Lectio nona (lekcja 9.): participium praesentis activi i zaimki wskazujce.

PARTICIPIUM PRAESENTIS ACTIVI (PART. PRAES. ACT.)

Jzyk aciski ma tylko imiesowy ( participia) odmienne. Participium praesentis activi (imiesw cz. tera . str. czynnej) tworzy si przez dodanie do pierwsze!o tematu czasownika "ormantu -ns# ktry w koniu!acji $$$ i $% poprzedzony jest spjk -e. &dmienia si wedu! deklinacji $$$ typu mieszane!o. ' j. polskim je!o odpowiednikiem jest imiesw czasu tera niejsze!o odmienny (przymiotnikowy# zakoczony na (cy# (ca# (ce) oraz nieodmienny (przyswkowy# zakoczony na )c). ' *&+$*,-$'$. ($ '&/,-$'$.) 01 P,2-. P2,.0. ,3-. 4 temat czasownika 5 (ns ' pozostayc6 przypadkac6 P,2-. P2,.0. ,3-. 4 temat czasownika 5 (nt( 5 kocwki $$$ dekl. mieszanej Przykady tworzenia part. praes. act.7 $ dekl.7 do# dare da 5 ns 4 dans (dajc lu8 dajcy# (a# (e) $$ dekl.7 6a8eo# 6a8ere 6a8e 5 ns 4 6a8ens (majc lu8 majcy# (a# (e) $$$ dekl.7 le!o# le!9re le! 5 e 5 ns 4 le!ens (czytajc lu8 czytajcy# (a# (e) $% dekl.7 audio# audire audi 5 e 5 ns 4 audiens (suc6ajc lu8 suc6ajcy# (a# (e) sing la!is *. 1. :. ,cc. ,8l. %.4*. "l !alis

ora#ns ( porszc# proszcy# (a# (e ora#nt#es (dla m i f) ora#nt#ia (dla n) ora#nt#is ora#nt#i $ ora#nt#i ora#nt#i% s ora#nt#e$ (dla m i f) ora#ns (dla n) ora#nt#es (dla m i f) ora#nt#ia (dla n) ora#nt#e ora#nt#i% s ora#ns ora#nt#es (dla m i f) ora#nt#ia (dla n)

wiczenia: ;. &dmie i przetumacz *. s!7 adulescens (-ntis) amans# periculum (-i) crescens. <. &d jakic6 czasownikw i ic6 "orm aciskic6 poc6odz nastpujce wyrazy w jzyku polskim= la8orant# i!norant# student# docent# re!ent# a!ent# tan!ens# mutant# amant# emi!rant# korespondent# demonstrant# ekspedient. >. Przetumacz zdania# w miejsce kropek wstaw part. praes. act. w odpowiedniej "ormie7 a. :aedalus ????.. poenam "u!it. (timeo, -ere) 8. Puellae ????? "lores canta8ant. (lego, -re) c. -otus populus ducem ????. salutat. (venio, -ire) &ai$ek is' ea' id i inne (ai$ki )ska( j*ce ' acinie wystpuje sze@A zaimkw wskazujcyc67
is# ea# id ( ten# ta# to# czsto w znaczeniu7 on# ona# ono 6ic# 6aec# 6oc ( ten# ta# to iste# ista# istud ( w# owa# owo ille# illa# illud ( tamten# tamta# tamto idem# eadem# idem ( ten sam# ta sama# to samo ipse# ipsa# ipsum ( sam# sama# samo

Basadniczo odmieniaj si7 m. w! $$ dekl.# f. w! $ dekl.# n. w! $$ dekl.# ale7 1. s! koczy si na +i s# :. s! na +i. sg ten ta to N. is ea id ,. ei s -. ei Acc. eum eam id A. eo ea eo pl. ci te te ei (lub ii) eae ea eorum earum eorum eis (lub iis# is) eos eas ea eis (lub iis# is)

6ic# 6aec# 6oc ( ten# ta# to P!(.". sg m " n m 6i " 6ae "l. n 6aec

*om. 6ic 1en. :at. ,cc. ,8l.

6aec 6oc

6uius 6uius 6uius 6orum 6arum 6orum 6uic 6uic 6uic 6is 6unc 6anc 6oc 6oc 6ac 6oc 6os 6is 6is 6as 6is 6is 6aec 6is

iste# ista# istud ( w# owa# owo sg P!(.". m " n m *om. iste 1en. :at. ,cc. ,8l. ista istud isti

"l. " istae n ista

istius istius istius istorum istarum istorum isti isti isti istis istis istas istis istis ista istis

istum istam istud istos isto ista isto istis

ille# illa# illud ( tamten# tamta# tamto P!(.". sg m " illa n m " illae "l. n illa

*om. ille 1en. :at. ,cc. ,8l.

illud illi

illius illius illius illorum illarum illorum illi illi illi illis illis illas illis illis illa illis

illum illam illud illos illo illa illo illis

idem# eadem# idem ( ten sam# ta sama# to samo (nieodmienne )dem wzmacnia zaimek is# ea# id# por. w j. polskim7 ten i ten /e) sg "l. P!(.". m " n m " n *om. idem 1en. :at. ,cc. ,8l. eadem idem eidem (iidem) eaedem earundem eadem eorundem

eiusdem eiusdem eiusdem eorundem eidem eidem eidem

eisdem (iisdem) eisdem (iisdem) eisdem (iisdem) eosdem easdem eadem

eundem eandem idem eodem eadem

eodem eisdem (iisdem) eisdem (iisdem) eisdem (iisdem)

ipse# ipsa# ipsum ) on sam# ona sama# ono samo P!(.". sg m " ipsa n m " ipsae "l. n ipsa

*om. ipse 1en. :at. ,cc. ,8l.

ipsum ipsi

ipsius ipsius ipsius ipsorum ipsarum ipsorum ipsi ipsi ipsi ipsis ipsis ipsas ipsis ipsis ipsa ipsis

ipsum ipsam ipsum ipsos ipso ipsa ipso ipsis

wiczenie
Przetumacz zdania# wstawiajc aciski zaimek wz!ldny w odpowiedniej "ormie7 a. %o8is li8ros ??.. (jego) da8imus. 8. Ci8ros ??.. (ich m.) ad ?..? (niej) mittitis. c. ?.?. ( o) cum ?.?. (nimi) vide8ant. d. +arcus de ?..?. (t!ch) poetis saepe audie8at et carmina ??? (ich) li8enter le!e8at. e. .!o vo8is ?? (t") carmen recito. ". -u ??? (temu) puero pomam das.

Lectio 0eci$a (lekcja 12.): deklinacja $% i %. -eklinacja IV jest nazywana teD de#linacj$ u ze wz!ldu na o8ecno@A u w zakoczeniu kaDde!o z przypadkw w tej deklinacji. 'edu! tej deklinacji (podo8nie jak w deklinacji $$) odmieniaj si rzeczowniki7 r. mskie!o zakoczone w nominatiwie na # s i r. nijakie!o zakoczone na # . 1enetivus sin!. ma zawsze kocwk # s. &dmiana rzeczownikw r. mskie!o P!(."a0ek N. ,. -. Acc. A%l. V.3N. Sg (l. "oj.) (us "ructus ( owoc (us "ructus (ui ((u) "ructui (um "ructum (u "ructu (us "ructus Pl. (l. $n.) (us "ructus (uum "ructuum (i8us ((u8us) "ructi8us (us "ructus (i8us ((u8us) "ructi8us (us "ructus

'edu! deklinacji $% odmienia si (jak r. mski) rwnieD kilka rzeczownikw r. Deskie!o (".)## np.7 domus#(us ( dom# manus#(us ( rka# porticus#(us ( portyk# kruD!anek# tri8us#(us ( dzielnica. :omus# jako jedyny# ma odmian mieszan (wedu! $$ lu8 $% deklinacji)# std istniej "ormy np.7 !en.s! domi (4w domu)# a8l.s!. domo# !en.pl. domorum# acc.pl. domos.

&dmiana rzeczownikw r. nijakie!o P!(."a0ek Sg (l. "oj.) Pl. (l. $n.) N. ,. -. Acc. A%l. V.3N. (u !elu ( ld (us !elus (u !elu (u !elu (u !elu (u !elu (ua !elua (uum !eluum (i8us !eli8us (ua !elua (i8us !eli8us (ua !elua

-eklinacja V jest nazywana teD de#linacj$ e ze wz!ldu na czst o8ecno@A e w zakoczeniu przypadkw w tej deklinacji. 'edu! tej deklinacji (podo8nie jak w deklinacji $) odmieniaj si rzeczowniki r. Deskie!o# zakoczone w nominatiwie na #es# a w !enetiwie na #ei. Pewnym wyjtkiem jest rzeczownik dies# ktry 8ywa r. mskie!o. &dmiana rzeczownikw r. Deskie!o P!(."a0ek Sg (l. "oj.) Pl. (l. $n.) N. ,. -. Acc. A%l. V.3N. (es (es dies ( dzie dies (ei diei (ei diei (em diem (e die (es dies (erum dierum (e8us die8us (es dies (e8us die8us (es dies

' deklinacjac6 $$$# $% i % w pluralis (l. mn.) > przypadki s rwne so8ie7 *.# ,cc.# %. wiczenia: ;. &dmie7 eEercitus# (us ) wojskoF !enu# (us ) kolanoF res# rei ) rzecz. <. Przetumacz7 :um vita est# spes est. *i6il a!enti dies est lon!us. 2es sacra miser. :ies diem docet. 0piritus movens. +anus manum lavat. $n medias res. Prima (dies) ,prilis. Gona "ide. +ala "ide. %eritatis una "acies est. Parva domus# parva cura.