei wpywa na wzrost
ci"nienia w instalacji. <z!sto jest to przyczyn go"nej pracy instalacji i marnotrawstwa
energii cieplnej i mechanicznej. W uproszczeniu mona to wytumaczy% w nast!pujcy
sposb. Bdy za"wieci so(ce, lub w pomieszczeniu przebywa wi!ksza liczba osb #kady
czowiek to 8grzejnik9 o mocy okoo H6 W$ temperatura wewntrz podnosi si! powyej
warto"ci nastawionej na zaworze termostatycznym. 7by bya ona utrzymana, zawr
termostatyczny dawi tzn. zmniejsza dopyw wody do grzejnika. 'dci!cie pewnej ilo"ci
wody, ktra nie moe wpyn% do grzejnika powoduje wzrost ci"nienia w instalacji. 7by
zapobiec szumom dawienia mona regulowa% prac! pompy lub stosowa% pompy
wyposaone w elektroniczne ukady regulacji rnicy ci"nie(.
Pompa obiegowa c.o. do instalacji z zaworami termostatycznymi typu IPJ 34,34 *irmy
8Brund*os9
Kakie pompy produkuje *irma 8Brund*os9 #IPJ Aelectronic i IPJ 3666$, *irma 8Wio9
#Wilo,Atar i Wio Kop,J, Apar,Kronic$ oraz *irma 8Amedegard9 #Gsobara$.
Pompy o pynnej regulacji obrotw wirnika, tzn. o pynnej zmianie wydajno"ci,
samoczynnie dostosowuj si! do zmiennych przepyww wody w instalacji grzewczej.
Pompy te utrzymuj sta zadan warto"% ci"nienia lub zakresu ci"nienia #seria IPJ
3666, Wilo,Atar, Wio Kop,J, Gsobara$.
W sytuacji, gdy ukad grawitacyjny chcemy wyposay% w pomp! naley wybra%
urzdzenie o maych wasnych oporach przepywu oraz paskiej charakterystyce #tzn.
duej wydajno"ci przy niewielkiej wysoko"ci podnoszenia od 6,4 do =,6 m$. Kaka
modernizacja instalacji wymaga niejednokrotnie ponownego zrwnowaenia
hydraulicznego, czyli przekryzowania.
Decyzj! o tym, gdzie zamontowa% pomp! , na zasileniu czy na powrocie , powinna
podj% kompetentna osoba. 1okalizacj! okre"la si! tak, aby nie wyst!powao zjawisko
kawitacji oraz wysysania wody z otwartego naczynia wzbiorczego.
Bdy pompa pracuje w ukadzie otwartym konieczne jest zachowanie odpowiedniej
odlego"ci pomi!dzy najwyszym punktem obiegu wody, a dnem naczynia wzbiorczego.
Dla pomp zamontowanych na zasileniu odlego"% ta wynosi minimum 6,0 m, a dla pomp
pracujcych na powrocie , 6,L @p. Gnstalujc pomp! na zasilaniu naley pami!ta%, e nie
moe ona by% wbudowana pomi!dzy kocio a punkt, w ktrym do przewodu zasilajcego
wczona jest wzbiorcza rura bezpiecze(stwa.
Pompy cyrkulacyjne ciepej wody uytkowej
Drugim rodzajem pomp obiegowych, ktre spotyka si! w domach jednorodzinnych, s
pompy cyrkulacyjne ciepej wody uytkowej. &adaniem cyrkulacji c.w.u. jest utrzymanie
staej temperatury wody , od Drda ciepa #podgrzewacza czy zasobnika$ do odbiornika
#kranu$dzi!ki staemu minimalnemu przepywowi wody w caym obiegu. Gnstalacja c.w.u.
moe by% jednorurowa , przewd przechodzi od podgrzewacza do kranu lub dwururowa ,
dodatkowo zamontowana jest rura cyrkulacyjna. W pierwszym wypadku ciepa woda
pynie przez przewd rozprowadzajcy tylko wtedy, gdy kran jest odkr!cony. Bdy jest
zamkni!ty pozostajca w nim ciepa woda stygnie. Przewd cyrkulacyjny maej "rednicy,
czy koniec rurocigu rozprowadzajcego z podgrzewaczem. Aprawnie dziaajcy obieg
cyrkulacyjny pozwala na uzyskanie ciepej wody tu po odkr!ceniu kranu.
Pompa obiegowa instalacji cyrkulacji c.w.u. typu & *irmy EWio9 M
;e"li instalacja nie jest wyposaona w cyrkulacj!, tracona jest energia oraz , w
oczekiwaniu na ciep wod! , wylewane jest niepotrzebnie do kanalizacji lub szamba
wiele litrw schodzonej wody.
Problem cyrkulacji mona rozwiza% w sposb grawitacyjny lub pompowy. 'biegi
grawitacyjne mona stosowa% w instalacjach niezbyt rozlegych.
W instalacjach c.w.u. woda jest natleniona. +ie powinno si! jej podgrzewa% do
temperatury wyszej ni N4F<,poniewa nast!puje wtedy intensywne wydzielanie
powietrza i soli rozpuszczonych w wodzie, ktre w postaci kamienia kotowego osadzaj
si! na "ciankach urzdze( stykajcych si! z wod. 'sadzanie kamienia kotowego w
pompie moe prowadzi% do jej zablokowania. Do instalacji c.w.u. stosuje si! pompy
wykonane ze specjalnych materiaw odpornych na korozj!. :orpusy pomp obiegowych
do centralnego ogrzewania s eliwne, a w obiegach ciepej wody uytkowej stosuje si!
pompy ze stali nierdzewnej lub z brzu. Dopuszczalne s rwnie inne rozwizania, np.
eliwny korpus pompy pokryty specjaln powok emaliowan lub te*lonow #pompy *irmy
8Amedegard9$.
+iektrzy producenci pomp przeznaczonych do wody pitnej stosuj dodatkowe
zabezpieczenia przed odkadaniem si! osadw. A to np. zawory zwrotne spr!ynowe
instalowane w wydronym wale pompy, dzi!ki ktrym woda znajdujca si! w przestrzeni
pompy nie jest wymieniana #pompy typu & *irmy 8Wio9$.
Apotyka si! take membrany ze stali nierdzewnej, te*lonu lub kopolimeru,
montowane mi!dzy wirnikiem pompy a silnikiem #pompy *irmy 8Amedegard9$.
Pompy obiegowe c.w.u. mona wyposay% w wyczniki czasowe do
automatycznej regulacji, nie ma bowiem potrzeby, aby pompa pracowaa w nocy. &egary
sterujce montowane s bezpo"rednio na skrzynce zaciskowej pompy lub przy wtyczce
elektrycznej. -ona je stosowa% rwnie do pomp obiegowych c.o. +a rynku spotyka si!
zegary z programem dziennym #35,godzinnym$,jak i tygodniowym z rnymi przedziaami
nastawy przeczania. Atosowanie zegarw pozwala obnia% koszty eksploatacyjne.
Eksploatacja
+a ywotno"% pompy istotny wpyw ma jako"% pompowanego czynnika. Pompy
pracujce w zamkni!tych obiegach grzewczych maj znacznie dusz ywotno"%. Ibytki
czynnika grzewczego s mae, konieczno"% jego uzupeniania rzadka, a zatem mniejsza
jest moliwo"% odkadania si! kamienia kotowego, ktry bywa przyczyn zatarcia pompy.
Woda nie moe by% zanieczyszczona mechanicznie. Warto przed pomp zamontowa% *iltr
siatkowy, ktry mona okresowo czy"ci%. Przed zainstalowaniem pompy instalacj! naley
wypuka%.
Azkodliwa dla pompy jest take praca na 8sucho9. Wane jest wi!c, aby system
odpowietrzajcy instalacji grzewczej dziaa sprawnie. 'dpowietrzenie mona rozwiza%
stosujc na przykad pompy typu 7ierlectic *irmy 8Brund*os9 lub )A1 *irmy 8Wio9,
wyposaone w separator wbudowany w korpus, w ktrym oddzielane jest powietrze z
instalacji grzewczej. Powietrze usuwane jest z obiegu przez automatyczny zawr
odpowietrzajcy. Pomp! obiegow c.o. naley odpowietrzy% przy pierwszym
uruchomieniu w sezonie grzewczym #rys. 5$. Pomp! obiegow c.w.u. powinno si!
odpowietrza% po kadorazowym okresowym braku wody. +owo"ci na rynku s pompy
samoodpowietrzajce si! typu Kop *irmy EWio9.
)ys. 5. 'dpowietrzanie pompy
Pompy montuje si! bezpo"rednie na rurocigu za pomoc dwuztczek gwintowych
tzw. "rubunkw. Gnnym rozwizaniem s poczenia zaciskowe #system pocze( Wilo,
Prima$. Pompy maj niewielkie rozmiary, dugo"% zabudowy okoo 36 cm, ci!ar "rednio
=,4,4 kg. -ontujc pomp! naley pami!ta%, aby o" wau pompy znajdowaa si! w
pooeniu poziomym, ma to wpyw na trwao"% oysk #rys. 4$.
)ys. 4. -onta pompy , oE wir,
nika w poziomie
Ailniki pomp wymienionych *irm mocy do =66 W nie wymagaj dodatkowych
zewn!trznych zabezpiecze( elektrycznych. Produkowane s w wersji 336 > lub 0 O 0H6 >.
Podczas pracy pompa moe si! rozgrzewa% nawet do P6F<, poniewa pompuje
czynnik o wysokiej temperaturze, ktry dodatkowo chodzi silnik pompy. Pompy maj
dwuletni gwarancj! oraz podlegaj certy*ikacji na &nak .ezpiecze(stwa 8.9.
Temperatura czynnika i otoczenia
W tzw. pompach z suchym wirnikiem silnika, tzn. pompach wirowych z chodzonym
paszczowo silnikiem asynchronicznym, dla zapewnienia chodzenia silnika, a tym samym
jego obcialno"ci, wana jest przede wszystkim temperatura powietrza w miejscu
zainstalowania. Kemperatura czynnika jest istotna dla doboru materiaw uszczelek i
rodzaju uszczelnienia, mechanicznego wau, pier"cieniem "lizgowym. 7ktualnie istniej
specjalne uszczelnienia odporne na wysokie temperatury, w razie potrzeby wyposaane
take w odr!bne chodzenie.
W najcz!"ciej stosowanych pompach obiegowych c.o. , pompach z mokrym
wirnikiem silnika , temperatura czynnika odgrywa waniejsz rol!, oczywi"cie w pewnej
zaleno"ci od temperatury otoczenia. Pompa z mokrym wirnikiem silnika okre"lenie swoje
zawdzi!cza zasadzie konstrukcyjnej silnika, ktrego wirnik porusza si! w hermetycznej
koszulce, wypenionej czynnikiem tocznym. Kutaj moc tracona silnika w wi!kszej cz!"ci
przekazywana jest wodzie wewntrz koszulki, chodzonej z kolei przez czynnik obiegowy.
&alety tej koncepcji konstrukcyjnej, jak bezszmerow prac!, brak przej"cia wau na
zewn!trz i wykorzystywanie ciepa traconego, okupuje si! tym, e maksymalna
dopuszczalna temperatura czynnika jest dla tych pomp zazwyczaj nisza, ni w przypadku
pomp z suchym wirnikiem silnika. Przy temperaturach medium niszych od temperatury
otoczenia w silniku z wirnikiem mokrym mog powsta% problemy ze skraplaniem si! pary
wodnej. Dla takich zastosowa( #do wody zimnej$ naley wybiera% wykonania specjalne
lub pompy z suchym wirnikiem silnika.
Lepko czynnika
W obiegach chodzenia i odzysku ciepa, w pompach ciepa wykorzystujcych ciepo
gruntu, w instalacjach sonecznych, oraz instalacjach centralnego ogrzewania naraonych
na zamarzni!cie, stosuje si! mieszaniny wody ze "rodkiem przeciwmroDnym, zazwyczaj
glikolami. Gm nisze temperatury, przed ktrymi instalacja ma by% zabezpieczona, tym
wi!cej naley doda% do wody "rodka przeciwmroDnego. W ten sposb jednak wraz ze
spadkiem temperatury czynnika ro"nie nie tylko jego g!sto"% i lepko"%, ale i wzrastaj
opory tarcia w rurocigach. Ponadto osigalna wysoko"% podnoszenia pompy przy
przepywach Q R ' jest mniejsza ni w przypadku czystej wody.
Pompa z suchym wirnikiem silnika.
Pompa z mokrym wirnikiem silnika.
&jawiska te mona wprawdzie uwzgl!dni% przy doborze pompy obiegowej przez
dobr pompy odpowiednio wi!kszej. Przy przekroczeniu jednak lepko"ci dopuszczalnej,
okre"lanej przez producenta pompy na H,=6 m
0
?s, zapotrzebowanie mocy pompy wzrasta
tak bardzo, e maksymalna moc oddawana na wale silnika, zaprojektowanego do
przetaczania wody czystej, zostaje przekroczona. 'bok przecienia silnika spodziewa%
si! mona te problemw z ruchem, wskutek kleisto"ci wysokolepkiej cieczy. Dlatego w
przypadkach takich naley stosowa% pomp! z suchym wirnikiem silnika i odpowiednio
przewymiarowanym silnikiem.
Wany jest nie tylko stosunek skadnikw mieszaniny, ale i rodzaj glikolu.
-ieszanina bezpieczna dla temperatur do ,069 < i zoona z wody i 55C obj!to"ci glikolu
etylowego osiga granic! lepko"ci =6 mm
3
?s dopiero przy ok. , 4F <, podczas gdy dla
mieszanki wody z 5LC glikolu propylenowego przypadek ten wyst!puje ju przy ok. SHF <.
Waciwe pooenie robocze i miejsce wbudowania
& uwagi na konstrukcj! pomp producenci zalecaj okre"lone pooenia robocze. W
przypadku pompy z mokrym wirnikiem silnika montuje si! j zazwyczaj z waem w pozycji
lecej. W tym pooeniu wa wirujcej pompy centruje si! w osiach obu oysk
promieniowych. Poniewa przy wirujcym wale powstaje sia naporu w kierunku wirnika
pompy, musi ona zosta% przej!ta przez oysko oporowe. Przy zamontowaniu pompy z
waem usytuowanym pionowo, z silnikiem w d, ci!ar wirnika dziaaby w przeciwnym
kierunku, powodujc nabieganie wirnika na przednie oysko promieniowe. Przy
odwrotnym zamontowaniu pompy wyst!powayby problemy z gromadzeniem si!
powietrza w koszulce komory wirnika.
)wnie w przypadku pomp z suchym wirnikiem mog wyst!powa% instrukcje
montaowe, zabraniajce montowania w okre"lonych pooeniach. Przy duych pompach
moe zaistnie% konieczno"% dodatkowego podparcia silnika. Przy zamontowaniu z
pionowym pooeniem wau moe doj"% do problemw ze zbieraniem si! powietrza przy
uszczelnieniu mechanicznym wau, o ile nie podejmie si! "rodkw zaradczych. Ponadto
dla wszystkich pomp obiegowych obowizuje zasada, aby bez odpowiednich "rodkw
zabezpieczajcych nie umieszcza% pompy w najwyszym punkcie instalacji, gdy tam, ze
wzgl!du na zawarte w wodzie powietrze, naraona jest ona na suchobieg. )wnie
niezalecane jest instalowanie pompy w najniszym punkcie instalacji, gdy tam zagroona
jest najbardziej osadami zanieczyszcze(. ;e"li moliwe, to pomp! naley zawsze
instalowa% w rurocigu pionowym, gdy tutaj problemy z zapowietrzaniem i osadami s
najmniejsze. :westia pre*erowania instalowania pompy na zasilaniu czy powrocie nie
b!dzie tutaj omawiana.
Czysta woda
Pompy obiegowe konstruowane s do toczenia wody czystej. W kadej instalacji
mona jednak znaleD% zanieczyszczenia rnego rodzaju, mogce powodowa% nie tylko
zakcenia w dziaaniu, lecz nawet uszkodzenia elementw instalacji. Wi!kszo"% takich
zanieczyszcze( mechanicznych dostaje si! tam podczas wykonywania instalacji
wzgl!dnie pDniejszych pracach przy instalacji. 'bowizuje zasada, e instalacja winna
zosta% przepukana przed jej uruchomieniem.
Ponadto take przy eksploatacji systemu dochodzi do powstawania nowych
zanieczyszcze(, wskutek tworzenia si! szlamu z produktw korozji. Dlatego dla
zabezpieczenia si! przed tymi zanieczyszczeniami moe zaj% konieczno"% wbudowania
*iltrw zanieczyszcze(, ktre s jednak cz!sto powodem przerw w eksploatacji, gdy ich
sita ulegn zatkaniu. Dlatego ju w *azie projektowania naley my"le% o uatwieniu
konserwacji instalacji, przewidujc zawory odcinajce i manometry po obu stronach *iltra.
Kylko w ten sposb mona b!dzie z zewntrz stwierdzi%, kiedy konieczne jest
oczyszczenie *iltra. .ez tego w praktyce cz!sto zaczyna si! od wymiany pompy na
wydajniejsz.
;e"li natra*i si! na zanieczyszczone szlamem elementy instalacji, to nie naley
poprzesta% na ich oczyszczaniu, ale zbada% rwnie przyczyn! zanieczyszcze(, aby
zapobiec powstawaniu szlamu w przyszo"ci. W instalacjach ogrzewania rzadko s to
ciaa stae wprowadzone przy napenianiu instalacji wod, lecz gwnie produkty korozji
metali z instalacji. Przy korozji elementw elaznych, jak rur czarnych, grzejnikw lub
kotw stalowych, powstaj produkty utlenienia elaza jak wodorotlenek elaza, tlenek
elazowy, a w pewnych okoliczno"ciach nawet uwodniony tlenek elazowy. W pierwszym
rz!dzie b!dzie to 2e
3
'
0
, czarny magnetyt. Powstaje on przez reagowanie elementw
elaznych z tlenem rozpuszczonym w wodzie. Iwalnia si! przy tym wodr, ktry moe
czy% si! z w!glem w metan.
Gstniej nast!pujce moliwo"ci zapobiegania powstawaniu szlamu/
=. +ie stosowa% elementw elaznych. Brzejniki mog jednak ulec nasilonej korozji. +a
takie uszkodzenia, okre"lane jako e*ekt anody traconej, naraone s szczeglnie grzejniki
azienkowe w instalacjach ogrzewania podogowego.
3. Iniemoliwi% dost!p tlenu. Prbowano tego od dawna, budujc systemy hermetyczne,
ale z rnych przyczyn nigdy nie powiodo si! to cakowicie z uwagi na takie e*ekty, jak
nieprawidowe trzymanie ci"nienia w instalacji c.o. lub dy*undowanie tlenu poprzez pewne
tworzywa sztuczne.
0. &wiza% tlen. Gstniej dodatki do wody, ktre maj zwiza% tlen zanim zaatakuje on i
skoroduje elementy elazne. 7le taki "rodek wicy musi reagowa% dostatecznie szybko
i by% dawkowany do systemu cigle i w wystarczajcych ilo"ciach, co wymaga
regularnego nadzorowania i daje si! dlatego zrealizowa% tylko w instalacjach wi!kszych.
5. Doda% inhibitory. Dodatki, zwane inhibitorami, maj dziaanie katodowe lub anodowe.
:atodowe wstrzymuj reakcj! katodow, podczas gdy anodowe powlekaj chroniony
materia warstw ochronn i w ten sposb zapobiega% maj wyst!pujcemu inaczej
rozpuszczaniu metalu. Przy tego typu dodatkach naley jeszcze staranniej zwraca%
uwag! na dodawanie wystarczajcej ilo"ci i rwnomierne rozprowadzenie w instalacji,
gdy inaczej w miejscach nie chronionych wystpi wzmoona korozja werowa.
;e"li nie ma moliwo"ci pewnego zapobiegania powstawaniu szlamu, to naley
zainstalowa% puapki magnetytu, *iltry lub odszlamiacze, ktre jednak z kolei naley
regularnie czy"ci%.
Gnne zanieczyszczenia, jak oleje i smary uywane przy gwintowaniu, lutowaniu i
cignieniu rur mog powodowa% problemy, zwaszcza w maych pompach z mokrymi
wirnikami silnika, je"li przez ciasn szczelin! robocz oyska przedostan si! do koszuli
przestrzeni wirnika i tam po wystygni!ciu instalacji stwardniej w kleist mas!. 'prcz
takich osadw, smarw, moe te, w zaleno"ci od stanu wody, dochodzi% do wytrcania
si! mineralnych skadnikw wody.
Dlatego wan spraw jest konstrukcyjne zapewnienie dobrego przepukiwania
komory wirnika, a szczeglnie przedniego oyska, aby nie osadzay si! tam
zanieczyszczenia i nie powstaway lokalne przegrzania. Apecjalnym rozwizaniem jest np.
wal antyblokujcy #7.W$, wyposaony w otwr poduny dla poprawienia krenia i rowki
pier"cieniowe w rejonie oysk, zapobiegajce przy ruchach osiowych wau osadzaniu si!
zanieczyszcze( mechanicznych w oyskach. Wany jest take odpowiedni dobr
materiaw na oyska. Dobrze sprawdziy si! tu szczeglnie pary materiaw o wysokiej
twardo"ci, jak spieki i ceramika.
Akuteczno"% tych "rodkw zwi!kszaj jeszcze regularne rozruchy prbne pompy w
okresie postoju, sterowane przez systemy regulacji kota lub instalacji.
Woda wolna od powietrza
:ady wie, e powietrze #lub oglnie biorc/ gaz$ stanowi najpowaniejszy czynnik
zakcajcy w instalacjach c.o. Powodowa% moe ono nie tylko haasy, ale i awari!
instalacji. ;e"li do wirnika pompy zassany zostanie p!cherzyk powietrza, to obok siy
wyporu i unoszenia dziaa na( take sia do"rodkowa, ktra ze wzgl!du na rnice
g!sto"ci powietrza i wody wypiera p!cherz w kierunku osi obrotu i utrzymuje go tam. Bdy
p!cherz powietrza uro"nie tam do pewnej, zalenej od konstrukcji pompy obj!to"ci
krytycznej, nast!puje przerwanie toczenia i cala moc elektryczna pompy b!dzie teraz
oddawana wodzie w komorze wirnika #koszulce$, ktra ze swej strony przestaje by% ju
chodzona. Po krtkim czasie temperatura osign% moe warto"% temperatury parowania
czynnika i nastpi% moe przerwanie #wodnego$ *ilmu smarnego w oyskach "lizgowych
pompy. Powstajce teraz tarcie suche prowadzi do uszkodzenia oysk i tym samym
zniszczenia pompy rwnie nieodwoalnie, jak uruchomienie pompy przed napenieniem
instalacji.
7wari! pompy mog take powodowa% klapy zwrotne lub zawory wyporowe bez
"luz powietrznych, je"li moliwe jest powstawanie pod nimi poduszki powietrznej, co nie
pozwala temu organowi otworzy% si! przy rozruchu pompy.
Dlatego wanym jest, aby odpowietrzy% dobrze pomp! jak i ca instalacj! tylko
przy rozruchu, ale i podczas eksploatacji troszczy% si! o zapobiega wnikaniu powietrza i
usuwanie powietrza znajdujcego si! ju w systemie. +awet przy starannym
zaprojektowaniu i wykonaniu instalacji nie uda si! trwale zapewni% jej gazoszczelno"ci,
gdy woda obiegowa jest dobrym rozpuszczalniki dla gazw i zawsze b!dzie dya do
nasycenia si! ilo"ci gazu, odpowiadajcM aktualnemu stanowi.
+adci"nienie w bar
)ozpuszczalno"% powietrza w wodzie.
)ozpatrujc zdolno"% rozpuszczania powietrza w wodzie #rys. T$ zauwaymy, e l
m
0
nasyconej wody obiegowej przy ci"nieniu ukadu l bar, przy podgrzaniu =6F < do H6F<
uwalnia ok. 34= powietrza. Podczas cyklu nagrzewania?stygnie instalacji, warunkowanego
rnic! temperatur na zasilaniu i powrocie o redukcj! nocn, wydziela si! cigle #przez
odgazowanie wody$ mniejsza wi!ksza ilo"% powietrza, gdy woda wchania je z atmos*ery
w chodniejsza cz!"ciach lub *azach pracy instalacji. Proces ten w praktyce zachodzi
take w instalacjach zamkni!tych.
'dgazowywanie si! wody obiegowej zaley wi!c od temperatury, a take ci"nienia.
.!dzie wi!c ono nast!powao w miejscach o wysokiej temperaturze i?lub niskim ci"nieniu,
a wi!c na "ciankach kota, w wysoko pooonych cz!"ciach instalacji i w miejscach
zw!e(, jak w kolankach, armaturze, a take w pompie gdy tutaj, wskutek wysokich
pr!dko"ci, ci"nienie statyczne jest bardzo niskie Dlatego te skuteczne, cige
odpowietrzanie instalacji naley prowadzi% kotem, ale przed pomp, gdy tam wa"nie
naley oczekiwa% najwi!kszego nasilenia wyst!powania p!cherzykw powietrza.
&asadniczo istniej dwa rne rodzaje odpowietrzaczy cigych/ wyporowe i
cyklonowe. W odpowietrzaczach wyporowych rozszerzenie przekroju powoduje
zmniejszenie pr!dko"ci przepywu czynnika i tym samym si unoszenia p!cherzykw
przez przepywajcy czynnik. .adania wykazay, e p!cherzyki powietrza , zalenie od
ksztatu i wielko"ci oraz od "rednicy rur , osigaj pr!dko"ci wznoszenia w granicach
6,654,6,34 m?s, a przy pr!dko"ciach przepywu ponad #6,5 m?s s nawet porywane przez
wod! w d. Dlatego odpowietrznik szybkodziaajcy instalowany zazwyczaj na poziomym
rurocigu nie moe w pompowych ogrzewaniach wodnych speni% w ogle swojej roli,
chyba e w rejonie tym wydatnie zmniejszy si! pr!dko"% przepywu, poszerzajc przekrj
lub instaluj w rurocigu naczynie odpowietrzajce.
Przykad prawidowego odpowietrzania na skutek zredukowania pr!dko"ci przepywu.
W odpowietrzaczach cyklonowych mieszanina woda,powietrze rozdziela jest przez
si! od"rodkow. W tym celu wod! doprowadza si! umieszczony w poziomie kr%cami
stycznie do naczynia cylindrycznego tak, aby spowodowa% jej zawirowanie. Przy
stosunkowo maej "rednicy mieszanina zostaje poddana silnym przyspieszeniom,
powodujcym oddzielenie si! wody #na zewntrz$ od powierzchni #wewntrz$. P!cherzyki
powietrza, zbierajce si! przy osi wirowania pod wpywem siy wyporu dziaajcej
przeciwnie do siy cienia unosz si! w gr! do odpowietrznika szybkodziaajcego,
ktry usuwa je w sposb cigy z systemu.
&asada dziaania odpowietrzacza cyklonowego
+a rynku istniej od kilku ju lat mae pompy obiegowe #7irlectric$ w ktry
odpowietrzacz wbudowany jest w cz!"% wlotow pompy. 'znacza to, e instalator
dysponuje kompletnym agregatem , pomp wraz z odpowietrzaczem , i musi tylko na
kadubie pompy zamontowa% odpowietrznik szybkodziaajcy. Kakie wykonanie pompy
o*erowane jest rwnie z wbudowanym ukadem regulacji, i pozwala za jednym
zamachem rozwiza% wiele problemw i jednocze"nie uzyska% oszcz!dno"% energii.
)wnie wanym jak usuwanie powietrza z systemu, jest zapobieganie wnikania
do( nowego powietrza. +iezb!dnym tego warunkiem jest prawidowe utrzyma( ci"nienia.
W instalacjach zamkni!tych zadanie to przejmuje membranowe naczynie wzbiorcze. Dla
tego wanego elementu instalacji istnieje jednak kilka kryteriw, ktre bezwzgl!dnie
musz by% przestrzegane.
;ego zadaniem jest nie tylko pomieszczenie przyrostu obj!to"ci cieczy, aby przy
rozgrzewaniu si! instalacji zapobiec niedopuszczalnemu wzrostowi ci"nie( i odda% t!
wod! przy stygni!ciu, lecz take wyrwnywanie strat wody wskutek odgazowywania i
przeciekw, aby i w zimnym stanie instalacji nie powstawa% w niej podci"nienie. Dopki
jeszcze w membranowym naczyniu wzbiorczym znajduje si! taka woda rezerwowa, tak
dugo naczynie utrzymuje ci"nienie ukad na poziomie ci"nienia poduszki azotowej.
& tej zasady dziaania wynikaj nast!pujce wnioski/
l. <i"nienie poduszki azotowej naley dobra% odpowiednio do instalacji. ;e"li b!dzie za
niskie, to moe powsta% podci"nienie. ;e"li jest za wysokie, to pojemno"% uytkowa
naczynia b!dzie mniejsza.
3. <i"nienie napenienia instalacji musi by% wysze od ci"nienia poduszki azotowej. W
przeciwnym przypadku instalacja nie b!dzie dysponowaa adn rezerw wody i przy
ostygni!ciu moe w pewnych warunkach powstawa% podci"nienie.
0. Pojemno"% uytkow naczynia naley dobra% nie tylko dla termicznego przyrostu
obj!to"ci instalacji, lecz take dla rezerwy wody rz!du =,0C pojemno"ci instalacji. W
przeciwnym przypadku, ju przy nieznacznych stratach wody wskutek przeciekw,
odpowietrzania lub odparowania, powsta% moe podci"nienie.
Ponadto zapewni% naley, aby naczynie byo zawsze poczone ze wszystkimi cz!"ciami
instalacji, aby ci"nienie byo utrzymane w caym systemie. Problematyka ta jest znana
szczeglnie przy szczelnie zamykajcych mieszaczach czterodrogowych. :onieczny jest
tu przewd wyrwnawczy lub wpi!cie po jednym naczyniu w obieg kotowy i grzejnikowy.
Wa"ciwe trzymanie ci"nienia w instalacjach z mieszaczem czterodrogowym.
<i"nienie poduszki azotowej naley przy montau dopasowa% do instalacji i
nast!pnie kontrolowa% je conajmniej raz w roku. W tym celu zaleca si! montowa%
membranowe naczynie wzbiorcze tak, aby mona je byo odcina% od instalacji #lecz z
zabezpieczeniem przed przypadkowym odci!ciem$ i oprnia%, co pozwala atwo i tanio
osiga% wymagany do pomiaru stan bezci"nieniowy.
W instalacjach wody gorcej z temperatur czynnika ponad =66F < naley
podwyszy% ci"nienie poduszki gazowej, odpowiednio do pr!no"ci pary wodnej.
Minimalna wysoko napywu pompy
'prcz przedstawionego wyej istniej te inne powody, by wybra% wysze
ci"nienie spoczynkowe instalacji, ni wynikaoby to z geometrycznej wysoko"ci instalacji
ponad naczyniem. W okre"lonych instalacjach, jak przy dachowych centralach
ogrzewczych lub w budynkach z instalacj rozleg w poziomie, lecz o niewielkiej
wysoko"ci, miarodajnym jest zachowanie minimalnego ci"nienia na kr%cu ssawnym
pompy, zapobiegajcego szumom kawitacji, podawanego przez producenta pompy.
Kaka minimalna wysoko"% ci"nienia napywu jest dla danego typu pompy
wyznaczana przez producenta na stanowisku prb i podawana w dokumentacji pompy.
Poniewa zalena jest ona od temperatury czynnika, to jest podawana dla okre"lonej
temperatury wody. Dla innych temperatur wody minimalne ci"nienie napywu mona
przeliczy% w oparciu o pr!no"% pary wodnej, nie moe by% ono jednak nisze od 6,4 m.
;e"li przy pracy pompy nie jest gwarantowane utrzymanie tego ci"nienia minimalnego na
kr%cu ssawnym, to liczy% si! naley z wystpieniem kawitacji.
Pod poj!ciem kawitacji rozumie si! nast!pujcy proces wyst!powania szybko
zmieniajcych si! ci"nie(. W wyniku przekazywania energii w wirniku pompy powstaj
rnice ci"nie( pomi!dzy przedni, a tyln stron opatki wirnika, wskutek czego
wewntrz pompy istniej obszary, w ktrych ci"nienie jest nisze ni na kr%cu ssawnym.
;e"li ci"nienie spadnie tam poniej pr!no"ci par cieczy, zaczn powstawa% p!cherzyki
pary, implodujce podczas w!drwki przez wirnik. Powstaj wskutek tego haasy, moe
doj"% do spadku wydajno"ci i niszczenia materiau, a do awarii pompy.
' ile w instalacjach otwartych cz!sto nie jest moliwe zwi!kszenie ci"nienia
spoczynkowego instalacji #np. przez usytuowanie wyej naczynia wzbiorczego$, to w
instalacjach zamkni!tych ten warunek eksploatacyjny daje si! speni% stosunkowo atwo.
Podnoszc odpowiednio ci"nienie spoczynkowe przez zwi!kszenie ci"nienia wst!pnego i
ci"nienia napenienia mona zapewni%, e nawet przy maksymalnej temperaturze
czynnika wymagane ci"nienie minimalne na kr%cu ssawnym pompy pozostanie
utrzymane. Do tych nowych warunkw naley oczywi"cie dopasowa% wielko"% naczynia i
ewentualnie take zawr bezpiecze(stwa. &waszcza przy dachowych centralach
ogrzewczych naley teraz sprawdzi% wytrzymao"% na ci"nienie nisko pooonych cz!"ci
instalacji.
+ie wystarczy jednake uwzgl!dnienie tylko ci"nienia spoczynkowego, gdy wane
s warunki napywu przy przepywie maksymalnym. Kylko w punkcie zerowym instalacji
ci"nienie pozostaje stae. ;est wi!c istotnym, czy punkt ten ley po stronie ssawnej czy
tocznej pompy.
Przy niekorzystnym usytuowaniu membranowego naczynia wzbiorczego
wzgl!dem pompy moe bowiem dochodzi% do wyraDnego spadku ci"nienia na kr%cu
ssawnym pompy w porwnaniu z ci"nieniem spoczynkowym, a nawet do podci"nienia w
przewodach powrotnych wyej pooonych cz!"ci instalacji. Dlatego montowanie pompy
w zimniejszym powrocie jest czasem raczej niekorzystne, je"li trzymanie ci"nienia
realizowane jest na stronie tocznej pompy.
W pompach o wi!kszej mocy z suchym wirnikiem silnika producent nie podaje ju
wymaganego ci"nienia minimalnego, lecz warto"% +PA@ #+et PositiUe Auction @eat$
wzgl!dn nadwyk! kawitacyjn @
@
pompy w postaci charakterystyki. Warto"% +PA@
oznacza spadek wysoko"ci ci"nienia wewntrz pompy, a do punktu o ci"nieniu
najniszym, i podawana jest w *unkcji obj!to"ciowego nat!enia przepywu. ;e"li chce si!
zapewni%, by pompa nie wchodzia w kawitacj!, naley przed pomp zapewni% wysoko"%
ci"nienia napywu @
&
, przekraczajc wysoko"% ci"nienia par czynnika tocznego @
D
o
warto"% +PA@, powi!kszon o dodatek bezpiecze(stwa w wysoko"ci 6,4 m.
] [
100
m
g
p p
H
B z
Z

+

gdzie/
p
&
VbarW
,
nadci"nienie napywu #manometryczne$
p
.
VbarW , ci"nienie barometryczne
Vkg?m
0
W , g!sto"%
g X P,H= Vm?s
3
W , przyspieszenie ziemskie
p
D
VbarW , pr!no"% pary #abolutna$
+PA@ VmW , warto"% +PA@ dla pompy
Warto"% pr!no"ci pary odczyta% mona z tablicy l. 'blicza si! jY w sposb
nast!pujcy/
] [
100
m
g
p
H
D
D

W uproszczeniu mona wi!c powiedzie%, e nadci"nienie p

&
, odczytywane na
manometrze na kr%cu ssawnym pompy musi by% wi!ksze ni/
] [
10
5 , 0
bar
NPSH
p
Z
+

Waciwe zabezpieczenie silnika

Ailnik pompy moe zosta% zniszczony m.in. wskutek nast!pujcych czynnikw/
przez przecienie w wyniku zbyt wysokiej lepko"ci,
przez przecienie w wyniku zbyt duego nat!enia przepywu, je"li silnik pompy
zaprojektowany by dla punktu pracy, lecz nat!enie przepywu jest zbyt wysokie
wskutek hydraulicznego niezrwnowaenia instalacji,
przez przecienie w wyniku zbyt duego nat!enia przepywu, je"li w instalacji
wielopompowej silnik pompy zaprojektowany by dla obliczeniowej wydajno"ci przy
obcieniu nominalnym, lecz pracuje mniej pomp ni zaoono,
przez przecienie wskutek zablokowania wirnika pompy lub silnika,
przez przecienie poszczeglnych uzwoje( silnika trj*azowego przy braku *azy,
przez przegrzanie wskutek niewystarczajcego chodzenia silnika.
Dla ochrony silnika stosuje si! zazwyczaj wyczniki ochronne, wyzwalane termiczno,
magnetycznie lub tylko termicznie, je"li prd pobierany przez silnik przekroczy nastawion
warto"%. Przy wa"ciwym nastawieniu zapewnia si! w ten sposb wprawdzie
zabezpieczenie przed przecieniem, nie ma jednak adnego zabezpieczenia przed
skutkami niedostatecznego chodzenia.
Pompy jednobiegowe mona wi!c w ten sposb zabezpieczy% warunkowo,
nastawiajc wyzwalacz na prd znamionowy silnika. Wielobiegowe pompy obiegowe nie
daj si! natomiast zabezpieczy% t metod, gdy znamionowy pobr prdu jest bardzo
rny i zaleny od ukadw pocze( uzwoje(. Dla kadego stopnia obrotw trzeba by
wi!c nastawia% wycznik ochronny na nowo.
Dlatego przemys o*eruje pompy obiegowe o mocy elektrycznej do ok. =66,=46 W z
ochron impedancyjn, odporne na zwarcie nawet przy zablokowaniu wirnika i nie
wymagajce adnego zabezpieczenia silnika. Przy mocach wi!kszych stosuje si!
zazwyczaj ochron! cznikami termicznymi #:liOon$ w uzwojeniu. W ten sposb s one
zabezpieczone nie tylko przed przecieniem, ale i przed przegrzaniem, pod warunkiem,
e cznik termiczny spowoduje przerwanie obwodu silnika. W pompach z silnikami
trj*azowymi winien on dlatego wysterowywa% stycznik wzgl!dnie przekaDnik,
przerywajcy wszystkie *azy. Atycznika tego nie musi ju dzisiaj instalowa% sam
uytkownik, poniewa albo jest on wbudowany we wsppracujcy z pomp sterownik,
albo w skrzynk! zaciskow pompy
#&$ Punkt zerowy instalacji.
Przebieg ci"nienia w instalacji centralnego ogrzewa
W pompach zintegrowanych z regulatorem obrotw praktykuje si! dzisiaj
zabezpieczanie nie tylko silnika, ale i elektroniki przy pomocy czujnikw temperatury,
ktre przy przegrzaniu powoduj redukowanie mocy, a do wyczenia pompy. Dzi!ki
rwnoczesnemu kontrolowaniu napi!cia zasilania i obrotw uzyskuje si! w ten sposb
pen ochron! silnika.
Przy silnikach znormalizowanych istnieje zazwyczaj moliwo"% otrzymania ich z
wbudowanymi w uzwojenia oporowymi czujnikami temperatury PK<, tzw. pozystorami,
ktre naley przyczy% do wyzwalacza w sza*ce sterowniczej lub regulatorze,
powodujcego wyczenie silnika przy przegrzaniu.
W silnikach z regulacj obrotw, pen ochron! termiczn lub przetwornice
cz!stotliwo"ci z wbudowanym elektronicznym zabezpieczeniem silnika poprzez symulacj!
nagrzewania si! silnika, naley zawsze pre*erowa% przed wycznikami ochronnymi, gdy
przy niskich obrotach nie jest zazwyczaj osigany ustawiony prd wyzwalania.
r!wnowaenie "ydrauliczne
;ednym z waniejszych warunkw nienagannej pracy pompowej instalacji c.o. jest
hydrauliczne zrwnowaenie instalacji. W systemach grawitacyjnych byo konieczno"ci
takie zaprojektowanie sieci rurocigw, aby na kady z odbiornikw przypaday
jednakowe opory przepywu. 1ecz rwnie w instalacjach pompowych z zaworami
termostatycznymi zrwnowaenie hydrauliczne jest nieodzowne.
Gm wi!ksze s opory sieci rurocigw, tym wi!ksze na og rnice ci"nie( na
zaworach. .ez zrwnowaenia na hydrodynamicznie najkorzystniej pooonych
grzejnikach ustaliyby si! o wiele za due przepywy obj!to"ciowe, a tym samym i
podwyszone moce grzejne, podczas gdy niekorzystnie pooone grzejniki byyby
niedogrzewane.
&adania wielu *achowcw, odno"nie najlepszego sposobu zapewnienia
rwnomiernego rozdziau wody, czy to przez precyzyjne dobranie "rednic rurocigw i
rwne dugo"ci wszystkich gazek, czyli tzw. system Kichelmanna, czy te przez wst!pn
regulacj! nastawnych zaworw termostatycznych lub dwuzczek powrotu, s podzielone.
+aley jednak przypomnie%, e wymaga si! dla wodnych systemw centralnego
ogrzewania ograniczenia przepywu dla kadej powierzchni grzejnej w pomieszczeniu i
zwraca si! uwag! na znaczenie autorytetu zaworu w przypadku stosowania zaworw
termostatycznych w instalacjach dwuprzewodowych. Dostatecznie duy autorytet zaworu
mona jednak cz!sto osign% tylko wtedy, gdy kompensacja przeprowadzana jest w
zaworze.
Waciwy dob!r pomp
)ozwamy raz jeszcze standardowy przypadek dwuprzewodowej instalacji c.o. z
zaworami termostatycznymi na grzejnikach. Pompa musi tu zosta% dobrana tak, by bya w
stanie przetoczy% strumie( obj!to"ciowy warunkowany przez moc grzejn instalacji,
pokonujc przy tym opory sieci rurocigw na odcinku do najbardziej niekorzystnie
pooonego odbiornika. Wychodzi si! wi!c od przypadku penego obcienia, ktry w
wi!kszo"ci instalacji nigdy nie jest osigany.
;e"li uwzgl!dni si!, e w samych obliczeniach zapotrzebowania ciepa tkwi
jeszcze rezerwy, lub je"liby, jak w przypadku stosowanego w doborze kota normowanego
zapotrzebowania ciepa budynku, zredukowa% do poowy straty na wentylacj!, wynikajce
z rwnoczesnego naporu wiatru z przeciwnych kierunkw, to dojdzie si! do ilo"ci ciepa
tak maych, jak w przypadku PJ<,w, ktre obecnie przyznaj swoim klientom tylko 3?0
obliczeniowego zapotrzebowania ciepa, redukujc w ten sposb drastycznie
obj!to"ciowe nat!enia przepywu.
W praktyce jednak i dzi" dobiera si! zazwyczaj przewymiarowane pompy obiegowe
c.o. 2akt ten potwierdzio niedawne studium G:J Iniwersytetu Atuttgart na temat
potencjau oszcz!dno"ciowego w pompach obiegowych w )2+. Wykazano, e pompy w
domach jedno, dwurodzinnych przewymiarowane s przeci!tnie 3,L,krotnie, a w
budynkach wielorodzinnych , nawet 0, 5,krotnie. Przyczyn tego jest zapewne nie tylko
brak oblicze( sieci i pomp, lecz cz!sto zwyka obawa przed tym, e gdzie" co" moe
pozosta% niedogrzane. Kak jednak b!dzie tylko wtedy, je"li sie% nie zostanie
zrwnowaona.
Dla prawidowego doboru pompy potrzebne s nast!pujce dwa parametry
instalacji/
#rzepyw projektowy lub znamionowy $
%
&
Wymagane obj!to"ciowe nat!enie przepywu w instalacji c.o. Q
+
Vm0?hW otrzymuje
si! z koniecznej do przetransportowania mocy grzejnej Q$, VkWW wg nast!pujcego
rwnania/
] / [
3
h m
t c
Q
Q
h
N

gdzie
gdzie/
Vkg?m
0
W , g!sto"%
c VkWh?#kg :$W , ciepo wa"ciwe
t V:W , rnica temperatury zasilania i powrotu
;e"li pominie si! wpyw temperatury czynnika na jego wa"ciwo"ci *izyczne, to
otrzyma si! wzr przybliony/
] / [
163 , 1
3
h m
t
Q
Q
h
N

#rojektowa wz'l(dnie znamionowa wysoko podnoszenia )

%
*
W praktyce mi!dzynarodowej przyj!o si! podstawowe dla pomp wysoko"ci
podnoszenia @ #m$, gdy jest ona niezalena od g!sto"ci. -ona j wyliczy% z
wymaganego ci"nienia rnicowego p VPaW wg wzoru/
] [m
g
H
p

& dostateczn dokadno"ci mona j wyliczy% wg wzoru/

@X7p?=6666 przy p w Pa, lub
@X =6 p przy p w barach
Przy penym obcieniu instalacji pompa musi by% w stanie, przy znamionowej
wydajno"ci Q
+
wytworzy% rnic! ci"nie( p
+
tak du, aby i najmniej korzystnie
pooony odbiornik mg zosta% zasilany przepywem odpowiadajcym jego mocy
projektowej. &namionowa wysoko"% podnoszenia @
+
przy wydajno"ci znamionowej Q+
wynika wi!c z ci"nienia rnicowego, ktrego wielko"% jest rwna wynikowi oblicze( sieci
rurocigw, a wi!c sumie oporw tarcia w rurocigach i oporw jednostkowych w
najbardziej niekorzystnej ga!zi.
;e"li wymagane ci"nienie rnicowe jest nieznane, to dla instalacji istniejcych
mona je wyznaczy% przy uyciu pompy pomiarowej, pozwalajcej zmierzy% nie tylko
wytwarzane przez ni ci"nienie rnicowe, ale i wydajno"%. ;e"li pomiar taki przeprowadzi
si! przy otwartych zaworach, to przy znamionowej warto"ci przepywu otrzymamy
wymagan wysoko"% podnoszenia.
Dla szacunkowego wyznaczenia wystarcza ocena warto"ci ) VPa?mW, przyj!tej do
projektowania instalacji. Pomnoona przez dugo"% najduszej ga!zi da nam straty
ci"nienia w sieci rurocigw. +aley do niej doliczy% jeszcze straty ci"nienia dla oporw
jednostkowych, jak kocio, mieszacz, licznik energii cieplnej i zawr termostatyczny. ;e"li
straty ci"nienia nie s znane, to z wystarczajc dokadno"ci mona zadowoli% si!
nast!pujcymi warto"ciami/
Warto"% )/ =66,366 Pa?m
Dodatek na ksztatki/ 06C
Atrata ci"nienia na kotle/ 6,=,6,3 m
-ieszacz/ 6,3,6,5 m
&awr termostatyczny/ 6,4 do =,6 m
1icznik energii cieplnej/ =,6,=,4 m
Przy projektowaniu nowej instalacji projektant ma szans! unikni!cia wielu
problemw ujawniajcych si! pDniej podczas eksploatacji, jak np. szumw i zbyt
wysokich kosztw eksploatacji. W obiegu grzejnym, wykonanym jako ukad
dwuprzewodowy, warunki brzegowe dla obliczenia sieci rurocigw i pomp determinuje
zawr termostatyczny. & jednej strony elementy regulacyjne, takie jak mieszacz lub zawr
termostatyczny, winny zosta% zaprojektowane z autorytetem zaworu 6,0 do 6,L, tzn. e
przy zaworze otwartym #zawr termostatyczny/ uchyb regulacji 3 :$ powinno na nim
zosta% zuyte co najmniej 06C wysoko"ci podnoszenia.
;e"li dla zaworu termostatycznego projektuje si! ci"nienie rnicowe 6,4 m i
autorytet 06C, to pompa winna by% dobrana dla wysoko"ci podnoszenia =,L m, a na straty
ci"nienia w sicie pozostaoby nie wi!cej ni 6,=3 bar. & rnych przyczyn jednak projektuje
si! sieci o maych przekrojach, wymagajce znacznie wi!kszych wysoko"ci podnoszenia.
<z!sto przy tym nie docenia si! wpywu "rednicy rury na opory hydrauliczne.
&awsze trzeba mie% na wzgl!dzie, e wybierajc nast!pn wi!ksz "rednic! rurocigu
masz do pokonania tylko jedn czwart poprzednich oporw.
C"arakterystyka instalacji ) + ,

-$.
W sezonie ogrzewczym instalacja c.o. przyjmuje rnorodne stany robocze, a
kademu z nich odpowiada pewna charakterystyka instalacji. Podstawa doboru pompy
jest stan penego obcienia, tzn. ta charakterystyka instalacji, ktr wyznaczaj oba
parametry Z Q
+
i @
+
.
;ej przebieg konstruuje si! w sposb nast!pujcy/ na charakterystyk! pompy
nanosi si! warto"ci Q
+
i @
+
. Ponadto nanosi si! punkty 6,4 Q
+
?6,34 @
+
i =.5 Q
+
?3 @
+
, i
przez te punkty oraz punkty zerowe przeprowadza si! parabol!, gdy w instalacji c.o.
opory statyczne praktycznie nie wyst!puj. Dla rnych sieci rurocigw otrzymamy
parabole o ronej stromo"ci.
<harakterystyka ta okre"la jednak tylko opory przy zmiennym przepywie dla
cakowicie otwartych zaworw. Atany obcienia cz!"ciowego w instalacjach c.o. ustawia
si! zazwyczaj przez przydawienie zaworw termostatycznych. )osn przy tym opory,
stromo"% charakterystyki wzrasta, a przy przepywie zerowym osignie posta% pionowej
linii, gdy opory przepywu staj si! wtedy niesko(czenie due. W sianie obcienia
cz!"ciowego ustalaj si! wi!c charakterystyki instalacji lece w obszarze miedzy
parabola przez Q
+
?@
+
, a prost pionowa Q X 6.
<z!sto rzeczywista charakterystyka instalacji w stanie penego obcienia ley
poniej tei obliczoneW paraboli. Wynika to z tego. e w obliczenia sieci rurocigw
wbudowywane s zazwyczaj zapasy bezpiecze(stwa. <z!sto instalacja jest pDniej
zmieniana na ukad korzystniejszy, rzeczywiste wspczynniki tarcia w rurocigach mog
by% nisze od teoretycznych, cz!"ciowo mogy zosta% uyte rury o wi!kszych "rednicach.
Wskutek tego pompa pracuje z wyszym obj!to"ciowym nat!eniem przepywu, co
prowadzi nie tylko do zwi!kszonego zuycia energii, ale i do problemw w instalacji.
Dlatego cz!sto konieczne jest wtrne dopasowanie dobranej pompy do instalacji.
;ednorazowego dopasowania wydajno"ci pompy wirowej do rzeczywistych potrzeb
instalacji mona dokona% przez/
wymian! pompy,
wytoczenie lub obtoczenie wirnika,
zdawienie kryz lub zasuwa,
zmian! obrotw.
C"arakterystyka pompy -c"arakterystyka przepywu. ) + , -$.
Wysoko"% podnoszenia i zapotrzebowanie mocy pomp wirowych zaley od
wydajno"ci i obrotw. &aleno"% mi!dzy warto"ciami osigw @ i Q przy staych obrotach
nazywamy charakterystyk przepywu pompy @#Q$. Poniewa pompy obiegowe stanowi
nierozdzielne agregaty pompowe, producent podaje dla nich wyznaczon empirycznie
charakterystyk! agregatu. +ajlepsz sprawno"% pompa ma w punkcie
opt
. 1ey on
zazwyczaj w "rodkowej tercji charakterystyki przepywu.
#unkt pracy
Punkt pracy instalacji ley zawsze na przeci!ciu charakterystyki pompy z chwilowa
charakterystyk instalacji. ;e"li wi!c obroty pozostaj niezmienne, to przy zamykaniu
zaworw w!druje on po krzywej przepywu w lewo #punkty 7 do .$. Przy cakowicie
zamkni!tych zaworach osiga on punkt < , przepyw zerowy i maksymaln wysoko"%
podnoszenia , wysoko"% podnoszenia wydajno"ci zerowej. W miar! otwierania zaworw
punkt pracy w!druje znowu w prawo, a przy cakowicie otwartych zaworach osignie
projektowy punkt pracy 7 #Q
+
?@
+
$.
Projektowy punkt pracy winien wi!c zawsze lee% nieco w prawo od punktu
optymalnej sprawno"ci, aby zapewni%, e przynajmniej czasami pompa pracowa% b!dzie
ze swoj sprawno"ci maksymaln. Dzi!ki temu energia elektryczna b!dzie optymalnie
wykorzystywana, a koszty eksploatacji obnionej. +igdy nie wolno dobiera% pompy do
pracy na skrajnie lewej, czy skrajnie prawej cz!"ci charakterystyki przepywu, gdy tutaj
sprawno"% jest za, a ponadto moe wystpi% szereg problemw, jak np. wraliwo"% na
zapowietrzenie, za zdolno"% regulacji itp.
Pompy obiegowe o*erowane s w szerokim zakresie osigw. Przebieg ich
charakterystyki jest przy tym zrnicowany w zaleno"ci od tego, dla jakiego punktu
optymalnej sprawno"ci pomp! skonstruowano. +aley zawsze wybiera% tak pomp!,
ktra w instalacji b!dzie pracowaa najbardziej ekonomicznie. <zynnikiem decydujcym o
doborze nie moe by% "rednica przyczy. ;e"li np, trzeba wybiera% mi!dzy pomp o
wydajno"ci o =6C wi!kszej lub o =6C mniejszej, to pami!ta% naley, ze dla pompy
mniejszej wymagana wysoko"% podnoszenia b!dzie mniejsza o 00C, a zapotrzebowanie
mocy o 54C.
Powstaje wi!c pytanie, jak dokadnie naley dobiera% pomp!, wzgl!dnie jakie skutki
ma przyj!cie pompy mniejszej. 'd instalacji c.o. me oczekuje si! okre"lonego nat!enia
przepywu, lecz okre"lonej mocy cieplnej. Ka jednak zaley me tylko od obj!to"ci
nat!enia przepywu, ale take od rnicy temperatur t i temperatury na zasilaniu t
>
,
<harakterystyka wymiennika ciepa przedstawia zaleno"% mocy grzejnej od
obj!to"ci nat!enia przepywu przy staej temperaturze na zasilaniu, ale przy zmiennej
rnicy temperatur t . ;est ona wynikiem dwch wzorw/
) (
R V n h
t t c Q Q
3 , 1
2
2 2
1
1 1
2
1
2
2
1
1
1
1
]
1

L
R v
L
R v
h
h
t
t t
t
t t
Q
Q
Widzimy stad. e rnica nat!enia przepywu S=6C redukuje si! do jedynie t3C rnicy
mocy oddawanej. 'dchyka taka. przy wzi!ciu pod uwag! wszelkich niedokadno"ci i
rezerw przy obliczaniu zapotrzebowania ciepa, oporw sieci rurocigw i doboru
powierzchni grzejnikw, jest praktycznie bez znaczenia. Kego rz!du zmniejszenie mocy
oddawanej atwo jest poza tym skompensowa% nieznacznym podwyszeniem temperatury
na zasilaniu. W praktyce jednak, nawet przy dokadnie obliczonej instalacji, mona z takiej
korekty zrezygnowa%, gdy do"wiadczenie wykazuje, e charakterystyki grzewcze
instalacji s na ogl nastawiane zbyt wysoko. Widzimy wi!c, e nie ma adnych
przeszkd, by pomp! obiegow c.o. wybra% nieco mniejsz , pod warunkiem jednake, e
sie% rurocigw jest zrwnowaona hydraulicznie.
G wa"nie w prawidowym doborze pompy i w zastpieniu istniejcych, zbyt duych pomp
tkwi olbrzymi potencja oszcz!dno"ci energii, ktry naley wykorzysta%.
Wykres charakterystyk pompy typu inline.
Punkty pracy przy zastosowaniu pompy wi!kszej lub pompy mniejszej.
C"arakterystyka pompy i instalacji pod obci/eniem cz(ciowym
Akala waha( przepywu przy obcieniu cz!"ciowym zaley teraz od
hydraulicznego ukadu instalacji po stronie odbiornikw. ;e"li zastosuje si! ukady
obej"ciowe w postaci zaworw upustowych sterowanych rnic ci"nie( albo zaworw
trjdrogowych, to przepyw b!dzie si! zmienia stosunkowo nieznacznie i pompa b!dzie
pracowaa w tym samym w przyblieniu punkcie pracy. 7le ju w okre"lonych systemach
ogrzewa( jednoprzewodowych lub podogowych z zaworami termostatycznymi moe
dochodzi% do prawie tak duych zmian obcienia, jakie w systemach dwuprzewodowych
z zaworami termostatycznymi s na porzdku dziennym.
& charakterystyki grzejnika wynika, e dla uzyskania polowy mocy grzejnej zawr
termostatyczny przepuszcza% winien tylko =4,36C nat!enia przepywu obj!to"ciowego.
Dlatego te, nawet w prawidowo zrwnowaonej sieci rurocigw i z prawidowo dobran
pomp, jej wydajno"% w przypadku sieci dwuprzewodowej lub innego systemu ze
zmiennym nat!eniem przepywu, jest przez wi!kszo"% czasu zbyt dua.
W typowych, mieszkaniowych instalacjach c.o. znajdujemy pro*ile obcienia,
rzadko osigajce =66C obcienia, a przez wi!kszo"% czasu mieszczce si! w zakresie
36,46C, poniewa uytkownicy prbuj oszcz!dza% energi! przez zdawienie lub
zamykanie zaworw.
J*ekt ten wzmacniany jest jeszcze przez wpywy ciepa obcego, dodatkowa izolacj!
domw, zbyt wysoko ustawione charakterystyki grzewcze instalacji, a przy dobraniu zbyt
duych pomp problemy z szumami wyst!puj znacznie wcze"niej.
Przy zmianach przepywu, powodowanych zamykajcymi si! zaworami
termostatycznymi, punkt pracy zmienia swoje pooenie w ten sposb, e przy malejcym
przepywie przesuwa si! po charakterystyce przepywu pompy ku wyszym wysoko"ciom
toczenia. Akutkiem tego rnica ci"nie( na zaworze termostatycznym wzro"nie nie tylko
odpowiednio do wzrostu wysoko"ci toczenia, lecz w stopniu znacznie wi!kszym,
poniewa rwnocze"nie zmalay opory przepywu w przewodach. Poniewa przy
przepywie zerowym opory te zanikn cakowicie, to na zaworze osigni!ta zostanie wtedy
rnica ci"nie(, odpowiadajca wysoko"ci toczenia pompy przy przepywie zerowym @
'
.
Beneralnie obowizuje jednak spodziewa% si! szumw dawienia przepywu. &
drugiej za" strony wzrost ci"nienia przy maym obcieniu b!dzie tym mniejszy, im
wi!kszy jest udzia spadku ci"nienia na odbiorniku w stosunku do spadku ci"nienia w
sieci, a wi!c im wi!kszy jest autorytet zaworu. Dlatego powinno si! projektowa% sieci
rurocigw o duych przekrojach, wymagajce pompy o malej wysoko"ci podnoszenia, a
je"li jest to niemoliwe, to naley podj% "rodki zaradcze, np. zainstalowanie urzdze(
regulujcych ci"nienie rnicowe.
Warunek eksploatacyjny0 waciwy wyb!r sposobu re'ulacji
7utomatyczne dopasowanie nat!enia przepywu do zmiennych stanw instalacji
osign% mona poprzez/
regulacj! dawieniow
)egulacja dawieniowa, np. zaworami regulacyjnymi rnicy ci"nie( lub przepywu,
redukcja dopywu czynnika do odbiornikw na og bez korzystania z energii obcej,
jest cz!"ciej spotykana jako regulacja lokalna ni centralna. Kak jak w instalacjach z
zaworami termostatycznymi, punkt pracy przesuwa si! przy dawieniu po
charakterystyce pompy w stron! wyszych wysoko"ci podnoszenia przy mniejszych
przepywach. Pompa pracuje z gorsz sprawno"ci, a przy nat!eniu przepywu Q [
6,= Q M moe ulec przegrzaniu. Dlatego regulacj! dawieniow stosowa% naley tylko w
instalacjach z niewielkimi zmianami nat!enia przepywu.
regulacj! upustow
)egulacja upustowa pozwala na zachowanie prawie staej wydajno"ci pompy,
otwierajc przy spadku zapotrzebowania albo centralnie zawr obej"ciowy, wczony
rwnolegle do pompy wzgl!dnie instalacji, albo lokalnie trjdrogowe zawory
obej"ciowe na odbiornikach. :orzy"ci, polegajce tu na unikni!ciu wzrostu ci"nienia i
ryzyka przegrzania pompy, okupuje si! toczeniem przy obcieniu cz!"ciowym
niepotrzebnie duej ilo"ci czynnika i wi!kszym zuyciem energii ni przy regulacji
dawieniowej.
przelczenie obrotw silnikw wielobiegowych
Przeczanie obrotw przynosi stosunkowo wysokie oszcz!dno"ci eksploatacyjne przy
niewielkich nakadach na technik! regulacji, wad tej metody jest jednak konieczno"%
stosowania silnikw specjalnych oraz jedynie skokowa zmiana obrotw, co
uniemoliwia pynne dopasowanie si! do zapotrzebowania. Ken rodzaj regulacji
znajduje coraz szersze zastosowanie, szczeglnie w pompach z mokrym wirnikiem
silnika. W pompach z silnikami znormalizowanymi wymaga uycia silnikw z
przeczalnymi biegunami i pozwali zrealizowa% zazwyczaj tylko due skoki pr!dko"ci
obrotowej.
ukad kaskadowy kilku pomp
:askadowy ukad kilku poczonych rwnolegle pomp zapewnia wysok pewno"%
eksploatacyjn. ;e"li jedna z pomp zostaa przewidziana jako pompa rezerwowa, to w
przypadku zakcenia jednej z pomp roboczych dysponuje si! nadal =66C wydajno"ci,
wzgl!dnie przy ukadzie obcienia szczytowego mona dysponowa% wydajno"ciami
wi!kszymi od nominalnych. W wi!kszo"ci instalacji nie jest potrzebna jednak nawet
wydajno"% nominalna, co pozwala na rezygnacj! z pompy rezerwowej. ;u przy tylko
dwch pompach roboczych pozostaje w przypadku awarii ponad 46C wydajno"ci, co
w normalnych instalacjach c.o. odpowiada przynajmniej H0C mocy grzejnej. W
kadym przypadku naley zadba% o regularne przeczanie pomp. ;ako wady naley
tu wymieni% wi!ksze zapotrzebowanie miejsca i wysze koszty instalacji oraz skoki
wydajno"ci przy zataczaniu?wyczaniu pomp, jako zalety natomiast , obok
wspomnianej ju pewno"ci eksploatacyjnej , obnienie kosztw eksploatacyjnych i
opat za moc dostawcz.
&apotrzebowanie mocy przy ukadzie rwnolegym
Przy rwnolegym poczeniu pomp duego znaczenia nabiera rodzaj charakterystyk
pomp i instalacji. &asadniczo #pomijajc straty ci"nienia w przewodach czcych$
zbiorcza charakterystyka ukadu rwnolegego wynika ze zsumowania wydajno"ci
poszczeglnych pomp przy jednakowej wysoko"ci podnoszenia. Przy pracy
rwnolegej kilku pomp o jednakowych osigach przyj% mona, e kada pompa
pracuje z t sam wydajno"ci. Dlatego przy doborze pomp dzieli si! nominaln
wydajno"% przy nominalnej wysoko"ci podnoszenia przez liczb! pomp roboczych i na
tej podstawie dobiera si! odpowiedni pomp!. Przy doborze silnika nap!dowego
pami!ta% jednak naley, e przy pracy jednej tylko pompy jej wydajno"%, a tym samym
i zapotrzebowanie mocy, moe ulec znacznemu podwyszeniu. Gm bardziej
zakrzywiona jest charakterystyka instalacji #np. w ukadach obiegowych$ tym bardziej
uwidacznia si! ten e*ekt. +aley rwnie pami!ta%, e przy zaczeniu drugiej pompy
nie mona oczekiwa% podwojenia si! wydajno"ci, jak dzieje si! to w instalacjach z
wydatnym udziaem skadowej statycznej wysoko"ci ci"nienia, np. w instalacjach
podwyszania ci"nienia. :ombinacja ukadu kaskadowego regulacj obrotw stanowi
cz!sto rozwizanie optymalne pod wzgl!dem ekonomiki i dobroci regulacji.
bezstopniowa regulacja obrotw
Dokadnie rzecz biorc w bardzo rzadkich przypadkach chodzi tu rzeczywi"cie o
regulacj! obrotw, a najcz!"ciej o regulowanie innych wielko"ci charakterystyki
#rnicy ci"nie(, ci"nienia, rnicy temperatur itp.$ poprzez sterowanie obrotami
pompy. -imo to uywa si! tego poj!cia jako okre"lenia zbiorczego tych wszystkich
rodzajw regulacji. .ezstopniowa regulacja obrotw pozwala na bardzo dokadne
dopasowanie pompy wirowej do zapotrzebowania instalacji i rwnocze"nie na znaczn
oszcz!dno"% energii nap!dowej. Wysoko"% kosztw inwestycyjnych zaley od rodzaju
regulacji obrotw, typu konstrukcyjnego silnika, jego mocy i niezb!dnej aparatury
regulacyjnej.
<harakterystyka wymiennika ciepa.
miana obrot!w
Przy zamianie obrotw pompy wirowej jej wydajno"%, wysoko"% podnoszenia i moc
hydrauliczna zmieniaj si! zgodnie z trzema prawami podobie(stwa modelowego
#kadorazowo w odniesieniu do paraboli przechodzcej przez pocztek ukadu
wsprz!dnych$/
'bj!to"ciowe nat!enie przepywu Q zmienia si! wprost proporcjonalnie do zmiany
obrotw/
pierwsze prawo podobie(stwa modelowego/ Q
=
?Q
3
X n
=
?n
3
,
Wysoko"% podnoszenia @ zmienia si! proporcjonalnie do kwadratu zmiany obrotw/
drugie prawo podobie(stwa modelowego/ @
=
?@
3
X #n
=
?n
3
$
3
-oc hydrauliczna P
Q
zmienia si! proporcjonalnie do sze"cianu zmian obrotw/
trzecie prawo podobie(stwa modelowego/ P
Q=
?P
Q3
X #n
=
?n
3
$
0
Przy zmniejszonych do potowy obrotach wydajno"% spada wi!c do polowy, wysoko"%
podnoszenia do jednej czwartej, a moc hydrauliczna do jednej smej.
-oc hydrauliczn pompy wirowej oblicza si! ze wzoru/
] [
367
kW
H Q
P
Q

gdzie/
Q Vm
0
?hW
@ VmW
Vkg?dm0W
&apotrzebowanie mocy na wale pompy wynosi/
P X P
Q
?
pompy
Aprawno"% pompy wirowej
pompy
jest w szerokim zakresie obrotw #H6,=36C$
niezmienna, a nawet poza tym zakresem zmienia si! jedynie nieznacznie, co w
przyblieniu, rozpatrujc przebieg wzdu parabolicznej charakterystyki rurocigu
przechodzcej przez pocztek ukadu wsprz!dnych, opisa% mona nast!pujcym
wzorem/
( )
1
1
]
1

,
_

1 , 0
1 1
x
x
n
n

'znacza to, e amplituda krzywej sprawno"ci prawie si! nie zmienia, tylko pooenie jej
punktu wierzchokowego
opi
, przesuwa si! po paraboli.
Dzi!ki temu w trzecim prawie podobie(stwa modelowego mona w uproszczeniu
podstawi% zamiast mocy hydraulicznej P
Q
zapotrzebowanie mocy P wzgl!dne w sztywno
sprz!onych agregatach pompowych nawet moc wyj"ciow silnika P
3
. Ko, jak zachowuje
si! moc pobierana silnika P
=
,.
pompy silonika
Q
ika si
P
P
P


ln
2
1
zaley od rodzaju regulacji obrotw i samego silnika. W mocy pobieranej przez cay
agregat, wraz z regulatorem obrotw, uwzgl!dniane s ponadto straty w bloku mocy
regulatora.
Pz pompy silonika
Q
Pz
!
P
P
P


1
;ak, widzimy, przez zmian! obrotw mona dopasowa% pomp! wirow do
zapotrzebowania instalacji i rwnocze"nie zaoszcz!dzi% wi!ksza cz!"% energii
nap!dowej. :westia, jak duy jest potencja oszcz!dno"ci energii, zaley jednake w
znacznym stopniu od rodzaju instalacji, rozkadu w niej strat ci"nienia oraz rodzaju
regulacji i rozmieszczenia czujnikw. & tych to powodw niemoliwe jest podanie
jednolitej stopy procentowej. Wana jest przy tym nie tylko oszcz!dno"% energii
elektrycznej jako takiej, ale i redukcja powstajcej przy jej wytwarzaniu emisji dwutlenku
w!gla.
Wa"nie ograniczenie emisji dwutlenku w!gla o 34,06C do roku 3664, celem
przeciwdziaania dalszemu zwi!kszaniu si! e*ektu cieplarnianego, jest dzisiaj celem
dziaa( rz!du )2+. W =66N,N milionach lon dwutlenku w!gla wyemitowanego w
+iemczech w =PP6 ogrzewanie budynkw i potrzebne do tego celu agregaty pomocnicze
maja swj wydatny udzia. 2akt, e praca pomp obiegowych ma znaczcy udzia w uyciu
energii pierwotnej, obja"nia si! m.in. ich bardzo dugim czasem pracy, wynoszcym
przeci!tnie 4466 godzin rocznie.
Wspomniane uprzednio studium mwi wi!c o potencjale oszcz!dno"ci,
odpowiadajcym jedynie w starej )2+ =5NL milionom kWh wzgl. HH6 tysicom ton
dwutlenku w!gla, moliwym dzi!ki zastosowaniu pomp regulowanych. Wymiana
istniejcej, przewymiarowanej pompy na pomp! regulowan daje nie tylko stosunkowo
du redukcj! emisji dwutlenku w!gla, ale dzi!ki okresom amortyzacji, o jakich przy
innych przedsi!wzi!ciach w zakresie oszcz!dno"ci energii mona pomarzy%, winna
spotka% si! z duym zainteresowaniem uytkownikw.
+iestety, w rachunku ekonomicznym instalacja c.o. nadal nie uwzgl!dnia si! uycia
energii przez pompy obiegowe, mimo e wyraDnie zmniejszyoby to wskaDnik
skuteczno"ci rocznej, zwaszcza maych instalacji. ;u dzisiaj istniej instalacje, w ktrych
udzia pompy obiegowej w zuyciu energii pierwotnej wynosi =6C. Po wej"ciu w ycie
nowego rozporzdzenia o zapobieganiu stratom ciepa w budynkach stosunki te ulegaj
jeszcze zwi!kszeniu.
&nowelizowane niemieckie rozporzdzenie o budowie instalacji ogrzewania po raz
pierwszy stawia wymogi wyposaeniu pomp obiegowych/ Pompy obiegowe w instalacjach
c.o. naley dobiera% wg zasad technicznych. Pompy obiegowe instalowane po l stycznia
=PPN w instalacjach z moc koltw powyej 46 kW musz by% wyposaone lub
zbudowane tak, aby pobr mocy elektrycznej samoczynnie dopasowa si! do
uwarunkowanego eksploatacyjnie zapotrzebowania w co najmniej trzech stopniach, o ile
nie jest to w sprzeczno"ci i wymogami bezpiecze(stwa eksploatacji wytwornicy ciepa
#@eiz7+G> L pkt. 5$.
W ten jednak sposb ustawodawca zmarnowa nie tylko moliwo"% zaoszcz!dzenia
5HP,H milionw kWh, istniejc zgodnie z wspomnianym studium w domach
wielorodzinnych, ale i PL3,3 milionw kWh przypadajcych na domy jedno, i dwurodzinne.
'znacza to, e 3?0 potencjau oszcz!dno"ci nie zostao #jeszcze$ uwzgl!dnione przez
przepisy, mimo e ju dzisiaj wyposaania takich instalacji w pompy regulowane jest
technicznie moliwe i ekonomicznie uzasadnione.
Kake prawo budowlane szwajcarskiego kantonu &urych wymaga instalowania
pomp regulowanych.
miana obrot!w silnika elektryczne'o
W jaki sposb mona wi!c oddziaywa% na obroty\ 'broty silnika
asynchronicznego wynosz/
( )
1
]
1

,
_

min
1
1 60 s
p
"
n
* , cz!stotliwo"% na zasilaniu silnika,
p , liczba par biegunw silnika
s , po"lizg silnika
;e"li rozpatrywa% b!dziemy tylko stosowane dzisiaj elektryczne metody bezstopniowej
zmiany obrotw, to pozostaj zasadniczo trzy moliwo"ci/
l. -etoda sterowania ktem zaponu.
3. -etoda kaskady impulsw.
0. Przetwornica cz!stotliwo"ci.
' ile dwie pierwsze metody wpywaj na po"lizg przez zmian! napi!cia
skutecznego na silniku, to przy przetwornicach cz!stotliwo"ci zmienna jest, np. w zakresie
od ' do 366 @z, cz!stotliwo"% napi!cia zasilajcego silnik.
<harakterystyka pompy przy zmianie obrotw.
1terowanie k/tem zaponu
Aterowniki te s ukadami stosunkowo tanimi, w ktrych cz!"% p*ali przebiegu
sinusoidalnego prdu silnika jest odcinana przez pprzewodnik energoelektryczny, tzn.
prd zaczyna by% przewodzony z pewn zwlok, przy okre"lonym kcie *azowym.
Imoliwia to bezstopniow zmian! napi!cia skutecznego, osabiajcego pole
magnetyczne silnika i zwi!kszajce tym samy po"lizg, wskutek czego nast!puje spadek
obrotw.
+aley rozrni% ukady sterowa( ktem zaponu w zaleno"ci od cz!stotliwo"ci
taktowania. W sterowaniach taktowych cz!stotliwo"ci 36 666 @z w przeciwie(stwie do
zwykych metody taktowania cz!stotliwo"ci 46 @z uzyskuje si! na wyj"ciu napi!cie
bardzo zblione do sinusoidalnego, dzi!ki czemu znacznie zmniejszaj si! straty w
silniku. 'bie metody daj si! stosowa% jednak tylko w silnikach z mokrym wirnikiem, gdy
silniki znormalizowane nie sY w stanie skutecznie odprowadza% ciepa traconego,
powstajcego w wirnikach klatkowych przy wi!kszych po"lizgach.
2askada impuls!w
W metodzie kaskada impulsw nie stosuje si! mody*ikacji p*al, lecz opuszczanie
caej p*ali. Dopiero przy nast!pnym przej"ciu sinusoidy przez zero prd zaczyna pyn%
ponownie, czyli e w wypadku tym pompa jest wyczana na =?=66 sekundy. Pozwala to
uzyskiwa% wprawdzie tylko okre"lone, ale bardzo zestopniowane skoki pr!dko"ci
obrotowej. &alet metody jest wczanie w momencie przej"cia przez zero z wysokim
momentem obrotowym i z niskim obcieniem termicznym.
#rzetwornica cz(stotliwoci
Dla chodzonych paszczowo znormalizowanych silnikw asynchronicznych o
mocach do ok. l kW przetwornice cz!stotliwo"ci byy ju stosowane od dawna. Wej"ciowe
napi!cie przemienne jest tu najpierw prostowane, a prd wyprostowany jest nast!pnie
przeksztacany w *alowniku w prYd przemienny o zmiennej cz!stotliwo"ci. ;e"li zmienia
si! przy tym proporcjonalnie take napi!cie, to pole magnetyczne pozostanie prawie
nieoslabione, dzi!ki czemu silnik wykazuje wysoki moment obrotowy nawet przy
niewielkich obrotach. Poniewa przy zmiennej cz!stotliwo"ci odtwarzam jest take lepiej
lub gorzej przebieg sinusoidalny na wyj"ciu, to sprawno"% silnika jest tu lepsza ni przy
innych metodach. Przetwornice cz!stotliwo"ci rni si! mi!dzy sob sposobem
odtwarzania przebiegu sinusoidalnego prdu silnika.
Do wysterowywania pomp stosuje si! normalnie przetwornice dziaajce wg
metody modulacji amplitudy impulsw #P7-$ lub modulacji szeroko"ci impulsw #PW-$.
Przetwornice rni si! take cz!stotliwo"ciami taktowania. ' ile dotychczas stosowano
normalnie cz!stotliwo"ci taktowania powyej =6 k@z, to ostatnio na rynku o*erowane s
przetwornice o cz!stotliwo"ciach ok. 36 k@z. Dzi!ki temu lepiej odtwarzany jest
sinusoidalny przebieg prdu wyj"ciowego i unika si! niepodanych szumw, poniewa
cz!stotliwo"ci te le ju poza progiem syszalno"ci. Kak wysokie cz!stotliwo"ci
taktowania stay si! moliwe dzi!ki dost!pnym obecnie nowym rodzajom
pprzewodnikw.
Kabela =.
Potencja oszcz!dno"ci w zuyciu prdu
=6
N
kWh?rok
w emisji <'
=6
0
t?rok
domy =, i 3,rodzinne domy
wielorodzinne
PLL,3
5HP,H
4H4
3P4
We wszelkich ukadach elektronicznych naley spodziewa% si! ich oddziaywania
na sie% i przyczone odbiorniki, jak te i oddziaywania na ukad zakce( z sieci wzgl.
innych Drde. Problemy te okre"lane s zbiorczo mianem tolerancji elektromagnetycznej
#J->$ i stale nabieraj na znaczeniu. :onieczne sa wi!c odpowiednie zabiegi
przeciwzakceniowe, jak m.in. eliminacja zakce( radioelektrycznych. W tym zakresie
obowizyway stopnie eliminacji zakce( radioelektrycznych B, + i : wg >DJ 6HL4 E dla
cz!stotliwo"ci taktowania do =6 k@z oraz krzywe 7 lub . , dla cz!stotliwo"ci taktowania
powyej =6 k@z. W ramach harmonizacji norm europejskich obowizuj obecnie nowe
krzywe. Dla cz!stotliwo"ci taktowania powyej =6 k@z obowizuje charakterystyka leca
pomi!dzy krzywymi 7 i ..
+aley nadto bra% po uwag!, e rnicowe wyczniki ochronne starego typu nie
mog by% stosowane w obudowach z przetwornicami cz!stotliwo"ci, z uwagi na istnienie
skadowej staoprdowej. 'statnio jednak na rynku o*erowane wyczniki ochronne prdu
rnicowego, niewraliwe na skadow staonapi!ciow.
W obwodzie regulacji mona zasadniczo stosowa% jednocze"nie tylko jedn
przetwornic! cz!stotliwo"ci, moe ona jednake wysterowywa% kilka pomp poczonych
hydraulicznie rwnolegle lub szeregowo. & hydraulicznego punktu widzenia jednoczesna
regulacja obrotw wielu pomp w tym samym obiegu nie przynosi adnych korzy"ci,
wymaga natomiast bloku zasilajcego o wi!kszej mocy, a wi!c i droszego.
Dlatego w instalacjach wielopompowych przyj!to si! przeczanie przetwornicy
cz!stotliwo"ci w rnym czasie na poszczeglne pompy, aby przeprowadzi% ich rozruch
wzgl!dnie osign% okre"lone punkty pracy, podczas gdy pozostae pompy s w tym
czasie zasilane bezpo"rednio z sieci. <z!sto przetwornica cz!stotliwo"ci wsppracuje
przez okre"lony czas pracy z dan pomp i dopiero przy obcieniu zerowym lub w innym
okre"lonym memencie przetaczana jest na inn pomp!. +aley przy takich ukadach
zadba% o regularn zmian! *unkcji pompy obcienia podstawowego, o przeczanie w
przypadku zakcenia, o zataczanie pomp rezerwowych przy obcieniu szczytowym i
ewentualnie realizacj! *unkcji pompy pilotowej.
)ozwj mikroelektroniki umoliwi] dzisiaj budowanie pomp zintegrowanych ze
sterownikiem, ktre z punktu widzenia ekonomiki opaca si! take czy% w instalacj!
wielopompow.
&miana sprawno"ci przy zmianie obrotw.
3e'ulacja
Wybr wielko"ci regulowanej zaley od zadania regulacyjnego, rodzaju instalacji,
jej ukadu hydraulicznego, rozkadu oporw sieci rurocigw i charakterystyki
eksploatacyjnej. Wielko"ciami sterujcymi i regulowanymi, stosowanymi najcz!"ciej w
sterowaniach pomp, s/
czas
<zas, jako wielko"% sterujca, mona obok zwykego sterowania dwustanowego
&7^?W_^ stosowa% take do przeczania na okre"lone poziomy warto"ci zadanej
#praca dzienna?nocna, redukcja "witeczna?wakacyjna$. +ajwi!ksz oszcz!dno"%
energii uzyskuje si! przez przeczanie, noc lub w okresach zmniejszonego
zapotrzebowania, na stae, niskie obroty #np. 46C$. W ten sposb zapobiega si!
rwnie temu, e w czasie, kiedy ukad regulacji temperatury na zasilaniu powoduje
ostyganie instalacji, a nieproporcjonalnie otwierajce si! zawory termostatyczne
sygnalizuj zapotrzebowanie maksymalne, dojdzie do niepotrzebnego zwi!kszania
obrotw.
temperatura zewn(trzna
Kemperatura zewn!trzna moe by% stosowana zarwno jako wielko"% sterujca,
przeczajca na inny poziom warto"ci zadanej, jak te po przetworzeniu w sygna
analogowy suy% jako wielko"% prowadzca wielko"ci regulowanej. &waszcza w
instalacjach <' temperatura zewn!trzna jest wanym wskaDnikiem obcienia
instalacji. 'gln tendencj jest zmniejszenie obrotw przy rosncej temperaturze
zewn!trznej.
temperatura na zasilaniu
Kemperatura na zasilaniu wykorzystywana jest podobnie jak temperatura zewn!trzna,
jednake tylko w tych instalacjach, w ktrych prowadzona jest ona w zaleno"ci od
pogody. -ona wtedy obj% ni take *azy redukcji zapotrzebowania. W instalacjach
<' przy rosncej temperaturze na zasilaniu obroty s podwyszane. W instalacjach, w
ktrych moc oddawana Drda ciepa?zimna ma by% sterowana obj!to"ciowym
nat!eniem przepywu, mona j zastosowa% take jako wielko"% regulowan.
temperatura na powrocie
Kemperatura na powrocie moe stanowi% wielko"% regulowan dla regulacji obrotw
we wszystkich instalacjach, w ktrych albo ma by% ona utrzymywana na staym
poziomie, niezalenie od obcienia instalacji #mieszanie w powrocie kota$, albo w
instalacjach ze sta temperatur na zasilaniu, w ktrych temperatura na powrocie
moe by% miar obcienia instalacji #np. wymienniki ciepa w instalacjach )1K$. W
instalacjach c.o. przy rosncej temperaturze na powrocie obroty pompy s
zmniejszane. +iebezpiecze(stwo wyst!puje w instalacjach z regulacj dawieniow na
odbiornikach, gdy przy malejcym zapotrzebowaniu , a do cakowitego odci!cia
odbiornikw , regulator zwi!ksza% b!dzie obroty pompy ze wzgl!du na spadek
temperatury na powrocie.
r!nica temperatur
)nic! temperatur mona wykorzystywa% analogicznie jak temperatur! na powrocie,
jednak z t korzy"ci, e przez jednoczesne uwzgl!dnianie temperatury na zasilaniu
wyeliminowany zostaje jej wpyw, co pozwala okre"li% obcienie instalacji poprzez
rnic! temperatur take w instalacjach ze zmienn temperatur na zasilaniu. Przy
rosncej rnicy temperatur obroty s zwi!kszane. )wnie tu wyst!puje
niebezpiecze(stwo w przypadku odci!cia odbiornikw. Dla tego sposb ten
pre*erowany jest w instalacjach ze staym nat!eniem przepywu z regulacj
upustow, w instalacjach jednoprzewodowych i podogowych, oraz w przewodach
pier"cieniowych. Przy kadej regulacji temperatury w instalacji pompowej pami!ta%
naley, e ze wzgl!du na ograniczone pr!dko"ci przepywu i przestrzenne oddalenie
czujnikw od odbiornikw mog wyst!powa% znaczne czasy martwe. )wnie zmiany
temperatury przy wahaniach obcienia nast!puj cz!sto bardzo wolno i dlatego
naley zabezpieczy% si! przed wystpieniem przeregulowa(, nastawiajc bardzo
du zwlok! regulacji.
nat(enie przepywu
Wad regulacji nat!enia przepywu jest wci bardzo wysoka cena odpowiednich
przetwornikw pomiarowych, aczkolwiek niektre z instalowanych obecnie licznikw
energii cieplnej dostarczaj odpowiedniego sygnau, ktry wykorzysta% mona do
dalszego przetwarzania. 'bszarem zastosowa( czystej regulacji nat!enia przepywu s
instalacje, w ktrych konieczne jest dokadne wyregulowanie nat!enia przepywu. Przy
rosncym przepywie obroty pompy winny male%. ;e"li rejestrowane jest obj!to"ciowe
nat!enie przepywu i rnica ci"nie(, to moliwe jest nawet dokadne zaprogramowanie
charakterystyki regulacji pompy. W niektrych zwartych regulatorach sygna
obj!to"ciowego nat!enia przepywu jest emulowany przez wyliczenie go z poboru prdu
przez silnik. W pompach, w ktrych zapotrzebowanie mocy w obszarze regulacji wzrasta
w sposb cigy wraz ze wzrostem wydajno"ci, metoda ta jest nawet stosunkowo
dokadna.
Wykres osigw pompy wirowej.
Wykres ci"nie( i charakterystyka regulacji przy rnym usytuowaniu czujnikw.
r!nica cinie4
)egulacja rnicy ci"nie( jest zapewne najcz!"ciej stosowanym rodzajem regulacji
obrotw. Po pierwsze zapobiega niedopuszczalnemu wzrostowi rnicy ci"nie( w
instalacji, np. na zaworach termostatycznych, co pozwala na unikni!cie problemw z
szumami. Po drugie pozwala unikn% niedogrzewania odbiornikw. ;ej re*erowanym
obszarem zastosowa( sY wi!c instalacje dwuprzewodowe z regulacj dawieniow,
jak stanowi np. kady zawr termostatyczny. Warunkiem uzyskania prawidowej
charakterystyki jest zmniejszanie si! obj!to"ciowego nat!enia przepywu w obiegu
regulowanym przy zamykaniu odbiornikw. W obiegu nieregulowanym punkt pracy
pompy przemie"ciby si! wwczas po charakterystyce pompy do maksymalnej
wysoko"ci podnoszenia. )egulator natomiast b!dzie zmienia obroty tak dugo, a
wysoko"% podnoszenia spadnie tak, by w punkcie pomiarowym przywrci% zadan
rnic! ci"nie(. W instalacjach ze staym przepywem nie b!dzie powstawa% przyrost
rnicy ci"nie(, niezb!dny dla sensownego dziaania regulacji rnicy cisnie(.
)wnie w instalacjach z r!cznie nastawianymi zaworami warunki s zazwyczaj
niekorzystne, poniewa rzadko je si! przydawia.
Jkonomika stosowania regulacji obrotw zaley od tego, jak dugo pompa pracuje na
moliwie najniszych obrotach. .owiem dopiero przy znacznym zredukowaniu obrotw
pobr przez agregat pompowy maleje na tyle, by mona byo my"le% o szybkiej
amortyzacji systemu regulacji.
+ajnisze obroty pompa osiga przy przepywie Q X 6 jako/
o
za#
znam
H
H
n n
min
co jest przedstawione na wykresie rys. 33
Gm bardziej stroma jest charakterystyka pompy i im nisza jest zadana rnica
ci"nie(, tym wi!ksza b!dzie oszcz!dno"% energii. Wida% std, e take w pompach z
regulacj obrotw opaca si! dobiera% je wg punktu pracy lecego na prawo od punktu
najwyszej sprawno"ci i ustawia% warto"% zadan regulatora na jak najniszym poziomie.
;eszcze wi!ksz oszcz!dno"% mona osign% prbujc uzyska% charakterystyk!
regulacji do pasowan do charakterystyki instalacji. Kaka charakterystyka nie jest nigdy
osigalna w peni, gdy dla osigni!cia dokadnej regulacji zawsze musi istnie%
zde*iniowany punkt przeci!cia charakterystyki regulacji z chwilow charakterystyk
instalacji. )yzyko wystpienia przy tym niedogrzania jest niewielkie, gdy przy
zmniejszonej do poowy rnicy ci"nie( zapewnione jest jeszcze L6C obj!to"ciowego
nat!enia przepywu, co przy znormalizowanym radiatorze D=+ odpowiada wci mocy
grzejnej rz!du P6C.
5sytuowanie czujnik!w
:sztat charakterystyki regulacji zaley zarwno od rozkadu oporw przepywu w
sieci, jak i od usytuowania czujnikw.
;e"li w instalacji z rwnomiernym rozkadem oporw przepywu umie"ci si! czujnik przy
pompie w punkcie l rys. 30, to jako sta warto"% zadan regulatora naley nastawi%
rnic! ci"nie(, jak musi wytworzy% pompa, aby zasili% take ostatni z odbiornikw. W
przypadku obcienia zerowego na najmniej korzystnie pooonym odbiorniku b!dzie te
panowaa taka rnica cisnie(, podczas gdy w przypadku pompy nieregulowanej przy
obcieniu zerowym osigni!ta by tam zostaa nawet maksymalna wysoko"%
podnoszenia. <harakterystyka regulacji pompy regulowanej odpowiada w przypadku l linii
prostej na wysoko"ci podnoszenia odpowiadajcej warto"ci zadanej. 1ekko obniona
bezie ona natomiast przy umieszczeniu czujnika w punkcie 3. W tym przypadku warto"%
zadan regulatora naley nastawi% dla rnicy ci"nie(, jaka ustala si! w punkcie 3 przy
penym obcieniu. ;est to rwnocze"nie warto"% minimalna, do jakiej wysoko"%
podnoszenia zostaje zredukowana przy obcieniu zerowym. Gdealnym z punktu widzenia
oszcz!dno"ci energii i unikni!cia niedopuszczalnych wzrostw ci"nienia w sieci jest
umieszczenie czujnika w najgorszym punkcie instalacji, punkcie 0. Keraz regulator
zmniejszy wysoko"% podnoszenia pompy do warto"ci odpowiadajcej rnicy ci"nie( na
ostatnim odbiorniku. Przy penym obcieniu i w tym przypadku osigana b!dzie
znamionowa wysoko"% podnoszenia.
35 Przykad zasilania czterech odbiornikw przez jedn pomp!.
<o dzieje si! jednak na hydrodynamicznie najmniej korzystnie pooonym
odbiorniku przy obcieniu zerowym, gdy regulator zeszed do warto"ci minimalnych\
Kutaj rnica ci"nie( moe spa"% do uamka tej warto"ci, jaka w tym punkcie panuje przy
penym obcieniu. ;e"li odbiornik ten zdawiony jest na wysok warto"%, to w przypadku
obcienia zerowego moe doj"% do problemw z jego zasilaniem. ;e"li by jednak ten
odbiornik nie by zdawiony, to przy penym obcieniu instalacji lub w *azie nagrzewania
po *azie zmniejszonego obcienia pojawi si! zapewne powane problemy w cz!"ci
instalacji. Przy duych rnicach w instalacji pomocne byoby zastosowanie zaworw
regulacyjnych rnicy ci"nie( na podej"ciach odbiornikw. & hydraulicznego punktu
widzenia idealne byoby, gdyby straty ci"nienia w instalacji byy mae w stosunku do
rnic ci"nie( wyst!pujcych na odbiornikach, a wi!c gdyby sie% rozdzielcza miaa tak
due przekroje, by podobna bya do bezci"nieniowego kolektora.
&rnicowane oddziaywania rozkadu oporw sieci rurocigw omwimy na
przykadzie prostej instalacji. ;edna pompa ma zasila% cztery odbiorniki o tej samej mocy
#np. l m0?]] przy wysoko"ci oporw l m$.
W przypadku G rys.35?G przyjmuje si!, e opory rurocigw s mae #mona je
pomin%$. Wobec tego na kadym odbiorniku b!dzie wyst!powaa taka sama rnica
ci"nie( i wystarczy utrzymywanie staej wysoko"ci podnoszenia pompy na warto"ci l m.
'dpowiadaoby to instalacji o =66C autorytecie zaworw #stare instalacje grawitacyjne$.
W przypadku GG rys. 35?GG zakada si!, e opory w sieci rurocigw pomi!dzy
odbiornikami l i 5 #b,d$ s mae #mona je pomin%$, lecz w przewodzie zasilajcym a przy
penym obcieniu wyst!puje jednak strata ci"nienia w wysoko"ci 5 m. W tym ukadzie
idealna charakterystyka regulacji przebiegaaby przez punkty #5 m0?h?4 m$, #0?0,34$M #3?3$
i #=?3,34$. W kadym przypadku, przy odczeniu poszczeglnych odbiornikw
zapewniona byaby minimalna rnica ci"nie( l m i optymalna oszcz!dno"% energii. Kaki
sposb regulacji mona osign% przez umieszczenie przetwornika na odbiorniku i
regulowaniu tam rnicy ci"nie( na l m.
W przypadku GGG rys. 35?GGG stosunki s ju bardziej skomplikowane. &akada si! tu
rwnomierny rozkad oporw na odcinkach a,d w wysoko"ci po l m. Poszczeglne
odbiorniki zdawione s na rnic! ci"nie( panujc na ich podej"ciach przy penym
obcieniu/ odbiornik l na 5 m, 3 na 0 m, 0 na 3 m i 5 na l m. Pomp! dobrano ponownie
dla 5 m
0
?h i 4 m.
Keraz wyniknie jednak bardzo zrnicowany rozkad ci"nie( w zaleno"ci od tego,
ktry z tych 5 odbiornikw zostanie wa"nie otwarty. Przy wyznaczaniu wymaganej
wysoko"ci podnoszenia przyj!to zaoenie, e na danym podej"ciu powinna panowa%
przynajmniej taka rnica ci"nie(, dla jakiej odbiornik zosta zdawiony. Warto"%
rzeczywista podaje rzeczywi"cie uzyskan wysoko"% podnoszenia, gdy przetwornik
umieszczony jest na ostatnim odbiorniku i utrzymywana jest rnica ci"nie( l m.
+a rys. 35?G zakreskowano obszar wymaganej wysoko"ci podnoszenia, krzyyki
przedstawiaj wymagan wysoko"% podnoszenia, a kka, odpowiednie warto"ci
rzeczywiste. Widzimy wi!c, jak trudno jest utrzyma% podane stosunki ci"nieniowe nawet
w tak prostej sieci. W sieciach znacznie rozga!zionych, czy zwaszcza oczkowych wybr
wa"ciwego usytuowania przetwornika staje si! loteri. ;ak widzimy bowiem, najgroszy
punkt instalacji jest rzecz zmienn. Atd te zazwyczaj trzeba rezygnowa% z
dodatkowych oszcz!dno"ci energii i obnienia wyst!pujcych rnic ci"nie(, je"li jest to
konieczne dla uzyskania pewno"ci zasilania.
+owoczesne systemy regulacji zapewniaj obecnie moliwo"% porwnywania wielu
przetwornikw i regulowania wg najmniej korzystnego, lub wykorzystywania cznikw
warto"ci granicznej, ktre w wypadku niedostatecznego zasilania w miejscu ich
zainstalowania podnosz warto"% zadan regulacji. W kadym z tych wypadkw s
jednak konieczne pewne nakady na okablowanie przetwornikw. Dlatego w rozlegych
sieciach sygna przekazywany jest albo drog radiow, albo poprzez modem , sieci
tele*oniczn.
)ozsdnym kompromisem, ktry w wielu wypadkach bywa wystarczajcym, jest
wi!c regulowanie rnicy ci"nie( na samej pompie. ;e"li wyst!puj due straty ci"nienia
przed podej"ciem do pierwszego odbiornika #np. instalacja z kotowni i dugim
rurocigiem zasilajcym do ogrzewanego budynku$, lub je"li chce si! wykluczy% wpyw
poprzedzajcych cz!"ci instalacji, np. obiegu kotowego, lub wymiennikowni w przypadku
sieci ogrzewania zdalaczynnego, to rnic! ci"nie( pomi!dzy magistral zasilania a
powrotu winno rejestrowa% si! moliwie blisko podej"cia pierwszego odbiornika.
W nowoczesnych regulatorach moliwa jest rwnie symulacja skadowej oporu
rurocigw przez liniowe wyliczenie jej z obrotw pompy i aktualnych strat ci"nienia oraz
odpowiedni redukcj! warto"ci zadanej rnicy ci"nie(. Przy programowaniu takiego
regulatora nie mona jednak zadawa% zbyt wysokiej skadowej oporu rurocigw, je"li nie
chce si! tego okupi% ryzykiem niewystarczajcego zasilania. &alet tego sposobu jest
moliwo"% wyczenia w kadej chwili *unkcji skadowej oporu rurocigw, przez
przeczenie z trybu pracy ci"nienie proporcjonalne na ci"nienie stale.
;ak wida% z rys. 34, charakterystyka regulacji ci"nienia proporcjonalnego lepiej odpowiada
potrzebom typowej instalacji dwuprzewodowej, ni charakterystyka staego ci"nienia.
Wykresy przedstawione na rys. 34 winny uatwi% wybr mi!dzy ci"nieniem staym, a
ci"nieniem proporcjonalnym/
'szcz!dno"% energii byaby optymalna wtedy, gdyby pompa zawsze pracowaa
tylko z tak wydajno"ci, jakiej wa"nie wymaga instalacja. W tym celu konieczne jest
jednak rejestrowanie wielu danych, co jest w stanie zrealizowa% tylko system penej
automatyki budynku. Atd bierze si! zainteresowanie sprz!ganiem regulacji pomp z
systemem automatyki budynku.
Pompy ze zintegrowanymi regulatorami przetwarzaj nie tylko wewn!trznie rne warto"ci
pomiarowe, lecz ju dzisiaj dysponuj inter*ejsami szyny danych, poprzez ktr pompa
moe nie tylko przesya% rne dane systemom automatyki budynku #B1K?DD<$ ale i
otrzymywa% stamtd sygnay sterujce. 'dpowiednie przetworzenie poszczeglnych
algorytmw regulacji pozwolioby wi!c optymalnie pracowa% pompie, cznie z jej
sterownikiem jako nastawnikiem obrotw.

Podane punkty pracy w instalacji c.o.
Cinienie stale0
-oliwe do stosowania w/
` ogrzewaniach dwuprzewodowych
, z zaworami termostatycznymi
, przy duym autorytecie odbiornikw np./
, w instalacjach z @+[3 m
, w byych instalacjach grawitacyjnych
, w instalacjach z silnie zdawionymi zaworami odcinajcymi pionw
- w instalacjach z nieznacznymi stratami ci"nienia w tych cz!"ciach
instalacji, przez ktre przepywa cay strumie( czynnika #kocio,
wymiennik ciepa i przewd rozprowadzajcy a do pierwszego odej"cia$
, w instalacjach przestawionych na du rnic! temperatur na zasilaniu i
powrocie #np. ciepo z elektrociepowni$
, ogrzewaniach podogowych
, z zaworami termostatycznymi
, ogrzewaniach jednoprzewodowych
, z jednoprzewodowymi zaworami termostatycznymi
, z zaworami stre*owymi dla zrnicowanych obiegw
, obiegach pierwotnych
, w instalacjach z nieznacznymi stratami ci"nienia w obiegu pierwotnym
<i"nienie proporcjonalne/
-oliwe do stosowania w/
, ogrzewaniach dwuprzewodowych
, z zaworami termostatycznymi
, przy maym autorytecie odbiornikw np./
, w instalacjach z @+R5 m
, w instalacjach z bardzo dugimi przewodami rozprowadzajcymi
, w instalacjach z duymi stratami ci"nienia w tych cz!"ciach instalacji, przez ktre
przepywa cay strumie( czynnika #kocio, wymiennik ciepa i przewd
rozprowadzajcy a do pierwszego odej"cia$ , w instalacjach z niewielk rnic
temperatur w zasilaniu i powrocie
, ogrzewaniach podogowych i jednoprzewodowych
, z zaworami termostatycznymi i duymi oporami w tych cz!"ciach instalacji, przez
ktre przepywa cay strumie( czynnika
, ogrzewaniach
, z jednoprzewodowymi zaworami termostatycznymi
, z zaworami stre*owymi dla zrnicowanych obiegw
, obiegach pierwotnych
, w instalacjach z wysokimi stratami ci"nienia w obiegu pierwotnym
6szcz(dno koszt!w eksploatacji
'szcz!dno"% kosztw eksploatacji instalacji pompowej z przetwornic
cz!stotliwo"ci zaley od wielu rnych czynnikw. <hcc przeprowadzi% wst!pny
rachunek ekonomiczny trzeba dokona% wielu zaoe(, nie widzc wcale, czy b!d one
suszne. Aposb post!powania jest przy tym nast!pujcy/
Przyjmujemy jedn z charakterystyk regulacji #np. dla staej rnicy ci"nie($, oceniamy
czas pracy w okre"lonych stanach #np. obcienie pene, obcienie cz!"ciowe,
obcienie szcztkowe, obcienie zerowe, redukcja nocna$, okre"lamy zuycie prdu
podczas jednego okresu eksploatacji. &uycie prdu w danym stanie roboczym mona
wyznaczy% albo z charakterystyk sprawno"ci i mocy hydraulicznej P
Q
, albo z
zapotrzebowania mocy P przy obrotach znamionowych. W tym celu przez punkt pracy i
punkt zerowy prowadzi si! parabol! i dla jej punktu przeci!cia z charakterystyk pompy
odczytuje si! wysoko"% podnoszenia, a na charakterystyce P , zapotrzebowanie mocy w
tym punkcie. Podstawiajc 3 zasad! podobie(stwa modelowego do zasady 0
otrzymujemy zaleno"%/
PXPa O #@?@a$
0?3
&apotrzebowanie mocy przy rnych obrotach.
Dzielc tak otrzymane zapotrzebowanie mocy w punkcie pracy przez sprawno"%
silnika i przetwornicy cz!stotliwo"ci i uwzgl!dniajc, e oba te urzdzenia b!d przy
niskich obrotach i maym obcieniu nawet o =6C gorsze, otrzymamy podany wynik.
Warto"ci porwnawcze naley oczywi"cie wyznaczy% dla warunkw wyst!pujcych
przed wprowadzeniem regulacji lub jakie panowayby przy jej braku. Przy regulacji
upustowej mona w przyblieniu wyj"% od zuycia prdu w punkcie nominalnego
obcienia, pomnoonego przez godziny pracy. Przy regulacji dawieniowej zuycie prdu
jest ju nisze i musi zosta% odniesione do konkretnego punktu pracy na charakterystyce
pompy.
&akadajc np. dla instalacji c.o. z pomp Q+X =66 m0?]9], regulowanej na sta
warto"% @
+
X =P,4 #ok. H6C @
o
$, czas pracy 4466 godzin rocznic i przyjmujc, e na pene
obcienie #=66C$ przypada 3C, obcienie cz!"ciowe #N6Ci$ 0HC, obcienie
szcztkowe #34C$ 3LC i redukcj! nocn #n X 46C$ 00CR sezonu ogrzewczego, to w
porwnaniu do pompy nieregulowanej z regulatorem obej"ciowym w instalacji mona
wykaza% obnik! zuycia energii przekraczajc 46C.
Przy takiej pompie o mocy L,4 kW mona wi!c zredukowa% roczne zuycie energii
z 54 666 kWh do 3= 666 kWh, co odpowiada oszcz!dno"ci kosztw eksploatacji
wynoszcej 5 H66 D-?rocznie przy cenie 6,36 D-?kWh albo =6H66 D-?rocznie przy
cenie 6,54 D-?kWh, wobec czego koszty inwestycji ulegyby amortyzacji w cigu 3 do 5
lat.
Poniewa jednak powysze obliczenie kosztw eksploatacji oparte jest na
konkretnym przykadzie, ktry niekoniecznie musi by% reprezentatywny. naley do
przykadu tego, jak i wykresw, z ktrych oszcz!dno"ci te wyliczono, podchodzi% z
rezerw.
Azczeglnie przy duych instalacjach z przewymiarowan zazwyczaj pomp opaca
si! jednak przemy"le% nie tylko zastosowanie przetwornicy cz!stotliwo"ci, ale i kwestii
zastpienia tej pompy kilkoma mniejszymi, pracujcymi rwnolegle pompami z regulacj
obrotw. 'bok kilku innych zalet osigni!toby wtedy porwnywalne zuycie energii przy
#zazwyczaj$ wyraDnie niszych kosztach inwestycyjnych.
)wnie w przypadku maych pomp obiegowych c.o. rynek b!dzie si!, z pewno"ci
silniej, ni dzieje si! to ju dzisiaj, domaga typw wyposaonych w zintegrowane ukady
regulacji, nawet je"li przepisy jeszcze tego nie wymagaj.