Kurowski Franz - Jednostka Specjalna Brandenburg

Spis treci
Podzikowania OKW-Amt Wydziay I, II, III Akcje Abwehry przed wojn Przygotowania i ekspansja Macki sigaj dalej Wojenna struktura Abwehry Dowdztwo i acuch dowodzenia Abwehry Wydzia I Wydzia II Wydzia III Wydzia III F Eskadra Rowehl Nadworne jednostki bojowe admiraa Canarisa Od 800. Kompanii Szkolno-Budowlanej do Zada Specjalnych do 800. Batalionu Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych Brandenburg Oglny zarys dziaa Batalionu Brandenburg w czasie walk na zachodzie Europy w 1940 roku Ausland-Abwehr
11 13 17 27 27 32 36 41 42 44 44 45 48 52
52 60
Jednostka Specjalna Brandenburg 63 63 69 72 75 76 77 81 84 84 89 93 96 100 100 101 102 108 116 116 121 121 125 127 133 136 141 141 146
Dziaania Abwehry podczas wojny Pierwsza akcja bojowa Brandenburga przed wybuchem wojny . . Dziaania wydzielonego oddziau rozpoznawczego Warszawa . . . Wydzielone oddziay rozpoznawcze Dziaania X wydzielonego oddziau rozpoznawczego w Jugosawii Dziaania wydzielonych oddziaw rozpoznawczych w Grecji . . Przygotowania do kampanii na zachodzie Operacja Weseriibung" Brandenburg w kampanii na zachodzie Zdobycie mostw Ataki Branderburczykw na kolejne mosty Mosty na kanale Moza-Waal Operacje Abwehry na terenie Francji 800. Puk Szkolno-Budowlany do Zada Specjalnych Brandenburg Geneza 800. Puk Szkolno-Budowlany do Zada Specjalnych Operacja Skalne Gniazdo". Plan zajcia Gibraltaru Udzia formacji Brandenburga operacji Lew Morski" Problemy w Afganistanie Kompania Afgaska Od operacji Marita" do Rumunii Rumuska ropa Organizacja ochrony rumuskiego przemysu naftowego Brandenburczycy i ich pomocnicy Puk Brandenburga kampanii na Bakanach Dziaania grup bojowych formacji Brandenburg Abwehra na froncie wschodnim Faza przygotowawcza Wsppracownicy Abwehry
Spis tres'ci Wstpne przygotowania do operacji Barbarossa"
7 148
Operacje Abwehry podczas kampanii rosyjskiej 1941 roku. . 157 Mosty kolejowe w Augustowie, Siku, Hoynce i Lipsku Operacja Bogdanw" w Brzeciu nad Bugiem Inne operacje Dziaania Grupy Bojowej Heinz Operacje specjalne W centrum dowodzenia Abwehry. Rosyjskie prby nawizania rozmw pokojowych Abwehra wobec rosyjskich propozycji rozmw pokojowych . . . Reforma i reorganizacja Puku Brandenburg Dziaania jednostki Trommsdorfw ramach Armii Laponia Operacje II Wydziau Abwehry w Iraku Pierwszy kontakt Dziaania Luftwaffe w Iraku Operacje Podsumowanie Dalsze operacje w Iraku Walki w Iraku Operacje w Mezopotamii Decydujca bitwa Ucieczka z Iraku Operacja w Iranie Placwka Abwehry w Tebrizie Udzia Puku Brandenburg w operacji Amina" Odyseja misji wojskowej majora Schulzego-Holthusa Ostatnie dziaania w Persji 157 161 164 166 174 176 178 182 187 191 191 196 199 203 204 211 214 225 230 233 233 235 240 251
Dziaania Abwehry na odlegych obszarach operacyjnych . . . 256 Dziaania 200. wydzielonego oddziau rozpoznawczego w Afganistanie Operacje w Indiach 256 261
Jednostka Specjalna Brandenburg Subhas Czandra Bose i Forward Bloc Udzia jednostki Brandenburga operacji Tygrys" 261 265 270 270 277 279 279 285 294 298 300 303 309 313 313 318 320 322 325 327 330 334 335 339 340 343 347 353 353 355
Brandenburczycy w Afryce Przygotowania - pierwsze operacje Operacja Salaam" Celem s Kair i Nil Dziaania polityczne w Egipcie Egipscy konspiratorzy Do Asjutu i Kairu Liban i Syria Wolni Francuzi w Syrii Puk Brandenburg w Tunezji Rajd na Sidi Bou Zid Dalsze operacje Abwehry w Zwizku Radzieckim Rajdy na Batajsk i Majkop Na Kaukaz Akcja w Leningradzie Operacja Zeppelin". Etap przygotowa Hitler, wojna partyzancka i operacja Zeppelin" Faza selekcji Operacja Druyna" Stalin musi zosta wyeliminowany!", Od Justusa do Dyrygenta" Zabjca i przygotowania do zamachu Stalin zamiast Berii Raport Ottona Skorzenego Udzia Luftwaffe w operacji Zeppelin" Major Sawrin i podporucznik Sonia Sawrin w Zwizku Radzieckim Wielka reorganizacja Oglny zarys Schemat organizacyjny dywizji Brandenburg
Spis treci Dziaania Dywizji Specjalnej Brandenburg na wschodzie i poudniowym wschodzie Pierwsze akcje na froncie wschodnim Atak 3. kompanii Operacje na Bakanach Batalion legionistw Alexander Na Bakanach Operacja Ziethen" Dalsze walki w Jugosawii. Negocjacje z Titem Polowanie na Tit Nowy Puk Szkolny Brandenburg Dziaania ofensywne i obronne we Woszech Gorzki odwrt Korpus Patrolowy Batalion Strzelcw Morskich Brandenburg. Jednostki morskie Abwehry Utworzenie formacji i jej pocztkowe wykorzystanie Batalion Tropikalny Brandenburg Strzelcy morscy w akcji Zajcie Kos Leros Verdun Morza Egejskiego Atak Operacja powietrznodesantowa Strzelcy morscy formacji Brandenburg w dziaaniach na Morzu Egejskim Partyzanci i Anglicy Trudne zadanie rozpoznawcze
358 358 360 364 377 381 383 394 398 406 407 409 419 423 423 431 435 436 442 449 455 469 469 471
Kocowa faza. Dywizja Grenadierw Pancernych Brandenburg 475 Formowanie 475 Dywizja wkracza do akcji. Stycze 1945 480 Gorzki koniec Dywizji Grenadierw Pancernych Brandenburg . 491 Koniec Dywizji Grenadierw Pancernych Brandenburg 503
10 Zacznik 1 Zacznik II Zacznik III Bibliografia
Jednostka Specjalna Brandenburg 509 510 511 516
Podzikowania
Autor pragnie zoy podzikowania wszystkim byym czonkom jednostki Brandenburg oraz suby wywiadowczej z czasw wojny, ktrzy pomogli mu doprowadzi prac nad t ksik do koca, udzielajc rad i dostarczajc ilustracji. Pomogli wyrobi Brandenburczykom dobre imi i dowie, e stawiane im oskarenia byy bezpodstawne. W subie dla kraju Brandenburczykom nie dorwnywaa adna inna jednostka i naley liczy na to, e ta ksika pomoe to zrozumie nawet laikowi. Franz Kurowski Dortmund, 30 marca 1995 roku
OKW-Amt Ausland-Abwehr
1 stycznia 1935 roku dowdc niemieckiej suby wywiadowczej (Abwehry) zosta komandor Wilhelm Canaris. Abwehra powstaa w 1928 roku w wyniku poczenia istniejcej w Reichswerze Suby Wywiadu i Rozpoznania z tajnymi subami marynarki wojennej. Dowdztwo nad poczon sub wywiadowcz, pniej nazwan Abwehr, obj w 1932 roku komandor porucznik Conrad Patzig. W 1935 roku Abwehr podporzdkowano ministerstwu wojny, a w 1938 przesza ona pod komend Naczelnego Dowdztwa Si Zbrojnych - Oberkommando der Wehrmacht (OKW). W 1939 roku zmieniono jej oficjaln nazw, przemianowujc j na Departament Wywiadu i Kontrwywiadu O K W {OKW-Amt Ausland-Abwehr). Natychmiast po objciu nowego stanowiska Wilhelm Canaris skontaktowa si ze swoimi odpowiednikami w obcych subach wywiadowczych, z ktrymi poprzez porednikw ulokowanych w odpowiednich urzdach ju wczeniej zdy nawiza stosunki. W 1935 roku spotka si w Monachium z pukownikiem Mariem Roatt, szefem woskiej suby wywiadowczej Servicio Informazioni Militari (SIM). Wczeniej Wosi bezskutecznie usiowali nawiza kontakty z poprzednikiem Canarisa, komandorem Patzigiem.
14
Jednostka Specjalna Brandenburg
Patzig utraci stanowisko dowdcy Abwehry w zwizku z afer Rhma, gdy po serii morderstw popenionych w czasie Nocy Dugich Noy 30 czerwca 1934 roku zada usunicia Heydricha, wczesnego szefa Gestapo, poniewa ten znacznie wykroczy poza uprawnienia przyznane mu przez Hitlera i Gringa i przyczyni si do zabicia wielu niewinnych oficerw Reichswery, w aden sposb niezamieszanych w pucz Rhma". Patzig przekona ministra obrony, feldmarszaka von Blomberga, e naley dy do zdymisjonowania Heydricha. Minister obrony Blomberg zapewni sobie poparcie kilku ministrw, ale danie usunicia Heydricha Himmler kategorycznie odrzuci. Blomberg musia ustpi. Ten policzek wymierzony przez Himmlera powanie zaszkodzi jego pozycji i feldmarszaek nigdy tego Patzigowi nie wybaczy. Gdy Blomberg zaproponowa, aby Abwehra nawizaa kontakty z woskimi subami wywiadowczymi, Patzig odrzuci ten pomys, utrzymujc, i suby woskie nie s godne zaufania. Potem, gdy Patzig, realizujc inicjatyw Hitlera, wyda specjalnej eskadrze rozpoznawczej (pniejszej Grupie Specjalnej Rowehl) rozkaz rozpoczcia lotw wywiadowczych nad Polsk i Francj, Blomberg utrzymywa, i Hitler zakaza takich lotw. W padzierniku 1934 roku, gdy minister obrony dowiedzia si, e eskadra wysokociowego rozpoznania gwnodowodzcego Luftwaffe wykonaa fotografie caej linii Maginota, wezwa do siebie Patziga i owiadczy mu sucho: Nie mog korzysta z usug dowdcy wywiadu, ktry way si na tego rodzaju eskapady!" Patzig musia wskaza swojego nastpc admiraowi Erichowi Raederowi, dowdcy Kriegsmarine. Poda nazwisko Canarisa, ale Raeder szorstko odrzuci t propozycj. Gwnodowodzcy Reichsmarine nie lubi Canarisa i ju wczeniej skaza go na zapomnienie, powierzajc mu dowdztwo twierdzy w winoujciu. Zamierza posa go na emerytur w 1935 roku. Wwczas Patzig zrobi co, czego Raeder nie wzi pod uwag. Owiadczy, e w takiej sytuacji kontrol nad
OKW-Amt
AuslandAbwehr
15
Geneza prusko-niemieckich sub specjalnych
16
Abwehr przejmie armia. Raeder ustpi i zatwierdzi nominacj komandora Canarisa na stanowisko szefa niemieckich sub wywiadowczych. Siwowosy oficer marynarki wprowadzi si do domu o numerze 72-76 przy Tirpitziifer, ulicy pooonej nad kanaem Landwery w Berlinie. 1 maja 1935 roku Canaris zosta awansowany do stopnia kontradmiraa. Na stanowiska dowdcze w podlegej mu subie mianowa wszystkich zdemobilizowanych oficerw, ktrzy dotychczas suyli na stanowiskach cywilnych. Jednym z takich oficerw by major Hans Oster. Canaris wcign do suby take starych towarzyszy z Freikorpsu, midzy innymi byego oficera kawalerii Friedricha Wilhelma Heinza i Heinza Schmalschagera. Byy oficer marynarki Leifiner przyby a z Nikaragui, a za jego przykadem podyo wielu innych. Jednym z pierwszych wsppracownikw Canarisa zosta major Hans Piekenbrock. Abwehra pod dowdztwem Canarisa przeksztacia si w rozbudowan organizacj, skadajc si z trzech gwnych departamentw. Wraz z rozbudow Wehrmachtu staa si Ausland-Abwehr, agencj, ktra wykonywaa zadania na rzecz wszystkich trzech rodzajw si zbrojnych. Na czele centralnego wydziau Abwehry sta podpukownik (pniej pukownik) Oster. Szefem I Wydziau by major (pniej podpukownik) Hans Piekenbrock. I Wydzia odpowiada za czno, wywiad radiowy i szyfry oraz zajmowa si aktywnym gromadzeniem danych wywiadowczych. II Wydziaem dowodzi pukownik (pniej genera major) von Lahousen-Vivremont. II Wydzia zajmowa si realizacj wszystkich podejmowanych przez Abwehr akcji sabotaowych i zada specjalnych. III Wydziaem, dowodzonym przez podpukownika (pniej generaa majora) von Bentivegniego, by kontrwywiad. Mimo takiego podziau kompetencji nierzadko podejmowano akcje interesujce wicej ni jeden departament. Zadania nalece do sfery odpowiedzialnoci tych trzech wydziaw realizowane byy z kolei przez trzy grupy, odpowiadajce za dziaania na rzecz kadego z trzech rodza-
17
jw si zbrojnych - wojsk ldowych, si powietrznych i marynarki. Podziay i hierarchia struktury si zbrojnych oraz zwizane z tym rnorodne specjalne cele wywiadowcze wymagay kolejnych podziaw organizacyjnych, ktre zostan krtko scharakteryzowane poniej. Kade Dowdztwo Okrgu Wojskowego {Wehrkreiskommand) posiadao wasn delegatur Abwehry, ktr kierowali zastpca dowdcy jednostki do spraw wywiadu (Ic) i delegowany oficer Abwehry. Zastpc dowdcy do spraw wywiadu by oficer Sztabu Generalnego, ktrego zadaniem byo analizowanie danych wywiadowczych dotyczcych nieprzyjaciela. Podobnie jak sama struktura Abwehry, wszyscy oficerowie tej suby zakwalifikowani byli do grup I, II i III, ktre odpowiaday za wywiad, sabota i misje specjalne oraz kontrwywiad.
W y d z i a y I, II i III Poszczeglne grupy I Wydziau Abwehry miay okrelone zadania. Zadanie referatu dowodzenia: Scentralizowane zarzdzanie sub przesyania tajnych informacji. Wychwytywanie wszystkich istotnych rde informacji wywiadowczych, wsppraca z II i III Wydziaem, Urzdem do spraw Niemcw Mieszkajcych za Granic (Auslandamt), Ministerstwem Spraw Zagranicznych, Gestapo i Urzdem do spraw Bada (Forschungsamt). Realizacja zada zbierania danych wywiadowczych, zlecanych przez naczelnego dowdc si zbrojnych i dowdcw trzech rodzajw si zbrojnych. Przekazywanie informacji niepoddanych ocenie wywiadowczej do Departamentu Wywiadu i Kontrwywiadu OK W (Abwehry) oraz do sekcji wykonujcych zadania na rzecz trzech rodzajw si zbrojnych. I Wydzia Abwehry skada si nastpujcych czci: Referatu Oficera Dowodzcego (Zachd), Przepustek, Archiwum, Oddziau I i Wojsk Ldowych. Abwehr I Hd odpowiedziana bya przesyanie tajnych informacji wojskowych, dotyczcych zachodniego
18
i poudniowego obszaru operacyjnego. Abwehr IH (Obce Armie Zachd/Pnoc) odpowiedzialna bya za nadzr nad przesyaniem tajnych informacji i wykorzystaniem tyche informacji przez III Departament Sztabu Generalnego Wojsk Ldowych, zbieraniem informacji osobowych oraz ocen agentw. Abwehr IH (Obce Armie Zachd/Poudnie) zajmowaa si zabezpieczeniem agentw, ktrzy wycofali si ze suby, jak rwnie obiektywn kontrol danych raportw finansowych, skadanych przez poszczeglne placwki Abwehry. Abwehr IH (Obce Armie Zachd/Pnoc) odpowiedzialna bya za prowadzenie dziaa wywiadowczych na obszarze Belgii, Holandii, Anglii, Danii i Luksemburga. Abwehr IH (Obce Armie Zachd/Poudnie) odpowiadaa za dziaania na terenie Francji, Portugalii, Hiszpanii, Szwajcarii, Woch oraz krajw zamorskich z wyjtkiem Japonii. W ramach Wydziau I znajdoway si rwnie grupy, ktrych zadaniem byy dziaania wywiadowcze na obszarach wschodnim i poudniowo-wschodnim. Abwehr IH {Obce Armie Wschd/Pnoc) odpowiadaa za dziaania na obszarze Polski, ochron granic pastwa, dziaania na obszarze Finlandii, ZSRR, krajw skandynawskich, Japonii i Chin. Do kompetencji Abwehr IH (Obce Armie Wschd/Poudnie) naleay dziaania podejmowane na terytorium Czechosowacji, Wgier, poudniowo-wschodniej Europy, Turcji, Iranu i Afganistanu. Gromadzenie informacji wywiadowczych dotyczcych uzbrojenia i technologii zbrojeniowych obcych pastw byo zadaniem Abwehr I Ht. Jej zadaniem byo pozyskiwanie za granic egzemplarzy uzbrojenia i wyposaenia wojskowego oraz badanie zdolnoci innych pastw do wytwarzania broni chemicznej. II Wydzia Abwehry wraz z grup dowodzenia odpowiada za zadania zlecone przez najwysze dowdztwo, reprezentowanie interesw departamentu wobec podmiotw zewntrznych oraz scentralizowane kierowanie podporzdkowanymi jednostkami organizacyjnymi i zarzdzanie funduszami.
OKW-Amt
Ausland-Abwehr
19
Oddzia la odpowiada za kalendarz mobilizacyjny oraz tajne materiay, znajdujce si w dyspozycji dowdztwa, zarzdza archiwum tajnych informacji, realizowa zadania suby wewntrznej, zajmowa si kwestiami finansowymi, wspdziaa z innymi subami na wyrany rozkaz, prowadzi dziennik wojenny Abwehry. Oddzia Ib zarzdza laboratorium odpowiedzialnym za badania techniczne oraz utrzymywa kontakty z referatem si zbrojnych, szkoami technicznymi i instytutami. Wydawa zlecenia zdobywania i gromadzenia materiaw oraz szkolenia agentw do realizacji misji specjalnych. Oddzia Ib odpowiada rwnie za wydawanie specjalnych dyrektyw, formuowanie wnioskw w oparciu o zdobyte dowiadczenie wojenne i ich wykorzystanie w realizacji kolejnych misji specjalnych. Do zada oddziaw Grupy I oraz jej dowdcy naleao zbieranie danych wywiadowczych, dotyczcych mniejszoci narodowych, oraz infiltrowanie organizacji wrogich wobec pastwa. Szczeglnie wanym zadaniem byo szerzenie propagandy wywrotowej w szeregach wrogich si zbrojnych. Grupa I bya rwnie odpowiedzialna za poszukiwanie moliwoci nawizania kontaktu, zarwno w warunkach pokoju, jak i wojny, z ugrupowaniami politycznymi funkcjonujcymi w potencjalnie wrogich pastwach. Do zada tej komrki naleaa rwnie wymiana danych wywiadowczych ze subami pastw sprzymierzonych oraz formuowanie memorandw dotyczcych celw dziaania, organizowanie struktur mniejszoci narodowych oraz grup wywrotowych. Grupa I stanowia w ramach II Wydziau najwaniejsz struktur organizacyjn, dysponujc licznymi sekcjami. Sekcja 1 ON odpowiadaa za stosunki z mniejszociami narodowymi i grupami wywrotowymi dziaajcymi na obszarze Zwizku Radzieckiego, Dalekiego Wschodu, Polski, Litwy, Estonii i Finlandii. Sekcja 1 OS speniaa identyczn rol w odniesieniu do Czechosowacji, Rumunii, Bugarii, Jugosawii, Grecji i Woch, a sekcja 1 W miaa w swej gestii obszar Francji, Belgii, Luksemburga, Szwajcarii, An-
20
glii, Irlandii, Danii, Szwecji i Norwegii. Sekcja 1 Ub (kraje zamorskie) odpowiadaa za Ameryk Pnocn, rodkow i Poudniow oraz Maroko hiszpaskie. Sekcja 1 I odpowiadaa za obszar Afryki (z wyjtkiem hiszpaskiego Maroka), Azji i Ameryki Poudniowej. Zadaniem sekcji 1 J byo organizowanie na caym wiecie ruchw powstaczych (wspieranie grup powstaczych) oraz monitorowanie prasy i wydawnictw ksikowych. Zadaniem Grupy II oraz jej dowdcy byo nadzorowanie operacji si specjalnych, organizowanie jednostek specjalnych, okrelanie obszaru ich dziaania, ocena zdolnoci militarnej i ekonomicznej pastw wrogich. Odpowiadaa rwnie za ocen moliwoci uycia bojowego jednostek specjalnych, transport materiaw niezbdnych do dziaa dywersyjnych oraz ich przechowywanie w dowdztwach korpusw i na granicach pastwa. Jej zadaniem byo rwnie zapewnienie cznoci oraz przekazywanie informacji wywiadowczych innym zainteresowanym podmiotom. W celu umoliwienia realizacji tych rozlicznych zada oddzia dzieli si na nastpujce sekcje: Oddzia 2 (WS-1): Francja, Luksemburg, Belgia, Wochy i Szwajcaria. Oddzia 2 (WS-2): Hiszpania, Portugalia, Ameryka aciska. Oddzia 2 (WN): Anglia, Holandia, Skandynawia, Dania. Oddzia 2 (OS): Czechosowacja, Wgry, Rumunia, Jugosawia, kraje bakaskie. Oddzia 2 (ON): Rosja, Polska, kraje graniczce z Rzesz. Oddzia 2 (Ub): Ameryka Pnocna, organizacje specjalne. Oddzia 2 (Mar): akweny wodne wok Europy, Afryki i Azji. Oddzia 2 (Luft): realizacja zada specjalnych i utrzymywanie cznoci z Ministerstwem Lotnictwa. Oddzia 2 (Lab): eksperymenty techniczne, zarzdzanie materiaami. Cz II Wydziau Abwehry pniej posuya do utworzenia 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych Branden-
OKW-Amt Ausland-Abwekr
21
burg. W momencie wybuchu wojny jednostka ta znajdowaa si dopiero na etapie formowania. Jednake w pniejszym okresie miaa odegra decydujc rol w dziaaniach II Wydziau. Pomys utworzenia niemieckiej jednostki si specjalnych wyszed od kapitana dr. von Hippela, ktry we wczesnych rozwaaniach na temat takiej jednostki w nastpujcy sposb okreli jej zadania: zajmowanie mostw, tuneli, skrzyowa, fabryk uzbrojenia i utrzymanie ich do momentu przybycia czoowych oddziaw niemieckich si zbrojnych". 15 wrzenia 1939 roku kapitan Putz nadzorowa formowanie 1. Kompanii Szkolno-Budowlanej do Zada Specjalnych w koszarach poligonu wojsk ldowych w Bruck. Dowdc kompanii zosta mianowany kapitan Verbeek. Do grupy podlegajcych mu instruktorw naleeli podporucznik dr Kniesche i podporucznik Grabert, a take wielu podoficerw i szeregowych. Kompania skadaa si z ochotnikw nalecych wczeniej do Freikorpsu, sudeckich Niemcw, byych onierzy armii czechosowackiej oraz innych modych ludzi. Kompania ta staa si pniej zalkiem puku Brandenburg, ktrego dziaania zajmuj poczesne miejsce w kolejnych rozdziaach niniejszej ksiki. Dowdztwo III Wydziau odpowiedzialne byo za oglny nadzr nad operacjami kontrwywiadowczymi niemieckich sub wywiadowczych, zapewnienie finansowania, sprawy personalne oraz prowadzenie dziennika wojennego. Departament podzielony by na nastpujce grupy i oddziay. Oficer administracyjny, ktrego zadaniem byo prowadzenie biura administracyjnego oraz rejestrowanie caej przychodzcej korespondencji. Nadzorowa on rwnie obieg tajnych dokumentw oraz zajmowa si sprawami personalnymi. Administracja finansowa zarzdzaa wszystkimi funduszami departamentu, kontrolowaa przesyane raporty finansowe. Podlegli tej komrce ludzie obsadzali rwnie stanowiska w biurze przepustek.
22
Archiwum zajmowao si prowadzeniem spraw zwizanych z przechowaniem dokumentw, prowadzio rejestr korespondencji oraz archiwizowao zgromadzon korespondencj. Zarzdzao tajnymi i jawnymi aktami, streszczeniami dokumentw, zapewniao zaopatrzenie biura, dogldao spenienia wymogw przestrzennych przechowywania akt oraz prowadzio teczki spraw. Rol Grupy Dowodzenia III W (kontrwywiad wojskowy) byo skoordynowane prowadzenie dziaa kontrwywiadowczych w siach zbrojnych. Odpowiedzialno za realizacj tego zadania ponosi szef grupy dowodzenia. Jednym z gwnych zada Grupy III W byo strzeenie zachowania tajemnicy wojskowej. Jednostka ta sporzdzaa analizy eksperckie na potrzeby sdw, ze szczeglnym uwzgldnieniem sdu Rzeszy. Szef grupy dowodzenia peni zarazem funkcj zastpcy szefa caego wydziau. Grupa III H odpowiadaa za prowadzenie dziaa kontrwywiadowczych w wojskach ldowych oraz dokonywaa oceny ich wynikw. Jednostka ta zajmowaa si rwnie gromadzeniem materiaw na odprawy i prelekcje, prowadzia statystyki dotyczce przypadkw zdrady wystpujcych w szeregach wojsk ldowych oraz statystyki przypadkw dezercji. Zadaniem Grupy III H bya take wsppraca z Grup III S w zakresie podejmowanych dziaa kontrwywiadowczych. Oddzia III Kgf. peni nadzr nad dziaaniami kontrwywiadowczymi prowadzonymi w obozach jecw wojennych. Realizujc zadania w tym zakresie, oddzia wspdziaa z Inspektorem Obozw Jecw Wojennych, z ktrym kontaktowa si poprzez oficerw kontrwywiadu, nalecych do III Wydziau Abwehry. Czonkowie tego oddziau zajmowali si przebywajcymi w niewoli u nieprzyjaciela niemieckimi jecami wojennymi oraz organizowali prby ucieczek z nieprzyjacielskich obozw jenieckich. Oddzia ten wykonywa misje w krajach neutralnych i by odpowiedzialny za wymian jecw. Podobnie jak pozostae oddziay, III Kgf. wsppracowa z Grup III S w zakresie zapobiegania sabotaowi.
23
Oddzia III M prowadzi dziaania kontrwywiadowcze w marynarce wojennej, monitorowa wszelkie prby dziaa wywrotowych, podejmowanych w szeregach niemieckich si zbrojnych, a take zajmowa si kwestiami dziaa zapobiegawczych, ktre miay na celu ochron tajnych informacji. Prowadzi wszystkie operacje kontrwywiadowcze podejmowane w strukturach Kriegsmarine oraz w ufortyfikowanych strefach nadbrzenych. Odpowiedzialny by take za prowadzenie statystyk dotyczcych przypadkw zdrady i dezercji, do ktrych dochodzio w szeregach marynarki. Jednostka dostarczaa sdom analiz eksperckich w sprawach dotyczcych zdrady i dezercji oraz zajmowaa si wymian jecw. W zakresie dziaa antysabotaowych wsppracowa z Grup III S. Grupa III Luft prowadzia dziaania kontrwywiadowcze w szeregach Luftwaffe. Jej zadaniem byo badanie wszystkich strat poniesionych przez Luftwaffe oraz zajmowanie si indywidualnymi przypadkami. W zakresie obowizkw oddziau znajdowao si badanie przypadkw zdrady i dezercji, do ktrych dochodzio w szeregach Luftwaffe, a take dostarczanie eksperckich analiz na potrzeby sdw. Dowdca Grupy III Wi (kontrwywiad przemysowy) odpowiedzialny by za jednolite kierowanie rodkami zapobiegawczymi skierowanymi przeciwko szpiegostwu i sabotaowi w przemyle oraz ocen dziaa podejmowanych na tym polu. Sfera dziaania oddziau III Wi 1 obejmowaa Okrgi Wojskowe I, II i X oraz delegatury Abwehry w Kilonii i Wilhelmshaven. Do zada tego oddziau naleay zagadnienia dotyczce uzbrojenia marynarki oraz oglne cele realizowane przez Abwehr, a take analizowanie planw budowlanych marynarki i wojsk ldowych. Oddzia by rwnie odpowiedzialny za kontrol wydawnictw prasowych i raportw policyjnych zwizanych z tymi zagadnieniami, wyraanie zgody na eksport wyposaenia i uzbrojenia marynarki, gromadzenie i ocen wynikw akcji szpiegowskiej prowadzonej w pastwach nordyckich, Rosji oraz dominiach brytyjskich.
24
Oddzia III Wi 2 odpowiedzialny by za wyraanie zgody na ek sport wyposaenia i uzbrojenia wojsk ldowych, wspprac ze sub bezpieczestwa (SD), ledzenie obcokrajowcw oraz prowadzenie szpiegostwa przemysowego na obszarze Europy poudniowo-wschodniej i Azji z wyjtkiem Rosji, Chin i Japonii. Oddzia III Wi 3 wsppracowa z instytucjami ekonomicznymi, przemysem oraz radami handlowymi, monitorowa zmiany na rynku pracy oraz funkcjonowanie sdw pracy. W sferze zada tego oddziau znajdowao si szpiegostwo przemysowe na obszarze zachodniej i poudniowo-zachodniej Europy z wyjtkiem Anglii. Oddzia III Wi 4 odpowiada za nadzorowanie wszelkich zagadnie zwizanych z uzbrojeniem LuftwafFe, monitorowanie obrony przeciwlotniczej zakadw przemysowych oraz planw konstrukcyjnych zwizanych z lotnictwem, a take nadzorowanie przedsibiorstw produkcji paliwowej. Do jego zada naleao rwnie wyraanie zgody na eksport lotniczego wyposaenia i uzbrojenia oraz szpiegostwo przemysowe na terenie Japonii, Chin i USA. Podzielona na pi oddziaw Grupa III C wykonywaa swe zadania na terytorium Niemiec. Jej komrki prowadziy skoordynowane dziaania, ktre miay na celu ledzenie przypadkw podejrze o szpiegostwo, realizoway zadania zwrcone przeciwko wrogiej propagandzie oraz monitoroway komunikacj radiow i ruch pasaerski. Gwnym zadaniem Zarzdu III F byo prowadzenie dziaa kontrwywiadowczych na terenie krajw zachodnich i wschodnich, a take kontrolowanie funkcjonowania biur paszportowych w krajach neutralnych. Zadania te wykonywao pi sekcji. Zadaniem skadajcej si z dwch oddziaw Grupy III D byo prowadzenie akcji dezinformacyjnej. Zarzd ten odpowiedzialny by za operacje, ktre miay na celu zmylenie potencjalnych przeciwnikw. Zadania te realizowane byy za pomoc rodkw kontrwywiadowczych. Jednostka monitorowaa take wychodzce z Abwehry
25
kontrolowane przecieki, ktrych tre dotyczya sztabu generalnego, wojsk ldowych, marynarki i si powietrznych. Grupa III S realizowaa zadania o charakterze antysabotaowym. Podzielona bya na cztery oddziay, odpowiedzialne za zwalczanie wszelkich rodzajw sabotau oraz dziaalnoci szkodliwej dla Rzeszy, podejmowanej zarwno w kraju, jak i za granic. Prowadzia dziaania antysabotaowe w strukturach wojsk ldowych, marynarki i si powietrznych, a take w obozach jecw wojennych. Grupa III G skadaa si z dwch oddziaw, ktre zajmoway si dostarczaniem ekspertyz dotyczcych przypadkw zdrady popenianej na obszarze pastw zachodnich i wschodnich. Ostatni komrk bya Grupa III Z Arch. (Centralne Archiwum O K W ) . Sprawdzaa personel, ktry by zatrudniony w strukturach OKW, O K M (Naczelne Dowdztwo Marynarki Wojennej) i RLM (Ministerstwo Lotnictwa Rzeszy). Zajmowaa si wyjanianiem wszystkich przypadkw zdrady oraz utraty ycia, do ktrych dochodzio w tych instytucjach. Jednym z najwaniejszych zada Grupy byo zapewnienie bezpieczestwa w kwaterze gwnej O K W oraz w kompleksach budynkw Bendler, Tiergarten i Lutzw. Zadanie to Grupa realizowaa we wsppracy z oficerami odpowiedzialnymi za bezpieczestwo wymienionych instytucji. Wszystkie osoby przychodzce do szefw O K W lub Ministerstwa Spraw Zagranicznych musiay by poddane procedurze sprawdzania, realizowanej przez Grup III Z Arch. Zadaniem Grupy byo rwnie uzyskiwanie wiz niezbdnych do podry urzdowych oraz zapewnienie bezpieczestwa urzdom III Wydziau Abwehry. Czci Departamentu Wywiadu i Kontrwywiadu O K W byy rwnie zlokalizowane w Berlinie Urzd Kontroli Korespondencji Zagranicznej oraz Urzd Kontroli Telegramw Zagranicznych. Zadaniem obu urzdw byo sprawdzanie korespondencji wszystkich rodzajw skierowanej do lub wychodzcej od osb uznanych za stanowice zagroenie dla bezpieczestwa pastwa. Odpowiaday one rwnie za zastosowanie chemicznych metod dochodzeniowych oraz
26
analizowanie treci korespondencji prywatnej, gospodarczej i wojskowej, a zwaszcza listw wysyanych przez jecw wojennych. W kartotekach tych instytucji znajdoway si akta osb, ktre stay si podejrzane w wyniku prowadzonego monitoringu rodkw komunikacji, a take osb, ktre uznano za przypadki wymagajce zwrcenia bliszej uwagi. Powyej przedstawiono zarys struktury organizacyjnej caej OKW-Amt AuslandAbwehr. Instytucja ta zarzucia sw pajcz sie agenturaln obejmujc cay wiat. wiadomo rozlegoci jej dziaa jest niezbdna do zrozumienia skali planistycznej i realizacyjnej rnorodnych dziaa, ktre Abwehra podejmowaa na terenie Niemiec i poza granicami przed wojn i po jej wybuchu. Rozbudowa sieci agenturalnej i werbowanie agentw wszelkich moliwych rodzajw stay si priorytetem od chwili objcia przez Canarisa stanowiska. Udao mu si stworzy tak szerok i gbok siatk, e nigdy nie zostaa w peni odkryta ani zinfiltrowana przez wrogw.
Akcje Abwehry przed wojn
Przygotowania i ekspansja W 1936 roku Canaris odwiedzi Estoni. Podczas wizyty odby prywatn rozmow z szefem sztabu armii estoskiej oraz dyrektorem 2 Departamentu (estoska tajna suba). W rezultacie tych rozmw osignito porozumienie co do wymiany danych wywiadowczych, uzyskanych w wyniku akcji szpiegowskich prowadzonych przeciwko ZSRR. Gwnym oficerem cznikowym midzy tajnymi subami Niemiec i Estonii mianowano barona Andreia von Uexkiilla. Abwehra utworzya w Estonii swoj ekspozytur, ktr nazwano Grup 6513. Do Estonii wysano grup technikw, ktrych zadaniem byo podjcie przeciw ZSRR dziaa w zakresie szpiegostwa radiowego. We wrzeniu 1935 roku w Monachium Canaris spotka si z pukownikiem Mariem Roatt, szefem Servicio Informazioni Militari. Celem spotkania byo przedyskutowanie moliwoci wsppracy wywiadu niemieckiego i woskiego w zakresie realizacji zada kontrwywiadowczych. Kolejne spotkanie szefw wywiadw niemieckiego i woskiego odbyo si w Rzymie w czerwcu 1936 roku. Tematem drugiego spotkania bya wsppraca niemieckich i woskich sub w zakresie realizacji zada zwizanych z toczc si w Hiszpanii
28
wojn domow, w ktrej Niemcy i Wochy popary generaa Franco, przywdc si nacjonalistycznych. We wrzeniu tego samego roku niemiecki attache wojskowy w Ankarze, podpukownik Rohde, donis, e z zaprzyjanionych rde otrzyma raporty o przepywajcych przez cienin Bosfor transportach morskich z ZSRR, ktre przewoziy zaopatrzenie wojskowe dla hiszpaskich Czerwonych Brygad. W 1937 roku Canaris i jego zastpca, pukownik Piekenbrock, ponownie odwiedzili Estoni, eby zachci Estoczykw do wsplnego nasilenia dziaa wywiadowczych podejmowanych przeciwko ZSRR. Wkrtce potem Canaris pozyska do wsppracy z Abwehr dziaajc na emigracji organizacj ukraiskich nacjonalistw. Jesieni 1937 roku w Szanghaju zorganizowano niemieck ekspozytur wywiadowcz, ktrej zadaniem byo monitorowanie przybywajcego do tego wanego portu importowanego zaopatrzenia wojskowego oraz redystrybucji uzbrojenia obejmujcej cay obszar wschodniej Azji. Inynier Hermann Lang, agent Abwehry pracujcy w USA, przekazywa do centrali niemieckiego wywiadu informacje dotyczce nowych, niezwykle skutecznych celownikw bombowych, ktre zwrciy jego uwag podczas wykonywania obowizkw nadzorcy linii w fabryce jednego z wielkich koncernw produkujcych uzbrojenie lotnicze. Zainteresowanie wywiadu niemieckiego wzroso jeszcze bardziej, gdy Lang uzyska peny dostp do planw nowego celownika. Ostatecznie caa dokumentacja techniczna urzdzenia dotara do Niemiec. W padzierniku 1937 roku do USA uda si Nikolaus Ritter, ekspert dziaajcy w hamburskiej delegaturze grupy Ausland-Abwehr 1 Luft. Mia on rozkaz zbadania moliwoci stworzenia szerokiej siatki wywiadowczej i prowadzenia akcji zbierania danych w zakresie wywiadu przemysowego". W 1937 roku amerykaska Secret Service wykrya szpiega nalecego do AuslandAbwehr I Luft. Dziki pomocy przyjaci zdo-
29
Rozmieszczenie delegatur Abwehry na wschodzie w latach 19231936. a on jednak zbiec samochodem do Kanady, skd powrci do Niemiec. Po tych wydarzeniach dziaania antyszpiegowskie podjo Federalne Biuro ledcze (FBI), obejmujc obserwacj Lig Przyjaci Nowych Niemiec, do ktrej nalea wykryty agent. W ramach akcji infiltracyjnej wytropiono kuriera Abwehry, sudeckiego Niemca o nazwisku Rumrich, ktry zgodzi si na przeprowadzenie wikszej
30
akcji. Chodzio o porwanie amerykaskiego oficera, ktrego zamierzano nakoni do przyniesienia w wyznaczone miejsce planw mobilizacyjnych dowodzonej przeze jednostki. Rumrich wysa do rzeczonego pukownika list z prob o dostarczenie dokumentw mobilizacyjnych na oznaczone miejsce, gdzie miay by one przekazane przedstawicielowi Departamentu Wojny. List napisany zosta na papierze uywanym przez Departament Wojny i zapakowany by w urzdow kopert, opatrzon sfaszowan pieczci. Jednake pukownik, w ktrym caa sprawa wzbudzia podejrzenia, przyby na spotkanie z Rumrichem w towarzystwie agentw FBI, a ci aresztowali niemieckiego agenta. Podczas ledztwa szpieg wyjawi nazwiska wszystkich znanych mu agentw Abwehry oraz osoby, ktre mu pomagay. Na pokadzie statku pasaerskiego Europa pracowaa fryzjerka Johanna Hoffmann, zastpujca niemieckiego agenta przebywajcego na urlopie w Niemczech. Zdemaskowana agentka zostaa aresztowana po powrocie liniowca do Nowego Jorku. Rwnie i Hoffmann wydaa nazwiska wszystkich znanych jej wsppracownikw, czego efektem bya kolejna seria aresztowa. Ogem zarzut zdrady postawiono osiemnastu osobom. Zarzut dziaa szpiegowskich postawiono rwnie wielu niemieckim oficerom zatrudnionym w misji wojskowej ambasady niemieckiej w USA. Wrd osb, ktrym zarzucono dziaalno szpiegowsk, znaleli si pukownik Busch, komandor porucznik Menzel, komandor podporucznik von Bonin oraz komandor podporucznik Pfeiffer. W 1938 roku nastpia intensyfikacja dziaa Abwehry na terenie Estonii. Canaris doskonale zdawa sobie spraw z tego, e najbardziej skuteczne dziaania wywiadowcze przeciwko ZSRR podejmowa mona z terytorium pastw z nim graniczcych. Kontaktem Canarisa oraz innych wysokich oficerw Abwehry w Estonii by pukownik Maasing, ktry w 1936 roku przyby do Berlina w celu podpisania omwionej wczeniej z Canarisem umowy dotyczcej wsppracy w organizowaniu wsplnych niemiecko-estoriskich
31
operacji wywiadowczych przeciwko ZSRR. Po przejciu do rezerwy w 1938 roku Maasing ponownie uda si do Rzeszy, aby przekaza Niemcom ca swoj wiedz na temat 2 Departamentu estoskiego Sztabu Generalnego. Nastpca Maasinga, pukownik Willem Saarsen, zosta zwerbowany przez Abwehr jeszcze przed objciem funkcji szefa wywiadu estoskiego, gdy suy jako szef wydziau. Oficer ten przeksztaci suby wywiadowcze Estonii w zagraniczn ekspozytur niemieckiej Abwehry". Przed 1938 rokiem pozostajcy w subie Abwehry attache wojskowy Rohde odby szereg podry z Ankary do Syrii, Palestyny, Iranu, Iraku oraz Afganistanu. Jego zadaniem byo zdobywanie wszelkich informacji uytecznych dla Abwehry oraz nawizanie kontaktw z dziaajcymi w tych krajach grupami rebeliantw i nacjonalistw. Eskadra rozpoznawcza dalekiego zasigu naczelnego dowdcy Luftwaffe, ktra bya przyczyn upadku poprzednika Canarisa, od 1937 roku realizowaa dziaania rozpoznawcze, wykonujc midzy innymi pierwsze loty nad Zwizkiem Radzieckim. Dowodzona przez majora Rowehla jednostka, stacjonujca w Berlin-Staaken, otrzymywaa coraz wicej samolotw zdolnych do wykonywania lotw na duej wysokoci i ostatecznie przeksztacona zostaa w grup lotnicz. Od 1940 roku, korzystajc z pomocy 2 Departamentu estoskiego Sztabu Generalnego, Abwehra rozpocza infiltracj ZSRR i organizacj na jego terytorium grup szpiegowskich i sabotaowych. Jednym ze zwerbowanych wtedy agentw by Gawriow, znany pniej przywdca grupy szpiegowskiej. Do Abwehry zwerbowano rwnie licznych emigrantw ukraiskich, a take nacjonalistw estoskich, otewskich i litewskich. Ludzie ci przygotowywani byli do dziaa na terenie Polski i ZSRR w specjalnym orodku w Chiemsee, pooonym w pobliu zlokalizowanego w Berlin-Tegel laboratorium Abwehry, oraz w Quenzgut w Brandenburgii.
32
Jednostka Specjalna Brandenburg Macki sigaj dalej
Wizyta Canarisa i pukownika Groscurtha w Bagdadzie stanowia pierwsz prb rozszerzenia zasigu macek Abwehry na Bliskim Wschodzie. Niemcy prowadzili rozmowy z przedstawicielami dziaajcych w podziemiu antyangielskich ugrupowa arabskich. Po wykryciu obecnoci agentw niemieckich na obszarze ZSRR wadze radzieckie natychmiast zamkny konsulaty niemieckie w Charkowie, Kijowie, Leningradzie, Nowosybirsku, Odessie, Tbilisi i Wadywostoku. W maju 1938 roku powrci do Niemiec ze Stanw Zjednoczonych Hermann Lang, agent Abwehry, ktry pracowa w amerykaskim przemyle lotniczym. Lang przekaza niemieckim technikom informacje dotyczce produkowanego dla amerykaskich si powietrznych, nowoczesnego celownika bombowego. W efekcie jego zabiegw w krtkim czasie w Niemczech wyprodukowano kopi amerykaskiego celownika. Lang wkrtce potem powrci do USA, gdzie zorganizowa siatk agentw w przemyle zbrojeniowym. W 1938 roku w rnych czciach wiata doszo do niezwykle dla Abwehry burzliwych wydarze. Wiosn 1938 roku w USA wykryto osiemnastu agentw, wrd ktrych znaleli si E. Graser, J. Hoffmann, Gunter-Gustav Rumrich i Werner Voss. Pomimo to niemiecki wywiad w dalszym cigu by w stanie rozszerza swoje dziaania na obszarze USA. W por ostrzeono czternastu kolejnych zdemaskowanych agentw. Wikszoci z nich udao si uciec do Meksyku, skd po pewnym czasie powrcili oni do USA i ponownie podjli dziaalno szpiegowsk. W czerwcu 1938 roku Abwehra zawara porozumienie z japoskim attache wojskowym, generaem majorem Hiroshim Oshim. Porozumienie to okrelao warunki oficjalnej wymiany danych wywiadowczych dotyczcych ZSRR i Armii Czerwonej. Oshima by szefem dziaajcej na terenie Europy ekspozytury japoskiego wywiadu oraz synem japoskiego ministra wojny. Zarwno syn, jak
Szef francuskich sub specjalnych, genera Pierre Louis River.
Wykonane przed wojn zdjcie przedstawiajce admiraa Canarisa oraz szefa Gestapo i SD, Gruppenfuhrera SS Reinharda Heydricha.
Szef amerykaskich sub specjalnych w Bernie, Allen D. Dulles.
Admira Canaris wizytuje oddziay stacjonujce w Brandenburgu.
Szef III Wydziau Abwehry, genera porucznik von Benivegni.
Wieloletni szef Abwehry, genera porucznik Piekenbrock.
Szef II Wydziau Abwehry, genera major von Lahousen, w rozmowie z ochotnikami hinduskimi.
Dowdca jednostki Brandenburg, dr von Hippel.
Szef II Wydziau Abwehry (sabota), Erwin von Lahousen.
Szef Rozpoznania Iii/West, podpukownik Oskar Reile.
Szef Abwehr IH (Obce Armie Wschd), pukownik Reinhard Gehlen.
Szef biura Abwehry KO Daleki Wschd", podpukownik Eisentrager.
Zastpca pukownika Gehlena, podpukownik Gerhard Wessel.
Dowdca SD Walter Schellenberg w towarzystwie dowdcy Gestapo, Heinricha Mullera, i Reinharda Heydricha (z przodu, od lewej).
Przedstawicielki pomocniczej suby lotniczej w Abwehr IH (Obce Armie Wschd).
Zbyt pno wykryty agent radziecki Martin Bormann.
33
i ojciec pragnli mie moliwie najlepszy dostp do danych wywiadowczych dotyczcych Zwizku Radzieckiego. Ich celem byo jak najlepsze przygotowanie Japonii do wojny z ZSRR, podczas ktrej cesarstwo japoskie miao opanowa olbrzymie azjatyckie terytorium i w ten sposb zapewni swojemu narodowi niezbdn przestrze yciow. Obszar ten mia by dostatecznie duy, aby umoliwi cesarstwu realizacj ukrytego celu, ktrym byo zapewnienie wiecznej dominacji Japonii we wschodniej Azji. Tak wic modszy Osh ima mia zadba w Niemczech o to, eby Rosji grozio niebezpieczestwo nie tylko ze wschodu, ale i z zachodu. W osobie admiraa Canarisa Oshima znalaz partnera, ktry w peni popar plany Japonii wobec Rosji. W zwizku z tym obie strony mogy osign porozumienie, na ktrego mocy japoskie i niemieckie suby wywiadowcze zobowizyway si do wymiany informacji dotyczcych ZSRR. Wstpne ustne porozumienie w tej sprawie osignite zostao jeszcze w padzierniku 1935 roku. Musiao ono jednak czeka na oficjalne zatwierdzenie, gdy rzd japoski nie by jeszcze zdecydowany na otwarte zwizanie si sojuszem z Niemcami. Jednake po dugich negocjacjach, w ktrych uczestniczy rwnie niemiecki minister spraw zagranicznych von Ribbentrop, 25 listopada 1936 roku Japonia i Niemcy ostatecznie zawary Pakt Antykominternowski. Genera Oshima, wracajc do Niemiec w 1937 roku, przywiz ze sob projekt porozumienia dotyczcego wsppracy si zbrojnych obu narodw, obejmujcego rwnie wspprac si powietrznych. Hitler odmwi zawarcia tej umowy, poniewa Japonia w lipcu tego roku zaatakowaa pnocne Chiny i obawia si wcignicia Niemiec w konflikt na Dalekim Wschodzie. Podczas negocjacji genera Keitel stwierdzi jedynie, i moe Japoczykom zagwarantowa wspprac, ale bez pisemnego zobowizania ze strony Niemiec. We wrzeniu 1937 roku pukownik Rohde ponownie wyprawi si w podr po Bliskim i rodkowym Wschodzie, wcznie z Afganistanem. Celem wyprawy byo zdobycie wiarygodnych materiaw
34
przydatnych dla realizacji zada Abwehry. Po powrocie Rohde po raz pierwszy przedstawi mocodawcom moliwo wykorzystania rebeliantw i si nieprzyjaznych Wielkiej Brytanii w planowanych i realizowanych ju na tym obszarze dziaaniach Abwehry. W celu utwierdzenia tego obiecujcego stanu rzeczy do Teheranu wysany zosta starannie wybrany przez Abwehr specjalista do spraw regionu bliskowschodniego, starszy radca stanu dr Woehrl. Canaris rozkaza Woehrlowi oceni moliwoci przywrcenia na tron przebywajcego na wygnaniu w Rzymie byego krla Afganistanu Amanullaha oraz umocnienia w kraju pozycji zwolennikw krla. Dr Woehrl pracowa uprzednio przez jaki czas w Kabulu jako agent Abwehry, w zwizku z czym dobrze zna stosunki panujce w tym kraju oraz mentalno ludzi stojcych na czele grup opozycyjnych. Canaris podczas rozmowy z Woehrlem odnis wraenie, i moliwe jest przywrcenie w drodze zamachu stanu wadzy obalonemu krlowi i ustanowienie w ten sposb w Afganistanie rzdu sprzyjajcego Niemcom w ich walce z Angli. Podczas rozmw z dowdztwem Abwehry specjalista od spraw afgaskich Woehrl zdoa przekona admiraa, i plan przywrcenia tronu Amanullahowi jest wykonalny. W zwizku z tym Canaris wysa Woehrla do Rzymu na spotkanie ze zdetronizowanym krlem Afganistanu. Monarcha przychylnie odnis si do planw przedstawionych mu przez Woehrla, ktry po spotkaniu w Rzymie, na rozkaz szefa Abwehry, pody w dalsz podr do Afganistanu. Emir Amanullah obj wadz w Afganistanie, odziedziczywszy w 1919 roku tron po swym bracie emirze Habibullahu. W 1929 roku Amanullah przyj tytu krlewski. W tym samym roku zosta on jednake obalony przez rewolt islamsk, ktr wywoay pospiesznie wprowadzone reformy. Przywdc rewolucji by Tadyk, Bacza-je Saghao - syn nosiciela wody. Dziki jego poparciu nastpc Amanullaha zosta jego kuzyn Nader, ktry wstpi na tron w padzierniku 1929 roku. Nader, ktry jako wadca okrelany by mianem Nader Szacha, zosta zamordo-
35
wany w 1933 roku. Po nim wadz obj jego syn Zaher. To wanie Zahera Abwehra zamierzaa pozbawi tronu, aby osadzi na nim sprzyjajcego Niemcom Amanullaha. Starszy radca stanu dr Woehrl po powrocie ze swych wojay donis, i zamieszkujce granic afgasko-indyjsk dzikie" plemiona grskie gotowe s do podjcia rewolty. W tej sytuacji Canaris dopilnowa, aby plany zamachu stanu w Afganistanie dotary do samego Hitlera. Zleci wsppracownikowi, pukownikowi Edlerowi von Lahousen-Vivremontowi, sporzdzenie roboczej wersji raportu przeznaczonego dla Fiihrera, w ktrym oprcz informacji dotyczcych midzy innymi planowanych dziaa Abwehry na zachodzie, opisu sytuacji wywiadowczej na Ukrainie oraz operacji planowanych w Tybecie, znalazy si rwnie plany operacji w Afganistanie. Hitler wyrazi zgod na przystpienie do realizacji sprawy af-
gaskiej".
Wojenna struktura Abwehry
Funkcjonujcy w ramach Naczelnego Dowdztwa Si Zbrojnych Departament Wywiadu i Kontrwywiadu, zwany potocznie Abwehra, ju w 1936 roku rozpocz tworzenie w wikszoci europejskich krajw neutralnych wywiadowczych siatek i struktur organizacyjnych na czas wojny. Proces ten uleg dalszej intensyfikacji w trakcie II wojny wiatowej. Komrki wywiadowcze dziaay przy niemieckich misjach dyplomatycznych, a ich czonkowie byli zakamuflowani jako pracownicy tych instytucji. Przydzieleni do ambasad oficerowie Abwehry wykonywali zadania na rzecz jej trzech wydziaw (I, II, III), zalenie od tego, do ktrego z nich naleeli delegowani rezydenci. Nadmieni jednak naley, i III Wydzia a do wybuchu wojny nie rozpocz umieszczania przedstawicieli w placwkach dyplomatycznych. W strefach dziaa wojennych zespoy czonkw Abwehry rekrutoway agentw spord populacji obszarw objtych dziaaniami partyzanckimi. Kiedy uznano to za podane, Abwehra, realizujc swe zadania, wsppracowaa z komendantami miast oraz dowdcami oddziaw polowych. Z powyszych wzgldw jeszcze przed wybuchem wojny Abwehra zbudowaa szerok siatk wywiadowcz na obszarze pastw, ktre znajdoway si w sferze jej zainteresowania. Siatka ta ulega dalszej, gwatownej rozbudowie w toku wojny.
37
Wszystkie jej nici zbiegay si w sztabie Abwehry, dziaajcym w strukturze O K W Wkrtce po wybuchu wojny Abwehra nawizaa wspprac z VI Urzdem Gwnego Urzdu Bezpieczestwa Rzeszy {Reichssicherheitshauptamt - RSHA) oraz z zagranicznymi strukturami partii narodowosocjalistycznej, na ktrych czele sta gauleiter Bohle. Wsppraca ta ulegaa stopniowemu zacienianiu wraz z upywem wojny. Abwehra wsppracowaa rwnie z Volksdeustchen Mittelstelle*. Wsppraca z przedstawicielami trzech wydziaw Abwehry, pracujcych na rzecz odrbnych rodzajw si zbrojnych, zwaszcza z wydziaem przydzielonym do si ldowych, dotyczya oceny moliwoci zwerbowania do pracy dla Abwehry zagranicznych attache wojskowych i ich doradcw. Dugodystansowe loty rozpoznawcze na rzecz Abwehry realizowaa dowodzona przez majora Theodora Rowehla eskadra rozpoznawcza dalekiego zasigu naczelnego dowdcy Luftwaffe. Transport agentw zrzucanych ze spadochronami by zadaniem grupy rozpoznawczej naczelnego dowdcy Luftwaffe, ktr dowodzi kapitan Karl-Edmund Gartenfeld. Za akcje podejmowane gboko na terytorium wroga obaj wymienieni dowdcy udekorowani zostali Krzyami Rycerskimi elaznych Krzyy. czno z agentami przebywajcymi poza granicami Rzeszy utrzymywano na szereg sposobw. Jednym z nich byo wysyanie listw na zakamuflowane adresy, ktre mogy by prawdziwymi lub cakowicie faszywymi adresami prywatnymi. Przesyki pocztowe wysyane na prawdziwe adresy trafiay oficjalnymi kanaami do
* Hauptamt Volksdeutsche Mittelstelle - Gwny Urzd Dobrobytu Etnicznych Niemcw, podlega SS instytucja skupiajca Niemcw zamieszkujcych poza granicami Rzeszy. Jednym z jej zada byo nakanianie osb pochodzenia niemieckiego do przyjmowania obywatelstwa niemieckiego i organizowanie akcji przesiedleczej etnicznych Niemcw (volksdeutschw), zamieszkujcych terytoria odlege od Rzeszy (np. Bakany), gwnie na obszary wczone do Rzeszy po wybuchu wojny (m.in. w Kraju Warty) [przyp. tum.].
38
odpowiednich urzdw pocztowych. W przypadku korespondencji wysyanej na adresy fikcyjne odpowiedni urzd pocztowy mia obowizek przekaza przesyk do waciwego oddziau Abwehry. Przesyki od agentw byy rwnie wysyane na skrytki pocztowe. W wikszoci przypadkw listy miay charakter otwartej korespondencji biznesowej. Tajny tekst ukryty by midzy wierszami, ktre stanowiy oficjaln tre przesyki. Spisywano go atramentem, ktrego skad chemiczny uniemoliwia jego wykrycie przez suby pocztowe. Major Kraemer-Auenrode, dziaajcy w Lizbonie agent Abwehry, utrzymywa korespondencj z Angli, wysyajc ksiki lub pocztwki o okrelonej treci. Jednake najlepsz, najszybsz i najbezpieczniejsz metod komunikacji byo radio, mimo e w niektrych przypadkach agenci wykorzystujcy ten rodek mogli zosta wytropieni i zlokalizowani metodami radiogoniometrycznymi. Do wybuchu wojny sie cznoci radiowej ulega takiej rozbudowie, i umoliwiaa przekazywanie tajnych informacji z caego wiata. Do utrzymywania komunikacji radiowej o zasigu globalnym Abwehra potrzebowaa doskonaych radiostacji. Centralna radiostacja zlokalizowana w pobliu Berlina zapewniaa czno ze wszystkimi zreorganizowanymi na czas wojny strukturami niemieckiego wywiadu oraz z podporzdkowanymi im ekspozyturami. Gwne wydziay Abwehry, ktre prowadziy dziaalno na ogromnych obszarach, miay do swej dyspozycji pierwszorzdne radiostacje. Delegatura w H a m b u r g u posiadaa zlokalizowan na przedmieciach radiostacj, ktrej zadaniem byo utrzymywanie cznoci z agentami. Urzdzenie wyposaone byo w czuy odbiornik oraz potne instalacje nadawcze, usytuowane w odlegoci wielu kilometrw. W stacji odbiorczej odpowiedzialnej za zbieranie depesz z Europy znajdowaa si sala operacyjna, wyposaona w 20 odbiornikw. W oddzielnej sali operacyjnej, w ktrej zbierano depesze od agentw dziaajcych na obszarach pozaeuropejskich, znajdoway si
39
23 odbiorniki, ktre byy obsugiwane przez ca dob. Nadajniki wszystkich niemieckich agentw dziaajcych na caym wiecie byy zestrojone do wsppracy z odbiornikami w Niemczech. Wszystkie zakresy fal byy ca dob monitorowane przez czterech radiooperatorw, pracujcych w systemie zmianowym na szeciogodzinnych dyurach. Rwnie rozbudowan infrastruktur cznociow miaa delegatura w Wiedniu. Jej zadaniem byo utrzymywanie cznoci radiowej z caym obszarem poudniowo-wschodnim. Czasy nadawania radiodepesz byy cile okrelone i przyporzdkowane wszystkim uywanym zakresom fal. Ulegay one zmianie wedug szczegowo opracowanego schematu. Do utrzymywania cznoci z agentami wykorzystywano take techniki mikrofotograficzne. Kada dziaajca podczas wojny siatka Abwehry posiadaa urzdzenia pozwalajce na pomniejszenie caej zapisanej strony do mikroskopijnych rozmiarw. Takie przesyki powracajcy z zagranicy agenci mogli przewozi ze sob bez obawy ich wykrycia, nawet w przypadku najbardziej skrupulatnej kontroli. Tu przed wybuchem wojny, w sierpniu 1939 roku, centrala Abwehry wydaa rozkaz szybkiego pozyskania wszelkich moliwych informacji o nieprzyjacielu. Dowdztwo zamierzao wykorzysta te dane gwnie w celu stworzenia moliwie najdokadniejszego obrazu dziaa nieprzyjacielskich przywdcw, podejmowanych zarwno w odniesieniu do kwestii militarnych, jak i politycznych. Wiedza ta miaa umoliwi stronie niemieckiej adekwatne reagowanie na pojawiajce si zagroenia. Sdzono ponadto, e dziki pogbionej analizie pozyskanych danych moliwe bdzie zidentyfikowanie osb lub rodowisk, ktre mogyby okaza si potencjalnie wrogie wobec Niemiec. Lista tych osb obejmowaa oczywicie operujcych na terytorium Rzeszy agentw dziaajcych na rzecz pastw potencjalnie wrogich oraz agentw prowadzcych aktywne dziaania konspiracyjne.
40
Czoowa rola w realizacji tego przedsiwzicia przypada w udziale II Wydziaowi, poniewa to tej strukturze niemieckiego wywiadu wydano rozkazy uformowania i uycia doborowych, specjalnie przeszkolonych zespow, ktre posuwajc si tu za, a czasami nawet przed, niemieckimi oddziaami miay byskawicznie opanowa znajdujce si na terytorium zaatakowanych pastw, precyzyjnie wyselekcjonowane archiwa i za wszelk cen zabezpieczy znajdujce si w nich dokumenty. W celu realizacji tego zamierzenia zespoy te wyposaono w bro, pojazdy i mundury nieprzyjacielskich armii. Fragment rozkazu nakazujcego realizacj jednego z pierwszych zada tego typu brzmia nastpujco: Oddzia rozpoznawczy Abwehry ma za zadanie odnale, zdoby i zabezpieczy wszystkie materiay nalece do polskich sub wywiadowczych i archiww Oddziau II Sztabu Gwnego Wojska Polskiego w Warszawie". Niebawem delegatura we Wrocawiu uformowaa i wyposaya oddzia specjalny, dowodzony przez majora Heinza Schmalschlagera. Delegatura Abwehry w Wiedniu wydaa oddziaowi Schmalschlagera rozkaz posuwania si w kierunku Warszawy. Po kapitulacji polskiej stolicy oddzia mia zabezpieczy wszelkie materiay nalece do Oddziau II Sztabu Gwnego WP, ktry odpowiedzialny by za rozpoznanie, szpiegostwo i inne dziaania o charakterze wywiadowczym. Dla Abwehry kolejnym wanym rdem informacji wywiadowczych by Niemiecki Instytut Geopolityczny, ktry jeszcze przed wybuchem wojny gromadzi, systematyzowa i katalogowa wszelkie dane pochodzce z Rosji oraz Bliskiego i rodkowego Wschodu. Instytut zatrudnia ponad 1000 pracownikw, ktrzy poprzez skrupulatn analiz ogromnej iloci pozyskiwanych informacji, we wsppracy z Biurem Gospodarki i Uzbrojenia OKW, sporzdzali rozmaite podsumowujce analizy, zwaszcza informatory ksikowe. Rezultatem dziaania tej instytucji byy opracowania dotyczce rosyjskiego przemysu zbrojeniowego, rosyjskiej sieci kolejowej
41
oraz moliwoci produkcyjnych krajw eksportujcych rop naftow z Bliskiego i rodkowego Wschodu oraz z innych regionw. Materiay wykorzystywane do tworzenia tych opracowa docieray do Niemiec wszystkimi moliwymi kanaami. Byy one przesyane przez instytucje zajmujce si handlem zagranicznym, organizacje gospodarcze i jednostki polityczne. Jednake pochodziy one rwnie od agentw Abwehry, ulokowanych w niemieckich misjach dyplomatycznych i ambasadach. Przy znanej awersji Hitlera do bolszewikw" nie jest niczym zaskakujcym, e jeszcze przed wybuchem wojny wiele uwagi powicono rosyjskiemu przemysowi zbrojeniowemu. W ramach podejmowanych wtedy wysikw starano si ustali lokalizacj centrw przemysowych, ich zdolnoci produkcyjne oraz okreli potencjalne ograniczenia produkcji wynikajce z braku dostpu do surowcw lub rde energii. Pod tym wzgldem postawy Niemcw nie zmieni nawet tymczasowy sojusz ze Zwizkiem Radzieckim. Kolejnym punktem wzbudzajcym szczeglne zainteresowanie byy oczywicie kwestie zwizane z przemysem naftowym pastw posiadajcych zoa ropy, zwaszcza tych, ktre odgryway istotn rol w zaopatrywaniu w paliwo niemiecki przemys i niemieck machin wojenn. Zainteresowanie niemieckiego wywiadu wzbudzay rwnie rda zaopatrzenia w surowce, ktre miay ywotne znaczenie dla przemysu. Jedn z tego typu kwestii byo zagadnienie importu kolumbijskiej platyny, niezmiernie wanej dla produkcji samolotw i wyposaenia. Utworzono specjalny rosyjski sztab", ktrego zadaniem byo koordynowanie dziaa wywiadowczych zwizanych ze znajdujcymi si w Rosji potencjalnymi rdami zaopatrzenia w ten wany surowiec.
D o w d z t w o i acuch dowodzenia Abwehry Hitler, ktry uwaa Abwehr za instrument istotny zarwno dla swego przywdztwa politycznego, jak i wojskowego, udzieli penego
42
poparcia tej instytucji, kiedy nazywaa si jeszcze Departamentem Abwehry (okrelanej rwnie mianem Grupy Roboczej Abwehry), oraz awansowa Canarisa na stopie admiraa. Mimo to Abwehra pocztkowo bya jedynie cieniem instytucji, ktr si staa pniej. Godzina chway nadesza dopiero po zdymisjonowaniu Wernera von Blomberga, pierwszego feldmarszaka III Rzeszy, ktry zarazem peni funkcj gwnodowodzcego niemieckich si zbrojnych i ministra wojny. Po tym wydarzeniu Canaris i jego aparat wywiadowczy bezporednio podlegali naczelnemu dowdztwu si zbrojnych, czyli generaowi Keitlowi. W pniejszym okresie Canaris otrzymywa instrukcje tylko od samego Hitlera. Jako szef wanego departamentu dowdztwa si zbrojnych zosta nawet mianowany zastpc Keitla wOKW. W taki oto sposb karzeek", jak ze wzgldu na niewielk postur (jedynie 160 cm wzrostu) nazywano Canarisa w wewntrznym krgu wsppracownikw, wspi si na szczebel wadzy dostpny jedynie dla nielicznych czoowych przywdcw III Rzeszy. W 1939 roku Grupa Robocza Abwehry zostaa powikszona do okoo 400 ludzi. Temu ogromnemu aparatowi nadano now nazw Departamentu Wywiadu i Kontrwywiadu. Dzieli si on na szereg wydziaw, z ktrych kady posiada bardzo skomplikowan struktur.
Wydzia I
Wydzia ten by odpowiedzialny za prowadzenie dziaalnoci szpiegowskiej poza granicami Rzeszy oraz czno z agentami. Na jego czele sta najpierw pukownik Hans Piekenbrock, a potem pukownik Hansen. Wydzia by podzielony na cztery grupy: Heer IH (wojska ldowe), Luft IL (siy powietrzne), Marin IM (marynarka wojenna) i Techniki T(technologia). Oprcz wymienionych istniay rwnie
43
44
mniejsze komrki: Wirtschaft I W (gospodarka), Geheimwesen I G (zachowanie tajemnicy) i Funk I] (czno radiowa). "Wszystkie dane wywiadowcze byy przekazywane do dowdztw trzech gwnych rodzajw si zbrojnych. Informacje zdobyte przez I Wydzia, podobnie jak te z III Wydziau i II Wydziau (zagranica), docieray rwnie do sztabu operacyjnego Wehrmachtu, dowodzonego przez generaa pukownika Joda.
Wydzia II
Stanowi central sabotau, ktrej podlegay wszystkie jednostki wykonujce tego typu zadania na terenie Niemiec oraz poza ich granicami w okresie pokoju, jak rwnie podczas wojny. Gwnym zadaniem departamentu byo znalezienie, uzyskanie i wyszkolenie ludzi, ktrzy mieli okrelone umiejtnoci umoliwiajce wykonywanie rnorodnych zada. Do wykonywania wszystkich misji tego typu zdolni byli jedynie zawodowi onierze ze znakomitym wyszkoleniem bojowym. W rezultacie powoano do istnienia jednostk o elitarnym charakterze. W Boe Narodzenie 1939 roku oddzia ten otrzyma nazw Brandenburg. Takie byy pocztki 800. Kompanii. Pierwszym dowdc tej jednostki by major Grosskurth, pniej na tym stanowisku zastpi go pukownik Lahousen, a od lata 1943 roku na czele kompanii sta pukownik von Freytag-Loringhoven. W y d z i a III Gwnym zadaniem tego wydziau byo prowadzenie dziaa kontrwywiadowczych. Rwnie ten wydzia zorganizowany by w grupy: HeerUIH, Lufiwaffe III L, Marin III M oraz Wirtschaft III Wi. Na jego czele sta pukownik sztabu generalnego Bamler, a pniej pukownik sztabu generalnego Bentivegni.
Wojenna struktura Abwehry W y d z i a III F
45
Na czele tego wydziau niszego szczebla sta kapitan Protze. Wydziaowi przydzielono zadanie rozpoznania obcych sub wywiadowczych i przerzutu agentw do innych pastw, ktrego dokonywano drog morsk na pokadzie statkw lub okrtw podwodnych. Zadaniem agentw byo infiltrowanie sub wywiadowczych innych pastw, a w pewnych przypadkach rwnie prowadzenie akcji sabotaowej. Wojskowe suby kontrwywiadowcze nawizay blisk wspprac z Gwnym Urzdem Bezpieczestwa Rzeszy {Reichssicherheitshauptamt- RSHA), gdy Abwehra pozbawiona bya kompetencji wykonawczych, w zwizku z czym wszystkimi wykrytymi przez ni czynami musiaa zajmowa si policja. W ten oto sposb niemieckie siy zbrojne zostay pozbawione uprawnie pozwalajcych na podjcie skutecznej walki z sabotaem i szpiegostwem dotyczcym si zbrojnych. Przepis rozstrzygajcy o tym, e to policja, a nie wojsko ma prawo cigania aktw szpiegostwa i sabotau, a take rozstrzygania w ich kwestii, pochodzi z 1869 roku i od momentu wprowadzenia nie zosta odwoany. Przepis ten umoliwi Tajnej Policji Pastwowej (Gestapo) roszczenie sobie pretensji do posiadania uprawnie w ciganiu wszystkich tego rodzaju przestpstw. Niestety, Abwehra nigdy nie zaprotestowaa przeciwko tej anachronicznej regulacji prawnej. Jedynie dziaania dotyczce pozyskiwania i przekazywania zdobytych tajnych informacji pozostay wyczn domen Abwehry. Departament spraw zagranicznych Abwehry, ktry pniej otrzyma wysz rang zarzdu roboczego, by urzdem centralnym w stosunku do attache wojskowych, akredytowanych przy przedstawicielstwach dyplomatycznych. Dowdc tego departamentu by kontradmira Biirkner, ktry zarazem by rwnie zastpc samego admiraa Canarisa. Zadaniem centralnego oddziau, stanowicego element skadowy Grupy III C, byo kierowanie administracj Abwehry. Stanowi on zarazem central administracyjn Abwehry, ktrej zadaniem by-
46
o zarzdzanie caym olbrzymim aparatem niemieckiej suby wywiadowczej. Obejmowa archiwum gromadzce akta agentw, sekcj prawn, sekcj ksigowoci oraz biuro paszportowe. Szefem by major Oster (1 grudnia 1942 roku awansowany do stopnia generaa majora). Oster, ktry w pniejszym okresie zosta jednym z przywdcw spisku przeciwko Hitlerowi, poprzez znajomo z hrabi Helldorfem pozostawa w bliskich stosunkach z wadzami partii narodowosocjalistycznej. W podobny sposb kontaktem Ostera w Reichssicherheitshauptamt by szef V Wydziau Kryminalnego RSHA (Policja Kryminalna Rzeszy), Nebe. Wszystkie raporty przechodziy przez departament Ostera, penicy funkcj centralnej komrki odpowiedzialnej za sortowanie i przekazywanie doniesie do pozostaych departamentw Abwehry. Oddzia Ostera by idealnym miejscem do podejmowania dziaa sabotaowych, faszowania raportw, dopuszczania si aktw zdrady. W pocztkach wojny w subie Abwehry pozostawao 400 oficerw i okoo 30 000 agentw. Jednym z wyjtkowych oddziaw podlegajcych Abwehrze bya eskadra rozpoznawcza, ktra za pomoc specjalnie zmodyfikowanych samolotw prowadzia strategiczne rozpoznanie. Po zakoczeniu wojny genera porucznik Piekenbrock w nastpujcy sposb opisa dziaania tej jednostki: Bardzo wczenie nad Czechosowacj, Polsk, Francj, Angli i Rosj zaczto wysya samoloty z zadaniem wykonywania lotw zwiadowczych na duej wysokoci. Poniewa w czasach pokoju tego rodzaju dziaania stanowi naruszenie neutralnoci, samoloty latay na wysokoci okoo 13 000 metrw. Nie mona byo ich dojrze ani usysze. Niemniej jednak ze wzgldu na puap loty musiay by wykonywane w warunkach dobrej widocznoci. Zadaniem zag byo fotografowanie umocnie, lotnisk, ich rozkadu i wykorzystania, obozw wojskowych, ruchu kolejowego i innych istotnych obiektw, takich jak koszary wojskowe. Fotografie wykonane podczas tych lotw zostay wykorzystane do stworzenia map z zaznaczonymi na nich
47
celami dla Luftwaffe. Skutki tych dziaa byy znakomite. Oszczdziy one straty wielu agentw, a ponadto dostarczyy materiau do pracy agenturalnej. Na podstawie warunkw porozumienia zawartego ze sztabem generalnym Luftwaffe, po wybuchu wojny eskadra Rowehla musiaa zosta oddana ponownie pod komend dowdztwa si powietrznych. Jednake to z niej wyksztacia si eskadra Gartenfled, ktra podczas wojny zajmowaa si przerzutem agentw na obszar ZSRR". Podpukownik Theodor Rowehl, dowdca tej jednostki, ze wzgldw bezpieczestwa okrelonej mianem grupy rozpoznawczej naczelnego dowdztwa Luftwaffe, 27 wrzenia 1940 roku otrzyma Krzy Rycerski elaznego Krzya. W omawianym czasie, przy wczesnej technice lotniczej i fotograficznej, tego rodzaju rozpoznanie lotnicze miao charakter wyjtkowy w skali wiatowej. Wysokociowe rozpoznanie lotnicze w duej mierze przyczynio si do byskawicznych sukcesw Blitzkriegu. Podczas procesu norymberskiego, sdu nad gwnymi zbrodniarzami wojennymi", genera major Lahousen, zapytany przez amerykaskiego pukownika Amena o dziaania eskadry specjalnej, oznajmi: Rowehl by pukownikiem Luftwaffe. Dowodzi eskadr samolotw przeznaczonych do lotw na duych wysokociach, ktra wsppracowaa z AuslandAbwehr w kwestiach dotyczcych rozpoznania okrelonych regionw oraz pastw. Rowehl przekazywa admiraowi Canarisowi informacje dotyczce skutecznoci tych lotw oraz wykonane w ich trakcie zdjcia, ktre przeszy wstpn ocen dokonan przez Grup Lotnicz I Wydziau. Loty te wykonywane byy nad Polsk, potem Angli i poudniowo-wschodni Europ. Wiem, e przez pewien czas eskadra stacjonowaa w Budapeszcie, gdzie wykonywaa zadanie obserwacji obszaru poudniowo-wschodniego. Raz zdarzyo mi si lecie z Budapesztu do Berlina samolotem nalecym do tej jednostki. Po wybuchu wojny zwikszono intensywno lotw, ktre byy wykonywane w najcilejszej tajemnicy".
Byo cakowicie naturalne, i po wybuchu wojny w 1939 roku wzrosa intensywno lotw rozpoznawczych. Poniej przedstawiona zostanie krtka historia dziaa eskadry.
Eskadra
Rowehl
Specjalna jednostka lotnicza Rowehl zostaa uformowana w 1937 roku i wwczas rozpocza loty rozpoznania fotograficznego nad obszarem Zwizku Radzieckiego. Posiadaa na wyposaeniu samoloty He W, pomalowane jak maszyny wykorzystywane w transporcie cywilnym i pozbawione uzbrojenia. W 1934 roku linie lotnicze Deutsche Lufthansa zawary z zakadami lotniczymi Heinkla kontrakt na skonstruowanie szybkiego samolotu transportowego, ktry mia by wykorzystywany do obsugi sieci szlakw szybkich pocze lotniczych. Nowy samolot oprcz zaogi mia mie moliwo zabrania 10 pasaerw. Ze wzgldw aerodynamicznych konstruktorzy Heinkla zdecydowali si zaprojektowa dwusilnikow maszyn, ktr oznaczono jako He Ul. Projekt konstrukcji opiera si na zaoeniach przyjtych podczas projektowania He 70. He 111 odby ju pierwsze loty w charakterze samolotu pasaerskiego, gdy Ministerstwo Lotnictwa Rzeszy zoyo zamwienie na dostarczenie wersji bombowej tej maszyny, ktra miaa sta si standardowym samolotem bombowym Luftwaffe. Pierwszy egzemplarz He 111 wyprodukowanego jako bombowiec opuci lini montaow 4 maja 1937 roku. Samoloty He 111 dostosowane do lotw na duych wysokociach zostay rwnie dostarczone do eskadry Rowehla. Niektre z nich zostay wyposaone w kabiny cinieniowe i wykonyway dalekosine loty nad Pwyspem Krymskim oraz Kaukazem. Uprzednio wspomniano ju, i na wiosn 1939 roku eskadra, ktra wykorzystywaa samoloty przeznaczone do rozpoznania wysokociowego, operowaa z lotniska w Budapeszcie, wykonujc loty
49
nad obszarami Kijowa, Dniepropietrowska, ytomierza, Zaporoa, Krzywego Rogu i Odessy. W lipcu 1940 roku podpukownik Rowehl przedstawi admiraowi Canarisowi wyniki dziaa rozpoznawczych podlegego mu oddziau i zarazem otrzyma nowe zadanie. Dowdca Abwehry zleci mu, aby natychmiast po ogoszeniu stanu wojny midzy Niemcami i Wielk Brytani eskadra dokonaa zrzutu spadochronowego agentw, ktrzy mieli dziaa na obszarze Wielkiej Brytanii i Irlandii. 3 wrzenia 1939 roku Wielka Brytania wypowiedziaa wojn Niemcom, wkrtce potem rozpoczy si zrzuty agentw. Eskadra Rowehl bya rwnie pierwsz jednostk Luftwaffe, ktra prowadzia rozpoznanie na rzecz nawodnych jednostek marynarki wojennej, a take w ograniczonym zakresie rwnie na rzecz broni podwodnych. W styczniu 1940 roku jednostka Rowehla rozpocza dziaania rozpoznawcze, prowadzone gwnie przeciwko Zwizkowi Radzieckiemu. Loty wykonywano z lotniska Seerappen w Prusach Wschodnich, terytorium okupowanej Czechosowacji, lotnisk naprdce przygotowanych na terenie okupowanej Polski, a take z baz na terenie Finlandii, Wgier, Rumunii i Bugarii. Lotnicy podpukownika Rowehla zdoali zlokalizowa i sfotografowa radzieckie bazy wojskowe, lotniska, kompleksy przemysowe, wzy kolejowe, a zwaszcza mosty. Dokonano rozpoznania portw morskich i rdldowych, stworzono rwnie map, na ktrej precyzyjnie oznaczono cele przeznaczone do zniszczenia, takie jak lotniska, fortyfikacje graniczne, skady zaopatrzenia i bazy wojskowe. Rozpoznanie lotnicze pozwolio rwnie okreli miejsca koncentracji obrony przeciwlotniczej radzieckich miast, a podczas operacji Oldenburg" okrelono pooenie radzieckich rde surowcw naturalnych oraz miejsca ich skadowania. Wanymi celami lotw rozpoznawczych byy okrgi przemysowe Moskwy i Leningradu, region wydobycia ropy naftowej, ktry obejmowa obszar rozcigajcy si od Majkopu do Gronego i Baku, oraz zachodnie obszary ZSRR.
50
Jeden z pododdziaw grupy specjalnej Rowehla zosta ochrzczony mianem eskadry wyspiarskiej". Przydomek ten zawdzicza dodatkowej roli odegranej w operacji przerzutu agentw na obszar Irlandii. 13 lutego 1940 roku podczas odprawy w O K W admira Canaris by w stanie zoy generaowi Jodowi wyczerpujcy raport, bogato ilustrowany zdjciami lotniczymi, w ktrym przedstawi wyniki dziaa wywiadowczych prowadzonych przeciwko ZSRR. Admira poinformowa take przeoonego o dowiadczeniach zag samolotw latajcych nad Rosj. 28 kwietnia jednostka zacza loty z lotniska w Bardufoss w pnocnej Norwegii, zdobytego przez oddziay niemieckich strzelcw alpejskich generaa Dietla. Trasy pierwszych lotw wykonywanych przez samoloty startujce z Bardufoss prowadziy nad Murmaskiem i biegnc do lini kolejow oraz nad Archangielskiem. Podobnie jak w przypadku lotw zwiadowczych nad Ukrain i zachodni Rosj, loty z Bardufoss mogy okaza si uyteczne w planowaniu operacji prowadzonych przez pododdziay nalece do formacji Brandenburg, w zwizku z czym miay czsto decydujce znaczenie dla powodzenia akcji onierzy tej jednostki. W pocztkach 1941 roku samoloty startujce z wielu fiskich lotnisk wykonyway loty nad Zatok Kronsztadzk, dokonujc rozpoznania si i lokalizacji jednostek radzieckiej floty, bazujcych w Kronsztadzie. Zwikszono rwnie intensywno rozpoznania lotniczego w rejonie Leningradu, Murmaska i Archangielska. Po rozpoczciu kampanii wschodniej mapy z oznaczonymi na nich celami i rozpoznanie radzieckiego systemu obrony miay pomc oddziaom Grupy Armii Pnoc w szybkim zajciu Leningradu. Celem o zasadniczym znaczeniu byo jednake przede wszystkim uatwienie zablokowania pnocnych morskich szlakw komunikacyjnych ZSRR oraz pwyspu Kola. Jeszcze w styczniu 1941 roku startujce z lotnisk pooonych w okolicach Rzymu i na Sardynii samoloty grupy specjalnej wyko-
51
nyway loty nad obszarami nieokupowanej Francji i nad Korsyk. Zadaniem zag byo zdobycie o tych terytoriach istotnych informacji, ktre mogy okaza si niezbdne w przypadku zaistnienia koniecznoci wkroczenia na obszar nieokupowanej Francji lub przemaszerowania przez jej terytorium bd te zajcia i okupowania Korsyki. 27 marca 1941 roku trzy samoloty wystartoway z lotniska Wiener-Neustadt i odbyy pierwsze loty nad Jugosawi z zadaniem bezporednio dotyczcym obronnoci tego kraju. Nie mona byo bowiem wykluczy wystpienia sytuacji kryzysowej w Jugosawii. W podsumowaniu dziaa eskadry Rowebl mona stwierdzi, e piloci tego oddziau odznaczyli si w dziaaniu, czsto spdzajc wiele godzin nad terytorium nieprzyjaciela, nigdy si nie gubic i zawsze przybywajc do bazy ze wietnym materiaem wywiadowczym.
Nadworne jednostki bojowe admiraa Canarisa
O d 8 0 0 . Kompanii Szkolno-Budowlanej d o Z a d a Specjalnych do 8 0 0 . Batalionu Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych Brandenburg 27 wrzes'nia 1939 roku dr von Hippel, kapitan sucy w II Wydziale Abwehry, otrzyma od swojego przeoonego rozkaz utworzenia kompanii zoonej ze specjalnie dobranych onierzy, ktra miaa by wykorzystana w dziaaniach wojennych w zbliajcej si kampanii na zachodzie. Admira Canaris 15 padziernika wezwa kapitana von Hippela i zleci mu zadanie utworzenia jednostki, ktra miaa sta si rdzeniem jego oddziau bojowego. Pocztkowo zakadano, i oddzia ten bdzie zdolny do prowadzenia operacji wszystkich rodzajw. Oprcz przygotowania do realizacji zada specjalnych, zwizanych z planowan kampani na zachodzie, program szkolenia zakada rwnie przygotowanie do prowadzenia akcji sabotaowych i zaskakujcych rajdw. Pierwsi ochotnicy, ktrzy napynli do nowego oddziau, wywodzili si z szeregw Abwehry. Miejscem formowania powoli kompletujcej si kompanii byo pooone nad rzek Hawel miasto Brandenburg. Oddzia skoszarowano w maej posiadoci pooonej nad
53
jeziorem Quenzsee. Ju wczeniej wykorzystywano j do szkolenia ludzi sucych w Abwehrze, radiooperatorw, sabotaystw i specjalistw od adunkw wybuchowych. W orodku nad jeziorem Quenzsee czowiekiem do wszystkiego" by major Maguerre, ktry zaopatrywa wszystkich szkolonych agentw, sabotaystw i zespoy dywersyjne w odpowiednie do danego obszaru dziaania mundury, bro i wyposaenie, a take sprzt radiowy i adunki wybuchowe. Pierwsi oficerowie Brandenburczykw, jak wkrtce zaczto nazywa onierzy kompanii, uzyskali ostatnie szlify wanie w tej maej posiadoci. Za dobr onierzy do formujcej si kompanii odpowiedzialny by sztab III Okrgu Wojskowego (Wehrkreis) w Berlinie, do ktrego zgaszali si ochotnicy ze wszystkich zaktkw Niemiec. Poniewa zadaniem kompanii miay by gwnie dziaania sabotaowe i niszczenie obiektw, szkolenie koncentrowao si na technikach i wyposaeniu wykorzystywanym przez oddziay saperw. Szkolenie przebiegao pod bezporednim nadzorem inspektora technicznego Kutschkego, ktry by wielkim ekspertem w wymienionych dziedzinach. W listopadzie 1939 roku do orodka nad jeziorem Quenzsee ze sowackiej miejscowoci Slia przyby podporucznik Siegfried Grabert oraz 11 onierzy Niemieckiej Kompanii do Zada Specjalnych. onierze ci oraz inni czonkowie tej kompanii, ktrzy przybyli wkrtce potem, zostali wykorzystani do utworzenia 2. Kompanii Szkolno-Budowlanej do Zada Specjalnych. Kapitan Fabian, ktry wczeniej suy w artylerii, obj jej dowdztwo. Formowanie kompanii inynieryjnej zajo dziesi dni. Jeszcze podczas formowania obu kompanii specjalnego przeznaczenia do II Wydziau Abwehry przeniesiono kapitana Rudloffa, sucego w oddziaach saperw szturmowych X Korpusu. Rudloff otrzyma rozkaz, aby wraz z grup 10-12 onierzy stawi si w Miinstereifel, gdzie mia pozostawa w dyspozycji dowdztwa
54
4. Armii. Kapitan po przybyciu do Miinstereifel spotka si z majorem sztabu generalnego Schwatlem-Gesterdingiem, ktry poinformowa go o czekajcych go zadaniach zwizanych z kampani na zachodzie. Planowana ofensywa na zachodzie zostaa jednak odoona, w zwizku z czym RudlofT przystpi do szkolenia podlegych mu onierzy, przygotowujc ich do zada specjalnych zleconych przez Abwehr. RudlofT pocztkowo z grup dwunastu onierzy wiczy prowadzenie operacji specjalnych. Oddzia dziki staemu napywowi ochotnikw uleg wkrtce znacznemu wzmocnieniu. Po przydzieleniu do oddziau Rudloffa kontyngentu 70 onierzy i 3 oficerw jednostk przemianowano na 3. Kompani Szkolno-Budowlan do Zada Specjalnych. Stay napyw ochotnikw zgaszajcych si do suby w tym oddziale skoni dowdztwo do podjcia decyzji o przeksztaceniu jej w batalion. Reorganizacj przeprowadzono 15 grudnia 1939 roku. Ponisze zestawienie prezentuje dowdcw oraz miejsca stacjonowania pododdziaw batalionu. Dowdztwo 800. Batalionu Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych kpt. Hippel miejsce stacjonowania: Brandenburg nad Hawel Kompania sztabowa por. Kutschke miejsce stacjonowania: Brandenburg nad Hawel 1. Kompania szkolno-budowlana por. dr Kniesche miejsce stacjonowania: Innermanzing, Las Wiedeski 2. Kompania szkolno-budowlana kpt. Fabian (por. dr Hartmann) miejsce stacjonowania: Brandenburg nad Hawel
55
56
Jednostka Specjalna Brandenburg 3. Kompania szkolno-budowlana kpt. Rudloff miejsce stacjonowania: Miinstereifel 4. Kompania szkolno-budowlana por. Walther miejsce stacjonowania: Brandenburg nad Hawel
Z onierzy batalionu uformowano kolejne pododdziay, ktre pniej zostay wczone w jego skad. Byy to: - pluton spadochronowy, dowodzony przez ppor. Dlaba; - pluton motocyklowy, dowodzony przez por. hrabiego Erwina Thuna; - pluton pnocny (zwany te plutonem ratunkowym), dowodzony przez por. Ziilicha; pluton zachodni, dowodzony przez sier. Kiirschnera; kompania poudniowo-zachodnia.
W momencie zakoczenia prac nad zaoeniami planu Fali Gelb" (Przypadek ty), czyli ataku na Francj, kompania kapitana Rudloffa stanowia ju zwarty oddzia. W pocztkach kampanii na zachodzie otrzymali oni polecenie zabezpieczenia obszaru przygranicznego z Francj. Ich zadaniem byo zabezpieczenie wszystkich znajdujcych si w obszarze przygranicznym wanych przepraw przez rzeki i kanay, ktre przeciwnik mg usiowa zniszczy przed nadejciem czowek wojsk niemieckich. Podobne zadanie wykonywa dziaajcy w pasie 6. Armii 100. Batalion, dowodzony przez kapitana Flecka. Posuwajc si przed gwnymi siami nacierajcych wojsk, onierze batalionu mieli opanowa wszystkie znajdujce si w pasie dziaania 6. Armii mosty na Mozie, unieszkodliwi zaoone na nich adunki wybuchowe i utrzyma je do chwili nadejs'cia wasnych wojsk. Pod koniec stycznia 1940 roku sierant Hermann Kiirschner otrzyma od kapitana Hippla rozkaz uformowania i wysania do dziaa na zachodzie dobrze uzbrojonego patrolu. Kiirschner bez wahania wyrazi zgod na podjcie si takiej misji i szybko ze-
57
bra grup ochotnikw do wzicia udziau w patrolu. Skadaa si ona z czonkw Ligi Modopruskiej, jak rwnie z dobrze znajcych okolic onierzy pochodzcych z pooonego w pobliu granicy z Holandi grzystego regionu Kerkrade-Herzogenrath. Po skompletowaniu oddziau Kiirschner zaprezentowa go dowdztwu kompanii. W cigu kilku tygodni zdoa przeksztaci grup ochotnikw w dysponujc duym potencjaem niewielk si uderzeniow. 15 lutego 1940 roku Kiirschner zgosi si w dowdztwie II Wydziau Abwehry, gdzie spotka si z podpukownikiem Lahousenem i majorem Stolzem, ktrzy wyjawili mu cel zadania oraz przekazali szczegowe instrukcje. Pod koniec marca oddzia Kiirschnera, ktry zdy ju otrzyma nazw Plutonu Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych, zosta przeniesiony do miejscowoci Erkelenz, gdzie zosta podporzdkowany dowdztwu 7. Dywizji Piechoty. W sztabie dywizji Kiirschner zosta ponownie poinformowany o szczegach czekajcej go misji. Rozkazy brzmiay nastpujco: Posuwajc si przed czoowymi oddziaami, trzy do czterech godzin przed rozpoczciem ataku, pluton sieranta Kiirschnera opanuje cztery mosty drogowe na Kanale Juliany. Mosty maj zosta utrzymane w stanie nieuszkodzonym do chwili nadejcia oddziaw 7. Dywizji Piechoty. Planowanymi do opanowania punktami przeprawy s: most w pobliu Olbricht, most w pobliu wsi Berg oraz mosty w Urmond i Stein. Sierant Kiirschner utrzymywa ludzi w formie dziwnymi wiczeniami niszczenia obiektw oraz nocnymi musztrami. Szkolenie odbywao si z uyciem ostrej amunicji oraz czeskich granatw z zapalnikami uderzeniowymi. Szczegln uwag zwrcono na nauczenie onierzy zasad orientacji podczas nocnych marszw, gdy od tego typu dziaa w duej mierze zaleao powodzenie caej akcji.
58
onierze Kiirschnera otrzymali sfabrykowane dla nich holenderskie" mundury, ktre podczas zbliania si do mostw mieli naoy na uniformy niemieckiej armii. Mieli je z siebie zdj po rozpoczciu walki. Na kilka tygodni przed rozpoczciem operacji Kiirschner zosta awansowany do stopnia podporucznika. Oprcz oddziau szturmowego Kiirschnera 15 lutego 1940 roku w rejon Reichswaldu skierowano rwnie 1. pluton 4. Kompanii Szkolno-Budowlanego Batalionu do Zada Specjalnych. Oddziaem w sile 60 ludzi dowodzili porucznik Witzel i sierant Hermann Sthr. Pluton rozlokowano w pooonym midzy miasteczkiem Goch a wsi Asperden, zakamuflowanym obozie lenym, gdzie mia przygotowywa si do wykonania czekajcego go zadania. 2. pluton tej samej kompanii, w sile 40 ludzi pod dowdztwem por. Graberta, skierowano do Arsbeck, wsi pooonej na zachd od miasta Rheydt. Pluton por. Witzela podlega dowdztwu XXVI Korpusu, pluton Graberta za podporzdkowano XI Korpusowi. Zadania obu plutonw byo identyczne. Brzmiao ono nastpujco: Przed przybyciem czoowych oddziaw piechoty opanowa mosty na Mozie i kanale Moza-Waal, zapobiec ich zniszczeniu i utrzyma do chwili nadejcia oddziaw piechoty". onierze oddziaw wykonujcych to zadanie mieli rwnie by przebrani w nieprzyjacielskie mundury. Dwa oddziay, kady o liczebnoci mniej wicej plutonu piechoty, miay opanowa ogem osiem mostw. Cztery z nich mia opanowa pluton Graberta, a pozostae cztery pluton Witzela. Kady cel atakowa miao od 7 do 11 onierzy, wspieranych przez holenderskich sabotaystw. Zespoy miay ruszy do ataku co najmniej na trzy godziny przed natarciem piechoty. W pocztkach maja 1940 roku admira Canaris odwiedzi leny obz w Asperden. Podczas wizyty dowdca Abwehry przyjrza si licznym wiczeniom przygotowujcym onierzy do realizacji operacji Rany wit". Admira by wyranie pod wraeniem.
59
Batalion Brandenburg nie mia zdoby jedynie mostw w Arnhem i Nijmegen. Zadanie ich zdobycia i utrzymania przypado w udziale 100. Batalionowi do Zada Specjalnych dowodzonemu przez kapitana Flecka z delegatury Abwehry w Opolu. Fleck utworzy go z 550 ludzi nalecych do personelu opolskiej delegatury Abwehry oraz ze zgaszajcych si do ochotnikw. Jednostk Flecka przydzielono do 6. Armii dowodzonej przez generaa pukownika Reichenaua. Rekrutacj odpowiednio dobrze wadajcych jzykiem niderlandzkim przewodnikw zapewni szef II Wydziau, pukownik Erwin Edler von Lahousen Vivremont. Lahousen do udziau w planowanej akcji zaprosi przywdc holenderskich narodowych socjalistw, Juliusa Herdtmanna, ktry gorliwie wyrazi ch udzielenia pomocy. Herdtmann bezzwocznie odda Abwehrze do dyspozycji 200 czonkw swej organizacji. Niezwocznie zostali oni skierowani na szkolenie wojskowe i przygotowani do realizacji czekajcych ich zada. Ochotnicy holenderscy, przebrani w mundury holenderskiej andarmerii, mieli przekroczy potajemnie granic i opanowa wyznaczone cele. Lahousen mia do dyspozycji ponad 1000 gotowych do ataku ochotnikw. Obz w Munstereifel odwiedzi take major Kewisch (pniejszy dowdca Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych Brandenburg, na ktrym, podobnie jak na Canarisie, wielkie wraenie zrobi wysoki stopie gotowoci bojowej oddziaw polowych Abwehry. Jednym z zespow, ktry mia dziaa na obszarze Wielkiego Ksistwa Luksemburg, dowodzi porucznik Eckart Schoeler, ktry z zawodu by nadzorc majtku ziemskiego. Oddzia Eckarta zoony by z Niemcw uprzednio mieszkajcych w Luksemburgu, ktrych ze wzgldu na znajomo terenu wyszukano w rnych oddziaach armii regularnej i oddano do dyspozycji Abwehrze. Kolejny zesp stanowi pluton dowodzony przez sieranta Eggersa z 2. kompanii 800. Batalionu. W przededniu kampanii pluton zosta skierowany do miejscowoci Sankt Thomas. Stamtd pod ko-
60
nie kwietnia 1940 roku wyruszy na pozycje wyjciowe w jednym z bunkrw umocnie Wau Zachodniego, pooonym opodal miejscowoci Ammeldingen. Rwnie ten pododdzia podporzdkowany by dowdztwu Abwehry i mia do wykonania specjalne zadania. W momencie rozpoczcia ofensywy mia posuwa si przed czoowymi oddziaami piechoty. Jego zadaniem byo opanowanie i utrzymanie do chwili nadejcia wasnych oddziaw kilkudziesiciu obiektw. Pod koniec marca 1940 roku ze wzgldu na stopie zoonoci planowanych operacji przekraczajcych moliwoci dowdcze sztabu batalionu stanowisko dowodzenia jednostki Brandenburg zostao ostatecznie przeniesione do Berlina. Planowane operacje wymagay odpowiednika sztabu puku. Prac sztabu dowodzi major Kewisch, ktry uprzednio suy w 8. Batalionie Rozpoznawczym. Kewisch wnis do pracy sztabowej agresywnego, kawaleryjskiego ducha i mia zosta jednym z dowdcw Puku Brandenburg. O g l n y zarys dziaa Batalionu Brandenburg w czasie w a l k na zachodzie Europy w 1 9 4 0 roku We wczesnych godzinach porannych 10 maja 1940, a w wielu przypadkach nawet przed pnoc, w kierunku granicy z Luksemburgiem, Belgi, Holandi i Francj wyruszyy zespoy Batalionu Brandenburg. Na terenie Francji oddziay te wziy udzia w walkach pod Abbeville, na obszarze Dunkierka-Calais-Boulogne-Arras-Lille oraz w okolicach Verdun i Metzu. Od tych dalekosinych rajdw waniejsze byy akcje przeprowadzone w pasie przygranicznym, ktre oddziaom piechoty i czogw umoliwiy szybkie posuwanie si w gb nieprzyjacielskiego terytorium. 3. kompania 800. Batalionu pozostawaa w gotowoci do przeprowadzenia operacji Maastricht", podobnie jak 200 holenderskich przewodnikw dowodzonych przez Juliusa Herdtmanna.
61
Kwatera gwna Hitlera Wilczy Szaniec" Specjalny pododdzia Abwehry opanowa pooony w pobliu Antwerpii tunel pod rzek Skald. W rejonie Hagi liczna grupa onierzy Abwehry, dobrze znajcych topografi terenu, zaja siedzib krlowej, budynki rzdu, parlamentu, siedzib naczelnego dowdztwa armii holenderskiej oraz siedziby innych urzdw centralnych. Na wstpie dziaa wojennych w Luksemburgu dywersanci z Abwehry zniszczyli sie telefoniczn oraz opanowali szereg wanych obiektw, takich jak gwna elektrownia Wielkiego Ksistwa. Dziaania Abwehry na obszarze Luksemburga stworzyy nacierajcym w kierunku Mozy wojskom niemieckim warunki do szybkiego sforsowania kompleksu Ardenw.
62
W Belgii grupy Abwehry zniszczyy centrum cznoci w Stavelot. Teraz naley wszake przedstawi szczegy dziaa Batalionu Brandenburga pasie przygranicznym, ktre rozpoczy si okoo trzech godzin przed atakiem wojsk niemieckich 10 maja 1940 roku.
Dziaania Abwehry podczas wojny
Pierwsza akcja bojowa Brandenburga przed w y b u c h e m wojny Kampania przeciwko Polsce wedug pierwotnych planw miaa rozpocz si 26 sierpnia 1939 roku o godzinie 4.25. Wszake w wyniku interwencji Mussoliniego oraz negocjacji prowadzonych przez Gringa ze szwedzkim mediatorem Dahlerusem data najazdu zostaa przesunita na 1 wrzenia. Plany operacyjne Naczelnego Dowdztwa Si Zbrojnych zakaday wszake, oprcz dziaa konwencjonalnych, take przeprowadzenie dwch operacji specjalnych realizowanych przez Kompani Niemieck oraz Grup Bojow Ebbinghaus. Aby zapobiec powstrzymaniu natarcia wojsk niemieckich w niedogodnym terenie, dowdztwo jeszcze przed wybuchem wojny zamierzao opanowa tunel na Przeczy Jabonkowskiej w Karpatach, ktry mia by utrzymany do chwili nadejcia niemieckich oddziaw pancernych. Akcja zajcia tunelu miaa rozpocz si 25 sierpnia 1939 roku. W ramach drugiej ze wzmiankowanych operacji czonkowie wystawionej przez delegatur Abwehry we Wrocawiu Grupy Bojowej Ebbinghaus, zoonej z Kompanii Niemieckiej oraz nalecych niegdy do Freikorpsu Niemcw sudeckich, mieli zosta zrzuceni na spadochronach na teren Polski, gdzie ich zadaniem byo zdobycie
64
wanych obiektw i utrzymanie ich do nadejcia wojsk niemieckich. Rwnie ta operacja miaa rozpocz si przed oficjalnym rozpoczciem dziaa wojennych. Abwehra miaa za zadanie utrudni dowdztwu polskiemu przeprowadzenie mobilizacji we wszystkich moliwych miejscach i w moliwie najwikszym stopniu. Ponadto zamieszkujcy Polsk, wyposaeni w bro i niezbdny sprzt nacjonalici ukraiscy i czonkowie mniejszoci niemieckiej mieli dokonywa aktw dywersji i sabotau. Zadanie zajcia tunelu Przeczy Jabonkowskiej jeszcze przed rozpoczciem dziaa wojennych zostao przydzielone oddziaowi dowodzonemu przez porucznika dr. Albrechta Herznera. Ludzie Herznera mieli unieszkodliwi adunki wybuchowe, ktrymi zaminowano tunel, i w ten sposb otworzy drog natarcia dla niemieckich dywizji skoncentrowanych w Wysokich Tatrach w rejonie sowackiej yliny. Zebrany naprdce oddzia bojowy" Herznera podporzdkowany by II Wydziaowi Abwehry. Innymi akcjami bojowymi przeprowadzonymi podczas kampanii polskiej byy operacja zajcia Katowic, przeprowadzona przez czterystuosobowy oddzia Abwehry, zajcie i utrzymanie znajdujcego si w okolicy Tczewa wanego mostu na Wile oraz zniszczenie elektrowni w Chorzowie. Oddzia por. Herznera wyruszy z yliny wieczorem 25 sierpnia 1939 roku. Do miejscowoci Dadca onierze Herznera dotarli samochodami dywizji, ktrej mieli utorowa drog. Nastpnie samochody zawrciy do ylina, a Herzner ze swoimi ludmi pody w kierunku oddalonej o pi kilometrw Przeczy Jabonkowskiej. Oddzia przed pnoc dotar do granicy. Przed jej przekroczeniem Herzner wezwa do siebie dowdcw druyn, ktrym wyda ostatnie instrukcje. Z raportw rozpoznania Herzner wiedzia, e po drugiej stronie przeczy stacjonowa may oddzia wojsk polskich, ktry musia zosta wyeliminowany. Ze skadu swojego oddziau w sile kompa-
Oddzia Abwehry, ktry zaatakowa Przecz Jabonkowsk. W mundurze podporucznik Herzner.
^iffc*?;'/
Hitler wizytuje oddziay niemieckie walczce w Polsce.
Most na Kanale Juliany, pierwszy cel formacji Brandenburg podczas kampanii na zachodzie.
W pobliu Mock jako pierwsi wkroczyli do akcji onierze formacji Brandenburg. Na zdjciu karabin maszynowy MG 34 na podstawie trjnonej, ubezpieczajcy przepraw oddziaw niemieckich.
Dowdcy niemieccy nad kanaem. Od lewej: Kesselring, Bodenschatz, Goring.
Mostu na Mozie w Moerdijk uporczywie bronili Holendrzy.
Jeden z holenderskich bunkrw przy mos'cie po walce.
Wojska niemieckie w Holandii przeprawiajce si pontonem przez rzek.
Most kolejowy na Mozie w pobliu Gennep.
Bombowce Heinkel He 111 startuj do ataku na Rotterdam.
Gwnodowodzcy holenderskiej armii, gen. Winkelman, przybywa do Hagi, aby podpisa akt kapitulacji.
Hitler wrd onierzy po byskawicznym zwycistwie odniesionym we Francji.
Rommel spoywa racje ywnociowe z puszki, takie same jak podkomendni.
Erwin Rommel powiedzia o jednym z oddziaw formacji Brandenburg: Dla mnie Koehnen i jego ludzie maj warto caego
jf
puku".
Wizyta brytyjskiego premiera Winstona Churchilla w Afryce Pnocnej. Na prawo stoi genera Bernard Montgomery.
onierz formacji Brandenburg obserwuje przedpole za pomoc lornety noycowej.
65
nii porucznik wydzieli jeden pluton, ktrego zadaniem byo zlikwidowanie nieprzyjacielskiego oddziau. onierzom oznajmiono, e nie mog pozwoli zbiec ani jednemu polskiemu onierzowi, ktry mgby wszcz alarm. Z tego te wzgldu konieczne byo rwnie otoczenie kwater polskich onierzy. Dowdca plutonu pionierw otrzyma polecenie sprawdzenia wszelkich miejsc, w ktrych mogy znajdowa si adunki wybuchowe, a w przypadku ich wykrycia mia przeci kable czce je z detonatorem. Z obawy, i przedwczesne uycie broni palnej moe zagrozi caej akcji, por. Herzner zezwoli ludziom na jej uycie jedynie w przypadku absolutnej koniecznoci. Oddzia specjalny, prowadzony przez znajcych okolic folksdojczw, zosta podzielony na trzy grupy. Zadaniem pierwszej grupy byo unieszkodliwienie polskich wartownikw, zauwaonych przez Niemcw w pobliu zbocza przeczy. Pierwszy pluton uda si w kierunku przeczy ciek wiodc przez las pokrywajcy strome zbocze. Po dotarciu do miejsca, z ktrego mona byo dojrze lec w dole lini kolejow, onierze niemieccy zauwayli dwch wartownikw stojcych pod masztem semafora, znajdujcym si przed wjazdem do tunelu. Z ca pewnoci byli to wartownicy, ktrzy mieli strzec wejcia do tunelu. Dowdca plutonu wraz z przewodnikiem zostawili onierzy z tyu i czogajc si w d rozpadlin, dotarli do nasypu kolejowego. Nieoczekiwanie przed Niemcami wyrosa posta polskiego onierza, ktry powsta z okopu znajdujcego si na prawo od nasypu. Sta, kto idzie?" - pady wyszeptane po polsku sowa. Przewodnik rzuci si na tego mczyzn i powali go na ziemi. Drugi wartownik z niezauwaonej do tej pory pary wyskoczy z okopu i rzuci si biegiem w kierunku tunelu. Dowdca plutonu, rzuciwszy swj plecak, popdzi za uciekajcym Polakiem. Dopad go tu przed masztem semafora, pod ktrym wczeniej zauwaono dwch wartownikw. Dwaj pilnujcy tunelu wartownicy rzucili si na dowdc plutonu, jednake z pomoc przyszli mu inni onierze
66
plutonu. W ten sposb bez jednego wystrzau unieszkodliwione zostay obie pary wartownikw. Dowdca plutonu sprowadzi oczekujcych w tyle onierzy, ktrzy w czasie potyczki ich dowdcy z polskimi wartownikami, nie oczekujc na rozkazy, zdyli ju zej w d zbocza. Poruszajc si w grupie, lekko przygarbieni onierze wkroczyli w ciemnoci tunelu. Oddzia znajdowa si mniej wicej w poowie tunelu, gdy jego dowdca ujrza w odlegoci zaledwie kilkudziesiciu centymetrw przed sob upadajcy na ziemi papieros, ktrego ar znikn nagle, przydeptany butem. Papierosa pali polski wartownik, ktry zajmowa stanowisko porodku tunelu i peni funkcj cznika pomidzy dwiema grupami wartownikw, znajdujcych si na stanowiskach u obu wej do tunelu. Jeden z onierzy podpez do wartownika i bezszelestnie unieszkodliwi niczego niespodziewajcego si Polaka. Oddzia ponownie ruszy do przodu. Niemieccy onierze syszeli ciszone gosy dobiegajce z przeciwlegego koca tunelu. Po pewnym czasie mroki tunelu si rozjaniy, a gdy oddzia zbliy si na odlego kilku metrw od wyjcia z tunelu, Niemcy dostrzegli, e take przeciwlege wejcie strzeone byo przez czwrk wartownikw. Wartownicy zajci byli rozmow. W pewnym momencie czwrka polskich onierzy cofna si par krokw, jednake po chwili powrcili oni do wejcia do tunelu. Czterech onierzy niemieckiego oddziau podczogao si w kierunku Polakw. Doczekawszy si dogodnego momentu, gdy wartownicy oddalili si od wejcia do tunelu, Niemcy wymknli si z jego czeluci. Gdy Polacy wrcili na swe stanowiska, oczekujcy ich Niemcy rzucili si na nich i bezszelestnie zlikwidowali. Pozostacie tutaj, dopki was nie wezw" - rozkaza ludziom dowdca plutonu, a nastpnie da znak przewodnikowi, aby ten pody za nim. Po trzech minutach czogania si dolin dowdca i przewodnik dotarli do miejsca, z ktrego byli w stanie dojrze ma polsk stacj kolejow w Mostach. Na terenie stacji zauwayli kolejn grup
67
polskich onierzy. onierze przechadzali si w pobliu szopy stanowicej jaki magazyn. W tyle widoczne byy budynki trzech barakw, ktre stanowiy obz polskich onierzy. Sprowad oddzia" - rozkaza przewodnikowi dowdca plutonu. onierze dotarli do w cigu trzech minut. Dowdca krtko poinformowa ich o czekajcym zadaniu. Pierwszym celem byo unieszkodliwienie stranikw znajdujcych si na stacji i w pobliu magazynu. Nastpnym byo jednoczesne zajcie stacji i magazynu. W czasie przygotowa do ataku doczy do oddziau prowadzcy gwne siy porucznik Herzner, ktry wczeniej otrzyma raport dowdcy pierwszego plutonu. Wyeliminowawszy stranikw znajdujcych si na stacji i w pobliu magazynu, Brandenburczycy zajli pozycje w pobliu trzech barakw. Niemcy wiedzieli, e jeden z nich stanowi kwater podoficerw, drugi by przeznaczony dla onierzy, trzeci za suy jako biuro. Pierwszy musia zosta wyeliminowany dowodzcy polskim oddziaem porucznik, a wkrtce potem mieli zosta unieszkodliwieni podoficerowie. Grupy, ktre weszy do kwater onierzy, dziaay byskawicznie. Jednake podczas akcji wydarzy si wypadek. Jeden z polskich onierzy zdoa uzbroi granat rczny, ktry Niemiec wyrwa mu z rki, i wyrzuci przez okno. Granat eksplodowa w powietrzu. Strzay oddane w sufit powstrzymay Polakw. Jednake liczna grupa onierzy, ktrzy znajdowali si w baraku poborowych, zdya zabarykadowa wejcie do swojej kwatery. Por. Herzner zdoa przekona polskiego porucznika, aby namwi on swoich onierzy do zoenia broni i uniknicia zbdnego przelewu krwi. Herzner przekona oficera, i od godziny 4.25 Niemcy s w stanie wojny
z Polsk.
Rozbrojonych polskich onierzy zamknito w magazynie. Gdy trwaa akcja rozbrajania, niemieccy saperzy rozbroili adunki wybuchowe umieszczone u obu wej do tunelu. onierze Herznera niecierpliwie oczekiwali pojawienia si niemieckich dywizji, ktrym otworzyli drog natarcia.
68
Dywizje niemieckie jednak nie nadeszy. Atak na Polsk zosta odwoany i przeoony na pniejszy termin. Grupa bojowa Herznera nie bya w stanie nawiza kontaktu radiowego z dowdztwem, w zwizku z czym jej dowdca nie mia pojcia o sytuacji, w jakiej si znalaz wraz z caym oddziaem. Siedemdziesiciu niemieckich onierzy opanowao Przecz Jabonkowsk, wzio do niewoli i rozbroio okoo 30 polskich onierzy. Teraz byli osamotnieni, pozostawieni samym sobie w gbi nieprzyjacielskiego terytorium. Nagle rozleg si dwik parowego gwizdka. wiato dziennie zdyo ju rozproszy ciemnoci i onierze niemieccy mogli dojrze dugi pocig towarowy, ktry, cignity przez dymic obficie lokomotyw, mozolnie wspina si w kierunku przeczy. Jeden z przydzielonych do oddziau Herznera polskich folksdojczw, ktry zna sygnalizacj kolejow, ustawi semafor stacji kolejowej w pozycji stop". Pocig zatrzyma si przed semaforem na kilka minut, po czym ruszy dalej, wtaczajc si na stacj kolejow. By to pocig wojskowy, przewocy 120 onierzy. Z pocigu wysiado kilku polskich oficerw, ktrzy udali si w kierunku budynku stacji. W jej pomieszczeniach oczekiwali na nich niemieccy onierze z pistoletami maszynowymi gotowymi do strzau. Dowodzcy pocigiem polski pukownik zosta wzity do niewoli i odprowadzony do pojmanego wczeniej porucznika, ktry dowodzi oddziaem wartowniczym. Po rozmowie polscy oficerowie owiadczyli, i s skonni do zoenia broni. Zamknici w szopie magazynu Polacy zaczli wali w drzwi, natychmiast jednake zostali uciszeni seri z karabinu maszynowego, oddan ponad dachem budynku. W poudnie 26 sierpnia radiotelegrafici oddziau Herznera zdoali wreszcie nawiza kontakt radiowy z dowdztwem dywizji w ylinie. Dowdca dywizji poinformowa dowdc oddziau specjalnego, i wkrtce po wyruszeniu jego oddziau na akcj przeoono dat ataku na Polsk. Grupa ju od godziny znajdowaa si w drodze i niemoliwe byo jej odwoanie. W tych okolicznociach por. dr Herz-
69
ner zmuszony by poinformowa onierzy, e wojna jednak jeszcze nie wybucha. Wieczorem 26 sierpnia caa grupa bojowa wycofaa si przez tunel na drug stron przeczy. Oddzia zdoa unikn walki z Polakami i bez problemw dotar do granicy. onierze Herznera wykonali powierzone im zadanie, tyle e wojna nie wybucha. Dziaania wydzielonego oddziau rozpoznawczego Warszawa Dziaajcym w Polsce oddziaom niemieckim, ktre w 1939 roku dotary do wrt Warszawy, towarzyszy dowodzony przez majora Schmalschlagera wydzielony oddzia rozpoznawczy Warszawa, ktremu pukownik Lahousen zleci zdobycie i zabezpieczenie caego archiwum polskiego wywiadu. Oddzia majora Schmalschlagera by gotowy do dziaania ju 8 wrzenia 1939 roku, gdy stao si oczywiste, e wkroczenie si niemieckich do Warszawy jest jedynie kwesti czasu. Oddzia Schmalschlagera zdy ju wyruszy w kierunku Warszawy, zamierzajc zdoby budynek przy placu Pisudskiego z archiwum oddziau II Sztabu Gwnego Wojska Polskiego, gdy dotar do posaniec z rozkazem odwoujcym akcj. Okazao si, e niemieckie oddziay, ktre zdoay wedrze si do Warszawy, zostay zmuszone do odwrotu. Dopiero po trzech tygodniach wypenionych bombardowaniami z powietrza i daremnymi wezwaniami do poddania polska stolica skapitulowaa. W momencie kapitulacji major Schmalschlager by na miejscu ze swym oddziaem. W szybkiej ciarwce Opel Blitz wtargn na opustoszay plac Pisudskiego. W budynku siedziby oddziau II onierze Schmalschlagera znaleli okoo 100 zamknitych szaf pancernych. Szybko je otworzono, dowdca oddziau niemieckiego bowiem, spodziewajc si takich problemw, zabra ze sob odpowiednich spe-
70
cjalistw. Po otwarciu szaf okazao si, e wikszo z nich jest nieomal cakowicie pusta. Jedynie w kilku znajdoway si dokumenty, ktre najwyraniej przeoczono w popiechu. Schmalschlager i jego ludzie w wielu szafach znaleli znaczn liczb akt nalecych do niemieckiej sekcji" oddziau II. Obejmoway one kompletne publikacje Wehrmachtu, cznie z instrukcjami uycia broni i regulaminami suby. Wiele spord tych publikacji byo starannie oznakowanych etykietami z napisanymi na nich nazwiskami agentw, ktrzy zdobyli te materiay podczas swych dziaa operacyjnych, prowadzonych na terenie Niemiec. Pord zdobytej dokumentacji znajdowao si szczegowe geograficzno-wojskowe studium powicone moliwociom militarnym Niemiec. Czytajc ten materia, Niemcy ku swojemu ogromnemu zaskoczeniu dowiedzieli si, e polski Sztab Gwny by przekonany, i polska armia jest zdolna do wykonania zaskakujcego uderzenia, zdobycia w cigu omiu dni Berlina i zmuszenia hitlerowskich Niemiec do kapitulacji. Szczeglne znaczenie dla Niemcw miay zabezpieczone niemieckie ksiki telefoniczne oraz kartoteki osobowe rozproszonych po caym wiecie emigrantw, ktrych nakoniono do aktywnej wsppracy agenturalnej lub ktrzy nadal mieli status upionych" agentw. Nie znaleziono jednak najcenniejszej zdobyczy, akt polskich agentw, ktrzy dziaali niegdy bd te wci byli aktywni na terenie Rzeszy. Major Schmalschlager rozkaza ludziom przesucha zatrzymanych mieszkacw okolicznych budynkw, ktrzy nie zdoali uciec przed wkraczajcymi Niemcami. Po godzinnym przesuchaniu major otrzyma bezcenn informacj. Przesuchani Polacy zeznali bowiem, e na osiem do dziesiciu dni przed kapitulacj, gdy miasto byo ju oblone, akta zostay zaadowane na kilka ciarwek i wywiezione z budynku. Dowdca oddziau zebra ludzi i zwrci si do nich: Panowie, dokumenty polskiego wywiadu znajduj si gdzie na terenie miasta.
71
Niemoliwe jest, aby taka liczba ciarwek wymkna si z miasta. One musz nadal gdzie tutaj by". Musimy sprawdzi wszystkie miejsca postojw ciarwek, panie majorze" - zauway jeden z onierzy, ktry potrafi pynnie mwi po polsku. Schmalschlager pokiwa gow. Wczenie rano drugiego dnia pobytu w Warszawie major otrzyma informacj, ktra moga go zaprowadzi do celu. Podzieliwszy swe siy na dwie grupy, niemiecki dowdca wyruszy na czele jednej z nich, aby sprawdzi znaleziony trop. Z otrzymanej od polskich cywilw wiadomoci wynikao, e niezidentyfikowany konwj ciarwek uda si w nocy w kierunku jednego z warszawskich fortw. Ciarwki pojechay do starego Fortu Legionw - owiadczy Schmalschlagerowi jego informator, kapitan wojsk ldowych. - Zauwayem, e w konwoju znajdowao si sze wojskowych ciarwek". Schmalschlager natychmiast wyruszy do starego fortu, przejecha przez blokad drogow i pody dalej tropem ladw opon samochodw ciarowych, odcinitych w bocie nieutwardzonej drogi. Dotar a do ogromnych kazamat starego fortu. Na dziedzicu stao zaparkowanych sze ciarwek, na ktrych znajdoway si skrzynie wypenione po brzegi aktami oddziau II Sztabu Gwnego. Ju wstpny przegld dokumentw wykaza, e s one niezwykle cenne. Akta zostay przewiezione do fortu z wyranym zamiarem ich spalenia, gdy w chwili znalezienia dokumentw wiele skrzy ustawionych byo w stojcej na uboczu stercie. Odnalezienie zgromadzonej w forcie dokumentacji byo mao prawdopodobne. Miejsce to byo rzadko odwiedzane przez ludzi, gdy zbudowany w czasach carskich fort nie by ju uytkowany. Po znalezieniu skrzy z dokumentami major Schmalschlager w towarzystwie dwch uzbrojonych w pistolety maszynowe onierzy pody do wntrza fortu. Niemcw na chwil zatrzymay zamknite drzwi, ale te jednak szybko zostay otwarte, po czym caa trjka zagbia si w pomieszczeniach fortu. W jednym ze starych lochw, po
72
ktrego cianach ciekaa woda, a powietrze wypenia zapach pleni i zgnilizny, Schmalschlager odkry znaczn liczb skrzy wykonanych z nieheblowanych desek. Skrzynie byy pootwierane, a w ich wntrzu Niemcy znaleli skarbnic tajemnic polskiego wywiadu. Wrd znalezionych dokumentw znajdoway si raporty polskich attache wojskowych z placwek dyplomatycznych w Tokio, Rzymie, Paryu i Berlinie, a take szereg kartonw z dokumentacj delegatury polskiego wywiadu w Bydgoszczy i innych delegatur zlokalizowanych w strefie przygranicznej. Najwyraniej Polacy chcieli zachowa te materiay. Odnalezione akta polskiego wywiadu znajdoway si jeszcze w Warszawie, a ju dziki nim zdoano zidentyfikowa 279 aktywnych polskich agentw dziaajcych w Niemczech. Wszyscy zostali aresztowani i doprowadzeni przed oblicze sdu. Czonkowie wydzielonego oddziau Warszawa nie wiedzieli jednak, e zdobyte przez nich materiay zawieray rwnie wiele wskazwek dotyczcych siatek szpiegowskich dziaajcych w Niemczech, ktre pozwalay przeledzi dziaalno polskich sub wywiadowczych od 1927 roku. Przypadkiem takim bya dziaalno rotmistrza Stoszowskiego, ktry przyby do Berlina i utworzy siatk wywiadowcz wanie wtedy. W 1935 roku, po objciu dowdztwa Abwehry przez admiraa Canarisa, niemieckim subom kontrwywiadowczym udao si umieci w organizacji Stoszowskiego swoj wtyczk. Oprcz wymienionych wyej danych wiedza ze zdobytych akt umoliwia Abwehrze przejcie wielu polskich agentw o przekonaniach antyradzieckich. Zostali oni w peni wczeni w dziaania niemieckiego wywiadu skierowane przeciwko Zwizkowi Radzieckiemu. Warszawska misja Abwehry zakoczya si penym powodzeniem. Wydzielone oddziay rozpoznawcze Po zaprezentowaniu opisu dziaa jednego z wydzielonych oddziaw rozpoznawczych naley przedstawi proces rozwoju i rozbudo-
73
wy tych formacji do zada specjalnych, gdy odegray wan rol w przebiegu dziaa. Geneza wydzielonych oddziaw rozpoznawczych ma zwizek z utworzeniem siatek agentw, ktre powstay przy granicach Niemiec z innymi pastwami, a take na terytoriach pastw uwaanych za potencjalnie wrogie" wobec Rzeszy. Jedna z takich siatek, zaoona przez kapitana Horaczka, dziaaa na terenie Polski. Centrale nadzorujce prac agentw znajdoway si w delegaturach Abwehry w Szczecinie, Berlinie i Wrocawiu. Oprcz tej siatki utworzono rwnie mae, zoone z onierzy zespoy, ktre jako wysunite szpice" miay dziaa na rzecz duych jednostek wojsk ldowych. Utworzenie tego typu oddziaw jako pierwszy zasugerowa dowiadczony oficer kontrwywiadu, major Schmalschlager. Po wielu sukcesach odniesionych przez te oddziay, zwaszcza na polu zdobywania tajnej dokumentacji, w styczniu 1941 roku O K W wydao Abwehrze rozkaz utworzenia kolejnych jednostek tego typu. W przeszoci owe niewielkie oddziaki nazywano po prostu oddziaami lub zespoami Abwehry, jednake nowo tworzone jednostki, powstajce pod egid I i II Wydziau Abwehry, miay otrzyma nowe nazwy. Tak zwany rozkaz Haidera" okreli je mianem wydzielonych oddziaw rozpoznawczych". W pniejszym okresie, w zwizku z rosnc liczb tych jednostek, konieczne okazao si utworzenie centrw koordynacyjnych rozpoznania frontowego dla wschodniego i zachodniego teatru dziaa wojennych. Wydzielony oddzia rozpoznania liczy przewanie do 40 onierzy, a druyny liczyy od 12 do 25. W skad tych oddziaw wchodzili tumacze, radiotelegrafici oraz oficerowie. Nazw jednostki te zawdziczay zakadanej taktyce ich dziaania. Sdzono bowiem, i bd one posuwa si przed czoowymi oddziaami nacierajcych wojsk i poprzez byskawiczne dziaania zapobiegn zniszczeniu wanych tajnych dokumentw. Zadania te przypominay zatem w oglnym zarysie zadania wykonywane przez pododdziay Batalio-
74
nu Brandenburg, a co wicej, oddziay te take stanowiy jednostki bojowe Abwehry. Oprcz pozyskiwania nieprzyjacielskich dokumentw zadaniem onierzy wydzielonych oddziaw rozpoznawczych byo rwnie dokonanie szybkiej oceny ich przydatnoci oraz zdobycie dodatkowych informacji dotyczcych siy, organizacji oraz podstaw operacyjnych si nieprzyjaciela. Owe dodatkowe informacje miay pochodzi od informatorw oraz jecw wojennych. onierze wydzielonych oddziaw rozpoznawczych mieli rwnie podj niezbdne rodki w celu zabezpieczenia tyw wasnych wojsk, obszarw sabo lub zupenie niezabezpieczonych przed aktami sabotau lub zagroonych dziaaniami partyzantw, a take dziaa w najlepiej pojtym interesie zwizku taktycznego, ktremu dany oddzia by podporzdkowany. Wydzielone oddziay rozpoznawcze oznaczone cyfr I byy podporzdkowane Wydziaowi I Abwehry, na ktrego czele sta pukownik Piekenbrock. Gwnym ich zadaniem byo prowadzenie obserwacji nieprzyjacielskich si, wykrywanie przygotowa do ataku podejmowanych przez nieprzyjaciela oraz informowanie o nich dowdztwa. Zadaniem wydzielonych oddziaw rozpoznawczych oznaczonych cyfr III byo zwalczanie w strefie przyfrontowej aktw szpiegostwa i sabotau oraz grup partyzanckich. Oznaczao to, e oddziay rozpoznawcze mogy by wykorzystywane jako jednostki i specjalne, i typowo bojowe. Podlegay wydziaom Abwehry, niemniej jednak ze wzgldw dyscyplinarnych i administracyjnych zostay podporzdkowane dowdztwom armii lub grup armii, na ktrych rzecz dziaay. Dlatego te to wanie tego typu jednostki, ktrych zadaniem byo uzupenianie dziaa formacji Brandenburg, stay si w znacznej mierze odpowiedzialne za prowadzenie dziaa wywiadowczych, a Brandenburg wykonywa zadania jednostki si specjalnych. Stwierdzi naley, i oddziay rozpoznawcze po raz pierwszy w peni zrealizoway sw misj podczas kampanii bakaskiej, a zwaszcza podczas dziaa na obszarze Jugosawii i Grecji.
Dziaania Abwehry podczas wojny Dziaania X wydzielonego oddziau rozpoznawczego w Jugosawii
75
W lutym 1941 roku delegatura Abwehry w Wiedniu otrzymaa z centrali rozkazy, aby moliwie najszybciej uformowa i przygotowa do dziaania wydzielony oddzia rozpoznawczy, ktry mia skada si z kilku druyn. Formowanie i dowodzenie now jednostk powierzono oficerowi z III Wydziau, ktry wyselekcjonowa najlepszych oficerw, tumaczy z jzykw uywanych w Jugosawii, radiotelegrafistw, kierowcw i onierzy. Oddzia skada si z 39 ludzi, a poszczeglne druyny skaday si z 12 onierzy. Oddzia przydzielono do stacjonujcego w Sofii dowdztwa 12. Armii feldmarszaka Lista. Od 6 kwietnia 1941 roku, gdy rozpocza si kampania na Bakanach, nowo utworzona jednostka towarzyszya nacierajcym czowkom oddziaw pancernych, eby jak najszybciej dotrze do wyznaczonych celw. Ju pierwszego dnia walk w Jugosawii zdobya liczne, majce ogromne znaczenie dla walczcych stron, dokumenty dowdztwa jugosowiaskiej armii. Wrd nich znalazy si plany jugosowiaskich fortyfikacji, specjalne mapy drogowe wskazujce miejsca pozycji blokujcych i informacje dotyczce nonoci rnych mostw. Zanim kampania jugosowiaska dobiega koca, do Wiednia spawiono Dunajem wiele barek zaadowanych wanymi dokumentami. Podczas badania treci zdobytych dokumentw okazao si, e w okresie poprzedzajcym wybuch wojny dziaania wywiadu jugosowiaskiego miay bardzo ograniczony charakter. Niemniej jednak z lektury przejtych akt wynikao, i Jugosowianie zdoali umieci w strukturach Abwehry jednego ze swych agentw, od ktrego pozyskiwali bardzo wane informacje. W wyniku tego odkrycia zdemaskowano w szeregach niemieckich kilku zdrajcw pracujcych na rzecz wroga, ktrych nastpnie aresztowano. Wykryto rwnie dwch oszustw, ktrzy handlowali faszywymi materiaami szpiegowskimi.
76
Wan poboczn korzyci wynikajc ze zdobyczy wyniesionych z kampanii w Jugosawii byo wykrycie aktywnoci sub wywiadowczych wielu pastw, prowadzcych na Bakanach oywion dziaalno. W grupie wywiadw aktywnych na terenie bakaskim znalazy si suby Anglii, Francji i Zwizku Radzieckiego. D z i a a n i a wydzielonych o d d z i a w rozpoznawczych w Grecji Upadek Danii i Norwegii, ktry nastpi wiosn 1940 roku, dla grupy oficerw Abwehry przydzielonych do stacjonujcego w Hamburgu sztabu X Korpusu by rwnoznaczny z utrat dotychczasowego obszaru operacyjnego. Byli oni zmuszeni do poszukiwania nowych zada. W zwizku z tym dowodzcy t grup Abwehry komandor Wichmann zoy Naczelnemu Dowdztwu Marynarki propozycj dotyczc dalszego wykorzystania podlegej mu struktury wywiadu. Brzmiaa ona nastpujco: Musimy przenie nasze operacje w rejon Morza rdziemnego, region ten bowiem wkrtce stanie si niezwykle wany". Dowdztwo marynarki odrzucio propozycj Wichmanna. Powiedziano mu, e obszar Morza rdziemnego pozostaje w gestii dziaania woskich sub specjalnych. Mimo odmowy basen rdziemnomorski znalaz si wkrtce w krgu zainteresowania Wichmanna, aczkolwiek pocztkowo jego uwaga skupia si jedynie na jego obrzeach. Komandor bowiem otrzyma polecenie sformowania oddziau rozpoznawczego, ktry mia dziaa na obszarze Grecji. Pierwszym dziaaniem Wichmanna byo wysanie do Aten dwch oficerw Abwehry, ktrzy mieli podj dziaania na nowym terenie, udajc przedsibiorcw. Para ta wyposaona bya w radiostacj, za ktrej pomoc przekazywaa do Berlina zdobyte informacje. Po sromotnej porace, ktrej Wosi doznali na wiosn 1941 roku w Albanii, Hitler, aby ratowa sprzymierzeca przed cakowit klsk, zmuszony by podj decyzj o udzieleniu mu pomocy. Fiih-
77
rer planowa rwnie zniszczenie si brytyjskich znajdujcych si na Krecie oraz na obszarze kontynentalnej Grecji. Dziaania niemieckie w tym regionie uzasadniaa troska o bezpieczestwo rumuskich pl naftowych, ktre miay dla Niemiec ywotne znaczenie. Komandor Wichmann otrzyma polecenie wyjazdu ze swym oddziaem na poudnie Europy. Jednostka, skadajca si gwnie z oficerw i marynarzy Kriegsmarine, w poowie marca opucia Hamburg i po paru dniach dotara do rejonu koncentracji wojsk niemieckich, ktry znajdowa si w pobliu granicy bugarsko-greckiej. Po rozpoczciu dziaa wojennych wydzielony oddzia rozpoznawczy Abwehry naciera w szpicy wojsk pancernych i rankiem 27 kwietnia 1941 roku jako pierwsza jednostka wkroczy do Aten. Ludzie Wichmanna natychmiast zajli siedzib ministerstwa marynarki wojennej, zdobywajc w nim tajne dokumenty dowdztwa greckiej marynarki. Dowodzcy personelem grecki admira podda si wraz ze wszystkimi ludmi modemu niemieckiemu onierzowi, ktry dowodzi grup szturmow.
Przygotowania do kampanii na zachodzie W padzierniku 1939 roku, po zakoczeniu kampanii polskiej, admira Canaris zleci do wykonania majorowi Horaczkowi nowe zadanie, polegajce na zorganizowaniu na terenie okupowanej Polski nowej siatki wywiadowczej, ktra miaa podj dziaania przeciwko ZSRR. W ten sposb rozszerzeniu uleg dotychczasowy zasig terytorialny dziaalnoci szpiegowskiej Horaczka i obj teraz rwnie obszar Rosji. Realizujc ten cel, Horaczek rozbudowa utworzone w popiechu tymczasowe ekspozytury Abwehry w Radomiu, Ciechanowie, Lublinie, Terespolu, Krakowie, a zwaszcza w Suwakach, przeksztacajc je w penowartociowe pod wzgldem operacyjnym delegatury sub wywiadowczych. Oprcz rozbudowy struktury Abwehry na terenie okupowanej Polski powikszono rwnie pas lotniska w Terespolu. W zamiarach niemieckich lotnisko to miao
78
by uywane przez samoloty rozpoznawcze, nalece do podlegej naczelnemu dowdztwu Luftwaffe, grupy rozpoznania dalekiego zasigu majora Rowehla. 10 padziernika admira Canaris odwiedzi utworzon w Warszawie delegatur Abwehry. Jeszcze tego samego dnia, po odbyciu narady z szefem rumuskiej tajnej policji wojskowej, wyda dowdcy II Wydziau rozkaz o rozmieszczeniu tajnych wsppracownikw niemieckiego wywiadu na obszarze rumuskiego zagbia naftowego w Ploeszti. Zadaniem niemieckich agentw miao by obserwowanie pracy urzdze wydobywczych, rafinerii, ruchu pocigw przewocych rop w cysternach oraz ruchu barek rzecznych na Dunaju. Rankiem 27 wrzenia 1939 roku w kancelarii III Rzeszy Hitler odby konferencj z gwnodowodzcymi wojsk ldowych, si powietrznych i marynarki wojennej oraz z szefem Abwehry. Podczas spotkania Fiihrer os'wiadczy zgromadzonym, e jeszcze w padzierniku zamierza podj ofensyw na zachodzie. Przedstawi te zarys niezbdnych dziaa zwizanych z tym zamierzeniem oraz owiadczy, i pierwszymi celami operacyjnymi bdzie zajcie Holandii, Belgii oraz pnocnej Francji. Obszar ten po opanowaniu przez wojska niemieckie mia stanowi stref buforow, oddzielajc siy przeciwnika od ywotnego dla Niemiec obszaru zagbia Ruhry. W zwizku z zaoonymi celami ofensywy opracowano plany opanowania szeregu pooonych na nieprzyjacielskim zapleczu, rnorodnych kluczowych celw. Podjto rwnie przygotowania do przeprowadzenia zaskakujcych atakw na obiekty, ktre mogy spowolni tempo ofensywy wojsk niemieckich, takie jak mosty, kanay oraz wzy kolejowe. Po konferencji Canaris wezwa do siebie kapitana dr. von Hippela, ktremu przekaza instrukcje dotyczce sformowania kompanii dywersyjnych i szturmowych, majcych wykona zaplanowane zaskakujce ataki. W skad tych jednostek miaa wej liczna grupa onierzy mwicych pynnie w jzyku niderlandzkim, flamandzkim i waloskim.
79
Pierwsi onierze speniajcy opisane wymogi zaczli wkrtce napywa do obozu w Brandenburgu nad Hawel. Abwehra posiadaa utworzony ju wczeniej orodek szkoleniowy, zlokalizowany w pobliu koszar w budynkach posiadoci pooonej nad jeziorem Quantz. Dowdc orodka by kapitan Seeliger. Pod jego nadzorem agenci wszystkich trzech wydziaw Abwehry przechodzili szkolenie. W orodku szkolono radiotelegrafistw, agentw, fotografw i szpiegw. Niezbdne wyposaenie, czyli mundury obcych armii, materiay wybuchowe, bro itd., agentom szkolonym w orodku dostarczao biuro majora Maguerre'a. Kompania uformowana w Brandenburgu otrzymaa nazw 800. Kompanii Szkolno-Budowlanej do Zada Specjalnych. Szkolenie, w ktrym nacisk pooono na bojowe umiejtnoci saperskie, spoczywao w rkach inspektora technicznego Kutschkego. W listopadzie 1939 roku do Brandenburga przyby podporucznik Grabert wraz z 11 onierzami Kompanii Niemieckiej". Jego sudeccy Niemcy postanowili zgosi si na ochotnika do orodka w Brandenburgu, gdy tylko dotary do nich pogoski o charakterze prowadzonych w nim szkole. 800. kompania osigna gotowo bojow 25 padziernika 1939 roku, a 11 listopada doczya do niej 1. i 2. Kompania Szkolno-Budowlana do Zada Specjalnych. 10 listopada dowdztwo II Wydziau Abwehry wydao kapitanowi Rudloffowi rozkaz udania si z grup 12 uzbrojonych onierzy jednostki Brandenburg do miejscowoci Miinstereifel. W momencie rozpoczcia ofensywy na zachodzie, co miao nastpi w cigu najbliszych paru dni, grupa Graberta, dziaajca w pasie 4. Armii, miaa za zadanie opanowa i utrzyma kady obiekt, ktry mia istotne znaczenie dla szybkoci posuwania si nacierajcych oddziaw. Atak zosta jednake odwoany. Opisana sytuacja powtarzaa si jeszcze wielokrotnie. Za kadym razem przesuwano dat rozpoczcia ofensywy. Pod koniec 1939 roku wikszo pododdziaw utworzonego 15 grudnia 800. Batalionu Szkolno-Budowlanego do Zada Specja-
80
nych zostaa ju skierowana do wyznaczonych rejonw operacyjnych. Wyjtkiem byy kompania szkolna i kompania dowodzenia, ktre nie otrzymay przydziaw bojowych. Zoonym z czterech kompanii batalionem dowodzi kapitan dr Hippel. 1. kompani skierowano do nowego miejsca stacjonowania na obszarze Lasku Wiedeskiego. Na prob III Wydziau Abwehry do Rumunii skierowano wszystkich ludzi wadajcych jzykiem rumuskim, eby strzegli tamtejszych z ropy naftowej. 2. kompania, dowodzona przez kapitana Fabiana, z podlegymi mu dowdcami plutonw, porucznikami Grabertem i Witzelem, nadal pozostawaa w koszarach w Brandenburgu, a dowodzona przez kapitana Rudloffa 3. kompania stacjonowaa w Munstereifel, pozostajc w dyspozycji dowdztwa 4. Armii. Do Niemiec z caego wiata przybywali ochotnicy niemieckiego pochodzenia, ktrzy chcieli suy w niemieckich siach zbrojnych, a zwaszcza w 800. Batalionie Brandenburg. Nazwa Brandenburg przylgna do oddziau od czasu boonarodzeniowych uroczystoci obchodzonych w Wigili 1939 roku, podczas ktrych uyto jej po raz pierwszy. Miaa pozosta symbolem jednostki a do koca jej istnienia. W pocztkach lutego 1940 roku onierze jednostki Brandenburg poznali swoje zadanie. Brzmiao ono nastpujco: Zaj szereg mostw oraz utrzyma je a do chwili nadejcia wasnych wojsk ldowych". Przygotowujc si do wykonania rozkazw, oddziay szkoliy si w walce wrcz i na krtki dystans oraz wiczyy niszczenie obiektw za pomoc adunkw wybuchowych. Podczas szkolenia szczeglny nacisk pooono na opanowanie umiejtnoci skrytego zbliania si do przeciwnika. Pluton sieranta Hermanna Kurschnera w pocztkach lutego by ju gotowy do dziaania. Sierant Kiirschner zosta w lutym wezwany do centrali II Wydziau w Berlinie, gdzie szef departamentu, pukownik Lahousen, oraz major Stolze przekazali mu szczegy czekajcej go misji. W celu dezinformacji pluton Kurschnera by oficjalnie jednostk szkolno-budowlan i pod koniec marca skierowany zosta do Erke-
81
lenz. Miejsce to stanowio dla plutonu podstaw wyjciow, z ktrej na kilka godzin przed rozpoczciem ofensywy na zachodzie mia on wyruszy na zachd w szpicy 7. dywizji piechoty z zadaniem opanowania czterech mostw znajdujcych si na Kanale Juliany. Po opanowaniu mostw oddzia mia je utrzyma nietknite, zachowujc w ten sposb otwart drog do natarcia dywizji piechoty. W poowie lutego na front zachodni skierowano take dwa kolejne plutony Batalionu Brandenburg. 1. pluton porucznika Witzela i sieranta Sthra, zoony z 60 ludzi, zosta skierowany w rejon Goch-Asperden. 2. pluton, dowodzony przez porucznika Graberta, zaj pozycje w rejonie miejscowoci Arsbecl, pooonej na zachd od miasteczka Rheydt. Oba plutony, podobnie jak oddzia Kurschnera, otrzymay rozkaz opanowania mostw na Mozie oraz kanale Moza-Waal, a nastpnie uniemoliwienia Holendrom ich zniszczenia.
Operacja Weseriibung" Niemiecki wywiad jeszcze przed wybuchem wojny skierowa do Skandynawii licznych agentw wyposaonych w radiostacje. Dziaali oni na terenie miast portowych norweskiego zachodniego wybrzea, takich jak Bergen, Stavanger, Christiansand, Oslo i Skagen. Zadaniem tych agentw byo obserwowanie ruchu statkw handlowych w portach Norwegii i przekazywanie do Berlina raportw. Do pocztkw 1940 roku system obserwacji rozwin si do tego stopnia, i umoliwia monitorowanie caego ruchu statkw, ktry odbywa si w skandynawskich portach. Raporty trafiay do sztabu X Korpusu Lotniczego w Hamburgu tak szybko, i jego samoloty byy w stanie dokona ataku na obserwowane statki. Sprawnie dziaajca siatka umoliwia samemu tylko X Korpusowi Lotniczemu, dowodzonemu przez generaa porucznika Hansa Geislera, zatopienie w zimie 1939-1940 brytyjskich statkw o cznym tonau 150 tysicy ton. Genera porucznik Geisler za ten sukces 4 maja 1940 roku otrzyma Krzy Rycerski elaznego Krzya.
82
Pod koniec stycznia 1940 roku delegatura Abwehry w Hamburgu otrzymaa meldunek, i francuskie oddziay alpejskie opuciy baz w Matz i zostay przetransportowane w stref kanau La Manche, skd miay nastpnie zosta przerzucone do Anglii. Dla dowdztwa Abwehry byo jasne, e informacja ta stanowi zapowied problemw, ktre wkrtce miay pojawi si na pnocy Europy. Niemiecki wywiad otrzyma polecenie nasilenia dziaalnoci na terenie Danii i Norwegii. Zadanie to powierzono delegaturze Abwehry w Hamburgu. Podlegajcy jej agenci przekroczyli granic z Dani. Po powrocie zoyli raporty dotyczce lokalizacji wszystkich jednostek armii duskiej. Kolejnym krokiem Abwehry byo przygotowanie uzbrojonych zespow, ktrych zadaniem byo przecicie linii komunikacyjnych pomidzy Gedser i Nykoebing oraz przeprowadzenie operacji Sanssouci", ktrej celem byo opanowanie stacji kolejowej w Tingelv. Oddziay zbrojne miay rwnie opanowa gwne drogi i zapobiec wysadzeniu w powietrze mostu kolejowego w pobliu Padborg. Dziaania te miay umoliwi oddziaom armii niemieckiej jak najszybszy przemarsz przez terytorium Danii. Najwaniejsz z planowanych na terenie Danii operacji byo zajcie duego mostu nad Betem. Zadanie to mia wykona oddzia onierzy przebranych w duskie mundury. Brandenburczycy wyruszyli do akcji wczesnym rankiem 9 kwietnia 1940 roku. Operacj Sanssouci" przeprowadzaa grupa dowodzona przez sieranta Sorgenfreya, ktra bez wikszych przeszkd wykonaa zadanie. aden z okolicznych mieszkacw nie zwrci uwagi na grup osb w cywilnych ubraniach, ktra zbliaa si do mostu. Pluton, dowodzony przez por. H. Lotzela, zosta przerzucony w rejon Wielkiego Betu szybowcami. onierze niemieccy wyldowali niedaleko mostu, ktry opanowali bez wikszych problemw. Rankiem 9 kwietnia do kopenhaskiego portu wpyn dowodzony przez komandora podporucznika Wilhelma Schrdera stawiacz min Hansestadt Danzig, na ktrego pokadzie znajdowao si 1000 onierzy 308. Puku Piechoty (wraz z motocyklami, rowerami i bro-
83
ni), dowodzonych przez majora Gleina. Na maszcie okrtu powiewaa bandera Kriegsmarine. Na mostku kapitaskim obok komandora podporucznika Schrdera sta kapitan marynarki Skipowski, ktry w Kopenhadze mia peni obowizki oficera wywiadu marynarki wojennej. Wpynwszy do kopenhaskiego portu, Hansestadt Danzig zacumowa na dugiej linie, a znajdujcy na jego pokadzie batalion szturmowy wyadowa si na brzeg. Podczas akcji onierze opanowali okrt obrony wybrzea Nielsjueli godzin pniej Schrder mg zoy dowdztwu Gruppe Ost meldunek: Wanna dotara. Batalion wyldowa". Kopenhaga zostaa zajta bez wystrzau. Gdy zaczynaa si inwazja na Norwegi, w porcie w Oslo cumowa niemiecki parowiec Vidar. Na jego pokadzie znajdowa si porucznik Kempf, oficer Abwehry, ktry za pomoc znajdujcej si na statku szpiegowskiej radiostacji krtkofalowej {Agentenfunk - AFU) nawiza czno z radiostacj w Hamburgu. Rankiem oficer zoy meldunek o przybyciu pierwszych niemieckich samolotw. Do popoudnia Kempf przesa do Hamburga 240 depesz, ktre drog telefoniczn byy natychmiast przekazywane do centrali Abwehry, a stamtd do kwatery gwnej Fiihrera. W Oslo zainstalowa si sztab operacyjny majora Kewischa, ktry do realizacji dalszych zada zada uycia Plutonu Pnocnego, nadal czekajcego w Brandenburgu. 1 maja 1940 roku Pluton Pnocny rozpocz operacje w Norwegii. Jednostka skadaa si z 41 onierzy i bya dowodzona przez por. Knauffa, jednake podczas kampanii norweskiej pozostawaa pod osobistym dowdztwem majora Kewischa. Pluton, wspdziaajc z oddziaami strzelcw alpejskich, wykona z powodzeniem szereg akcji specjalnych i uczestniczy w walkach a do kapitulacji Norwegii, ktra nastpia 12 czerwca 1940 roku, po czym powrci do macierzystej bazy w Brandenburgu nad Hawel.
Brandenburg w kampanii na zachodzie
Zdobycie m o s t w W kwietniu 1940 roku poszczeglne pododdziay Batalionu Brandenburg otrzymay przydzia zada bojowych w zbliajcej si kampanii na zachodzie. Ogem Brandenburczycy mieli opanowa osiem mostw, z ktrych cztery znajdoway si w obszarze dziaa plutonw porucznikw Graberta i Witzela. Podczas gier wojennych odbytych w okresie przygotowa do ataku, wykorzystywano zdjcia lotnicze obiektw, eby jak najwierniej symulowa rzeczywiste warunki dziaania. Druyny, liczce od siedmiu do dziewiciu ludzi (plus tumacz), miay wyruszy do akcji na trzy godziny przed planowanym rozpoczciem natarcia. Musiay dziaa z wyprzedzeniem czasowym, gdy pozycje wyjciowe oddziaw regularnych, ktre miay pokona mosty, oddalone byy od nich o okoo dziesiciu kilometrw. Ruch oddziaw niemieckich ku granicy zostaby zatem natychmiast zauwaony. Wszyscy czonkowie oddziaw specjalnych otrzymali holenderskie mundury, ktre naoyli na mundury niemieckiej armii. Kady onierz wyposaony by w schowany pod paszczem pistolet maszynowy. W kieszeniach paszczy ukryte byy granaty obronne cytryny a w kieszeniach spodni onierze mieli pistolety. Admira Canaris w pocztkach maja 1940 roku
Brandenburga kampanii na zachodzie
85
odwiedzi pluton Witzela, stacjonujcy w les'nym obozie niedaleko Asperden. Podczas wizyty dowdca Abwehry mia okazj obserwowa kocowe wiczenia, ktre zakoczyy si penym powodzeniem. W operacjach specjalnych podczas kampanii na zachodzie mia wzi udzia rwnie 100. Batalion do Zada Specjalnych, dowodzony przez kapitana Flecka (oficera delegatury Abwehry we Wrocawiu). Zadaniem jednostki Flecka byo opanowanie mostw w Nijmegen oraz w pooonej na wschd od Arnhem miejscowoci Westerpoort. Pluton Kiirschnera otrzyma zadanie zdobycia czterech mostw na Kanale Juliany, znajdujcych si w poudniowej Limburgii, w miejscowociach Stein, Urmond, Berg oraz Obbicht. Pnym popoudniem 9 maja pododdziay obu batalionw zajy pozycje wyjciowe do ataku. Byy gotowe do akcji. onierze, ktrzy mieli atakowa mosty na Mozie i kanale MozaWaal, ubrani byli w holenderskie mundury. Druyna, ktra miaa opanowa most w Bergu, o godz. 12.30 dotara samochodami do miejscowoci Millen, skd pieszo wyruszya w kierunku granicy, ktr przekroczya o godz. 13.30. Nastpnie oddzia po kadce dla pieszych przekroczy dwumetrowej szerokoci rzeczk Geleen. Nastpnie grupa prowadzona przez por. Kiirschnera popedaowaa na rowerach w kierunku Bergu. Por. Kiirschner w nastpujcy sposb przedstawia rozwj wypadkw: Z broni przewieszon przez ramiona przedostalimy si przez luk pomidzy dwiema betonowymi przeszkodami, ktre umieszczono na kocu mostu, by zablokowa wjazd. Pomaszerowalimy prosto w kierunku stojcych na mocie holenderskich onierzy, ktrzy nagle rzucili si do ucieczki. Krzyknem do nich po holendersku: Zatrzyma si! Gdzie jest dowdca warty? Holendrzy zatrzymali si, a gdy znaleli si w zasigu gosu, zwrciem si do nich: Chopcy, zcie bro! Potem rozbroiem stojcego najbliej onierza. Niespodziewanie jeden z Holendrw rzuci si biegiem w kierunku detonatorw znajdujcych si na balustradzie mostu. Podoficer
86
Bergner postrzeli go w nog. onierz krzykn i upad. Pozostali Holendrzy zostali rozbrojeni i sprowadzeni z mostu. Syszc ich przeraone krzyki Nie strzela! Nie strzela!, przeciem zdublowane przewody czce adunki wybuchowe z detonatorem. Udao si". Niespodziewana seria z karabinu maszynowego oddana ze wschodniego brzegu przecia powietrze nad wodami kanau. Gniazdo karabinu maszynowego zostao jednak szybko unieszkodliwione, a saperzy por. Kiirschnera przystpili do usuwania zaoonych na mocie adunkw wybuchowych. Podczas tej akcji porucznik zosta postrzelony w oba uda i stop. Kapral Frey na wasnych plecach wydosta rannego dowdc spod ostrzau, odnoszc przy tym rany. Rwnie w Obbicht niemieckie oddziay zdoay uniemoliwi Holendrom wysadzenie mostu, cho zostay przyduszone ogniem karabinu maszynowego, znajdujcego si na zachodnim brzegu. Ostrza niemieckich karabinw maszynowych udaremni jednak Holendrom dotarcie do detonatora. Czoowy oddzia 7 Dywizji Piechoty przyby do Obbicht okoo 19.00. Piechurzy ogniem z dziaa przeciwpancernego zniszczyli bunkier, w ktrym znajdowa si karabin maszynowy, co zakoczyo walki. Podobny rozwj wypadkw mia miejsce na mostach w Stein i Urmond. Wszystkie cztery mosty na Kanale Juliany zostay zdobyte, a adunki wybuchowe usunite z ich filarw. Holendrzy szczeglnie zacicie bronili mostu znajdujcego si w miejscowoci Born. Z obawy przed uszkodzeniem znajdujcej si w pobliu luzy wykluczono moliwo wysadzenia go w powietrze. Z tego powodu holenderskie dowdztwo przeznaczyo do obrony mostu wiksz liczb onierzy. W Born stacjonowa dowodzony przez porucznika Bekkeringa pluton piechoty, ktry by wyposaony w dwa dziaa przeciwpancerne kalibru 47 mm, a take trzy cikie i trzy lekkie karabiny maszynowe. Wszystkie lekkie karabiny maszynowe zajmoway stanowiska na wschodnim brzegi kanau, gdzie miay zapewnione dobre pole ostrzau. Oddzia niemiecki zbliy si do mostu okoo godz.
87
Plan ataku podczas kampanii na zachodzie 16.00, jednake zaalarmowani wczeniej holenderscy obrocy otworzyli do niego ogie. Nieco pniej, gdy do mostu dotary oddziay regularne, ogie dziaa przeciwpancernego zniszczy jadce na czele ciarwki. Doszo do gwatownej wymiany ognia. W rodku bitwy dwaj holenderscy podoficerowie sierant Engelaar i kapral van de Bogaard przeczogali si z bronionego przez Holendrw zachodniego brzegu kanau do stanowiska, z ktrego uruchamiano ela-
88
zn krat blokujc ruch na mos'cie. Sierant Engelaar zablokowa krat, przecinajc uruchamiajce j przewody elektryczne. Niemcy w kocu zdoali wyeliminowa z walki jeden z holenderskich lekkich karabinw maszynowych. Ujrzawszy to, obsugi pozostaych dwch wycofay si na zachodni brzeg. Atakujcy niemieccy onierze znajdowali si pod silnym ogniem prowadzonym ze znajdujcego si na zachodnim brzegu bunkra. Zosta on unieszkodliwiony dopiero wtedy, gdy na pole walki dotary niemieckie dziaa. Niemieccy artylerzyci ogniem na wprost zniszczyli nie tylko ten bunkier, ale i dwa kolejne, ktre znajdoway si na zachodnim brzegu, po obu stronach biegncej przez most drogi. Po zniszczeniu bunkrw obrocy holenderscy skapitulowali, a Niemcy mogli kontynuowa natarcie. Dziki opanowaniu nietknitych mostw caa 7. Dywizja Piechoty szybko sforsowaa znajdujc si w pasie jej natarcia przeszkod wodn i wdara si na holenderskie terytorium na gboko 30 km. Po wykonaniu zadania oddzia por. Kiirschnera zosta wycofany do Erkelenz. Szczeglnie trudn operacj byo opanowanie mostu na Mozie, pooonego w pobliu Maaseyck, gdy dotarcie do niego wymagao uprzedniego zdobycia mostu w O u d Roosteren na Kanale Juliany. Ponadto niemiecki wywiad wykry na obszarze poudniowej Limburgii obecno silnej jednostki piechoty, liczcej 8000 ludzi, wyposaonej w artyleri polow, dziaa i rusznice przeciwpancerne. Atak na ten obiekt miaa przeprowadzi Jednostka Specjalna Hocke, skadajca si z onierzy 100. i 800. Batalionu do Zada Specjalnych. Rankiem 10 maja 1940 roku 40 onierzy Grupy Bojowej Hocke wkroczyo do pooonego na wschd od Kanau Juliany miasta w Oud Roosteren, gdzie unieszkodliwili cakowicie zaskoczon druyn holenderskiej piechoty. Dotarszy do mostu na kanale w Roosteren, onierze Grupy Hocke natknli si na wartownika, ktry zapyta ich o haso. Niemcy nie znali aktualnego hasa, jednake podali haso obowizujce dzie wczeniej. Mimo nieznajomoci aktualnego hasa holenderski porucznik, ktry dowodzi wart na wschodnim
Brandenburga kampanii na zachodzie
89
brzegu kanau, przepuci Niemcw przez swoje pozycje. Oddzia zosta ponownie zatrzymany na drugim kocu mostu. Stojcy tam na warcie kapral zauway co niezwykego w stalowych hemach, ktre mieli na gowach Niemcy (w istocie nie byy one stalowe, lecz wykonane z papier-mache). Wezwa dowodzcego wart sieranta, ktry po paru chwilach pojawi si w towarzystwie dowdcy kompanii, porucznika Brauna. Dowodzcy niemieck druyn oficer, ktry przedstawi si jako kapitan Willemse, wezwa obu do poddania si. Porucznik Braun odmwi i sign po bro. W tym momencie zosta zastrzelony przez kapitana Willemsego". Kilka sekund pniej rwnie Holendrzy otworzyli ogie do kapitana Willemsego". Wywizaa si strzelanina, w ktrej po obu stronach padli zabici i ranni, jednake onierze jednostki Brandenburg zdoali opanowa most. Podczas prby detonacji adunkw wybuchowych postrzelony zosta i wzity do niewoli kapral Velde. Kolejny most na Kanale Juliany znalaz si w niemieckich rkach. Niemiecki oddzia bezzwocznie pody w kierunku mostu na Mozie, pooonego opodal Maaseyk. Strzegcy mostu wartownicy zauwayli zbliajcych si Niemcw i otworzyli do nich ogie. Silny ostrza uniemoliwi zblienie si do mostu, ktry wkrtce po wybuchu strzelaniny zosta wysadzony w powietrze.
Ataki Brandenburczykw na kolejne m o s t y Dowodzony przez por. Graberta oddzia zoony z 15 ludzi (wrd ktrych znajdowa si jeden onierz przebrany za holenderskiego porucznika) o godz. 14.00 wkroczy do miejscowoci Roermund. By jednym z 15 grup, ktrych Niemcy uyli do opanowania mostw podczas kampanii na zachodzie w 1940 roku. onierze Graberta skrywali niemieckie mundury pod paszczami armii holenderskiej, a na gowach mieli stalowe holenderskie hemy. Maszerujc przez rodek miasta, Grabert i jego ludzie dotarli do przejcia kolejowego. Zapory przejcia byy opuszczone, wic oddzia skrci w lewo, aby
90
je obejs'. Za nimi poda jaki cywil, a po pewnym czasie Niemcy stanli niespodziewanie oko w oko z szecioosobowym patrolem holenderskim. Sta! - krzykn dowdca patrolu. - Pokacie mi swoje dokumenty" - zwrci si do Graberta. Niemiec wrczy mu sfaszowan przepustk, jednake onierze patrolu zaczli ju co podejrzewa. Reakcja porucznika Graberta bya byskawiczna. Rce do gry" krzykn do Holendrw. Trzech spord nich podnioso rce, jeden sign po bro, lecz natychmiast zosta zastrzelony. Z bocznej ulicy wybiegli kolejni holenderscy onierze. Krtka strzelanina, ktra si wywizaa, opnia moment dotarcia Graberta i jego oddziau do wyznaczonego im celu. Gdy grupa zbliaa si do mostu, rozleg si oguszajcy huk. Na oczach Niemcw most wylecia w powietrze. Na pnoc od Roermond w pobliu Buggenum znajdowa si kolejny most, ktry mia zosta opanowany przez oddzia dowodzony przez plutonowego Hilmera. Hilmer i jego ludzie byli przebrani za robotnikw kolejowych, nioscych kilofy i opaty. Mostu strzego dwch holenderskich podoficerw, dowodzcych oddziaem 20 ludzi. Podczas ataku na most wart na jego wschodnim kracu trzyma sierant Touw z szeregowcami Jongkindem i Kooymanem. Nad torami biegncej przez most linii kolejowej rozpito pot ze stalowej siatki. Wartownia na wschodnim kracu mostu poczona bya lini telefoniczn z bunkrem znajdujcym si na zachodnim brzegu. Krytycznej nocy wartownikami pilnujcymi mostu dowodzi sierant van der Wetering. Dokadnie o 3.00 w nocy do Weteringa zadzwoni ze wschodniego brzegu dowdca warty, ktry przekaza mu otrzyman z posterunku policji w Roermond informacj, i wzdu linii kolejowej w kierunku mostu poda grupa niezidentyfikowanych osb, a w samym Roermond doszo do strzelaniny. Holenderski podoficer natychmiast zabezpieczy most zgodnie z rozkazami. Poleci zamkn przejcie w pocie ze stalowej siatki. Dziesi minut pniej na wschodnich podejciach do mostu, przed potem, pojawia si grupa podejrzanych osb. Zostali oni zatrzymani przez
Brandenburga? kampanii na zachodzie
91
znajdujcych si na mocie holenderskich wartownikw. Jeden z trjki wartownikw, ktry w cywilu pracowa jako robotnik kolejowy, rozpozna jednego z czonkw grupy Hilmera, ale konieczne byo zachowanie ostronoci, gdy szef robotnikw mwi po holendersku z wyranym niemieckim akcentem. Sierant de Vries, dowodzcy wart na wschodnim brzegu, zadzwoni na zachodni brzeg, aby otrzyma instrukcje, co ma pocz w tej sytuacji. Gdy de Vries rozmawia przez telefon, jego podwadni nie spuszczali oka z czonkw zatrzymanej grupy, ktrzy najwyraniej nie mieli adnej broni. Niespodziewanie robotnicy kolejowi" porzucili narzdzia, wycignli ukryt bro i otworzyli ogie. Sierant Touw zosta zabity. Sierant de Vries mimo odniesionych ran zdoa przedosta si na zachodni brzeg. Kooyman i Jongkind rwnie rzucili si do ucieczki w kierunku zachodniego kraca mostu. Za nimi biegli Niemcy, ktrzy zanim zdoali otworzy ogie do uciekajcych Holendrw, sami znaleli si pod ostrzaem prowadzonym z bunkra na zachodnim brzegu. Dwaj Niemcy na czele padli, ciko ranieni celnym ogniem holenderskich obrocw. Gdy grupa znalaza si w poowie mostu, Holendrzy zdetonowali adunki wybuchowe. Cztery potne eksplozje wstrzsny jego konstrukcj, a szcztki wraz z niemieckimi onierzami runy do wody. Natychmiast po utarczce z wart na wschodnim kracu mostu Hilmer wystrzeli flar sygnalizacyjn, ktra miaa wezwa niemiecki pocig pancerny, stojcy pod par w pobliu granicy. Pocig przyby po okoo dwudziestu minutach, gdy most by ju wysadzony i nie mona byo dalej jecha. Holenderskie dziao przeciwlotnicze otworzyo ogie do pocigu. Pierwsze pociski trafiy w lokomotyw. Zaoga pocigu w obawie przed wybuchem kota parowozu zmuszona bya opuci wagony. Prba zdobycia mostu w pobliu Buggenum zakoczya si niepowodzeniem. Zupenie inny przebieg mia rajd na most kolejowy w Gennep, ktry miaa opanowa grupa szturmowa 4. kompanii 800. Batalionu, dowodzona przez porucznika Walthera. W zaskakujcym ataku na
92
most w Gennep wzili udzia rwnie trzej Holendrzy, czonkowie holenderskiej partii narodowosocjalistycznej, ktrzy podczas akcji nosili mundury i byli uzbrojeni w bro holenderskiej andarmerii. Mieli gra rol stranikw prowadzcych grup dziewiciu schwytanych w pobliu granicy dywersantw. Rol pojmanych odgrywali czonkowie grupy szturmowej Walthera. W odlegoci 800 metrw od mostu oddzia si zatrzyma, gdy porucznik Walther chcia jeszcze raz powtrzy plan dziaania. Grupa szturmowa bya ju osabiona utrat jednego czowieka. Musia on bowiem pozosta w tyle z jednym z Holendrw, ktry w ostatniej chwili zmieni zdanie i stwierdzi, e nie bdzie strzela do swoich rodakw. Por. Walther zaakceptowa t nieoczekiwan decyzj, lecz by wystarczajco ostrony, aby zostawi z Holendrem jednego ze swych ludzi, ktry mia powstrzyma go przed zrobieniem czego, co mogoby zagrozi powodzeniu caej misji. Na mocie Niemcy natknli si na czterech stojcych na warcie onierzy. Por. Walther i sierant Sthr wycignli bro i sterroryzowali wartownikw, jednoczenie starajc si porusza i operowa broni w taki sposb, aby z zachodniego brzegu nie zauwaono niczego podejrzanego. Ich kalkulacje miay racjonalne podstawy, gdy most mia 150 m dugoci i nadal panoway ciemnoci. Porucznik wzi na muszk czterech stranikw, a sierant Sthr dokadnie sprawdzi budk stranicz i scyzorykiem poprzecina wszelkie przewody. W tym czasie jeden z wartownikw zdoa wcisn przycisk uruchamiajcy dzwonek alarmowy w obu bunkrach strzegcych mostu. Porucznik Walther w towarzystwie tumacza, jednego z onierzy oraz sieranta Sthra zdoa przedosta si na zachodni kraniec mostu. Porodku przsa znajdowa si jeszcze jeden wartownik, ktrego zadaniem byo obserwowanie lustra wody. Nie zatrzyma on jednak niewielkiej grupki przemierzajcej most. Po dotarciu na drugi brzeg Walther i jego towarzysze nieoczekiwanie stanli oko w oko z wycelowanymi w nich licznymi lufami holenderskich karabinw. Holendrzy przed wyruszeniem na tyy przeszukali ich niestarannie
93
i nie znaleli ukrytej broni. Por. Walther niespodziewanie krzykn: Samolot, kryj si!" Niemcy wyrwali si stranikom i wyszarpnli bro. Cakowicie zaskoczeni Holendrzy bez oporu dali si rozbroi. Natychmiast po opanowaniu wschodnich podej do mostu Walther wystrzeli rakiet sygnalizacyjn, ktra miaa wezwa oczekujcy na ten sygna pocig pancerny. Pocig przyby wkrtce w rejon mostu, gdzie znalaz si pod ostrzaem prowadzonym z jednego z bunkrw. Dziao ostrzeliwujce pocig zacio si jednak ju po drugim wystrzale i zaoga bunkra si poddaa. Most w Gennep wpad w niemieckie rce. Kilka minut po planowanej godzinie rozpoczcia ofensywy czowki 256. Dywizji Piechoty przemaszeroway przez most, zmierzajc na zachd. 24 czerwca 1940 roku porucznik Wilhelm Walther jako pierwszy onierz formacji Brandenburgzosta udekorowany Krzyem Rycerskim elaznego Krzya. Po wojnie zosta aresztowany przez holenderskie wadze wojskowe.
M o s t y na kanale M o z a - W a a l Mosty na kanale Moza-Waal byy znacznie lepiej bronione ni mosty na Kanale Juliany. Przykad moe stanowi most w Heumen, znajdujcy si w strefie dziaa holenderskiego 26. Puku Piechoty, ktrego obron dowodzi kapitan dr Postma. Chronio go kilka bunkrw, a ich zaogi miay do dyspozycji pi karabinw maszynowych, dziao przeciwpancerne, dziao polowe kalibru 80 mm oraz pluton modzierzy. W dniu ataku na mocie znajdowaa si warta zoona z chorego i czterech sierantw policji. O wicie 10 maja 1940 roku do mostu dotara grupa czterech holenderskich policjantw", eskortujcych 30 niemieckich dezerterw", ktrymi dowodzi por. Witzel. Stojcy na warcie sierant po pobienym sprawdzeniu dokumentw wpuci ca grup na most. Niemcy przystpili do ataku, gdy na mocie znalaza si ju caa trzydziestoczteroosobowa grupa. Napastnicy zdobyli
94
bunkry G8, G9 i SIO, ktre znajdoway si na wysepce luzy pooonej na przeciwlegym kocu mostu. Niemcy zostali jednak zauwaeni przez zaog bunkra G7, ktra zasypaa atakujcych gradem ognia. Kapitan Postma dokonywa inspekcji jednego z bunkrw, gdy rozlegy si strzay. Wkrtce potem jeden z onierzy zameldowa o podjtej przez Niemcw prbie zajcia mostu. Postma popdzi na zagroon pozycj, jednake natychmiast po dotarciu na miejsce zosta trafiony zbkan kul, wystrzelon z karabinu maszynowego. W walce zgin rwnie czowiek o nazwisku Lucassen, ktry by jednym z towarzyszcych Niemcom holenderskich przewodnikw. Zaskakujcy atak Niemcw zakoczy si powodzeniem i uniemoliwi obrocom zniszczenie mostu, niemniej jednak 4. batalion rozpoznawczy, ktry mia posuwa si tu za grup szturmow, nie mg przekroczy zwodzonego mostu, ktrego skrzyda nadal pozostaway uniesione. Oddziay niemieckie nie mogy przej na drugi brzeg kanau, dopki holenderski operator mostu nie zosta zmuszony pod lufami niemieckich karabinw do rcznego opuszczenia jego skrzyde (obwody instalacji elektrycznej zostay uszkodzone ogniem artylerii). Jeden z onierzy grupy szturmowej, ktry ustawi karabin maszynowy na rodku mostu, zosta trafiony przez zaog jednego z bunkrw, ktre nadal znajdoway si w rkach Holendrw. Zaogi bunkrw G7 i G i l na wysepce luzy nadal ostrzeliway most. Pociski zabiy dowdc 4. batalionu rozpoznawczego, Untersturmfuhrera Letza. W dugotrwaej wymianie ognia obie strony poniosy znaczne straty. Holenderski kontratak podjty z zamiarem odbicia mostu zakoczy si niepowodzeniem, zosta powstrzymany ogniem pierwszych niemieckich dzia, ktre wanie wtedy pojawiy si na polu walki. Przecigajce si walki o most uniemoliwiy 4. batalionowi przepraw na zachodni brzeg. Mostu w Malden rwnie bronia kompania holenderskiego 26. Puku Piechoty, ktrej dowdc by kapitan Peeters. Obrocy tego mostu rwnie dysponowali redni i cik broni wsparcia. W nocy wart na mocie sprawowa jeden podoficer oraz dziesi-
95
ciu szeregowcw. Most zosta zabarykadowany betonowymi krgami i zasiekami z drutu kolczastego. Dowodzcy oficer, ktry okoo godziny 4.00 dokonywa inspekcji stanowisk, otrzyma informacj, i przez most usiowaa przej grupa czterech cywilw, ktrzy zostali jednake powstrzymani przez wartownikw. Kapitan pojecha
96
samochodem do dowdcy batalionu, gdzie zda relacj z ostatnich wydarze i otrzyma rozkaz wysadzenia mostu. Rozkazu tego nie wykonano, gdy w czasie, w ktrym dowdcy holenderscy odbywali narad, niewielki oddzia Niemcw zdoa opanowa most. Napastnicy zaskoczyli wartownikw, opanowali stranice i unieszkodliwili adunki wybuchowe. Rwnie niespodziewanie i byskawicznie Niemcy opanowali most w Hatert. Holendrzy zdoali wprawdzie detonowa jeden adunek, ale okaza si on zbyt saby, aby zniszczy most. Nie powioda si jednak akcja zdobycia blokady drogowej zlokalizowanej w pobliu Didam. Przebranych Niemcw zdradziy bdy w szczegach umundurowania. Zostali ostrzelani i zmuszeni do wycofania. Mimo kilku niepowodze akcje zdobycia mostw oraz operacje spadochronowe otworzyy oddziaom niemieckiej armii drog do Twierdzy Holandia i umoliwiy im przeprowadzenie byskawicznej kampanii. Operacje A b w e h r y na terenie Francji Oprcz opanowania mostw Abwehra zaplanowaa rwnie przeprowadzenie szeregu operacji, ktrych celem byo zdobycie i zabezpieczenie przed zniszczeniem tajnych dokumentw francuskiego Sztabu Generalnego (a zwaszcza jego 2. Biura). Celem kolejnej akcji bya stocznia holenderskiej marynarki wojennej w Rotterdamie, w ktrej zamierzano zdoby egzemplarz urzdzenia Gaussinga, a jeliby byo to moliwe, to rwnie jego dokumentacj techniczn. Urzdzenie Gaussinga byo wykorzystane do zwalczania niemieckich min magnetycznych. Dowdc operacji w rotterdamskiej stoczni zosta oficer Abwehry, komandor podporucznik Kilwen. 13 maja 1940 roku Kilwen na czele oddziau szturmowego marynarki wkroczy na teren stoczni, ktra nadal pozostawaa w rkach wroga. Dotar do stoczniowego biura projektowego, gdzie dwch Holendrw zamierzao spali dokumen-
97
tacj. Kilwenowi i jego ludziom udao si temu zapobiec, a w ich rce dostao si nie tylko wane urzdzenie, ale rwnie jego dokumentacja techniczna. Oddzia Kilwena utrzyma si w budynkach stoczni a do czasu zbombardowania Rotterdamu i jego kapitulacji. 25 maja kolejny pluton jednostki Brandenburg zaatakowa luzy morskie i mosty drogowe, znajdujce si w pobliu belgijskiego miasta Nieuport. Mimo zacitego oporu zdoby wskazane cele i utrzyma opanowane obiekty a do nadejcia pancernych czowek wojsk niemieckich. Take i w tym starciu obie strony poniosy cikie straty. Podczas ataku na Reims do miasta przedar si sztabowy samochd osobowy, na ktrym powieway chorgiewki dowdztwa korpusu wojsk francuskich. Samochd, za ktrym podaa ciarwka, skierowa si do cytadeli, gdzie znajdoway si tajne dokumenty zachodniego ugrupowania armii francuskiej. Jadcy w samochodzie, przebrany za podpukownika francuskiej armii major Abwehry Vossen w doskonaej francuszczynie zada od dowdztwa cytadeli natychmiastowego wydania mu tajnych dokumentw w celu przewiezienia ich do bezpieczniejszego Parya. Francuscy onierze pomogli dwm oficerom sztabu zaadowa dokumenty na ciarwk. Podpukownik podzikowa onierzom i odjecha. Po opuszczeniu miasta oba pojazdy skrciy w kierunku niemieckich linii, ignorujc wysiki dwch rozpaczliwie gestykulujcych wartownikw, ktrzy prbowali zapobiec czemu, co uznawali za katastrof". 30 maja, gdy kapitulacja Parya bya ju tylko kwesti czasu, gwn drog wiodc do stolicy Francji jechaa specjalna grupa onierzy formacji Brandenburg. Zoona z oddziau szturmowego oraz dwch oficerw Abwehry, zmuszona bya przebija si w kierunku francuskiej stolicy przez tumy uchodcw, uciekajcych przed niemieck armi. 9 czerwca dotara do miasta. Czonkowie grupy, ktrzy udawali uchodcw holenderskich, francuskich i belgijskich, porozumiewali si tylko po niderlandzku, francusku i walosku, co zapewne zapobiego zdemaskowaniu. Grupa szturmowa wjechaa do dzielnicy rzdowej i zatrzymaa swoje samochody przed dobudwk
98
jednego z budynkw zajmowanego przez Deuxieme Bureau, francuski wywiad wojskowy. Na posesji panowaa atmosfera chaosu. Na dziedzicu stay ciarwki, na ktre francuscy onierze w popiechu adowali cikie skrzynie wypenione tajnymi dokumentami. Brandenburczycy zaatakowali Francuzw i wzili jako zakadnikw personel sztabu. Na ten widok francuscy onierze si poddali, a adowane przez nich skrzynie z dokumentami wpady w rce Niemcw. 10 czerwca rzd opuci Pary, natomiast francuskie tajne dokumenty wojskowe, zdobyte przez Abwehr w stolicy Francji, zostay wywiezione kilkoma transportami kolejowymi do Berlina. Pord zdobytej dokumentacji znajdowaa si centralna kartoteka i archiwum Surete Nationale, francuskiej narodowej agencji bezpieczestwa, podporzdkowanej Ministerstwu Spraw Wewntrznych. Wojska niemieckie wkroczyy do Parya 14 czerwca. Tu za oddziaami regularnej armii dotara tam Abwehra, ktra we francuskiej stolicy szybko zorganizowaa swoj delegatur. Po poudniu 18 czerwca 1940 roku do powstajcej paryskiej delegatury Abwehry dotara informacja, i francuscy saperzy zamierzaj wysadzi szyby wydobywcze ropy naftowej w alzackim Pechelbronn. W rejon ten natychmiast wysany zosta pluton 1. kompanii Batalionu Brandenburg. Wiozce oddzia dwie ciarwki i szybki samochd osobowy popdziy w kierunku Merkweiler-Pechelbronn, kierujc si bezporednio w miejsce lokalizacji instalacji wydobywczych. Po dotarciu na miejsce onierze wyskoczyli z pojazdw i aresztowali przebywajcych w kwaterach czonkw kadry technicznej. Jeden z towarzyszcych niemieckiemu oddziaowi alzackich Niemcw wskaza onierzom Abwehry przewody biegnce do adunkw wybuchowych, ktrymi zaminowano szyby wydobywcze. Przewody zostay natychmiast przecite i w ten sposb niebezpieczestwo zniszczenia instalacji zostao zaegnane. Pod koniec czerwca 1940 roku admira Canaris wyda rozkaz utworzenia ekspozytur Abwehry w Hadze, Brukseli, St. Germain, Dijon, Anders, Brecie i Bordeaux. Delegatura Abwehry w Brecie
99
natychmiast przystpia do pracy i rozszerzya dziaania niemieckiej siatki wywiadowczej we Francji na obszar Afryki Pnocnej, Pwyspu Pirenejskiego oraz Anglii. Schwytani na terenie Francji i Luksemburga agenci zostali zwolnieni 18 czerwca. Wydzielone oddziay rozpoznawcze take zdobyy wiele wanych akt i dokumentw delegatur francuskiego wywiadu, ktre byy przechowywane w Abbeville, Guise, Saint Quentin, Cambrai, Arras, Doulens, Lille, Boulogne, Calais, Dunkierce i Verdun. Analiza i ocena materiau zgromadzonego w kampanii francuskiej zapewnia specjalistom Abwehry zajcie na dugie lata.
800. Puk Szkolno-Budowlany do Zada Specjalnych Brandenburg
Geneza
Sugestie i wskazwki co do przeksztacenia 800. Batalionu Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych w puk wyszy od szefa Naczelnego Dowdztwa Wojsk Ldowych, Departamentu Uzbrojenia Wojsk Ldowych oraz dowdcy Armii Rezerwowej. Tajny rozkaz o sygnaturze 1450/40, ktry dotyczy przeprowadzenia reorganizacji, wydany zosta 15 maja 1940 roku, gdy dowiadczenia kampanii na zachodzie wykazay, i struktura dowodzenia szczebla batalionowego bya niewystarczajca, aby umoliwi jednostce Brandenburg realizacj stawianych przed ni zada. Dowdc formowanego puku zosta major Kewisch, ktry w poowie czerwca powrci z Norwegii i zaj si formowaniem nowej jednostki. Na adiutanta sztabu puku wyznaczy por. Zulicha, ktrego umiejtnoci pozna podczas kampanii norweskiej. Obaj oficerowie ywili przekonanie, i Brandenburg stanie si regularnym oddziaem i z tego powodu musi by uformowany i wyszkolony w duchu cisej dyscypliny wojskowej. Aby osign ten cel, major Kewisch poprosi dowdztwo o przeniesienie do Berlina grupy modych oficerw, ktrzy doczyli do kompanii i batalionw formujcego si puku. Pominicie wielu starszych
800. Puk Szkolno-Budowlany do Zada Specjalnych...
101
i bardziej dowiadczonych oficerw wywoao spory i niesnaski, ktre doprowadziy do dymisji majora Kewischa w pocztkach padziernika 1940 r. Na stanowisku dowdcy Puku Brandenburg zastpi go major von Aulock, ktry wszake funkcj t rwnie peni bardzo krtko, gdy ju 2 listopada 1940 roku dowdztwo obj podpukownik Haehling. Haehling pozosta na stanowisku przez kilka lat. Nominacja Haehlinga zaegnaa niepewno wywoan czstymi zmianami dowdcy puku. Poniej zamieszczona jest lista korpusu oficerskiego puku. Zwraca uwag nieobecno pord nich wielu zasuonych oficerw, weteranw akcji specjalnych, takich jak kpt. von Hippel. 8 0 0 . P u k Szkolno-Budowlany do Z a d a Specjalnych Dowdca puku major Kewisch (do koca wrzenia 1940) major von Aulock (do koca padziernika 1940) podpukownik Haehling por. Ziilich por. Pinkert por. Walther (mWGb) por. Grabert kpt. Fabian kpt. Rudloff por. Walther por. Walther rotmistrz dr Jacobi por. Kutschke por. Pinkert por. dr Kniesche por Meissner
Adiutant puku la 1. Batalion: 1. kompania 2. kompania 3. kompania 4. kompania 2. Batalion 5. kompania
6. kompania
102 7. kompania 8. kompania 3. Batalion 9. kompania
Jednostka Specjalna Brandenburg por. Kutschke por. Grabert por. baron von Acken
kpt. Jacobi
por. Kutschke por. Wiilberg ppor. Kutschera por. Aretz por. Schoeler por. Schader
10. kompania 11. kompania 12. kompania
Aby zapewni pododdziaom puku moliwo jak najszybszego dotarcia na obszar teatrw dziaa wojennych, na ktrych prowadziy operacje wojska ldowe, wszystkie trzy bataliony zostay przeniesione do miejsc stacjonowania niezbyt oddalonych od terenu przyszych operacji. Rozmieszczenie baz operacyjnych jednostek puku wygldao nastpujco: Berlin - operacje specjalne na rzecz Departamentu Wywiadu i Kontrwywiadu OKW: sztab operacyjny puku. W stolicy III Rzeszy stacjonowaa take kompania cznoci. Brandenburg nad Hawel - wszelkie operacje o charakterze midzyregionalnym i uznane za najwaniejsze. Baden w pobliu Wiednia - operacje w Europie Wschodniej, a zwaszcza Poudniowo-Wschodniej. Akwizgran, pniej Dure - wszystkie pozostae operacje prowadzone w Europie Zachodniej oraz dziaania zwizane z operacj Lew Morski". Operacja Skalne Gniazdo". Plan zajcia Gibraltaru 23 lipca 1940 roku do Madrytu z wycieczki po obszarach pnocnej Hiszpanii powrci niejaki Guillermo, ktremu w zwiedzaniu towa-
103
rzyszyli szofer i pasaer. Natychmiast po przyjedzie do hiszpaskiej stolicy Guillermo zadzwoni ze swojego prywatnego apartamentu do znajdujcej si w Calle Castellana ambasady niemieckiej. Wybrany przeze bezporedni numer poczy go z Wojskow Organizacj Hiszpania" {Kriegsorganisation Spanien). Telefon odebra szef finansowy rezydentury, podpukownik Franzenbach, ktry spodziewa si telefonu od Guillerma. Z ulg usysza, e wujek" ju przyby. Informacja ta oznaczaa, i do Madrytu potajemnie przyjecha szef niemieckiego wywiadu, admira Canaris. Otrzyman informacj Franzenbach bezzwocznie przekaza szefowi Wojskowej Organizacji Hiszpania", komandorowi porucznikowi Wilhelmowi Leifsnerowi, ktry w Madrycie wystpowa jako honorowy attache" Gustav Lenz. Wujek Guillermo" przyby do ambasady niemieckiej w towarzystwie szefa Abwehry, podpukownika Piekenbrocka. Admira Canaris podczas wizyty w ambasadzie poinformowa zaskoczonego szefa hiszpaskiej delegatury, i wkrtce do Hiszpanii przybdzie liczna grupa ekspertw wojsk ldowych i lotnictwa, ktrych zadaniem bdzie dokonanie oceny moliwoci zdobycia brytyjskiej fortecy w Gibraltarze. Powodzenie takiej akcji zablokowaoby Royal Navy dostp do Morza rdziemnego oraz odcio moliwo zaopatrywania w paliwo baz brytyjskich, znajdujcych si na Malcie i w Aleksandrii. Po wizycie w niemieckiej ambasadzie Canaris uda si do siedziby hiszpaskiego Sztabu Generalnego. Wysokiego rang niemieckiego gocia przyj sam szef Sztabu Generalnego, genera major Juan Vign, ktry by zarazem jego przyjacielem. Po wysuchaniu wyjanie szefa niemieckiego wywiadu Vign wezwa do siebie pukownika Martineza Camposa. Szybko zorganizowa specjalne spotkanie z hiszpaskim przywdc, generaem Franco. Przedstawiony plan spodoba si caudillo, ktry wszake zauway, i podczas jego realizacji brytyjska flota moe okaza si potnym i gronym przeciwnikiem. Mimo tych obiekcji admiraowi Canarisowi wydawao si pewne, e Franco (a wraz
104
z nim caa Hiszpania) jest chtny wzi udzia w planowanej przez Niemcw operacji. Jeszcze podczas konsultacji niemiecko-hiszpaskich do Madrytu przyby specjalnie zorganizowany zesp, ktry mia zaj si planowaniem operacji. Przydzielony do zosta oficer hiszpaskiego wywiadu, podpukownik Ramon Pardo, ktrego zadaniem byo przekazywanie niemieckiemu zespoowi niezbdnych wskazwek oraz zapewnienie dostpu do informacji technicznych. Na czele niemieckiej grupy stali: - podpukownik Hans Mikosch, ktry dowodzi podczas kampanii zachodniej 51. Batalionem Pionierw i zosta odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya, - major Wolfgang Langkau, wykadowca szkoy artylerii w Jiiterbog, oraz dwch wyrniajcych si oficerw wojsk spadochronowych: - Rudolf Witzig, odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya za dowodzenie grup szturmow Granit, ktra zdobya fort Eben Emael, - kapitan Osterecht. Do 24 lipca 1940 roku skompletowano zesp niemieckich specjalistw, ktry od tego momentu rozpocz zbieranie informacji. Podpukownik Pardo wskaza Niemcom dogodny punkt obserwacyjny na dominujcej nad brytyjsk twierdz La Linea, ktry umoliwia wgld do Gibraltaru. Kolejny punkt obserwacyjny, ktrym bya latarnia na Puma Camero, zapewnia doskonae moliwoci obserwowania wszystkich brytyjskich umocnie znajdujcych si na zachodnim perymetrze twierdzy. W celu zdobycia wikszej iloci informacji, przebrany za hiszpaskiego komendanta miasta podpukownik Mikosch lata jako pasaer cywilnym samolotem pasaerskim, utrzymujcym komunikacj pasaersk midzy Sewill a Ceut. Loty samolotu odbyway si w pobliu zamknitej strefy nad Gibraltarem, co umoliwiao podpukownikowi dokonanie wielu interesujcych obserwacji. Kapitanowie Witzig i Osterecht szczegowo sprawdzili
105
ca okolic Gibraltaru, dokonujc jej oceny pod ktem moliwoci uycia spadochroniarzy i piechoty szybowcowej. W tym samym czasie admira Canaris, w towarzystwie Piekenbrocka, objeda samochodem ca okolic. W Algeciras, gdzie Abwehra posiadaa trzy domy pooone na zachodnim wybrzeu, Canaris za pomoc potnych lornet obserwowa ruch statkw i okrtw w porcie gibraltarskim. Podczas pobytu w Algeciras Canaris znalaz szczeglne upodobanie w podsuchiwaniu rozmw licznych oficerw brytyjskich, pojawiajcych si w hotelu Reina Maria Cristina. Wartownicy hiszpaskiej armii opowiedzieli Canarisowi wszystko, co wiedzieli na temat twierdzy. Upadek Gibraltaru blokowaby Anglikom dostp na obszar Morza rdziemnego, a potem nieodwoalnie musiaby nastpi koniec wojny z Angli. 10 maja 1940 roku na zachodzie Europy rozpocza si kampania, ktra po szeciu tygodniach zakoczya si klsk Francji. Po tych wydarzeniach genera Franco, ktry w 1939 roku kategorycznie odmwi wsppracy przy realizacji niemieckich planw zajcia Gibraltaru, owiadczy: Hiszpania nie jest ju neutralna, jedynie nie prowadzi jeszcze wojny". Na potwierdzenie zmiany swego stanowiska Franco wysa hiszpaskie wojska do Tangeru, a tumy Hiszpanw wykrzykiway Gibraltar para Espaa! Pooenie Gibraltaru u wrt prowadzcych na Morze rdziemne czynio z niego jedn z najwaniejszych (jeeli nie najwaniejsz) angielskich twierdz znajdujcych si poza Wyspami Brytyjskimi. Ten, kto posiada Gibraltar, w istocie kontrolowa Morze rdziemne. Kilka dni pniej hiszpaski ambasador Margues de Magaz powiedzia niemieckiemu sekretarzowi stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, baronowi von Weizsackerowi, i Hiszpania pragnie nie tylko Gibraltaru, lecz rwnie caego Maroka, obszaru Oranu i innych czci Sahary. W zamian ambasador obiecywa przystpienie Hiszpanii do wojny po stronie Niemiec. Wypowiedzi hiszpa-
1Q6
skich politykw i zachowanie tumw na ulicach hiszpaskich miast zachciy Canarisa do dziaania. Natychmiast rozpocz on przygotowania do operacji zajcia Gibraltaru. Spektakularny sukces, jaki w kampanii zachodniej odniosy oddziay formacji Brandenburg, bardzo wzmocni pozycj Canarisa w krgu OKW. Awansowany do stopnia admiraa szef Abwehry na fali sukcesu chcia ponownie wykorzysta swj elitarny oddzia w spektakularnej akcji. Zamierza wysa Brandenburg do Hiszpanii z zadaniem opanowania Gibraltaru. Do realizacji tego celu planowa on uy 3. batalionu, ktry niedawno wici tak wielkie triumfy w kampanii na zachodzie. Canaris posa do Hiszpanii kapitana Rudloffa. Planowanie operacji weszo w faz krytyczn. 6 lipca 1940 roku Canaris pospiesznie uda si na spotkanie z szefem sztabu wojsk ldowych, generaem artylerii Franzem Haiderem, ktrego zamierza prosi o wsparcie dla planowanej przez Abwehr operacji. Kapitan Rudloff po powrocie z Hiszpanii przywiz ze wieci. Z jego raportu wynikao, i jakakolwiek prba przemycenia na teren Hiszpanii duej grupy onierzy formacji Brandenburg zostanie z pewnoci zauwaona przez wywiad brytyjski. Ponadto port w Ceucie nie posiada dwigw o dostatecznej nonoci, aby wyadowa ze statkw cikie dziaa. Admira Canaris mia ju wyrzuci do kosza plany operacji zdobycia Gibraltaru, gdy niespodziewanie pomys oywili i tchnli we nowe ycie Hitler i jego doradcy. Szef planistw Hitlera, genera major Jodl, penicy funkcj szefa Departamentu Operacyjnego, napisa memorandum zatytuowane Sposoby prowadzenia dalszej walki przeciwko Anglii". Jodl w swoim opracowaniu wiele miejsca powici kwestii Gibraltaru. Hitler po upadku Francji przez wiele dni oczekiwa, i rzd brytyjski wysunie propozycj zawarcia pokoju, ktr uwaa za wielce prawdopodobn. Nie doczekawszy si oferty pokojowej, Hitler wyda Dyrektyw nr 16, ktrej kluczowe zdanie brzmiao: Poniewa Anglia pomimo swego beznadziejnego pooenia nie wykazuje adnej chci osignicia porozumienia, podjem
107
decyzj o przygotowaniu operacji desantowej przeciwko Anglii i w razie koniecznoci - przeprowadzenia jej. W ten sposb narodzia si idea operacji Lew Morski", a plan zdobycia Gibraltaru zszed na plan dalszy i zosta odoony na pk, aczkolwiek nie porzucono go cakowicie, gdy Hitler, obawiajc si podjcia realizacji operacji Lew Morski", skonny by do mniej ryzykownej operacji zajcia Gibraltaru. Na pocztku rozdziau wspomniano ju, e Canaris po powrocie z Hiszpanii doszed ze swoimi sztabowcami do wniosku, i zajcie Gibraltaru z zaskoczenia jest niemoliwe. Pomimo tej negatywnej konkluzji w sztabie Abwehry opracowano szczegowy plan ataku na brytyjsk twierdz, zakadajcy jej opanowanie w cigu zaledwie trzech dni. 2 sierpnia 1940 roku admira Canaris przedstawi ten plan szefowi OKW, wieo mianowanemu feldmarszakowi Wilhelmowi Keitlowi, oraz zastpcy Joda, generaowi majorowi Warlimontowi. Warlimont w cigu piciu dni opracowa plan zdobycia Gibraltaru, ktry przedstawi Hitlerowi. Operacja otrzymaa kodow nazw Felix". 16 sierpnia 1940 roku admira Canaris wyjecha do Francji. Po odwiedzeniu tame kilku delegatur Abwehry i pozostawieniu w poudniowej Francji towarzyszcego mu podczas inspekcji Erwina Rittera von Lahousena-Vivremonta (w tym czasie jeszcze podpukownika i szefa II Wydziau Abwehry) samotnie uda si do Madrytu. Tam spotka si z hiszpaskim szefem Sztabu Generalnego, z ktrym przedyskutowa wszelkie przygotowania do desantu na Gibraltar. Nastpnie admira pody do Algeciras, gdzie zamierza spotka si z rezydujcym tam wyszym oficerem Abwehry, majorem Fritzem Kautschkem. Po wizycie w Algeciras admira zoy jeszcze krtk wizyt w Lizbonie. Tymczasem 24 sierpnia Hitler zatwierdzi plan Felix" do realizacji. Uderzenie na angielsk twierdz miaa wykona 6. Armia, dowodzona przez feldmarszaka Reichenaua. Operacja Felix" jednak nigdy nie zostaa przeprowadzona. Kwestia zdobycia Gibraltaru
108
zostaa zepchnita na dalszy plan przez planowan operacj inwazji na Angli, w ktrej formacja Brandenburg miaa rwnie wzi udzia. Udzia formacji Brandenburg
w operacji Lew Morski" 1 sierpnia 1940 roku Hitler wyda Dyrektyw nr 17, dotyczc przeprowadzenia operacji desantowej we wschodniej i poudniowej Anglii. W inwazji miay wzi udzia wojska Grupy Armii A i B, ktre miay wyruszy w trzech ugrupowaniach z baz pooonych midzy Calais i Hawrem. Zajmoway one pozycje wyjciowe w nastpujcej kolejnoci: na lewym skrzydle 26. Armia, w centrum 9. Armia, na prawym skrzydle 6. Armia. Te wojska miay ldowa na odcinku brytyjskiego wybrzea, rozcigajcym si od Norwich do Brighton. 2 lipca 1940 roku w stan pogotowia zostay postawione dowodzony przez majora von Hippela 1. batalion Puku Brandenburg oraz batalion Rudloffa. W rezultacie dowdztwo nadal znajdujcego si na etapie formowania Puku Brandenburg musiao skierowa oba gotowe do dziaa bataliony do przydzielonych im rejonw stacjonowania w pasie nadmorskim kanau La Manche. Batalion von Hippela przeniesiono w rejon dziaania 16. Armii, a stanowisko dowodzenia batalionu znajdowao si w Nieuwpoort, miejscowoci pooonej na wschd od Dunkierki. Dowodzony przez kapitana Rudloffa, 3. batalion znalaz si w sektorze 6. Armii. Jego stanowisko dowodzenia znajdowao si w Caen, gdzie do morza uchodzi Sekwana. Cz 1. batalionu zamierzano zrzuci na spadochronach w rejonie miejscowoci Folkestone. Z zadaniem zniszczenia znajdujcych si w tym rejonie luz. Druga cz batalionu miaa dokona desantu morskiego na wybrzeu pwyspu Dungeness z zadaniem zniszczenia luz i elektrowni, a zwaszcza baterii dzia kolejowych, ktrej obecno zauwaono w tym rejonie.
109
3. batalion mia opanowa miasto i port Weymouth z pewnym wyprzedzeniem w stosunku do desantu si gwnych, zadaniem batalionu bowiem byo odwrcenie uwagi przeciwnika od gwnego celu ataku, ktrym byy Plymouth i Portsmouth. W pierwszej fali mia take atakowa stuosobowy oddzia z Puku Brandenburg, zoony z onierzy mwicych po angielsku. Poruszajcy si na lekkich motocyklach oddzia mia przedrze si na gbokie tyy nieprzyjaciela, gdzie zadaniem jego byo prowadzenie akcji dywersyjnych oraz wzniecanie zamtu. Przygotowania do inwazji wydaway si ju zakoczone, gdy 12 padziernika do dowdztwa marynarki z O K W przysza dyrektywa, w ktrej stwierdzono, i desant morski na Angli ma pozosta jedynie narzdziem wywierania nacisku". Oznaczao to zaniechanie operacji Lew Morski". Ostatecznie odwoanie nastpio 10 stycznia 1941 roku. Plany inwazji na Angli zostay zarzucone. Dziki planowanemu udziaowi w zaniechanej operacji onierze Puku Brandenburg mieli okazj spdzi, jak to jeden z nich uj, pikne wakacje nad morzem". W zwizku z operacj Felix" 2 padziernika 1940 roku wydany zosta nastpujcy rozkaz: Ib V: 3505/40 Tajne Berlin, 2 padziernika 1940 Zadania II Wydziau Abwehry w ataku na Gibraltar. A. Operacje specjalne: Ataki dywersyjne na nastpujce obiekty: 1. Magazyny materiaw pdnych (a) wgla, (b) paliw pynnych. 2. Lotnisko, baza wodnopatowcw (a) warsztaty naprawcze, (b) samoloty. 3. Elektrownia. 4. Urzdzenia destylacji wody morskiej. 5. Urzdzenia sieci gazowniczej.
110
B. Wykorzystanie 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych: Przed gwnym atakiem naley przeprowadzi nastpujce akcje: 1. Przeci lub wysadzi stalowy pot oddzielaj cy terytorium brytyjskie od strefy neutralnej. 2. Zapobiec wysadzeniu drogi biegncej na zachd od basenu przypywowego, pooonej na pnocny-zachd od skay. 3. Zapobiec wysadzeniu tunelu biegncego od pnocnych podny skay (Devil's Tower) i czcego wschodni i zachodni obszar bazy. Zadania specjalne nr 2 i 3 bd musiay by wykonane czciowo z udziaem kutrw torpedowych, a czciowo, jeeli bdzie to konieczne, z udziaem onierzy przebranych w angielskie mundury lub ubrania cywilne. Inne potencjalne operacje prowadzone we wstpnej fazie ataku, ktrych celami miayby by obiekty pooone gbiej na nieprzyjacielskim terytorium, nie wydaj si dawa obiecujcych perspektyw powodzenia, obiekty te s bowiem silnie strzeone i zostan zajte w miar postpu realizacji caej operacji. Tego samego dnia do przytoczonego wyej rozkazu wydano zacznik 1694/152, ktry zawiera szczegow list zada zleconych do wykonania podczas ataku na Gibraltar. Oto jego tre: Zacznik 1 1694/152
1. Skad paliwa na wyspie Conling. 2. Zbiorniki ropy zlokalizowane w rejonie Zatoki Piaszczystej. 3. Skad wgla zlokalizowany na Falochronie Admiralicji. 4. 5. 6. 7. Lotnisko. Baza wodnosamolotw. Elektrownia. Urzdzenia destylacji wody morskiej.
Zadania 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych Brandenburg:
111
1. Wysadzenie stalowego ogrodzenia. 2. Zapobieenie blokadzie drg. 3. Zapobieenie zniszczeniu instalacji znajdujcych si u pnocnych podny skay. Siy, ktre miay realizowa te zadania, skaday si z onierzy 5. kompanii, tworzcych pluton uderzeniowy, dowodzony przez podporucznika Hettingera, oraz stuosobowej grupy bojowej, dowodzonej przez porucznika hrabiego Thuna. 23 padziernika 1940 roku Hitler odby ostateczn rozmow z caudillo. W jej trakcie na prno usiowa rozproszy wtpliwoci hiszpaskiego dyktatora i nakoni go do wzicia udziau w planowanej operacji. Po odbytym w Hendaye spotkaniu z Franco Hitler uwiadomi sobie, i ze strony Hiszpanii i jej dyktatora nie moe oczekiwa adnej pomocy, jeeli nie zgodzi si na realizacj hiszpaskich da terytorialnych co do obszarw Afryki Pnocnej. Wdz III Rzeszy nie chcia jednak na to przysta. 28 padziernika 1940 roku stacjonujce w Albanii wojska woskie zaatakoway Grecj. W odpowiedzi na atak Brytyjczycy posali do Grecji znaczne siy. Hitler w kwestii Gibraltaru musia podj szybkie dziaania. 4 grudnia wysa do Madrytu admiraa Canarisa. Szef niemieckiego wywiadu mia przeprowadzi rozmowy z hiszpaskim rzdem i gen. Franco, nakoni ich do wzicia udziau w ataku na brytyjsk baz i w ten sposb doprowadzi do przyczenia si Hiszpanii do wojny po stronie Niemiec. Gdy w Madrycie wci trway rozmowy dotyczce udziau Hiszpanii w planowanej operacji, pukownik Piekenbrock wysa na teren twierdzy dziesiciu najlepiej wyszkolonych anglojzycznych agentw. Ich zadaniem byo wyszukanie w obronie skalistej fortecy potencjalnie istniejcych, ale nieodkrytych dotd sabych punktw" oraz natychmiastowe przekazanie informacji na ten temat dowdztwu niemieckiemu. 6 grudnia 1940 roku, gdy w niemieckich sztabach pracowano ju
112
nad zaoeniami Dyrektywy nr 21, O K W wydao Canarisowi instrukcj, aby sprbowa on uzyska od Franco zgod przynajmniej na swobodny przemarsz przez terytorium Hiszpanii wojsk niemieckich, ktre operujc w strefie poudniowego wybrzea morskiego tego kraju, miay zaatakowa Gibraltar. Admira mia rwnie postara si o zezwolenie na swobodne przeloty niemieckich samolotw w hiszpaskiej przestrzeni powietrznej oraz zgod Hiszpanw na rozlokowanie jednostek niemieckiej cikiej artylerii na Wyspach Kanaryjskich i na Teneryfie. Brandenburg mia by gotowy do akcji. Nastpnego dnia przygotowujcy operacj gibraltarsk (dziaajcy take na Azorach) zesp oficerw z I Wydziau Abwehry zosta wzmocniony przez liczn grup oficerw z O K H . Tego 7 grudnia 1940 roku Canaris poprosi Franco o zgod na przemarsz przez terytorium Hiszpanii biorcych udzia w operacji gibraltarskiej pododdziaw Brandenburg. 8 grudnia may Grek" (tak nazywano Canarisa, chocia pochodzi z Dortmund-Aplerbeck) zmuszony by poinformowa Hitlera, i Franco uchyli si od odpowiedzi na pytanie dotyczce przyczenia si Hiszpanii do wojny. Mimo to Hitler nakaza admiraowi kontynuowanie wszystkich operacji wywiadowczych, zwrconych przeciwko gibraltarskiej twierdzy. Zmuszony by jednake stwierdzi, e planowany na 10 lutego atak na Gibraltar naley na jaki czas odoy. Canaris, usiujc usun przeszkody udaremniajce realizacj planu zdobycia brytyjskiej twierdzy, 10 grudnia 1940 roku za porednictwem wgierskiego ambasadora w Madrycie zoy rzdowi greckiemu oficjaln ofert pokojow i obieca ponadto mediacj w konflikcie z Wochami. Grekom, w zamian za powrt do neutralnoci, gwarantowano zatrzymanie zdobyczy terytorialnych w Albanii. C spowodowao tak gwatown zmian nastawienia Hitlera? 28 padziernika stacjonujce w Albanii siy woskie przekroczyy granic greck, otwierajc w ten sposb nowy teatr dziaa wojennych w Europie. Agresja woska na Grecj skonia Anglikw do
113
natychmiastowego wysania do tego kraju korpusu ekspedycyjnego, a to z kolei zmusio niemieckie siy zbrojne do podjcia dziaa na bakaskim teatrze dziaa wojennych. 10 grudnia 1940 roku Hitler stwierdzi: Operacja Felix nie bdzie ju kontynuowana. Nie istniej bowiem warunki polityczne do jej przeprowadzenia". W ten sposb zrezygnowano z realizacji jednego z najwaniejszych celw na tym etapie wojny. W tym samym czasie w basenie Morza rdziemnego, a ostatecznie take w Afryce Pnocnej, uksztatowa si nowy teatr dziaa wojennych, ktry zaangaowa znaczne siy niemieckie, tak bardzo potrzebne pniej na froncie wschodnim. 18 grudnia 1940 roku Hitler podpisa Dyrektyw nr 21, nakazujc zakoczenie wszelkich przygotowa do ataku na ZSRR do 15 maja 1941 roku. W ramach przygotowa do ataku Abwehra otrzymaa zadanie zwerbowania i przeszkolenia armeskich emigrantw z partii Dasznakcutiun, zwolennikw Mehmeda Amina Rasulzadego oraz czonkw gruziskiego ruchu antykomunistycznego Szamila. Ludzi tych zamierzano wykorzysta na poudniowo-wschodnich terenach ZSRR oraz obszarach z nimi graniczcych. Przykadem tego rodzaju dziaa niemieckich sub mog by kontakty, jakie Abwehra nawizaa w Afganistanie z otoczeniem ostatniego emira Buchary oraz z synami i bratankami ostatniego emira Chiwy. W tym czasie Abwehra rozpocza rwnie dziaania rozpoznawcze na obszarach pogranicznych Libii i francuskiej Afryki rodkowej. Operacja ta, noszca kodow nazw Dora", miaa na celu poprawienie dokadnoci posiadanych przez Niemcw map regionu oraz zbadanie moliwoci przeprowadzenia przez operujcy od niedawna w Afryce Pnocnej Deutsches Afrika Korps (DAK) ataku oskrzydlajcego z kierunku poudniowego, ktry biegnc przez pustynne bezdroa, zmierzaby na wschd od Nilu. Wkrtce potem Abwehra rozpocza badanie pooenia Brytyjczykw rwnie w prowincjach Indii graniczcych z Afganistanem
114
oraz w samym Afganistanie. Zabiegi te okazay si owocne, udao si bowiem uzyska na tym obszarze pomoc miejscowych, wrogich Brytyjczykom plemion. Hindusk organizacj wywiadowczo-dywersyjn wsptworzy indyjski polityk Subhas Czandra Bose, ktry w 1921 roku zapocztkowa wrd Hindusw ruch nieposuszestwa", zwrcony przeciwko panowaniu Brytyjczykw w Indiach. W 1938 roku Bose zosta zastpc przewodniczcego indyjskiego Kongresu Narodowego, a w 1941 roku, zagroony represjami wadz brytyjskich, musia uciec do Niemiec, skd nadal kierowa dziaaniami swojego ugrupowania. Wspdziaajc z Niemcami i Japoczykami, Bose usiowa doprowadzi do utworzenia narodowej armii indyjskiej, z ktr chcia walczy o niepodlego Indii. Oprcz dziaa oddziaw regularnych planowano rwnie prowadzenie akcji sabotaowej oraz dokonywanie rajdw na brytyjskie garnizony, skady i inne obiekty. W tym czasie gwn baz dziaa wywiadu niemieckiego na obszarze Ameryki Poudniowej staa si Argentyna. 16 lutego 1941 roku wysannik niemieckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych Grobba prowadzi rozmowy z Zarzdem Wywiadu i Kontrwywiadu O K W na temat wysyki uzbrojenia do Iraku (zob. rozdzia Operacje II Wydziau Abwehry w Iraku").
115
Der Oberbefehlshaber der Gruppe X X I . , General der Infanterie von Falkenhorst, wiirdigt die Leistungen der Truppe mit einem Abschiedsschreiben:
r. r U p S
**I
nrrmthalm- Hp
, ?
J " " * VHO
Pisemna pochwaa Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych Brandenburg, podpisana przez pniejszego dowdc Wehrmachtu, generaa pukownika Nikolausa Falkenhorsta.
Problemy w Afganistanie
Kompania Afgaska Przygotowania do pierwszej wysyki transportu broni i ludzi do Afganistanu szy pen par. Firma Rheinmetal-Borsig AG zgodzia si, aby wysyani na rodkowy Wschd agenci Abwehry dziaali jako jej przedstawiciele handlowi. Kampania polska bya ju zakoczona, niedugo miaa zacz si kampania francuska, gdy 29 kwietnia 1940 roku do Termezu w Afganistanie z misj sfinalizowania rozpocztych wczeniej dziaa przyby oficer Abwehry, kapitan Morlock. Jego niewielka grupa podrowaa z 30 skrzyniami bagau dyplomatycznego" o cznej wadze dwch ton. W istocie baga dyplomatyczny grupy Morlocka stanowia bro strzelecka oraz dziako kalibru 20 mm z amunicj i jaszczem. Cay ten adunek by przeznaczony dla dziaajcych ju na terenie Afganistanu grup agentw. Wikszo agentw Abwehry trafia do Afganistanu za porednictwem Organizacji Todta. Transport Morlocka zapewni tym grupom uzbrojenie niezbdne do wykonania czekajcych ich zada. Jeszcze na pocztku 1940 roku blisko ze sob wsppracujce wywiady niemiecki i woski okreliy obszar, ktry mia zosta objty operacjami agenturalnymi. W latach 1938-1939 agenci niemieccy operowali wrd grskich plemion, zamieszkujcych obszar pograni-
117
cza afgasko-indyjskiego, sondujc ich skonno do podjcia walki z Brytyjczykami. Gwnym zadaniem Abwehry na tym terenie byo zmobilizowanie i zachcenie do dziaania grup kontrrewolucyjnych, podporzdkowanych emigracyjnym organizacjom politycznym ostatniego emira Buchary oraz potomkom ostatniego emira Chiwy. 20 kwietnia 1940 roku, w urodziny Fiihrera, z centrali Abwehry do biura ambasady niemieckiej w Kabulu dotar teleks z instrukcjami dziaa, ktre miay na celu zainicjowanie operacji dywersyjnych na pograniczu afgasko-indyjskim. Dziaania te, koordynowane przez pukownika Lahousena-Vivremonta, blisko wsppracujcego z ambasad w Kabulu, rozpoczy si 24 kwietnia. W lipcu 1940 roku do Afganistanu wysani zostali porucznik Abwehry dr Oberdrfer oraz oficer o nazwisku Brandt. Ich zadaniem byo zapewnienie jednolitego dowdztwa dziaajcym dotychczas bez wikszej koordynacji grupom dywersyjnym. Oddzia dywersyjny Oberdrfera i Brandta, ktry udawa grup naukowcw zajmujcych si badaniami nad trdem, przez 32 dni wdrowa przez Afganistan, towarzyszc Kompanii Afgaskiej i wykonujc operacje wymierzone w Brytyjczykw. Czonkowie Kompanii Afgaskiej przeszkoleni zostali przez rotmistrza Habichta, ktry zadba rwnie o wszelkie wzgldy bezpieczestwa oraz przeprowadzi przygotowania do operacji. Mimo zaangaowania w organizacj misji przed jej rozpoczciem Habicht zosta odwoany przez central Abwehry, ktra zlecia mu zadanie utworzenia Azad Hind, czyli Legionu Hinduskiego (wicej na ten temat w rozdziale powiconym Indiom). Niewielka grupa agentw Abwehry przemierzaa Afganistan, docierajc a do pnocno-zachodnich kracw Indii. Tam Oberdrfer zdoa nawiza kontakt z Fakirem z Ipi, przywdc plemion grskich afgaskiego pogranicza. Niektre z owych plemion zamieszkiway obszary rozcigajce si na terytorium Indii. Fakir z Ipi obieca Niemcom pomoc w organizowaniu atakw na obiekty brytyjskie. Da oddziaowi Abwehry trzech przewodnikw, ktrzy zaprowadzili
118
grup w rejon lokalizacji obiektw jej pierwszych akcji dywersyjnych. Po dotarciu na miejsce oddzia rozbi obz w opuszczonej grskiej wiosce, z ktrej nastpnego dnia wyruszyy w trudny teren pierwsze grupy rozpoznawcze. Dwie z nich natkny si na patrole angielskie, ale dziki pomocy przewodnikw zdoay je ukradkiem wymin. Agenci niemieccy podczas operacji rozpoznawczych natknli si na pierwszy most, ktry by rozpity midzy krawdziami wskiego parowu. W dole hucza strumie pyncy parowem po zboczu gry. Obiekt zosta uznany za cel odpowiedni do ataku. Po powrocie dowdca oddziau rozpoznawczego zoy Oberdrferowi odpowiedni raport. Porucznik podj decyzj o zniszczeniu mostu. Grupa saperw, dowodzona przez sieranta Gerda Kesslera, wyruszya nastpnego wieczoru. Dywersantw ponownie prowadzi wyprbowany przewodnik, Amar Singh. Na krtko przed dotarciem do mostu Singh samotnie wyruszy naprzd. Powrci po okoo kwadransie i oznajmi, e mona przystpowa do realizacji zadania. Grupa ruszya dalej i niebawem agenci umiecili pierwszy adunek wybuchowy pod przsem znajdujcym si na przeciwlegym brzegu. Potem wrcili przez most, cignc za sob kabel detonatora, i zaoyli drugi adunek na przle po ich stronie. Grupa, bezpiecznie, ukryta za barier ska znajdujcych si na zakrcie cieki, zdetonowaa adunki. Oba przsa drewnianego mostu z potnym hukiem wyleciay w powietrze i caa konstrukcja runa w d parowu. onierze grupy dywersyjnej upewnili si, e dobrze wykonali swoje zadanie, i zaczli przygotowywa si do wyruszenia z powrotem do macierzystego obozu. Wtedy nieoczekiwanie znaleli si pod ostrzaem prowadzonym z dominujcej pozycji, ktra znajdowaa si po przeciwlegej stronie parowu. Kry si!" - krzykn sierant Kessler. Dla Heinza Schultzego ostrzeenie to okazao si spnione. Trafiony w gardo, upad na ziemi. Kessler podczoga si do Schultzego i wcign go pomidzy skay osaniajce od ognia. Schultze prbowa co powiedzie, jednake krew wylewajca si z rany po lewej
119
stronie dawia kade sowo. Zmar, zanim moliwe byo zaoenie mu opatrunku. Kessler ponis go na plecach z powrotem do obozu. Osignito pierwszy sukces, ale zarazem poniesiono pierwsz strat. W nastpnych tygodniach agenci niemieccy zdoali zniszczy nalece do brytyjskiej stray granicznej, wysunite stanowisko radiostacji. Niemiecki atak na stanowisko radiostacji by tak niespodziewany, e zaskoczeni Brytyjczycy po prostu si wycofali i opucili swe pozycje. Po zabraniu wszelkich przydatnych dokumentw Niemcy wysadzili radiostacj w powietrze. Cztery dni pniej tubylcy szpiegujcy na rzecz Niemcw donieli, i w pobliu znajduje si brytyjski patrol. Tego samego popoudnia nad wiosk, w ktrej obozowali Niemcy, zakamuflowan tak, e wygldaa na zwyk plemienn wie, na maej wysokoci przelecia samolot rozpoznawczy. Wszyscy byskawicznie si ukryli. Samolot kry na maej wysokoci. Jeden z niemieckich dywersantw i miejscowy przewodnik pomachali rkami do lotnikw. Nic nie widzieli" - zawyrokowa Sonderfuhrer Brandt. Por. Oberdrfer jednak potrzsn gow. Zauwayli, e nie jest to zwyka wioska. Nie ma tutaj dzieci ani kobiet. Powrc i nas zbombarduj". Godzin po tym zdarzeniu niemieccy dywersanci poszukiwali ju dogodnego miejsca na nowy obz. Udao im si odkry kolejn grsk wiosk, w ktrej znajdowao si wiele pustych chat. Zajli je na kwatery. Po poudniu tego samego dnia czujki wypatrzyy kolejny samolot. Wszyscy pospieszyli do orlego gniazda, jak nazwano pooone wysoko stanowisko obserwacyjne. Niemcy ujrzeli ze trzy samoloty nurkujce nisko nad niedawno opuszczon przez nich wiosk i zrzucajce adunki bomb na puste ju chaty. Wkrtce nastpiy eksplozje i niedawne obozowisko niemieckiego oddziau zasnuy kby dymu i pyu. Trzy samoloty po zrzuceniu bomb zawrciy do bazy. Tego wieczoru wszyscy witowali ponowne urodziny. Por. Oberdrfer uratowa im ycie. Wkrtce po tym zdarzeniu oddzia zaryzykowa trzydziestokilometrowy rajd w gb Indii w celu zniszczenia stacji brytyjskie-
120
go telegrafu. Oddzia podczas realizacji tego zadania przeladowa pech. Niemcy najpierw natknli si na patrol graniczny, z ktrym wdali si w dug wymian ognia, i zostali zmuszeni do wycofania si w kierunku granicy afgaskiej. Nie znajdowali si nawet jeszcze w poowie drogi, gdy nasta dzie. Godzin pniej nad gowami Niemcw przeleciao sze samolotw, za ktrymi wykwity czasze spadochronw, opadajce na obszar oddzielajcy ich od granicy z Afganistanem. Anglicy zrzucili desant, dc do odcicia Niemcw od granicy afgasko-indyjskiej. Wycofujcy si niemieccy dywersanci po godzinie natknli si na pierwszych angielskich spadochroniarzy. Oddzia niemiecki zosta wzity w dwa ognie. Por. Oberdrfer osania odwrt oddziau z pistoletem w rku. Udao mu si uratowa wikszo swoich ludzi. Podczas ostatniego skoku przez linie spadochroniarzy, w ktrym porucznikowi towarzyszy sierant Kessler, Oberdrfer zosta miertelnie postrzelony w pier. Sierant Kessler dosta si do niewoli. Ta akcja, podczas ktrej zgino rwnie dwch tubylczych zwiadowcw, zakoczya operacje kompanii na tym obszarze. Kompania Afgaska zostaa rozwizana, a jej onierze rozproszeni. Niemcy pod komend Sonderfuhrera Brandta zdoali dotrze do Kabulu. Tutaj znaleli schronienie w niemieckiej ambasadzie, skd nastpnie zostali przetransportowani do ojczyzny.
Od operacji Marita" do Rumunii
R u m u s k a ropa Dyrektywa nr 20, rozkaz rozpoczcia operacji Marita", czyli ataku na Grecj, zostaa wydana 13 grudnia 1940 roku. Niemniej jednak znacznie wczeniej opracowano plany zabezpieczenia wanych dla Rzeszy instalacji, ktre znajdoway si na poudniowym wschodzie Europy. Do realizacji tego zadania wybrano 800. Batalion Brandenburg. Jednostka ta, by mc zrealizowa wszystkie stawiane jej zadania, musiaa zosta rozbudowana i zreorganizowana. W rezultacie narodzi si Puk Brandenburg. Wraz z rozbudow jednostki powikszono rwnie jej sztab, ktry musia by zdolny do kierowania coraz trudniejszymi operacjami zlecanymi przez II Wydzia Abwehry, co zreszt byo pierwotn przyczyn utworzenia formacji Brandenburg. Za dziaania w poudniowo-wschodniej i wschodniej Europie odpowiedzialny by 2. batalion, ktrego sztab znajdowa si w pooonej w pobliu Wiednia miejscowoci Baden. Sztab 3. batalionu, przydzielonego pocztkowo do operacji Lew Morski", zosta przeniesiony do znajdujcych si w Akwizgranie koszar Gallwitz, a sztab 1. batalionu nadal pozostawa w Brandenburgu nad Hawel, stacjonujc w koszarach przy Magdebur-
122
ger Strafe. Dowdztwo Abwehry wycofao 3. batalion znad kanau La Manche, gdy okazao si, e operacja Lew Morski" nie doczeka si realizacji. Dowdztwo Abwehry ju w 1939 roku miao wiadomo, e na Bakanach i w poudniowo-wschodniej Europie zanosi si na powane zmiany. Dokumenty brytyjskiego i francuskiego wywiadu, zdobyte w latach 1939-1940, wskazyway na to, e oba wywiady przygotowyway si do przeprowadzenia rnorodnych akcji sabotaowych przeciwko rumuskiemu przemysowi naftowemu. Niemcy byy zalene od dostaw rumuskiej nieprzetworzonej ropy naftowej oraz jej produktw pochodnych. Niemcy przegraliby wojn, gdyby, tak jak miao to miejsce podczas I wojny wiatowej, aliantom udao si odci niemiecki przemys od rde zaopatrywania w rop naftow lub gdyby rda te udao si im zniszczy. W poowie wrzenia 1939 roku do Bukaresztu przybyo dwch Francuzw, inynier Leon Wenger i Pierre Angot, kapitan 2. Biura Sztabu Generalnego (francuskiego wywiadu wojskowego). Zadaniem obu Francuzw byo opracowanie planw zniszczenia instalacji wydobywczych, rafinerii oraz urzdze transportowych, a take zgromadzonych ju zapasw ropy naftowej. 18 wrzenia francuski ambasador w Bukareszcie, Thiery, przedstawi Wengera brytyjskiemu wysannikowi, sir Reginaldowi Hoare'owi. Prace przebiegay gadko, inynier Wenger bowiem by znanym angielskim ekspertom specjalist, zajmujcym si zagadnieniami zwizanymi ze strategicznym znaczeniem ropy naftowej. Jeszcze w 1916 roku we wsppracy z Anglikami opracowa on plany cakowitego zniszczenia rumuskiego przemysu wydobywczego, a w 1939 roku zadanie to mia wykona ponownie. Wenger zbada wszystkie aspekty zagadnienia. Porwna swoje plany z planami opracowanymi przez angielskich kolegw. Owocem tych prac by raport, ktry 1 padziernika przesa francuskiemu rzdowi. Wenger zaproponowa zniszczenie wszystkich elementw
123
rumuskiego przemysu naftowego, czyli instalacji wydobywczych, infrastruktury transportowej, magazynw oraz rafinerii. Francuski ambasador, ktry wczeniej, rankiem 28 wrzenia, odby narad z Wengerem, zatelegrafowa do francuskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W telegramie domaga si natychmiastowego zablokowania kluczowych punktw na Dunaju, co doprowadzioby do zamknicia szlaku wodnego o ywotnym znaczeniu, ktry czy Niemcy i Rumuni i by wykorzystywany do transportu nieprzetworzonej ropy naftowej. Francuska tajna policja tu przed wysaniem przez ambasadora telegramu odkrya, e niemieckie barki rzeczne eglujce po Renie byy wysyane na Dunaj, gdzie miay by wykorzystywane do transportu nieprzetworzonej rumuskiej ropy. Ze zdobytych przez Francuzw informacji mona byo wywnioskowa, e Dunajem transportowano 80 procent caej importowanej przez Niemcy ropy naftowej. 27 padziernika 1939 roku francuski minister spraw zagranicznych napisa w licie do francuskiego ambasadora w Londynie Corbina: Nasze suby specjalne zgadzaj si ze subami brytyjskimi co do tego, i ruch statkw na Dunaju winien by zablokowany poprzez dokonanie zniszcze odpowiednich urzdze". Wadze francuskie wyday subom niezbdne zezwolenie do podjcia dziaa dywersyjnych, natomiast brytyjskie suby nadal czekay na zatwierdzenie tych planw przez Foreign Office. Gwnodowodzcy francuskiej armii, genera Gamelin, w licie skierowanym do ministerstwa wojny opowiedzia si za realizacj planw zniszczenia rumuskiej infrastruktury eksploatacji rde ropy naftowej. Napisa: Realizacja planu spocznie w rkach pana Wengera. Uwaam za odpowiednie, aby pana Wengera awansowa pro forma do stopnia pukownika". Ze zdobytych dokumentw alianckich Niemcy dowiedzieli si rwnie, i zachodni alianci planowali zniszczenie take zagbia naftowego w Baku. Znaczenie, jakie dla Niemcw miaa bakaska ropa naftowa, uwidacznia si jaskrawo w treci rozmowy, ktr
124
w sierpniu 1939 roku odbyli admira Canaris i genera pukownik Keitel. Dwaj eksperci bakascy, pracujcy w II Wydziale Abwehry, wyjanili Canarisowi, i do zablokowania na dugi okres szlaku Dunaju wystarczyoby zatopienie w elaznych Wrotach (lub innym odpowiednim miejscu) dwch barek zaadowanych cementem. W nastpstwie tej rozmowy Keitel poprosi Canarisa o osobiste skontaktowanie si z rzdem rumuskim i ostrzeenie strony rumuskiej przed poczynaniami Francuzw i Anglikw, zagraajcych przemysowi naftowemu. Admira mia poinformowa stron rumusk, i Anglia i Francja nie zawahaj si zniszczy tego wanego rda dochodw Rumunii, jeli wymaga tego bdzie realizacja ich planw wojennych. W zwizku z tym strona niemiecka zaproponowaa Rumunii wspprac w ochronie rumuskiego przemysu naftowego. Admira skontaktowa si z szefem rumuskich tajnych sub Moruzovem i odby z nim dug rozmow. Obaj szefowie zgodzili si, e podlege im suby winny rozpocz nieoficjalne dziaania w celu podniesienia bezpieczestwa rumuskiej ropy. Wrd pracownikw licznych firm naftowych oraz w kontrolowanych przez niemiecki kapita biurach sprzeday postanowiono umieci tajnych agentw. Zadania ochrony tych agentw miaa podj si Siguranza (rumuski wywiad). Krl Rumunii, Karol, dowiedziawszy si o tej operacji, pocztkowo nie wydawa si skonny jej zaakceptowa. Jednake zmieni zdanie i wyrazi zgod na wprowadzenie w ycie umowy midzy wywiadami niemieckim i rumuskim, gdy wyjaniono mu, i angielsko-francuskie plany zakrojonej na wielk skal akcji sabotaowej wymierzone byy bezporednio w jego osob i w nard rumuski. Wadca musia spojrze prawdzie w oczy i poj, i jego zachodni przyjaciele z Anglii i Francji nie bd mieli skrupuw i podejm dziaania, ktre mogy umoliwi zadanie ciosu Niemcom nawet za cen doprowadzenia do ruiny jego kraju i jego dynastii.
Od operacji Marka" do Rumunii Organizacja ochrony rumuskiego przemysu naftowego
125
Po zawarciu niemiecko-rumuskiego porozumienia rozpoczto w Rumunii organizowanie struktur wywiadowczych, ktre miay ochrania przemys naftowy tego kraju. II Wydzia Abwehry wysa ze Sliaa do Wiednia 60 onierzy Kompanii Niemieckiej, dowodzonych przez sieranta Sufia. Po przybyciu na miejsce sierant poinformowa podkomendnych o szczegach zadania polegajcego na ochronie eglugi na Dunaju. Cz onierzy Siifla mwia jzykami uywanymi w Jugosawii, a cz po rumusku. Oddzia zosta podporzdkowany oficerowi Abwehry, kapitanowi Schwarzowi, ktry mia rozdziela zadania dla poszczeglnych pododdziaw. Stranicy w cywilnych ubraniach znajdowali si nie tylko na kadej dunajskiej barce przewocej rop, ale strzegli rwnie transportw kolejowych. Czonkami formacji Brandenburgbyli rwnie wszyscy pracownicy synnego Dunajskiego Towarzystwa Transportu Wodnego, zatrudnieni w przystaniach na dunajskim szlaku. O operacji ochrony transportu ropy naftowej poinformowane byy rwnie wywiady Bugarii i Wgier, zadanie ochrony eglugi dunajskiej bowiem realizowane byo rwnie na obszarach obu tych pastw. Wgrzy i Bugarzy wyrazili zgod na wszelkie niezbdne kroki podejmowane w celu zapobieenia aktom sabotau. W grudniu 1939 roku do Rumunii udao si trzech podoficerw Abwehry, Siifs, Sthr i.Kriegisch. Ich zadaniem byo dokonanie przygotowa koniecznych do rozmieszczenia niemieckiej ochrony. Od pocztkw 1940 roku do Rumunii zaczy napywa mae grupki w peni przeszkolonych czonkw formacji Brandenburg. Wkrtce okazao si, e ochrona, jak zapewniay te grupy, nie jest wystarczajca. W zwizku z tym pod koniec sierpnia 1940 roku spord onierzy dowodzonej przez porucznika Pinkerta 5. kompanii Puku Brandenburg wyselekcjonowano onierzy o wymaganych umiejtnociach jzykowych z zamiarem wysania ich na Ba-
126
kany. Grupa ta nastpnie zostaa przeszkolona przez porucznika dr. Knieschego do zada czekajcych ich w Rumunii i podczas suby na Dunaju. Od 10 wrzenia onierze ci doczali do oddziaw ochraniajcych wydobycie i transport rumuskiej ropy. Pewn grup onierzy formacji Brandenburg, wystpujc jako ekipa monterw, wysano do samego centrum produkcji rumuskiej ropy naftowej. Grupa ta pracowaa na rzecz firm rumuskich, a take zakupionej przez rzd niemiecki rafinerii nalecej do Standard Oil. Po pewnym czasie, gdy okazao si, e nawet te wzmocnione siy nie s w stanie zaradzi wszelkim moliwociom sabotau, do Rumunii wyruszya kolejna pena kompania przebranych w cywilne ubrania onierzy formacji Brandenburg. Czonkowie tej grupy pracowali w przedsibiorstwach kontrolowanych przez Niemcw. Zorganizowali rwnie klub sportowy Viking, ktry suy im za dogodny kamufla dla spotka. Rumuskie zagbie naftowe, ktre podczas II wojny wiatowej byo jednym z najwaniejszych obszarw dziaania Abwehry, pooone jest na pnoc od stolicy Rumunii, Bukaresztu. W jego poudniowej czci znajduje si Ploeszti, ktre niegdy byo najwaniejszym rumuskim miastem przemysowym. Na przedmieciach Ploeszti zlokalizowano dwanacie rafinerii przetwarzajcych rop wydobyt z pl naftowych. W 1940 roku znajdowao si tam kilka bardzo duych i szereg mniejszych rafinerii, z ktrych kada posiadaa wielkie zbiorniki paliwa, stacje pomp, urzdzenia przeadunkowe i rurocigi. W miejscowoci Campina, okoo 30 kilometrw na pnoc od Ploeszti, zlokalizowana bya jeszcze jedna bardzo dua oraz szereg mniejszych rafinerii, otoczonych kilkoma magazynami ropy oraz urzdzeniami zwizanymi z przetwrstwem. Obszar wydobycia ropy, z wieami wiertniczymi, znajdowa si na pnocny zachd od Ploeszti i zajmowa obszar dugoci okoo 60 km i szerokoci okoo 20 km. Gwnym miastem w tym rejonie byo Moreni. Z obszaru pl wydobywczych do miasta Baicoi biega linia kolejowa i rurocig. W miejscowoci Gurgiu znajdoway si ko-
Od operacji Marka" do Rumunii
127
lejne, mniejsze rafinerie oraz wielka stacja przeadunkowa ropy naftowej, ktra bya obiektem szczeglnie wraliwym na ataki. Obiekty wanej infrastruktury zwizanej z wydobyciem i transportem ropy znajdoway si rwnie w Konstancji i Bukareszcie. Brandenburczycy i ich p o m o c n i c y Podjta przez angielsko-amerykaskie firmy naftowe skuteczna prba zredukowania rocznego wydobycia rumuskiej ropy z 9 do 6 milionw ton spowodowaa podwyk jej ceny, ktra mocno uderzya w niemieck gospodark. Krl Karol II i jego konkubina, madame Lupescu, ktrzy byli zaangaowani w interesy naftowe i mieli wpywowych przyjaci w Anglii, pocztkowo pogodzili si z drastyczn podwyk cen ropy. Jednake dziki umiejtnociom negocjacyjnym dr. Neubachera, burmistrza Wiednia i znawcy spraw bakaskich, firmy naftowe zgodziy si na pidziesicioprocentowa obnik cen surowca. Cay obszar zagbia naftowego w Ploeszti stanowi teren zamknity, jednake obywatele Francji, Wielkiej Brytanii, Holandii i Belgii mogli go odwiedza dziki czsto wydawanym przez wadze rumuskie specjalnym przepustkom dla cudzoziemcw. Wikszo cudzoziemcw odwiedzajcych zagbie w Ploeszti stanowili agenci sub specjalnych. Rwnie niemieckie suby specjalne umieciy swych agentw na obszarze zagbia, co pniej umoliwio im podejmowanie interwencji w sytuacjach zagroenia. Na dowdc dziaajcego w zagbiu zespou agentw Abwehry wybrany zosta podporucznik dr Drgler, ktry by znanym chemikiem, a w Ploeszti przebywa pod faszywym nazwiskiem dr. Luptara. Drgler dobrze zna rumusk mentalno. Miao to due znaczenie, wspdziaa bowiem z przydzielonymi mu przez pukownika Moruzova, mwicymi troch po niemiecku, modszymi stopniem oficerami rumuskiej tajnej policji. Rumuni i Brandenburczycy dziaali w parach, nadzorujc rne urzdzenia
128
przemysowe. Zadaniem grupy byo prowadzenie ledztw w sprawie wszystkich aktw sabotau. Zajmowali si oni przypadkami podpale, obluzowania pocze rurocigowych oraz sabotaem wyposaenia i urzdze. Brandenburczycy, wystpujc w przebraniu pracownikw kolei, jedzili pocigami, ktrymi transportowano rop do Austrii. Rezydujcy w Bukareszcie szef operacji ochrony rumuskiej ropy mia przeglda wszystkie docierajce do raporty oraz przesya ich kopie do wiedeskiej delegatury Abwehry. Raporty trafiay nastpnie na biurka braci Tarbuk (piciu), ktrzy poddawali je analizie, eby wychwyci przypadki rzeczywistego sabotau. Zadania specjalne wykonywaa grupa dowodzona przez sieranta Siifa, ktry take poinformowa przeoonych o koncentracji wojsk radzieckich na granicy z Besarabi i Bukowin. W berliskiej centrali Abwehry informacj t zlekcewaono, uznajc j za latrynowy humor". Jednake 26 czerwca 1940 roku ZSRR wystosowa do rzdu rumuskiego ultimatum z daniem wycofania do 29 czerwca administracji z obu okrgw i niestawiania oporu wkraczajcym na ten obszar oddziaom Armii Czerwonej. Dr Luptar, mimo e Siifi by zakonspirowanym agentem, dosta rozkaz zidentyfikowania autora raportu ostrzegajcego Berlin o zagroeniu radzieckim. Dotar do podporucznika SiifSa i wysa do Berlina radiodepesz, w ktrej poinformowa, kto by autorem raportu, doda, e Suft nie chce wyjawi rde informacji. W nastpstwie tego podporucznik zosta wezwany do Berlina. Natychmiast po przybyciu do stolicy Rzeszy uda si do siedziby centrali Abwehry, gdzie zosta oficjalnie" przesuchany przez pukownika Stolzego. Podczas przesuchania Siifi powiedzia szefowi II Wydziau, i nie wyjawi mu nazwisk informatorw. Podporucznik stwierdzi, i gdyby rozkazano mu to zrobi, toby to zrobi, ale byby potem zmuszony poprosi o zwolnienie ze suby w wywiadzie i natychmiastowe przeniesienie do oddziau bojowego. Pukownik Stolze nie naciska jednak na wyjawienie rde informacji,
129
w zwizku z czym Siifi powrci do Bukaresztu, gdzie zgosi si do dr. Luptara. Pod koniec 1940 roku agentom Abwehry udao si nie tylko ograniczy do minimum liczb przypadkw sabotau, lecz rwnie zgromadzi znaczne archiwum osobowe, zawierajce dane wielu tysicy godnych zaufania agentw, agentw wroga, prawdopodobnych sabotaystw, a take innych osb z rnych wzgldw uwaanych za podejrzane. dania Stalina dotyczce oddania mu Bukowiny i Besarabii postawiy agentw Abwehry w stan najwyszej gotowoci. Istniaa obawa, i Rosjanie nie ogranicz swych apetytw do linii rzeki Seret i po prostu j przekrocz, zajmujc obszar Ploeszti i odcinajc Niemcy od bezcennej rumuskiej ropy naftowej. W tej sytuacji Niemcy ogosiy, i gwarantuj nienaruszalno rumuskiej granicy, zobowizujc si do jej obrony w przypadku naruszenia integralnoci terytorialnej Rumunii. 28 czerwca rosyjskie czogi wjechay na teren Bukowiny i Besarabii, zatrzymujc si jednake na linii Seretu. Od chwili zajcia Bukowiny i Besarabii przez ZSRR nasilia si czstotliwo inspirowanych przez aliantw prb atakw sabotaowych. Na wiosn i latem 1940 roku odkryto, e do regionu zagbia Ploeszti transportowane s ogromne iloci piasku, wiru, a nawet stalowych kulek. Byo oczywiste, e agenci alianccy gromadzili materiay niezbdne do zniszczenia odwiertw. Rumuscy wsppracownicy aliantw otrzymali zadanie zablokowania linii przesyu ropy. Brandenburczycy podczas byskawicznie przeprowadzonego rajdu odkryli przy podejrzanych zapasy stalowych kulek, ktre idealnie pasoway do rednicy odwiertw. Umieszczenie w szybach odwiertw dostatecznie duej liczby tych kulek i zalanie ich betonem na zawsze wyeliminowaoby szyby z dalszej eksploatacji. W celu udaremnienia sabotau sfingowano nieudany zamach" na dr. Luptara, ktrego dokonali dwaj czonkowie formacji Bran-
130
denburg, przebrani za dwch Anglikw, ktrzy stali na czele siatki planujcej uszkodzenie szybw wydobywczych. Wczeniej ukradli tym Anglikom buty, ktre nastpnie wykorzystano do pozostawienia odciskw w specjalnie przygotowanych miejscach. Na miejsce przygotowanej zasadzki wezwana zostaa rumuska tajna policja. Mao brakowao, a zamach" na ycie dr. Luptara zakoczyby si powodzeniem. Dwie dziury po pociskach zostay odkryte tu obok jego ka. Jeden ze wiadkw zamachu" zezna, e w wietle ksiyca widzia zamachowca. Z jego sw wynikao, e by to jeden z Anglikw, ktrych zamierzano obciy odpowiedzialnoci za zamach". Policja zabezpieczya odciski obuwia. Buty o odpowiadajcych odciskom podeszwach, jedynie czciowo oczyszczone z bota, zostay znalezione na posesji budynku, w ktrym mieszkali obaj Anglicy. Obu podejrzanych wydalono z Rumunii. Siatka aliantw zostaa pozbawiona przywdztwa, ale nie zostaa cakiem pozbawiona moliwoci dziaania. Innych angielskich agentw pojmano w Ploeszti, nad jeziorem Snagov oraz w Bukareszcie. Podczas przeszukania na pokadach angielskich statkw handlowych odkryto bro i adunki wybuchowe. W cigu kilku nastpnych tygodni i miesicy rumuskie wadze bezpieczestwa wydaliy z kraju 1300 Anglikw i Francuzw. Rumuski minister spraw wewntrznych Shelmegeanu oraz podsekretarz stanu w jego ministerstwie Vantu, mimo e byli anglofilami, nie mogli pozwoli sobie na zignorowanie faktu odkrycia broni na licznych angielskich statkach. Niemcy w tajnej wojnie o pola naftowe Ploeszti odnieli zwycistwo. Jego ukoronowaniem byo wyznaczenie na szefa pastwa marszaka ona Antonescu, ktry 4 wrzenia 1940 roku otrzyma nominacj z rk krla Karola II. Dwa dni po objciu urzdu Antonescu zmusi krla do abdykacji. Pozbawienie wadcy wpywu na losy pastwa wizao si z szerokim otwarciem Rumunii na wpywy niemieckie. Pod koniec padziernika 1940 roku marszaek Antonescu wyrazi zgod na stacjonowanie wojsk niemieckich na terytorium Rumu-
131
nii, niemiecka misja wojskowa za natychmiast rozpocza szkolenie rumuskiej armii. Niemieckie siy powietrzne objy ochron rumusk przestrze powietrzn, zwracajc szczegln uwag na rejon Ploeszti oraz wybrzee Morza Czarnego. Anglia i Francja przegray ostatecznie walk o pola naftowe Ploeszti, a biorcy w niej udzia onierze formacji Brandenburg mogli nareszcie ponownie woy mundury. W zwizku z ekspansj Rzeszy w kierunku poudniowo-wschodnim, a take w zwizku z przygotowaniami do ataku na Zwizek Radziecki, Hitler wysa do Rumunii dodatkowych instruktorw. Natychmiast po wybuchu wojny z ZSRR admira Canaris rozpocz rozmowy ze sztabem operacyjnym Wehrmachtu oraz attache wojskowymi akredytowanymi w Berlinie z pastw graniczcych ze Zwizkiem Radzieckim. Niemieccy attache w tych pastwach otrzymali nowe instrukcje, a Canaris wysa do Bukaresztu oficera Abwehry, pukownika Brinckmanna, ktry mia zorganizowa w Rumunii niemieck misj wojskow i podnie do maksimum efektywno jej dziaania. Natychmiast po objciu wadzy przez marszaka Antonescu admira Canaris rwnie uda si w podr do Bukaresztu. Zapewni marszaka o gotowoci Niemiec do udzielenia Rumunii wszelkiej pomocy. 10 wrzenia 1940 roku, po powrocie do Berlina, podczas narady w OKW, podkreli z naciskiem: Marszaek jest w 100 procentach nam oddany. Mog za niego rczy". 11 wrzenia 1940 roku dowdztwo Abwehry poinformowao sztab operacyjny Wehrmachtu, i niemiecki wywiad we wsppracy z niemieckim attache wojskowym, pukownikiem Gerstenbergiem, zdoa przekona rumuskiego przywdc do przyjcia cakowicie antysowieckiego kursu. 23 listopada Rumunia przystpia do Paktu Trzech. Pod koniec 1940 roku w rejon zagbia naftowego Ploeszti oraz szlaku wodnego Dunaju skierowana zostaa kolejna kompania Puku Brandenburg. Wiosn 1941 roku w rejon Ploeszti z Baden-Unterwaltersdorf pod
132
Wiedniem przeniesiony zosta cay 2. batalion 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych. W padzierniku 1940 roku admira Canaris w prywatnej rozmowie z szefem III Wydziau Abwehry, pukownikiem Franzem von Bentivegnym, poinformowa go o rozpoczciu przygotowa do ataku na Zwizek Radziecki. Jeszcze w tym samym miesicu oznajmi podwadnym, i feldmarszaek von Brauchitsch i genera Haider, dziaajc z rozkazu Hitlera, przygotowali ju oglne zaoenia ataku. Wszystkie przygotowania do tej operacji otrzymay kodow nazw Barbarossa". W zwizku z tym w listopadzie 1940 roku pukownik von Bentivegny otrzyma od Canarisa polecenie rozpoczcia dziaa w rejonach koncentracji niemieckich wojsk, stacjonujcych w pobliu niemiecko-rosyjskiej granicy. W odpowiedzi Bentivegny wyda odpowiednie rozkazy delegaturom Abwehry w Gdasku, Krlewcu, Wrocawiu i Poznaniu. Podczas procesu norymberskiego szef III Wydziau Abwehry owiadczy: A do koca stycznia lub pocztkw lutego nie zostaem oficjalnie poinformowany o planowanej operacji Barbarossa. Dowiedziaem si o niej po zakoczeniu jednej z odpraw, ktre odbywalimy codziennie. Canaris zatrzyma wtedy wychodzcych z sali szefw wszystkich wydziaw i poinformowa nas, e wedug informacji pochodzcej od szefa O K W Keitla, Hitler rozkaza wszystkim jednostkom Wehrmachtu przygotowa si do wojny ze Zwizkiem Radzieckim. Przygotowania miay zosta zakoczone do koca maja 1941 roku". Wy. panowie - doda Canaris - macie podj wszelkie moliwe dziaania, aby przygotowa Abwehr do ataku na Zwizek Radziecki. Sprawa ta musi zosta utrzymana w najcilejszej tajemnicy". Oficerami obecnymi przy tym owiadczeniu byli szef Wydziau Ausland, admira Burkner, szef I Wydziau, pukownik Piekenbrock, szef II Wydziau, pukownik von Lahousen, oraz szef sztabu Canarisa, pukownik Oster.
Od operacji Marka" do Rumunii P u k Brandenburg w kampanii na Bakanach
133
18 marca 1941 roku zwoana zostaa jugosowiaska Rada Krlewska, ktra miaa zadecydowa o przystpieniu Jugosawii do Paktu Trzech, na co usilnie nalega Hitler. Wikszo czonkw Rady opowiedziaa si za przystpieniem do Paktu, jeli Jugosawia nie zostanie wykorzystana jako punkt zborny czy podstawa wyjciowa do dziaa zbrojnych. Niemcy zgodzili si na ten i wiele innych warunkw, w zwizku z czym 25 marca w Wiedniu przedstawiciele rzdu jugosowiaskiego podpisali akt przystpienia Jugosawii do Paktu Trzech. Po ogoszeniu tego faktu z generaem jugosowiaskich si powietrznych Duanem Simoviciem skontaktowa si pukownik wywiadu amerykaskiego William Joseph Donovan, ktry by szefem amerykaskich sub specjalnych w rejonie poudniowo-wschodniej Europy, a pniej zosta szefem Biura Sub Strategicznych (OSS). Donovan namwi Simovicia, aby ten z pomoc ugrupowa nacjonalistw serbskich obali prohitlerowski rzd Jugosawii. W poudnie 27 marca szef sztabu operacyjnego Wehrmachtu oznajmi dowdcom, i Fiihrer podj decyzj o zmiadeniu Jugosawii. Obecni przy tym byli dowdcy wojsk ldowych i lotnictwa. Gwne przemwienie zaplanowane byo na godzin 16.00 i miao zosta wygoszone w Kancelarii Rzeszy. Tego wieczoru Fiihrer podpisa Dyrektyw nr 25, zatwierdzajc rozpoczcie agresji na Jugosawi. Podczas zamknitego spotkania dowdcw niemieckich wydane zostay rozkazy ataku lotniczego na Belgrad, ktry mia nastpi 1 kwietnia. Nastpnego dnia miaa rozpocz si operacja Marka", czyli atak na Grecj i Jugosawi. Deklaracja wojny nie bya konieczna, gdy Jugosawia ju uwaaa si za kraj znajdujcy si w stanie wojny z Niemcami, rozpocza mobilizacj i zamaa zawarty wczeniej ukad. 28 marca do Kwatery Gwnej Fiihrera dotar list od Mussoliniego, w ktrym przywdca faszystowskich Woch wyraa pene
134
poparcie dla dziaa Niemcw na Bakanach. W cigu dni poprzedzajcych rozpoczcie kampanii bakaskiej wszystkie oddziay formacji Brandenburg zostay skierowane na pozycje wyjciowe. Pierwsze pododdziay puku ju wczeniej przekroczyy granice Jugosawii i Grecji. onierze dziaali w cakowitym lub czciowym przebraniu, uywajc uniformw si zbrojnych przeciwnika. Ich zadaniem bya obserwacja wanych obiektw jeszcze przed atakiem si niemieckich, co miao zapewni moliwo wykonania zaskakujcego uderzenia. W nocy 6 kwietnia pododdziay 2. batalionu Puku Brandenburg byy ju gotowe do wyruszenia w gb terytorium wroga. Pododdziay 5. kompanii dowodzonej przez porucznika Kutschkego znajdoway si w Karyntii i Styrii, przydzielone do dowdztwa 2. Armii. 7. kompania miaa rozkaz wykonania zadania specjalnego w rejonie elaznych Wrt, znajdujcych si na styku dziaania 8. i 12. Armii, a zarazem styku granic trzech pastw. W rezerwie pozostawaa 12. kompania pod dowdztwem porucznika Schadera, przeniesiona z Dure do Baden pod Wiedniem. Jej zadaniem byo utrzymywanie kontaktu z oddziaami puku dziaajcymi na froncie i wypenienie luki, ktra powstaaby w wyniku posuwania si 2. batalionu. Dowdztwo Puku Brandenburg skoncentrowao 14. i 17. kompani i przesuno je do rejonu na poudnie od Wiednia. Jednym z pierwszych zada, ktre podczas tej kampanii miaa wykona 5. kompania Puku Brandenburg, byo zdobycie i zabezpieczenie elaznych Wrt na Dunaju. Utrzymanie dronoci Dunaju miao absolutny priorytet. Obserwatorzy rozlokowani na tym obszarze, odkryli lokalizacj umocnie polowych i bunkrw, ktre Jugosowianie zbudowali po swojej stronie rzeki. Pozycje te zostay naniesione na mapy z koordynatami dla artylerii. Zauwayli rwnie liczne, w peni wyadowane barki rzeczne, cumujce powyej wrt Dunaju i ukryte w zatokach i trzcinowych zarolach. Z raportw nocnych patroli wynikao, e barki byy wyadowane piaskiem, wirem i cementem. Zwolnione z cum barki, pync z nurtem rzeki, mogy utkwi w zweniach
Od operacji Manta" do Rumunii
135
i w nich zaton, co zablokowaoby tor wodny. Przywrcenie eglugi przewocych rop barek wymagaoby wielu miesicy. Przebywajcy w Berlinie pukownik Bazing otrzyma od admiraa Canarisa rozkaz zebrania wyselekcjonowanej grupy 50 onierzy i udania si z nimi na rumuskie lotnisko w Mehadicy, ktre znajdowao si naprzeciwko owego punktu, niebezpiecznego dla dunajskiej eglugi. Stacjonujce tam szturmowe oddziay saperw zostay rwnie oddane do dyspozycji Bazinga. W nocy 6 kwietnia, jeszcze przed atakiem si gwnych, oddzia Bazinga mia by przewieziony ciarwkami do pooonej nad Dunajem miejscowoci Swijima. Tam miay oczekiwa odzie szturmowe, ktrymi onierze mieli si przeprawi na jugosowiaski brzeg rzeki. Zadaniem oddziau byo zdobycie barek i zapewnienie eglugi na Dunaju. Realizacja zadania przebiega zgodnie z planem. Po dotarciu do Dunaju onierze natychmiast wsiedli do odzi szturmowych. Uzbrojeni byli w wizki granatw, adunki kumulacyjne (takie same jak te uyte podczas szturmu na Eben Emael) oraz bro automatyczn. odzie szturmowe odbiy od brzegu, szybko przepyny przez rzek i dobiy do przeciwlegego brzegu w wyznaczonych punktach ldowa. Saperzy i onierze formacji Brandenburg wyskoczyli na brzeg. Jugosowiascy wartownicy padli skoszeni huraganowym ogniem niemieckich pistoletw maszynowych. Saperzy zaoyli adunki na cianach bunkrw. Odgos eksplozji przetoczy si w nocnej ciszy. Jugosowiascy stranicy, znajdujcy si w umocnieniach polowych, otworzyli ogie, ale nie mieli adnych szans w walce z dobrze wyszkolonym oddziaem niemieckim. Walka ogniowa trwaa jedynie siedem minut, po czym ponownie zapada cisza. Atakujcy opanowali bunkry i cumujce w zatoczkach przy brzegu jugosowiaskie barki. Dziaajce w rejonie elaznych Wrt oddziay niemieckie cakowicie opanoway sytuacj. Ostatnie zdanie oficjalnego komunikatu dowdztwa Wehrmachtu brzmiao: O wicie 6 kwietnia dowodzona przez pukownika Bazinga grupa bojowa, zoona z pionierw, onierzy Luftwaffe i onierzy si specjalnych,
136
dziaajc w trudnych warunkach bojowych, przekroczya Dunaj w rejonie elaznych Wrt w okolicy Orszowa. W miaym natarciu grupa zdobya jugosowiaski brzeg, przeamawszy uporczyw obron i powstrzymawszy kontrataki wroga dcego do zapobieenia sforsowaniu rzeki. W wyniku zdeterminowanej akcji niewielkiej liczby niemieckich onierzy zabezpieczony zosta wany szlak eglugowy i udao si zapobiec zablokowaniu go przez nieprzyjaciela". D z i a a n i a grup bojowych formacji Brandenburg Rankiem 6 kwietnia w niebo wzniosy si liczne formacje samolotw Luftwaffe, ktrych zadaniem byo zbombardowanie Belgradu. Gwnym celem ataku niemieckiego lotnictwa byy koszary wojskowe, inne obiekty wojskowe oraz budynki rzdowe. W bombardowaniu mocno ucierpiaa rwnie gwna stacja kolejowa, most pontonowy na Dunaju oraz kilka pocigw towarowych. Tego ranka 4. Flota Powietrzna generaa lotnictwa Lhra wysaa do ataku nad Jugosawi 400 Stukasw i bombowcw horyzontalnych, 210 myliwcw i 170 samolotw rozpoznawczych. Lotnictwo jugosowiaskie zostao zmiecione jednym ciosem niemieckiej Luftwaffe. Niemiecka mniejszo w Jugosawii podczas ataku wystawia zbrojne oddziay, ktre przywdca teje mniejszoci, Sepp Janko, podporzdkowa dowdztwu pododdziaw Puku Brandenburg, wkraczajcych do Jugosawii z terenu Wgier. Wsplnie przeprowadzono operacj Jupiter", podczas ktrej zdobyto i zabezpieczono dwa wane mosty na Drawie i lotnisko w Semlinie. Na czele 12. Armii nacieraa 2. Dywizja Pancerna, wraz z grupami bojowymi Puku Brandenburg, ktrych zadaniem byo zdobycie i zabezpieczenie przed zniszczeniem jugosowiaskich tajnych archiww. Zdobyto kilka dunajskich barek zaadowanych dokumentami, w tym plany jugosowiaskich twierdz i umocnionych pozycji, a take specjalne mapy, na ktrych oznaczono zaminowane drogi, zapory
Od operacji Manta" do Rumunii
137
przeciwczogowe oraz nono mostw. W rce Niemcw wpada ponadto znaczna ilo dokumentw jugosowiaskiego wywiadu. Grupa Bojowa Hettinger zostaa przetransportowana do miejscowoci Jesenice. Jej zadaniem byo dotarcie do znajdujcego si w Rosenbach wejcia dugiego na 7976 metrw tunelu, ktry bieg pod masywem grskim Karawanka. Naleao opanowa tunel i rozbroi zaoone w nim adunki wybuchowe. 7 kwietnia jednostka wkroczya do tunelu i dotara a do biegncej w poowie jego dugoci granicy. W tunelu nie mona byo wyczu podmuchu wiatru, dowdca grupy Ettinger doszed wic do wniosku, e Jugosowianie musieli go zablokowa. W zwizku z tym postanowi, e trzeba przedosta si na drug stron masywu grskiego i wspi si na jego szczyt. W nocy 9 kwietnia grupa przekroczya granic i wesza na nadal pokryty niegiem szczyt masywu o wysokoci 1800 metrw. Mimo napotkanych przeszkd nad ranem 9 kwietnia grupa dotara do wylotu tunelu, pooonego po jugosowiaskiej stronie. Zaskoczeni wartownicy zostali szybko unieszkodliwieni. Do wntrza tunelu ruszy oddzia zwiadowcw z zadaniem przeprowadzenia rozpoznania. Zwiadowcy po pokonaniu okoo 40 metrw dotarli do miejsca, w ktrym tunel by zatarasowany zwaami gruzu i ska. Jugosowianie za pomoc adunkw wybuchowych zawalili strop. Jednostka Ettingera wrcia na pozycje wyjciowe w Rosenbach. Zadaniem kolejnej grupy bojowej, dowodzonej przez porucznika Graberta, byo zdobycie znajdujcego si w pobliu Axioupolis mostu na Wardarze, co otworzyoby drog w gb Grecji niemieckim oddziaom atakujcym z terenu Bugarii. Opanowanie zbudowanego z drewna mostu o dugoci 400 metrw umoliwioby niemieckiej 2. Dywizji Pancernej szybkie posuwanie si w kierunku Salonik. Porucznik Grabert, wraz ze swoimi ludmi i tumaczem, wspi si na punkt obserwacyjny, z ktrego mona byo obserwowa most. onierze poinformowali Graberta, e po drugiej stronie rzeki znajduj si dwa brytyjskie czogi. Przez lornetk Grabert dostrzeg gsty
138
tum zmierzajcy w kierunku mostu. Porucznik kaza onierzom swojej 8. kompanii woy znalezione paszcze i hemy jugosowiaskie, porzucone przez nieprzyjacielsk armi. Czciowo przebrani w jugosowiaskie mundury onierze jednego z plutonw zaadowali si nastpnie na dwie ciarwki i ruszyli w kierunku mostu. Po drodze ciarwki byy czsto zatrzymywane przez jugosowiaskich onierzy, ktrych zabierano na skrzynie adunkowe. Podrujc w ten sposb, obie ciarwki dotary do mostu. Nieoczekiwanie tum uchodcw zatrzyma si w poowie mostu. Grabert, obserwujcy rozwj sytuacji przez lornetk, dostrzeg brytyjskich saperw, ktrzy najwyraniej przygotowywali most do wysadzenia. Druyna Berkego za mn" - zakomenderowa porucznik. Omiu ludzi zeskoczyo z ciarwki i pobiego w kierunku przeciwlegego koca mostu. Gdy tam dotarli, wystarczyo kilka serii z pistoletw maszynowych, aby zmusi do poddania zaskoczon grup brytyjskich saperw. Uchodcy bili gone brawa na cze jugosowiaskich onierzy", ktrzy w ich mniemaniu uratowali im drog ucieczki. Wszyscy onierze 8. kompanii, ktrzy zdyli ju przedosta si przez most, zeskoczyli z ciarwek i zabezpieczyli przyczek mostowy. Pozwolili uchodcom na swobodne przechodzenie po mocie. Gdyby w tym czasie pojawiy si nieprzyjacielskie oddziay, przewalajca si przez most rzesza uchodcw stanaby po stronie osaniajcych most Niemcw, ktrzy zdyli ju zrzuci z siebie jugosowiaskie elementy umundurowania i w mundurach Wehrmachtu kierowali ruchem na mocie. Po dziewidziesiciu minutach do przeprawy dotary czowki wojsk niemieckich, ktre zapewniy cakowite bezpieczestwo. Opanowanie mostu pod Axioupolis w decydujcym stopniu przyczynio si do szybkiego dotarcia wojsk niemieckich do Salonik. Porucznik Siegfried Grabert za t akcj 10 czerwca 1941 roku zosta odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya.
139
12 kwietnia do Belgradu wkroczyy czoowe oddziay niemieckiej 11. Dywizji Pancernej, ktrym towarzyszy wystawiony przez Abwehr Belgradzki Oddzia Specjalny. onierze tej jednostki zdobyli szturmem ciko uszkodzon przez bombardowanie siedzib Drugiego Wydziau jugosowiaskiego Sztabu Generalnego. Zabezpieczono ca dokumentacj, ktra kilka dni pniej zostaa wysana do znajdujcej si w Wiedniu Stacji Analiz Poudniowy Wschd, gdzie specjalici Abwehry poddali j wnikliwej analizie. I tym razem w wyniku miaej akcji oddziaw specjalnych w rce Abwehry wpady cenne dokumenty przeciwnika. Admira Canaris spdzi 18 kwietnia w Belgradzie, gdzie spotka si z personelem delegatury Abwehry, utworzonej w jugosowiaskiej stolicy natychmiast po jej zajciu przez oddziay niemieckie. Podczas odprawy personel dowiedzia si od szefa Abwehry, jakiego typu dokumentacji maj poszukiwa jego czonkowie na zdobytym terenie. 2. batalion Puku Brandenburga wyniku operacji prowadzonej w dniach od 21 do 27 kwietnia opanowa pooon w zatoce Volos greck wysp Ewia, znajdujc si na zapleczu wojsk brytyjskich, co zmusio je do wycofania si z nadmiernie wysunitych pozycji. Pododdziay 2. batalionu opanoway rwnie Przesmyk Koryncki i jako pierwsze, wraz ze zmotoryzowanymi czowkami Wehrmachtu, wkroczyy do Aten. 27 kwietnia do greckiej stolicy przybyli znajcy jzyk grecki specjalici z hamburskiej delegatury Abwehry. Spotkali si oni z agentami z niemieckiej ambasady w Atenach, ktrzy wskazali im lokalizacj tajnych archiww, znajdujcych si w gestii greckiego ministerstwa marynarki. onierze jednostki Brandenburg wtargnli na teren ministerstwa i zabezpieczyli wszystkie wane dokumenty. Cz zdobytych dokumentw miaa kluczowe znaczenie dla dalszego prowadzenia wojny, inne za stanowiy dowd wsppracy Grecji z koalicj angielsko-francusk. Po wizycie w Bugarii Canaris pody do Bukaresztu w celu podpisania umowy z nowym szefem rumuskiego wywiadu. Umowa dotyczya rozszerzenia dziaa ochronnych, prowadzonych przez
140
Abwehr na terenie Rumunii. Z Bukaresztu szef niemieckiego wywiadu polecia do Aten, gdzie dokona inspekcji obu powstaych tam delegatur Abwehry i yczy ich personelowi powodzenia w szybkiej realizacji czekajcych ich zada. W Bugarii szef Abwehry utworzy szereg delegatur zlokalizowanych w Warnie, Burgas, Powdiw, Swilengradzie i Kawarnie. Po powrocie z podry po poudniowo-wschodniej Europie 13 maja 1941 roku Canaris spotka si z Hitlerem, ktremu zoy szczegowy raport dotyczcy sytuacji panujcej na Bakanach. Pododdziay 2. batalionu Puku Brandenburgio maja 1941 roku wziy udzia w nieudanym ataku na lotnisko w Maleme na Krecie. Zrzuceni na spadochronach onierze wyldowali w rodku obozu wojsk nieprzyjacielskich i zostali wybici. Zniszczony oddzia mia za zadanie uda si z rejonu Maleme do zatoki Suda, gdzie mia dokona aktw sabotau, uniemoliwiajcych ucieczk wojsk brytyjskich do Egiptu.
Abwehra na froncie wschodnim
Faza przygotowawcza W pocztkach 1941 roku, w trakcie przygotowa do ataku na ZSRR, Abwehra utworzya oddziay zbrojne skadajce si z armeskich emigrantw (czonkw partii Dasznakcutin), niedobitkw azerbejdaskiej partii Musawat, a take zwolennikw gruziskiego ruchu antykomunistycznego Szamila. Pi miesicy przed rozpoczciem kampanii przeciwko Rosji, w styczniu 1941 roku, admira Canaris utworzy trzy sztaby operacyjne Abwehry, od Walii I do Walii III Te centrale wywiadowcze wkrtce zaczy otrzymywa instrukcje dotyczce przeprowadzenia na terenie Rosji akcji dywersyjnych, szpiegowskich i bojowych. Rozkazy te pyny z centrali Abwehry przez dowdztwo rozpoznania frontowego bd z wydziau Obce Armie Wschd, podporzdkowanego Naczelnemu Dowdztwu Wojsk Ldowych (OKH). Sztabom Walii podporzdkowane byy wszystkie operujce na froncie wschodnim wydzielone oddziay rozpoznawcze. Sztab Walii I znajdowa si w Sulejwku w Polsce, a potem zosta przeniesiony do Winnicy na Ukrainie, sztab Walii //w Suwakach, a dowodzony przez podpukownika Schmalschlagera sztab Walii III pocztkowo we Wrocawiu. Pierwszym zastpc Schmal-
142
schlagera by kapitan Krickendt, ktry by rwnie szefem zespou analiz. Sztab skada si z referatw odpowiedzialnych za sporzdzanie raportw sytuacyjnych, analiz oraz operacyjne kwestie wywiadowcze. Zesp analitykw wydziau Obce Armie Wschd, pracujcy pod kierunkiem pukownika Eberharda Kinzela, przygotowa studium noszce tytu Siy zbrojne Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich", ktre szerszemu ogowi zostao zaprezentowane 1 stycznia 1941 roku. Naley nadmieni, i zawarte w tym studium prognozy i oceny dotyczce Armii Czerwonej i jej uzbrojenia okazay si cakowicie bdne. Wkrtce po zakoczeniu kampanii polskiej i wyznaczeniu linii demarkacyjnej dzielcej okupowan Polsk na stref niemieck i radzieck Abwehra zacza rozwija kontakty z dziaajcymi w radzieckiej strefie okupacyjnej przedstawicielami ruchw nacjonalistycznych z Ukrainy, Biaorusi, Litwy, Estonii i otwy. Dziaania te zaowocoway powstaniem siatki agentw na obszarze, ktry ZSRR zaj po upadku Polski. Wedug danych radzieckiego wywiadu, w omawianym okresie jego suby kontrwywiadowcze wykryy i wydaliy 95 niemieckich agentw operujcych na obszarach znajdujcych si w niewielkiej odlegoci od granic ZSRR. W okresie przygotowa do ataku na obszarze regionu lwowskiego zosta aresztowany przez wadze radzieckie jeden z przywdcw Organizacji Ukraiskich Nacjonalistw (OUN). Kolejne aresztowania nastpiy na wiosn 1941 roku. Wedug niepotwierdzonych danych w tym okresie zostao aresztowanych i rozstrzelanych 1596 agentw niemieckiego wywiadu. Poniewa strona niemiecka nigdy nie opublikowaa adnych danych liczbowych dotyczcych dziaalnoci wywiadowczej jej agentw na wschodzie, liczby aresztowa i egzekucji dokonanych przez Sowietw, podanej wyej liczby nie mona w aden sposb zweryfikowa. Kluczowymi formacjami zbrojnymi, ktre zamierzano wykorzysta podczas operacji planowanych na obszarze ZSRR, byy stacjonu-
143
jacy w Krakowie i liczcy 2000 ludzi Batalion Strelitz, stacjonujcy w Warszawie Legion Ukraiski oraz batalion ukraiskich bojownikw, uformowany i wyszkolony w Luckenwalde. W miesicach poprzedzajcych rozpoczcie operacji Barbarossa" przez granic w charakterze agentw wywiadu niemieckiego przerzucono wielu nacjonalistw ukraiskich. W lutym 1941 roku w rejon wschodniopruskiego Olsztyna przebazowano 1. kompani Puku Brandenburg, ktra rozpocza tam specjalne szkolenie, przygotowujce j do operacji w Rosji. 15 lutego 1941 roku admira Canaris otrzyma tajny rozkaz podpisany przez feldmarszaka Keitla, ktry okrela go jako koordynatora wszystkich operacji wywiadowczych i bojowych, majcych na celu zakamuflowanie niemieckich przygotowa do ataku na Rosj". 19 lutego do pooonego w pobliu Zossen Obozu Zeppelin, gdzie znajdowaa si siedziba O K H , przyby wysany przez Canarisa szef II Wydziau Abwehry, pukownik von Lahousen-Vivremont. O K H miao koordynowa wszystkie wsplne akcje podejmowane przez armi i Abwehr. 28 lutego do Krakowa uda si sam Canaris, ktry z oficerami krakowskiej delegatury Abwehry chcia przedyskutowa kwesti moliwoci zaskoczenia wschodniego przeciwnika. Po powrocie z Krakowa Canaris wyda szefowi III Wydziau Abwehry pukownikowi Bentivegny'emu nastpujce instrukcje: Przygotowa III Wydzia Abwehry do aktywnego prowadzenia dziaa przeciwko Zwizkowi Sowieckiemu, takich jak: (a) Sparaliowanie central sowieckiego wywiadu. (b) Prowadzenie przez naszych agentw akcji dezinformowania obcych wywiadw, zwaszcza w zakresie utwierdzania ich w przekonaniu o poprawie stanu relacji niemiecko-sowieckich oraz kontynuowaniu przygotowa do inwazji na Angli. (c) Podjcie dziaa kontrwywiadowczych, ktre maj na celu utrzymanie w tajemnicy przygotowa do wojny ze Zwizkiem Sowieckim oraz zabezpieczenie skrytego przerzutu wojsk niemieckich na wschd".
144
W zwizku z instrukcjami Canarisa pukownik Bentivegny postawi w stan gotowoci ca Grup III D, ktra we wsppracy z Departamentem L O K W (Luftwaffe) i dowdztwami trzech rodzajw si zbrojnych, opracowaa faszywe raporty, pozorujce przecieki" do obcych suby wywiadowczych. Raporty te miay by podsunite radzieckim agentom przez niemieckie suby kontrwywiadowcze, dowodzone przez pukownika Rohledera (Wydzia III F). II marca 1941 roku Canaris otrzyma rozkaz dotyczcy przeprowadzenia akcji dezinformacyjnej. Jej celem by rosyjski attache wojskowy w Berlinie, genera major Tupikow, ktremu zamierzano podsun faszywe dokumenty. Wykonawc tej operacji by radziecki agent Orestes Berling, przydzielony do personelu radzieckiej ambasady w Berlinie. Berling zosta zdemaskowany przez kontrwywiad niemiecki i sta si podwjnym agentem, ktry idealnie nadawa si do wykonania zadania dostarczenia najnowszych rewelacji", spreparowanych przez niemiecki kontrwywiad. Za porednictwem Berlinga na biurko rosyjskiego generaa trafiy raporty zawierajce bdne informacje. Dziki akcji Abwehry dezinformacja Rosjan posuna si do tego stopnia, e 20 marca 1941 roku wczesny szef zarzdu wywiadu Armii Czerwonej, genera Fiodor Igor Golikw, z caym przekonaniem owiadczy Stalinowi, i pogoski o koncentracji wojsk niemieckich na wschodzie i zbliajcej si napaci Niemiec zostay sfabrykowane przez wrogw Rosji, Brytyjczykw, ktrzy chcieli sprowokowa konflikt midzy Niemcami i Rosj, aby polepszy swoj sytuacj. Szef brytyjskich sub wywiadowczych, genera major Francis Davidson, 13 marca 1941 roku w raporcie sytuacyjnym przeznaczonym dla imperialnego Sztabu Generalnego napisa: Nie mamy podstaw, aby zakada, i Niemcy wkrtce zaatakuj Rosj". III Wydzia Abwehry odnis wielkie zwycistwo. Sukces ten oraz fakt, i Armia Czerwona podcigna swe wojska w poblie linii demarkacyjnej, znacznie zwikszajc siy stacjonujce w zachodnich
145
obwodach pogranicznych, ktre 4 kwietnia osigny liczb 171 dywizji piechoty i 40 zwizkw, skoni dowdztwo Abwehry do wysania na wschd wszelkich pozostajcych do dyspozycji jednostek specjalnych. Przyczynio si to rwnie do powrotu do koncepcji wykorzystania nacjonalistw ukraiskich, ktrej realizacji jeszcze na jesieni 1940 roku zabroni Hitler. We wczeniejszym okresie szef II Wydziau Abwehry von Lahousen wielokrotnie prbowa wykorzystywa ukraiskich nacjonalistw, ktrzy dziaali jako agenci lub kurierzy niemieckiego wywiadu. Hitler jednake poleci wycofa ze suby wszystkich ukraiskich wsppracownikw niemieckiego wywiadu. W listopadzie 1940 roku na rozkaz szefa Gestapo Oberfuhrera SS Mullera niemiecka tajna policja podja prb aresztowania i wymordowania wsppracujcych z Abwehr ukraiskich nacjonalistw. Admira Canaris zdoa temu zapobiec, ale na przyszo zakaza wszystkim wydziaom rekrutowania Ukraicw do wsppracy z wywiadem niemieckim. Nie majc innego wyjcia, Lahousen zerwa kontakty z przywdc ukraiskich nacjonalistw Richardem Jarym i jego grup. Nastpio to 13 grudnia 1940 roku podczas ich osobistego spotkania. Lahousen da jednak Ukraicowi do zrozumienia, i prawdopodobnie wkrtce Niemcy bd chcieli ponownie nawiza z nim wspprac. Wycofanie si II Wydziau Abwehry ze wsppracy z agentami ukraiskimi spowodowao, i niemiecki wywiad nie mg ledzi sytuacji w Zwizku Radzieckim, gdy wszystkie wane informacje dotyczce ZSRR pochodziy wanie ze rde ukraiskich. Wraz z rozpoczciem przygotowa do ataku pojawia si jednak konieczno jak najszybszego stworzenia na terenie ZSRR gstej siatki agentw, ktrej zadaniem miao by pozyskiwanie informacji dla zespow Puku Brandenburg. Tak wic von Lahousen ponownie zwrci si o pomoc do Ukraicw oraz czonkw ugrupowa nacjonalistycznych w krajach nadbatyckich. Byli to wsppracownicy Abwehry, ktrzy ju wczeniej wykazali si wiedz na temat gbokiego rosyj-
Jednostka Specjalna Brandenburg skiego zaplecza. Szef II Wydziau wykorzysta swoje nieliczne istniejce jeszcze kontakty i da nacjonalistom do zrozumienia, i Abwehra oczekuje ich powrotu do suby w charakterze niemieckich agentw. W nastpstwie poufnej rozmowy, jak Canaris odby z von Lahousenem, szef wywiadu niemieckiego wyda oficjalny rozkaz ponownego nawizania wsppracy z szefem O U N , pukownikiem Melnykiem, jego zastpc Richardem Jarym oraz z innym przywdc nacjonalistw ukraiskich, Stepanem Bander. Akcj ponownego nawizania wsppracy z byymi agentami przypomnia podczas procesu norymberskiego podpukownik Erwin Stolze, zastpca von Lahousena na stanowisku szefa III Wydziau Abwehry.
W s p p r a c o w n i c y Abwehry Pod koniec marca 1941 roku Stolze, ktry w owym czasie by w stopniu podpukownika, otrzyma od swojego przeoonego, szefa II Wydziau, pukownika von Lahousena-Vivremonta, polecenie, aby zjawi si w jego biurze. Przybywszy na miejsce, Stolze dowiedzia si od von Lahousena, i wkrtce nastpi atak na ZSRR. W zwizku z tym otrzyma nastpujcy rozkaz: Podda analizie wszystkie posiadane informacje dotyczce Zwizku Radzieckiego. Na podstawie tej analizy okreli wszelkie zadania i dziaania, ktre naley podj w obecnej sytuacji. Informacj, ktr przed chwil panu podaem, prosz uwaa za cile tajn". Stolze zapyta von Lahousena, czy zostay ju wydane jakiekolwiek dyrektywy nakazujce przeprowadzenie zada zwizanych z atakiem na ZSRR. Lahousen-Vivremont owiadczy Stolzemu, e pod jego nadzorem ma zosta utworzona specjalna grupa, nazwana po prostu Grup A", ktrej jedynym zadaniem bdzie przeprowadzenie przygotowa do prowadzenia na terenie ZSRR dziaa dywersyjnych i wywrotowych. Lahousen przekaza take Stolzemu
147
rozkaz OKW, ktry zawiera wskazwki do prowadzenia operacji specjalnych na terenie Zwizku Radzieckiego, ktre naley rozpocz po niemieckim ataku". Stolze po opuszczeniu gabinetu von Lahousena uda si do swojego biura, gdzie przestudiowa tre przekazanego mu rozkazu. Podpukownik na ostatniej stronie dokumentu dostrzeg podpis generaa majora Warlimonta, zoony w imieniu feldmarszaka Keitla. Na stronie tytuowej dokumentu widniay tylko dwa sowa - OPERACJA BARBAROSSA. Rozkaz, ktry otrzyma Stolze, zawiera nastpujce polecenia kierowane pod adresem II Wydziau Abwehry: po wstpnym uderzeniu przeprowadzonym przez Luftwaffe i rozpoczciu ofensywy wojsk ldowych na zdobytych terenach natychmiast utworzy siatk agentw, obejmujc swym zasigiem cae opanowane terytorium ZSRR. Stolze odkry rwnie pierwsze zadanie, ktre oczekiwao na niemiecki wywiad: Nawiza kontakt z pozostajcymi w subie Abwehry nacjonalistami ukraiskim oraz z przedstawicielami innych przyjanie do nas nastawionych grup etnicznych". Nieco pniej tego samego dnia Stolze zaprosi na spotkanie przywdc nacjonalistw ukraiskich, pukownika Melnyka (znanego pod pseudonimem Konsul I), oraz przywdc lewicowych rewolucjonistw, Stepana Bander. Poinstruowa ich, i natychmiast po rozpoczciu niemieckiego ataku na ZSRR powinni uda si na Ukrain i wznieci tam powstanie narodowe, skierowane przeciwko radzieckiemu reimowi. Celem tej akcji byo radykalne osabienie si Armii Czerwonej poprzez wszczcie chaosu na jej zapleczu. 2 maja 1941 roku w pooonej opodal Poczdamu miejscowoci Krampnitz, pod przewodnictwem zastpcy szefa OKW, generaa majora Warlimonta, odbya si konferencja z udziaem przedstawicieli wszystkich trzech rodzajw si zbrojnych. Jednym z omawianych tematw bya kwestia wykorzystania Brandenburczykw oraz innych oddziaw specjalnych.
148
W konferencji udzia wzili take szef propagandy Wehrmachtu, pukownik von Wedel, pukownik Rudolf oraz reprezentujcy II Wydzia Abwehry pukownik von Lahousen-Vivremont i podpukownik Stolze. Podczas konferencji przedyskutowano wszystkie zaproponowane akcje specjalne. Propozycje te zostay nastpnie przedstawione feldmarszakowi Keitlowi i generaowi Jodowi. Wstpne przygotowania do operacji Barbarossa" 1 czerwca 1941 roku dowdztwo Abwehry wydao rozkaz utworzenia trzech oddziaw rozpoznawczych, ktre miay zosta przydzielone do: Grupy Armii Pnoc, Grupy Armii rodek i Grupy Armii Poudnie. Z terytorium Finlandii na teren Z S R R wyruszyo stu przebranych w rosyjskie mundury czonkw estoskiego ruchu oporu, ktrzy jako szpiedzy i radiooperatorzy mieli na obszarze byych pastw batyckich przeprowadzi operacj Erna". Dwie grupy zdoano przewie transportem morskim z wyspy Pellinki na wybrzee zatoki Kumna. Trzecia grupa natkna si na wodach Zatoki Fiskiej na radzieckie kutry torpedowe i zostaa zmuszona do powrotu do bazy. Czonkowie tej grupy zostali potem przerzuceni do Estonii na spadochronach. Agenci ci pracowali na rzecz Grupy Armii Pnoc, operujc na obszarze Aegviidu, Narwy, Tallina i Rakvere. Przerzut przez granic ochotnikw z nacjonalistycznych ugrupowa ukraiskich rozpoczto jeszcze przed walkami. Zadaniem ochotnikw byo sporzdzenie list osb szczeglnie oddanych reimowi radzieckiemu oraz osb, ktre fanatycznie opieray si temu reimowi. Obie kategorie byy rwnie wane. W tym czasie w siedzibie centrali Abwehry snuto ju plany rozwoju niemiecko-ukraiskiej przyjani oraz sojuszu niemieckich si zbrojnych i ukraiskich oddziaw ochotniczych.
149
Wydzia II Abwehry utworzy rwnie grupy dywersyjne, ktre zamierzano wykorzysta na pnocnym odcinku frontu wschodniego, czyli na obszarze batyckich republik Zwizku Radzieckiego otwy, Litwy i Estonii. Podpukownik Stolze, wraz z pukownikiem von Lahousenem-Vivremontem, rozpocz na terenie Prus Wschodnich formowanie oddziaw, ktre miay zosta przydzielone dowdztwom poszczeglnych grup armii. Rwnoczenie do delegatur Abwehry w Krlewcu, Krakowie i Warszawie oraz do wojennych struktur organizacyjnych Abwehry na terenie Finlandii admira Canaris wysa dyrektywy nakazujce maksymalne nasilenie dziaalnoci szpiegowskiej, skierowanej przeciwko ZSRR. Ponadto Puk Brandenburg zosta bezporednio podporzdkowany dowdcy II Wydziau Abwehry, pukownikowi von Lahousenowi. Zadaniem von Lahousena byo przygotowanie akcji dywersyjnych zaplanowanych na wstpny etap kampanii, a take kolejnych misji, ktrych przeprowadzenie mogo si pniej okaza konieczne. 10 czerwca 1941 roku admira Canaris oraz oficerowie dowdztwa Abwehry wzili udzia w duej konferencji sztabowej. W jej trakcie dowdca Abwehry omawia z oficerami SS i RSHA zadania zwizane z okupacj obszarw Rosji. Canaris zawar wtedy z Heydrichem porozumienie dotyczce wsppracy agentw Abwehry z agentami SD, Kripo i Gestapo. Nastpnego dnia po odprawie szeciu agentw wysanych przez delegatur Abwehry z Krakowa przekroczyo granic radzieck. Ich zadaniem byo wysadzenie w nocy 22 czerwca 1941 roku linii kolejowej biegncej ze Stopunowa do Kijowa. Misja jednake zakoczya si niepowodzeniem. Od 15 czerwca w nocy granic zaczy przekracza liczne niemieckie grupy bojowe i dywersyjne. Oddziaki te przedostay si na gbokie tyy nieprzyjaciela, gdzie miay podj dziaania, gdy tylko rozpocznie si niemiecki atak. Do ich zada naleao zrywanie pocze telefonicznych, niszczenie mostw i linii kolejowych
150
oraz zdobywanie (i utrzymanie do chwili nadejcia wasnych wojsk) punktw o kluczowym znaczeniu dla szybkiego posuwania si naprzd wojsk regularnych. W cigu kilku tygodni poprzedzajcych napas' na ZSRR Abwehra skierowaa do trzech grup armii swoje oddziay. Technicznie i operacyjnie byy one podporzdkowane dowdztwom grup armii. onierze Abwehry zapoznali si z terenem dziaania, zanim doczyli do wysunitych jednostek, ktrym mieli towarzyszy podczas natarcia. Byo to niezbdne, aby jednostki Abwehry zdoay zabezpieczy tajne dokumenty, ktre mogy znajdowa si na zajtych pozycjach i w zniszczonych twierdzach nieprzyjaciela. Dokumenty te miay by nastpnie przekazywane sztabom Walii, nadzorujcym operacje wydzielonych oddziaw rozpoznawczych. Liczba takich wydzielonych oddziaw odpowiadaa liczbie zaangaowanych w dziaania niemieckich armii. Kadej armii podporzdkowany by jeden oddzia, ktry dowdztwo armii kierowao do miejsc koncentracji oczekujcych na pierwszy wystrza oddziaw rozpoznawczych. Do najwaniejszych zada tych oddziaw naleao nie tylko zabezpieczenie zdobytych nieprzyjacielskich materiaw wywiadowczych, lecz rwnie odnalezienie i zdobycie sztabowych materiaw dowdztw jednostek radzieckich szczebla taktycznego i operacyjnego, ktre mogy stanowi rdo informacji o zamiarach nieprzyjaciela. O godzinie 1.00 22 czerwca 1941 roku dowdztwo Abwehry otrzymao meldunek, i podlege jej jednostki s gotowe do dziaania i zajy ju pozycje wyjciowe do ataku. O godzinie 3.00 i 3.15 rozpocz si atak na Zwizek Radziecki. Wszystkie trzy sztaby operacyjne Walii oczekiway na pierwsze zdobyte materiay, ktre miay zosta poddane analizie. W pierwszych dniach ataku oddziaom Wehrmachtu towarzyszyo 150 oddziakw Abwehry, liczcych od trzech do dziesiciu ludzi. Oddziaki te tworzyy 104. Oddzia Abwehry, ktry skada si wycznie z ochotnikw gotowych do wykonania kadego rozkazu. Cay materia zdo-
151
byty przez nie mia by przekazywany do Walii III. Poniewa po pewnym czasie odlego dzielca siedzib Walii III od linii frontu staa si zbyt dua, podjto decyzj o przeniesieniu tej siedziby najpierw do Lwowa, a nastpnie do Winnicy. Kolejnym niemieckim organem dowdczym, ktry by take zainteresowany moliwie najszybszym dostpem do zdobytych informacji na temat nieprzyjaciela, byy Armie Obce Wschd. Gwnym obiektem zainteresowania tego wydziau byy informacje dotyczce skadu jednostek operacyjnych Armii Czerwonej, regulaminw bojowych i innych danych, ktre mogy moliwie szybko wypeni istniejce nadal luki informacyjne. Dziki wprowadzeniu stosownych procedur, za ktre odpowiada przydzielony do Obcych Armii Wschd oficer cznikowy, podpukownik Cartellieri, dokumenty tego rodzaju byy szybko przekazywane z Walii III do OKW Szereg bardzo wanych zada otrzymay oddziay bojowe Abwehry, przydzielone do pnocnego sektora frontu i pocztkowo dziaajce na terenie otwy i Litwy. Jedn z ich pierwszych misji byo opanowanie dwch obiektw pooonych niedaleko Wilna, tunelu i mostu kolejowego. Na obszarze otwy oddziay te miay zdoby mosty na zachodniej Dwinie. onierze Abwehry mieli je potem za wszelk cen utrzyma w nietknitym stanie a do nadejcia gwnych si niemieckich. Formowaniem i szkoleniem tych oddziaw zajmowa si podpukownik Stolze, ktry wsppracowa ze swoim przeoonym, szefem II Wydziau Abwehry, pukownikiem von Lahousenem-Vivremontem. Oddziay po osigniciu gotowoci bojowej zostay skierowane do rejonw koncentracji jednostek Grupy Armii Pnoc w Prusach Wschodnich. Do udziau w kampanii wschodniej przygotowano take 800. Puk Szkolno-Budowlany do Zada Specjalnych, ktry podporzdkowano II Wydziaowi Abwehry. Poniszy wykaz podaje rejony stacjonowania i dowdcw pododdziaw puku:
152 1. batalion 2. batalion 3. batalion
Jednostka Specjalna Brandenburg Brandenburg nad Hawel Baden pod Wiedniem Dure dowdca: major Heinz dowdca: rotmistrz Jacobi, potem major Heinz dowdca: kapitan Jacobi
Niektre z pododdziaw puku - kompanie od 4. do 17. - nadal jeszcze przechodziy szkolenie. 13. kompani, przemianowan na Kompani Tropikaln Afryka, wyposaano natomiast w nowy, adekwatny do tej nazwy ekwipunek. Pododdziay puku dziaajce na wschodzie wziy udzia w walkach ju w pierwszych dniach ataku. 4. kompania, bez plutonu spadochronowego Liitkego, oraz kompanie 7. i 8. zostay skierowane do pnocno-wschodnich Prus. Przeznaczona do zada dywersyjnych 10. kompania zostaa przerzucona do Prus Wschodnich. Kompanie 7. i 8. rwnie zostay wyznaczone do udziau w operacjach na wschodzie, lecz miay zosta wysane na front nieco pniej. Oto chronologiczny przegld dziaa pododdziaw Puku Brandenburg. 3 czerwca 1941 roku stacjonujcy w Dure 3. batalion 800. Puku kapitana Jacobiego by ju gotowy do dziaa. Na rozkaz pukownika Haehlinga wydzielono z niego 11. kompani, ktra miaa zosta skierowana do innych zada. Poowa 11. kompanii, zoona z 1 oficera i 124 onierzy, wraz z 14-osobow kolumn transportow i 11 Palestyczykami oraz 5 trzytonowymi ciarwkami, 3 samochodami osobowymi, 4 motocyklami (w tym 3 z koszami), miaa wykona cztery odrbne zadania. Towarzyszya jej druyna sztabowa kompanii, ktra skadaa si z 2 oficerw i 7 onierzy oraz 8-osobowej druyny ochrony. Ogem dowdca tej grupy bojowej mia do dyspozycji 164 ludzi. Ow Oddzia Specjalny Fendt, dowodzony przez porucznika Fendta oraz podporucznikw Einema-Jostena i Leuffena, mia stanowi 1. kompani 288. Jednostki Specjalnej. Jednostka ta, skadajca si z onierzy mwicych po arabsku, miaa zosta wysana na Bliski
153
Wschd, w zwizku z czym nie moga by wykorzystana w operacji Barbarossa". Przed rozpoczciem operacji na wschodzie jednostki puku miay bazy w nastpujcych miejscach: 1. batalion - miejsce stacjonowania: Brandenburg 1. kompania, wraz z kompani dowodzenia, tworzya kombinowan kompani dywersyjn, stacjonujc w Brandenburgu. 2. kompania 3. kompania 4. kompania 2. batalion 5. kompania glugowego - przygotowania do operacji Barbarossa" - przygotowania do operacji Barbarossa" - przygotowania do operacji Barbarossa" miejsce stacjonowania: Baden w pobliu Wiednia (cz zaangaowana w dziaania osonowe szlaku eDunaju). Reszta stacjonowaa w Baden.
6. kompania strzega rumuskich pl naftowych zagbia w Ploeszti. Przygotowywaa si do udziau w operacjach na poudniowym wschodzie, gdzie miaa wsppracowa z 22. Dywizj Piechoty. 7. kompania - gwne siy przeniesione do pnocno-wschodnich Prus 8. kompania - gwne siy przeniesione do pnocno-wschodnich Prus 3. batalion - miejsce stacjonowania: Dure 9. kompania na etapie formowania. Zdolna do udziau w operacjach na froncie wschodnim od 1 wrzes'nia 1941 r. 10. kompania stacjonowaa w Prusach Wschodnich, przygotowujc si do prowadzenia akcji dywersyjnych. 11. kompania, w peni przeszkolona, miaa stanowi rdze Oddziau Specjalngo Fendt (288. Jednostka Specjalna) 12. kompania przeniesiona z powrotem z Baden pod Wiedniem do Dure. Wyznaczona do operacji w kampanii wschodniej. Jednostki pukowe: 13. kompania - w trakcie reorganizacji i formowania Kompanii Tropikalnej Afryka.
154
14. kompania (zapasowa) stanowia kompani szkoln 2. batalionu. 15. kompania (lekka) w trakcie reorganizacji i formowania Kompanii Fiskiej". 16. kompania w trakcie formowania. Wyznaczona do operacji powietrzno-morskiego desantu na estosk wysp Sarem. 17. kompania w trakcie formowania. Pniej przemianowana na 1. kompani 800. Puku Brandenburg. Naczelne Dowdztwo Wehrmachtu sdzio, i wojna w Rosji bdzie kolejnym Blitzkriegiem, a oddziay Grupy Armii Pnoc osign cele w cigu kilku zaledwie tygodni. W zwizku z tymi planami pododdziay Puku Brandenburg zostay przebazowane w poblie granicy, gdzie wraz z oddziaami regularnymi zajy pozycje wyjciowe do ataku. Poprzedzajc gwne siy armii niemieckiej, oddziay specjalne pod dowdztwem kapitana Walthera miay wykonywa operacje dywersyjne na tyach nieprzyjaciela. Dowodzona przez porucznika Graberta 8. kompania zostaa przewieziona pocigiem pospiesznym z miejscowoci Neuhaus w Lasku Wiedeskim do Tyly w Prusach Wschodnich. Stamtd udaa si do pooonych w pobliu granicy Taurogw. Ju po przybyciu do Prus Wschodnich dowdztwo 8. kompanii obj porucznik Knaal, gdy porucznik Grabert uleg wypadkowi, ktry uczyni go niezdolnym do akcji. Kada kompania i pkompania chciaa jako pierwsza wzi udzia w walce i otrzyma wicej ni jedno zadanie. W spory te czsto musia wkracza pukownik Haehling, rozstrzygajc, ktry oddzia dostanie okrelone zadanie bojowe. 7. kompani podzielono na dwie czci. Jedna pod dowdztwem porucznika Pfannenstiela zostaa skierowana do obszaru dziaania 18. Armii I Korpusu. Po szybkim przerzucie z bazy w Dure do Prus Wschodnich 10. kompania porucznika Aretza zaja kwatery w miejscowoci Szczsne w pobliu Olsztyna. 18 czerwca oddzia otrzyma nastpujcy rozkaz: Wyruszy do Suwak i posuwajc si prowadzc przez Augustw drog na Grodno, zdoby wszystkie
155
znajdujce si na Bugu mosty drogowe i kolejowe oraz utrzyma je do nadejcia piechoty". W celu wykonania tego zadania 10. kompania rwnie zostaa podzielona na dwie czci, z ktrych jedn dowodzi podporucznik Kriegsheim, a drug podporucznik Kohlmeyer. Dowodzona przez porucznika Schadera 12. kompania wyruszya z Vslau do Prus Wschodnich 8 czerwca. Oddzia przeszed ostatnie przygotowania w rejonie pooonego w pobliu linii demarkacyjnej Modlina. Jego zadanie: Noc opanowa most kolejowy i drogowy na Bugu. Zapobiec jego wysadzeniu i utrzyma go do czasu nadejcia piechoty". Pluton spadochronowy Liitkego otrzyma rozkaz przerwania szkolenia i zosta postawiony w stan gotowoci. onierzom wydano spadochrony, bro oraz zasobniki i cay pododdzia wysano pocigiem pospiesznym do Suwak. W okolicy Suwak pluton mia nawiza kontakt z dowdztwami oczekujcych na rozkaz natarcia dywizji piechoty, ktre miay jednostce wskaza wykonanie okrelonych zada. Celem pierwszej w historii operacji powietrznodesantowej formacji Brandenburg byo zdobycie pooonego na tyach nieprzyjaciela wanego mostu, zabezpieczenie go i utrzymanie a do chwili nadejcia gwnych si niemieckich. Dowodzony przez majora Heinza 1. batalion dziaa w pasie natarcia Grupy Armii Poudnie. Oficerem cznikowym batalionu w sztabie grupy armii, stacjonujcym w Krakowie, by podporucznik Dlab. 28 maja 1941 roku wszystkie kompanie batalionu, z wyjtkiem pozostawionej w Brandenburgu 1. kompanii, zostay przeniesione do Zakopanego. W Zakopanem do batalionu doczyy dwie kompanie nalecego do Legionu Ukraiskiego batalionu Nachtigall. Podporzdkowanymi 1. batalionowi ukraiskimi kompaniami dowodzili porucznicy Herzner i Oberlander. Oddziay majora Heinza otrzymay nastpujce zadanie: Gwne siy batalionu, zoone z 2. i 4. kompanii, oraz podporzdkowany jego dowdztwu batalion Nachtigall maj osign Przemyl. 3. kompania, dowodzona przez porucznika Johna i wystpujca pod kodow nazw Kompanii
156
Szturmowej Schulze, dotrze do rejonu koncentracji wojsk III Korpusu Pancernego generaa kawalerii Eberharda von Mackensena i przygotuje si do sforsowania Bugu". 20 czerwca 10. kompania porucznika Aretza przeniosa si w lasy na pnoc od miejscowoci Paska. Zaja stanowiska oddalone zaledwie o 2500 metrw od linii demarkacyjnej, ktra w tym miejscu biega wskim, lecz botnistym Kanaem Augustowskim. Zadaniem kompanii byo opanowanie mostw lecych na drodze nacierajcych wojsk niemieckich i umoliwienie dziki temu szybkiego posuwania si oddziaw piechoty. Wszystkie przygotowania zostay zakoczone. Wojna z Rosj miaa si wkrtce zacz. Nikt nie zdawa sobie sprawy z tego, e potrwa ona cztery lata i pochonie miliony ofiar. onierze mieli nadziej, e zanim nadejdzie zima, kampania bdzie zakoczona, a oni powrc do domw, aby wsplnie z rodzinami spdzi Boe Narodzenie.
Operacje Abwehry podczas kampanii rosyjskiej
1941 roku
M o s t y kolejowe w Augustowie, Siku, H o y n c e i Lipsku O godzinie 1.30 22 czerwca 1941 roku podporucznik Knig podnis do gry zacinit pi, dajc w ten sposb oddziaowi sygna do ruszenia naprzd. onierze podali za dowdc, maszerujc w szeregu i starajc si nie robi zbdnego haasu. Wszyscy przebrani byli w rosyjskie mundury. Dotarszy do granicy, dywersanci przeszli przez wskie przejcie w niemieckich zasiekach, ktre uprzednio przygotowali dla nich saperzy. Celem oddziau Koniga by most kolejowy w Augustowie. Po dotarciu do strumienia onierze ujrzeli, e zgodnie z doniesieniami patroli, nieprzyjaciel zdemontowa nawierzchni drewnianego mostu, pozostawiajc po obu stronach strumienia jedynie pale. Niemcy uoyli na dwigarach mostu deski, po ktrych na drug stron przedosta si jeden z onierzy, eby przeprowadzi rozpoznanie. Niebawem z ciemnoci okrywajcych drug stron mostu dobieg zduszony odgos. Byo oczywiste, e Iwany" schwytay zwiadowc. W tej sytuacji porucznik Knig postanowi poczeka na nawa artyleryjsk i dopiero potem podj prb przeprawienia si caym oddziaem. Nawaa nastpia o godzi-
158
nie 3.05. Po jej zakoczeniu oddzia Koniga przeszed na drug stron rzeczki. Tam onierze niemieccy znaleli ciao wysanego na zwiady kaprala, ktry zosta uduszony przez rosyjskiego wartownika. Grupa Koniga dotara do drogi i wymieszaa si z tumami wycofujcych si onierzy rosyjskich. W taki sposb niezdemaskowani onierze niemieccy dotarli do mostu w Augustowie. Most by niestrzeony, jednake zosta przygotowany do wysadzenia. Niemcy przecili kable i zaczli wyrzuca do rzeki znajdujce si w pojemnikach adunki wybuchowe, gdy nieprzyjaciel ze wschodniego brzegu otworzy ogie. Porucznik Knig dosta postrza w pier, ponoszc s'mier na miejscu. onierze niemieccy poszukali oson i odpowiedzieli ogniem do niewyranych postaci zbliajcych si do mostu od strony przeciwlegego brzegu. Nieprzyjaciel jednak si wycofa, co umoliwio niemieckiej grupie szturmowej, uzbrojonej jedynie w bro automatyczn, opanowanie mostu i utrzymanie go do czasu dotarcia si gwnych. Pojawienie si na mocie pierwszego niemieckiego batalionu spowodowao odwrt jednostek radzieckich. Na poudnie od Sika znajdowa si most, ktry przekroczyo zaledwie trzech przebranych w rosyjskie mundury Niemcw. Unieszkodliwili oni adunki, przecinajc przewody detonatora, ale wkrtce doszo do wymiany ognia z obecnymi w okolicy Rosjanami. Zgino w niej dwch onierzy niemieckich. Dowdca oddziaku, plutonowy Zllner, strzeg mostu samotnie a do nadejcia pierwszych oddziaw niemieckiej piechoty. Zadaniem kolejnej grupy zoonej z dziesiciu onierzy, dowodzonych przez sieranta Rennkampa, byo zdobycie i utrzymanie mostu w Hoynce. Grupa przebia si do mostu i opanowaa go. onierze niemieccy na mocie nie odnaleli jednak kabli czcych adunki wybuchowe z detonatorem. W tej sytuacji postanowili usun zainstalowane na mocie adunki wybuchowe. Gdy zaczli je wyrzuca do rzeki, Rosjanie wysadzili most za pomoc radia.
Operacje Abwehry podczas kampanii rosyjskiej...
159
Do mostu na Bobrze, znajdujcego si na poudniowy wschd od miejscowoci Lipsk, zbliya si maa grupka zoona z porucznika Kriegsheima, ktremu towarzyszyo dwch folksdojczw oraz wietnie mwicy po rosyjsku agent. Grupa miaa znacznie trudniejsze zadanie od pozostaych, gdy aby dotrze do celu, ktrym by stumetrowy drewniany most, musiaa przekroczy drog biegnc z Augustowa do Grodna. Oddziaowi towarzyszy korespondent wojenny, ktrego jednake po przekroczeniu drogi pozostawiono z tyu. Gdy Niemcy zbliyli si do mostu, zostali zatrzymani przez dwch rosyjskich wartownikw, ktrzy zadali podania hasa. Kriegsheim poda im haso Astracha". Nie byo to jednak poprawne haso. Wartownicy zdecydowali si odprowadzi Niemcw na stanowisko dowodzenia. Dywersanci wiedzieli, czym to grozi, gdy byli ubrani w rosyjskie mundury. Grupka zbliaa si ju do budynku dowdztwa, gdzie z pewnoci zostaliby oni zdemaskowani, gdy porucznik Kriegsheim wycign z kieszeni pistolet i rozpi paszcz, aby odsoni ukryty pod nim niemiecki mundur. Odwrci si i strzeli do pierwszego Rosjanina. Drugi Rosjanin nacisn wprawdzie spust broni, ktr nis na wysokoci bioder, ale rwnie pad powalony strzaami Kriegsheima. Ta krtka strzelanina spowodowaa liczne wystrzelenie flar owietlajcych, ktre zalay jasnym wiatem ca okolic. Dalszy marsz w kierunku Lipska by niemoliwy. Porucznik Kriegsheim rozkaza ludziom, aby ukryli si w jakim wykrocie. Po upywie okoo czterdziestu minut, o godzinie 3.05, rozpocza si niemiecka nawaa artyleryjska, a wkrtce potem pojawiy si czoowe oddziay niemieckie. Ludzie Kriegsheima nadal mieli na sobie rosyjskie szynele i chcieli si zidentyfikowa, ale nie zdyli i dwch odnioso rany. Ostatecznie w kierunku mostu w Lipsku wyruszyo pozostaych dwch czonkw grupy: porucznik Kriegsheim i starszy kapral. Obu udao si wmiesza w tum wycofujcych si Rosjan i osign cel. Kapral, ktry mwi po rosyjsku, zapyta nawet wartowni-
160
ka o to, jak mona najszybciej dotrze do mostu. Postpujc zgodnie z otrzymanymi od wartownika wskazwkami, Niemcy dotarli do mostu na Bobrze, przez ktry w gorczkowym popiechu przeciga niekoczcy si strumie pojazdw i gste kolumny pieszych onierzy. Kilka niewielkich oddziaw rosyjskich w wyranym popiechu usiowao przedosta si przez most. Czyby usyszeli, e most ma wkrtce zosta wysadzony? Porucznik Kriegsheim i kapral zaczli poszukiwa gwnego przewodu, sprawdzajc nawet filary mostu. Nikomu nie wpado nawet do gowy, aby zapyta, co oni waciwie robi. Mimo pewnej swobody dziaania Niemcom nie udao si znale przewodw i adunkw wybuchowych. Podczas ich poszukiwa na przeciwlegej stronie mostu pojawia si grupa 40 onierzy rosyjskich, ktrzy zaczli z kilku bbnw rozwija przewody i zakada adunki wybuchowe. Gdy ta grupa saperw zbliya si do mostu, obaj Niemcy zrzucili rosyjskie paszcze i z odlegoci okoo 70 metrw otworzyli do nich ogie. Rosjanie rzucili si do ukrycia, z ktrego odpowiedzieli ogniem. Kapral zosta ranny w kark, a Kreigsheim, ktry zdoa znale oson, by pewien, e wkrtce rwnie czeka go taki sam los. Jednake nieoczekiwanie Rosjanie zmienili kierunek ostrzau. Do mostu dotar czoowy batalion niemieckiej piechoty. Porucznik Kriegsheim popdzi w kierunku lecego kaprala, aby opatrzy jego rany. Gdy pochyla si nad rannym, podajc mu manierk do ust, z tyu za jego plecami pojawio si trzech Rosjan, ktrzy, podobnie jak Niemiec, podczas strzelaniny ukrywali si w nadrzecznych krzakach. Jeden z nich pchn Kriegsheima bagnetem w plecy. Porucznik straci przytomno. Rosjanie, sdzc, e niemiecki oficer nie yje, pozostawili go przy mocie. Nieprzytomnego Kriegsheima znaleli onierze niemieccy, ktrzy opanowali most. Zosta szybko ewakuowany. W tym czasie po mocie pod Lipskiem maszeroway ju kolumny niemieckiej piechoty. Niemieckie natarcie rozwijao si zgodnie z planem.
Operacje Abwehry podczas kampanii rosyjskiej... Operacja B o g d a n w " w Brzeciu nad B u g i e m
161
Pluton spadochronowy Liitkego, ktry mia wkroczy do akcji 22 czerwca, a do nastpnego dnia nie zdy dotrze na pooone o 70 km na pnocny wschd od Suwak lotnisko. Zanim pluton zdy przygotowa si do akcji, wyznaczone cele zostay zdobyte przez szybko posuwajce si oddziay pancerne. W tej sytuacji porucznik Liitke i jego onierze otrzymali zadanie przeprowadzenia operacji Bogdanw", ktrej celem byo zdobycie mostu na magistrali kolejowej biegncej z Lidy do Moodeczna. Operacja miaa si rozpocz 24 czerwca o godzinie 5.00. Pluton Liitkego przewoziy trzy samoloty transportowe Junkers Ju-52, ktre po locie nieomal na wysokoci ywopotw, tu nad gowami nacierajcych niemieckich piechurw, miay wyldowa na niewielkim ldowisku okoo 1200 metrw za mostem. Od ldowiska w kierunku mostu rozciga si wski pas zalesionego terenu. Wykorzystujc t oson, oddzia z atwoci mg dotrze w poblie mostu. Tak przynajmniej mwiono onierzom przed rozpoczciem operacji. Lecc zaledwie na wysokoci 40 metrw nad ziemi, trzy Ju-52 zbliyy si do paskowyu i zaczy podchodzi do ldowania. Nieoczekiwanie zostay przywitane gradem ognia z karabinw maszynowych i broni strzeleckiej. Pilot maszyny prowadzcej zosta trafiony w usta, rannych zostao rwnie dwch onierzy znajdujcych si na pokadzie maszyny. Reszta dostrzega bunkry bronice dostpu do mostu. Samoloty wykonay ostry skrt w lewo, zawracajc w kierunku zapasowej strefy zrzutu. Dowdca plutonu wyda rozkaz skakania z wysokoci 55 metrw. W trakcie skokw Liitke zauway, e ranny radiooperator nie zwolni zasobnika z broni, wic poprosi pilota o kolejne podejcie. Ranny pilot wykona polecenie podporucznika. Jako kierownik skokw Liitke nie powinien skaka, jednake po zrzuceniu pojemnika z broni rwnie wyskoczy i wyldowa szczliwie na ziemi.
162
Po zbirce plutonu okazao si, e niemieccy dywersanci wyldowali bardzo blisko celu. Prawdopodobnie fakt ten uratowa im ycie, gdy na drodze przylegajcej do paskowyu stao co najmniej 16 nieprzyjacielskich czogw. Gdyby pluton Lutkego wyldowa w jakimkolwiek innym miejscu, czogi zdziesitkowayby oddzia ogniem karabinw maszynowych. Gdy niemiecki pluton torowa sobie drog w kierunku mostu, zaogi czogw prboway trafi w konstrukcj mostu i w ten sposb zdetonowa zaoone adunki wybuchowe. Ogie otwary take radzieckie modzierze. Mimo ostrzau spadochroniarze dotarli do mostu i opanowali go. Godzin pniej do przeprawy dotary trzy niemieckie samochody pancerne, ktre wysforoway si przed reszt si, cigajc uciekajcych Rosjan. Zapewniy oddziaowi Lutkego wsparcie ogniowe, a wkrtce do mostu dotara rwnie czowka batalionu motocyklowego, ktry zblia si od poudnia. Trzy samochody pancerne przejechay przez most i poczyy si z plutonem Lutkego, zapewniajc mu bezporednie wsparcie. Niemcy odrzucili dwa kontrataki Rosjan dcych do zniszczenia mostu. Oczekiwali, e 26 czerwca Rosjanie przypuszcz silny atak, ktry jednake nie doszed do skutku. Obydwa mosty wpady w rce Niemcw nietknite. Dziki ich zdobyciu niemieckie natarcie mogo rozwija si w dotychczasowym, byskawicznym tempie. 27 czerwca do mostu dotary siy gwne. Pluton spadochronowy Lutkego podczas obrony straci czterech zabitych i szesnastu rannych. Po zakoczeniu walki Liitke otrzyma od dowodzcego na tym odcinku oficera oddziaw regularnych polecenie doczenia do jednego z batalionw piechoty. Chocia zaprotestowa, wykona ten rozkaz i pluton spadochroniarzy do 4 lipca 1941 roku kontynuowa walk w szeregach piechoty. Po wycofaniu plutonu z linii frontu do macierzystego puku powrcio jedynie siedmiu ludzi. W tej nielicznej grupie nie byo jednak podporucznika Lutkego, ktry, jako zwyky piechur, zgin w jednej z lenych bitew.
163
Puk Brandenburg w cigu pierwszych dni kampanii rosyjskiej przeprowadzi tak wiele akcji, o tak rnorodnym charakterze, e mona jedynie usiowa zilustrowa zakres jego dziaalnoci kilkoma wybranymi misjami. Wydzielone grupy rozpoznawcze towarzyszyy take czoowym elementom Grupy Armii rodek, ktre przypuciy szturm na twierdz w Brzeciu. Zadaniem dziaajcych w tym rejonie onierzy Abwehry byo zdobycie tajnych akt, rozkazw i innych wanych dokumentw, ktre wrg mg usiowa zniszczy. Walki o twierdz jeszcze trway, gdy na poudniowo-wschodnich podejciach do niej pojawi si, cigany ogniem niemieckich modzierzy, rosyjski samochd sztabowy, ktry z rykiem silnika wpad w obrb umocnie. Za kierownic siedzia radziecki komisarz, a na tylnym siedzeniu - pukownik Armii Czerwonej. Obaj byli tak naprawd czonkami specjalnego oddziau Abwehry, ktrego zadaniem byo zdobycie wanych dokumentw, przechowywanych w tej najwikszej ldowej rosyjskiej twierdzy. Pukownik pokaza wartownikowi wydany przez Stawk Najwyszego Naczelnego Dowdztwa rozkaz, na ktrym widnia nawet podpis Stalina. Rozkaz zawiera polecenie wydania pukownikowi Goujewowi znajdujcych si w twierdzy wanych dokumentw, ktre naleao ewakuowa do Smoleska. Pukownikowi towarzyszyo omiu onierzy, ktrzy mieli pomc w transporcie dokumentw. Zaadunek czterech ciarwek przebiega szybko, przerywany jedynie nawaami niemieckiej artylerii. Zanim zaadunek dobieg koca, niemieckie oddziay zdoay ju zaj cz umocnie twierdzy. Nadal broniy si tylko szkoa komisarzy Armii Czerwonej, sztab oraz kilka pomniejszych fortw. Obrocy nalegali, aby pukownik Goujew jak najszybciej opuci twierdz. Dwie z czterech ciarwek byy ju zaadowane. Mniej istotne dokumenty miay zosta spalone. Nalecy do grupy transportowej onierze wsiedli na skrzynie dwch zaadowanych ciarwek. Tu po pnocy prowadzony przez samochd sztabowy ma-
164
y konwj opuci twierdz i jadc z przyciemnionymi wiatami, uda si w kierunku poudniowo-wschodnim. Po przejechaniu okoo czterech kilometrw konwj, poprowadzony okrn tras przez przewodnikw z formacji Brandenburg, dotar z niezwykym upem do pooonego za liniami niemieckimi miejsca przeznaczenia. Tam pukownik Goujew przeistoczy si z powrotem w podporucznika Abwehry Bauffkego. W taki oto sposb, nie przelewajc ani kropli krwi, Brandenburczycy odnieli jeden ze swoich najwikszych sukcesw. Pniej okazao si, e podporucznik Bauffke mia mnstwo szczcia, gdy nastpnego dnia po jego odjedzie budynki sztabu i szkoy komisarzy, w ktrych Niemiec jeszcze niedawno pi wdk z rosyjskimi oficerami, zostay trafione niemieckimi tysickilogramowymi bombami. Wszystkie zdobyte w Brzeciu dokumenty zostay odesane do sztabu Walii III up by tak duy, e do analizy zdobytych materiaw konieczne okazao si przysanie z Berlina dodatkowych specjalistw. Dziki ich pracy O K W uzyskao cenne wskazwki dotyczce siy Armii Czerwonej i zamiarw jej dowdztwa.
Inne operacje Grupa Bojowa porucznika Knaaka, ktra miaa opanowa mosty na Dwinie, posuwaa si w awangardzie 8. Dywizji Pancernej, dowodzonej przez generaa Ericha Brandenbergera. 8. Dywizja Pancerna stanowia czowk LVI Korpusu Pancernego i wzdu osi drogi Wikomierz-Utena nacieraa w kierunku na Dyneburg. O wicie 26 czerwca Grupa Bojowa Knaaka odczya si od dywizji pancernej i dwiema zdobycznymi rosyjskimi ciarwkami popdzia na wschd. Jedna z ciarwek przejechaa przez most bez adnych przeszkd, ale po osigniciu wschodniego brzegu zostaa niespodziewanie ostrzelana i zjechaa w d nasypu. onierze chwycili za bro i zeskoczyli ze skrzyni adunkowej pojazdu. Druga ciarwka pokonaa jedn trzeci dugoci mostu, gdy nagle zostaa
165
ostrzelana przez rosyjski ciki karabin maszynowy. onierze niemieccy z tej ciarwki pobiegli w kierunku przeciwlegego brzegu, strzelajc w biegu z biodra. Grupa poniosa przy tym cikie straty, ale zdoaa si poczy z ocalaymi onierzami z pierwszego pojazdu. Niemcy okopali si na przeciwlegym brzegu i odparli kilka kontratakw rosyjskich. W walce zgin dowdca oddziau, porucznik Knaak, ktry zosta pomiertnie awansowany do stopnia rotmistrza i 31 listopada 1941 roku odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya. Sierant Prohaska, ktry przej dowodzenie, zosta pniej wymieniony w oficjalnym komunikacie dowdztwa Wehrmachtu. Tymczasem porucznik Grabert po wyleczeniu kontuzji odniesionej w wypadku wrci do swojej kompanii i ponownie przej dowdztwo. W nocy 30 czerwca oddziay 1. batalionu Puku Brandenburg zajy Lww, ktry zarwno ze strategicznego, jak i z technicznego punktu widzenia by wanym celem. Tego samego dnia Puk Brandenburg zosta wzmocniony przez przybycie na front 13. i 17. kompanii, ktre osigny pen zdolno bojow. Na kolejnych etapach kampanii wschodniej puk kontynuowa dziaania, wykonujc szereg niebezpiecznych rajdw, prowadzonych w stylu dziaa brytyjskich komandosw. 17 lipca 1941 roku dowdca Grupy Armii Pnoc, feldmarszaek von Leeb, w licie skierowanym do dowdcy II Wydziau napisa: Dziaania si specjalnych wystawionych przez Abwehr odegray istotn, a czasami wrcz decydujc rol w szybkiej i udanej realizacji operacji wykonywanych przez Grup Armii Pnoc. (...) Dziki miaym akcjom onierze tego puku otworzyli drog do zwycistwa nacierajcym oddziaom pancernym i innym jednostkom, a take utrzymali pozycje, ktrych utrata udaremniaby realizacj celw operacyjnych grupy armii. Dziaajc ze miaoci i powiceniem, niewielkie liczebnie grupy bojowe zdobyy szturmem i utrzymay siedem wanych mostw, a take z powodzeniem wykonay zadania patrolowe. Cikie straty poniesione przez te oddziay s wiadectwem ich heroicznej
166
gotowoci do powicenia oraz innych zalet prawdziwego niemieckiego onierza. Z szacunkiem i wdzicznoci chylimy sztandary przed polegymi. Doceniajc ich niezwyke dokonania, pragn wyrazi moj wdziczno i przekaza wyrazy uznania wszystkim uczestnikom tych operacji. Podpisano: von Leeb, feldmarszaek". Pododdziay Puku Brandenburg wykonyway zadania specjalne nie tylko na pnocnym odcinku frontu, lecz rwnie w jego centralnym i poudniowym sektorze. Operujca w pasie dziaania Grupy Armii rodek Kompania Szturmowa Schulze otrzymaa rozkaz utworzenia przyczka mostowego po zdobyciu pooonego w pobliu Royszcza mostu kolejowego na Styrze. Wykonanie tego zadania wymagao jednak uprzedniego opanowania wsi Rudnia i Dua, ktre byy bronione przez nieprzyjaciela. W szeregach dysponujcych lekkimi czogami obrocw znajdowali si rwnie liczni snajperzy. W tych warunkach atak mg okaza si zbyt kosztowny, wic porucznik John go odwoa. Mimo tych trudnoci kompania zdoaa wkrtce uchwyci przyczek mostowy na Styrze. Zdobya biegncy nad gbokim parowem most kolejowy i zapobiega jego zniszczeniu, cho stracia przy tym 16 onierzy. W nastpnych tygodniach i miesicach kampanii wschodniej Brandenburg realizowa kolejne, mnoce si zadania specjalne. Jego onierze byli obecni wszdzie tam, gdzie wymagano szczeglnych umiejtnoci. Zawsze gdy zachodzia potrzeba opanowania wanych obiektw, niemieckie dowdztwo rzucao do akcji sw atutow kart, formacj Brandenburg. D z i a a n i a Grupy Bojowej Heinz 28 czerwca oddziay niemieckiej 17. Armii zatrzymay si na linii Grdek Jagielloski-Hszana-Kozice, w odlegoci okoo dziewiciu kilometrw od Lwowa i dziesiciu kilometrw na pnoc od wsi Rokitna. Atak na potnie ufortyfikowan obronn pozycj zaplanowany by na 30 czerwca. Dowdztwo armii, idc za sugesti raa-
167
jora Heinza, zdecydowao si na uycie Brandenburczykw, ktrzy mieli operowa w pasie dziaania XLIX Korpusu Grskiego. Zadaniem oddziaw specjalnych Abwehry byo zdobycie zaskakujcym nocnym atakiem Lwowa, co miao odwrci uwag bronicych frontu wojsk radzieckich. W operacji tej z 1. batalionem Puku Brandenburg wspdziaa ukraiski Batalion Nachtigall. Jednostka ta, sformowana w Neuhammer, skadaa si z czonkw Organizacji Ukraiskich Nacjonalistw, ktrym przewodzi Andrij Melnyk (dziaajcy z inspiracji II Wydziau Abwehry). Hitler pocztkowo sprzeciwia si formowaniu jednostek zoonych z Ukraicw, lecz gdy zapada decyzja o ataku na ZSRR, zmieni zdanie. Wielu onierzy Batalionu Nachtigallpochodzio ze Lwowa i ze wzgldu na znajomo terenu idealnie nadawao si do udziau w planowanej nocnej operacji. Operacj dowodzi dowdca 1. batalionu Puku Brandenburg, porucznik Herzner, ktremu podporzdkowano oddzia ukraiski pod dowdztwem Skonprynki. Przydzielony do ukraiskiego oddziau kapitan Oberlander peni w nim jedynie funkcj oficera cznikowego i nie mia adnych prerogatyw dowdczych. Wyjtkow nazw Batalion Nachtigall (Sowik) zawdzicza chrowi utworzonemu przez jego onierzy i zoonemu gwnie z doskich Kozakw. Po zapadniciu zmroku 29 czerwca major Heinz przesun oddzia w poblie linii obrony. Bardziej wysunite byy jedynie czujki strzelcw grskich i stanowiska obserwatorw artylerii. Rozkaz do ataku dotar do oddziaw o godzinie 11.00. Kompanie ukraiskie ruszyy w kierunku Lwowa i napotykay jedynie niewielki opr, gdy pod oson nocy jednostki N K W D i oddziay regularnej armii opuciy Lww. W budynkach zajmowanych przez N K W D ukraiscy legionici odkryli ciaa rodakw zamordowanych przez radzieck sub bezpieczestwa. Major Heinz wysa grupy bojowe godzin po wyruszeniu Ukraicw. Na przedzie batalionu poda Heinz, dowodzcy bezporednio 30-osobow czowk na motocyklach z koszami. Po wkroczeniu
168
do Lwowa oddzia natychmiast skierowa si do ratusza. Major rozkaza ludziom ugasi ogie podoony w lwowskiej katedrze przez N K W D . Przepikny lwowski koci zosta uratowany, podobnie jak znajdujce si w nim relikwie oraz biskup kocioa unickiego, hrabia Szeptycki, ktrego N K W D zostawia zwizanego w kociele. Po opanowaniu ratusza major Heinz wyda rozkaz plutonowemu Fielitzowi, aby ten wraz ze swoj druyn zaj siedzib N K W D . Niemieccy onierze odkryli kilka masowych grobw na dziedzicu budynku. Pochowani byli tam ludzie zamordowani przez N K W D . Niektre z grobw nie byy jeszcze zasypane ziemi, inne byy zasypane jedynie czciowo. Z pobienych ogldzin wynikao, e musiao w nich znajdowa si kilka tysicy ofiar. Oddziaowi niemieckiemu, ktry okoo godziny 8.00 wraca do ratusza, towarzyszyli mieszkacy Lwowa, uradowani tym, e w kocu kto uwolni ich od strachu przed mierci z rk N K W D . Ukraicy opanowali budynek radiostacji i o 11.30 obwieszczono powstanie wolnego, niezalenego pastwa Zachodnia Ukraina. Okoo godziny 14.00 do Lwowa, nie napotykajc adnego oporu, wkroczyy zachowujce idealny porzdek oddziay strzelcw grskich. Cz 1. batalionu, a mianowicie dowodzona przez kapitana dr. Hartmanna 2. kompania, ktra wkroczya do miasta od pnocy, jeszcze przez kilka dni pozostaa w miecie, stanowic wraz z Batalionem Nacbtigall jego garnizon. Dowdca batalionu, major Heinz, przez tydzie peni funkcj komendanta miasta Lwowa. W raporcie bojowym z 30 czerwca 1941 roku, skierowanym do oficera wywiadu sztabu XLIX Korpusu Grskiego, Heinz napisa: We wszystkich trzech lwowskich wizieniach znaleziono tysice brutalnie zamordowanych ludzi". Oficer wywiadu w sztabie korpusu napisa w odpowiedzi: Dowdztwa 1. i 4. Dywizji Grskiej otrzymay instrukcje, aby skierowa do miasta reporterw i fotografw, ktrych zadaniem jest udokumentowanie tych aktw okruciestwa. W celu dokadniejszego zbadania sprawy ze sztabu korpusu grskiego wysano do Lwowa starszego stopniem prokuratora wojskowego,
169
a take przydzielonego do sztabu 17. Armii oficera cznikowego, przysanego z Ministerstwa Spraw Zagranicznych". 30 czerwca do Lwowa przyby 603. Sztab Administracji Wojskowej. Prokurator polowy Tomforde, w towarzystwie oficera medycznego, Stabsarzta Georga Saeltzera, odwiedzi Brygidki, wizienie N K W D . Obaj niemieccy urzdnicy udali si rwnie do wizienia wojskowego. Przesuchali tam ocalaych wiadkw i napotkanych cywilw. Owocem tych wizyt i przesucha by raport sporzdzony przez prokuratora dr. Tomfordego. W spraw masowych grobw znalezionych we Lwowie zaangaowa si rwnie starszy prokurator wojskowy dr Wilke, penicy funkcj sdziego sdu polowego przy sztabie XLIX Korpusu Grskiego. Po przeprowadzeniu szeroko zakrojonego dochodzenia napisa raport, w ktrym stwierdzi: Wygld cia znalezionych w wizieniu GRU wskazuje na to, e mier ofiar poprzedzio dotkliwe bicie i tortury. Wikszo zamordowanych stanowili Ukraicy, reszt Polacy. Z zezna wiadkw wynika, e do tego wizienia przewieziono rwnie dwch rannych niemieckich lotnikw. W jednej z cel wiziennych znaleziono lotniczy pas i hem. Naley z duym prawdopodobiestwem zakada, i obaj lotnicy znaleli si w grupie zamordowanych, ktrych nie mona zidentyfikowa". Eksperci, Generalarzt dr Richard Eckl, weterynarz Joseph Brachetka i sierant sztabowy (Suba Pracy Rzeszy) Kurt Dittrich, ktrzy starali si ustali sposoby zadawania mierci i uyte w tym celu narzdzia, byli przesuchiwani w zwizku ze spraw do 6 lipca 1941 roku. Latajcy sdzia" 17. Armii przesuchiwa pozostaych wiadkw, Polakw i Ukraicw, uwolnionych z trzech lwowskich wizie lub tych, ktrym udao si z nich zbiec. Odnalezione przez Niemcw ciaa pomordowanych znajdoway si ju w stanie rozkadu. Zwoki ludzi lece w dolnych warstwach pierwszych czterech piwnic byy ju w stanie, ktry nie pozwala na identyfikacj tosamoci.
170
Wrd poddawanych identyfikacji 423 cia, ktre spoczyway na dziedzicu wizienia Brygidki, znajdowali si chopcy w wieku 10, 12 i 14 lat oraz mode kobiety w wieku 18, 20 i 22 lat. Wrd zabitych byli rwnie starsi mczyni i kobiety". W piwnicach byej siedziby GRU znaleziono rwnie elementy umundurowania zaginionych lotnikw niemieckich. Wizienie wojskowe znajdowao si w pnocnej czci miasta. Piwnica tego wizienia bya wypeniona po sufit ciaami zabitych. Wydobyto z niej 460 cia. Do piwnicy mona byo wej jedynie w maskach gazowych. Panowa taki upa, i wszystkie zwoki zaczy si rozkada". W wizieniu wojskowym znaleziono w kocu zwoki trzech onierzy Luftwaffe. Zwoki czterech kolejnych niemieckich lotnikw zostay odkryte w wizieniu N K W D . Patolog 17. Armii, dr Herbert Siegmund, ustali, i ranni lotnicy zostali zastrzeleni na pryczach. Pozostali czterej onierze, ktrzy nie byli ranni w momencie wzicia do niewoli, zostali zabici strzaem z tyu w kark. Wszyscy ci zamordowani wczeniej przez wiele miesicy przebywali w wizieniach. Ordynator oddziau chirurgicznego lwowskiego szpitala, zeznajc przed prokuratorem wojskowym dr. Molierem, owiadczy: Rozstrzeliwania zaczy si na dwa dni przed wybuchem wojny. Zabici zostali wszyscy, ktrzy znaleli si na czarnej licie. Wszyscy z wyjtkiem 12 osb. Z masakry uratowao si omiu mczyzn i cztery kobiety". (Po wojnie polski wiadek jednej z masakr, ktry zoy prawdziwe zeznania dotyczce tego, co si wydarzyo we Lwowie, zosta zesany na Syberi. Powrci z zesania w 1975 r., po czym wyemigrowa do USA.) W dochodzeniach uczestniczy rwnie Ukraiski Czerwony Krzy. 7 lipca 1941 roku omiu Ukraicw poinformowao komendantur miasta, i w samym Lwowie w licznych domach odnaleziono ponad 4000 cia zamordowanych ludzi, w tym powieszonych. Jedn z nich bya omioletnia naga dziewczynka, powieszona na lampie u sufitu". Ukraiski Czerwony Krzy donosi te, e znaj-
171
dowano rwnie ciaa ludzi zwizanych i zamurowanych ywcem w piwnicach domw". Podczas zorganizowanego przez zwycizcw procesu norymberskiego o wszystkie te zbrodnie oskarono wojska niemieckie. Wrd oskaronych znaleli si rwnie onierze formacji Brandenburg, ktrzy jako pierwsi wkroczyli do Lwowa. Opisane wydarzenia s tutaj powizane, gdy fakty i daty bez cienia wtpliwoci wskazuj, i masakry lwowskiej dokonao radzieckie N K W D . Odpowiedzialno radzieck za zbrodnie popenione we Lwowie potwierdzia komisja amerykaskiego Senatu, ktra zebraa si w 1954 roku. Przewodniczcym komisji by senator Charles J. Kersten. Komisja skadaa si z osiemnastu czonkw, a wrd nich znalaz si rwnie senator Ray J. Madden, ktry w 1952 roku przewodniczy komisji zajmujcej si spraw Katynia. wiadkw wezwanych przez komisj przesuchiwano w Monachium. Raport kocowy zawiera nastpujce zdanie: W pierwszych dniach II wojny wiatowej N K W D rozstrzelao wszystkich winiw politycznych przetrzymywanych w wizieniach miast zachodniej Ukrainy. Cudem ocaleli jedynie nieliczni .
Jesieni 1959 roku profesor Theodor Oberlander, wczesny minister do spraw wypdzonych w rzdzie kanclerza dr. Konrada Adenauera, zosta oskarony o wspudzia w aktach ludobjstwa dokonanych we Lwowie od marca do wrzenia 1941 roku. 5 wrzenia 1959 roku w gazecie Radianska Ukraina" pojawi si artyku, ktrego autor stara si udowodni win Oberlandera. W rezultacie rozptao si istne polowanie na czarownice", ktrego ofiar padli onierze jednostki Brandenburg, mimo e nie miaa ona prerogatyw dowdczych wobec Batalionu Nachtigall i nie miaa nic wsplnego z dziaaniami tego batalionu. Mimo to w radzieckiej gazecie napisano: Osiemnacie lat temu faszyci popenili we Lwowie straszliw zbrodni w nocy z 29 na 30 czerwca 1941 roku. Posugujc si przygotowanymi zawczasu listami osb, onierze Batalionu Nachtigall aresztowali i brutalnie zamordowali na dziedzicu wizienia przy
172
ulicy Zamarstynowskiej setki komunistw, komsomolcw i osb nienalecych do adnej organizacji". To aosne kamstwo, ktre zamio sw bezczelnoci nawet kamstwa dotyczce Katynia, Winnicy i innych zbrodni, zostao szybko zdemaskowane przez niemiecki sd. Liczne oskarenia pod adresem dr. Oberlandera, formuowane przez dobrych Niemcw", doprowadziy do wszczcia ledztwa przez prokuratora sdu okrgowego w Bonn. Boski sd po rozpatrzeniu sprawy doszed do jednomylnego werdyktu: Nie mona znale jakiegokolwiek dowodu, ktry mgby posuy poparciu twierdze i oskare wobec Oberlandera, w zwizku z czym w aden sposb nie mona uzna go za winnego jakiejkolwiek masakry". W tym samym czasie dziaaa inna midzynarodowa komisja, ktra usiowaa znale dowody winy Oberlandera. W skad tej komisji wchodzili midzy innymi czonkowie ruchu oporu z okresu II wojny wiatowej, norweski prawnik dr Hans Cappelen, byy przewodniczcy duskiego parlamentu Ole Bjrn Kraft, duski socjalista Kare van Staal, belgijski profesor uniwersytecki Floor Peeters, szwajcarski prawnik i parlamentarzysta dr Kurt Schoch. Komisja zebraa si piciokrotnie. Podczas jej czterech posiedze w Hadze wysuchano zezna wielu naocznych wiadkw wydarze 1941 roku, ktrzy przybyli ze Lwowa. Po pitym posiedzeniu komisja zostaa rozwizana, nie zakoczywszy swej pracy adn konkluzj, gdy nie udao si utrzyma adnego z oskare formuowanych wobec dr. Oberlandera. Przesuchania wiadkw obecnych we Lwowie w czasie do konywania masakr wykazay bez cienia wtpliwoci, e mordw dopucio si N K W D . W celu uniknicia publicznego potwierdzenia tego faktu, a przez to okazania si nacjonalistycznymi idiotami", czonkowie komisji wydali nastpujce owiadczenie: Po czterech miesicach ledztwa i przejrzeniu zezna 232 wiadkw reprezentujcych wszystkie strony uczestniczce w badanych zdarzeniach doszlimy do wniosku, e oskarenia wysunite pod adresem jed-
173
nostki Nachtigall oraz byego podporucznika i obecnego ministra rzdu federalnego, dr. Oberlandera, s cakowicie nieuzasadnione". Czonkom komisji zabrako jednak odwagi, aby przyzna, i wina za masakr lwowsk spoczywa na N K W D . Dopiero pniej jeden z jej czonkw, dr Hans Cappelen, w licie napisanym 31 marca 1977 roku do pisarza Alfreda M. de Zayasa odda sprawiedliwo prawdzie historycznej i przyzna: Po szczegowym dochodzeniu komisja, cznie ze mn, dosza do wniosku, i dr Oberlander nie uczestniczy w masakrach dokonanych w 1941 roku we Lwowie. To N K W D popenio te morderstwa". W kocu cay wiat si dowiedzia, co naprawd zdarzyo si we Lwowie i kto dokona tam rzezi. Wieci o zbrodniach w Winnicy, Humaniu, opatyniu, Berdyczowie i wielu, wielu innych miejscach na Ukrainie, ktrych popenienie przypisano onierzom niemieckim, a take zarzuty, ktre z ogromnym patosem zostay zaprezentowane podczas procesu norymberskiego przez radzieckich prokuratorw, dcych do skazania licznych niemieckich onierzy (w tym feldmarszaka Ericha von Mansteina), byy jedynie stekiem kamstw, ktre moe zdemaskowa kady, kto zna histori. Wiele informacji o masakrze lwowskiej zawdziczamy ukraiskiemu autorowi Borysowi ewyckiemu, ktry napisa na amach wydawanego na emigracji polskiego miesicznika Kultura": Odpowiedzialno wadz rosyjskich za morderstwa popenione w lwowskich wizieniach, a take za morderstwa popenione w innych wizieniach na terenie Galicji i Ukrainy, jawi si tak wyrazicie, i wydaje si prawdopodobne, e po stronie radzieckiej musieli pojawi si prowokatorzy, ktrzy usiowali przerzuci win za popenione zbrodnie na niemieckie siy okupacyjne i Gestapo. Egzekucje, ktre miay miejsce w Kijowie, a za ktre win rwnie zrzucono na Niemcw, byy dokonywane przez N K W D . Dopiero po zakoczeniu wojny oraz wielu dyplomatycznych i nieformalnych zabiegach polska ambasada w Moskwie uzyskaa od wadz radzieckich owiadczenie, e w kijowskich wizieniach zostao zamordowanych wielu wyszych
174
rang funkcjonariuszy pastwowych. Egzekucje dokonywane we lwowskich wizieniach w cigu tych tragicznych dni czerwca 1941 roku byy powszechnieznane caej okolicznej ludnoci". W ten oto sposb jednoznacznie dowiedziono, i ani jednostka Abwehry majora Heinza, ani podporzdkowany Abwehrze Batalion Nachtigall nie miay nic wsplnego z morderstwami popenionymi we Lwowie, o ktre je oskarono. Operacje specjalne Pod koniec lipca 1941 roku Brandenburczycy pod dowdztwem komandora podporucznika Cellariusa, przywdcy tajnej organizacji Abwehry Finlandia-Estonia", przeprowadzili desant szybowcowy na estosk wysp Sarema. Celem byo zdobycie znajdujcych si na jej poudniowym kracu baterii artylerii, co miao uatwi atak piechoty. Operacja nie powioda si, a napastnicy stracili 11 zabitych i rannych. Rosnca liczba operacji i konieczno dokonywania oceny napywajcych szerokim strumieniem informacji i dokumentw skoniy dowdztwo Abwehry do podjcia we wrzeniu 1941 roku decyzji o utworzeniu na ziemiach okupowanych nowych delegatur i ekspozytur. Powstay one: w Kownie na Litwie; w Rydze na otwie; w Tallinie w Estonii; w Wilnie na wschodzie Polski oraz w Misku na Biaorusi. Te placwki wykonyway zadania kontrwywiadowcze i inne. W pocztkach padziernika 1941 roku 9. kompania Puku Brandenburg zostaa wysana gboko na tyy wroga. Celem operacji, ktr z koniecznoci przeprowadzono w mundurach rosyjskich, bya zapora na przedpolach Moskwy. Ta miaa akcja zakoczya si niepowodzeniem. Pod koniec 1941 roku, gdy powoli zaczo stawa si oczywiste, e planowana kampania byskawiczna nie powioda si, admira Canaris po wielu intensywnych naradach z szefami wydziaw podj decyzj o rozpoczciu operacji agenturalnych na rosyjskim
175
gbokim zapleczu. W ramach tych operacji zamierzano przerzuci grupy agentw na obszar Kaukazu oraz w regiony Wogi, Uralu i Azji rodkowej. Niemieckie suby wywiadowcze dysponoway odpowiednio przygotowanymi specjalistami, ktrzy byli niezbdni do przeprowadzenia takich misji. W owym czasie Canaris doszed rwnie do wniosku, i naley uzupeni stany bojowe operujcych na froncie wschodnim wydzielonych oddziaw rozpoznawczych oraz zwikszy ich czn liczebno do przynajmniej 1000 ludzi, w przeciwnym razie oddziay te nie bd w stanie wykona wszystkich zlecanych im zada. W pooonym niedaleko Rovaniemi w Finlandii obozie lenym do kolejnej wanej misji przygotowywa si oddzia zoony z onierzy Puku Brandenburg, pochodzcych z regionw alpejskich. Zadaniem tej jednostki byo przeprowadzenie akcji dywersyjnej na liniach kolejowych czcych Murmask z Leningradem oraz z Murmaska w gb Rosji. Akcja miaa na celu przecicie linii zaopatrzenia radzieckich wojsk walczcych na pnocy oraz zablokowanie jedynej arterii dostarczajcej zaopatrzenie i ywno do okronego Leningradu. Zniszczenie linii kolejowych biegncych z Murmaska w gb Rosji miao ponadto uniemoliwi dotarcie do walczcych na froncie oddziaw rosyjskich transportw broni, dostarczanej przez aliantw do portw w Murmasku i Archangielsku. Dziki temu Luftwaffe otrzymaaby moliwo zaatakowania i zniszczenia znajdujcych si w Murmasku skadw zaopatrzenia. Do przeprowadzenia akcji wybrano 15. kompani Puku Brandenburg. Operacja, ktra bya realizowana we wsppracy z oddziaami fiskimi, zakoczya si jedynie czciowym sukcesem, gdy nie udao si przerwa komunikacji na zaatakowanych liniach na okres duszy ni kilka dni. Chocia w dziaaniach tych odniesiono jedynie poowiczny sukces, dodatkow korzyci byo zwizanie znacznych si nieprzyjaciela. Od schyku 1941 roku sztab Walii III rozpocz infiltracj rozwijajcego si radzieckiego ruchu partyzanckiego za pomoc agentw
176
rekrutowanych wrd dezerterw oraz wzitych do niewoli oficerw, ktrych uznano za godnych zaufania ze wzgldu na ich antykomunistyczne pogldy. Pod koniec stycznia 1942 roku dziki wsplnemu wysikowi ekspertw niemieckich i fiskich powodzeniem zakoczya si akcja rozszyfrowania systemu numeracyjnego rosyjskiej wojskowej poczty polowej. Sukces ten nie tylko umoliwi lokalizacj oddziaw Armii Czerwonej, lecz take pozwoli na poddanie analizie szeregu innych wanych faktw. Najaktywniejszym oddziaem dziaajcym w pnocnym sektorze frontu wschodniego bya kompania podporucznika Adriana von Foelkersama. Jednostka ta, skadajca si z Batw ywicych przekonania niepodlegociowe, prowadzia operacje specjalne na rosyjskich tyach. W jednej ze miaych akcji oddzia von Foelkersama urzdzi zasadzk na sztab rosyjskiej dywizji i zdoby wane dokumenty sztabowe. Pierwszy oddzia Puku Brandenburg, ktry w warunkach bojowych uywa rakiet nienych, wkroczy do akcji w zimie 1941-1942. W kwietniu 1942 roku onierze tego oddziau, przebrani w rosyjskie mundury, wyruszyli w kierunku linii kolejowej biegncej do Murmaska. Podczas marszu natknli si na rosyjskie skady i umocnione punkty. Zaatakowali i zniszczyli obiekty, ale nieco pniej zostali zmuszeni do odwrotu przez wojska N K W D . W centrum d o w o d z e n i a Abwehry. Rosyjskie prby nawizania r o z m w pokojowych Ju w drugim dniu kampanii rosyjskiej admira Canaris w rozmowie z szefem II Wydziau, pukownikiem von Lahousenem-Vivremontem, podkreli z naciskiem, i naley si angaowa jedynie w dziaania o charakterze militarnym. Podczas pierwszych szeciu miesicy kampanii wschodniej wielokrotnie powtarza, e Abwehra winna z maksymaln rezerw podchodzi do wszelkich kwestii politycznych". W opinii admiraa niemiecki wywiad nie mg ska-
177
da adnych obietnic politycznych lub robi nadziei o politycznym charakterze adnej grupie narodowej (na przykad Ukraicom), bez wzgldu na jej liczebno. Takie przynajmniej pogldy admiraa odnotowa w swym pamitniku pukownik von Lahousen-Vivremont. 16 lipca 1941 roku Obergruppenfukrer SS Heydrich zawar z szefem Departamentu Spraw Oglnych Wehrmachtu, generaem porucznikiem Reineckem, porozumienie, na ktrego podstawie funkcjonariusze Gestapo i SD otrzymali prawo do przesuchiwania wzitych do niewoli onierzy Armii Czerwonej, znajdujcych si w obozach jenieckich Wehrmachtu. Suby podlege Heydrichowi otrzymay rwnie prawo rozstrzeliwania osb uznanych za bolszewikw lub zidentyfikowanych jako komisarze polityczni. Admira Canaris natychmiast sprzeciwi si takim dziaaniom. Niestety, nie wyrazi swych wtpliwoci wobec waciwych wadz, ograniczajc si do przedstawienia obiekcji jedynie w krgach oficerw Abwehry. Zamiast zareagowa osobicie, do stoczenia walki z Gestapo wyznaczy szefa II Wydziau, pukownika von Lahousena-Vivremonta. Wedug samego Lahousena, admira postpi tak, poniewa nie chcia si angaowa w dziaania o zabarwieniu zbyt negatywnym wobec ideologicznej wymowy tego rozkazu". Tak wic to wanie pukownik von Lahousen zmuszony by dowodzi generaowi Reineckemu i Obergruppenfuhrerowi Mullerowi, i rozkaz ten narusza konwencje prawa midzynarodowego, a ponadto egzekucje tego rodzaju wywr niekorzystny wpyw na morale onierzy". Odpowiedzialny za kwestie zwizane z prawem midzynarodowym oficer Abwehry, hrabia Helmut Moltke, otrzyma od swojego przeoonego, admiraa Biirknera, polecenie sporzdzenia memorandum dotyczcego tego rozkazu. Dokument ten, podpisany przez admiraa Canarisa, mia nastpnie zosta przedstawiony feldmarszakowi Keitlowi. Obawy wyraane w dokumencie koncentroway si nie tylko na problemie naruszenia norm prawa wojskowego. Zauwaano rwnie, i wydanie tego rozkazu uchylao zasady,
178
ktre z wojskowego punktu byy nie tylko podane, lecz rwnie niezbdne dla utrzymania dyscypliny w szeregach wasnych wojsk oraz skutecznoci ich dziaania. Memorandum wyraao ponadto niepokj o wojskowe i polityczne konsekwencje wydania takiego rozkazu. W odpowiedzi na memorandum, nieskierowanej zreszt do admiraa Canarisa, lecz do szefa wydziau spraw zagranicznych Abwehry, admiraa Biirknera, feldmarszaek Keitel podkreli z naciskiem, e wyraone w dokumencie obawy w peni wyraaj onierski idea wojny prowadzonej wedug rycerskich zasad, ale s one chybione, poniewa stawk w obecnie prowadzonej wojnie jest wanie zniszczenie caego dotychczasowego sposobu postrzegania wiata. Canaris wkrtce popad w powane tarapaty, gdy odway si wcign do wsppracy z Abwehr operujcego w Tangerze agenta pochodzenia ydowskiego. Himmler usysza o tym przypadku" i w lutym 1942 roku zameldowa Hitlerowi, e Abwehra wykorzystuje licznych ydw, ktrzy su jej jako wsppracownicy i informatorzy. Hitler wyda rozkaz, aby zawiesi admiraa w czynnociach subowych, a jego obowizki powierzy admiraowi Biirknerowi. Dziki porednictwu adiutanta Fiihrera, pukownika Engla, Canaris zdoa uzyska zgod na spotkanie z Hitlerem. Przekona wodza III Rzeszy co do swojej lojalnoci i uzyska przywrcenie do suby. Caa sprawa uwiadomia jednak admiraowi, i nie cieszy si on bezwzgldnym zaufaniem Fiihrera. Abwehra w o b e c rosyjskich propozycji r o z m w pokojowych We wrzeniu 1941 roku Zwizek Radziecki znalaz si w rozpaczliwym pooeniu. Latem Armia Czerwona poniosa ogromne straty w ludziach i sprzcie podczas szeciu wielkich bitew, a radzieckie lotnictwo zostao praktycznie zmiecione z przestworzy. Do centrali
179
Abwehry zaczy dociera sygnay, i niektrzy Rosjanie, dyplomaci, a take przywdcy partii byliby skonni do ponownego zawarcia porozumienia z Niemcami". Agent Edgar Klaus ze sztokholmskiej ekspozytury Abwehry (pochodzcy z krajw batyckich kolejny yd, ktry pozostawa w subie niemieckiego wywiadu) utrzymywa bliskie stosunki z radzieck ambasadork w Szwecji, Aleksandr Michajown Koontaj, z ktr grywa w bryda. Donis, i w ZSRR pojawiaj si oznaki dezintegracji, a pani Koontaj gotowa jest przej na stron Niemiec. Po bardziej intensywnym przebadaniu tego kanau informacji agenci Abwehry natknli si na powtarzajce si ze strony radzieckiej sugestie i zakamuflowane propozycje zawarcia pokoju. Admira Canaris nie wykazywa jednak zainteresowania tymi ofertami, dopki Niemcy odnosili sukcesy na wschodzie. Kolejne sygnay o gotowoci Rosjan do podjcia negocjacji pokojowych nadeszy z Moskwy w lecie 1942 roku, kiedy utkna letnia ofensywa wojsk niemieckich. Pod koniec 1942 roku agent Klaus powiadomi Canarisa, e Rosjanie s gotowi do powanych negocjacji z Niemcami i d do jak najszybszego zawarcia ugody i zakoczenia tej wojny, tak wyczerpujcej dla obu stron". Nawet po zwycistwie w Stalingradzie Sowieci myleli o negocjacjach i mieli nadziej, e namwi Hitlera do rozmw. Admira Canaris mg podchwyci nadarzajc si okazj i w kocu przedstawi Hitlerowi informacje na ten temat. Nie zrobi jednak tego. Nie chcia prowadzi negocjacji z przywdcami komunistycznymi ani ich przedstawicielami. Dokadnie w tym samym czasie kontrwywiad niemiecki odkry istnienie Czerwonej Orkiestry" i rozpocz niszczenie jej struktur, odsaniajc zarazem zasig radzieckiej agentury szpiegowskiej w Niemczech. Fakt, i w dziaalno rosyjskiego wywiadu wmieszany by pewien oficer Abwehry, stawia Canarisa w niezrcznej sytuacji. Owym czonkiem Czerwonej Orkiestry" by porucznik Herbert Gollnow, ktry w II Wydziale Abwehry odpowiada za or-
180
ganizacj i dziaania wojsk przenoszonych drog powietrzn i spadochronowych. Podczas procesu o zdrad, ktry wytoczono Gollnowowi, Wilhelm Canaris owiadczy, e dziaania Czerwonej Orkiestry" kosztoway ycie 100 tysicy niemieckich onierzy. Proces wykaza rwnie, e zdrada Gollnowa bezporednio przyczynia si do schwytania dziesiciu grup dywersyjnych, zoonych z agentw Abwehry i onierzy formacji Brandenburg. Wszystkie te okolicznoci (jak rwnie obawa cignicia na siebie gniewu Hitlera) spowodoway, i Canaris powstrzyma si od podejmowania gorcego tropu, jakim byo podjcie prby negocjacji z Rosjanami. Wkrtce pojawia si kolejna okazja. Dyplomata Peter Kleist, podwadny ministra spraw zagranicznych von Ribbentropa, po odbyciu rozmowy z agentem Klausem nawiza kontakt z przebywajcymi w Sztokholmie Rosjanami. Oferta rosyjska staa si o wiele bardziej wyrazista wiosn 1943 roku. Rosjanie jasno owiadczyli wtedy Niemcom, e chc zawrze pokj. W kwietniu 1943 roku trzej pracownicy ambasady rosyjskiej w Sztokholmie, Michai Nikitin, Aleksiej Tatadin i Borys Jarcew, spotkali si z dyplomatami niemieckimi. Do spotkania doszo w posiadoci pooonej w pobliu szwedzkiej stolicy. W wyniku odbytych wtedy rozmw osignito wstpne porozumienie, dobrze wrce przyszym negocjacjom. Nastpne spotkanie odbyo si w czerwcu 1943 roku w szwedzkim kurorcie Saltsjbaden. Kilka dni pniej Klaus poinformowa niemieckich wysannikw, i wyszy urzdnik radzieckiego ludowego komisariatu spraw zagranicznych o nazwisku Aleksandrw chce rozmawia z przedstawicielem niemieckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, ktrego mia ju wczeniej okazj pozna. Aleksandrw mia na myli Petera Kleista. Ten przyby do Sztokholmu 17 czerwca 1943 roku. Nastpnego dnia w hotelowym pokoju odwiedzi go Klaus, ktry poinformowa go, e Aleksandrw chce si z nim spotka 7 lipca. Hitler, ktrego Ministerstwo Spraw Zagranicznych poinformowao o podjtych dziaaniach, nie pozwoli jednak na zorganizowanie
181
spotkania, ktre mogoby stanowi wstp do cakowicie zaskakujcego zwrotu sytuacji w toczcej si wojnie. Niedugo potem okazao si, e koncepcja rozmw pokojowych, mimo wydanego przez Hitlera zakazu, nie upada cakowicie. Agent RR 3177 z Lizbony, ktry pracowa take w Sztokholmie, donis hamburskiej delegaturze Abwehry, e Rosjanie w dalszym cigu s zainteresowani negocjacjami z Niemcami. Hamburska delegatura poinformowaa central Abwehry, i jej agent podsucha raport, ktry portugalski ambasador w Sztokholmie przekaza swojemu przeoonemu, ministrowi spraw zagranicznych w Lizbonie. W tym raporcie przytaczano pogoski o bliskim zawarciu pokoju midzy Niemcami i Rosj. W tym momencie w ca spraw zaangaowa si baron Wadimir Kaulbars, byy kapitan armii cesarskiej i przyjaciel rodziny Canarisw, ktry podczas II wojny wiatowej suy w Abwehrze jako tumacz oraz doradca admiraa w kwestii jzyka rosyjskiego. Przed przejciem na stron niemieck baron Kaulbars pracowa dla wywiadu francuskiego i radzieckiego. Teraz zachca Canarisa, aby przej inicjatyw, osobicie przeprowadzi negocjacje z radzieckim wysannikiem i pomg zakoczy wojn. Canaris by temu niechtny, bo odkd Roosevelt i Churchill podczas konferencji w Casablance w styczniu 1943 roku ogosili, e domagaj si bezwarunkowej kapitulacji Niemiec, kultywowa kontakty z Zachodem, nie ze Wschodem. Przykadem podtrzymywania tego rodzaju stosunkw mog by dziaania barona Kurta von Lernsnera, ktry spotyka si z amerykaskim attache w Stambule, przyjacielem Roosevelta, komandorem George'em E. Earle'em. Podczas rozmw Canaris, wystpujc w imieniu stojcych za nim si", proponowa mocarstwom zachodnim zawieszenie broni na zachodzie przy rwnoczesnym kontynuowaniu dziaa na wschodzie. Von Lernsner chcia wraz z Earle'em uda si samolotem z Turcji do USA. Mgby liczy na pomoc w negocjacjach zaoferowan mu przez papiea, watykaskiego sekretarza stanu, kardynaa Maglionego, nuncjusza Roncallego i innych. Odpowied Roosevelta na te
182
propozycje bya szorstka i prosta: Nie". Earle'owi rozkazano wycofa si z negocjacji. Po przedoeniu kolejnych propozycji w lecie 1943 roku Canaris mg zaprosi na spotkanie w Santander szefa amerykaskich tajnych sub, Donovana, i gen. Menziesa z Anglii. Tam przedstawi plan pokojowy obejmujcy zawieszenie broni na zachodzie, usunicie Hitlera lub wydanie go mocarstwom zachodnim i kontynuacj wojny na wschodzie. Oficer Abwehry Justus von Einem stwierdzi pniej, i szefowie wywiadw wyrazili zgod na propozycje Canarisa. Mimo to przywdcy obu alianckich narodw nie chcieli o caej historii nawet sysze. Bezwarunkowa kapitulacja Niemiec wobec wszystkich pastw sprzymierzonych, cznie ze Zwizkiem Radzieckim, pozostaa elazn zasad, od ktrej przywdcy zachodnich potg nie chcieli ustpi ani na jot. Admira Canaris wybra do negocjacji pokojowych niewaciw stron. Gdyby z podobn propozycj wystpi wobec Rosjan, to z pewnoci osignby zamierzony cel. Wilhelm Canaris, ktry czsto pomaga ludziom w tarapatach, w lecie 1942 roku po raz kolejny wycign pomocn do. Zdoa wtedy uratowa 12 starszych berliskich ydw, ktrych zaprezentowa Gestapo jako agentw Abwehry, a nastpnie przewiz z kraju do USA, gdzie rzekomo mieli utworzy siatk szpiegowsk. Canaris w pniejszym okresie zamieszany by jeszcze w kilka spraw o podobnym charakterze. Kiedy okazao si, e utrzymuje on tajne kontakty z Watykanem i innymi pastwami, RSHA i SD zaczy ledzi jego poczynania, co ostatecznie doprowadzio do usunicia go ze stanowiska.
Reforma i reorganizacja P u k u Brandenburg Jesieni 1941 roku utkna niemiecka ofensywa na wschodzie. Impas w dziaaniach wojennych ze szczegln si uwidoczni si zwaszcza na centralnym, moskiewskim odcinku frontu. Wszystkie oddziay formacji Brandenburg zaangaowane w wielotygodniowe zacite wal-
183
ki poniosy cikie straty. Wikszo pododdziaw puku zostaa wycofana do miejsc stacjonowania, gdzie miay zosta zreorganizowane, przezbrojone i uzupenione. W grudniu 1941 roku jedynymi oddziaami pozostajcymi nadal na froncie byy: dowodzona przez porucznika Koehnena Kompania Tropikalna", 9. kompania porucznika dr. Knieschego, ktra operowaa na obszarze pooonym na pnocny zachd od Moskwy, oraz dziaajca na obszarze Krymu 6. kompania, dowodzona przez porucznika Bansena. Dowdca Puku Brandenburg, pukownik von Haehling, wyda nowe rozkazy dotyczce wszystkich oddziaw powracajcych z frontu. Rozkazy te pocztkowo byy wydawane oddzielnie, niemniej jednak planowano je opublikowa razem, gdy dobiegnie koca proces reorganizacji i przeszkolenia. Poniej przedstawiamy tre dokumentu, ktry mia tak due znaczenie dla pniejszego uycia bojowego oddziaw Brandenburg. Szef II Wydziau Abwehry: Raport nr 1509/42 Tajne 26/6/1942 Zadania oglne: Zadaniem 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych Brandenburg jest prowadzenie tajnych operacji wojskowych przeciwko celom o znaczeniu taktycznym, strategicznym i wojskowo-gospodarczym. Zadania te jednostki puku podejmowa bd wszdzie tam, gdzie inne oddziay nie bd mogy podj lub kontynuowa walki. Ze wzgldu na znaczenie, jakie w nowoczesnej wojnie odgrywa ruch, gwnym celem akcji pododdziaw puku bd urzdzenia infrastruktury transportowej, a zwaszcza mosty. Pododdziay 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych Brandenburg, zaangaowane w dziaania specjalne, powinny wykorzystywa wszelkie moliwe podstpy wojenne, aby zmyli przeciwnika i umoliwi naszym oddziaom opanowanie wanych celw wojskowych. Taktyczne i strategiczne wykorzystanie tego rodzaju operacji specjalnych jest rol dowdztwa oddziaw posuwajcych si za oddziaami formacji Brandenburg.
184
Wytyczne dotyczce sposobu prowadzenia operacji: (1) Jednostki 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych Brandenburg s instrumentem bojowym przeznaczonym wycznie do prowadzenia wojny manewrowej, w zwizku z czym naley wykorzystywa je w awangardzie nacierajcych oddziaw zmotoryzowanych i pancernych. W szczeglnych przypadkach konieczne moe by uycie oddziaw Brandenburg w skadzie sttay tylnej. (2) Jednostki 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych Brandenburg maj by wycofywane z linii frontu, gdy dziaania zbrojne przerodz si w walk pozycyjn. Pododdziay 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych Brandenburg mog przez duszy okres uczestniczy w walkach obronnych jedynie w celu szybszego wyprbowania bd szybszego wdroenia nowych metod walki. Tylko ten sposb uycia oddziaw tej formacji umoliwi w przyszoci zaskoczenie postawionego w stan pogotowia nieprzyjaciela. (3) onierze puku zostali starannie wyselekcjonowani do udziau w operacjach specjalnych i poddani specjalnemu szkoleniu, w zwizku z czym stanowi oni materia ludzki, ktrego zastpienie jest niezwykle trudne. Z tego te wzgldu wykorzystanie caego puku lub jego pododdziaw w charakterze zwykej piechoty jest dopuszczalne jedynie tymczasowo i w sytuacjach najwyszej koniecznoci. (4) Jednostk bojow przeznaczon do prowadzenia operacji specjalnych przez Puk Brandenburg jest kompania. Kompanie podzielone s na pkompanie, z ktrych kada zdolna jest do prowadzenia samodzielnych operacji. W skad kompanii wchodzi rwnie pluton broni cikiej. Cakowita sia bojowa kompanii wynosi 300 (!) ludzi. (5) Kompanie Puku Brandenburg S oddane do dyspozycji dowdztw grup armii lub dowdztw armii. Sposb ich wykorzystania zaley od zapotrzebowania w punktach o kluczowym znaczeniu dla przebiegu dziaa wojennych i moe ulega zmianie wraz z rozwojem sytuacji. (6) Kiedy jest to moliwe, jedn kompani Puku Brandenburg powinno si przydziela tylko do jednej dywizji. Podzia kompanii mi-
185
dzy wicej ni dwie jednostki szczebla dywizyjnego grozi rozproszeniem si, co jest ewentualnoci, ktr naley kategorycznie odrzuci. (7) Sia i skad jednostki wyznaczonej do realizacji kadego specjalnego zadania zaley od sytuacji i charakteru celu. (8) Kompanie Puku Brandenburg od momentu wkroczenia na obszar dziaania armii, do ktrej zostay przydzielone, s taktycznie (i o ile jest to moliwe, take strategicznie) i dyscyplinarnie podporzdkowane dowdztwu danej armii. W pozostaych sytuacjach obowizek troszczenia si o zaspokojenie potrzeb onierzy i dbania o nich spoczywa na barkach dowdztwa puku, ktre obowizane jest wykonywa swe zadania nawet wtedy, gdy pododdzia zaangaowany jest w dziaania operacyjne. (9) Wykorzystanie jednostek Brandenburg zaley wycznie od dyrektyw OKW. (10) Z reguy w ramach kadej operacji prowadzonej przez Puk Brandenburg do sztabu dowdztwa odpowiedzialnego za dan akcj naley przydziela oficera cznikowego. Oficer cznikowy bdzie informowa dowdztwo o sile bojowej, organizacji i sposobach walki pododdziau Puku Brandenburg, ktry zosta mu taktycznie podporzdkowany. W pododdziaach puku ujednolicono rwnie uzbrojenie i wyposaenie. Miao ono teraz odpowiada uzbrojeniu oddziaw wojsk regularnych, z ktrymi wspdziaali Brandenburczycy. Podczas reorganizacji puku wyeliminowano wszelkie elementy organizacyjne i szkoleniowe zwizane z zadaniami realizowanymi na rzecz II Wydziau Abwehry. Dotyczyo to rwnie opuszczenia przez oddziay puku obozu szkoleniowego w Quenz, ktry przeszed pod inne dowdztwo. 1. kompania, stacjonujca w koszarach w Brandenburgu, ktre do czasu reorganizacji suyy za punkt zbiorczy i baz operacyjn dla onierzy przygotowujcych si do wykonania zada specjalnych, zostaa teraz wcielona do batalionu dywersyjnego i staa si jego kompani A. W batalionie dywersyjnym znalaza si rwnie kompania
186
dowodzona przez porucznika Johannesa, ktry by jednym z pierwszych onierzy sucych w formacji Brandenburg. Dowdca 1. batalionu, major Heinz, otrzyma zadanie zorganizowania szkoy Abwehry, a w grudniu 1941 roku zosta dowdc wydziau dywersji. Nastpc Heinza na stanowisku dowdcy 1. batalionu zosta kapitan Walther. Heinz po przedstawieniu onierzom nowego dowdcy 28 padziernika opuci stanowisko dowdcy batalionu. 19 listopada major Heinz zakoczy formowanie batalionu dywersyjnego. Oddzia przenis si do tymczasowych kwater na poligonie Meseritz, znanych pod nazw Obozu Ddownicy". W Meseritz stacjonowaa dowodzona przez rotmistrza dr. Harbicha Kompania Szkolno-Treningowa, ktra rwnie zostaa podporzdkowana dowdztwu batalionu dywersyjnego. Pod koniec 1941 roku zreorganizowany 800. Puk Szkolno-Budowlany do Zada Specjalnych Brandenburg by ponownie gotowy do dziaa. Oto jego ordre de bataille. Dowdca puku 1. batalion: 1. kompania 2. kompania 3. kompania 4. kompania (lekka) 2. batalion: 5. kompania 6. kompania 7. kompania 8. kompania 3. batalion: 9. kompania pukownik Haehling kapitan Walther porucznik Baubke kapitan dr Hartmann porucznik Pinkert porucznik (od 1942 r. kapitan) John porucznik Kiirschner major dr Paul Jacobi porucznik Ziilch porucznik Bansen (nadal na Krymie) porucznik Kutschke (od 1942 r.) porucznik Oesterwitz porucznik Grabert kapitan Jacobi porucznik Kniesche (przedpola Moskwy)
Operacje Abwehry podczas kampanii rosyjskiej... 10. kompania 11. kompania 12. kompania 15. kompania (lekka) porucznik Kriegsheim (ranny) kapitan Auch stanowisko nieobsadzone porucznik Schader podporucznik Trommsdorf
187
Ostatnia z wymienionych kompanii bya zarazem jednym z ostatnich oddziaw bojowych formacji Brandenburg, ktre zostay uyte w akcji bojowej na dalekiej pnocy. Poniej znajduje si krtki zarys jej dziaa. Dziaania jednostki Trommsdorf
w ramach Armii Laponia Pomys wykorzystania jednostki specjalnej do dziaa na dalekiej pnocy wyszed od podporucznika Trommsdorfa. W zwizku z jego propozycj, za zgod dowdztwa II Wydziau Abwehry, na poligonie w Zossen zebrano grup okoo dziewidziesiciu onierzy, z ktrych kady by ekspertem w swojej wskiej specjalnoci. W rezultacie takiej selekcji w niewielkim oddziale zgrupowano zarwno specjalistw w zakresie saperskich dziaa szturmowych, jak i na przykad przewodnikw psw. Ci ostatni pochodzili z podporzdkowanej dowdztwu wojsk ldowych szkoy psw subowych w miejscowoci Sperenberg. onierze do udziau w dziaaniach bojowych na dalekiej pnocy zgosili si na ochotnika. Przeszli wszechstronne szkolenie w posugiwaniu si broni krtk, rczn, maszynow i w obsudze dzia szybkostrzelnych. W skad jednostki weszy rwnie dwie obsugi radiostacji oraz sekcja medyczna zoona z lekarza i szeciu sanitariuszy. Z powodu specyfiki terenu, na ktrym miaa operowa kompania, wszyscy zgaszajcy si do niej ochotnicy musieli by pierwszorzdnymi narciarzami. Pkompania" zostaa skompletowana w szybkim tempie i wkrtce wysano j na dalek pnoc. Po przybyciu na miejsce podporucz-
188
nik Trommsdorf zgosi si w sztabie generaa pukownika Dietla, meldujc gotowo do dziaania podlegego mu oddziau. Dietl ciepo powita przybycie grupy Trommsdorfa. Na wylewno uczu generaa mia wpyw zwaszcza fakt, i w szeregach grupy znajdowao si wielu znanych narciarzy. Podczas krtkiej odprawy w sztabie Armii Laponia Trommsdorf dowiedzia si, e dowdztwo armii planuje na wiosn now ofensyw. W styczniu 1942 roku Dietl obj dowdztwo nad nowo utworzon Armi Laponia, rwnoczenie otrzymujc awans na stopie generaa pukownika. Wraz ze swoim szefem sztabu, generaem majorem Ferdynandem Jodlem (modszym bratem Alfreda Joda), przeprowadzi si do Rovaniemi, do hotelu Pohjanhovi. Pod koniec marca 1942 roku wojska rosyjskie rozpoczy intensywne dziaania rozpoznawcze na dalekiej pnocy. Rosjanie wysyali liczne patrole, ktrych zadaniem byo przygotowanie planowanej na wiosn ofensywy si poudniowego ugrupowania, skoncentrowanych na pnoc od tzw. rosyjskiej drogi". Nieuchronnie zbliaa si wiosenna ofensywa Armii Czerwonej. Zmusio to dowdztwo do szybszego zakoczenia szkolenia onierzy jednostki Trommsdorf, ktra ju od pewnego czasu przebywaa na dalekiej pnocy. Jej siy wzmocniono 30 fiskimi ochotnikami. Dietl, ktry z uwag przyglda si przygotowaniom, dostrzeg, e onierze szybko przystosowali si do panujcych na pnocy niekorzystnych warunkw klimatycznych. Pod koniec marca jednostka wkroczya do dziaa bojowych. Wojska niemieckie rozpoczy wtedy operacj Lutto". Operacja zawdziczaa nazw maej rzeczce pyncej opodal Alkawetti, na poudniowy zachd od Murmaska. Operacj nadzorowa genera porucznik Ferdynand Schrner, ktry od 15 stycznia 1942 roku dowodzi XIX Korpusem Grskim. Podczas ataku, ktry mia zacz si w niedziel wielkanocn 6 kwietnia 1942 roku, jednostka Trommsdorf miaa przenikn na gbokie tyy nieprzyjaciela. Potem operujc na zapleczu przeciwnika, miaa sprbowa przeci linie zaopatrzenia frontu lub przynaj-
189
mniej poprzez organizowanie zasadzek i dziaania nkajce zakci ich funkcjonowanie. Podczas caej akcji najwaniejszym zadaniem byo przecicie trasy, ktra prowadzia do ogromnego rosyjskiego skadu zaopatrzeniowego, znajdujcego si na poudniowo-zachodnich przedpolach Murmaska w pobliu Ristikent. Jednostka Trommsdorf 'wesza do akcji 6 kwietnia. Mimo e towarzyszy jej fiski przewodnik, przez pewien czas nie bya w stanie odnale miejsca spotkania z batalionem grskim, ktry mia za zadanie zdoby umocnion przez Rosjan wiosk Lutto. Batalion grski przyby wprawdzie na miejsce, jednake z opnieniem. Strzelcy grscy przypucili atak na pozycje nieprzyjaciela, nie czekajc na nocne rajdy jednostki Trommsdorf ktre w zaoeniach miay uatwi im natarcie. Podjty w penym wietle dnia atak zakoczy si niepowodzeniem i duymi stratami. Jednostka Trommsdorf ktra na miejsce walki przybya wkrtce po rozpoczciu ataku, pocztkowo nie wkraczaa do akcji, osamotniona w nieznanym terenie. onierze, maszerujc w lunym, topniejcym niegu, zostali zmuszeni do wdrowania etapami. Stracili na to cay dzie i zjedli ostatnie racje ywnociowe. Mimo wysikw do obozu dotarli dopiero po napotkaniu patrolu strzelcw grskich, ktrzy wskazali im drog powrotn. W poowie kwietnia podporucznik Trommsdorf otrzyma rozkaz powrotu do Berlina, przekazujc stanowisko dowdcy podporucznikowi Slderowi. W pocztkach maja 1942 roku Rosjanie przeniknli przez zajmowane w Karelii pozycje wojsk niemiecko-fiskich w okolicy pooonej na pnocny zachd od miejscowoci Kiestinki. Dlatego te jednostka Trommsdorf ponownie zostaa skierowana do akcji. Zdoaa zaata front i powstrzyma szereg podejmowanych przez Rosjan prb przeamania go. Cel ten udao si osign dziki umiejtnie zakadanym polom minowym oraz dziesitkowaniu oddziaw wroga w nocnych rajdach. Podczas jednego z nich, dowodzonego przez podporucznika Sldera, Niemcy zdoali odbi utracon wczeniej wysunit pozycj, w ktrej zdyli si ju zagniedzi czterej rosyjscy
190
snajperzy. Podczas tej akcji doszo do walki wrcz, w ktrej zwyciyli onierze Puku Brandenburg, aczkolwiek ponoszc znaczne straty. Jednostka, zredukowana do 60 ludzi, bronia wieo zdobytych pozycji, odpierajc powtarzajce si kontrataki radzieckie, i utrzymaa pozycj a do czerwca, gdy ataki Armii Czerwonej niespodziewanie ustay. cigajc nieprzyjaciela w kierunku pnocnym, wojska niemieckie i fiskie dotary do rejonu na pnoc od Kestenge. Straty radzieckie na samym tylko froncie murmaskim, gdzie Armia Czerwona siami 37 batalionw przeprowadzia 119 atakw, wyniosy 8 tysicy zabitych i 200 wzitych do niewoli. Pniej miao si okaza, e by to ostatni atak, jaki Armia Czerwona przeprowadzia na dalekiej pnocy. Pomimo sukcesw dowodzona przez generaa pukownika Dietla Armia Laponia rwnie poniosa cikie straty. Polego 680 onierzy niemieckich (w tym 16 oficerw), a 2630 onierzy i 163 oficerw zostao rannych. Wrd zaginionych znalazo si 3 oficerw. Tak zakoczyy si operacje prowadzone przez Puk Brandenburg na obszarze Finlandii oraz w pnocno-zachodnim Zwizku Radzieckim.
Operacje II Wydziau Abwehry w Iraku
Pierwszy kontakt Niemiecki wywiad podj pierwsze dziaania na terenie Iraku w 1937 roku. W tym oraz w nastpnym roku podpukownik Rohde, ktry by niemieckim attache wojskowym w Grecji i Turcji, odby szereg podry, przemierzajc rozlege obszary Syrii, Palestyny, Iraku i Iranu, a nawet Afganistanu. Podrujc po Bliskim Wschodzie, Rohde zdobywa wszelkie informacje o charakterze wywiadowczym, ktre mogy zainteresowa Abwehr. Jego celem byo rwnie zbadanie nastrojw panujcych wrd tubylczej ludnoci obszarw Bliskiego Wschodu i Azji rodkowej. Nastpstwem raportu Rohdego bya podr do Bagdadu, ktr podj wieo wtedy mianowany na wiceadmiraa (1 kwietnia 1938 r.) i szefa wywiadu niemieckiego Wilhelm Canaris. Admira, ktremu w podry towarzyszy major Groscurth, udawa si w region Bliskiego Wschodu z zamiarem odbycia rozmw z przywdcami arabskimi oraz zbadania ich gotowoci do walki z Angli. W tym czasie Abwehra rozpocza formowanie utworzonej w ramach jednostki Brandenburg Brygady Arabskiej, ktra bya przygotowywana do realizowania zada na obszarze Bliskiego Wschodu, w Libanie, Syrii i Iraku.
192
Pierwotnie celem dziaa brygady miao by wspieranie ruchw niepodlegociowych w Afganistanie, Iranie i Iraku, a take zapewnienie dostaw ywnoci i ropy naftowej. Oprcz tego zdobycie przez Niemcw przyczka wpyww pooonego na obszarze Bliskiego i rodkowego Wschodu mogo przybliy do granicy z ZSRR obszary ulegajce wpywom niemieckim. Operujce z pooonych w tym regionie baz samoloty niemieckie uzyskayby moliwo zaatakowania rosyjskiego zagbia naftowego, znajdujcego si w rejonie Batumi i Baku. Na kolejnym etapie dziaa moliwe byoby rozwaenie moliwoci wyprowadzenia z Bliskiego Wschodu byskawicznego uderzenia wojsk ldowych na obszary poudniowego Kaukazu, ktre doprowadzioby do opanowania pooonych na Zakaukaziu pl naftowych. W tym czasie nastroje arabskiej ludnoci zamieszkujcej Bliski i rodkowy Wschd staway si wobec strony niemieckiej coraz bardziej przyjazne. Wybuch powstania arabskiego w tym regionie, skierowanego przeciwko angielskiemu panowaniu, oraz otwarta wojna Arabw z Angli zagroziyby pozycjom Brytyjczykw na tym rozlegym terenie, stanowicym wane strategicznie poczenie ldowe midzy Indiami a Egiptem. W tym ostatnim kraju stanowisko Anglikw byo ju od pewnego czasu zagroone przez dziaania Afrika Korps, ktry prowadzi operacje wojskowe w Afryce Pnocnej. Sukcesy wojsk niemieckich i niemieckich sub specjalnych dziaajcych w tym regionie mogy doprowadzi do odizolowania Pwyspu Arabskiego, a take do rwnie niebezpiecznej dla koalicji antyhitlerowskiej obecnoci wojsk niemieckich na granicy z Turcj, podlegajc administracji Vichy Syri oraz niepewnym Iranem. Byo oczywiste, e Wielka Brytania w takiej sytuacji byaby zmuszona do zaatakowania Iraku i odcicia go od rosncych wpyww niemieckich. Brytyjska hegemonia na drodze do Indii" musiaa bowiem zosta utrzymana. Jesieni 1940 i w styczniu 1941 roku Abwehra utworzya kolejne bazy na obszarze poudniowo-wschodnim (cznie z Afganistanem).
Most na Dwinie w pobliu Dyneburga.
Brandenburczycy w mundurach radzieckich.
Genera Dietl egna oddziay piechoty, wyruszajce do ataku na Murmask.
Dowdca Armii Laponia, Eduard Dietl, w otoczeniu dowdcy VIII Korpusu Grskiego, generaa Bhmego, i dowdcw batalionu.
Nocna walka o rosyjsk wie.
Radziecka wyrzutnia rakietowa zdobyta przez Niemcw w poudniowym sektorze frontu.
Wysunite stanowisko obserwacyjno-strzeleckie w poudniowym sektorze frontu wschodniego.
Centralny sektor frontu wschodniego, 1943 rok.
Ewakuacja rannego na tyy. Nie pozostawiano rannych kolego1*
Lrenerar pukownik <oOtthard Heinrich, dowdca 1. Armii Pancernej, w pocztkach kampanii rosyjskiej jako dowdca XLIII Korpusu mia wiele powodw do wdzicznoci wobec Brandenburczykw.
Marszaek Zwizku Radzieckiego Iwan Stiepanowicz Koniew. Kiedy dowodzi 1. i 2. Frontem Ukraiskim, otrzymywa regularne raporty dotyczce dziaa oddziaw formacji Brandenburg. Podczas wizyty w Berlinie jesieni 1961 roku owiadczy: Brandenburczycy walczyli jak wcielone diaby!"
Feldmarszaek Erich von Manstein owiadczy autorowi tej ksiki: Brandenburczycy, ktrych spotkaem na rosyjskich polach bitew, byli nie tylko onierzami, ale i patriotami, ktrzy w rnych czciach wiata odpowiedzieli na wezwanie do walki".
Genera pukownik Walter Weifi rwnie wykorzystywa oddziay Brandenburczykw w dziaaniach prowadzonych w pnocnym sektorze frontu wschodniego. Gdy prosz mnie o wskazanie oddziau, ktry przewyszy wszystkie pozostae, natychmiast na myl przychodz mi Brandenburczycy".
193
We wrzeniu 1940 roku podpukownik Rohde ponownie uda si do Afganistanu z misj zbierania uytecznych dla Abwehry danych wywiadowczych. Po powrocie z Bliskiego Wschodu przedstawi admiraowi wstpne propozycje dotyczce wcignicia Afganistanu do wojny z Angli. Powrmy wszake do Iraku. Krlestwo Iraku narodzio si po zakoczeniu I wojny wiatowej. Terytorium nowego krlestwa niegdy naleao do Imperium Osmaskiego. Stworzone na mocy traktatu pokojowego w Sevres w 1920 roku pastwo irackie w okresie midzywojennym byo terytorium mandatowym Brytyjczykw. Gubernatorem brytyjskim w Iraku do 1921 roku by Abdullah, syn szarifa Mekki, Husajna ibn Alego. W marcu 1921 roku podczas konferencji w Kairze krlem nowej irackiej monarchii ogoszony zosta Fajsal. W taki oto sposb powstao pastwo, ktre w 1941 roku prbowaa podporzdkowa Anglia. Chocia Irak zosta przyjty do Ligi Narodw, w okresie midzywojennym by tylko polityczn fars. Kady minister, a nawet krl, otrzymywa swojego brytyjskiego doradc". Anglicy szkolili armi irack i utrzymywali oddziay armii w Iraku, a na wypadek wojny Irak zmuszony by suy celom politycznym Wielkiej Brytanii. Anglia po ogoszeniu 3 wrzenia 1939 roku wojny z Niemcami zadaa tego samego od Iraku. Jednake rzd iracki odmwi ogoszenia deklaracji o przystpieniu do wojny. W 1930 roku polityk iracki Jasin al-Haszimi zaoy patriotyczne bractwo", ktrego celem byo zwalczanie zwizanej z Anglikami klasy rzdzcej Irakiem. Po mierci Jasina w 1937 roku przywdztwo organizacji przeszo w rce prawnika Raszida Alego al-Gailaniego. Po mierci krla Fajsala w kwietniu 1939 roku wadz w kraju obj regent Abd al-Ilah. Funkcj premiera od 1938 roku sprawowa Nuri as-Said. Po pierwszej sondaowej wizycie niemieckich wysannikw na Bliskim Wschodzie w czerwcu i lipcu 1940 roku Komitet Arabski
194
rozpocz rozmowy z wysannikiem rzdu woskiego Gabbriellim, ktry cele polityczne swojego kraju w odniesieniu do regionu okreli jako: denie do zapewnienia niepodlegoci wszystkim ziemiom arabskiego wschodu". Komitet Arabski skierowa do Berlina swojego wysannika, Unmana Hatteda. Po dugich rozmowach pose arabski uzyska niemieck deklaracj o przyjaznym podejciu do kwestii nacjonalizmu arabskiego". W Iraku Ali al-Gailani otrzyma od dowdztwa garnizonu" brytyjskiego danie zerwania wszelkich kontaktw z pastwami Osi". Nie zamierzano wyjania przyczyn opuszczenia Iraku przez ambasadora brytyjskiego ani zamroenia wszystkich irackich depozytw w zagranicznych bankach. Zamroony zosta rwnie wietnie rozwijajcy si handel broni. Ostatecznie prezydent Stanw Zjednoczonych Roosevelt wezwa rzd w Bagdadzie do ustpienia. Raszid Ali al-Gailani, od 1940 roku sprawujcy urzd premiera Iraku, odmwi spenienia da amerykaskiego przywdcy, a regent, nawet gdyby tego chcia, nie by w stanie zmusi go do rezygnacji z urzdu. 21 stycznia 1941 roku rezygnacj zoy regent Nuri as-Said. Po licznych kolejnych gestach zej woli Irak znalaz si na krawdzi wojny domowej. Ostatecznie al-Gailani ustpi z urzdu. To wydarzenie byo brzemienne w skutki dla dalszego rozwoju irackich stosunkw wewntrznych. Wkrtce potem Gailani zosta mianowany szefem rzdu tymczasowego, gdy Taha, ktry do tej pory peni urzd premiera, nie by w stanie w dalszym cigu wypenia spoczywajcych na nim obowizkw, a regent Nuri uciek na poudnie kraju. W takich okolicznociach 10 kwietnia 1941 roku Gailani zosta ponownie mianowany szefem rzdu irackiego. W nocy 16 kwietnia brytyjski rzd poinformowa rzd Iraku, i zamierza zaj i okupowa jego terytorium. Wojna Anglii z Irakiem oficjalnie rozpocza si 2 maja.
195
Tymczasem negocjacje niemiecko-irackie wyday pierwsze owoce. Abwehra zorganizowaa dostawy broni w zwizku z planowan akcj antybrytyjsk, ktr w uzgodnieniu z wysannikiem niemieckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych Grobb planowa podj genera Raszid Ali al-Gailani. Bro miaa zosta dostarczona do Iraku samolotami transportowymi, latajcymi specjalnie ustalon tras nad Turcj, z midzyldowaniem na Rodos. Dostawy broni miay rwnie by realizowane za pomoc okrtw podwodnych zawijajcych do syryjskiego portu w Latakii. Operacj mia nadzorowa niemiecki ekspert wojskowy, genera wojsk lotniczych Felmy. 11 maja do bronicego si przed atakiem brytyjskim Iraku zostaa wysana poowa Brygady Arabskiej. Jednostka ta podja rajdy nkajce wojska brytyjskie i zatopia dwie kanonierki oraz okoo 50 statkw zaopatrzeniowych. W tym samym czasie podjto przygotowania do zablokowania szlaku wodnego Szatt al-Arab, co zamierzano osign poprzez zatopienie niemieckiego statku u ujcia do Zatoki Perskiej. W ten sposb uniemoliwiono by Brytyjczykom przerzucanie wojsk z Indii za porednictwem portu w Basrze. 22 maja Brygada Arabska zaangaowaa si w cikie walki z brytyjskim Legionem Arabskim, ktry zaatakowa j na wanym szlaku karawan z Damaszku do Rutby. 25 maja Brygada Arabska odniosa znaczny sukces, niszczc cakowicie w zasadzce oddzia zoony ze 100 Brytyjczykw (w tym 11 oficerw). 27 maja dowodzcy Brygad Arabsk oficer Abwehry, kapitan Berger, prbowa zwabi w puapk brytyjski Legion Arabski. Prba okazaa si jednak nieskuteczna. 30 maja do ucieczki z Bagdadu zostali zmuszeni przywdca rzdu irackiego Raszid Ali al-Gailani oraz Wielki Mufti Jerozolimy, ktry od ponad roku przebywa na wygnaniu w Iraku. Obaj przywdcy arabscy znaleli schronienie na terytorium Iranu, skd pniej przez Turcj udali si do Niemiec, gdzie zaopiekowaa si nimi (a take jednym z ksit egipskich) Abwehra.
196
Tego samego dnia siy brytyjskie zmusiy niemieck Brygad Arabsk do wycofania si do Iranu, gdzie czekay na ni kolejne zadania. 31 maja w Bagdadzie Irakijczycy podpisali z Brytyjczykami porozumienie o zawieszeniu broni. W jaki sposb Niemcy udzielili pomocy Irakowi? D z i a a n i a Luftwaffe w Iraku Ju 24 kwietnia 1941 roku marszaek Rzeszy Gring w rozmowie z ministrem spraw zagranicznych von Ribbentropem zoy obietnic, e pi samolotw transportowych Ju 52 wykona 10 lotw i dostarczy do Syrii okoo 100 ton zaopatrzenia. Hitler wyrazi zgod na podjcie tej akcji 27 kwietnia, gdy Ribbentrop przedstawi mu dane statystyczne dotyczce potencjau ekonomicznego Iraku i znaczenia tego kraju dla brytyjskiego imperium kolonialnego. Niemcy musieli teraz zmusi rzd Vichy, aby wyrazi zgod na udostpnienie francuskiej broni skadowanej w Syrii, a co waniejsze, na udostpnienie samolotom niemieckim syryjskich lotnisk oraz zapewnienie moliwoci tankowania paliwa. Byy ambasador w Bagdadzie, Fritz Grobba, otrzyma polecenie udania si do stolicy Iraku w celu nawizania bliszych kontaktw z rzdem irackim. Dalszy rozwj wypadkw okreli ju wybuch walk w Iraku 2 maja 1941 roku. Francuzi w kolejnym ukadzie, w zamian za znaczne ustpstwa niemieckie, zobowizali si, e w przypadku ataku angielskiego bd broni terytorium mandatowego Syrii za pomoc wszystkich posiadanych si". Ambasador Grobba, ktrego zadaniem byo nawizanie stosunkw politycznych z Irakiem, by ekspertem w sprawach Bliskiego Wschodu, ale nie mia moliwoci dokonania waciwej oceny moliwoci irackich si zbrojnych. Niemniej cieszy si wrd Arabw wielkim powaaniem. 6 maja Grobba wraz z czonkami swojej misji wyruszy na Bliski Wschd. Po dwch midzyldowaniach we Foggii oraz na Rodos
197
dwa samoloty He 111 z eskadry dyspozycyjnej Fiihrera, pilotowane przez kapitana Leytheusera i porucznika Grauthoffa, wyldoway 9 maja w Aleppo. 10 maja niemieckie samoloty dotary do Mosulu. Grobba nawiza tam kontakt z szefem irackiego rzdu, ktry poprosi go o natychmiastowe przybycie do Bagdadu. Niemiecki wysannik i pozostali czonkowie misji - sekretarz konsula, Hornberger, tumacz, dr Falkenstein, attache prasowy Steffen, operator radiowy Emde, oficerowie cznikowi, kapitan Darjes (z OKL) i kapitan Kohlhaas (z II Wydziau Abwehry), oraz dwaj onierze z formacji Brandenburg, urodzeni w Palestynie sierant Wienand i sierant Bulach dalsz drog do irackiej stolicy pokonali samochodami. Drug grup, ktra przybya z Niemiec do Iraku, bya delegacja ministra spraw zagranicznych, ktrej przewodzili radca ambasady Granw i nadworny fotograf" Ribbentropa, Obersturmfuhrer Laux. W grupie tej, ktra przyleciaa do Bagdadu na pokadzie trzech samolotw/^ 52, znaleli si rwnie onierze formacji Brandenburg, plutonowi Brass i Krautzberger. Caa czwrka Brandenburczykw, ktra przybya do Iraku z misjami dyplomatycznymi, miaa za zadanie, gdyby zasza taka konieczno, przeprowadzenia ewakuacji Niemcw z Iraku i zniszczenia wszelkich urzdze zwizanych z wydobyciem ropy naftowej. W zwizku z tym na pokady Ju 52 zaadowano kilkaset kilogramw silnych materiaw wybuchowych. Radca ambasady Hans Ulrich Granw mia w bagau zapas banknotw amerykaskich i brytyjskich. 25 maja bankowi narodowemu Iraku udostpniono 640 kilogramw zota. Zadanie dostarczenia zota do Iraku przypado w udziale ambasadorowi Grobbie, ktry znakomicie si z niego wywiza. Gring, zapytany o to, ktrego oficera Luftwaffe wyznaczyby na stanowisko szefa misji w Iraku, wskaza pukownika Wernera Juncka, dowdc stacjonujcego w Deauville lotnictwa myliwskiego 3. Floty Powietrznej. Junck lata ju w tropikach, gdy w 1930 roku by on gwnym instruktorem dowodzonej przez generaa Kundta niemieckiej misji wojskowej w Boliwii.
198
6 maja Junck spotka si z Gringem. Podczas tego spotkania szef OKL genera porucznik Jeschonnek, poinformowa pukownika o sytuacji w Iraku i celach oczekujcej go misji. Junck, mianowany dowdc lotnictwa Iraku", otrzyma specjaln jednostk lotnicz. W jej skad wchodzia dowodzona przez majora Pinagla jednostka transportowa wyposaona w 3 Junkersy Ju 90 i 10 Junkersw Ju 52. Naleao tam rwnie 9 Heinkli He 111 z Kampfgeschwader 4 oraz 12 Messerschmittw Me 110 z Zerstrergescbwader 76. Bombowcami dowodzi kapitan Schwanhauser, a myliwcami porucznik Hobein. Zanim oddzia lotniczy Juncka wybra si do Iraku, wyruszya tam grupa rozpoznawcza, dowodzona przez majora Axela von Blomberga, syna feldmarszaka von Blomberga. 11 maja 1941 roku pukownik Junck polecia do Monachium. W tym samym czasie z lotniska Silistea wzbio si w powietrze osiem He 111, ktre skieroway si do Aten, gdzie na ich przybycie oczekiwao kilka Ju 52 \Ju 90. Dodatkowo na lotnisku w Kthen stao dziesi Ju 52, dowodzonych przez kapitana Rothera i gotowych do odlotu na Bliski Wschd. 11 maja na greck wysp Rodos przyleciao pierwszych sze He 111. 12 maja do Aten przyby pukownik Junck i dowiedzia si, e na Bliski Wschd odlecia ju cay dywizjon bombowy, a do Damaszku zdyy ju dotrze dwa transportowe Ju 90. 13 maja w Mosulu oficerowie z grupy rozpoznawczej porucznika Knemeyera spotkali si z Leytheuserem i kapitanem Schwanhauserem. Pukownik Junck dotar do Mosulu przez lotniska na Rodos i w Palmirze. Spotka si tam z oczekujcym go oficerem cznikowym lotnictwa irackiego, mutaszarifem (gubernatorem) Mosulu, a take z irackim generaem porucznikiem, dowodzcym 2. Dywizj Piechoty. Skad grupy czekajcej na przybycie niemieckiego oficera jasno wskazuje, e przywdcy iraccy wizali wielkie nadzieje z pojawieniem si w ich kraju jednostek niemieckiego lotnictwa.
Operacje II Wydziau Abwehry w Iraku Operacje
199
15 maja, po rozwizaniu problemw z zaopatrzeniem w paliwo, niemieccy lotnicy wykonali w Iraku pierwsze zadanie, ktrym by lot patrolowy nad terytorium Syrii. Pukownik Junck zosta przyjty w siedzibie naczelnego dowdztwa irackiego w Bagdadzie, gdzie powitali go Raszid al-Gailani, dowdca irackich si zbrojnych, genera Salman, oraz jego szef sztabu, genera aki. Podczas pobytu w Bagdadzie Junck mia okazj osobicie dokona oceny sytuacji. Szybko si przekona, e poziom wyszkolenia si irackich jest bardzo nierwny. 16 maja pukownik Junck rozkaza przeprowadzenie pierwszych operacji ofensywnych. Trzy He 111 zaatakoway hangary i kwatery onierzy brytyjskiego lotniska w Habbaniji. Podczas nalotu samoloty niemieckie zestrzeliy jeden samolot myliwski typu Gloster Gladiator oraz zbombardoway baz. Uszkodzony zosta jeden He 111, zmuszony do przymusowego ldowania. Kolejny nalot na brytyjskie lotnisko, przeprowadzony przez sze Me 110, rwnie zakoczy si sukcesem. Samoloty niemieckie zniszczyy hangary i zbiornik paliwa, zdoay rwnie zestrzeli kolejnego Gladiatora. Dwa Me 110 przeprowadziy kolejny atak na lotniska pooone midzy Habbanij i Falud. Podczas akcji zniszczono na ziemi jeden myliwiec Hawker Hurricane i dokonano szeregu innych zniszcze. W odpowiedzi na niemieckie ataki samoloty brytyjskie zaatakoway lotnisko w Bagdadzie. Me 110, ktre wystartoway, by je przechwyci, stoczyy walk z oson myliwsk. Jeden z nich zosta zestrzelony, a kolejny musia przymusowo ldowa. Na tym etapie walk w Iraku da si odczu brak dodatkowej eskadry bombowcw He 111, a take eskadry myliwcw Me 109, ale dowdztwo Luftwaffe w okresie przygotowa do ataku na ZSRR nie byo skonne rozprasza si na drugorzdnych teatrach dziaa wojennych. By to powany bd, gdy pod koniec maja opr Irakijczykw si zaama, a wraz z nim rozwiay si wszystkie niemieckie plany zwizane z regionem.
200
Kiedy w Iraku trway walki z Brytyjczykami, na Krecie rozpocza si wielka operacja powietrznodesantowa wojsk niemieckich. Podczas walk nad t greck wysp, od 20 do 30 maja, zestrzelonych zostao co najmniej 151 samolotw Ju 52. Dwadziecia spord nich miao by uytych do transportu zaopatrzenia do Iraku, jednake wskutek nieoczekiwanych strat Luftwaffe nie miaa wystarczajcej liczby maszyn, by dostarczy zaopatrzenie na Bliski Wschd. Mimo braku wsparcia garstka zag bombowych He 111 kontynuowaa walk, w dalszym cigu wykonujc loty bojowe. 18 maja z Mosulu wystartoway cztery Me 110 z zadaniem zaatakowania nacierajcego przez pustyni syryjsk brytyjskiego oddziau Habforce. Cztery zdolne do lotu Me 110 odleciay do bazy w Kirkuku, ktra dawaa lepsz pozycj do przechwytywania samolotw atakujcych region Bagdadu. Wieczorem 18 maja zdolny do lotu pozosta tylko jeden Me 110. Samolot ten wykorzystywano do lotw rozpoznawczych i atakw na nacierajce oddziay brytyjskie. Podczas walk w Iraku do Mosulu dotary rwnie trzy woskie bombowce typu Savoia Marchetti. Wosi zadeklarowali, i wkrtce do tych trzech samolotw doczy grupa a 60 (!) samolotw transportowych, ale nie spenili tej obietnicy. 20 maja by dniem najwikszego nasilenia operacji Luftwaffe w Iraku. Jeden He 111 wykonywa loty rozpoznawcze, a trzy pozostae zaatakoway lotnisko w Habbaniji, niszczc hangary i parkujce na nim samoloty. Cztery Me 110 zbombardoway cele naziemne w pobliu Faludy. Podczas tych atakw samoloty niemieckie strciy jeden brytyjski bombowiec typu Bristol Blenheim i jednego Gladiatora. Herbert Schliiter skomentowa t akcj w nastpujcy sposb: Gdybymy mieli pen eskadr 18 do 20 maszyn, bylibymy w stanie zapewni siom ldowym skuteczne wsparcie i moe byoby to nawet wsparcie o decydujcym znaczeniu". Na ataki niemieckich samolotw RAF odpowiedzia atakami na sztab dowdztwa irackiego lotnictwa, znajdujcy si w pooonej niedaleko Bagdadu miejscowoci Hinaidi. Podczas brytyjskiego
201
nalotu jeden Me 110 zosta zmuszony do przymusowego ldowania i uleg zniszczeniu. 20 i 21 maja pukownik Junck wysa dwa kolejne Me 110 do Kirkuku, pozostawiajc w Mosulu jedynie dwa cikie myliwce. 21 maja 1941 roku naczelne dowdztwo Luftwaffe i kwatera gwna Fiihrera podjy decyzj o utworzeniu misji wojskowej, obejmujcej cay obszar rodkowego Wschodu. Zdecydowano rwnie wtedy o wysaniu do Syrii najpierw oddziaw szkoleniowych, a nastpnie take bojowych si specjalnych Abwehry. W zwizku z tymi planami zamierzano wysa do Syrii cay batalion Puku Brandenburg. Jego onierze mieli otrzyma tropikalne mundury z irackimi insygniami i oznaczeniami stopni wojskowych. Obowizki ambasadora Rzeszy w Syrii wykonywa radca ambasady Rahn. W Iraku zadania o podobnym charakterze wypenia Grobba. Dowdc Sztabu Specjalnego F zosta za genera lotnictwa Felmy, ktry by weteranem dziaa na rodkowym Wschodzie, gdy podczas I wojny wiatowej suy jako lotnik w jednostce walczcej na froncie synajskim. 22 maja dwa He 111 i pi Me 110 zaatakowao w pobliu miejscowoci Habbanija duy brytyjski konwj. Podczas kolejnego nalotu w okolicy Faludy dwa Me 110 zaatakoway brytyjsk kolumn zmotoryzowan, a dwa He 111 w towarzystwie jednego Me 110 ponownie zbombardoway Habbanij, wywoujc poar w tamtejszej elektrowni. Tego dnia stracono dwa Me 110 i jednego He 111. 23 maja dwa Me 110 wykonay dwa loty rozpoznawcze nad brytyjsk baz w Faludy. Samoloty niemieckie usioway przechwyci dwa Gladiatory, ale zostay zestrzelone. Dwa He 111 ponownie zbombardoway Habbanij, a trzeci bombowiec wykonywa loty rozpoznawcze. Mechanikom udao si naprawi dwa ostatnie He 111. Dwa Me 110 tymczasem ponownie zbombardoway Habbanij. Podczas tej akcji zostay jednak zestrzelone. Jedna z maszyn musiaa przymusowo ldowa, a druga zagina. Pniej okazao si, e zostaa strcona przez dwa angielskie Hurricaney.
202
W ten sposb Niemcy stracili wszystkie posiadane w Iraku myliwce. Ocalae zaogi stacjonujce w Kirkuku byy pozbawione maszyn. Wrd tych lotnikw znajdowa si mody podporucznik Wilhelm Herget, ktry 11 kwietnia 1944 roku, walczc w 4. Puku Nocnych Myliwcw, otrzyma Licie Dbowe do Krzya Rycerskiego elaznego Krzya. 26 maja Brytyjczycy wykonali naloty na Bagdad i kilka innych celw. W tym samym czasie pojedynczy He 111 po raz ostatni zbombardowa Habbanij. Zaoga Heinkla umiecia bomby dokadnie w celu, po czym bezpiecznie wrcia do bazy. Brytyjczycy w odpowiedzi wysyali nad Mosul pi bombowcw typu Vickers Wellington, ktre zniszczyy ostatniego He 111. 27 maja do Iraku przybyli major Hansen z O K H i major Arnold z II Wydziau Abwehry. Poinformowali pukownika Juncka, e przez najblisze trzy miesice nie moe oczekiwa przybycia do Iraku adnych si ldowych ani uzupenie lotniczych. Junck doszed do wniosku, e oficerowie, ktrym towarzyszy rwnie kapitan Rosner z I Wydziau Abwehry, maj opracowany wczeniej plan zakoczenia operacji si niemieckich w Iraku. Mimo to poprosi o przysanie mu dwch grup cikich myliwcw, a take po eskadrze bombowcw, myliwcw i samolotw rozpoznawczych. Oficerowie Abwehry omawiali planowan operacj zniszczenia wszystkich urzdze przemysu naftowego w Iraku (co byo czyst fantazj, skoro silnym oddziaom brytyjskim mogli przeciwstawi jedynie czterech onierzy jednostki Brandenburg), gdy 28 maja niemiecki ambasador w Bagdadzie, Grobba, owiadczy, i jego misja zamierza za kilka dni opuci Irak. 28 maja w Mosulu wyldowao jedenacie woskich myliwcw typu Fiat CR-42 i jeden samolot transportowy typu Savoia. Samoloty te wszake przybyy zbyt pno, aby mc wpyn na zmian sytuacji. Mimo beznadziejnego pooenia, operujc z lotniska w Kirkuku, wykonay w dniach 29 i 30 maja dwa loty bojowe, po czym 31 maja opuciy Irak. Znajdujcy si w trudnej sytuacji pu-
203
kownik Junck uda si do Aten, gdzie w Sztabie Specjalnym F usiowa wybaga przydzielenie mu piciu kolejnych Me 110. Mimo zabiegw dowdcy niemieckich si powietrznych w Iraku, ambasador Grobba 28 maja wyda polecenie, aby wszyscy Niemcy opucili Bagdad. Grobba nie uzna nawet za konieczne, aby o swojej decyzji powiadomi pukownika Juncka i znajdujcych si w Mosulu lotnikw niemieckich. Gdy niemiecki ambasador w popiechu przygotowywa si do opuszczenia Bagdadu, na lotnisku w Mosulu wyldowao sze samolotw/w 52, wyadowanych broni, amunicj i medykamentami. Tymczasem podwadni majora Hentschela zdoali naprawi dwa He 111. Te samoloty miay posuy do ewakuacji zag lotniczych, ktr zamierzano rozpocz okoo poudnia. Jeden z dwch zdolnych do lotu Heinkli pozostawa na mosulskim lotnisku do godziny 14.00, a obsuga dzia artylerii przeciwlotniczej, sztab i pluton cznoci zwlekali z ewakuacj a do godziny 16.00. Grobba, przybywszy rankiem 30 maja do Mosulu, zasta baz opuszczon przez niemieckie oddziay. By to skutek jego zaniedba w osobistych kontaktach z podwadnymi. Pukownik Junck, ktry 30 maja przebywa na Rodos, gdzie z trzema He 111 i picioma Me 110 przygotowywa si do powrotu do Iraku, nie ponosi odpowiedzialnoci za t porak. Mimo to zosta zwolniony z dowodzenia, a jego stanowisko obj major Schmell. 3 czerwca ta krzywdzca dla pukownika decyzja zostaa jednak cofnita w wyniku osobistej interwencji marszaka Rzeszy Gringa. 1 czerwca personel ambasady niemieckiej w Iraku dotar bezpiecznie do granicy z Syri.
Podsumowanie Poraka, ktr Niemcy ponieli z rk Brytyjczykw w Iraku, okazaa si dla strony niemieckiej cikim ciosem take dlatego, e doprowadzia rwnie do utraty Syrii i Iranu.
204
Mimo to Sztab Specjalny F nie zosta rozwizany, a z upywem czasu otrzyma szereg dobrze wyekwipowanych niemieckich jednostek interwencyjnych, ws'rd ktrych znalazy si rwnie zoone z ochotnikw oddziay arabskie. Naley jednak zauway, e gdyby pomimo zbliajcego si ataku na Zwizek Radziecki, do Syrii i Iraku wysano silniejsze oddziay lotnicze, genera Felmy i pukownik Junck na pewno zdoaliby opanowa sytuacj. W nastpstwie niepowodzenia pukownik Junck zosta na wasn prob postawiony przed sdem honorowym Luftwaffe. Owiadczy, e gdyby otrzyma wzmocnienie w postaci kolejnej grupy He 111 i drugiej Me 110, a take eskadry Me 109, to byby w stanie w maju cakowicie sparaliowa wszelkie poczynania Brytyjczykw. Cikie straty zadane brytyjskim oddziaom przez kilka He 111 stanowiy potwierdzenie, i opinia ta nie bya bezpodstawna. Sd honorowy cakowicie zrehabilitowa pukownika Wernera Juncka, a osignicia jego lotnikw spotkay si z nalenym im uznaniem. Rehabilitacja nie zmienia jednak faktu, i Junck a do 9 czerwca 1944 roku (gdy obj dowdztwo II Korpusu Myliwskiego) nie otrzyma Krzya Rycerskiego. Gdy niemieckie oddziay salwoway si ucieczk z Iraku, iraccy najwysi dowdcy wojskowi, w szczeglnoci wszyscy wysi dowdcy i szefowie sztabw wojsk ldowych i si powietrznych, stali przed sdami wojskowymi, ktre wikszo z nich skazay na mier przez powieszenie.
D a l s z e operacje w Iraku Od 9 czerwca do 3 lipca 1941 roku ewakuowano z Iraku do Syrii podporzdkowan II Wydziaowi Abwehry Brygad Arabsk, ktra miaa kontynuowa walk z oddziaami brytyjskimi. Wycofanie tej jednostki z Iraku nie oznaczao zakoczenia operacji niemieckiego wywiadu w tym kraju. Znajdujcy si w Iranie niemiecki geolog Friedrich Kiimmel, dziaajcy na rzecz oficera II Wydziau majora Schulzego-Holthusa, uda
205
si na przecz Paitag, gdzie mia zbada moliwo dotarcia do drogi wiodcej do Bagdadu. Kiimmel otrzyma take rozkaz przedarcia si przez terytorium Iraku, dotarcia do Ankary i skontaktowania si tam z bliskowschodni siatk Abwehry. Friedrich Kiimmel podczas realizacji tego zadania zosta jednak schwytany przez Kurdw, ktrzy w zamian za kilka funtw herbaty i cukru przekazali go Brytyjczykom. Zosta oskarony o szpiegostwo i skazany na rozstrzelanie. 15 lipca 1941 roku Hitler spotka si z premierem Iraku, Raszidem al-Gailanim, ktry zdoa uciec z kraju przed wkraczajcymi wojskami brytyjskimi. Al-Gailani wyrazi gotowo do wsppracy z Niemcami i podjcia si funkcji spikera prowadzcego antybrytyjskie audycje propagandowe, emitowane przez Niemcw dla ludnoci Bliskiego Wschodu. Jesieni 1941 roku II Wydzia Abwehry opracowa plan opanowania brytyjskich pl naftowych w Iraku i Iranie. Warunkiem niezbdnym do realizacji tego planu byo zdobycie przez Niemcw regionu kaukaskiego i przemarsz wojsk niemieckich przez grzyste regiony Baku i Gronego. Tej samej jesieni w berliskim sztabie Abwehry zebrali si dowdcy niemieccy i woscy, zainteresowani rozwojem wypadkw na Bliskim i rodkowym Wschodzie. Ze strony niemieckiej obecni byli admira Canaris, genera Felmy oraz Erwin Edler von Lahousen-Vivremont. Ostatni z wymienionych wstpi do suby w Abwehrze jako podpukownik i specjalista wywiadu austriackiego. W niemieckim wywiadzie szybko awansowa do stopnia generaa majora. Stron wosk reprezentowali genera Cesare Ame oraz pukownik Ivrea, dowdca woskiego Legionu Arabskiego. Wszyscy obecni bardzo interesowali si Wielkim Muftim Jerozolimy, Aminem al-Husajnem. Doszli do porozumienia w sprawie utworzenia na terenie Afryki Pnocnej centrum dowodzenia, odpowiedzialnego za antybrytyjskie operacje podejmowane w caym regionie. 15 wrzenia admira Canaris i genera Felmy spotkali si w Rzymie z Raszidem al-Gailanim i Aminem al-Husajnem, z ktrymi
206
przedyskutowali kwesti poczenia Niemiecko-Arabskiego Batalionu Szkolnego z Arabskim Korpusem Wolnoci. W padzierniku koalicja antybrytyjska poniosa dotkliw porak, gdy zosta aresztowany Hamudi Danabi, jeden z gwnych agentw dziaajcych na Bliskim Wschodzie. Wielki Mufti Jerozolimy, Amin al-Husajn, z wyprzedzeniem ostrzeg Abwehr o zbliajcym si ldowaniu si angielsko-amerykaskich w Afryce Pnocno-Zachodniej, ktre nastpio w listopadzie. W listopadzie 1944 roku dowdztwo Abwehry podjo decyzj o zrzuceniu na teren Iraku picioosobowej grupy agentw dowodzonych przez podpukownika Alego al-Raszida. Jednym ze spadochroniarzy by oficer irackiego sztabu generalnego, ktry mia doczy do oddziaw w Iraku. Grupa ta podporzdkowana bya rozkazom Amina al-Husajna, zadeklarowanego wroga Anglii, ktry cieszy si u Hitlera szczeglnymi wzgldami. Pitka skoczkw, oprcz znacznego arsenau broni, amunicji i adunkw wybuchowych, miaa rwnie ze sob pienidze, biuteri i rnorodne podarki. 27 listopada 1944 roku o godzinie 16.29 z lotniska w Wiener-Neustadt wystartowa transportowy samolot Ju 290, nalecy do KG 200 (jednostki do zada specjalnych). Celem lotu by Mosul, a samolot pilotowa dowdca I Grupy 200. Puku Bombowego kapitan Braun. Nawigacja bya powanym wyzwaniem, gdy cel oddalony by o 3000 kilometrw. Po opuszczeniu przez samolot strefy objtej zasigiem dziaania wasnych radiolatarni i nadajnikw nawigator musia polega jedynie na zliczaniu pozycji na podstawie namiarw gwiazd, ale chmury je zasaniay, a kapitan Braun musia zgodnie z rozkazem lecie nad Wgrami, Jugosawi i Grecj. Po osigniciu optymalnego puapu 3000 m kapitan wyrwna maszyn i przymkn nieco przepustnice wszystkich czterech silnikw, aby utrzymywa najbardziej ekonomiczn prdko, 300 km/h. Teraz wszystko zaleao od umiejtnoci nawigacyjnych Brauna, ktry musia doprowadzi maszyn do Mosulu, a nastpnie, po zrzu-
207
ceniu spadochroniarzy, w drodze powrotnej musia odnale jedno z pobliskich, przejtych przez Niemcw lotnisk, gdzie naleao uzupeni paliwo. Jednym z nich byo lotnisko na Rodosie, na ktre inny Ju 290 przewiz uprzednio paliwo. Gdy Ju 290 przelatywa nad granic bugarsko-greck, na niebie pojawi si ksiyc, co znacznie uatwio zadanie nawigatorowi. Mosul oddalony by wwczas jeszcze o sze godzin lotu. Ptorej godziny pniej w zasigu wzroku pojawia si wyspa Rodos. Po kolejnej godzinie lotu Ju 290 zacz si znia. Wszyscy odetchnli z ulg, gdy w dole ujrzeli rzek Tygrys. Pomimo panujcych ciemnoci zaoga samolotu z wysokoci 500 metrw dostrzega lini kolejow, ktr naleao odnale. Trzysta metrw, panie kapitanie" - zameldowa drugi pilot, podporucznik Pohl. Otwrz luki po lewej stronie". W luku towarowym samolotu stao piciu gotowych do skoku Irakijczykw, ktrzy oczekiwali na sygna szefa zaogi. Gdy ten usysza wydany przez pilota rozkaz przygotowania si do skoku, pooy rk na ramieniu irackiego podpukownika. Gdy pad rozkaz skoku, cisn mocno rami podpukownika i lekko go pchn. Skoczkowie opucili samolot, wkrtce po nich poszyboway w d zrzucane na spadochronach zasobniki. Szef zaogi zameldowa pilotowi, e wszyscy skoczkowie opucili samolot. Kapitan Braun zwikszy wysoko, rwnoczenie wykonujc zwrot w lewo. Po jego zakoczeniu skierowa si na zachd. Po czterech kolejnych godzinach lotu/z/ 290 dotar nad Rodos. Zegar na tablicy rozdzielczej wskazywa wtedy godzin 5.10. Samolot przemkn nad wysp na niskim puapie. Braun dostrzeg wystrzeliwane z ziemi zielone rakiety sygnalizacyjne, ktre miay wskazywa lokalizacje lotniska. Zawrci i wykonujc szeroki uk, zbliy si do lotniska, a po zauwaeniu pasa zacz ldowanie. O godzinie 5.20 Braun posadzi gadko samolot na pasie startowym rodyjskiego lotniska i wyczy silniki. Od startu z lotniska w Wiener-Neustadt
208
do ldowania na greckiej wyspie upyno trzynacie godzin. Lot Brauna by mistrzowskim osigniciem sztuki pilotau, ale niewielu o tym wiedziao, bo zadania wykonywane przez pilotw KG 200 byy objte cis tajemnic. W momencie ldowania samolotu powracajcego znad Mosulu na lotnisku sta ju drugi Ju 290. Gdy zaoga Brauna spoywaa treciwe niadanie, obsuga naziemna zatankowaa zbiorniki paliwa. Wieczorem nastpnego dnia, natychmiast po pojawieniu si na niebie ksiyca, Braun wystartowa z Rodosu, aby kontynuowa lot do Austrii, niestety, po kilku minutach problemy mechaniczne zmusiy go do ponownego ldowania na wyspie. Podczas drugiej prby odlotu ponownie pojawi si ten sam problem mechaniczny. Samolot, ktry dostarczy na Rodos zaopatrzenie dla samolotu Brauna, wystartowa zaraz po nim, wzi kurs pnocno-zachodni, po czym szybko znikn za horyzontem. Po dotarciu do bazy zaoga zameldowaa, i samolot Brauna wystartowa z Rodosu, po czym gdzie przepad bez wieci. Sytuacj lotnikw na Rodosie dodatkowo komplikowa fakt, i Braun nie mg nawiza kontaktu radiowego z baz. Po intensywnych poszukiwaniach uszkodzenia samolotu podporucznik Pohl, ktry w cywilu by inynierem, zdoa nie tylko odnale usterk, lecz take j usun. Ponadto przeczyci i ponownie zainstalowa wszystkie elementy systemu hydraulicznego. Samolot by teraz gotw do lotu. Trzeciej nocy Braun ponownie wystartowa. Po paru minutach kto poczu wo spalenizny. Tym razem przestay dziaa przyrzdy elektryczne poza wysokociomierzem radiowym. Mimo to samolot by sprawny, wic gdy podporucznikowi Pohlowi udao si naprawi kompas, podjto decyzj o kontynuowaniu lotu. Gdy samolot przelecia nad widocznymi w wietle ksiyca pierwszymi szczytami alpejskimi, Braun zacz znia puap. Samolot przebi si przez podstaw chmur i podporucznik Pohl ujrza otwierajc si przed samolotem pask, pokryt niegiem rwnin. Dotarli do macierzystego lotniska.
209
Samolot zblia si do Wiener-Neustadt od wschodu. Na sygna rozpoznawczy samolotu, z ziemi odpowiedziano ogniem artylerii przeciwlotniczej. Braun okry lotnisko na wysokoci czubkw drzew i ostronie posadzi cik maszyn na zanieonym skraju lotniska. Samolot pokoowa i zatrzyma si bezpiecznie, nie zderzajc si z adn przeszkod oraz unikajc wszelkich dziur. W tym miejscu kilka sw naley powici Kampfgeschwader 200, czyli 200. Pukowi Bombowemu, dowodzonemu przez podpukownika (potem pukownika) Baumbacha i podporzdkowanemu dowdztwu 6. Floty Powietrznej generaa pukownika Rittera von Greima. KG 200 zosta utworzony rozkazem z 20 lutego 1944 roku. Dziewi dni pniej dowdztwo puku oraz dowdztwo I Grupy (Gruppe) zameldoway gotowo do rozpoczcia dziaa. Trzy eskadry skadajce si na I Grup KG 200 zostay utworzone na bazie jednostki dowiadczalnej naczelnego dowdcy Luftwaffe, XI Kolumny Transportowej Wschd oraz niedobitkw 5. Grupy Rozpoznania Dalekiego Zasigu, wyposaonej w Junkersy Ju 290 i stacjonujcej na lotniskach atlantyckiego wybrzea. I Grup dowodzi major Karl-Edmund Gartenfeld. Gartenfeld by oficerem odznaczonym Krzyem Rycerskim elaznego Krzya, ktry otrzyma, gdy suy jako dowdca eskadry w 5. Grupie Rozpoznania Dalekiego Zasigu naczelnego dowdcy Luftwaffe. Od kwietnia 1944 roku a do koca wojny grup dowodzi major Koch. I Grupa wyposaona bya we wszelkie typy samolotw: od samolotw szkolnych po bombowce dalekiego zasigu i od szybowcw transportowych po samoloty rozpoznania taktycznego. Ze wzgldu na charakter zada nieomal wszystkie loty wymagay dugotrwaego operowania nad nieprzyjacielskim terytorium. Wykorzystywano rwnie samoloty woskie, francuskie, brytyjskie i amerykaskie (cznie z bombowcami B-17 i B-24). W poowie listopada do 200. Puku Bombowego wcielono III Grup 66. Puku Bombowego (KG 66). W skadzie 200. Puku
210
staa si ona II Grup KG 200, a dotychczasow przemianowano na III Grup. W listopadzie 1944 roku w skad puku wesza nowo utworzona IV Grupa, ktra bya jednostk szkoln. Wszystkie samoloty puku przygotowywane byy do lotw na pooonym opodal Berlina lotnisku Finw. Ze wzgldu na szczeglny charakter puk dysponowa technikami, ktrzy instalowali w samolotach nowe wyposaenie i przygotowywali samoloty do nowych zada. Do personelu puku naleeli rwnie specjalici od skokw spadochronowych oraz wykonywania zrzutw zaopatrzeniowych. W padzierniku 1944 roku ze stanowiska odwoano pierwszego dowdc KG 200, pukownika Heigla. Jego nastpc zosta Werner Baumbach, ktry funkcj t peni do koca wojny. Take wtedy, gdy tu przed zakoczeniem wojny Fiihrer zleci mu wykonanie zadania specjalnego, w ramach ktrego Baumbach zosta dowdc operacji niszczenia mostw. 17 kwietnia 1945 roku I Grupa KG 200 zostaa oddana do dyspozycji Gwnego Urzdu Bezpieczestwa Rzeszy (RSHA), grupy II i III, stacjonujce w pooonej pod Magdeburgiem miejscowoci Burg, zostay podporzdkowane dowdztwu Floty Powietrznej, a stacjonujca w Parchimiu 200. Grupa Operacyjna przydzielona zostaa do grupy bojowej, dowodzonej przez pukownika Helbiga. Podporzdkowanie I Grupy 200. Puku RSHA po zakoczeniu wojny dao podstawy do powstania plotek, i 200. Tajny Puk" u schyku wojny posuy do przeprowadzenia ewakuacji lotniczej czoowych przywdcw Rzeszy, ktrzy mieli by wywiezieni do Hiszpanii i Ameryki Poudniowej. Mwiono take o znikniciu bez ladu kilku samolotw puku. Wszystkie te opowieci naley woy midzy bajki, gdy na krtko przed zakoczeniem wojny 200. Puk Bombowy zosta rozwizany, a jego rne pododdziay zaangaowane byy w operacje prowadzone w bardzo odlegych od siebie miejscach. Polowanie zwycizcw na szpiegowski puk lotniczy" Hitlera zakoczyo si niczym, gdy w momencie zakoczenia wojny taka jednostka po prostu nie ist-
211
niaa. Prawd natomiast jest, e wydano rozkazy przygotowania do ewakuacji drog lotnicz wysokich przywdcw politycznych, ktrych zamierzano przetransportowa do Barcelony. Lot ten wszake zosta odwoany przez naczelne dowdztwo LuftwafFe. Dziki temu kapitan Braun mg ewakuowa 70 towarzyszy broni, ktrych zabra z lotniska w Hrschnig pod Linzem i przewiz do Niemiec na pokadzie Ju 290 noszcego oznaczenia PJ + PS. Po wyldowaniu w Niemczech Braun i jego zaoga zostali aresztowani przez Amerykanw i przez kilka tygodni musieli dostarcza do znajdujcych si w poudniowo-zachodniej Francji amerykaskich baz ewakuacyjnych rne typy samolotw niemieckich i innych, ktre Amerykanie zamierzali przewie do USA. Na pooonym pod Paryem lotnisku Ory dowiadczony w dugodystansowych lotach Braun szkoli na Ju 290 amerykask zaog. W ten sposb zosta ostatnim aktywnym oficerem i pilotem LuftwafFe.
Walki w Iraku Powyszy opis walk o niepodlego Iraku naley uzupeni informacj o studium pukownika Oskara Rittera von Niedermayera Kierunki polityki i ekspansji militarnej na Bliskim Wschodzie. 3 listopada 1939 roku za porednictwem Abwehry praca Niedermayera zostaa przekazana Naczelnemu Dowdztwu Wehrmachtu (OKW), co dao pocztek caemu cigowi wydarze, ktre w cigu kilku miesicy przeksztaciy si w opisane antybrytyjskie powstanie w Iraku. Niedermayer zaproponowa wysanie na Bliski i rodkowy Wschd agentw, ktrych zadaniem miao by wykorzystanie arabskich ruchw niepodlegociowych. Niemniej jednak, o czym bya wyej ju mowa, dopiero pod koniec 1940 roku II Wydzia Abwehry mg rozpocz formowanie Brygady Arabskiej i planowa jej uycie w dziaaniach na terytorium Libanu, Syrii i Iraku. W Ankarze utworzono Tajn Organizacj Abwehry Bliski
212
Jednostka
Specjalna
Brandenburg
Wschd". Jej z a d a n i e m byo organizowanie dziaa szpiegowskich, sabotaowych i dywersyjnych, ktre m i a y obejmowa cay obszar Bliskiego W s c h o d u i Afryki Pnocnej. D o w d c organizacji i zarazem jej e k s p e r t e m w o j s k o w y m m i a n o w a n o generaa l o t n i c t w a Felmy'ego. Przedstawiciele Ministerstwa Spraw Zagranicznych o m wili problem udzielenia p o m o c y Irakowi z pukownikiem Brinkmann e m , oficerem II W y d z i a u Abwehry. 28 k w i e t n i a M i n i s t e r s t w o Spraw Zagranicznych Rzeszy wystosowao deklaracj, w ktrej wyraano sympati dla irackiego r u c h u niepodlegociowego. By to j e d n a k dopiero pocztek. 11 maja na teren I r a k u p r z e m y c o n o p o o w s k a d u osobowego Brygady Arabskiej, stanowicej p o d o d d z i a formacji Brandenburg. Brygada zostaa uyta do u t r u d n i e n i a brytyjskich przygotow a do ataku na Irak. 23 maja 1941 roku kwatera gwna Fiihrera wydaa D y r e k t y w nr 30: 1. Arabski ruch niepodlegociowy jest naszym naturalnym sojusznikiem w walce, ktr toczymy z Angli na obszarze Bliskiego Wschodu. W tym kontekcie szczeglnej wagi nabiera powstanie w Iraku. Wydarzenie to wzmacnia siy wrogie wobec Anglii nie tylko na obszarze Iraku, lecz rwnie poza jego granicami, zakca angielsk komunikacje oraz wie wojska angielskie, w rezultacie czego nie mog by one uyte na innych teatrach dziaa wojennych. Z tego wzgldu podjem decyzj o przyspieszeniu rozwoju wydarze na Bliskim Wschodzie poprzez udzielenie wsparcia Irakowi. Kwestia (oraz sposb) ostatecznego zniszczenia dominacji Brytyjczykw na obszarze midzy Morzem rdziemnym a Zatok Persk poprzez ofensyw na Kana Sueski rozstrzygnita zostanie dopiero po zakoczeniu operacji Barbarossa". 2. W zwizku z tym rozkazuj udzieli Irakowi wsparcia za pomoc nastpujcych rodkw: (a) Wsparcie lotnicze.
Operacje II W y d z i a u Abwehry w Iraku (b) Wysanie misji wojskowej. (c) Dostawy broni.
213
3. Dowdc misji wojskowej (o kodowej nazwie Sztab Specjalny F") bdzie genera lotnictwa Felmy. Do zada misji naley: (a) Doradzanie irackim siom zbrojnym. (b) Nawizywanie wszelkich kontaktw z siami wrogimi wobec Anglii, operujcymi poza Irakiem. (c) Zdobywanie wiedzy na temat regionu oraz danych wywiadowczych, ktre mog by wykorzystane przez niemieckie siy zbrojne. Skad misji wojskowej, adekwatny do jej zada, ustalony bdzie przez Naczelne Dowdztwo Si Zbrojnych (OKW). Struktura dowodzenia bdzie wyglda nastpujco: (a) Skad osobowy wszystkich jednostek si zbrojnych wysanych do Iraku, cznie z personelem sztabu oficera cznikowego w Syrii, pozostawa bdzie pod dowdztwem szefa misji wojskowej, z zastrzeeniem, i rozkazy i instrukcje dla jednostek lotnictwa pochodzi bd wycznie z Najwyszego Dowdztwa Si Powietrznych. (b) Szef misji wojskowej bdzie podporzdkowany rozkazom Szefa Naczelnego Dowdztwa Si Zbrojnych (OKW), z zastrzeeniem, i rozkazy i instrukcje dla jednostek lotnictwa pochodzi bd wycznie z Najwyszego Dowdztwa Si Powietrznych. (c) Czonkowie misji wojskowej s w chwili obecnej uwaani za ochotnikw (w podobny sposb jak niegdy czonkowie Legionu Condor). Maj nosi mundury tropikalne z irackimi insygniami. Irackie oznaczenia maj rwnie posiada biorce udzia w operacji niemieckie samoloty. 4. Siy powietrzne Uycie ograniczonej liczby samolotw, oprcz osignicia bezporednich efektw, ma na celu podniesienie morale i ducha bojowego irackiej armii i ludnoci cywilnej. 5. Dostawy broni Szef Naczelnego Dowdztwa Si Zbrojnych (OKW) wyda konieczne rozkazy w celu zapewnienia dostaw broni do Iraku. (Zgodnie z poro-
214
zumieniem zawartym w tej sprawie midzy Francj i Niemcami, dostawy do Iraku miay dociera przez terytorium Syrii.) 6. Za zagadnienia propagandowe dotyczce Bliskiego Wschodu odpowiada Ministerstwo Spraw Zagranicznych, ktre wsppracowa bdzie z Sekcj Propagandow Sztabu Naczelnego Dowdztwa Si Zbrojnych. Naczelna idea propagandowa operacji to: Zwycistwo si Osi wyzwoli pastwa Bliskiego Wschodu spod angielskiego jarzma i da ich ludom prawo do samostanowienia. Wszyscy, ktrzy kochaj wolnos', powinni zatem przyczy si do walki z Angli". Prowadzenie jakiejkolwiek akcji propagandowej przeciwko Francuzom w Syrii jest cakowicie wykluczone. 7. Jeli do Iraku zostan wysane oddziay woskich si zbrojnych, personel niemieckiej misji bdzie wsppracowa z nimi w wypenianiu ich obowizkw w sposb okrelony w niniejszej dyrektywie. Jednake podjte zostan wysiki, aby operujce w Iraku oddziay woskie podporzdkowa dowdztwu Szefa Niemieckiej Misji Wojskowej. Najwyszy Dowdca Si Zbrojnych Adolf Hitler Wydany niemieckiej machinie propagandowej rozkaz unikania tematu Syrii by uzasadniony. W kraju tym stacjonowao 150 tysicy onierzy francuskich, zachowujcych lojalno wobec reimu Vichy i dowodzonych przez generaa Weyganda.
Operacje w M e z o p o t a m i i Rzd wspieranego przez Anglikw haszymidzkiego ksicia Abdullaha, ktry w okresie niepenoletnoci krla Fajsala II (w chwili mierci ojca liczcego zaledwie sze lat) peni funkcj regenta, zosta obalony przez tajn organizacj generaa Gailaniego, znan pod nazw Zoty Prostokt". Natychmiast po zamachu stanu Niemcy ogosili uznanie nowego rzdu i nawizali z nim stosunki dyplomatycz-
215
ne. W wyniku opisanego rozwoju wypadkw Anglicy stanli przed grob utraty nie tylko wanego dla nich kraju, ale rwnie utraty pooonego na wybrzeu Zatoki Perskiej, wanego strategicznie portu Basra. W obliczu tego zagroenia 2 maja 1941 roku do Iraku przez Basr wkroczyy wojska brytyjskie. Wydawao si oczywiste, e kiepsko uzbrojona armia iracka nie bdzie w stanie stawi powaniejszego oporu doskonale wyszkolonym i dowodzonym przez dowiadczonych dowdcw oddziaom angielskim. Ze wzgldu na ogromne odlegoci Niemcy nie mogli udzieli Irakijczykom szybkiej i skutecznej pomocy. Podczas trwajcych 30 dni walk siy angielskie dziaay byskawicznie i szybko posuway si naprzd. Do oddziaw angielskich wkrtce po rozpoczciu dziaa doczyy take wojska australijskie, wojska poudniowoafrykaskie i oddziay Wolnych Francuzw. Przebieg kampanii oraz udzia w niej onierzy Puku Brandenburg omwimy w nastpnym rozdziale. W ramach przygotowa poprzedzajcych wysanie pododdziaw Puku Brandenburg do Bagdadu uda si drog lotnicz wraz ze swoim sztabem operacyjnym szef niemieckiej misji wojskowej, major Blomberg. Z okien leccego nisko nad pustyni samolotu, ktry zblia si do Bagdadu, czonkowie niemieckiej misji wojskowej zauwayli jadcych na wielbdach Beduinw, ktrzy zmierzali w kierunku irackiej stolicy. Mieli tam stan u boku generaa Raszida al-Gailaniego i przyczy si do walki ze znienawidzonymi Anglikami. Na rozkaz Blomberga pilot przymkn przepustnic i obniy lot. Dziki temu Niemcy mogli delektowa si rozcigajcym si poniej widokiem tysicy Beduinw na swych wierzchowcach. Niektrzy z nich nieoczekiwanie wycelowali karabiny w powietrze i otworzyli ogie do samolotu Blomberga, przypuszczajc zapewne, i jest to maszyna angielska. Pasaerowie niemieckiego samolotu pomachali do Arabw, a poniewa maszyna nie zostaa nawet dranita, przyjto, e owe wystrzay stanowiy swoist form powitalnego salutu.
216
Niemiecki samolot bez przeszkd zbliy si do bagdadzkiego lotniska i bezpiecznie na nim wyldowa. Gdy czonkowie sztabu wezwali swego dowdc, majora Blomberga, do opuszczenia samolotu, nieoczekiwanie okazao si, e oficer nie yje. Rekonstrukcja zdarze towarzyszcych mierci majora wykazaa, e jeden z wystrzelonych przez Arabw pociskw przebi szyb okna, do ktrego major przysun twarz w nadziei, i w ten sposb bdzie w stanie wicej dostrzec. Haas wywoany przez pasaerw samolotu oraz pracujcy na jego pokadzie wentylator zaguszyy dwik tuczonego szka, a take wist powietrza wdzierajcego si do samolotu przez uszkodzone okno. W takich okolicznociach niemiecka misja wojskowa w Iraku stracia dowdc. Niedugo potem zwiadowcy zameldowali, i z Basry w kierunku Bagdadu maszeruj dowodzone przez Anglikw oddziay hinduskie, ktre wszake nadal jeszcze byy oddalone od stolicy o 800 kilometrw. Wielki Mufti Jerozolimy rozpocz gorczkowe dziaania. Do tej pory jego aktywno ograniczaa si do kupowania poparcia nieprzewidywalnych w swych postawach i zachowaniach irackich szejkw i ksit, ktrych lojalno opaca pienidzmi otrzymywanymi od Abwehry i niemieckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Teraz arabski dostojnik duchowny zacz kupowa bro wszdzie, gdzie tylko byo to moliwe. Dziaajcy w Bejrucie zaufani agenci muftiego przysyali mu transporty kadej partii broni, jak tylko udao si im zakupi. To z kolei zwrcio uwag brytyjskiej Secret Service, ktra prowadzia obserwacj poczyna handlarzy broni. Brytyjskie Dowdztwo Bliskiego Wschodu natychmiast rozkazao przeniesienie do Iraku czci Special Air Service pod dowdztwem pukownika Stirlinga, operujcych w owym czasie na granicy sudaskiej. Stirling polecia do Kairu, gdzie mia otrzyma dalsze rozkazy dotyczce jego nowej misji, gdy jego ludzie zmierzali do Libanu. Formacja dowodzona przez Stirlinga stanowia brytyjski od-
217
powiednik niemieckiego 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych Brandenburg. Zanim SAS dotara do Bagdadu, irackie wadze skonfiskoway wszystkie znajdujce si tam samoloty. Konfiskata obja zarwno samoloty wojskowe, jak i samoloty cywilnych linii lotniczych, w tym wiele maszyn linii Pan American, ktre byy pilotowane przez wojskowych lotnikw i wykorzystywane do transportowania do Bagdadu broni zakupionej w Bejrucie. W cigu 24 godzin w Bagdadzie znalaza si bro w iloci wystarczajcej do uzbrojenia 2 tysicy arabskich ochotnikw, ktrych podporzdkowano niemieckiemu dowdztwu. Pod dowdztwem pospiesznie przerzuconej do Iraku niemieckiej misji wojskowej znalazo si ogem 25 tysicy ochotnikw, ktrzy byli gotowi do walki z Anglikami. Ochotnicy do walki z Brytyjczykami zgaszali si masowo, przybywajc do Iraku z kadego zaktku Bliskiego i rodkowego Wschodu, z takich krajw jak Iran, Jordan, Egipt, Liban, Syria, Arabia Saudyjska, Jemen i Hadramaut. Niemieccy oficerowie spord rzeszy zgaszajcych si ochotnikw wybierali jedynie ludzi, ktrzy potrafili posugiwa si broni. Jdro Brygady Arabskiej tworzya grupa okoo 300 arabskich oficerw, pochodzcych z si zbrojnych Iraku, Egiptu, Jordanii i Syrii. Ze zgaszajcych si ochotnikw oficerowie ci w moliwie najszybszym tempie formowali kompanie piechoty. Natomiast grupy specjalne szkolone byy bezporednio przez Brandenburczykw. Ludzie zgaszajcy si do tych oddziaw byli rnej narodowoci, jednake mieli wspln wiar, islam, a ponadto czya ich nienawi do Anglii. Formowanie legionu arabskiego, ktre rozpoczli pukownik von Lahousen-Vivremont i major Meyer-Ricks, zakoczone zostao natychmiast po utworzeniu Specjalnego Sztabu F generaa Felmyego. Wydzielona z jednostki pbrygada, dowodzona przez podporucznikw Brechta i Dreesena, stacjonowaa na obszarze Kut-Hilleh. Jej zadaniem byo osanianie biegncej do Basry linii kolejowej. Druga pbrygada, rwnie dowodzona przez oficera Abwehry, kapitana
218
Bergera, rozpocza aktywne dziaania w celu przecicia linii zaopatrzeniowych wojsk brytyjskich, nacierajcych z Basry. Rwnoczenie w rejon Szatt al-Arab wysany zosta specjalny oddzia Brandenburczykw, ktrego zadaniem byo zatopienie cumujcych tam niemieckich i woskich statkw. Celem tej akcji byo zablokowanie toru wodnego Szatt al-Arab i uniemoliwienie dostpu do portu w Basrze, do ktrego zday transporty wojsk brytyjskich z Indii. W tym samym czasie po osigniciu miejsca, w ktrym czyy si ze sob Tygrys i Eufrat, wojska brytyjskie skieroway si prosto w kierunku Bagdadu. Po dotarciu w rejon jeziora Urku Anglicy zdoali przeci lini kolejow biegnc do Kut. Brytyjskie wojska, operujce na pnoc od Basry, zaopatrywane byy za pomoc barek rzecznych. Taki sposb zaopatrywania uwolni wojska od koniecznoci posuwania si po osiach drg koowych i linii kolejowych. W zwizku z przyjtymi zaoeniami dowdztwo angielskie wysao w gr Tygrysu konwj liczcy 50 barek o adownoci nieprzekraczajcej 100 ton. Bya to maksymalna dopuszczalna adowno dla jednostek eglujcych po pytkich wodach Tygrysu. W nocy 11 maja brytyjskie barki osigny kulminacyjny punkt podry w gr irackiej rzeki. Rzuciy kotwice, cumujc przy obu brzegach rzeki w grupach, burta w burt. Midzy kolejnymi barkami przerzucono trapy, tak e poszczeglne grupy tworzyy zwarte skupisko jednostek. Eskortujce konwj dwie brytyjskie kanonierki rzuciy kotwic na rodku rzeki, zajmujc pozycj, ktra w razie alarmu umoliwiaa im ostrzelanie obu brzegw. W celu zabezpieczenia si przed wszelkimi niespodziankami na obu brzegach Brytyjczycy utworzyli przyczki, obsadzone przez oddziay stanowice rdze brytyjskiego Legionu Arabskiego. Po zapadniciu zmroku dowodzeni przez kapitana Bergera onierze Brygady Arabskiej, wykorzystujc obfito trzciny rzecznej, zbudowali pywajce wyspy, pod ktrych oson mogli niepostrzeenie podpyn do okrtw. Zbliyli si do obu zakotwiczonych na rodku rzeki kanonierek. Niepostrzeenie weszli na ich pokad,
219
unieszkodliwili czuwajcych wartownikw, a nastpnie zaczaili si w lukach oraz przejciach, tak e nieomal bezszelestnie wzili do niewoli zaogi obu jednostek. Po zdobyciu kanonierek do barek zaopatrzeniowych podpynli dowodzeni przez Brandenburczykw arabscy ochotnicy, ktrych zadaniem byo ciche opanowanie brytyjskich jednostek zaopatrzeniowych. Nagle nocn cisz rozdara seria karabinu maszynowego, oddana z angielskiego przyczka na prawym brzegu rzeki. Wkrtce potem rozlegy si eksplozje granatw. Zaogi barek, wyrwane ze snu przez strzelanin, usioway wydosta si na pokady, ale napastnicy byli ju przy schodniach. Przebudzeni Brytyjczycy, biegncy na gr w celu wyjcia, napotkali wycelowane lufy broni automatycznej. Tymczasem odgosy walki na obu przyczkach przerodziy si w zgiek zaartej bitwy. Do walki wkroczyo wicej oddziaw. Kapitan Berger po rozbrojeniu zag wszystkich jednostek i umieszczeniu ich w zamknitym pomieszczeniu wysa Brandenburczykw na najbliszy przyczek, gdzie sycha byo serie broni maszynowej i wybuchy granatw. onierze brytyjscy i hinduscy w kocu ulegli przewadze nieprzyjaciela i poddali si po zacitej walce. Kapitan Berger obsadzi jednostki umundurowanymi w nieprzyjacielskie uniformy arabskimi ochotnikami i cay konwj, jak gdyby nic si nie wydarzyo, wznowi eglug w gr rzeki. Okoo poudnia nad konwojem pojawi si brytyjski samolot. Lotnicy pomachali skrzydami, czyli nie mieli pojcia o miaym ataku na konwj i opanowaniu go przez Niemcw oraz ich arabskich sojusznikw. Arabowie przebrani za Anglikw i hinduskich marynarzy machali czapkami, pozdrawiajc lotnikw. Tego samego dnia wieczorem druga cz Brygady Arabskiej, po zdobyciu eglujcych Tygrysem barek i dozbrojeniu si w zdobyczn bro, dotara do znajdujcej si przy zachodnim brzegu rzeki gbokiej zatoki, oddalonej jedynie o kilka kilometrw od pnocnego brzegu jeziora Schiban. Zaopatrzenie zostao pospiesznie
220
wyadowane i dostarczone nad brzeg jeziora, gdzie oczekiwali ju Arabowie, ktrzy za pomoc wielbdw i furgonw przetransportowali je w poblie linii kolejowej. Tak sam drog odbyli brytyjscy jecy wojenni. O wicie 12 maja nad miejscem wyadunku barek pojawi si pierwszy brytyjski samolot rozpoznawczy. Kapitan Berger ponagli ludzi, eby pospieszyli si z rozadunkiem ostatniej barki. Berger, jego sztab oraz towarzyszcy im niewielki oddzia mieli okaza si ostatnimi, ktrzy opucili zatoczk. Oddzia nie oddali si zbytnio od rzeki, gdy nad zatoczk pojawi si dywizjon brytyjskich bombowcw, ktre zbombardoway wszystkie barki, cznie z obiema kanonierkami. Zaogi najwyraniej nie zaprztay sobie gowy moliwoci, i na pokadach mogli znajdowa si wzici do niewoli Brytyjczycy. Dziki akcji kapitana Bergera zniszczony zosta system zaopatrzenia rzecznego brytyjskich wojsk w Iraku, gdy nieprzyjaciel nie posiada ju wicej barek rzecznych, nadajcych si do eglugi po pytkich wodach Mezopotamii. Po rozadowaniu barek kapitan Berger wraz ze swym oddziaem rozpocz forsowny marsz na zachd. Po kilku godzinach marszu nawizano kontakt z pierwszymi oddziaami macierzystej brygady. Po napotkaniu wasnych oddziaw kapitan wysa do dowdztwa nastpujcy radiotelegram: XB 3 do XB 4. Jestem z ca brygad okoo 20 kilometrw na zachd od Uruk. Znajdujemy si w pobliu linii kolejowej biegncej do Kut, na pnoc od jeziora Schiban. W cigu najbliszych godzin spodziewamy si silnego brytyjskiego nalotu. Zaopatrzenie, zdobyte na angielskich statkach zaopatrzeniowych, jest w naszych rkach. Pilnie prosz o dalsze rozkazy". Odpowied, ktra przysza z Bagdadu, bya nastpujcej treci: Pierwsza i druga eskadra przebazowana do Kut. Personel techniczny w drodze z Kut, do miejsca, ktre brygadzie wyznaczono na obz. Gotowo w cigu 30 minut". Jednake przewidywany nalot na Brygad Arabsk nie nastpi. Caa nadwyka broni posiadanej przez oddziay Bergera zostaa ode-
221
sana do Bagdadu i posuya tam do uzbrojenia tysicy ochotnikw, ktrzy pragnli doczy do oddziaw Brygady Arabskiej. W cigu najbliszych kilku dni okazao si, e nie ma potrzeby przewoenia broni do Bagdadu. Gdy do irackiej stolicy dotara wie od wielkim zwycistwie odniesionym na Tygrysie, w kierunku jeziora Schiban podya wielka kolumna ochotnikw, zamierzajcych dotrze do obozu Brygady Arabskiej. Szacuje si, e wczesnym rankiem 15 maja w rejonie stacjonowania brygady zebrao si okoo 30 tysicy ludzi oczekujcych na bro. Okoo godziny 10.00 na miejsce tego wielkiego zgromadzenia arabskich nacjonalistw dotara z Kut duga kolumna samochodw, wiozca Wielkiego Muftiego Jerozolimy, ktry przyby do obozu Brygady Arabskiej, aby dokona przegldu ochotnikw i pobogosawi ich jako wojownikw idcych na wit wojn. Wrd Arabw panowa radosny nastrj. Ubrany w swj znany wszystkim czarny, dugi paszcz i biay turban Wielki Mufti pogratulowa niemieckiemu oficerowi cznikowemu odniesionego zwycistwa, a nastpne zwrci si z przemwieniem do zwycizcw spod Suzy oraz do innych ochotnikw, wzywajc ich do kontynuowania witej wojny" przeciwko Wielkiej Brytanii. Po tym wezwaniu dostojnik dokona przegldu ustawionej w szereg gwardii honorowej. Wczesnym rankiem 16 maja ta pospiesznie zebrana i ogromnie niezdyscyplinowana armia wyruszya w d doliny Tygrysu, pocztkowo nie napotykajc oporu wroga. Brytyjskie bombowce nie atakoway maszerujcych w d Tygrysu oddziaw arabskich, gdy uwag ich zaabsorbowa atak oddziaw regularnej armii irackiej na pooon w odlegoci 100 kilometrw od Bagdadu angielsk baz w Habbaniji. Kolejnym czynnikiem, ktry wpyn na nieobecno samolotw angielskich, byy dziaania niemieckich myliwcw i powodowane przez nich straty. Wkrtce jednak doszo do starcia z oddziaami ldowymi nieprzyjaciela. Do Brygady Arabskiej zbliay si bowiem wojska bry-
222
tyjskie, maszerujce boczn dolin Tygrysu. Nieprzyjaciela pierwsza dostrzega awangarda, ktr stanowi batalion dowodzony przez podporucznika Dreesena. Dreesen natychmiast rozkaza ludziom zaj pozycje obronne u wejcia do doliny. Dwa zdobyczne karabiny maszynowe poleci ustawi na stanowiskach ogniowych na wprost. Nieprzyjaciel wkrtce pojawi si w polu widzenia. Maszerujcy oddzia skada si z omiu oficerw i 90 Gurkhw. Brytyjski oddzia zmierza boczn dolin rzeczn w kierunku drogi, ktra stanowia o marszu si niemiecko-arabskich. Najwyraniej zamiarem nieprzyjaciela byo zatrzymanie Brygady Arabskiej na tej pozycji do czasu nadejcia posikw, co umoliwioby wzicie jej w kleszcze i cakowite zniszczenie. Grupa dowodzenia oddziau Gurkhw, na ktrej czele poda wysoki angielski kapitan, dotara do wyjcia z doliny, oddalonego zaledwie o 150 metrw od stanowiska wysunitego karabinu maszynowego. W tym momencie obsuga karabinu otworzya ogie. Gurkhowie wycofali si pod ogniem. W cigu p minuty rozptaa si kanonada. Dowodzona przez porucznika grupa okoo 30 Gurkhw, wykorzystujc zacicie si jednego z karabinw maszynowych, zbliya si do jego stanowiska. Obsuga karabinu maszynowego powitaa ich granatami. Gurkhowie odpowiedzieli tym samym i zdobyli stanowisko, nim naprawiono bro. Starcie w dolinie Tygrysu przerodzio si w pojedynek snajperw. Z liczcego okoo 100 onierzy brytyjskiego oddziau nikt nie uszed z yciem. Podporucznik Dreesen za akcj, w ktrej nie tylko zdoa powstrzyma wroga, lecz cakowicie go zniszczy, otrzyma Krzy elazny pierwszej klasy. Dziaajcy w innym miejscu oddzia stray tylnej, dowodzony przez podporucznika Brechta, zdoa przeama angielsk obron i rozdzieli dug na wiele kilometrw kolumn brytyjskich wojsk. onierze oddziau podporucznika okryli cz angielskiej kolumny i podejmujc wielokrotne ataki, uniemoliwili Brytyjczykom kontynuowanie marszu. Po zapadniciu zmierzchu Brecht na czele
223
swych ludzi zaatakowa pozycje wroga od strony pustyni i wdar si na stanowiska obronne Brytyjczykw, a po zakoczeniu udanego ataku wycofa si na pustyni, gsto si ostrzeliwujc. Wysane w pocig angielskie patrole zostay przechwycone i wybite do nogi w zacitych nocnych starciach. Byy to walki, w ktrych adna ze stron nie okazywaa litoci. 17 maja doszo do spotkania oficerw niemieckiej misji wojskowej z oficerami irackiego sztabu generalnego. Obie strony doszy do wniosku, i w sytuacji, w ktrej znalaz si nieprzyjaciel, bdzie on zmuszony do jak najszybszego odwrotu. Taka optymistyczna ocena okazaa si pomyk o fundamentalnym znaczeniu. Cho mniejsze ugrupowania nieprzyjaciela pospiesznie cofay si do miejsca zbiegu Tygrysu i Eufratu, to w tym samym czasie gwne siy poday w zupenie odmiennym kierunku. Oddziay angielskie osigny region jezior, po czym przeciy dolin Tygrysu i ruszyy w kierunku Bagdadu. Ponadto wzdu wielkiego szlaku karawan biegncego z Rutby do Damaszku dowdztwo angielskie wysao gwne siy Legionu Arabskiego, dowodzonego przez Glubba Pasz. Wieczorem 15 maja oddziay Legionu znajdoway si w odlegoci zaledwie 100 kilometrw na wschd od Rutby. Poruszajce si w otwartym terenie wojska angielskie nkane byy w nocy atakami Beduinw. Wiele ofiar kosztowaa Brytyjczykw rwnie wojna snajperw. Dziaajcy w trudnych warunkach klimatycznych onierze brytyjscy musieli podejmowa wysiek fizyczny bliski kraca wytrzymaoci ich organizmw. Stacjonujce na drodze marszu si angielskich garnizony regularnej armii irackiej powinny byy by gotowe do walki i znajdowa si na pozycjach, oczekujc nieprzyjaciela. Gdyby stawiy zdecydowany opr, zmusiyby Brytyjczykw do stoczenia licznych star, w ktrych ponieliby oni znaczne straty. Oddziay irackie day si jednak zaskoczy i rozproszy bez walki. Brakowao im przywdztwa, gdy dziki wywiadowi brytyjskiemu wielu irackich wyszych
224
oficerw zaangaowanych ju byo w spisek knuty przeciwko gowie wasnego pastwa. Za lecymi na szlaku karawan piaszczystymi wydmami czaili si jednake Beduini, ktrzy mimo braku oporu oddziaw regularnej armii irackiej w dalszym cigu prowadzili z Brytyjczykami wojn partyzanck. Pustynni koczownicy zatruwali take studnie, z ktrych Brytyjczycy czerpali wod. W wyniku tych dziaa brak wody w szeregach nieprzyjaciela sta si tak dotkliwy, i oddziay Legionu Arabskiego trzeba byo zaopatrywa samolotami transportowymi. Dziaajcy za liniami brytyjskimi Beduini zdoali opanowa szlak karawan, odcinajc Legion Arabski od si gwnych. Mimo e Legion by zdany na wasne siy, jego dowdca kontynuowa marsz ku wyznaczonym celom. 15 maja brygada niemiecko-iracka opucia swj obz nad jeziorem Schiban. Podrujc kolej, oddziay brygady dotary do Ramadi, gdzie nie napotkano adnego oporu, pomimo e linia kolejowa przebiegaa w pobliu brytyjskiej bazy w Habbaniji, o ktr toczono zacite walki. Linia kolejowa koczya si w odlegoci 10 kilometrw od Ramadi, zatem w celu zapewnienia brygadzie niezbdnej mobilnoci wydano rozkaz przydzielenia jej transportu samochodowego. Do Ramadi jako pierwsze dotaro wysunite stanowisko dowodzenia brygady. W miecie do si brygady doczya jeszcze grupa przybyych z Bagdadu ochotnikw, ktrzy pragnli walczy z Anglikami. Z Ramadi brygada wyruszya wielkim szlakiem karawan, wiodcym z Rutby do Damaszku. By to ten sam szlak, po ktrym posuwa si brytyjski Legion Arabski. 21 maja po czterdziestoomiogodzinnym marszu przez pustyni posuwajca si w palcym socu niemiecka Brygada Arabska dotara do oazy Salah. Tam wanie miaa zosta stoczona bitwa decydujca o losach Iraku. Zmotoryzowane patrole wojsk niemiecko-arabskich donosiy, i w momencie przybycia Brygady Arabskiej do oazy nieprzyjaciel nadal by od niej oddalony o dwa dni marszu.
1 ukownik Albert brux wielokrotnie mia okazj spotyka Brandenburczykw w akcji, na przykad podczas walk w rejonie Majkopu, gdzie formacja Brandenburg oczycia jego czogom drog natarcia.
Genera piechoty grskiej Hans Schlemmer dowodzi Brandenburczykami podczas walk w rejonie Ora i na poudnie od Pariczi.
Kontratak niemiecki, okolice ytomierza.
onierze radzieccy przed odbiciem Kijowa przez Armi Czerwon.
Kiedy genera Werner Kempf dowodzi XLVIII Korpusem Pancernym, czsto wykorzystywa oddziay formacji Brandenl
Wydawanie Panzerfaustw.
Marszaek polny Karl Gustav von Mannerheim, gwnodowodzcy armii fiskiej, 18 sierpnia 1941 roku zosta odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya. 5 sierpnia 1944 roku, na krtko przed wycofaniem si Finlandii z wojny, jako sidmy cudzoziemiec zosta odznaczony Limi Dbowymi do Krzya Rycerskiego elaznego Krzya.
Feldmarszaek Gunther von Kluge oceni, e Brandenburczycy udzielili jego oddziaom nieocenionej pomocy, tak w Polsce, gdy dowodzi 4. Armi, jak i w Zwizku Radzieckim, gdy dowodzi Grup Armii rodek.
4 czerwca 1942 roku Hitler skada gratulacje marszakowi polnemu Mannerheimowi z okazji jego siedemdziesitych pitych urodzin. Z tyu genera Keitel.
Genera porucznik rau) Klatt na dalekiej pnocy walczy rami w rami z Brandenburczykami.
Rosyjscy marynarze wznosz bander floty radzieckiej nad odbitym z rk Niemcw Pwyspie Krymskim.
Operacje II Wydziau Abwehry w Iraku Decydujca bitwa
225
Mimo morderczych burz piaskowych, ktre pochony wiele ofiar, do oazy Salah doszy oddziay dowodzone przez podporucznikw Brechta i Murata. Poniosy one wszake cikie straty, gdy do oazy dotaro jedynie 8 tysicy ludzi z oddziau liczcego 10 tysicy onierzy. Reszta pozostaa gdzie z tyu, zagubiona na bezdroach spalonej socem pustyni. onierze Brygady Arabskiej nie zwracali jednak uwagi na pozostajcych w tyle maruderw. Przenikaa ich idea witej wojny, ogoszonej przez samego Wielkiego Muftiego Jerozolimy. Kady, kto gin podczas witej wojny, mia zapewnione miejsce w raju, gdzie oczekiwao go rozkoszne towarzystwo piknych kobiet, wysawiajcych jego odwag. Do pierwszych utarczek z czoowymi oddziaami brytyjskimi doszo 22 maja 1941 roku. Brygada Arabska zacza okra stale podajce naprzd oddziay Legionu Arabskiego, dowodzonego przez Glubba Pasz. Utarczki stray przedniej z nieprzyjacielem nie powstrzymay marszu Legionu. Glubb Pasza wysa do walki oddziay specjalne, ktre przerway piercie otaczajcych Legion Arabski oddziaw niemiecko-arabskich, i wznowi marsz w kierunku Bagdadu. Od tego wszake momentu znacznie spada szybko Legionu Arabskiego, ktrego obie flanki nkane byy nocnymi zasadzkami. Oddziay specjalne Brygady Arabskiej przenikny na tyy si brytyjskich i zacza si maa, brutalna wojna podjazdowa, w ktrej obie strony poniosy cikie straty. W wyniku tych dziaa tempo marszu oddziaw Legionu Arabskiego, ktre uprzednio wynosio 65 kilometrw dziennie, spado do zaledwie 30 kilometrw. Szeregi oddziaw Glubba Paszy infiltrowali zgaszajcy si do nich dezerterzy". Owymi dezerterami", podejmujcymi si niebezpiecznego zadania przeniknicia do oddziaw wroga, byli w istocie pochodzcy z obszaru Bliskiego i rodkowego Wschodu, wietnie mwicy po arabsku onierze formacji Brandenburg oraz iraccy ochotnicy. Rzekomi dezerterzy poinformowali Glubba Pasz, i Bry-
226
gada Arabska, wspierana przez oddziay regularnej armii irackiej, zaja siln pozycj obronn na zachd od oazy Saleh. Donieli dowdztwu brytyjskiemu, e siy niemiecko-arabskie maj wsparcie czogw i cikiej artylerii, w zwizku z czym przeamanie ich pozycji wymaga uycia cikiej broni i lotnictwa. W tej sytuacji Glubb Pasza, aby da chwil wytchnienia swym zmczonym oddziaom, wyda rozkaz wstrzymania marszu. Jednoczenie skontaktowa si z dowdztwem i poprosi o przeprowadzenie rozpoznania lotniczego pozycji nieprzyjaciela. Przerwa w marszu trwaa cay dzie. Czas ten zosta naleycie wykorzystany przez kapitana Bergera i 8 tysicy jego podkomendnych, ktrzy stacjonowali w oazie Salah. Gdy nieprzyjaciel odpoczywa, onierze Bergera zbudowali szereg pozorowanych pozycji, co dodatkowo powstrzymao dalszy marsz oddziaw Glubba Paszy. Upyny kolejne dwa dni, zanim jego patrole odkryy podstp, stwierdzajc, e rzekoma pozycja obronna to w istocie pozorowane umocnienia obsadzone przez garstk onierzy. Glubb Pasza natychmiast rozkaza podjcie ataku. Brytyjskie samochody pancerne i transportery opancerzone w okamgnieniu zmiadyy sabo obsadzon pozycj. Przewaajce siy brytyjskie maszeroway teraz rwnolegle do gwnej drogi wiodcej do Bagdadu, znajdujc si okoo 50 kilometrw od niej. Glubb Pasza nie poinformowa przeoonych o zmianie pooenia swych wojsk, gdy obawia si, e nie wyra zgody na to posunicie. Zapaci za to utrat zaopatrzenia, poniewa zaogi brytyjskich samolotw, niewiadome rzeczywistego pooenia jego wojsk, dokonyway zrzutw nad wyznaczon tras przemarszu Legionu Arabskiego. W rezultacie zaopatrzenie trafio w rce dowodzonej przez Niemcw Brygady Arabskiej, a konkretnie grupy bojowej podporucznika Murata, ktra obozowaa w miejscu, gdzie niedawno znajdowa si obz wojsk brytyjskich. Tymczasem gwne siy, dowodzone przez kapitana Bergera, pospiesznie cofny si o okoo 50 kilometrw i zajy siln blokujc
227
pozycj w rejonie na poudnie od oazy Salah. Gdyby Glubb Pasza w dalszym cigu zamierza maszerowa przyjt przez siebie tras, musiaby sforsowa t pozycj, ktr obsadzio 8 tysicy arabskich bojownikw. Pozostae pododdziay Brygady Arabskiej, posuwajce si za oddziaami Glubba Paszy, otrzymay przesane przez radio rozkazy, aby pozosta w bliskim kontakcie z nieprzyjacielem i depcc mu po pitach, nka go, a pozbawiony wody, padnie z wyczerpania". Dla setek onierzy brytyjskiego Legionu Arabskiego dalszy marsz na Bagdad sta si marszem mierci. Wyczerpani i spragnieni, leeli na poboczach trasy przemarszu, bagajc towarzyszy o wod. Tylko dziki podporucznikowi Brechtowi brak wody nie sta si przyczyn ich mierci, gdy posuwajce si za oddziaami Glubba Paszy, dowodzone przez Niemcw grupy si specjalnych rozdaway porzuconym brytyjskim maruderom wod, a czsto nawet chroniy przed atakami dnych upw Beduinw. Atakom tym nie zawsze udawao si zapobiec, dlatego te trasa przemarszu brytyjskich wojsk po obu stronach zasana bya zwokami zabitych i zmarych. Brytyjskie Dowdztwo Bliskiego Wschodu nie otrzymywao od Glubba Paszy adnych informacji o pooeniu jego oddziaw do chwili, w ktrej straty Legionu doszy do pidziesiciu procent. Dopiero wtedy dowdca Legionu Arabskiego poprosi zwierzchnikw o natychmiastowe wsparcie. Niemiecki plan zwabienia oddziaw Glubba Paszy w zasadzk nie powid si, poniewa dowdztwo brytyjskie rozkazao mu, wstrzyma dalszy marsz. Postj mia umoliwi posikom brytyjskim dotarcie do wyczerpanych legionistw. Glubb Pasza zatrzyma si w odlegoci zaledwie 10 kilometrw od puapki, ktr na niego zastawili Niemcy, i niewiadomie uratowa ycie swoje i podkomendnych. Walki na pustyni znalazy si w impasie. Brytyjczycy wszake wcale si tym nie kopotali, gdy 20 maja 1941 roku z lotnisk w Basrze wystartowaa grupa bombowcw, ktre przeprowadziy bombardowanie irackich miast. Tego samego dnia do Bagdadu dotary
228
wojska brytyjskie, posuwajce si w gr doliny Tygrysu. Przed zajciem miasta oddziay angielskie zostay na krtko powstrzymane przez irack obron na obrzeach i przedmieciach. Korzystajc z zyskanego w ten sposb czasu, dowdztwo irackie, z Raszidem Alim al-Gailanim oraz Wielkim Muftim Jerozolimy na czele, zebrao wszystko, co przedstawiao jakkolwiek wiksz warto, i wraz z najbliszymi ucieko z miasta w kierunku pnocno-zachodnim. Wojskowo-polityczni przywdcy Iraku, otoczeni przez bezwzgldnie lojalnych czonkw ochrony, popdzili samochodami ku granicy z Iranem. Po dotarciu do Iranu Irakijczycy podyli dalej do Turcji. Wicej o tych wydarzeniach w nastpnym rozdziale. Rzdy generaa Gailaniego i jego wspieranego przez Niemcy gabinetu trway krcej ni miesic. Za wkraczajcymi do Bagdadu oddziaami angielskimi poda ksi regent Abdullah, ktry natychmiast po przybyciu do stolicy utworzy nowy rzd. Po objciu wadzy zoy swemu wrogowi generaowi Gailaniemu obietnic walki a do koca". Politycy iraccy, ktrzy pozostali w Bagdadzie, 31 maja 1941 roku podpisali z przedstawicielami Wielkiej Brytanii porozumienie o zawieszeniu broni. Wraz z zawarciem tego porozumienia walki w Iraku praktycznie dobiegy koca. Mimo to na terytorium pastwa nadal pod broni pozostawaa dowodzona przez Niemcw Brygada Arabska. Nowy iracki rzd, na ktrego czele stan Nuri as-Said Pasza, zada, aby Brygada poddaa si Legionowi Arabskiemu. onierzom Brygady obiecano cakowit amnesti, pod warunkiem e zgodz si na przedstawion im propozycj. 30 maja do Mosulu wycofa si rwnie personel niemieckiej misji wojskowej. Dowdztwo wysyao do onierzy Brygady Arabskiej radiowe instrukcje, ktre nakazay im natychmiastowy odwrt. onierze niemieccy oraz pozostajcy w szeregach brygady ochotnicy z Iraku i innych krajw arabskich wykonali ten rozkaz, wycofujc si w kierunku granicy iracko-syryjskiej, ktr przekroczyli 9 czerwca. Nastpnie stanli u boku Arabw prowadzcych zaci-
229
t walk z Brytyjczykami, ktrzy opanowali libaskie miasto Sur i syryjsk Der. Walczyli na tym terenie do 3 lipca. W tym dniu wraz z kapitulacj Syrii ich walka dobiega koca. W pocztkach sierpnia do Ankary z wizyt przyby admira Canaris, ktremu towarzyszy zastpca, pukownik Piekenbrock. Szef niemieckiego wywiadu zamierza osobicie przyjrze si kwestii moliwoci wspierania arabskich ruchw niepodlegociowych. Obaj oficerowie, za wiedz i cichym przyzwoleniem tureckiego sztabu generalnego, odbyli dugie dyskusje z oficerami bliskowschodniej organizacji Abwehry. Podczas tych rozmw Niemcy usiowali nie tylko ustali, jak udzieli wsparcia antyradzieckim ruchom wywrotowym i zabezpieczy cieniny czarnomorskie przed sforsowaniem ich przez rosyjskie okrty, lecz rwnie starali si promowa potencjalne akcje zwrcone przeciw brytyjskim posiadociom pooonym na obszarze Bliskiego i rodkowego Wschodu, ktrych celem miao by zwizanie moliwie najwikszej liczby wojsk nieprzyjaciela. Podczas wizyty w Turcji w delegacji towarzyszcej Canarisowi znajdowa si byy dowdca organizacji Abwehry Holandia, podpukownik Zermatt, wyznaczony na nowego dowdc organizacji Bliski Wschd". Dowdztwo tej organizacji wydao dziaajcemu w Teheranie pod przykrywk przedstawiciela handlowego Hamburskiej Kompanii Importowej agentowi Jacques'owi Graewerowi instrukcje dotyczce utworzenia centrali odbierajcej radiodepesze przychodzce z regionu oraz staego" poczenia kurierskiego, ktre miao poczy Teheran z niemieck ambasad w Ankarze, by zapewni szybki przekaz informacji o biecych wydarzeniach rozgrywajcych si na Bliskim Wschodzie. Walki w Iraku dobiegy koca, niemniej jednak nie oznaczao to zakoczenia dziaalnoci Abwehry w Iranie. Opis tych dziaa stanowi temat kolejnego rozdziau, ale najpierw naley omwi ucieczk z Iraku generaa al-Gailaniego i Wielkiego Muftiego Jerozolimy.
230
Jednostka Specjalna Brandenburg Ucieczka z Iraku
Pod koniec maja premier genera Raszid al-Gailani i Wielki Mufti Jerozolimy byli zmuszeni opuci stolic Iraku. Dusze pozostawanie w Bagdadzie wizao si z ryzykiem aresztowania i uwizienia przez Anglikw. 30 maja w pobliu Chanekin obaj dygnitarze przekroczyli granic iracko-persk i poprosili szacha Rez (ojca ostatniego rzdzcego przed rewolucj Chomeiniego szacha Iranu) o azyl polityczny. Otrzymali ten status bezzwocznie. Po dokonanej w dniu 25 sierpnia 1941 roku zaskakujcej napaci ZSRR na Iran oraz pniejszym wkroczeniu na teren tego pastwa oddziaw brytyjskich i amerykaskich od poudnia niemiecka misja wojskowa, ktra pocztkowo koordynowaa opr stawiany agresorom, musiaa ostatecznie zrezygnowa z walki. Arabscy przywdcy polityczni, eskortowani przez szeciu Brandenburczykw, zostali bezpiecznie przerzuceni do Ankary, a stamtd przez Bakany udali si do Niemiec. Podr arabskich przywdcw musiaa odbywa si w najgbszej tajemnicy, gdy na Raszidzie al-Gailanim i wszystkich jego zwolennikach ciy ju wtedy wyrok mierci, wydany zaocznie przez wspieranego przez Anglikw ksicia regenta Abdullaha. Z tego te wzgldu jako pierwszego do Berlina przerzucono generaa Gailaniego. Nastpnym notablem by Wielki Mufti Jerozolimy. Jeszcze przed przerzutem dysydentw arabskich do Niemiec Brytyjczycy zdoali odkry, e Wielki Mufti ukrywa si w niemieckiej ambasadzie w Ankarze. I brytyjski wywiad, i posiadajca wydany na danie wadz irackich nakaz ekstradycji muftiego turecka policja oczekiway na dogodny moment aresztowania duchownego po opuszczeniu przeze dyplomatycznej kryjwki. Po zatrzymaniu mia on zosta przekazany Anglikom. Niemiecki ambasador i personel ambasady zdoali jednak umiejtnie opanowa krytyczn sytuacj. Upozorowali wypadek, ktrego ofiar mia jakoby pa jeden z pra-
231
cownikw. Aby wszystko wygldao bardziej realistycznie, ofiara" w wyniku obrae" odniesionych w wypadku" zostaa zalana krwi, ktra w odpowiednim momencie wycieka z ukrytego wiskiego pcherza. Ofiara wypadku", ubrana w mundur pracownika ambasady, z gow owinit grubymi warstwami bandaa, zostaa zawieziona na lotnisko i wywieziona samolotem do Niemiec. Sekretarz ambasady, ktry rzekomo uleg wypadkowi (wybrany do tej roli ze wzgldu na podobiestwo postury), zmuszony by pozosta w ukryciu do czasu, a ambasada otrzymaa wiadomo o przybyciu Wielkiego Muftiego do Niemiec. Ta zabawa w chowanego zakoczya si dopiero wtedy, gdy Wielki Mufti Jerozolimy Amin al-Husajn pojawi si publicznie w Niemczech. Brytyjski wywiad zakoczy wwczas obserwacj niemieckiej ambasady w Ankarze. Wadze niemieckie odday Wielkiemu Muftiemu do dyspozycji okaza rezydencj w postaci zamku Fushl, w ktrym niegdy przez pewien czas mieszka minister spraw zagranicznych Rzeszy, Joachim von Ribbentrop. Pod koniec stycznia do Specjalnego Sztabu Felmy'ego doczy ekspert od spraw egipskich, Brandenburczyk Berner. W sztabie peni on funkcj specjalisty od antybrytyjskich dziaa dywersyjnych, prowadzonych na obszarze Afryki oraz Bliskiego i rodkowego Wschodu. 15 lipca w Wilczym Szacu Hitler spotka si z byym szefem rzdu Iraku, generaem al-Gailanim. Podczas rozmowy Fuhrer zapewni go, i uczyni wszystko, aby pomc mu odzyska wadz. Przebywajc na wygnaniu, Ali Raszid al-Gailani podj si pracy spikera audycji propagandowych, nadawanych na obszar Bliskiego i rodkowego Wschodu. W pocztkach wrzenia 1941 roku admira Canaris, genera Felmy i pukownik von Lahousen-Vivremont spotkali si z szefem wywiadu woskiego, generaem Ame, z ktrym omwiono kwesti wykorzystania w przyszoci organizowanych pod egid Niemiec i Woch legionw arabskich ochotnikw. W spotkaniu tym uczest-
232
niczyli rwnie dowdca woskiego Legionu Arabskiego, pukownik Ivrea, oraz Wielki Mufti Jerozolimy. Celem narady byo omwienie moliwoci utworzenia orodka formowania jednostek arabskich, ktre powstawayby na pozostajcym pod kontrol osi obszarze Afryki Pnocnej. Admira Canaris i genera Felmy spotkali si z Wielkim Muftim Jerozolimy jeszcze raz, w poowie tego samego miesica. Tym razem tematem rozmw by problem utworzenia niemiecko-arabskiej jednostki szkoleniowej oraz zagadnienia zwizane z formowanym ju Korpusem Wolnych Arabw. Spotkanie to nie pocigno za sob adnych praktycznych skutkw. 21 wrzenia 1941 roku stacjonujcy w poudniowej Grecji Sztab Specjalny F otrzyma z O K W dyrektyw upowaniajc Abwehr do wydawania mu oraz utworzonej przeze jednostce specjalnej rozkazw dotyczcych wykonywania akcji szpiegowsko-dywersyjnych. Rdze wzmiankowanej jednostki specjalnej stanowio 2200 onierzy, podzielonych na trzy kompanie. Wikszo jednostki stanowili wietnie mwicy po arabsku Niemcy urodzeni w Palestynie i na Bliskim Wschodzie.
Operacja w Iranie
Placwka A b w e h r y w Tebrizie W pocztkach 1940 roku Abwehra we wsppracy z SD utworzya na terenie Iranu trzy ekspozytury agenturalne. Przedsiwzicie to zapocztkowao wypadki, ktre w kocu doprowadziy do wybuchu wojny domowej w Persji. Ekspozytury znajdoway si w Teheranie oraz w regionach Iranu, w ktrych zamieszkiwali Kaszkajowie i Bachtiarowie. Do pocztkw 1940 roku Bliski i rodkowy Wschd nie odgryway wikszej roli w niemieckich planach strategicznych, gdy w nawet najbardziej zuchwaych marzeniach adnemu z planistw nie przemkna przez gow myl, aby wysya wojska niemieckie w tak odlegy od Rzeszy region wiata. Wzgldy geograficzne pocztkowo skaniay dowdztwo Abwehry do skonienia Rosjan, wwczas sojusznikw Rzeszy, do zaatakowania Afganistanu, co stworzyoby okrelone zagroenie dla pnocno-zachodniej granicy Indii. Taki rozwj wydarze zmusiby Anglikw do wysania na pogranicze afgasko-indyjskie znacznych si, ktre, zaabsorbowane w tym regionie wiata, nie mogyby by wykorzystane w dziaaniach w Europie, a w pniejszym okresie take w Afryce Pnocnej.
234
Ten fantastyczny zgoa pomys trzeba byo jednak zarzuci. Podobnie rzecz si miaa z inn podobnej natury ide, ktrej kulminacj miaa by ekspansja Rosjan z obszaru Kaukazu w kierunku pl naftowych Mosulu, by moe zakoczona nawet dotarciem do wybrzey Zatoki Perskiej. Zamiast tego typu intryg wojskowo-politycznych pukownik Warlimont zaproponowa admiraowi Canarisowi prowadzenie skrytego rozpoznania obszaru Azerbejdanu. Zasugerowa rwnie zbadanie kwestii liczebnoci i wartoci bojowej stacjonujcych na Bliskim Wschodzie oddziaw, pozostajcych pod rozkazami generaa Weyganda. Podczas spotkania powiconego tym zagadnieniom, ktre odbyo si 22 lutego 1940 roku, admira Canaris do wykonania zasugerowanych przez Warlimonta zada zaproponowa kapitana Paula Leverkuehna. Na pocztku marca 1940 roku kapitan uda si do Tebrizu, aby obj tam stanowisko konsula. Szybko wyrobi sobie opini na temat panujcej w Iranie sytuacji. Z jego obserwacji wynikao, i droga wiodca przez kaukaski masyw grski Kara Dag moga zosta sforsowana przez oddziay strzelcw alpejskich. Z oceny Leverkuehna wynikao rwnie, i do sforsowania gr i dalszego natarcia przez step w kierunku rosyjskich pl naftowych otaczajcych Baku wystarczajce bd siy dwch niemieckich dywizji zmotoryzowanych. Niemiecki konsul wysya agentw, ktrzy przeprowadzili rozpoznanie wanej z wojskowego i geograficznego punktu widzenia, pooonej na poudniowy wschd przeczy Shibii oraz teren wwozu Kaflankuh. Po odniesionym przez Niemcy zwycistwie w kampanii zachodniej 1940 roku wyeliminowane zostao zagroenie, jakie do chwili klski Francji stanowia armia Weyganda, gdy stacjonujce na Bliskim Wschodzie oddziay armii francuskiej pozostay wierne rzdowi Vichy. Taki rozwj sytuacji utorowa drog dalszym niemieckim operacjom na Bliskim i rodkowym Wschodzie. Ze zdobytych we Francji tajnych akt dowdztwo Abwehry dowiedziao si, i francuski premier Daladier wyda szefowi Sztabu Generalnego, generao-
Operacja w Iranie
235
wi Gamelinowi, i dowdcy marynarki wojennej, admiraowi Darlanowi, polecenie zbadania moliwoci zaatakowania regionu Baku. Po zdemaskowaniu agenturalnej dziaalnoci Leverkuehna admira Canaris wysa do Tebrizu oficera I Wydziau, majora Schulzego-Holthusa, ktry mia dziaa w Iranie pod faszywym nazwiskiem dr. Brunona Schulzego. Otrzyma zadanie przeprowadzenia rozpoznania ropononego regionu Baku oraz zbierania wszelkich informacji wywiadowczych, ktre by w stanie zdoby podczas podry po Zwizku Radzieckim. Schulze-Holthus po powrocie do Berlina zoy admiraowi Canarisowi odpowiedni raport, a nastpnie zosta wysany do Tebrizu, gdzie mia peni funkcj sekretarza konsulatu. W Tebrizie, we wsppracy z agentem SD Thielickem, mia kierowa dziaaniami agentw operujcych w pnocnym Iranie.
U d z i a P u k u Brandenburg w operacji Amina" Realizacj operacji Amina" rozpoczto w czerwcu 1941 roku. Akcja, przygotowana przez grup Abwehry, dowodzon przez podporucznika Merziga, miaa na celu zniszczenie rafinerii ropy naftowej w Abadanie. Sdzono, e pozbawi to rde zaopatrzenia w paliwo brytyjsk flot bliskowschodni oraz stacjonujce w regionie brytyjskie siy ldowe. Podporucznik dr Heinrich Meinhard dowodzi drug grup biorc udzia w operacji Amina". Oddzia niemiecki przerzucony zosta na tureck granic z pooonej w archipelagu Dodekanezu wyspy Samos. 13 lipca 1941 roku Meinhard wraz z podkomendnymi dotar do tureckiego miasta Afkon Karahisar. Grupa, zoona z onierzy Puku Brandenburg, przekroczya acuch grski Reza i dotara do perskiego miasta Choi, gdzie zgodnie z rozkazami skontaktowaa si z ksiciem Murchenem, ktry chocia nie sprawowa adnych oficjalnych funkcji administracyjnych, uwaany by za niekoronowanego wadc regionu, stojcego ponad oficjaln administracj,
236
kierowan przez gubernatora okrgu wojskowego Salawan i burmistrza Choi. Mimo istnienia oficjalnej administracji wadza Murchena na terytorium, ktre uwaa za swoje, bya absolutna. Gdyby ksi wyda rozkaz, jego poddani wszczliby wojn, a gdyby tego zechcia, nastaby pokj. Brandenburczycy mieli rozkaz dotarcia do Teheranu i zainstalowania tam radiostacji. Niemniej jednak grupa zostaa zatrzymana w ksicej rezydencji, gdy ksi chcia, aby niemieccy eksperci przeprowadzili szkolenie strzeleckie jego wspplemiecw. Murchen mia bezporednie poczenie telefoniczne z garnizonami znajdujcymi si na poudniu Zwizku Radzieckiego i wiedzia ju o zbliajcej si napaci. W zwizku z tym chcia wraz ze swoimi bojownikami odpowiednio przywita wkraczajce do Iranu oddziay radzieckie. Po nadejciu z Teheranu pozwolenia na pobyt u ksicia niemiecki oddzia zatrzyma si na krtko w Choi, po czym wyruszy w gry, gdzie rozpoczo si szkolenie wojownikw plemiennych. Druga grupa, dowodzona przez podporucznika Merziga, zostaa przerzucona w poblie libaskiego wybrzea na pokadzie okrtu podwodnego, z ktrego zostaa za pomoc nadmuchiwanych odzi wysadzona na brzeg. Gdy na libaskim wybrzeu ldowa niemiecki oddzia, na poudnie od Bejrutu wybuchy zacite walki. Arabowie i siy francuskie lojalne wobec Vichy stawiy tam opr brytyjskiemu desantowi morskiemu. Niemiecka grupa zdoaa przedosta si do Bejrutu, gdzie dotara do mieszkania czowieka, ktry by bejruckim cznikiem Abwehry, Abdula Rasmana. Abdul pomg grupie dotrze do Damaszku, gdzie pod faszywym nazwiskiem dr. Smitha dziaa agent umieszczony tam przez VI Urzd Reichssicherhauptamt. Smith, uruchomiwszy swoje kontakty, wyczarterowa samolot, zdoby zgod na start i drog lotnicz wyekspediowa grup do Bagdadu. Z irackiej stolicy Niemcy przedostali si nastpnie w rejon Zatoki Perskiej. Oddzia Merziga mia za zadanie zniszczy rafineri w Abadanie i w ten sposb pooy kres produkcji paliwa dla stacjonujcej na Bli-
Operacja w Iranie
237
skim Wschodzie armii brytyjskiej. Dywersantom udao si dotrze do Basry, tam jednak zostali zdradzeni i zmuszeni do ukrywania si przed wadzami. W zwizku z tym niepowodzeniem do realizacji operacji Amina" skierowano trzeci grup, dowodzon przez podporucznika Helfericha. Grupa ta przystpia do wykonywania zadania 19 lipca 1941 roku. Opucia wwczas Eleusis w Grecji, rozpoczynajc niebezpieczn wdrwk do Iranu, do ktrego dotara przez Rodos, Cypr, Syri i Irak. Samolot przewocy grup Helfericha rozbi si o gr pooon pomidzy Hamadanem a Teheranem. Znajdujcy si na jego pokadzie onierze uratowali si jednak, gdy na krtko przed katastrof zdyli wyskoczy ze spadochronami. Po wyldowaniu na ziemi dotarli do Teheranu, gdzie przyj ich zaufany doradca szacha, ksi Baktshari. Grupa natychmiast nawizaa czno radiow z dowdztwem, przekazujc do Niemiec wszelkie zdobyte dane wywiadowcze. Nastpnym zadaniem grupy Helfericha byo porwanie popieranego przez Anglikw ksicia Shirwana. Informacje posiadane przez organizacj Abwehry rodkowy Wschd wskazyway bowiem, e ksi zamierza wszystkimi posiadanymi siami wesprze angielski atak na Persj. Shirwan pozostawa rwnie w bliskich kontaktach z Anglikami i ich wywiadem, ktry mia na obszarze Persji licznych agentw. Wedug iraskiego prawa, zachowanie ksicia byo rwnoznaczne ze zdrad stanu, ale szach by zbyt saby, aby w odpowiedni sposb ukara zdrajc. Wywiadczajc przysug Anglikom, ksi Shirwan podpisa dekret nakazujcy ewakuacj wszystkich znajdujcych si na poudniu magazynw iraskiej armii na pnoc kraju. Posunicie to miao na celu odebranie lojalnym wobec cesarza generaom moliwoci stawienia oporu angielskiemu atakowi, ktry mia nastpi na poudniu kraju. Tymczasem niedobitki Brygady Arabskiej, ktre wycofay si z Iraku, zbieray si w okrgach wojskowych pnocnej Persji. Oddziay te zostay wzmocnione przez ochotnikw przekraczajcych
238
granic iracko-irask. Cigy napyw ochotnikw nasun kilku niemieckim oficerom dowodzcym jednostk pomys wykorzystania ich oraz ewakuowanej na pnoc kraju broni w celu utorowania drogi do utworzenia w Iranie proniemieckiego rzdu i ubiegnicia w ten sposb interwencji brytyjskiej. Transporty broni poday z poudnia na pnoc Iranu. Znaczna cz przewoonego w nich adunku trafia w rce niepodlegociowych bojownikw z inicjatywy konwojentw. Reszt zdobywano poprzez uprowadzanie konwojw. 25 sierpnia 1941 roku z poudnia i pnocy do Persji wkroczyy wojska brytyjskie i radzieckie. Persowie stawili najedcom zacity opr, ale musieli ulec przytaczajcej przewadze i zostali zmuszeni do kapitulacji, ktra nastpia 28 sierpnia. 17 wrzenia szach Reza Pahlawi abdykowa, przekaza tron swojemu synowi, Mohammedowi Rezie, i uda si do Afryki Poudniowej na wymuszone przez Brytyjczykw wygnanie. Zmar tam 26 lipca 1944 roku. Pod presj Anglikw nowy rzd Persji natychmiast podj dziaania w celu usunicia wszelkich niemieckich ognisk dziaalnoci wywrotowej". Rozpoczo si ciganie czonkw niemieckiej misji wojskowej i tajnych oddziaw, ktrzy w wikszoci zostali wytropieni i schwytani. Uciec zdoali jedynie major Schulze-Holthus i jego ona. Tylko pierwsza z grup przewidzianych pierwotnie do przeprowadzenia operacji Amina", czyli grupa podporucznika dr. Meinharda, ktra pocztkowo szkolia wspplemiecw ksicia Murchena w pnocnej Persji, a nastpnie zaja si przeprowadzaniem rajdw na skady zaopatrzeniowe i urzdzenia komunikacyjne w pogranicznych miastach radzieckich oraz ich okolicy, w dalszym cigu moga kontynuowa dziaania, nie napotykajc reakcji Anglikw. Fakt, i ludzie Meinharda ograniczali akcje do atakowania wycznie celw radzieckich, pozwoli Brytyjczykom unikn koniecznoci wystpowania przeciw ksiciu Murchenowi, ktry operowa na pnocnej granicy Iranu. Mimo niekorzystnego dla Niemcw rozwoju sytuacji podziemna wojna w Persji nie bya jeszcze zakoczona. W pocztkach 1942 roku
Operacja w Iranie
239
Abwehra wysaa do wschodniej Persji okoo 100 hinduskich agentw, ktrzy mieli przedrze si przez granic irasko-indyjsk, aby podj dziaania dywersyjne na terenie Indii. Ich dziaania byy przyczyn wielu nieprzespanych przez Anglikw nocy. Przez reszt 1942 roku w Iranie panowaa wywiadowcza cisza radiowa w najcilejszym tego sowa znaczeniu. Jednake pod koniec tego roku dziki wsplnemu wysikowi I i II Wydziau Abwehry oraz VI Urzdu RSHA (SD) na terenie Iranu wznowiy prac zakonspirowane radiostacje. Akcj t kierowali wsplnie komandor podporucznik Schuller i Hauptsturmfuhrer SS Kurt Schuback. Nowo utworzone grupy, z ktrych cz zajmowaa si cznoci radiow, pozostae za dywersj, szybko osigny spektakularne sukcesy. Grupy dywersyjne Abwehry wysadziy drogi w okolicy Buszehru i Szirazu, skady paliwa, mosty i tunele, a take przez dziaania propagandowe wywoay wrzenie wrd ludu Lurenw, ktry zacz buntowa si przeciwko rzdowi. Dziaajcym w poudniowym Iranie doradc wojskowym Kaszkajw by major Schulze-Holthus. Jedynie brak staej cznoci radiowej z Berlinem i wystarczajcej iloci broni cikiej uniemoliwiy odniesienie zwycistwa Nasr Chanowi, ktrego mieszkajcy w poudniowej Persji lud Kaszkajw okrzykn swoim przywdc. 1 wrzenia 1943 roku do Persji wysano jeszcze wiksz liczb agentw i grup radiowych. Przerzucano ich drog lotnicz, zrzucajc na spadochronach w rnych czciach kraju. Po nawizaniu kontaktw z przywdcami miejscowej ludnoci grupy te przystpoway do dziaa dywersyjnych. Akcje te przybray na intensywnoci do tego stopnia, e rzdowi perskiemu pozostaa tylko jedna odpowied. 9 wrzenia 1943 roku Iran ogosi deklaracj o przystpieniu do wojny z Niemcami. Uczyniono to w nastpujcych sowach: Niemieccy agenci zrzucani na spadochronach nad terytorium naszego pastwa dokonali powanych zniszcze. To jest atak na nasze pastwo dokonany przez niemieck Rzesz, na ktry moemy odpowiedzie jedynie niniejsz deklaracj wojny".
240
Grupa dowodzona przez majora Schulzego-Holthusa, oficjalnie okrelana mianem misji wojskowej, w wyniku operacji nadajcej si na fabu szpiegowskiego thrillera ulega przewadze wroga i zostaa przekazana w rce Anglikw. Oto szczegy dziaalnoci tej grupy. Odyseja misji wojskowej majora Schulzego-Holthusa Major Schulze-Holthus podczas spotkania ze swym przeoonym, dowdc I Wydziau Abwehry, pukownikiem Piekenbrockiem, zasugerowa, aby ten powierzy mu dowdztwo nad operacjami w rejonie Baku. Nastpnie zosta wysany do Tebrizu, gdzie Ministerstwo Spraw Zagranicznych zainstalowao go w konsulacie niemieckim jako dyplomat. Pocztkowo jednak inicjatywa majora zostaa przyjta ze sceptycyzmem. Pukownik Piekenbrock pamita bowiem, e niewiele wczeniej do Tebrizu w charakterze konsula udawa si inny oficer Abwehry. Oficerem tym by kapitan dr Paul Leverkuehen, ktry wyruszy do Iranu z zadaniem utworzenia tam siatki wywiadowczej, obejmujcej zasigiem cay obszar od Tebrizu po roponone tereny Baku. Akcja nie powioda si, gdy kapitan przypadkiem spotka w Tebrizie znanego mu z Berlina yda, ktry zdemaskowa go jako oficera wywiadu. Jednake Schulze-Holthus, zamierzajc przekona przeoonego do swych racji, do rozmowy z nim dobrze si przygotowa. Przynis na spotkanie map, ktr wykorzysta, aby zademonstrowa pukownikowi, w jaki sposb granica rosyjsko-perska rozcina na p obszar Azerbejdanu. Podczas rozmowy, pukownik Piekenbrock zauway, e po niepowodzeniu misji Leverkuehna Ministerstwo Spraw Zagranicznych niechtnie odnosi si do planw kolejnych operacji wywiadowczych na terenie Iranu, i doda, e najpewniej bdzie sprzeciwia si im take niemiecki ambasador w Teheranie, Ettel. Major, wiadomy, e jego misja ma niewielkie szanse powodzenia, pomimo to poprosi o wysanie go do Teheranu, gdzie mgby osobicie przedstawi swoje plany ambasadorowi Ettlowi.
Operacja w Iranie
241
Schulze-Holthus, otrzymawszy od Piekenbrocka zgod na podr do Teheranu, uda si na spotkanie ze swym przeoonym, dr. Brunonem Schulzem, ktry by starszym radc stanu w Ministerstwie Spraw Wewntrznych. Dosta wiz na przejazd przez Zwizek Radziecki oraz instrukcj, aby podczas caej podry z Moskwy do Baku obserwowa ruch, liczy pocigi i samochody. Mia rwnie zwraca uwag na wszelkie nowe budowy tak na stacjach, jak i przy liniach kolejowych, odnotowa lokalizacj systemw nawadniajcych, zbiornikw ropy oraz skadw wgla. Podczas podry przez Zwizek Radziecki major wielokrotnie wymyka si do toalety, tumaczc si blami brzucha i biegunk przed rozbawionym jego kopotami towarzyszem podry, ormiaskim dyrektorem przedsibiorstwa naftowego. Niemiec wykorzystywa nieobecno w przedziale w celu odnotowania swych obserwacji. Natychmiast po przybyciu do Baku Schulzego-Holthusa dopada pracownica sowieckiego biura podry Inturist", ktra zaprowadzia go ze stacji kolejowej do hotelu dla cudzoziemcw, rwnoczenie intensywnie nagabujc na rne tematy. Major oznajmi jej, e wybiera si do Teheranu, eby dokona inspekcji tamtejszej niemieckiej szkoy technicznej. W dalsz podr wyruszy statkiem przez Morze Kaspijskie. Wysiad w porcie Bender-Pahlewidem, a potem ruszy samochodem wzdu wybrzey jeziora. Po dotarciu zameldowa si w niemieckiej ambasadzie, znajdujcej si w dyplomatycznej dzielnicy. Zada spotkania z attache handlowym Spechtem, ktry by agentem Abwehry, a zarazem oficerem kontaktowym majora. Schulze-Holthus wrczy Spechtowi poczt kuriersk. Attache rozpocz rozmow od narzekania na ambasadora Ettla. Z jego sw wynikao, e ambasador jest typem nieruchawego biurokraty, ktry nie ma adnego zacicia do dziaa wywiadowczych podejmowanych przez Abwehr. Gdy Schulze-Holthus zapyta rozmwc, w jaki sposb najatwiej byoby przekona ambasadora do pomysu mianowania go konsu-
242
lem w Tebrizie, Specht odpar: atwiej byoby nauczy hipopotama piewania kold". Po przerwie na drugie niadanie major spotka si z ambasadorem. Ettel, niski, ylasty mczyzna o ostrych rysach twarzy, wbi w oficera wzrok i zapyta go o cel przyjazdu do Teheranu. Schulze-Holthus odpar, e chce zosta konsulem w Tebrizie, Ettel zby to owiadczenie, ale major nie mg zaakceptowa odmowy. Zacz wyjania, e zagbie w Baku, stanowice dalekosiny cel operacji militarnych Niemiec, ktre winny zadba o wasne rda zaopatrzenia, mona skutecznie obserwowa jedynie z Tebrizu. Zapewni Ettla, e kopi kadego raportu wysanego do centrali Abwehry przele do ambasady w Teheranie, tak aby jej szef by na bieco informowany o poczynaniach agentw dziaajcych na terenie Iranu. Ambasador ostatecznie przysta na propozycje majora, pod warunkiem e nie bdzie dziaa jak Leverkuehn". Schulze-Holthus otrzyma nominacj na stanowisko sekretarza konsulatu w Tebrizie, lecz pod naciskiem ambasadora musia si zgodzi, aby na placwce dyplomatycznej w pnocnym Iranie towarzyszya mu jego ona. Spenienie tego warunku umoliwio osignicie ostatecznego porozumienia. Po uzyskaniu nominacji Schulze-Holthus wysa do Niemiec dwa zakodowane telegramy. Pierwszy skierowany by do szefa I Wydziau Abwehry, pukownika Piekenbrocka, drugi do firmy Benesch w Hamburgu. Tekst by nastpujcy: Prosz natychmiast skontaktowa mnie w Teheranie z Ahmedem Asadim". Niecae 48 godzin pniej Schulze-Holthus sta twarz w twarz z Ahmedem Asadim w domu Frankego, jednego z waniejszych handlowcw niemieckich dziaajcych w Teheranie. Asadi upewni si, e oficer Abwehry z ktrym rozmawia, rzeczywicie jest nastpc dr. Leverkuehna i e bdzie si zajmowa regionem Baku. Oznajmi Schulzemu-Holthusowi, e moe on liczy na jego pomoc, i doda, e dziaajcy na terenie pnocnego Iranu przedstawiciel SD nie poczyna sobie wystarczajco inteligentnie.
Operacja w Iranie
243
Ahmed Asadi wyjani majorowi szczegy dziaalnoci azerbejdaskiego ruchu oporu. W onie ruchu istniaa dua grupa osb przyjanie nastawionych do Niemiec. Ugrupowaniu temu przewodzi Milli Mudafai. Drugi odam azerbejdaskiego ruchu oporu, Musawad, skupia w swych szeregach dawnych magnatw naftowych oraz wacicieli ziemskich. Grupa ta, skadajca si z ludzi, ktrych wadze radzieckie pozbawiy wasnoci, skonna bya wsppracowa z Niemcami pod warunkiem dokonania na ich rzecz okrelonych ustpstw. Niemcy stwierdzi Ahmed Asadi - maj w tym regionie wiata wielkie moliwoci nawizania wsppracy z miejscowymi ruchami nacjonalistycznymi, gdy nigdy nie uciskay w koloniach innych ludw". Nastpnego dnia po spotkaniu z Ahmedem major Schulze-Holthus otrzyma z dowdztwa Abwehry polecenie powrotu do Berlina i zoenia tam raportu ze swoich dotychczasowych dziaa. Na lotnisku w Baku ponownie czekaa na niego ta sama pracownica Inturistu". Obiecaa, e nastpnego dnia pokae majorowi wityni czcicieli ognia, ktra znajdowaa si w rodku zagbia naftowego. Major Schulze-Holthus, ktry oficjalnie wystpowa jako starszy radca stanu dr Bruno Schulze, oczarowa podczas wyprawy przewodniczk, wykazujc si erudycyjn wiedz na temat sekty. Rwnoczenie notowa w pamici zauwaone rurocigi, wodocigi i dwa nowe lotniska. Zauway nowe drogi i koszary, a nawet now lini kolejow. Major ze swoj przewodniczk dotarli do celu. witynia czcicieli ognia okazaa si niepozornym budynkiem, ktrego najwaniejszym elementem bya rura suca do przesyania gazu ziemnego, dostarczanego ze zbiornika na dachu budowli. Kapani za pomoc sprytnie ukrytego pokrta mogli regulowa wysoko pomieni tak, aby wierni klczcy na zewntrz sdzili, i ogie strzela wprost z dachu wityni. Wyszy urzdnik pastwowy" Bruno Schulze mg rwnie wspi si po wskich schodach na dach, skd mia
244
wietny widok na liczne nowo powstae obiekty zagbia naftowego Baku. Dwa dni pniej, po przybyciu do Moskwy, Schulze-Holthus podyktowa dwunastostronicowy raport na temat Baku, ktry przekaza attache wojskowemu niemieckiej ambasady. Natychmiast przesano dokument do I Wydziau Abwehry w Berlinie. Po powrocie do stolicy Niemiec Schulze-Holthus zameldowa si u pukownika Piekenbrocka, ktry poinformowa go, e raport wysany przeze z Moskwy zosta ju przekazany admiraowi Canarisowi. Po poudniu major spotka si z samym Canarisem. Podczas spotkania szef niemieckiego wywiadu zgodzi si na realizacj proponowanej przez majora misji i stwierdzi na koniec: Musi pan pracowa szybko i na koniec porzuci swoj faszyw tosamo. Musz mie wyniki paskich dziaa najpniej w poowie czerwca". Maestwo Schulze-Holthus przybyo do Tebrizu w poowie czerwca. Konsul Bohn, bezporedni przeoony majora, pocztkowo nie bardzo mu ufa, ale okazywana przeze rezerwa wkrtce znikna. Wyjani naley, e Bohn spodziewa si odwoania z placwki w Tebrizie, poniewa nawet po wybuchu wojny w dalszym cigu utrzymywa przyjazne stosunki z konsulem angielskim. Jednym z pierwszych informatorw majora Schulzego-Holthusa zosta sierant ze stacjonujcej w Tebrizie dywizji iraskiej armii. Bardzo szybko udao si te Schulzemu-Holthusowi nawiza kontakt z ormiaskim ruchem oporu Dashnak-Zakan, ktrego przywdca, Ahmed Asadi, natychmiast zaoferowa mu swoj pomoc. Jeden z agentw organizacji Asadiego wyznaczony zosta na kontakt Abwehry. Jego zadaniem byo przekazywanie Niemcom wszelkich istotnych informacji dotyczcych Azerbejdanu, zdobytych podczas operacji wywiadowczych. Dziesi dni pniej na biurko Schulzego-Holthusa trafiy pierwsze raporty z Baku. 15 maja 1941 roku major otrzyma z Berlina rozkaz rozpoznania radzieckich baz lotniczych pooonych w okolicy Kirowobadu. Wasari, porednik, ktry jako jedyny kontaktowa si bezpored-
Operacja w Iranie
245
nio z Schulzem-Holthusem, wysa w ten rejon trzy mae grupy. Nie byo o nich adnej wieci do momentu powrotu, ktry nastpi 20 czerwca. Okazao si, e zostali oni dostrzeeni i ostrzelani podczas prby przekroczenia granicy. W wyniku ran odniesionych podczas tej misji zmaro szeciu agentw. Nastpnego dnia radio w Baku poinformowao, e w Tebrizie znajduje si niemiecka centrala szpiegowska. Tego samego dnia do akcji ponownie wkroczy Berlin, z ktrego przyszed rozkaz moliwie najszybszego przeprowadzenia operacji rozpoznawczej obszaru Baku, co miao by ostatni tego typu akcj Abwehry w tym regionie. Agenci mieli zwrci szczegln uwag na ewentualne nowe radzieckie jednostki na Zakaukaziu. Pnym popoudniem 22 czerwca 1941 roku konsulat w Tebrizie dowiedzia si o ataku Niemiec na Zwizek Radziecki. Wybuch wojny niemiecko-radzieckiej utrudni dalsze dziaania Abwehry, ktre jeszcze w cigu nastpnych kilku tygodni po rozpoczciu walk byy podejmowane na Zakaukaziu. Spowodowane to byo cilejsz kontrol granic. Pomimo tych trudnoci w dalszym cigu Abwehrze udawao si pozyskiwa materiay wywiadowcze. 25 sierpnia okoo godziny 5.00 mieszkacw Tebrizu obudziy odgosy silnego ognia artylerii przeciwlotniczej, a wkrtce potem dobiegy ich pierwsze eksplozje bomb. Wojsko radzieckie przekroczyo granic z Persj. Konsul Wussow, ktry zastpi Bohna na placwce w Tebrizie, poleci Schulzemu-Holthusowi rozpocz przygotowania do ewakuacji. Podobne polecenie wydano przebywajcym w Tebrizie i jego okolicach niemieckim obywatelom, a ci wraz z bagaami pojawili si w siedzibie konsulatu, skd szybko odesano ich samochodami do Teheranu. Niemieccy inynierowie pracujcy przy budowie kolei w pnocnej czci kraju zostali poinformowani o napaci za pomoc telegrafu. Dokumenty konsulatu spalono na dziedzicu i po wysaniu ostatnich zaszyfrowanych depesz konwj wiozcy personel wyruszy w kierunku Teheranu. Tam okazao si, e ambasador Ettel jest chwilowo nieosigalny, w zwizku z czym kolegw z placwki
246
dyplomatycznej w Tebrizie w imieniu szefa przywita jego zastpca, radca konsularny Dittman. Przebywajcy w Iranie Niemcy zastanawiali si teraz, czy ambasador Ettel zdoa uzyska zgod wadz iraskich na ich wyjazd do Turcji. Gdyby Iraczycy odmwili, Niemcy, posiadajcy paszporty dyplomatyczne, zmuszeni byliby na wasn rk albo przedziera si do Turcji, albo uda si na wschd, w kierunku granicy z Afganistanem. Major Schulze-Holthus wybra t drug moliwo i bezzwocznie powiadomi o tym ambasadora, ktry uzna to za czyste szalestwo. Ettel uparcie twierdzi, e Schulze-Holthus i jego ona s czonkami personelu dyplomatycznego, dla ktrego udao mu si uzyska zgod swobodnego wyjazdu do Turcji. Prba dotarcia do Afganistanu, argumentowa ambasador, jest niezwykle ryzykowna, gdy oznacza konieczno pokonania Wielkiej Pustyni Lota, skoro wszystkie pozostae drogi zostay zablokowane przez Armi Czerwon. Kilka dni pniej Schulze-Holthus wraz z on potajemnie opuci ambasad, udajc si samochodem ku granicy z Afganistanem. Maeskiej parze w niebezpiecznej podry towarzyszy zatrudniony wczeniej przy budowie iraskich kolei inynier Hirschauer, ktry rwnie chcia dosta si do Afganistanu. Grupa miakw podya pocztkowo gwn drog, wiodc na poudnie kraju. Po drodze uszkodzeniu ulega jedna z osi pojazdu, ale mimo to, jadc z prdkoci 40 kilometrw na godzin, Niemcy zdoali dotrze a do Isfahanu. W miecie udao si naprawi samochd i rankiem nastpnego dnia caa trjka wznowia podr. Schulze-Holthus chcia dotrze przez Ysad i Kerman do miasta Barn, ale nie udao si to, gdy podrnicy zostali zatrzymani w Kerman i odprowadzeni pod eskort na drog wiodc do Teheranu. Trjka Niemcw postanowia jednak przebi si przez Kerman. Z prdkoci 120 kilometrw na godzin jak burza przedarli si przez miasto i uciekli cigajcej ich policji. Teraz byli wolni. W kocu dostrzegli budynki Barn, kolejnego miasta na szlaku ich wdrwki, i aby
Operacja w Iranie
247
unikn ponownego zatrzymania, postanowili stan przed miastem. Hirschauer kupi od okolicznych mieszkacw kilka desek oraz opat i wieczorem caa trjka wyruszya samochodem przez pustyni. Po przejechaniu w cigu szeciu godzin 80 kilometrw bezdroy samochd w kocu na dobre utkn w sypkim piasku. Wczesnym rankiem nastpnego dnia w zasigu wzroku pojawio si stado wielbdw prowadzonych przez kilku ludzi. Niemcy wynajli osiem wielbdw oraz dwch poganiaczy, ktrzy mieli im pomc w wydostaniu samochodu z piaszczystej puapki. Po wycigniciu pojazdu Hirschauer i major dosiedli wielbdw, a pani Schulze-Holthus zasiada za kierownic samochodu, cignitego przez pozostae wielbdy. Po czterdziestu omiu godzinach wdrwki osobliwa kawalkada przebya Wielk Pustyni Lota. Dwaj poganiacze wielbdw zaprosili Niemcw do czarnych namiotw Beludw, ktrzy zgotowali wdrowcom gorce przyjcie. Beludowie wskazali Niemcom niestrzeone przejcie przez granic, ktre znajdowao si pomidzy jeziorem Hamun-e Helmand i bagnist depresj Gowd-e Zerech. Grupka wdrowcw ruszya teraz gwn drog wzdu wschodniej granicy Persji, wiodc z pooonego na poudniu Zaidan do znajdujcego si na pnocy Meszhedu. Ostatecznie Niemcy dotarli do granicy irasko-afgaskiej na wschd od Szusp, gdzie jednake natrafili na niemoliwy do przebycia acuch gr. Zawrcili wic do Szusp, gdzie poradzono im uda si do Tabbas, skd bieg szlak karawan, ktry przecina granic irasko-afgask. W Tabbas dowiedzieli si, e przejcie zostao zablokowane w wielu miejscach przez osuwiska skalne, spowodowane trzsieniem ziemi. Jedyn moliw drog by szlak wiodcy przez Yasd. W Birszand samochd ponownie zosta zatrzymany przez policj, ktra aresztowaa jego pasaerw. Gubernator prowincji, do ktrego Niemcy zwrcili si o pomoc, odczyta im gono rozkaz z ministerstwa wojny: Naley natychmiast zatrzyma Schulzego-Holthusa, niemieckiego urzdnika konsularnego z Tebrizu, ktry wraz z dwo-
248
ma towarzyszami uciek z Teheranu. Jeli bdzie to konieczne, podczas zatrzymania mona uy broni. Pojmanego osadzi w areszcie, gdzie ma przebywa do czasu wydania dalszych instrukcji". Dziesi dni pniej z Teheranu przyby oddzia policji, ktry mia odwie ca trjk z powrotem do stolicy. Powrotna podr odbywaa si wieloetapowo. Po jej zakoczeniu winiowie zostali zakwaterowani w miejscowoci Szemiran, w ktrej znajdowaa si dawna letnia siedziba ambasady niemieckiej. Tam Niemcy dowiedzieli si, e ambasador Ettel wraz z caym personelem ambasady bezpiecznie opuci ju Iran i uda si do Niemiec, a spord zatrzymanych przez wadze iraskie niemieckich cywilw, ktrzy nie posiadali paszportw dyplomatycznych, 350 ma zosta wydanych Brytyjczykom, a pozostaych 104 Rosjanom. Naleao si spodziewa, e skoro grupce Schulzego-Holthusa udao si szczliwie wymkn Rosjanom, to Iraczycy bd chcieli wyda go Anglikom. Niemcy opracowali plan ucieczki. Kilka dni pniej Schulze-Holthus wraz z on znajdowa si ju w grach, w towarzystwie iraskich przyjaci. Inynier Hirschauer nie zdecydowa si na udzia w kolejnej ucieczce. Ukrywanie si w iraskich grach obfitowao w momenty pene napicia. Na przykad jeden z czogw, nalecy do mijajcej ich rosyjskiej kolumny pancernej, utkn wprost przed nimi w wskim zakrcie drogi. Niemcy zmuszeni byli czeka, a Rosjanie wydobd z puapki unieruchomiony pojazd. Uciekinierom udao si jednak wykaraska z tej niebezpiecznej sytuacji. Po dwukrotnych przeprowadzkach do kryjwek pooonych w pobliu Teheranu maestwu udao si wreszcie skontaktowa z dziaajcym na terenie miasta agentem, Sturmbannfuhrerem SSMayrem, od ktrego Schulze-Holthus dowiedzia si, e dowodzcy korpusem w Isfahanie genera Zahidi stwierdzi, e: znaczna cz iraskiej armii na sygna dany z Niemiec gotowa jest zaatakowa Anglikw. Moje stanowisko popiera wielu wysokich rang urzdnikw". Informacj t Schulze-Holthus przekaza maonce, ktra wyruszya do Tebrizu, a stamtd do Szapuru. Kobieta miaa t informacj
Operacja w Iranie
249
przekaza wywiadowi niemieckiemu przy pierwszej nadarzajcej si okazji. Tymczasem Schulze-Holthus nawiza kontakt z dr. Friedrichem Kiimmelem, ktry wystpowa oficjalnie jako geolog, ale zosta zdemaskowany i nie mia ju moliwoci zbierania informacji. Po duszej zabawie w chowanego Kiimmel z pomoc majora teheraskiej policji Esfendiariego odnalaz w kocu kryjwk Schulzego-Holthusa. Po nawizaniu kontaktu majora odwiedzio trzech oficerw sztabu generalnego iraskiej armii. Pukownik, ktry przewodzi tej delegacji, rozwodzi si nad perspektyw bliskiego powstania Iraczykw i podjcia walki z Anglikami o niepodlego Iranu. Napomkn nawet o moliwoci wkroczenia niemieckich wojsk do Teheranu, ktre w jego opinii mogo nastpi w trzech miejscach. Opisa take szlaki, ktrymi Niemcy mogliby dotrze do Iranu. Jeden z nich wid z pnocy przez Baku, Lenkoran i Astar. Z Astary wojska niemieckie mogyby naciera prosto na Kaswin, ktry stanowiby dalej pozycj wyjciow do uderzenia na Teheran. Pukownik stwierdzi: Dowdztwo wojsk niemieckich w Iranie powinno znale si w Isfahanie, gdy tam wanie znajduje si siedziba perskiego sztabu generalnego". Na koniec pukownik wskaza potencjalne strefy ldowa oddziaw spadochronowych oraz rejony zrzutu broni i amunicji, w ktrych mogyby wyldowa dziaa przeciwpancerne, przeciwlotnicze i modzierze. Perski system pocze kolejowych zabezpieczyliby bojownicy z ugrupowania Milli Mudafai i innych oddziaw partyzanckich, a take plemiona Kaszkajw, ktrym przewodzi ksi Nasr Chan. Schulze-Holthus z tej rozmowy sporzdzi wyczerpujcy raport i przekaza go funkcjonariuszowi SD, ktry mia go zawie do Berlina. Kilka dni pniej z Schulzem-Holthusem skontaktowa si dr Kiimmel, ktry na zlecenie Abwehry przeprowadzi rozpoznanie okolicy przeczy Paitag. Zebra tam cenne informacje wywiadowcze, ktre teraz chcia zawie do Berlina. Rzekomy geolog oprcz wasnych materiaw wywiadowczych wzi ze sob w podr rw-
250
nie kopi raportu Schulzego-Holthusa, relacjonujcego spotkanie z iraskimi oficerami. Wyruszajc w drog, otrzyma od majora mapy narysowane za pomoc atramentu sympatycznego na nieco zabrudzonej chusteczce, ktra zostaa umieszczona w mojej kieszeni i na pierwszy rzut oka nie moga wzbudzi zainteresowania". Agenci brytyjskiego wywiadu nastpnego dnia odnaleli mieszkanie, w ktrym ukrywa si dr Kiimmel, lecz wtargnli do jedynie po to, aby stwierdzi, e ptaszek wanie odlecia". Aresztowano waciciela wynajmujcego lokal, wic naleao si spodziewa - jak to uj major Esfendiari - e teraz zaczn si take poszukiwania Schulzego-Holthusa. Los dr. Kiimmela pozostaje nieznany. Wiadomo, e udao si mu dotrze do granicy turecko-iraskiej, gdzie zosta schwytany przez Kurdw, ktrzy przekazali go Anglikom. Podczas przesuchania jeden z czonkw angielskiego wywiadu odkry rysunek na chusteczce. Dr Kiimmel zosta skazany na mier za szpiegostwo. Schulze-Holthus, znalazszy sobie now kryjwk, otrzyma zaproszenie do wsppracy od Nasr Chana, przywdcy Kaszkajw, dysponujcego prywatn armi" 20 tysicy zbrojnych, ktrzy operowali w pobliu kontrolowanych przez Brytyjczykw perskich pl naftowych. Obecne na tym terenie wojska angielskie miay wyprze oddziay Nasr Chana. Schulze-Holthus przyby do Nasr Chana w towarzystwie kilku Persw - wrd ktrych znaleli si adiutant dowdcy teheraskiego garnizonu wojskowego oraz pose do iraskiego parlamentu Nobacht - mimo licznych angielskich kontroli. Po dotarciu na miejsce Schulzego-Holthusa i pozostaych zaprowadzono do miasteczka namiotw, w ktrym mieszka Nasr Chan. Zanim wszake pozwolono im spotka si z naczelnym przywdc, najpierw musieli stan przed obliczem ksicia Ibrahima, ktry dowodzi 20 tysicami kaszkajskich jedcw. Dopiero po spotkaniu z Ibrahimem Niemcy oraz ich irascy przyjaciele zostali zaproszeni na spotkanie z Nasr Chanem. Schulze-Holthus dowiedzia si od niego, e armia ksicia skada si z 8 tysi-
Operacja w Iranie
251
cy ludzi uzbrojonych w karabiny z okresu pierwszej wojny wiatowej oraz 12 tysicy ze starymi rutwkami. Oddziay ksice posiaday take 20 lekkich karabinw maszynowych. Nasr Chan poprosi, aby przekaza do Niemiec jego prob o dostarczenie broni przeciwpancernej, cikich karabinw maszynowych, nowoczesnych karabinw oraz niezbdnej iloci amunicji. Major Schulze-Holthus przekaza list prb Nasr Chana towarzyszcemu mu Nobachtowi, ktry z kolei wrczy j Standartenfiihrerowi SS Mayrowi. Gdy Schulze-Holthus przebywa w obozie Nasr Chana, do przywdcy Kaszkajw zwrci si w imieniu Brytyjczykw dyrektor Angielsko-Iraskiej Kompanii Naftowej z prob o wydanie majora niemieckiego wywiadu. Nasr odmwi. Postulatw przywdcy Kaszkajw dotyczcych dostarczenia broni nie mona byo przekaza do Berlina drog radiow, poniewa Mayr straci ju czno ze stolic Rzeszy. W pobliu Farshband zbudowano lotnisko, z ktrego miay korzysta niemieckie samoloty. Wkrtce potem Schulze-Holthus otrzyma wiadomo, e jego ona nie dotara do Niemiec, lecz zostaa schwytana i osadzona we wizieniu Baskale. Podczas przeszukania odnaleziono przy niej tajne informacje, ktre wszya w podkoszulek. Niebawem do majora dotara nastpna za wiadomo. W wyniku zdrady w rce brytyjskiego konsula generalnego w Isfahanie dosta si Mayr, przy ktrym znaleziono walizk pen tajnych dokumentw. Na domiar zego znikn jeszcze przywdca perskiego ruchu oporu, genera Zahidi. Iraski genera zosta aresztowany przez generaa Wilsona oraz jego ochron i wywieziony w nieznane miejsce. Brytyjskie siy okupujce Iran rozpoczy polowanie na oficerw iraskiej armii, podejrzanych o udzia w ruchu Zahidiego.
Ostatnie dziaania w Persji Ostatni operacj Abwehry w Persji byo zrzucenie w pobliu Teheranu grupy szeciu spadochroniarzy formacji Brandenburg. Bran-
252
denburczycy wyldowali noc na sonej pustyni Darya-ye Namak. Dowdc grupy by mwicy pynnie po persku plutonowy Corelli, ktry przebrany w perski strj pomaszerowa ze strefy zrzutu do Teheranu. Zadaniem plutonowego byo odnalezienie agenta RSHA, Standartenfuhrera Mayra. Corell wkrtce wrci do swych towarzyszy na pustyni i wraz z nimi z powrotem uda si do iraskiej stolicy. Jednake podczas dwukrotnego marszu przez pustyni zarazi si tyfusem. Spadochroniarze nie posiadali odpowiednich medykamentw, aby wyleczy dowdc, ktrego pozostawiono w rkach miejscowej ludnoci. Czonkowie ruchu oporu Milli Mudafai opiekowali si chorym a do jego mierci. Schulze-Holthus musia obieca Nasr Chanowi, i nawie bezporedni kontakt z Mayrem i za jego porednictwem poprosi Berlin o jak najszybsze wysanie na poudnie Iranu grupy wyposaonej w radiostacj, ktra mogaby podj wspprac z Kaszkajami. Nasr Chan ponowi rwnie swoj wczeniejsz prob o dostarczenie broni jego oddziaom. Major rwnie w tej kwestii obieca ksiciu pomoc. W marcu 1943 roku do obozu Nasr Chana przyby konno deputowany iraskiego parlamentu Nobacht, ktry przynis wiadomo, e rzd w Teheranie zamierza w kwietniu rozpocz ofensyw przeciw dziaajcym na poudniu rebeliantom. Prowadzi j mia oficjalnie genera Shabahti, ktry jednake by jedynie figurantem, poniewa cao operacji przygotowa brytyjski sztab. Iraski sztab otrzymywa rozkazy bezporednio od generaa Frazera, ktry by gwnodowodzcym brytyjskich si w Persji. Plan operacji przeciwko Nasr Chanowi przewidywa koncentryczny atak na miejscowo Garmesir, ktry mia by przeprowadzony siami piciu brygad iraskiej armii. Dowodzone przez Nasr Chana siy Kaszkajw zamierzano wyprze z obszarw zamieszkiwanych przez ich wspplemiecw, a nastpnie zepchn na pustyni, gdzie mieli oni umrze z godu i pragnienia. Pose Nobacht dostarczy rwnie Nasr Chanowi wiadomo, i w Teheranie zmar jeden z Niemcw nalecych do grupy cznoci radiowej, ktra
Operacja w Iranie
253
niedawno wyldowaa na spadochronach w pobliu irackiej stolicy. Przed rozpoczciem ofensywy genera Shabahti wysa do Nasr Chana parlamentarzystw. Delegacja skadajca si z pukownika oraz czterech oficerw sztabowych spotkaa si z kaszkajskim przywdc w grskiej dolinie. Chan uzna propozycje rzdu za niemoliwe do przyjcia i odrzuci je. Wojna domowa bya nieunikniona. Pierwsz klsk armii rzdowej zada pod Ghaleh Parian modszy brat Nasr Chana, Kosro Chan. Kaszkajowie w walce z armi rzdow pocztkowo odnosili zwycistwa, ale kilka dni pniej na wzgrzach otaczajcych ich dolin pojawiy si liczne oddziay, ktre na pozycjach ogniowych, dominujcych nad liniami Kaszkajw, rozstawiy cikie dziaa i modzierze. Atak brytyjski, poprzedzony huraganowym przygotowaniem artyleryjskim, rozpocz si trzy dni pniej. Po nawale ogniowej do natarcia ruszyy oddziay piechoty. Nacierajcy onierze strzelali do wszystkiego, co znalazo si na ich drodze. Kaszkajowie pozwolili nieprzyjacielowi zbliy si na odlego 100 metrw. Nastpnie otworzyli ogie, celujc przede wszystkim w oficerw. Pierwszy atak brytyjski zaama si, ale nastpiy kolejne, na ktre Kaszkajowie odpowiadali kontratakami, a wreszcie walka przerodzia si w dziaania pozycyjne, ktre prowadzono na przeczy Muk. Kaszkajowie zostali zaskoczeni niespodziewanym atakiem plemiennych oddziaw Kamsehw, ktrzy przyczyli si do walki po stronie wojsk rzdowych i na zaplecze si Nasr Chana wysali oddzia liczcy tysic ludzi. Kaszkajowie wycofali si wic w rejon grnego biegu rzeki Kara Agacz, a ich dowdztwo zainstalowao si u stp twierdzy Ghaleh Parian. Nieprzyjacielskie ataki na fortec zakoczyy si niepowodzeniem. Gdy gwny front walk ustabilizowa si na nowej pozycji, Kosro Chan opanowa twierdz Samirum, w ktrej zdoby du liczb modzierzy, po czym zameldowa bratu, e jest teraz gotw nawet podj natarcie na Isfahan. Nie ufajc zbytnio Mayrowi, Nasr Chan poprosi Schulzego-Holthusa, aby ten uda si do Teheranu w celu
254
podjcia negocjacji z rzdem i przy tej okazji za pomoc radiostacji Mayra skontaktowa si z Berlinem. Nastpnego ranka major w eskorcie 25 jedcw opuci obz wojsk Nasr Chana. Natkn si po drodze na dwch posacw od Kosro Chana, ktrzy donieli mu, i na obszarze zajmowanym przez siy Kaszkajw, pomidzy Samirum a Dash-i-Kurd, wyldowaa kolejna czteroosobowa grupa niemieckich spadochroniarzy z radiostacj. Niemcy mieli rwnie znaczne iloci zota oraz dynamitu i pragnli przekaza Nasr Chanowi wiadomo od samego Hitlera. Dowiedziawszy si o tym, major wraz z eskort pody do obozu Kosro Chana. Zasta tam wodza, ale niemieccy spadochroniarze wraz z radiostacj opucili obozowisko przed jego przybyciem. Major dowiedzia si, e grupa skadaa si z oficera i dwch podoficerw SS oraz Persa o imieniu Farsed. Korso Chan pokaza Schulzemu-Holthusowi zdjcia trzech pozostaych braci Nasr Chana, ktrzy jako negocjatorzy przebywali wtedy w Berlinie. Mieli oni wkrtce w istotnym stopniu wpyn na rozwj wypadkw w Iranie. Ze sw Kosro Chana wynikao, e napotkani przeze niemieccy spadochroniarze zamierzali stworzy stanowisko radiostacji w grach Barm-i-Firuz. Nastpnego dnia Schulze-Holthus wyruszy w kierunku tych gr. Po 36 godzinach podry grzystymi szlakami natrafi na ciemnozielone namioty i dwa dziesiciometrowe maszty, na ktrych rozpita bya antena. Przywita si z dowdc grupy, Hauptsturmfuhrerem Kurmisem, Batem w niemieckiej subie. Oficer SS przekaza majorowi pozdrowienia od ony, ktr w towarzystwie majora Bergera spotka w jednym z biur Abwehry. ona majora mimo licznych przeszkd zdoaa jednak przedrze si do Niemiec. Kurmis poinformowa take majora, e ma on by ewakuowany jednym z pierwszych samolotw, ktre bd odlatywa z Iranu, gdy zamierzano powierzy mu stanowisko dowdcy sub wywiadowczych na obszarze caego Orientu. Informacje te sprowadzay si w istocie do stwierdzenia, i SD chciao pozby si go z Iranu.
Operacja w Iranie
255
Do 15 padziernika czterem radiooperatorom grupy Kurmisa nie udawao si nawiza cznoci z Berlinem. Opnienie wynikao z bdnego ustawienia zakresu fal w sprzcie, ktry powinien by nastrojony na 400 kHz. W tym wanie czasie aresztowani zostali przez Anglikw powracajcy z Berlina do Iranu dwaj bracia Nasr Chana. Odtransportowano ich do Kairu, gdzie stanli przed brytyjskim sdem i zostali skazani na mier. Pojmanie braci Nasr Chana oznaczao koniec dziaalnoci niemieckiego wywiadu w Iranie, Brytyjczycy bowiem w zamian za darowanie kary braciom przywdcy Kaszkajw zadali wydania w ich rce wszystkich czonkw niemieckiej misji wojskowej. Nasr pocztkowo zamierza rozstrzela Niemcw, ale pniej zmieni zdanie i zdecydowa si przekaza ich Anglikom. W towarzystwie brytyjskich oficerw, ktrzy przybyli odebra Niemcw, znajdowa si pewien niski cywil, ktry aresztowanym Niemcom przedstawi si jako major Jackson, angielski konsul w Shirazie. Jackson poinformowa aresztowanych, e rzd angielski zawar z Nasr Chanem umow, w ktrej strona angielska zobowizaa si do dobrego traktowania Niemcw. W cigu dwunastu godzin pojmani czonkowie niemieckiej misji wojskowej zostali przewiezieni samochodem do Teheranu. Wczesnym rankiem przekazano ich do siedziby Secret Service, w ktrej pi dni pniej poddano przesuchaniu majora Schulzego-Holthusa. Nastpnie odwieziono go do obozu jenieckiego w Emaus, w ktrym spotka on Mayra i doktora Kiimmela. W pocztkach 1945 roku Schulze-Holthus zosta wymieniony za znajdujcego si w rkach Niemcw oficera brytyjskiego wywiadu i przez Szwajcari powrci do Berlina. Niesamowita odyseja tego oficera dobiega koca, a wraz z ni przepady ogromne, lecz niewykorzystane moliwoci wpynicia na losy regionu Bliskiego Wschodu.
Dziaania Abwehry na odlegych obszarach operacyjnych
D z i a a n i a 2 0 0 . wydzielonego oddziau rozpoznawczego w Afganistanie Opisane wczeniej operacje oddziaw specjalnych Abwehry na Bliskim i Dalekim Wschodzie nie byy ostatnimi dziaaniami, jakie wywiad niemiecki podejmowa na terenie Afganistanu. Do Kabulu skierowany zosta rwnie 200. wydzielony oddzia rozpoznawczy, dowodzony przez porucznika Dietricha Witzela-Kirna, skadajcy si z afgaskich i hinduskich agentw oraz Niemcw, ktrzy przeszli specjalne szkolenie. Oddzia Witzela-Kirna mia z Kabulu uda si samochodami w kierunku granicy indyjskiej i w jej pobliu znale dogodne miejsce na zaoenie wyposaonej w radiostacj bazy, gdzie mieli nastpnie przyby wyposaeni w sprzt radiotelegrafici. Kolejnym zadaniem byo znalezienie na obszarze objtym dziaaniami Fakira z Ipi miejsca nadajcego si na pas startowy dla samolotw, a take zdobycie przychylnoci przywdcw miejscowych plemion grskich. Ostatnie z wymienionych zada byo szczeglnie wane, gdy na obszarze pnocno-wschodniego Afganistanu bez wsppracy i wsparcia miejscowej ludnoci nie mona byo w ogle myle o podejmowaniu jakichkolwiek skutecznych dziaa szpiegowsko-dy wersyjnych.
Dziaania Abwehry na odlegych obszarach...
257
Po pocztkowym okresie dziaalnoci oddziau Witzela-Kirna w Afganistanie rezydujcy w Kabulu oficer Abwehry, major Schenk, otrzyma od dowdcy II Wydziau rozkaz zmobilizowania do walki z Rosjanami przebywajcych w Afganistanie biaogwardyjskich emigrantw. Schenk mia przygotowa ich do dziaa antyradzieckich w poudniowych, muzumaskich republikach ZSRR. Po okresie wytonych przygotowa niemiecki wywiad mg wreszcie przystpi do realizacji operacji Tygrys". Trzy tygodnie pniej przebywajcy w Kabulu oficerowie Abwehry, major Schenk i porucznik Witzel-Kirn (ktremu Afgaczycy nadali imi wojownika Pathan"), zameldowali centrali w Berlinie o gotowoci do wysania na obszary objte antybrytyjsk rebeli transportu ze sprztem radiowym, adunkami wybuchowymi, broni i amunicj. Wkrtce po tej informacji Schenk i Witzel-Kirn wysali do Berlina kolejn radiodepesz, w ktrej donosili o zakoczeniu szkolenia agentw w zakresie obsugi radiostacji. 16 wrzenia 1941 roku dowdztwo Abwehry przekazao porucznikowi Witzelowi-Kirnowi szczegy oczekujcego go zadania i przedstawio mu plan dziaa podejmowanych przeciwko ZSRR w regionie rodkowowschodnim. 25 wrzenia po dugich negocjacjach major Schenk spotka si z yjcymi na wygnaniu, zaangaowanymi w antyradzieckie dziaania Uzbekami, na ktrych czele sta Mahmud. Odby rwnie spotkanie z Fakirem z Alinbaru, ktrego nakoni do przyczenia si do ruchu antyradzieckiego. Oprcz tego pracujcy dla Abwehry Jacub Chan zorganizowa siatk informatorw, ktra dziaaa na rozlegym obszarze rodkowowschodnim. Przygotowania do dziaa byy zakoczone, mona byo rozpocz ataki. W cigu jednej nocy, 19 padziernika 1941 roku, zaatakowane i zniszczone zostay trzy rosyjskie posterunki stray granicznej oraz stacja kocowa kolei. Zanim Rosjanie zdoali podj jakiekolwiek przeciwdziaania, nastpnej nocy zniszczone zostay zakad naprawy linii kolejowych oraz maa elektrownia, zaopatrujca w prd pograniczne garnizony.
258
13 stycznia 1942 roku porucznik Witzel-Kirn zameldowa z Afganistanu, e wspierany przez Abwehr hinduski ruch nacjonalistyczny Subhasa Czandry Bosego zdoa skupi w rejonie przygranicznym 5500 dezerterw. W grupie tej znalazy si 2 tysice dezerterw z brytyjskiej armii kolonialnej, ktrzy zbiegli do Bosego wraz z broni. W wielu pogranicznych wioskach onierze Bosego szkolili teraz hinduskich i afgaskich partyzantw, a jego organizacja utworzya ju komrki na terenie Indii i w Madrasie. Te konspiracyjne struktury nacjonalistycznego podziemia hinduskiego rozpoczy ataki dywersyjne na brytyjskie obiekty i linie zaopatrzenia, warsztaty naprawy taboru kolejowego oraz fabryki juty w Kalkucie. 15 marca 1942 roku, wykonujc rozkaz dowdztwa II Wydziau Abwehry, porucznik Witzel-Kirn ponownie uda si w gry pogranicza afgasko-indyjskiego wraz z rekrutujcym si z miejscowej ludnoci radiooperatorem o nazwisku Doh. Dywersanci, dziaajc w strefie pogranicznej, dokonywali licznych aktw sabotau, a take przeprowadzali zaskakujce ataki na brytyjskie patrole, posterunki, linie zaopatrzenia, instalacje oraz infrastruktur komunikacyjn. Pod koniec maja porucznik Witzel-Kirn otrzyma rozkaz rozpoznania wszystkich pocze drogowych, znajdujcych si od Kabulu po miejscowoci Baraki i Barah i stamtd a do Asadabadu i Ghazni i ponownie do Kabulu. Podczas tych rajdw porucznik mia wyledzi miejsca nadajce si do atakw dywersyjnych na wane linie zaopatrzenia i komunikacji drogowej. Witzel-Kirn i Doh, przebrani za afgaskich grali, wyruszyli w gry 3 czerwca. Porucznik natar ciao sokiem z orzechw woskich, dziki czemu jego skra bya rwnie brzowa jak skra towarzyszcego mu Doha. W trakcie tego zadania dowiadczyli niezwykych przygd. Midzy innymi zdarzyo si im posuwa w ogonie karawany, eskortowanej przez brytyjski patrol, chronicy j przed atakiem rabusiw. Podczas wdrwki doszo w kocu do tego, e dowodzcy eskort kapitan prbowa namwi porucznika do wstpienia do brytyjskiej armii. Podczas rozmowy Niemiec udawa, e
Dziaania Abwehry na odlegych obszarach...
259
sucha z zainteresowaniem opowieci oficera, ktry opisywa mu ycie i sub w armii. Czwartego dnia dwch niemieckich agentw, zajtych szkicowaniem pooenia brodu rzecznego, zauway inny angielski patrol. Brytyjczycy przez pewien czas obserwowali dywersantw przez lornetki. Doh zauway byski odbijajce si w soczewkach angielskich lornetek i ostrzeg przeoonego. Porucznik natychmiast zamieni kartk papieru, na ktrej rysowa pooenie rzecznego brodu, na inn, przygotowan uprzednio, z rysunkami przedstawiajcymi wizerunki rosncych w okolicznych grach zi i z namaszczeniem zacz teraz rysowa roliny. Gdy patrol dotar wreszcie do niemieckich agentw, onierze brytyjscy mogli w notatniku porucznika obejrze przekonujco wygldajce rysunki rolin, a sam Niemiec, wspierany dzielnie przez Doha, uywajc licznych terminw botanicznych, wyjani im, jakie znaczenie praktyczne maj rysowane przeze zioa. Obaj byli na tyle przekonujcy, e dowdca patrolu wrczy im notatk skierowan do przeoonego, w ktrej sugerowa, aby rzekomemu botanikowi i jego pomocnikowi umoliwi swobodne poruszanie si po kontrolowanym przez jednostk terenie. W rezultacie Witzel-Kirn uzyska moliwo swobodnego przemierzenia wielu licznych, okolicznych bocznych dolin i obserwowania obiektw wanych z wojskowego i technicznego punktu widzenia, ktre starannie rysowa. Niemieccy agenci powrcili do Kabulu 10 czerwca, przywoc ze sob wiele cennych informacji wywiadowczych. Okazay si one niezwykle przydatne jako uzupenienie wynikw bada, ktre w 1940 roku w regionie rodkowego Wschodu przeprowadzia Organizacja Todta. Gdyby wojska ldowe zdoay przebi si przez Kaukaz, dysponowayby wszelkimi informacjami niezbdnymi do szybkiego zajcia tego obszaru oraz opanowania wszystkich wanych pocze komunikacyjnych. Afgaski rzd Zahira Szaha w trwajcym wiatowym konflikcie stara si zachowa neutralno. Musia jednak ustpi pod presj ambasady brytyjskiej, wrd ktrej pracownikw roio si wrcz
260
od agentw Secret Service. Afgaczycy zgodzili si wyda w ich rce Jacub Chana. Tego jednego z najlepszych niemieckich agentw aresztowano 15 sierpnia 1942 roku. Sze dni pniej nastpio kolejne aresztowanie pracujcego samodzielnie agenta Abwehry rezydujcego w Kabulu. Aresztowania te byy sygnaem dla pozostaych agentw niemieckich, aby tymczasowo wstrzyma dziaania i poszuka sobie nowych kryjwek. Operacje wywiadowcze musiay zosta wstrzymane do czasu wyeliminowania agentw wywiadu brytyjskiego i afgaskiego, infiltrujcych niemieck siatk. 8 wrzenia 1942 roku na Kaukazie Niemcy utworzyli radiow stacj retransmisyjn, ktra miaa umoliwi stworzenie pewniejszego i mniej podatnego na usterki poczenia radiowego midzy Kabulem i Berlinem. Operacja ta, o kodowej nazwie Zamek Tygrysa", zostaa przeprowadzona w najcilejszej tajemnicy. Jeszcze przez dugi czas po wycofaniu si jednostek niemieckich z Kaukazu czterech radiooperatorw Abwehry i ich dwch kaukaskich pomocnikw utrzymywao czno ze rodkowym Wschodem, umoliwiajc niemieckim agentom i 200. wydzielonemu oddziaowi kontynuowanie dziaa na terenie Afganistanu.
Operacje w Indiach
Subhas Czandra B o s e i Forward Bloc Rotmistrz Habicht po odwoaniu przez dowdztwo z udziau w operacji Afganistan" natychmiast rozpocz prac nad formowaniem legionu Azad Hind - Wolne Indie, ktry zosta wczony w skad 4. Puku 800. Dywizji Szkolno-Budowlanej do Zada Specjalnych Brandenburg. Hindusi, ktrzy weszli w skad legionu, byli w wikszoci byymi onierzami hinduskiej 5. Dywizji Piechoty, ktra walczya na pustyni w Afryce Pnocnej. Zakwaterowano ich i szkolono w tak zwanym Obozie Ddownicy niedaleko Midzyrzecza. onierze Legionu Hinduskiego nosili niemieckie mundury, a godo dywizji, ktre miao ksztat tarczy z widniejcym na niej skaczcym tygrysem, naszyte byo na rkawach i turbanach. Szkolenie legionu skupiao si na nauce walki w dungli i w warunkach grskich. W momencie rozpoczcia formowania Abwehra rozpocza ju pierwsze dziaania na pograniczu afgasko-indyjskim. Pozytywne dowiadczenia wyniesione z dziaa w tym regionie skoniy suby wywiadowcze Niemiec i Woch do decyzji o przeniesieniu dziaa take na teren Indii. Wadze Rzeszy pocztkowo nie byy zainteresowane wspprac z Subhas Czandr Bosem, ktry jeszcze jako burmistrz Kai-
262
kuty w 1936 roku przyby z wizyt do Niemiec. Bose spotka si nawet z Adolfem Hitlerem, ktry wszake w skrytoci ducha by anglofilem i po cichu sympatyzowa z Angli. Fuhrer w owym czasie mia nadziej, e uda mu si w kocu przecign na swoj stron Anglikw, ktrych uwaa za bratni ras nordyck". Nastpnie Bose uda si do Rzymu, gdzie odby rwnie bezowocne rozmowy z ducem, Mussolinim. W drodze z Berlina do Rzymu Bose odwiedzi Prag, w ktrej spotka si z przywdc Czarnego Frontu, dr. Strasserem, ktry po zerwaniu z Hitlerem wyemigrowa z Wiednia. Bose przedstawi mu swoje osobiste pooenie i sytuacj polityczn w Indiach, ktrych nard zmuszony by y w warunkach braku suwerennoci pastwowej. Stwierdzi rwnie, e jeeli w wiatowej rywalizacji zwycistwo odniesie Zwizek Radziecki, to w Indiach wadz obejmie Nehru, a jeeli zwyciy narodowy socjalizm, to przywdc Indii zostanie wybrany on, Bose. Owiadczy ponadto, i jego polityczne denia w globalnym ujciu s zgodne z deniami Hitlera, a jego cele zwizane z walk o niepodlego Indii s zgodne z celami politycznymi Nehru. Zastrzeg jednak, e do realizacji ostatecznego celu, ktrym jest niepodlego Indii, obaj politycy hinduscy d przy uyciu odmiennych metod. On sam, podobnie jak Gandhi, zosta wczeniej uwiziony przez Brytyjczykw za podejmowanie wysikw zmierzajcych do wyzwolenia Indii i wyodrbnienia ich z imperium brytyjskiego. Po wybuchu wojny w Europie Hindusi pocztkowo byli gotowi pod pewnymi warunkami poprze Angli w konflikcie z Niemcami, ale wadze angielskie odrzuciy wszelkie warunki. Po ewakuacji wojsk z Dunkierki Anglicy jednak zwrcili si do Indyjskiego Kongresu Narodowego z propozycj wsppracy. Politycy Kongresu ponownie potwierdzili, i s gotowi poprze Angli, jeli zagwarantuje Indiom niepodlego. Winston Churchill rozstrzygn tak: Zostaem premierem, eby broni Anglii, a nie po to, eby wyprzedawa imperium brytyjskie". Odrzucenie oferty Kongresu Narodowego skonio Nehru i Bosego
Operacje w Indiach
263
do zawarcia w Nowym Delhi potajemnego porozumienia. Poniewa Nehru w 1937 roku odrzuci niemieck ofert odwiedzenia Rzeszy, Bose uzna, i oto wanie nadesza jego godzina. Rozpocz publiczn agitacj skierowan przeciwko Nehru, wytykajc mu, e jego przemwienia s wprawdzie antyfaszystowskie, ale take proradzieckie i prochiskie. Z powodu krytyki Nehru Bose zosta usunity z Kongresu Narodowego i na okres trzech lat pozbawiono go prawa do sprawowania jakichkolwiek funkcji publicznych. W tej sytuacji ambitny Bose zaoy Forward Bloc. Ugrupowanie to przeciwstawio si deklaracji wicekrla Indii, markiza Linlithgow, o przystpieniu Indii do wojny. Wobec takiego rozwoju wydarze Bose mg liczy na trzech potencjalnych sojusznikw: Niemcy, Wochy lub Japoni. W styczniu 1941 roku Bose zdoa wymkn si ze swojego domu w Kalkucie, ktry ca dob by obserwowany przez brytyjskie tajne suby. Z pomoc Abwehry przebrany za muzumanina przejecha przez cae Indie i dotar do Peszawaru, skd zwolennicy Agi Chana przerzucili go do Afganistanu. Na granicy na hinduskiego przywdc czekaa grupa inynierw drogownictwa" z Organizacji Todta, a tak naprawd agentw Abwehry, ktrzy bezpiecznie dostarczyli go do granicy rosyjskiej. Tam wanego gocia pod opiek wzili funkcjonariusze N K W D , ktrzy przewieli go do Moskwy, a nastpnie przekazali niemieckiemu ambasadorowi, Friedrichowi Wernerowi hrabiemu von der Schulenburg. Kilka dni pniej Bose odlecia na pokadzie specjalnego samolotu kurierskiego do Berlina. Towarzyszya mu grupa inynierw drogownictwa" oraz kilku ludzi z II Wydziau Abwehry. Na berliskim lotnisku Tempelhof Bosego przywita zastpca szefa protokou dyplomatycznego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, ktry zamknitym samochodem odwiz go do siedziby ministerstwa na Wilhelmstrasse. Tym razem Hitler zmuszony by zaakceptowa wspprac z Bosem, zwaszcza e by on bardzo zainteresowany sformowaniem legionu Azad Hind i wzywa walczcych w szeregach
264
armii brytyjskiej onierzy hinduskich do wstpowania w szeregi narodowowyzwoleczej armii indyjskiej. Bose zdoa w oczach Hitlera umocni pozycj, zgadzajc si na udzia w audycjach stacji Azad Hind, ktra namawiaa Hindusw do wsppracy z pastwami Osi. Pocztkowo nadawaa z Nauen, a nastpnie zostaa przeniesiona do miejscowoci Lalaya w Birmie. Hitler zgodzi si rwnie na utworzenie rzdu hinduskiego na uchodstwie, ktrego szefem mia zosta sam Bose. W ten oto sposb narodzi si Indyjski Kongres Narodowy". Negocjacje, ktre z Hindusami prowadzi sir Stafford Cripps, zakoczyy si niepowodzeniem. Nehru i inni przywdcy Kongresu zostali uwizieni, w rezultacie czego Bose zacz zyskiwa coraz wiksze grono zwolennikw, popierajcych jego plan przejcia wadzy. Bose blisko wsppracowa z rotmistrzem Habichtem. Gdy niemiecki oficer stwierdzi, e nadszed czas przystpienia do pierwszych akcji na terenie Indii, Bose zacz dziaa. Japoczycy take byli bardzo zainteresowani wspprac z umacniajcym sw pozycj politykiem hinduskim, ktry mg zosta przywdc wielkiego narodu, znajdujcego si w strefie japoskich interesw. Za porednictwem generaa Oshimy rzd japoski mianowa Bosego przywdc hinduskiego ruchu wyzwolenia i zaoferowa mu siedzib w Singapurze, ktry zosta zdobyty przez wojska japoskie w lutym 1942 roku. Berlin wyrazi na to zgod, gdy Bose zadeklarowa, e Legion Hinduski pozostanie pod niemieck kontrol. Na pocztku lutego 1943 roku Subhas Czandra Bose w towarzystwie adiutanta i dwch oficerw Legionu Hinduskiego uda si do Kilonii, gdzie oczekiwa na dowodzony przez komandora porucznika Musenberga okrt podwodny U180. 9 lutego 1942 roku grupka Hindusw zostaa przewieziona motorwk na jego pokad. Dowdcy okrtu powiedziano, e jego pasaerami bd inynierowie z Organizacji Todta, ale nie da si on zwie tej informacji, zna bowiem Bosego z prasowych fotografii.
Operacje w Indiach
265
Podr przebiega spokojnie, gdy Musenberg mia rozkaz pynicia w zanurzeniu w przypadku zauwaenia innych statkw. Na Oceanie Indyjskim odbyo si spotkanie z japoskim okrtem podwodnym. Pod oson nocy czterech Hindusw przetransportowano na jednostk japosk, ktra dostarczya ich do Singapuru. Bose i jego towarzysze zostali tam zakwaterowani w specjalnie dla nich przygotowanej rezydencji w dzielnicy Rhe. Po wstpnej kontroli przeprowadzonej przez japoskie suby Bose uda si do Tokio, gdzie mia przeprowadzi negocjacje z rzdem cesarskim. Jeszcze przed powrotem do Singapuru jego wsppracownicy zdyli sprowadzi ludzi, ktrzy mieli wej w skad formowanego na uchodstwie rzdu niepodlegych Indii. Po zakoczeniu prac Bose mg ju tylko oczekiwa na przybycie do Indii znajdujcych si w Niemczech oddziaw Legionu Hinduskiego.
U d z i a jednostki Brandenburg w operacji Tygrys" Bose ju pod koniec sierpnia 1941 roku otrzyma opracowany przez II Wydzia Abwehry plan wykorzystania bojowego Legionu Hinduskiego. Wedug tego planu, po sforsowaniu przez Wehrmacht Kaukazu i dotarciu oddziaw niemieckich do wybrzey Morza Kaspijskiego Legion Hinduski mia by przerzucony drog lotnicz do Indii, gdzie jego zadaniem miao by wywoanie powstania przeciwko Brytyjczykom. Plan przewidywa rwnie dokonanie desantw spadochronowych w pnocno-zachodnich Indiach. Gwnym agentem Abwehry dziaajcym na terenie Indii by Rahmat Chan, ktry wprawdzie peni rwnie funkcj porednika i oficera cznikowego midzy woskim i niemieckim wywiadem, ale w zaoeniach mia w przyszoci pracowa jedynie dla Niemcw. Jako kurier podrowa midzy Kabulem i Kalkut. Podczas przygotowa do gwnej operacji w styczniu 1942 roku Abwehra zrzucia na obszar wschodniego Iranu 100 w peni przeszkolonych czonkw Legionu Hinduskiego, ktrzy mieli przez Beludystan do-
266
trze do Indii, gdzie ich zadaniem byo prowadzenie akcji dywersyjnej przeciwko Brytyjczykom oraz wszelkich moliwych przygotowa do wybuchu wielkiego narodowego powstania Hindusw. Operacja ta, o kryptonimie Bajadera", zakoczya si penym powodzeniem. Dziaajcy w Afganistanie porucznik Witzel przekazywa raporty o dziaaniach Hindusw do Kabulu, skd przekazywano je nastpnie do Niemiec. 13 marca 1942 roku sekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Kepler odby dug rozmow z przedstawicielami II Wydziau Abwehry, pukownikiem von Lahousenem-Vivremontem i majorem Marwedem, na temat planowanej w Indiach akcji. Dyskutowano rwnie o moliwoci podjcia przez niemieckie siy zbrojne ofensywy, ktrej podstaw wyjciow byby Afganistan, a celem Indie. Gdy Bose uda si z Niemiec do Singapuru, specjalici Abwehry i jednostki desantowe formacji Brandenburg przystpili do organizacji przerzutu do Indii dowdztwa Legionu Hinduskiego. Organizacj przedsiwzicia zaj si II Wydzia Abwehry, wsppracujcy bezporednio ze sztabem operacyjnym Puku Brandenburg oraz Dowdztwem Marynarki Wojennej (OKM). Spord 14 gotowych do dziaa amaczy blokady wytypowano cztery jednostki, ktre miay przewie do Singapuru oficerw i najlepszych onierzy Legionu Hinduskiego. Jedn z nich, Brand III, ucharakteryzowano na szwedzki masowiec przeznaczony do przewozu rudy. Niebawem znaleziono Brandenburczykw posiadajcych niezbdne kwalifikacje jzykowe do odegrania roli zaogi szwedzkiego statku. W grnej czci adowni wydzielono pytk przestrze adunkow, ktr miaa wypeni warstwa rudy. Transportowani onierze mieli przebywa w znajdujcej si poniej pustej przestrzeni. Niektrzy spord hinduskich onierzy, ktrzy mieli marynarskie dowiadczenie, zostali wczeni w skad zaogi statku. Brand III po zaadowaniu szwedzkiej rudy pobra paliwo w porcie w Malm. Dziaania te stanowiy konieczne rodki ostronoci, gdy brytyjscy agenci w Malm meldowali dowdztwu brytyjskiej
Operacje w Indiach
267
marynarki o wszystkich statkach handlowych, ktre opuszczay basen Batyku. Wyjcie Branda III w morze rwnie zostao przez nich odnotowane i statek bez przeszkd przepyn przez kana La Manche. Niemiecki amacz blokady zosta zatrzymany w Gibraltarze, gdzie wadze portowe sprawdziy manifest statku. Z dokumentw przewozowych wynikao, e ruda miaa trafi do odlewni w Afryce Poudniowej. Zamwienie na adunek wysa do Szwecji dziaajcy w Kapsztadzie niemiecki agent, w zwizku z czym weryfikacja danych w Afryce Poudniowej potwierdzia istnienie zamwienia, a odpowiedni wpis w rejestrze przedsibiorstw potwierdzi istnienie i status odlewni, ktra bya odbiorc adunku. Brand III popyn dalej przez Morze rdziemne, a przed Kanaem Sueskim zosta ponownie sprawdzony przez brytyjskich urzdnikw. Przez pewien czas oczekiwa na redzie na wejcie do kanau, na ktrym pierwszestwo eglugi miay brytyjskie okrty. Na wodach Zatoki Bengalskiej frachtowiec zosta kolejny raz sprawdzony, tym razem przez okrty amerykaskie. W niewielkiej odlegoci od Cieniny Sundajskiej Brand ///napotka japoski krownik, ktry eskortowa go do Singapuru. W ten sposb do Bosego dotara z Niemiec pierwsza grupa wojsk hinduskich. Drugi amacz blokady, ktry przewozi onierzy Legionu Hinduskiego, pokonywa tras dookoa Afryki. Na zachd od Przyldka Dobrej Nadziei natrafi na brytyjski okrt, ktrego nieufny dowdca rozkaza mu zatrzyma si w celu przeprowadzenia inspekcji. amacz blokady postawi zason dymn i z pen prdkoci znikn w zapadajcych ciemnociach. Brytyjski okrt wyruszy w pocig, przez co frachtowiec powanie zboczy z trasy przyjtej marszruty w kierunku poudniowym i nigdy nie dotar do portu w Singapurze. Frachtowiec uznano za zaginiony. W wyniku operacji przerzutu onierzy Legionu Hinduskiego z Niemiec na Daleki Wschd dziaajcy na uchodstwie rzd Bosego otrzyma do dyspozycji kadr instruktorsk, ktra bya zdolna
268
do wyszkolenia kolejnych onierzy. Hinduska armia moga rozpocz operacje. Radio Wolno" Bosego w Singapurze namawiao wszystkich Hindusw, aby opucili Indie i wstpili do armii bojownikw o wolno. Wojsko brytyjskie zmuszone byo wysa oddziay w celu powstrzymania Hindusw, ktrzy pragnli doczy do armii Bosego. W cigu jednego dnia Brytyjczycy zatrzymali na granicy i odesali z powrotem do domw a 4 tysice Hindusw. Legion Hinduski niedugo potem przemianowany zosta na Indyjsk Armi Wyzwolecz. Armia ta wzia udzia w walkach toczonych z Anglikami na Drodze Birmaskiej. Jej oddziay prowadziy take kampani partyzanck, zwalczajc zmierzajce na front brytyjskie konwoje z zaopatrzeniem. Hindusi w walce wykorzystywali dungl, pod ktrej oson przeprowadzali zaskakujce rajdy, atakowali skrzyowania drg i przechwytywali kolumny ciarwek. Dziaania te wizay znaczne siy Indyjskiej Armii Kolonialnej. Do osony samej tylko Drogi Birmaskiej Brytyjczycy zmuszeni byli skierowa a dwa puki, ktre zajte byy jedynie strzeeniem szlaku. Japoczycy zaopatrywali Indyjsk Armi Wyzwolecz w bro, amunicj, pojazdy i ywno, wiedzieli bowiem, e oddziay wroga, ktre wizali w walce Hindusi, nie mogy by uyte przeciwko armii japoskiej. Liczba operacji prowadzonych przez oddziay Czandry Bosego spada znaczco, kiedy Anglicy zaczli zsya do obozw internowania rodziny znanych im zwolennikw Forward Bloc. Mimo to walka, ktr w Indiach prowadzi Subhas Czandra Bose, trwaa nawet po zakoczeniu wojny w Europie. Zakoczya si, gdy Japoczycy zmuszeni byli wycofa si z Birmy i Singapuru. Bose a do kapitulacji Japonii nie rozwiza armii. Sam znikn bez ladu. Przypuszcza si, e 18 sierpnia 1945 roku zgin w katastrofie lotniczej w pobliu Taipei. Twierdzi si, e prochy przywdcy Hindusw zostay pochowane przez Japoczykw w Tokio. Po wojnie dugo nie zamieray jednak pogoski o tym, e Bose wci yje. Utrzymywano, e po zakoczeniu wojny doczy do przy-
Operacje w Indiach
269
wdcy komunistycznych Chin, Mao Zedonga, wzi udzia w wielkim marszu i zosta doradc rzdu chiskiego do spraw stosunkw z Indiami. Losy Brandenburczykw i czonkw II Wydziau Abwehry, ktrzy pozostali na Dalekim Wschodzie z oddziaami Indyjskiej Armii Wyzwoleczej, rwnie pozostaj nieznane. Uznaje si, e wikszo z nich wstpia do francuskiej Legii Cudzoziemskiej w Sajgonie.
Brandenburczycy w Afryce
Przygotowania pierwsze operacje W pocztkach 1940 roku specjalna jednostka Abwehry, ktra skadaa si z naukowcw, geografw, geodetw, geologw, mineralogw oraz specjalistw w zakresie budownictwa drg i miaa baz w rodkowej Libii, zacza zbiera dane wywiadowcze na temat obszarw pnocnej i rodkowej Afryki. Tej szeroko zakrojonej akcji nadano kryptonim Dora". W sierpniu tego samego roku delegatura Abwehry w Miinsterze dostaa zadanie dokonania oceny caego zdobytego materiau kartograficznego, dotyczcego Maroka, Algierii, Tunezji, Libii i Egiptu. Ta operacja badawcza otrzymaa kryptonim Theodora". Wzili w niej udzia zarwno niemieccy kartografowie i geografowie, jak i byli oficerowie francuskiej armii kolonialnej, ktrzy zgosili si na ochotnika. Zesp, ktry zebra si w ustronnym zamku w Nadrenii, przystpi do pracy nad istn gr dokumentw. Przeprowadzi liczne badania o charakterze gospodarczym i wojskowo-historycznym, ktre miay istotne znaczenie dla potencjalnej niemieckiej interwencji wojskowej w Afryce. 12 lutego 1941 roku, w ramach operacji Sonecznik", do Wochw walczcych w Afryce z Brytyjczykami
271
doczyy siy niemieckie. Nadszed czas, by do akcji wkroczyy rne jednostki specjalnie szkolone przez Abwehr. Wykorzystano wwczas informacje uzyskane w ramach operacji Dora". Grupy Brandenburczykw zaczy prowadzi dziaania rozpoznawcze na pograniczu Libii z Francusk Afryk Rwnikow. Ich zadaniem byo skorygowanie i uzupenienie danych na dostpnych mapach tego regionu. Patrole przemierzay pustyni szlakami znanymi jedynie Beduinom. Celem tych dziaa byo znalezienie na bezdroach tras, ktre wojska Afrika Korps mogyby wykorzysta w celu oskrzydlenia i okrenia wojsk przeciwnika. W styczniu 1941 roku patrol Brandenburczykw zosta rwnie wysany do stanowicej wosk koloni Erytrei. Po wkroczeniu tam wojsk brytyjskich musia jednake wycofa si do Etiopii, ktr Wosi zaanektowali jeszcze w okresie midzywojennym. Genera Rommel pocztkowo kategorycznie sprzeciwia si wykorzystywaniu grup agentw oraz onierzy formacji specjalnych, przebranych w mundury nieprzyjaciela. Kiedy jednak do podobnej taktyki uciek si nieprzyjaciel, Rommel zmieni zdanie i uzna, e strona niemiecka rwnie potrzebuje oddziaw specjalnych. W koszarach Runienberg w Poczdamie, w oparciu o 11. kompani Puku Brandenburg, uformowano 287. Jednostk Specjaln. W oddziale tym, szkolonym do dziaa w warunkach pustynnych, znaleli si dowiadczeni onierze. Oprcz tego utworzono take 288. Jednostk Specjaln, ktra przesza identyczne szkolenie. Terenem operacji obu oddziaw mia by obszar Pustyni Zachodniej i strefa Kanau Sueskiego, a po zdobyciu Kaukazu dziaania mogy ewentualnie siga Persji i Iraku. Po wkroczeniu Anglikw do Addis Abeby 4 kwietnia 1941 roku pododdziay tych jednostek specjalnych stary si z brytyjskimi siami, zadajc im due straty. Kiedy Anglicy zbliali si do Massaua nad Morzem Czerwonym, inny niemiecki oddzia specjalny zablokowa wejcie do portu, zatapiajc zaadowany woski frachtowiec.
272
3 maja 1941 roku na rozkaz pukownika Piekenbrocka na obszar Francuskiej Afryki Zachodniej z poudniowej Libii przedosta si eskortowany przez dwch onierzy jednostki Brandenburg agent Abwehry, ktry udawa naukowca. Jego zadaniem byo przeprowadzenie wstpnego rekonesansu terenu przyszych dziaa grup Brandenburczykw. Od poowy 1941 roku przygotowania do dziaa na pustyni rozpocza stacjonujca w Brandenburgu 13. kompania 800. Puku. onierze tej jednostki stanowili jdro" formujcej si kompanii tropikalnej, ktra miaa wkroczy do akcji na afrykaskim teatrze dziaa wojennych. 28 padziernika 1941 roku Brandenburg nad Hawel opucia pierwsza pkompania, dowodzona przez porucznika Wilhelma von Koenena. Jednostk przerzucono przez port w Neapolu do Trypolisu, gdzie miaa peni funkcj kompanii zaopatrzeniowej. Brandenburczycy przeszli chrzest bojowy podczas ofensywy Grupy Pancernej Afryka, ktra rozpocza si 22 stycznia 1942 roku. Ju 24 stycznia czoowe oddziay niemieckie dotary do granicy egipskiej. W szpicy nacierajcych wojsk znajdowa si oddzia Brandenburczykw porucznika Bispinga. Nie wiemy jednak, jakie wykonywali rozkazy, i nie znamy szczegw podejmowanych przez nich dziaa bojowych. 22 stycznia z Trypolisu wyruszy na pustyni kolejny oddzia, ktrym dowodzi porucznik von Leipzig. onierze przebrali si za Arabw ze wzgldu na konieczno przedostania si do miejscowoci Murzuk. Wkrtce za linie nieprzyjaciela przerzucono take pierwsze grupy wyposaonych w radiostacje agentw. W styczniu 1942 roku jeden z oddziaw Puku Brandenburg zbudowa w Gatron lotnisko polowe, ktre byo wykorzystywane przez samoloty obserwacyjne wykonujce loty rozpoznawcze nad grami Tibest i Tummo. Wkraczajcy do dziaa na poudnie od Trypolisu oddzia porucznika von Leipziga skada si ze 100 ludzi, wyposaonych w zdobyczne brytyjskie ciarwki, spord ktrych 12 miao zamontowane
273
na skrzyniach dziaka Boforsa kalibru 40 mm. Niemcy dysponowali uzbrojonymi w karabiny przeciwlotnicze jeepami, samochodem dowodzenia, samochodami cysternami, sucymi do transportu benzyny i wody, a take zdobycznym angielskim myliwcem Spitfire, pilotowanym przez kapitana z formacji Brandenburg. W skad jednostki wchodzi rwnie pododdzia remontowy, dowodzony przez dowiadczonego sieranta technika. Pierwszym celem jednostki von Leipziga by Murzuk, gdzie znajdowaa si wysunita pustynna baza wojsk woskich. Tam oddzia mia zosta podzielony na trzy grupy, z ktrych kada otrzymaa odrbne zadanie rozpoznawcze. Patrol A, dowodzony przez porucznika von Leipziga, wykonywa zadanie gwne. Mia zbliy si od poudnia do masywu gr Tummo, a potem dotrze na paskowy Tassili, ktrym, jak sdzono, biega droga wykorzystywana przez Brytyjczykw. Patrol B, dowodzony przez sieranta Stegmanna, mia przeprowadzi rozpoznanie w kierunku gr Tibesti. Patrol C, dowodzony przez podporucznika Beckera, mia przeprowadzi rekonesans na zachodzie, w kierunku pooonej na granicy z Algieri miejscowoci Gath. Przygotowania do operacji, ktra miaa obj obszar dugoci 4000 kilometrw, pochony dwa tygodnie. Gwnym celem byo powstrzymanie dostaw zaopatrzenia dla wojsk brytyjskich na szlaku, ktry zaczyna si w portach wybrzea Zatoki Gwinejskiej, przecina Afryk rodkow i koczy si w Port Saidzie na wschodzie. Jednostka von Leipziga pocztkowo posuwaa si bez wikszych przeszkd i szybko pokonaa pooony na poudnie od Trypolisu obszar Gafara. Oddzia mia zlokalizowa przejezdne szlaki, znale rda wody, a potem przystpi do realizacji zasadniczego zadania rozpoznawczego. Wielu onierzy mwio pynnie po angielsku, niektrzy znali arabski. Von Leipzig doskonale zna afrykaskie warunki, gdy pochodzi z Niemieckiej Afryki Poudniowo-Zachodniej.
274
Po przejechaniu przez pustyni 1000 kilometrw oddzia wkroczy na szlak wiodcy z Misuraty do Hun i Socny. Tego samego dnia po poudniu dotar do Murzuku. Dowdc tamtejszego garnizonu by major Matteo Rinaldi, dowiadczony oficer, ktry pod dowdztwem marszaka Grazianiego walczy podczas kampanii przeciwko plemieniu Senussi. Rinaldi, wraz z czterema innymi Wochami oraz dosiadajcymi wielbdw 150 tubylcami, sta w Murzuku na stray kresw woskiego imperium. Dowiedziawszy si o niemieckich planach budowy pustynnego lotniska, zaproponowa, aby zlokalizowa je w Gatrun, miejscowoci pooonej 100 kilometrw na poudniowy zachd od Murzuku. Warunki terenowe w Gatrun okazay si sprzyjajce i wkrtce saperzy zabrali si do pracy nad budow pasa startowego. Rozpoznawcza cz operacji rozpocza si w chwili, w ktrej gwna cz oddziau wyruszya w kierunku gr Tummo. Mniejsza grupa pod dowdztwem sieranta Stegmanna udaa si w kierunku Tibesti, podporucznik Becker za pody ku Gath. Von Leipzig wkrtce przenis baz z Murzuku na lotnisko w Gatrun, na ktrym zainstalowano radiostacj. Do Gatrun skierowano rwnie oddzia remontowy oraz dwa dziaa samobiene, ktre miay broni lotniska. Prowadzcy do Gath szlak, ktrym poruszaa si grupa Beckera, ledwo zasugiwa na miano drogi. Becker i jego onierze musieli rwnie sforsowa przecz Serdeles. Dopiero za ni warunki ulegy poprawie. Droga wiodca do Wadi Tenezruft bya zupenie przyzwoita. Grupa dotara do miejscowoci Gath nad oyskiem wyschnitej rzeki, gdzie spotkaa ubranego na arabsk mod biaego czowieka. Po krtkiej rozmowie okazao si, e jest on Niemcem pochodzcym z Hamburga, ktry uciek z francuskiej Legii Cudzoziemskiej. Okazao si rwnie, e byy legionista zna i potrafi opisa cay obszar pustyni pooonej na poudnie od Gath, ktrego rozpoznanie miaa przeprowadzi grupa Beckera. Podporucznik podczas rekonesansu uwzgldni otrzymane wskazwki i sporzdzi dokadn
275
map pustyni. Po powrocie do Gatrun Becker i jego ludzie ujrzeli w peni ju zorganizowan baz zaopatrzeniow, posiadajc nawet wojskow poczt polow. Porucznik von Leipzig i jego grupa zwiadowcza dotarli do gr Tummo. Na pierwszym wzgrzu natknli si na francuski patrol, poruszajcy si przez pustyni samochodem pancernym. Francuzi uznali przebranych w brytyjskie mundury Brandenburczykw za onierzy sojuszniczej armii. Obie grupy pozdrowiy si nawzajem i pojechay w swoim kierunku. Inaczej potoczyy si wypadki w Ghezedii, gdzie patrol zosta zatrzymany i zidentyfikowany. Doszo do krtkiej wymiany ognia, w ktrej Niemcy stracili dwa samochody. onierze niemieccy w popiechu wsiedli do ocalaych pojazdw i byskawicznie wycofali si z niebezpiecznego miejsca. Okazao si, e niemiecki patrol wjecha na teren dobrze zamaskowanego obozu wojsk francuskich. Oddziay de Gaulle'a nie podjy wprawdzie pocigu za Niemcami, ale po utarczce obsadziy wszystkie okoliczne przecze i szczyty wzgrz, z ktrych za pomoc lornetek mogy obserwowa ca okolic. Szczeglnie silnie obsadzili przecz Tummo. Pozostaa cz oddziau, dowodzona przez sieranta Stegmanna, dotara pustynnymi bezdroami najpierw do wioski Aui, a nastpnie do Wadi Arahi, koryta wyschnitej rzeki u stp gr Tibesti. W tym miejscu Niemcy nawizali pierwszy kontakt z zamieszkujcym te okolice plemieniem Tibbu. Otrzymali informacje, e stacjonujce w okolicy oddziay francuskie rwnie stworzyy wysunit baz, ktra pozwala im na prowadzenie dokadnej obserwacji pustyni na poudnie od Tibesti. Brandenburczycy dowiedzieli si rwnie, i siedem miesicy wczeniej niemieckie samoloty zaatakoway fort Lamy. Stacjonujcy w nim Francuzi ponieli cikie straty i od tego czasu znacznie wzmocnili garnizon, a take zorganizowali wysunity posterunek obserwacyjny u stp Tibesti i posterunki na szczytach kilku wzgrz. Dowdca patrolu wysa do bazy w Gatrun radiodepesz z pro-
276
b o przysanie nalecego do jednostki Spitfirea. Przed przylotem samolotu niemieccy onierze z pomoc Tibbu zdoali pospiesznie przygotowa wski pas ziemi, ktry mia posuy za ldowisko. Kapitan Gerlach wykona szereg lotw zwiadowczych. Ustali, e niskie wzgrza pooone na poudnie od Tibesti s zajte przez wojska francuskie, a ich sztaby s w Bardai i Vur. Francuzi nigdy nie ostrzelali Spitfirea Gerlacha, gdy by on pomalowany w barwy brytyjskiego lotnictwa i wyglda na samolot RAF-u. Cztery dni po przybyciu kapitan Gerlach wyruszy w lot rozpoznawczy nad poudniowymi i poudniowo-wschodnimi wybrzeami jeziora Czad. Wyniki za kadym razem byy takie same. Wszdzie stwierdzono obecno wojsk francuskich. Po wykonaniu trzech wypadw rozpoznawczych porucznik von Leipzig zmuszony by zameldowa dowdztwu, e planowane dalsze posuwanie si oddziaw niemieckich z Gatrun w kierunku poudniowym, na obszar Afryki rodkowej moliwe bdzie jedynie przy uyciu duych si zmotoryzowanych, liczcych co najmniej trzy dywizje. Jedna dywizja nie zdoaaby sforsowa przeczy Tummo. Poza tym operacja wymagaaby uycia puku bombowcw wraz z niezbdn eskort myliwcw. Po otrzymaniu tych informacji niemieckie dowdztwo zarzucio plany posuwania si w gb Afryki rodkowej. Rommel nie mg bowiem osabi swych szczupych si i wydzieli nawet pojedynczej dywizji pancernej, ktra mogaby by uyta na drugorzdnym kierunku dziaa. Te fakty wszake wskazuj, i skierowanie do Iraku jednej dywizji niemieckiej, wspartej jednostkami lotniczymi, a take dywizji skierowanej do Afryki rodkowej, mogoby zapewni powodzenie szeroko zakrojonej operacji, ktrej celem byoby zdobycie Aleksandrii i Kairu, zajcie Iraku i uderzenie z jego terytorium na rosyjskie zagbie naftowe w Baku. Po nieudanym niemieckim ataku na pozycje zajmowane przez Brytyjczykw pod al-Alamajn kompania tropikalna porucznika von Leipziga otrzymaa rozkaz wycofania si z Murzuku i przeba-
277
zowania na poudnie od Gatrun, eby zapobiec odciciu od gwnych si. Pniej zmuszona bya wycofa si do Tunezji, ktrej terytorium rwnie zostao objte dziaaniami wojennymi. Rozszerzenie terytorialnego zasigu wojny byo nastpstwem ldowania aliantw w Afryce Pnocnej, ktre nastpio 8 listopada 1942 roku. Operacja Salaam" Gdy cz Kompanii Tropikalnej rozpoczynaa operacje na poudniu, operujca na pnocy reszta jednostki podja i przeprowadzia szereg akcji o charakterze rozpoznawczym. Spord nich na uwag zasuguje operacja Salaam". Jej celem byo nawizanie kontaktu z nacjonalistami egipskimi, zaprzysigymi wrogami Wielkiej Brytanii, ktrzy wycofali si do oazy Fajum. Brandenburczycy chcieli ich wykorzysta do atakw dywersyjnych. Z nacjonalistw egipskich zamierzano rwnie stworzy swoist stra przemysow, ktra po wkroczeniu oddziaw niemieckich do Kairu zapewniaby funkcjonowanie wanych instalacji infrastrukturalnych. Przygotowania do operacji podjto w listopadzie 1941 roku, ale trzeba byo j przeoy, gdy ofensywa brytyjska zmusia wojska Rommla do odwrotu. Operacja si rozpocza, kiedy siy niemieckie ponownie przeszy do ofensywy 21 stycznia 1942 roku, co 20 czerwca doprowadzio do zdobycia Tobruku. Dowdc grupy bojowej by wietnie znajcy Egipt kapitan hrabia Laszl Almasy. Przed wojn by instruktorem lotniczym w Kairze i utrzymywa kontakty z wieloma wpywowymi osobami w kraju. Pomaga mu urodzony w Egipcie Niemiec. Grupie mia towarzyszy take zagraniczny korespondent wojenny, ktry wiele lat spdzi w Londynie i rwnie dobrze zna Egipt. Kapitan Almasy otrzyma list polecajcy od Wielkiego Muftiego Jerozolimy, ktry w wiecie arabskim mia warto zota. Przekaza ten list parze agentw, ktrzy wyruszyli do Kairu z zadaniem zbierania danych. Wszystkie zdobyte przez nich informacje dotyczce ruchw wojsk i przygoto-
278
wa nieprzyjaciela byy natychmiast przekazywane drog radiow do sztabu Rommla. Obaj agenci byli niegdy nauczycielami w szkole tumaczy i podczas dziesicioletniego pobytu w Egipcie zdobyli znaczn wiedz. Reszta grupy Almasy'ego skadaa si z Brandenburczykw, ktrzy do udziau w tej operacji zgosili si na ochotnika. Najtrudniejszym elementem misji bya konieczno pokonania odlegoci 3 tysicy kilometrw od celu. Operacja zacza si 29 kwietnia 1942 roku. Dwie przydzielone grupie Almasyego ptoratonowe ciarwki marki Ford opuciy Trypolis i bez wikszych problemw dotary do oazy Gialo. Dalsz cz trasy trzeba byo wyznacza za pomoc kompasu. Wszyscy czonkowie grupy mieli na sobie niemieckie mundury, a samochody oznakowane by niemieckimi krzyami, chocia szybko pokrya je warstwa bota i oznaczenia mona byo dostrzec jedynie z bliskiej odlegoci.
Celami s Kair i Nil
Dziaania polityczne w Egipcie

Autorem jedynego dokadnego raportu z operacji Salaam" by oficer II Wydziau Abwehry, kapitan John W. Eppler. Szczegowy charakter tego dokumentu stanowi odzwierciedlenie wysokiego priorytetu i wanej roli operacji. 12 kwietnia 1942 roku krtko przed godzin 11.00 pojawiem si u wejcia hotelu Uaddon, przygotowany na spotkanie z Rommlem. Hotel sta na maym wzniesieniu na obrzeach Trypolisu. Budynek wzniesiono jako jedn z kilku wiejskich rezydencji woskiego marszaka lotnictwa Itala Balba. Z okien hotelu wida byo morze, tereny wiejskie i cay Trypolis. Kiedy wszedem do hallu, mijajc salutujc par wartownikw, z ulg zauwayem, e hrabia Almasy ju przyby. Jeden po drugim w hotelu si pojawiali: podpukownik Maurer, oficer cznikowy w Centro Militare Offizia Informazione (oficjalna nazwa woskiego wywiadu), pukownik Melzer i admira Canaris. Wszyscy bylimy w mundurach, tylko Canaris pojawi si w ubraniu cywilnym. Podczas naszych przyjacielskich powita zjawi si genera Rommel w polowym mundurze w kolorze feldgrau. Na sztywnej
280
Jednostka
Specjalna
Brandenburg
oficerskiej czapce mia zdobyczne brytyjskie gogle, ktrych uywa do jazdy samochodem. Zauwayem, i owin szyj chustk, ale poza tym jego mundur by nienaganny. Ta chustka nadawaa mu nieco mniej formalny charakter i agodzia jego surowo. Ton rozmowy by swobodny. Rozsiedlimy si nad piwem, a genera Rommel ponownie przedstawi nam najblisze cele. W o w y m czasie Afrika Korps znajdowa si n a d W i e l k Syrt w pobliu Arco dei Fileni. Z a m i a r e m R o m m l a byo wykonanie uderzenia w k i e r u n k u przeczy Halfaya i k o n t y n u o w a n i e natarcia ku Sidi Barani i M a r s a M a t r u h . Dla R o m m l a decydujce znaczenie miaa szybkos' dziaania, umoliwiajca m a k s y m a l n e wykorzystanie m o m e n t u osabienia nieprzyjaciela. Jego m o t t e m byo: Naciera! I jeszcze raz naciera!" R o m m e l uwaa, e nie tylko z d o a o d b i T r y p o l i t a n i , k t r utraci rok wczeniej, ale rwnie szybkim, zdecydowanym uderzeniem zdobdzie Libi i dotrze do Aleksandrii, stwarzajc t y m samym w a r u n k i do w y b u c h u antybrytyjskiego powstania, zorganizowanego przez nacjonalistw egipskich, ktrzy czekali na takie natarcie. R o m m e l napisa: Kwatera gwna Fuhrera wiadoma jest znaczenia wysikw podejmowanych przez Afrika Korps. Przed nami wielkie i trudne zadanie przebicia si do Kanau Sueskiego i zdobycia Egiptu. Jeli nam si powiedzie, bdzie to dla Anglii oznaczao utrat caego Bliskiego Wschodu. Znajdujce si tam wielkie zagbie naftowe wpadnie w nasze rce, a jego zasoby zostan wykorzystane na potrzeby naszych siy zbrojnych. Jedynie zdobycie dostpu do rde ropy naftowej umoliwi nam wyposaenie wojsk ldowych, si powietrznych i morskich w wiksz liczb pojazdw silnikowych. Dla przeciwnika bdzie to dotkliwa poraka. Opanujemy cae wybrzee Zatoki Perskiej ze wszystkimi portami i w ten sposb przerwiemy masowe transporty materiaw wojennych ze Stanw Zjednoczonych do Zwizku Radzieckiego.
C e l a m i s Kair i Nil
281
Ale to nie wszystko, poniewa po zwycistwie na Bliskim Wschodzie w nasze rce wpadn Malta, Cypr i w kocu Gibraltar. To zapewni nieustanne dostawy nie tylko dla Afrika Korps, ale i dla wojsk, ktre znajd si w Syrii, Iranie, Iraku i poudniowo-wschodniej Rosji w pobliu Baku i Morza Kaspijskiego. Wszystko to nadal jest jeszcze odleg przyszoci. Musimy jednak stworzy niezbdne warunki do realizacji naszych planw. Jak pisze dalej J o h n Eppler, genera R o m m e l po wstpie zacz omawia biec misj. Potrzebujemy rzetelnych danych wywiadowczych na temat wroga. Ogromne znaczenie moe mie nawet najkrtszy raport. Informacje z Kairu wydaj si pomylne. Admira Canaris potwierdzi, i Abwehra od lipca jest w posiadaniu kodu uywanego przez pukownika Fellera, attache wojskowego ambasady amerykaskiej w Kairze. Wszystkie radiodepesze wysyane do Waszyngtonu s przez nas rozkodowywane, a pukownik Feller, jako sumienny oficer, donosi w nich o kadym ruchu brytyjskiej 8. Armii oraz melduje o kadym konwoju i kadym wzmocnieniu jej si przez oddziay przerzucane z Iraku i Palestyny. Nie moe to jednak trwa wiecznie. Przeciek ten zostanie pewnego dnia wykryty i zlikwidowany. Amerykanie opracuj nowy kod. Do tego czasu musimy w Kairze utworzy wietnie zorganizowan siatk agentw, wyposaonych w radiostacj, za ktrej pomoc bd oni mogli przekazywa najwiesze informacje o wydarzeniach w Egipcie. Z tego wzgldu jest dla nas wane, abycie pan, kapitanie Eppler, a take pan i pascy ludzie, majorze Almasy, zdoali dotrze do Egiptu. Waszym zadaniem bdzie dostarczenie nam najnowszych danych wywiadowczych i informacji o sytuacji w Egipcie, zwaszcza o egipskim ruchu oporu. R o m m e l zwrci si do a d m i r a a Canarisa: Dlatego wanie bez w a h a n i a przystaem na p a s k propozycj, C a n a r i s . W nadchodz-
282
cym czasie trzeba bdzie nie tylko zebra jak najwicej informacji wywiadowczych, ale rwnie oceni nastroje panujce wrd modszych oficerw ruchu oporu. Operacja ta musi by dobrze przemylana i w peni skuteczna". Generale, nasi onierze, w tym major Almasy, ekspert w zakresie prowadzenia dziaa rozpoznawczych na Saharze, kapitan Eppler, syn egipskiego paszy, obaj doskonale mwicy po arabsku, oraz pomocnik kapitana Epplera, ktry podczas akcji ma udawa Amerykanina, s onierzami Abwehry, dowiadczonymi w kadym aspekcie tajnych operacji agenturalnych. Mimo to nie moemy mie stuprocentowej gwarancji powodzenia ich misji. Sdz jednake, i operacja przebiegnie bez problemw. Zostaa zaplanowana niezwykle pieczoowicie i bdzie realizowana przez specjalistw. Mamy zatem wszelkie przesanki, aby sdzi, e misja w Kairze zakoczy si sukcesem. Pozostali uczestnicy operacji Salaam" zostali wybrani osobicie przeze mnie i kapitana Epplera. Wszyscy przeszli badania lekarskie, ktre wypady pozytywnie, naley zatem uzna, i spenione zostay wszelkie wymogi. Pod koniec spotkania Rommel zamieni jeszcze kilka sw z majorem Almasym, po czym, okazujc maniery typowego mieszkaca Szwabii, zauway: Wie pan, e gupi ma zawsze szczcie. Dlaczeg nie miaoby ono dopisa panu?" Wreszcie poegna si z czonkami grupy wywiadowczej, ktra miaa wyruszy nad Nil. Kademu z nich poda rk i yczy powodzenia w realizacji operacji. Podjto ostatnie przygotowania, zwizane midzy innymi z wyborem kodu radiowego i potwierdzeniem jego operacyjnego statusu, co byo wane zwaszcza w przypadku odbiornikw gwnej radiostacji, znajdujcej si w sztabie Armii Pancernej Afryka, oraz dwch radiostacji rezerwowych, znajdujcych si w Smyrnie i Aleksandretcie. Wszystkie transmisje miay by nadawane przez gwn stacj radiow niemieckiej armii pancernej.
Celami s Kair i Nil
283
Kod radiowy w swej prostocie by trudny do zamania. Do jego odczytu suyy odpowiednie sowa w powieci Rebeka Daphne du Maurier. Wszystkie radiostacje otrzymay identyczne wydanie tej ksiki. Podczas przesyania radiodepeszy naleao posuy si sowami pochodzcymi z jej stronic. Numery stron nastpnie kodowane byy w specjalnym systemie, ktry mia zasugerowa nieprzyjacielowi, i Niemcy wykorzystuj kod numeryczny. Ustalone czasy emisji przypaday na godziny 6.00, 13.00 i 19.00. Dziesiciu mczyzn przygotowao si do misji, ktra miaa si rozpocz 29 kwietnia 1942 roku. Dwch operatorw gwnej radiostacji przerzucono a do miejscowoci Memelin w Cyrenajce, pooonej w pobliu miejsca stacjonowania sztabu Rommla. Grupa miaa do dyspozycji pi zdobytych od Brytyjczykw pojazdw, dwa fordy i trzy ptoratonowe ciarwki. Na kadym samochodzie zainstalowano karabin maszynowy MG 15. Dyskusje koncentroway si wok jednego pytania: Czy moemy pokona okoo 3000 kilometrw przez bezdroa Sahary?" Rzadko wspominano o tym, e aby wrci do wasnych wojsk, trzeba bdzie pokona kolejne 3000 kilometrw. Inne cele misji poza wspomnianym gromadzeniem danych utrzymywano w tajemnicy, ale wybrani ludzie wiedzieli, e grupa ma rwnie uwolni i sprowadzi do Niemiec generaa Aziza al-Misriego. Przed wojn by on szefem sztabu egipskiej armii, a w 1940 roku z powodu proniemieckich sympatii, pod ogromn presj wywieran przez Anglikw, zosta zwolniony ze stanowiska dowdczego. Donoszono, e grozi mu aresztowanie. Pierwsze prby uwolnienia generaa podjto w lutym 1941 roku. Wtedy wanie major Ritter z wydziau zagranicznego Abwehry zdoa pozyska do tej niezwykej akcji naukowca i podrnika Almasyego. Jeszcze wczeniej Nikolaus Ritter przedstawi swj awanturniczy plan admiraowi Canarisowi: dowodzona przez hrabiego Laszla Almasyego grupa 10 onierzy Abwehry przy wsparciu samolotw X Korpusu Powietrznego uwolni generaa.
284
Pocztkowo genera al-Misri nalega na ucieczk z Egiptu na pokadzie okrtu podwodnego, ktry miaby odebra go z jeziora Berollos w delcie Nilu. Jednake nie by tam w stanie wpyn aden niemiecki okrt podwodny. Wobec tego genera zgodzi si na propozycj wywiezienia go z Egiptu samolotem. Dopiero jednak 30 maja 1941 roku, kiedy powodzeniem zakoczya si operacja na Krecie, major Ritter zdoa uzyska zgod generaa Geislera, dowodzcego X Korpusem Powietrznym, na przydzielenie dwch samolotw He 111 z 26. Puku Bombowego. Za pas startowy posuy miaa im droga znajdujca si w duej oazie Red Debel, do ktrej genera al-Misri by w stanie dotrze w cigu dwch godzin. 7 czerwca 1941 roku z lotniska w Dernie wystartoway dwa He 111, ktre skieroway si na wschd. Pilotem pierwszego bombowca by kapitan Haller, dowdca grupy w KG 26. Jego radiooperatorem by kapitan Blaich, dowiadczony w lotach nad pustyni. Major Ritter lecia w samolocie pilotowanym przez Hallera, ktry by maszyn eskortujc. Almasy znajdowa si w drugim samolocie, ktry mia wyldowa w oazie i zabra oczekujcego generaa. Zadaniem pierwszego samolotu byo osanianie ldujcej maszyny i zwalczanie potencjalnego oporu. O godzinie 6.00 samoloty dotary nad umwione miejsce, ale nie zastay tam al-Misriego. Almasy poprosi pilota, aby polecia na niskim puapie nad drog prowadzc do Kairu. Samolot zawrci dopiero wtedy, gdy na horyzoncie ukazay si wiee miasta. Genera si nie pojawi. Nastpnego dnia radiooperator z Kairu przekaza informacj, e genera zosta aresztowany oraz e kto zdradzi lokalizacj jego radiostacji, w zwizku z czym zmuszony jest natychmiast zawiesi nadawanie. Wypadki te potwierdziy konieczno umieszczenia tam nowej radiostacji. Genera al-Misri prbowa dotrze samolotem do oazy Red Debel, ale gdy tylko jego maszyna oderwaa si od pasa startowego lotniska w Heliopolis, na niebie pojawi si brytyjski samolot. Pilot samolotu generaa gwatownie zniy puap, przygo-
Celami s Kair i Nil
285
towujc si do przymusowego ldowania. Zahaczy o wierzchoek drzewa oliwnego i si rozbi. onierze z wysunitego brytyjskiego posterunku dotarli samochodami na miejsce wypadku i aresztowali generaa. Aby wywie w pole brytyjskie wadze, posuono si sobowtrem i zamiast generaa do wizienia poszed pewien major, jeden z konspiratorw, a al-Misri wci utrzymywa kontakty ze spiskowcami Nasera. W tym miejscu naley wyjani, w jakich warunkach przebiegay specjalne operacje Abwehry w Afryce Pnocnej. Kim byli spiskowcy i nacjonalici egipscy, kto im przewodzi i jakie panoway wrd nich stosunki? Jak odnosili si do okupujcej Egipt Wielkiej Brytanii?
Egipscy konspiratorzy W omawianym okresie arabscy nacjonalici nie tylko skupiali si w ugrupowaniach takich przywdcw jak Szukri al-Kuwatli w Syrii czy Biszara al-Churi w Libanie. Nacjonalizm silny by rwnie w Egipcie, w ktrym naleeli do ruchu nawet oficerowie armii. Po wybuchu wojny Kair i Aleksandria nieoczekiwanie znalazy si na zapleczu walczcych w Afryce Pnocnej si brytyjskich. Miejscowa ludno cierpiaa z powodu okupacji oraz zoliwych dziaa Brytyjczykw. Po mierci krla Egiptu Fuada I, ktry zmar 28 kwietnia 1936 roku, tron obj jego syn Faruk I, ale peni wadzy zdoby dopiero po zakoczeniu rzdw regencji, 29 lipca 1937 roku, w dniu, w ktrym osign penoletno. Mody krl podziwia Mussoliniego i zwaszcza Hitlera, ktrych usiowa naladowa, cho podczas okupacji brytyjskiej bardziej radykalne dziaania byy niemoliwe. Krl i paszowie z rzdzcej partii Wafd doszli do wniosku, i zwycistwo Niemiec w walkach toczonych w Afryce Pnocnej oraz w caej wojnie oznacza bdzie cakowite uwolnienie si Egiptu od wpyww Wielkiej Brytanii. Zaoyciel partii Wafd, pasza Zaghlul Sad, oraz dziaajcy aktywnie podczas drugiej wojny wiatowej jego nastpca, Mustafa Nahhas
286
Pasza, byli zagorzaymi zwolennikami walki o niepodlego Egiptu. Sdzili, e wsppraca z Niemcami doprowadzi do wyzwolenia kraju. Antybrytyjsk postaw prezentowa rwnie Hassan al-Banna, dowdca ugrupowania militarnego Braci Muzumanw. Przytaczajca wikszo egipskich studentw i intelektualistw, sdzc, e Niemcy wkrocz do Kairu ju w 1941 lub najpniej w 1942 roku, braa udzia w demonstracjach o otwarcie antybrytyjskim charakterze. Do Niemiec docieray wieci, e demonstranci wznosili okrzyki Jestemy onierzami Rommla!" czy Precz z Anglikami!" Gdy DAK toczy pustynne boje z Anglikami, modsi oficerowie w armii egipskiej przygotowywali rewolucj. Szerokie masy spoeczne popieray kadego, kto deklarowa walk z Anglikami, uwaanymi powszechnie za ciemizcw. Pod koniec stycznia 1942 roku w wyniku byskawicznej ofensywy Rommel w cigu zaledwie siedemnastu dni odzyska utracon wczeniej Cyrenajk, wic Londyn zmuszony by udaremni powstanie. 4 lutego 1942 roku do paacu Abding wtargna z wycignitymi z kabur pistoletami grupa brytyjskich oficerw, ktrej przewodzi ambasador Wielkiej Brytanii w Kairze sir Miles Lampson. W tym samym czasie paac, rezydencja krla Egiptu, otoczony zosta przez brytyjskie czogi i transportery opancerzone. Sir Miles Lampson wtargn do krlewskiego gabinetu i przedstawi wadcy ultimatum. W cigu 24 godzin Faruk mia mianowa na premiera przywdc partii Wafd, Nahhasa Pasz. Gdyby wadca tego nie uczyni, zostaby pozbawiony wadzy i deportowany z kraju. Nahhas rwnie niechtnie odnosi si do Anglii, ale po uzyskaniu od Faruka I stanowiska premiera przystpi do formowania nowego gabinetu, zachowujc neutralno. W ten sposb partia Wafd z ugrupowania niepodlegociowego przeksztacia si w instytucj dawic ruchy niepodlegociowe. Po tych wydarzeniach Niemcy mogli liczy jedynie na nastawionych nacjonalistycznie oficerw armii egipskiej, nalecych do ruchu pod przywdztwem Anwara Sadata i Gamala Abdela Nasera.
Celami s Kair i Nil
287
Modzi egipscy oficerowie od 1941 roku pozostawali w kontakcie ze sztabem Rommla. Kilkakrotnie byli bliscy rozpoczcia powstania. Jednake za kadym razem z jakiego powodu cae przedsiwzicie odwoywano. Na czele konspiracji oficerskiej sta byy szef sztabu, genera Aziz al-Misri, ktry opracowa plany przejcia wadzy przez armi egipsk oraz udzielenia wsparcia Rommlowi, eby uatwi mu dotarcie do Aleksandrii i Kairu. Konspiratorzy z otoczenia generaa skontaktowali si ze sztabem DAK przy pomocy kurierw i Rommel osobicie zadeklarowa gotowo do podjcia z nimi wsppracy. Generaa al-Misriego poproszono o potajemne opuszczenie Egiptu i przybycie do sztabu Rommla, gdzie mgby on przedstawi strategi i taktyk planowanych dziaa. Zapocztkowao to, jak to okreli pniej pukownik Sadat, z pass egipskich patriotw". Oficerowie egipscy opracowali plan, ktry Sadat opisa nastpujco: Zbrojny zamach stanu mia obali rzd w Kairze i powoa nowy gabinet o nacjonalistycznym charakterze. Armia egipska miaa podj zakrojone na niewielk skal dziaania wojenne przeciwko Brytyjczykom. Ich celem byo osabienie i zwizanie moliwie najwikszych si wroga, co oznaczaoby te osabienie oddziaw brytyjskich, stawiajcych czoo wojskom niemieckim. Po poczeniu si naszych oddziaw z oddziaami pastw Osi los Imperium Brytyjskiego byby przypiecztowany. Powtrn prb wydostania generaa al-Misriego z Egiptu zainteresowa si sam admira Canaris. Kiedy do Kairu przez pustyni przedzieraa si grupa Epplera, prbowao tam rwnie dotrze dwch agentw Abwehry. Przebrani za egipskich derwiszy, najpierw pojawili si w oazie Fajum, stanowicej orodek egipskiego ruchu nacjonalistycznego. Tam Niemcy zdoali nawiza kontakt ze skon-
288
nymi do wsppracy Egipcjanami, ktrzy mieli im pomc przedosta si do Kairu. Canaris postanowi wtedy pj na cao. W poowie czerwca 1941 roku admira zwoa w siedzibie Abwehry odpraw, podczas ktrej oznajmi zgromadzonym oficerom: Rommel potrzebuje rzetelnych informacji dotyczcych rejonw koncentracji wojsk brytyjskich w Egipcie. Jego strategia opiera si na zmyleniu i zaskoczeniu przeciwnika. Wszelkie informacje mog mie dla Rommla warto wiksz ni cay batalion pancerny". Major Ritter nie mg uda si do Derny, gdy musia dokoczy przygotowania do drugiej misji powietrznej. Jego dalekowzroczno przyniosa wymierne korzyci, bo gdy wkrtce pojawili si u niego kapitanowie Klein i Muhlenbruch, mogli od razu przystpi do realizacji akcji. Obaj perfekcyjnie posugiwali si jzykiem arabskim. Wczeniej mieszkali w Aleksandrii i Hajfie i byli gotowi podj szpiegowsk prac na rzecz Rzeszy w Kairze. Kapitan Almasy, ktry nadal przebywa w Demie, wykorzysta znajomo geologii pustynnej i sporzdzi map, na ktr nanis tras szlaku z oazy Qasr Farfara do pooonej nad Nilem miejscowoci Deirut. Almasy zaznaczy na mapie pooone 100 kilometrw od Nilu wzgrze, ktre w pustynnej nawigacji miao suy jako wyrniajcy si punkt orientacyjny". Kapitan oznajmi czonkom oddziau specjalnego: Znajduje si tam take szeroki pas twardego pustynnego gruntu, zwanego ziemi Serir. Z atwoci mog tam ldowa samoloty. Z Derny s w stanie dotrze do tego miejsca w cigu czterech i p godziny. Ziemia Serir jest w odlegoci zaledwie 100 kilometrw od doliny Nilu". Czonkowie grupy Almasyego zgodzili si, e dwch ludzi jadcych na lekkim motocyklu szybko moe pokona tak odlego. Oddzia mia zatem otrzyma taki motocykl, a 16 lipca 1941 roku na lotnisku w Dernie mia wyldowa samolot typu He 111, ktry mia zabra na pokad agentw i przerzuci ich w poblie doliny Nilu.
Celami s Kair i Nil
289
Samolot si nie pojawi. Major Ritter zdecydowa si wic na wykorzystanie maszyny, ktra miaa suy za eskort. Zanim jednak zdya ona wystartowa z agentami na pokadzie, na lotnisku wyldowaa oczekiwana maszyna, ktra spnia si z powodu kopotw z opon. Spniony bombowiec zosta maszyn eskortujc samolot gwny. Oba samoloty wystartoway z lotniska w Dernie w niewielkich odstpach czasowych, a podczas lotu piloci utrzymywali puap 500 metrw. Po zblieniu si do terytorium zajtego przez siy brytyjskie rozptaa si burza piaskowa i pogorszenie widocznoci zmusio pilotw do zwikszenia wysokoci do 4000 metrw. Po okoo piciu godzinach w zasigu wzroku pojawia si linia wzgrz, cel lotu. Samolot eskortujcy pozosta na wysokoci okoo 1000 metrw, a maszyna z agentami zniya puap. Dowdca wyda modemu pilotowi rozkaz ldowania, ktrego ten nie wykona, gdy zauway zbliajcy si angielski samochd pancerny. Zatoczy szerokie koo i podj kolejne podejcie do ldowania, ale szybko z niego zrezygnowa, gdy okazao si, e teren jest zbyt nierwny. Podczas nastpnego podejcia do ldowania nagle znikno soce, ktre po prostu zaszo za horyzontem. Major Ritter rozkaza pilotowi powrci do Derny. Podczas lotu powrotnego radiooperator bombowca odebra ostrzeenie, aby nie ldowa w Dernie, poniewa lotnisko zostao zaatakowane przez nieprzyjaciela. Najblisze lotnisko znajdowao si w Benghazi. Wtedy uszkodzeniu uleg jeden z dwch silnikw bombowca. Pilot polecia do Derny, gdy na jednym silniku nie zdoaby dotrze do Benghazi. Na domiar zego Heinkel zosta jeszcze ostrzelany przez brytyjski bombowiec. Niedowiadczony pilot, ktry w planach operacji mia prowadzi tylko samolot eskortowy, wykona seri unikw i znalaz si nad Morzem rdziemnym. Wkrtce potem skoczyo si paliwo i maszyna musiaa przymusowo wodowa. W wyniku zderzenia z wod zgin agent Muhlenbruch, a major Ritter dozna wstrzsu mzgu. Ciko ranny zosta rwnie pilot, kapitan Leicht, ktrego jednak udao si wcign na tratw ratunkow.
290
Ocalali czonkowie zaogi i agenci Abwehry spdzili na morzu dwa dni. Czterech z nich siedziao na tratwie, a dwch trzymao si jej. Po dwch dniach fale wyrzuciy ich na brzeg. Rozbitkowie dotarli do arabskiej wioski. Jej mieszkacy zawiadomili pustynn eskadr ratunkow, ktra ewakuowaa ich z nadmorskiej wsi. Majora Rittera odtransportowano drog lotnicz do szpitala. Obowizki rannego oficera przej kapitan Almasy. Po przybyciu do oazy Gialo Almasy dowiedzia si, e 29 kwietnia 1942 roku jego oddzia wyruszy na pustyni. Grupa natrafia na warunki odmienne od tych, o ktrych informowali Wosi, twierdzcy, i w tym rejonie gadka powierzchnia piasku jest tak twarda, e z atwoci mog porusza si po niej pojazdy silnikowe". W odlegoci 450 kilometrw na poudnie Niemcy napotkali pasmo wydm, midzy oazami Gialo i Kufra. Samochody nie mogy sforsowa tej przeszkody i trzeba byo j objecha. Kapitan Almasy zmuszony by osobicie uda si na rekonesans. Na lotnisku El Agheila uzyska od Wochw samolot, ktrym uda si na lot rozpoznawczy wzdu planowanej trasy wyprawy. Podczas lotu zdoby potwierdzenie informacji przekazanych mu przez tubylcw. Co wicej, okazao si, e woda, ktr oddzia zabra z oazy Gialo, nie jest zbyt dobra i zaczyna tchn po upywie trzech dni. W tej sytuacji konieczne byo sprowadzenie wody pitnej z Bir Butafall, miejsca oddalonego o 20 kilometrw na wschd od oazy Gialo i znanego jedynie tubylcom. Niemcy po zaopatrzeniu si w wod 4 maja wyruszyli w kierunku oazy Gialo. W pojedzie Almasyego znajdowa si Hans Eppler, dowdca dwuosobowego zespou Abwehry. Eppler wraz ze swoim przyjacielem Hansem-Gerdem Sandstedem uprzednio nalea do personelu ambasady niemieckiej w Kairze, dla ktrej wykonywa zadania specjalne. Po energicznej interwencji Rommla, domagajcego si rzetelnych informacji wywiadowczych, admira Canaris wytypowa najlepszych ludzi do przeprowadzenia kairskiej akcji: Epplera, jego przyja-
Celami s Kair i Nil
291
Mapa przedstawiajca przebieg pustynnej operacji przeprowadzonej przez oddzia kapitana Almasyego. ciel Sandstedego i hrabiego Almasyego. W kadym z trzech samochodw rwnie znajdowao si po dwch ludzi Abwehry. Pierwszego dnia podry przez pustyni Niemcy pokonali znaczn odlego. Jednak ju nastpnego dnia pogarszajce si warunki terenowe spowolniy szybko posuwania si oddziaku. W cigu 48 godzin Niemcy zdoali przeby jedynie 40 kilometrw. Nalecy do grupy lekarz dozna poraenia mzgu. Oznaczao to praktycznie zakoczenie misji, gdy choroba ta, ktrej symptomy obejmoway utrat wiadomoci i zaburzenia krenia, uniemoliwia kontynuowanie zadania. Niedugo potem ataku serca dozna jeden z podoficerw formacji Brandenburg, specjalista techniczny. W tej sytuacji oddzia powrci do oazy Gialo, ktr opuci zaledwie pi dni wczeniej.
292
11 maja grupa agentw Abwehry ponownie opucia oaz i pustynnymi bezdroami skierowaa si na wschd. Liczba czonkw grupy zmniejszya si o dwie osoby, gdy nie znaleziono zastpstwa dla dwch chorych, ktrych trzeba byo pozostawi w oazie. Almasy tym razem obra inn marszrut, biegnc bardziej na poudnie wzdu dobrze znanej woskiej drogi elaznego prta", zwanej rwnie Balifikata. Ten szlak mia jedn zasadnicz zalet - omija obszar pokryty piaszczystymi wydmami. Po szeciu dniach wdrwki przez pustyni grupa dotara do ogromnego obszaru skalistej pustyni, przez Beduinw zwanej garet. Almasy i Eppler poprowadzili patrol w poszukiwaniu drogi, ktra pozwoliaby im objecha skalisty teren. W kocu udao si znale przejezdny szlak, ale posuwanie si po nim byo powolne. Objazd pustyni skalistej trwa sze godzin, potem jednake teren sta si przyjaniejszy. Niemcy dotarli do miejsca, z ktrego mogli dojrze rozcigajcy si przed nimi wysoki paskowy gr Kebir. Almasy pokonywa ju ten grski masyw, kiedy uczestniczy w ekspedycjach naukowych, organizowanych w latach 1930-1932 oraz w 1937 roku. Teraz jego grupa musiaa znale przecz z dogodn tras. U stp gry Gilf al-Kebir Almasy natrafi nawet na skad wody, ktry w 1937 roku pozostawia jego ekspedycja. Znajdujca si w zamknitych szczelnie kanistrach woda nadal nadawaa si do picia. Niemcy pozostawili tam samochd z zaopatrzeniem, ktre miao by wykorzystane w drodze powrotnej. Std te Almasy wysa do Gialo meldunek, w ktrym informowa o dotarciu do pierwszego z wyznaczonych celw. Trzy godziny pniej kapitanowi udao si znale drog wiodc przez gry. Po dotarciu na szczyt paskowyu Niemcy dokonali pomiarw niezbdnych do wytyczenia improwizowanego pasa startowego. Odlego dzielca paskowy od Nilu i Kairu w linii powietrznej wynosia 700 kilometrw. Grupa agentw Abwehry osigna najdalej wysunity na poudnie punkt marszruty. 22 maja wyruszya w kierunku wschodnim
Celami s Kair i Nil
293
i wkrtce zmienia go na pnocno-wschodni. Utrzymujc ten kierunek marszu, Niemcy dotarli do lecej w odlegoci 270 km od Asuanu oazy Charga. Noc spdzili w bezpiecznej odlegoci od lecej na obszarze depresji oazy, ktrej rozpoznanie zamierzali przeprowadzi nastpnego ranka. Rekonesans nie wykaza obecnoci angielskich wojsk. 23 maja 1942 roku dwa samochody wyruszyy do oazy. W kadym z pojazdw siedziao trzech ludzi. Trzeci samochd, pozostawiony w wwozie pooonym w pobliu oazy, mia peni rol samochodu zapasowego. Tu przed oaz Niemcw zatrzyma egipski wartownik. Na pytanie wartownika, co tu robi, Eppler, za rad Almasyego, odpar, e stanowi oni awangard sztabu brytyjskiej dywizji, ktrej dowdca powinien wkrtce nadjecha. Uzyskawszy takie wyjanienia, wartownik pozwoli Niemcom jecha dalej i po poudniu grupa znalaza si w odlegoci 10 kilometrw na poudniowy zachd od Asjutu, miasta, w ktrym Eppler i jego wsppracownik mieli odczy si od reszty i wsi do pocigu do Kairu. Po przybyciu na miejsce obaj agenci wydobyli z baganikw wszystkie niezbdne przedmioty, ktre miay uczyni z nich kairskich biznesmenw. W zestawie tym znajdoway si notatniki z zapiskami w jzyku arabskim oraz list z egipskiego klubu samochodowego, wysany w zwizku z planowan podr przez pustyni. W jednej z toreb ukryto dwa zamaskowane nadajniki, ktre po dotarciu do Kairu miay posuy do nawizania cznoci ze sztabem Rommla. W drugiej torbie ukrytych byo 20 tysicy funtw, wartych wwczas 400 tysicy marek. Gdy Eppler i Sandstede zmierzali do Asjutu, Almasy i pozostali rozpoczli powrotn wdrwk przez bezdroa pustyni. Po drodze kapitan sporzdza precyzyjne mapy obszarw, przez ktre przejechali. Po dotarciu do Gilf al-Kebir Niemcy na pewien czas doczyli do kolumny Sudaczykw. Nieco pniej natknli si na ukryty skad zaopatrzenia, nalecy do brytyjskiej Pustynnej Grupy Dalekie-
294
__
go Zasigu (LRDG). Skad tworzyo 12 zaadowanych ciarwek, z ktrych Niemcy pobrali niezbdn ilo wody, benzyny i ywnoci. Radiooperator grupy nada do Cyrenajki wiadomo: Operacja Salaam zakoczona, wracamy do bazy". Kilka dni pniej kapitan Almasy osobicie zoy generaowi Rommlowi meldunek o powrocie grupy. Podczas pobytu w sztabie Lis Pustyni dowiedzia si, e podczas walk w rejonie Knightsbridge do niewoli angielskiej trafili radiooperatorzy tworzcy jego niewielk grup cznoci radiowej, ktr przed rozpoczciem operacji Salaam" wczono w skad sztabu Rommla. Pniej okazao si, e wydarzenie to zawayo na powodzeniu caej akcji i miao fatalne konsekwencje dla pary agentw operujcych w Kairze. Tymczasem Rommel awansowa Almasyego do stopnia majora, wyraajc przy okazji nadziej, e wkrtce spotka si z nim w Kairze.
Do Asjutu i Kairu
John Eppler, wystpujcy teraz jako Husajn Gaafar (nazwisko jego ojca), wraz z radiooperatorem, posugujcym si amerykaskim paszportem wystawionym na nazwisko Petera Monkastera, opuci 23 maja 1942 roku oaz Charga, wyruszajc zatoczon drog w dalsz podr do Asjutu. Tu przed Asjutem agenci poegnali si z kapitanem Almasym i jego towarzyszami, po czym samotnie wyruszyli w dalsz drog do Kairu. Mieli ze sob dwie torby podrne. W jednej z nich znajdowa si sprzt radiowy, a w drugiej pienidze. Na skraju Asjutu niemieccy agenci natknli si na obz szkoleniowy brytyjskiej armii. Eppler i radiooperator zameldowali si u kapitana nadzorujcego wiczenia, ktremu owiadczyli, e w samochodzie, ktrym jechali przez pustyni, zepsu si silnik i ju od dwch godzin zmuszeni s podrowa na piechot. Kapitan da im jeepa, ktry mia dowie ich do Kairu, i obieca ponadto, e w cigu najbliszych dni zajmie si pozostawionym przez nich uszkodzonym samochodem.
Celami s Kair i Nil
295
Dziki wielkiemu utowi szczcia oraz z pomoc wynajtego w Helmanie sucego Ahmeda niemieccy agenci zdoali przemyci cenny baga przez brytyjskie posterunki kontrolne na kairskiej stacji kolejowej. Eppler, syn sdziego, paszy Gaafara, bardzo dobrze zna Kair. Para agentw zamieszkaa w nalecym do pewnego Wocha domu, skd radiooperator wysa pierwsz wiadomo. Stacja odbiorcza zgosia si natychmiast. Operacja Kondor" - takie bowiem miano nosiy teraz dziaania obu agentw - rozpocza si pomylnie. Radiotelegrafista Hans-Gerd Sandstede mia wszelkie powody do dumy, gdy przez kilka nastpnych dni czno radiowa funkcjonowaa bez zarzutu. To on by autorem powiedzonka, ktre rozmieszao wszystkich: Allah wie wszystko, ale Adolf Hitler wie wszystko lepiej!" Wczeniej Sandstede nauczy si na pami ksiki Rebeka (oczywicie mia kopi w jzyku angielskim), co umoliwiao mu szybkie kodowanie depesz. Eppler uda si do synnego klubu nocnego Kit Kat, ktry znajdowa si na pooonej na Nilu wyspie Zamalek. Tam spotka dawn przyjacik, tancerk Hekmat, i przypadkiem zaj miejsce przy stole, przy ktrym siedzia rezydent brytyjskiego wywiadu. Poprzez madame Amer, z pochodzenia Austriaczk, Eppler zdoa nawiza kontakt z rodzin, ktra zamieszkiwaa w Kairze w ogromnej posiadoci. Spotka si ze swoim bratem, od ktrego si dowiedzia, e kilka tygodni wczeniej zmar jego ojciec. Z pomoc przyjaci Eppler wynaj zacumowan przy brzegu Nilu d mieszkaln, ssiadujc z t, na ktrej mieszka major Dunstan, szef Wydziau Tajnych Dochodze na Bliski Wschd. Eppler przedstawi si majorowi jako Husajn Gaafar, syn zmarego sdziego. W ten sposb nawizane zostay pierwsze kontakty przydatne z wywiadowczego punktu widzenia. Kolejnym wanym sukcesem byo zdobycie wsparcia ksicia Abbasa Halima, ktry by przywdc kairskiego rodowiska Braci Muzumanw.
296
Niespodziewanie zamilka stacja odbiorcza w Afryce. Co si stao? Kiedy w pocztkach czerwca major Almasy spotka si z Rommlem na zachd od Bir Hakeim, genera powiedzia: Wie pan, Almasy, caa ta sprawa jest dla mnie wielce krpujca. Ot gdy 28 maja, na poudnie od Gazali, w okolicy Knightsbridge, popadlimy w kopoty i musielimy przebija si na zachd, Tommies zagarnli do niewoli cz obsugujcego mj sztab zespou cznoci. Niestety, by tam rwnie pojazd cznoci, w ktrym znajdowali si Aberle i Weber, wraz z ca uywan przez nich dokumentacj". Hrabia Almasy mg sobie wyobrazi, co fakt ten oznacza dla Epplera i Sandstedego. Zoy generaowi raport ze swoich ostatnich dziaa i zameldowa, e znalaz i zaznaczy na mapie miejsce na pustyni, nadajce si do budowy pasa startowego, ktre znajdowao si w odlegoci okoo 600 kilometrw na poudniowy zachd od Kairu i mogo by wykorzystane przez lotnictwo do bombardowania wojsk brytyjskich. Rommel awansowa Almasyego do stopnia majora i aby nie naraa agentw, wyda rozkaz zaprzestania cznoci radiowej z Kairem. Dlatego wanie stacja odbiorcza w Afryce milczaa. Zakaz dotyczy rwnie obu zapasowych radiostacji. Mimo zaprzestania dwustronnej komunikacji radiowej Niemcy w dalszym cigu odbierali wszystkie wysyane z Kairu meldunki. Tancerka Hekmat poinformowaa Epplera, e brytyjskie D o wdztwo Wojsk na Bliskim Wschodzie wydao rozkaz przebazowania 10. Armii, stacjonujcej na terenie Syrii i Palestyny. Nieco pniej przekazaa informacj o dostarczeniu na front pod Al-Alamajn 100 tysicy min, ktre miay zatrzyma planowane w tym miejscu natarcie niemieckie. Dowiedziaa si rwnie o wysaniu do Marsa Matruh nowozelandzkiej 2. Dywizji Piechoty, ktra na wypadek zdobycia przez Niemcw Tobruku miaa za zadanie powstrzyma dalsze ich natarcie. Przyjcia organizowane na odzi wynajmowanej przez Epplera stay si wkrtce szeroko znane w Kairze. Na jedno z nich zapro-
Celami s Kair i Nil
297
szony zosta Anwar as-Sadat. Nie spodobao mu si to, co zobaczy, i uzna d za siedlisko niegodziwoci. Od tego czasu nieufnie podchodzi do obu niemieckich agentw, a Epplera uwaa za leniwego syna bogatego sdziego. Wie o upadku Tobruku wywoaa w Aleksandrii i Kairze nastroje przygnbienia i klski. Wielu oficerw wywiadu spalio dokumenty. Na dziedzicu hotelu Semiramidy, ktry by siedzib brytyjskiego sztabu, polewano benzyn wielkie sterty dokumentw. Ludno Kairu z triumfem obserwowaa t gorczkow krztanin, przygotowujc si na wkroczenie wojsk niemieckich. Mury domw pokryy napisy, slogany w rodzaju: SiegHeiH, Duce, duce!" czy nawet Wracajcie do domu, sukinsyny!" Nie bya to salonowa angielszczyzna, ale przekaz by oczywisty. Na pocztku wrzenia Sandstede i Eppler zostali aresztowani przez wywiad brytyjski. Brytyjczycy przyszli - tak jak robi si to na caym wiecie - o wicie, ktry jest por najlepiej nadajc si na dokonywanie wszelkiego rodzaju aresztowa. Niemcw zakuto w kajdanki. Na szczcie Sandstede zdoa przed aresztowaniem spali wikszo najbardziej obciajcych dokumentw, a nastpnie, wykorzystujc fakt, i Brytyjczycy ca uwag skupili na Epplerze, otworzy zawory denne odzi. Po aresztowaniu obaj agenci zostali przesuchani w obozie w Mahdi. Pomimo grb i przystawiania rewolwerw Niemcy nie przyznali si do niczego. Nastpnej nocy Sandstede podci sobie yy. Eppler sdzi, e radiooperator zmar, niezauwaony przez stranikw", ale kilka miesicy pniej dowiedzia si, e jego towarzysz nadal yje. Brytyjczycy znaleli go wystarczajco szybko, aby ocali mu ycie. Poniewa Eppler i Sandstede odmawiali skadania zezna, byli traktowani z coraz wiksz brutalnoci. Eppler w kocu zgodzi si napisa zeznanie. Przeniesiono go do specjalnej celi, w ktrej otrzyma lepsze wyywienie. Przez nastpne cztery tygodnie spisywa swoje zeznanie". Cae 200 stron wypeniao jedno powtarzajce si stale sowo stacja".
298
Skoczyo si to solidnym laniem w wykonaniu omiu onierzy dowodzonych przez majora Kennedy ego, oficera skonnego do stosowania brutalnych metod przesuchania. Tak czy owak, opowie o stacji" w brytyjskim sztabie przyjta zostaa z pewnym rozbawieniem. Para niemieckich agentw zoya szereg zezna, unikajc wsypania" ktregokolwiek z aktywnych niemieckich agentw lub egipskich nacjonalistw. Na koniec Niemcw postawiono przed sdem wojskowym, ktrego werdykt brzmia: mier przez rozstrzelanie". Tydzie pniej na prob brytyjskich oficerw wyrok zosta odwoany, aczkolwiek przez jaki czas nie poinformowano o tym fakcie skazacw. Zanim to nastpio, w celi, w ktrej ich przetrzymywano, nieoczekiwanie pojawi si Winston Churchill, ktry przyby do Kairu na spotkanie z Czang Kaj-szekiem i oraz ibn Saudem. Podczas krtkiej rozmowy skazacy zadali brytyjskiemu premierowi pytanie, czy znalazszy si w ich pooeniu, wydaby wsppracownikw i zoy wyczerpujce wyznania. Nie powiedziabym ani sowa" brzmiaa odpowied Churchilla. Kilka dni po zakoczeniu wojny obaj szpiedzy Rommla zostali zwolnieni z brytyjskiego wizienia i mogli wrci do Niemiec, co jednak nie oznaczao odzyskania wolnoci, gdy najpierw trafili do byego obozu koncentracyjnego w Neuengamme. Tam stali si jedynie dwoma spord 8 tysicy nazistw", ktrzy byli godzeni, bici i zabijani. 17 lipca 1946 roku Epplera i Sandstedego wywieziono do Hamburga, gdzie na rodku miejskiego rynku zostali oni po prostu wyrzuceni z jeepa. Byli wolni. Liban i Syria Jeszcze we wrzeniu 1940 roku do Bejrutu w Libanie wysany zosta oficer Abwehry, porucznik Roser, ktry mia stanowi wysunit placwk" niemieckiego wywiadu. Pod koniec 1940 roku na Bliski
Celami s Kair i Nil
299
Wschd wysane zostay pierwsze elementy Brygady Arabskiej, nalecej do formacji Brandenburg, z zadaniem prowadzenia operacji na terenie Libanu, Syrii i Iraku. 7 marca 1941 roku centrala Abwehry zadaa od Ministerstwa Spraw Zagranicznych wyraenia zgody na prowadzenie operacji w wymienionych wyej krajach. 24 marca admira Canaris, wraz z Biirknerem, Piekenbrockiem, von Lahousenem oraz podpukownikiem Stolzem, odby konferencj z przedstawicielami Ministerstwa Spraw Zagranicznych, dotyczc operacji, ktre planowano prowadzi w regionie Bliskiego Wschodu. Niemiecki wywiad domaga si rozbudowy siatki wywiadowczej, zwaszcza na obszarze Turcji, Egiptu, Syrii i Iraku, oraz wyraenia zgody na prowokowanie antybrytyjskich wystpie lokalnej spoecznoci, ktrych kulminacj miay stanowi rewolty arabskie w Palestynie, Transjordanii i Iraku. Rewolucjonistom arabskim w Palestynie, Transjordanii, a zwaszcza w Iraku, Abwehra miaa dostarcza wszelkiego rodzaju broni. Gwna uwaga Abwehry pocztkowo skupiaa si na Iraku, gdzie prowadzono ju dziaania. W planach jednake znajdowaa si rwnie Syria. Niemiecki wywiad ju wczeniej domaga si zbombardowania pooonej w Palestynie rafinerii ropy naftowej. 9 czerwca pododdzia Brygady Arabskiej przekroczy granic iracko-syryjsk i rozpocz walk z wojskami brytyjskimi, ktr prowadzi a do 3 lipca. Do Syrii wysano legitymujcego si dyplomatycznym paszportem oficera Abwehry Rahna, ktrego zadaniem byo zbieranie danych dotyczcych stacjonujcych tam wojsk, lokalizacji obozw wojskowych oraz sztabw korpusw rozlokowanych na terytorium Transjordanii i Palestyny. 25 czerwca porucznik Roser ktry w Damaszku peni funkcj przedstawiciela komisji rozjemczej, nadzorujcej zawieszenie broni, wycofa swj niewielki oddzia do Turcji. 30 czerwca Roser i jego ludzie poczyli si z grup okoo 300 irackich, syryjskich i palestyskich nacjonalistw. Arabscy bojownicy otrzymali od Abwehry paszporty, ktre byy niezbdne, aby umoliwi im przedostanie si przez granic do Turcji
300
i dalsz podr do Niemiec. Mimo to niewielu udao si dotrze do Rzeszy. Od lata 1941 roku w pooonym na poudniowym cyplu kontynentalnej Grecji obozie Sunion Abwehra rozpocza szkolenie arabskich agentw, ktrych planowano wykorzysta do dziaa na pustyni syryjskiej. Agenci ci wszake nie mieli szansy podjcia adnych dziaa, gdy zanim ich szkolenie dobiego koca, Syria zostaa zajta przez siy Wolnych Francuzw. W o l n i Francuzi w Syrii 8 czerwca 1941 roku na zaskoczonych mieszkacw licznych miast Bliskiego Wschodu spad deszcz ulotek. Widnia na nich podpis generaa Georgesa Catroux, uznanego eksperta w sprawach afrykaskich, ktry bra udzia w walkach w Afryce i Indochinach, a od 1939 do 1940 roku peni rwnie funkcj gubernatora Indochin. Po upadku Francji doczy do ruchu Wolnych Francuzw, na ktrego czele sta genera de Gaulle. Wczesnym latem 1941 roku obj w Syrii funkcj wysokiego komisarza. W imieniu generaa de Gaullea Catroux przeprowadzi akcj zrzucenia ulotek nad Bejrutem, Trypolisem, Damaszkiem, Homs, Aleppo i wieloma innymi miastami Syrii i Libanu. Istot przekazu propagandowego byo zdanie: Przybylimy tutaj, aby pooy kres reimowi mandatowemu, wyzwoli Syri i Liban i uczyni je niepodlegymi pastwami". Rzd brytyjski udzieli tej propagandowej deklaracji poparcia, gwarantujc dotrzymanie obietnic skadanych w ulotkach. W tym samym dniu na obszar Syrii i Libanu z terytoriw Iraku, Transjordanii i Palestyny wkroczyy oddziay brytyjskie, oddziay Wolnych Francuzw oraz oddziay hinduskie. Akt ten stanowi otwarte naruszenie ukadu zawartego midzy Niemcami a rzdem Vichy generaa Petaina. Wobec niepowodzenia prb przekonania wadz Vichy do wycofania si z tego porozumienia, zostao ono teraz zamane przy uyciu siy. Przedstawicielem generaa Petaina w Syrii
Celami s Kair i Nil
301
i Libanie, wysokim komisarzem, by genera Dentz. Genera zobowizany by do przestrzegania warunkw niemiecko-francuskiego zawieszenia broni oraz lojalnej wsppracy z Niemcami. Zanim jednak rozpocza si napa na francuskie terytorium mandatowe, iraccy rebelianci zdyli otrzyma z Syrii wikszo przeznaczonego dla nich uzbrojenia. W Syrii ldoway wycofujce si z Iraku niemieckie samoloty. Niestety, byo ich zbyt mao, aby mc powstrzyma atak si brytyjskich i ich sprzymierzecw, w zwizku z czym samoloty po uzupenieniu paliwa odleciay na znajdujce si w regionie niemieckie lotniska. Do momentu napaci brytyjskiej niemieccy agenci dziaali na terenie Syrii, nie obawiajc si aresztowania. Wadze podlege wysokiemu komisarzowi w peni toleroway aktywno niemieckiego wywiadu. Decyzj o zakoczeniu tej sielanki podjto z inicjatywy brytyjskiego premiera Winstona Churchilla. Operacja polegaa na obaleniu istniejcych w Syrii i Libanie wadz lojalnych wobec Vichy i zainstalowaniu tam sojuszniczej wadzy Wolnych Francuzw. Operacji nadano kryptonim Exporter". Wadze Vichy niechtnie patrzyy na perspektyw oddania obu bliskowschodnich krajw, obawiay si bowiem, i ich utrata moe poderwa zaufanie Niemcw, ktrzy w tej sytuacji mog podj decyzj o zajciu nieokupowanego terytorium Francji pod rzdami Petaina. Marszaek Petain wyda rozkaz, aby stacjonujce w Libanie i Syrii siy Vichy stawiy opr oddziaom brytyjskim. Kiedy ambasador amerykaski admira Leahy zarzuci mu, i Francuzi w wikszym stopniu reprezentuj interesy Niemiec ni Francji, Petain odpar: Wiemy, e stracimy Syri, ale jestemy zdecydowani walczy do koca". Walki rozpoczy si 9 czerwca i trway do 12 lipca 1941 roku. Tego dnia podpisano zawieszenie broni. Dwa dni pniej do Bejrutu przybyli genera Catroux i brytyjski genera Wilson. Kilka dni pniej odzyskane swoje terytorium" odwiedzi rwnie genera de Gaulle. Politycy libascy i syryjscy szybko przekonali si, e midzy Anglikami i Francuzami jest wiele nieporozumie
302
dotyczcych przyszoci obu bliskowschodnich terytoriw mandatowych. Anglicy, zgodnie z wczeniejszymi obietnicami, skonni byli obu krajom przyzna status niepodlegych pastw. De Gaulle uwaa natomiast, i francuski mandat do sprawowania kontroli z ramienia Ligi Narodw wygasn moe dopiero po zakoczeniu wojny. Domaga si, aby jego Komitet Wolnych Francuzw sprawowa na obu terytoriach tak sam wadz, jak przed wybuchem wojny daa Francji Liga Narodw. De Gaulle by przekonany, e Anglicy w istocie wcale nie pragn niepodlegoci Libanu i Syrii, a ich wsparcie wynika jedynie z chci wyeliminowania Francji jako kraju wspzawodniczcego z Angli o wpywy na Bliskim Wschodzie. De Gaulle, ktry zarwno w Anglii, jak i w niezajtej przez Niemcw czci Francji wzbudza reakcje podobne do reakcji, jakie u byka wywouje ukazana mu czerwona pachta, drog telegraficzn przekaza swj punkt widzenia Churchillowi jeszcze przed zakoczeniem walk w Libanie i Syrii. 23 lipca de Gaulle odnis zwycistwo w walce o zagwarantowanie wpyww Francji na Bliskim Wschodzie, zawierajc porozumienie z brytyjskim ministrem do spraw Bliskiego Wschodu, sir M.O. Lyttletonem. Na mocy tego porozumienia Komitet Wolnych Francuzw zyskiwa prawa, jakie wczeniej na terenie Syrii i Libanu posiadao pastwo francuskie. De Gaulle musia wszake pogodzi si z faktem, e wszelkimi sprawami wojskowymi w obu mieli zarzdza Anglicy. Dowdc si sojuszniczych zosta mianowany genera Spears, ktry oceni dziaania Francuzw na terenie Syrii i Libanu jako nieudolne. Midzy tymi walczcymi ze sob sojusznikami" lawirowali tacy przywdcy arabscy jak Szukri al-Kuwatli w Syrii i Biszara al-Churi w Libanie. Obu politykom udao si w kocu doprowadzi do wyborw w 1943 roku. Zwyciyli, a parlament libaski ogosi deklaracj, uznajc za niewane wszelkie naoone na Liban ograniczenia niepodlegoci i kadc kres" rzdom sprawowanym na mocy mandatu Ligi Narodw.
Celami s Kair i Nil
303
Genera Catroux ogosi, i deklaracja parlamentu libaskiego jest niewana, i rozkaza aresztowa znajdujcych si w Bejrucie politykw libaskich, w tym prezydenta-elekta Biszara al-Churiego, premiera rzdu libaskiego i czonkw jego gabinetu. W tym momencie do dziaania wkroczyli Anglicy, ktrzy zadali od Francuzw zwolnienia z aresztu zatrzymanych czonkw wadz pastwowych Libanu. danie to popary rzdy w Kairze i Bagdadzie. Popar je rwnie rzd Stanw Zjednoczonych, cho za kulisami, wysyajc w tej sprawie jedynie tajny telegram. Francuzi byli zmuszeni zwolni aresztowanych libaskich politykw i w ten sposb skompromitowali si w Libanie i Syrii. Realizujc lini polityki de Gaulle'a, po zakoczeniu wojny wojska francuskie usioway utrzyma kontrol nad przedwojennym terytorium mandatowym. Francuzi posunli si nawet do zbombardowania Damaszku 29 maja 1945 roku. Podobne bombardowanie przeprowadzone dwadziecia lat wczeniej umierzyo rebeli, ale tym razem w konflikt wmieszay si wojska brytyjskie, ktrych interwencja przywrcia porzdek". Po zawarciu dwustronnego porozumienia w grudniu 1945 roku wojska francuskie zaczy opuszcza terytorium Syrii. Ostatni oddzia francuski wycofa si stamtd 14 kwietnia 1946 roku, z Libanu za 31 grudnia 1946 roku.
P u k Brandenburg w Tunezji 30 padziernika 1942 roku w sztabie 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych Brandenburga Woroszyowsku odbya si odprawa, podczas ktrej podjto decyzj o wydzieleniu 13. kompanii oraz jednego plutonu lekkiej kompanii pionierw, ktrym dowodzi porucznik Kuhlmann. Oba pododdziay miay stanowi podstaw do utworzenia nowej jednostki, do ktrej miay doczy kolejne plutony wydzielone z rnych oddziaw. Na dowdc tej nowej jednostki wyznaczony
304
zosta kapitan Wilhelm Koenen, weteran walk na afrykaskim teatrze wojny. Nie trzeba byo by prorokiem, aby przewidzie, e nowo formowana jednostka zostanie wysana do Afryki. Do Niemiec odesano rwnie 9. kompani nalec do 3. batalionu Puku Brandenburg, ktra do tej pory zajmowaa si zwalczaniem oddziaw partyzanckich w rejonie Drohobua. Po przybyciu do Niemiec onierzy kompanii poddano ocenie pod ktem ich przydatnoci do suby na pustyni i w listopadzie 1942 roku przerzucono do Afryki, gdzie przeprowadzona niedawno aliancka operacja Torch" stworzya zagroenie dla tyw Panzerarmee Afrika. W padzierniku stacjonujcy w rejonie Trapani pluton Kuhlmanna zosta wzmocniony do rozmiarw kompanii i wcielony do Batalionu Tropikalnego von Koenena, stajc si 5. kompani. 12 listopada jednostki dowodzone przez kapitana Friedricha Koenena zostay oficjalnie przemianowane na Batalion Tropikalny von Koenen. Ten samodzielny oddzia pocztkowo zosta skierowany do obrony wybrzea. Jednak ju kilka tygodni pniej jednostka Koenena wzia udzia w realizacji zadania specjalnego. Wieczorem 26 grudnia 1942 roku z lotniska w Bizercie wystartoway samoloty, rozpoczynajc realizacj dwch oddzielnych operacji specjalnych. Celem akcji pierwszego oddziau, dowodzonego przez kapitana Koenena, by most kolejowy w Sidi Bu Bakr, a drugi oddzia, dowodzony przez podporucznika Hagenauera, mia za zadanie zniszczy most kolejowy na pnoc od przeczy Kasserine. Operacja Clormann", bo tak nazwano ca akcj, zostaa opisana w ksice o Brandenburczykach autorstwa Helmuta Spaetera, oficera sztabowego w Dywizji Brandenburg. Zoona z 30 ludzi grupa miaa by dostarczona w rejon celu na pokadzie trzech szybowcw. Operacj dowodzi podporucznik Hagenauer, ktry do formacji Brandenburg wstpi tu przed misj. W toku przygotowa okazao si, e dostpne s tylko dwa, zamiast planowanych trzech szybowcw. Z powodu braku rodka trans-
Celami s Kair i Nil
305
portu trzeba byo pozostawi na lotnisku grup osonow sieranta Clormanna, gdy i tak najwaniejsi byli saperzy z jednostki pionierw. Spord onierzy grupy osonowej w akcji wzi udzia jedynie Clormann i jeden z jego podkomendnych, ktry obsugiwa karabin maszynowy MG 42. Zadaniem grupy Hagenauera byo wysadzenie w powietrze mostu drogowego i kolejowego na pnoc od Kasserine. Powodzenie akcji oznaczao przecicie gwnej linii zaopatrzeniowej wojsk angielskich w Tunezji. Szybowce, holowane przez dwa samoloty transportowe Ju 52, dotary nad cel wieczorem 26 grudnia 1942 roku, ale napotkay silny ogie przeciwlotniczy i zostay zmuszone do zboczenia z kursu. Wyldoway w jednej z bocznych dolin, w dodatku w tak duym oddaleniu od siebie, e do celu operacji zdoali dotrze onierze z jednego tylko szybowca. Podczas ldowania pilot zama obie nogi i trzeba byo go zostawi w szybowcu. Rany odnis podporucznik Hagenauer, ktrego musiao nie pozostaych dziewiciu czonkw grupy. Ponadto obraenia odnis podoficer dowodzcy pionierami, w zwizku z czym dowdztwo przej sierant Clormann. Grupa wyldowaa w odlegoci 20 kilometrw od celu. Po poudniu objuczeni wyposaeniem onierze wyruszyli w jego kierunku. Zapada ju zmierzch, gdy Niemcy natknli si na samotnego jedca na wielbdzie. Zatrzymali go i skonili do zaadowania na zwierz niesionego przez nich wyposaenia oraz do wskazania im drogi do mostu. Wkrtce dotarli do koryta wyschnitej rzeki, ktre w poprzek przecinaa nitka mostu. Poniewa byo jeszcze jasno, znaleli sobie kryjwk, w ktrej spdzili reszt dnia. Podporucznik Hagenauer, ktry po odniesionej kontuzji wydobrza ju na tyle, e by w stanie przej dowodzenie, poleci Clormannowi, aby wraz ze strzelcem karabinu maszynowego zbliy si do mostu na jak najmniejsz odlego. Zadanie zlecone przez Hagenauera uratowao Clormannowi i jego towarzyszowi ycie, gdy dwie godziny pnej z okolic obozowiska grupy dobieg odgos kanonady z bro-
306
ni rcznej i maszynowej. Obaj Niemcy pobiegli z powrotem i ujrzeli du liczb francuskich onierzy, ktrzy z trzech stron nacierali na grup dywersyjn, rwnoczenie utrzymujc j pod staym ostrzaem. Nie moemy tam i - zauway starszy kapral Wodjarek, strzelec karabinu maszynowego. - To jest co najmniej kompania, rozsiekaj nas ogniem". Wycofali si i pomaszerowali w kierunku pnocno-zachodnim. Zamierzali dotrze do Kairouan, gdzie znajdoway si niemieckie oddziay. Kairouan byo wszake oddalone o 180 kilometrw. Porucznik Clormann tak opisa wydarzenia: Mielimy 67 papierosw, dwa pudeka zapaek, pudeko Schoka Koli i pudeko Coli Damian. Zapas amunicji do dwch pistoletw wynosi ogem 14 nabojw. Maszerowalimy przez sze nocy. Gdy gd sta si niemoliwy do zniesienia, zaszlimy do beduiskiego domu. Wyjawilimy gospodarzom, e jestemy Niemcami. Zostalimy dobrze przyjci i dobrze si nami zaopiekowano. Kady z nas dosta dwie garcie kuskusu, bulion z kury, a take trzy filianki kawy. W chacie zrzucilimy z siebie niemieckie mundury i przebralimy si w ubrania tubylcw. Po opuszczeniu beduiskiego domostwa jeszcze przez dwa dni wdrowalimy w towarzystwie naszych beduiskich przyjaci. W pobliu Piochon nieoczekiwanie natknlimy si na niemieckiego wartownika. Zachowujc pewn odlego od nas po jedenastu dniach wdrwki przez pustyni nie moglimy pachnie zbyt adnie - wartownik zaprowadzi nas do dowdcy kompanii. Po udzieleniu odpowiedzi na kilka pyta i okazaniu naszych ksieczek odu oficer uwierzy w nasz opowie. Za porednictwem dowdztwa batalionu, a potem puku zostalimy odesani do sztabu dowdcy obszaru powietrznego Tunisu, w ktrym zoylimy raport z naszych dziaa". Tam obaj Niemcy dowiedzieli si, e wszyscy ich koledzy, ktrym udao si przey, przeszli przez angielskie obozy przesucha i zostali nastpnie odesani do obozw jenieckich w Kanadzie.
Celami s Kair i Nil
307
10 stycznia 1943 roku inna grupa, dowodzona przez podporucznika Luchsa, wyruszya w kierunku Wadi al-Melah. Jej celem by rwnie most. Niemieccy dywersanci podoyli pod niego adunki wybuchowe i wysadzili w powietrze. Jeden z arabskich dywersantw wysadzi nastpnie dwa stojce jeszcze filary mostu, cakowicie eliminujc moliwo szybkiego odbudowania. W poowie stycznia 1943 roku brytyjski okrt podwodny wysadzi u wybrzey tunezyjskich grup komandosw. onierze 13. kompanii zauwayli Brytyjczykw, gdy jeszcze znajdowali si oni w gumowych odziach i wiosowali gorczkowo do brzegu. Rozpocz si pocig za semk angielskich komandosw pod dowdztwem kapitana. Wydzielony ze skadu desantu zesp, zoony z oficera i dwch radiooperatorw, mia za zadanie wskazywa miejsce ldowania i wyjania sytuacj ldujcym na wybrzeu kolejnym oddziaom komandosw. Zadaniem pozostaych onierzy awangardy byo odnalezienie kwatery sztabu Batalionu Tropikalnego von Koenen i wskazanie jego lokalizacji nadcigajcemu oddziaowi szturmowemu. Niemcy w odpowiedzi na angielsk akcj wysali w okolice ldowania brytyjskiej grupy liczne patrole zoone z onierzy Legionu Arabskiego, dowodzonego przez pukownika Hippela. Operacja przeciwdesantowa zakoczya si penym powodzeniem. Angielski kapitan i siedmiu jego ludzi zostali wytropieni w kryjwce i wzici do niewoli. Wykorzystujc wyposaenie radiowe grupy komandosw, major Rudloff, ekspert Abwehry w dziedzinie dezinformacji, z pomoc zmuszonego do wsppracy brytyjskiego radiooperatora zdoa utrzyma dugotrway kontakt ze znajdujc si na Malcie baz komandosw. Rudloff na danie dowdztwa bazy wskaza nowe, bezpieczne miejsce ldowania dla kolejnego oddziau komandosw. Prowadzcy akcj dezinformacyjn Brandenburczycy poradzili nawet dowdztwu angielskiej grupy, aby jej onierzy przebra we francuskie mundury.
308
Brytyjski okrt podwodny, nalecy do bazujcej na Malcie 10. Flotylli, wynurzy si w okolicy Hammamet w Tunezji. Z ldu dostrzeono umwiony wczeniej znak nadany lamp sygnaow pierwszej grupy komandosw. Jeden z Brandenburczykw, ktry wietnie mwi po angielsku, dawa pyncym do brzegu w gumowych odziach Anglikom niezbdne wskazwki. Gdy komandosi dotarli do brzegu, zaprowadzi ich do pobliskiego jaru, w ktrym oczekiwali Brandenburczycy. Schwytani w zasadzk Anglicy pozwolili si rozbroi i zostali wzici do niewoli. Brytyjski okrt podwodny, ktry dostarczy ich na brzeg, odebra krtk wiadomo radiow nadan alfabetem Morse'a. OK" oznaczao, e komandosi wyldowali bezpiecznie i e wszystko jest w porzdku. Radiowa zabawa trwaa przez nastpne cztery tygodnie. Brandenburczycy poprosili nawet Anglikw o transport herbaty dla Beduinw", ktra potem ogromnie smakowaa onierzom formacji Brandenburg. Wkrtce potem Anglicy zmienili czstotliwoci nadawania i zrozumieli, jak si sprawy maj. Bezpowrotnie stracono w ten sposb rdo cennych informacji. W grudniu 1942 roku do Tunisu przeniesiono zorganizowany przez Niemcw Arabski Batalion Szkoleniowy. Zadaniem tego oddziau byo podburzenie tunezyjskich Arabw do rebelii, ktra miaa si rozszerzy na ludy zamieszkujce ca francusk Afryk Pnocn. Wedug planw, arabscy buntownicy mieli wesprze Niemcw w walce z wojskami angielsko-amerykaskimi. Batalion zosta uformowany przez pukownika Hippela, ktry by jednym ze starszych stopniem oficerw sucych w formacji Brandenburg. Pierwszym miejscem stacjonowania jednostki Hippela byo Stalino (obecnie Donieck), potem oddzia zosta wysany do Afryki Pnocno-Zachodniej. Od 4 do 21 stycznia 1943 roku w Casablance trwaa konferencja przywdcw mocarstw zachodnich koalicji antyhitlerowskiej. Powzite tam ustalenia, cznie z postanowieniem o prowadzeniu
Celami s Kair i Nil
309
walki z Niemcami a do ich bezwarunkowej kapitulacji, dotary do centrali Abwehry w cigu kilku godzin. Pogoski o tym, e agentem Abwehry, ktry przekaza te informacje Niemcom, by sutan Maroka, okazay si jednak nieprawdziwe. Rajd na Sidi B o u Zid Wczesnym rankiem 14 lutego 1943 roku kapitan von Koenen poprowadzi znaczne siy do ataku na pooon kilka kilometrw na zachd od Faid miejscowo Sidi Bou Zid. Atak odby si bez przygotowania artyleryjskiego. Dokadnie miesic wczeniej w atakowanej przez oddzia Koenena miejscowoci toczyy si walki, w ktrych bray udzia oddziay 10. i 21. Dywizji Pancernej. Do bronionej przez wojska amerykaskie Sidi Bou Zid z rykiem silnikw wpady trzy grupy Niemcw, poruszajcych si gwnie zdobycznymi pojazdami. Po dotarciu do rynku onierze wyskoczyli z samochodw i przebiegszy obok osupiaych wartownikw, wtargnli przez bram na teren posesji zajmowanej przez sztab wojsk amerykaskich. Od jednego domu do drugiego przebieg okrzyk: Chopcy Rommla atakuj!" Amerykanie rzucili bro i uciekli. Jeden z niemieckich uczestnikw tych wydarze powiedzia autorowi niniejszej ksiki, e moglimy dostrzec jedynie ich obcasy i kurz". Amerykanie wycofali si do miejscowoci Sbeitla, w ktrej spodziewali si znale wsparcie. Pozbywali si wszystkiego, co mogo opnia ich ucieczk. Brandenburczycy podczas tej akcji oprcz broni strzeleckiej i innych elementw wyposaenia zdobyli 27 czogw i transporterw opancerzonych, 23 dziaa, karabiny maszynowe, amunicj i wielkie iloci paliwa. Zwiadowcy niemieccy dotarli a do Feriane, gdzie stwierdzili, e teren jest zupenie wolny od nieprzyjaciela. Dopiero pod Gafs dostali si pod saby ostrza, ktry wskazywa, e w tym miejscu koczy si ziemia niczyja.
310
Po wykonaniu zadania Grupa Bojowa von Koenen wycofaa si pod oson nocy drogami, ktre padajcy bezustannie deszcz zamieni w grzskie boto. Tempo marszu byo bardzo powolne, gdy samochody czsto grzzy. Gdy powrcili do si gwnych, byo ju wic za pno na to, aby o istniejcej sytuacji zameldowa feldmarszakowi Rommlowi, ktry ju 14 lutego rozpocz ofensyw. Siy Rommla dotary prawie do Tebessy, jednake jego plany dalszego natarcia zostay zniweczone przez kontratak, ktry wrg przypuci 20 lutego pod Thal. Wieczorem decydujcego dnia bitwy Rommel wysa w rejon Thali 10. Dywizj Pancern, ale alianci w ostatniej chwili zdyli wzmocni obron na tym odcinku frontu. Po opanowaniu Thali przez 10. Dywizj Pancern wydawao si, e gwne siy niemieckie, ktre posuway si przez Tebess i Debel al-Hamra, bd miay zapewnion woln drog odwrotu. Wtedy jednake Niemcy zaczli odczuwa skutki dziaa podjtych przez mianowanego niedawno na stanowisko gwnodowodzcego si alianckich generaa Alexandra, ktry rzuci do natarcia brytyjskie 9. Dywizj Pancern i 6. Dywizj Pancern. Ponisszy cikie straty, niemiecka 10. Dywizja Pancerna zostaa zmuszona do wycofania si z Thali i rozpoczcia odwrotu. Tak ksztatowaa si sytuacja w chwili, gdy w sztabie Rommla pojawi si kapitan von Koenen z informacj, i wojskom niemieckim pozostawaa nadal jedna wolna droga odwrotu. Decyzj podjto ostatecznie podczas odprawy, ktra odbya si 22 lutego 1943 roku. Siy niemieckie w Afyce straciy ostatni szans zdecydowanego pokonania przeciwnika. Daremne okazay si take heroiczne wysiki podejmowane przez Brandenburczykw, ktre miay stanowi wstp do kolejnej ofensywy. Po wizycie, ktr w Batalionie Tropikalnym zoy dowdca formacji Brandenburg, dowdca batalionu kapitan von Koenen zosta odwoany ze stanowiska i skierowany do penienia innych obowizkw. Jego miejsce zaj porucznik Hoffmann. (Friedrich von Koe-
Celami s Kair i Nil
311
nen zgin 20 sierpnia 1944 roku w Chorwacji podczas walk pod Wyszehradem. W chwili mierci mia stopie podpukownika i dowodzi 4. Pukiem Lekkiej Piechoty Brandenburg) 5. kompania Batalionu Tropikalnego pod dowdztwem porucznika dr. Wagnera zostaa przydzielona do obrony wybrzea w rejonie przyldka Bon. Wykonujc to zadanie, zostaa podporzdkowana Dowdztwu Morskiemu Tunezja", na ktrego czele sta komandor Meixner. Pozostae pododdziay batalionu, wraz z oddziaami pospiesznie formowanej Dywizji von Manteuffel, zostay rozwinite na obszarze lecym na pnoc od linii frontu tunezyjskiego. Zadaniem oddziaw Brandenburga tym rejonie byo minowanie drg i urzdze oraz prowadzenie dziaa rozpoznawczych na obszarze zajmowanym przez nieprzyjaciela. Pod koniec kwietnia, gdy zbliaa si ostateczna faza bitwy o przyczek tunezyjski, transportem lotniczym ewakuowano do Europy sprzt formacji Brandenburg oraz sucych w niej onierzy. Ewakuacja bya konieczna, poniewa nie mona byo pozwoli, aby w rce wroga dostali si onierze dysponujcy szeregiem tajnych informacji o pierwszorzdnym znaczeniu dla toczcych si dziaa wojennych. 5. kompania utworzya w portach arabskich wiele tajnych magazynw i kryjwek agenturalnych. onierze kompanii ukrywali odzie i zapasy paliwa, ktre po zakoczeniu dziaa wojennych w Tunezji miay umoliwi im ucieczk z Afryki, gdyby wszystko inne zawiodo. Rannych ewakuowano latajcymi w nocy samolotami transportowymi Ju 52. Wczesnym rankiem 8 maja 1943 roku Brandenburczycy pod dowdztwem porucznika dr. Wagnera zaadowali si na dwie due odzie desantowe, ktrymi wypynli z portu Ferryville i poeglowali w kierunku przyldka Ras Zebib. Nastpnego dnia obie odzie zostay zatrzymane i przejte przez sztab marynarki. Uwolnienie ich wymagao rozkazu z O K H . Ostatni Brandenburczycy, ktrzy opucili Afryk, zaadowali si na pokady szturmowych odzi desanto-
312
wych wieczorem 9 maja 1943 roku. odzie po odbiciu od brzegu skieroway si ku woskim wybrzeom. W ten sposb zakoczyy si operacje formacji Brandenburg w Afryce Pnocnej, cho cz onierzy tej jednostki, dowodzonych przez porucznika Hoffmanna, musiaa pozosta na kontynencie afrykaskim.
Dalsze operacje Abwehry w Zwizku Radzieckim
Rajdy na Batajsk i Majkop W lecie 1942 roku wojska niemieckie podjy na froncie wschodnim ofensyw, ktrej celem byo zdobycie Kaukazu i Stalingradu. Wznowienie dziaa zaczepnych wizao si rwnie z nowymi zadaniami, ktre postawiono do realizacji przed pododdziaami Puku Brandenburg. W pocztkach lipca 1942 roku, podczas przygotowa do operacji Kaukaz", stacjonujcy w Wiedniu 2. batalion (bez 6. kompanii) zosta przewieziony transportem kolejowym przez Odess do pooonego nad Bugiem Nikoajewa. Poszczeglne kompanie batalionu dotary na miejsce pomidzy 10 a 12 lipca. Tydzie po przybyciu 2. batalionu na front wschodni z Niemiec do Rosji przetransportowano rwnie 3. batalion, ktry przebazowano z Dure do rejonu Stalino. Stamtd batalion pomaszerowa do pooonej na poudnie od Woronea miejscowoci Rowenki. Spord pododdziaw batalionu do Rowenek wszake pocztkowo dotary jedynie 10. i 12. kompania, do ktrych dopiero w pocztkach sierpnia doczya 11. Wraz ze sztabem przenis si tam rwnie dowdca Puku Brandenburg, pukownik Haehling, ktry potem przesun swoje stanowisko dowodzenia do miejscowoci Stalino. 1. batalion uczestniczy w walkach na wschodzie od momentu
314
wybuchu wojny ze Zwizkiem Radzieckim. 1. kompania, dowodzona przez porucznika Babukego, przydzielona bya do 14. Dywizji Pancernej. 3. kompania porucznika Johna dziaaa na rzecz 13. Dywizji Pancernej, a 2. kompania porucznika Pinkerta oddana zostaa pod rozkazy dowdztwa 4. Armii Pancernej. Kompanie te z reguy wykonyway akcje, ktrych celem byo opanowanie mostw lub podobnych obiektw. 13 lipca 1942 roku posuwajca si przed czowkami 3. Dywizji Pancernej 3. kompania porucznika Johna przeprowadzia rekonesans, ktry obj gbokie zaplecze oddziaw Armii Czerwonej, operujcych w Wielkim uku Donu. Patrol zoony z onierzy 3. kompanii, poruszajc si dwoma zdobycznymi amerykaskimi pojazdami, wdar si 80 kilometrw w gb nieprzyjacielskiego terytorium. Midzy innymi wjecha do wsi wypenionej rosyjskim wojskiem, w ktrej zosta zatrzymany przez wartownika. Niemcy zostali poddani przesuchaniu przez lokalnego komisarza, ktry nie odkrywszy nic podejrzanego, rozkaza ich wypuci i pozwoli kontynuowa podr. Patrol opuci wie, a po zapadniciu zmroku zawrci w kierunku linii niemieckich, do ktrych dotar z cennymi informacjami wywiadowczymi. 23 lipca 3. Dywizja Pancerna uchwycia przyczek na Donie na wschd od miejscowoci Konstantinowskaja. Kompanie Puku Brandenburg wyruszyy stamtd przez wyom w obronie na zaplecze wroga. Osabienie oporu wojsk radzieckich operujcych na wschd od Rostowa umoliwio skierowanie do dziaa frontowych rwnie 8. kompanii, dowodzonej przez Siegfrieda Graberta. Otrzymaa ona rozkaz wykorzystania sukcesu oddziaw niemieckich, ktre 24 lipca zdobyy Rostw. Kompania przejechaa przez miasto i ruszya w kierunku pooonych na obszarze Batajska drogowych i kolejowych mostw na Donie. onierze mieli za zadanie uchwyci mosty i utrzyma je do nadejcia gwnych si wojsk ldowych. W Rostowie wci trway walki, gdy dowodzcy stra przedni 8. kompanii kapitan Grabert dotar do pierwszego od zachodu
315
ramienia Donu, rozgaziajcego si u ujcia do morza. onierze pierwszej pkompanii, dowodzonej przez podporucznika Hiillera, sforsowali przeszkod wodn w nadmuchiwanych odziach. Osignwszy drugi brzeg, kompania zebraa si na stanowisku dowodzenia 43. batalionu motocyklowego podpukownika Stolza. Na wschd od zajtego przez Niemcw przyczka i na pnoc od Batajska poruszanie po delcie Donu umoliwiao pi mostw, przez ktre biega jedna droga, zbudowana na nasypie przecinajcym dziki, bagnisty teren, rozcigajcy si pomidzy Rostowem i Batajskiem. Droga ta znajdowaa si pod ogniem radzieckich wyrzutni rakietowych i artylerii. Po zapadniciu zmroku onierze z kompanii Graberta ruszyli t drog w kierunku celu. Po lewej stronie pon duy most kolejowy. Na niebie pojawiay si flary, ktre opadajc powoli na spadochronach, owietlay postacie maszerujcych. Cz pada pod ostrzaem radzieckich modzierzy, na ktry take i niemieckie modzierze odpowiedziay ogniem. Najdalej wysunite niemieckie pozycje znajdoway si u wejcia na drugi z mostw, ktry by zacicie broniony przez nieprzyjaciela. W gbokim parowie lecym na wprost rzeki onierze batalionu motocyklowego ostrzeliwali znajdujcych si w pobliu mostu Rosjan, ktrzy usiowali go wysadzi. onierze niemieccy, ktrzy zajmowali pozycje u wejcia na most znajdowali si pod ogniem cikiego karabinu maszynowego, zlokalizowanego na jednym z filarw znajdujcego si po lewej stronie poncego mostu kolejowego. O pierwszej w nocy znaleli si te pod cikim, prowadzonym z przeciwlegego brzegu ostrzaem modzierzowym. W pewnym momencie na mocie wysoko w niebo strzeliy pomienie. To rosyjskie pociski zapaliy stojc tam ciarwk. O godzinie 2.30 kapitan Grabert da sygna do rozpoczcia ataku. Czoowa druyna zacza skrycie posuwa si do przodu. Rosjanie zauwayli jednak ruch na mocie i otworzyli ogie. Po jakim czasie z przeciwlegego koca mostu poszyboway w niebo rakiety sygnalizacyjne. By to sygna dla onierzy, ktrzy zostali z tyu z cikim
316
karabinem maszynowym, e most zosta opanowany. Podczas tego ataku kapitan Grabert odnis jedynie lekk ran gowy. Walka nie bya jednak zakoczona. Poniewa koczyy si zapasy amunicji, Grabert zmuszony by wysa goca do dowdztwa z prob o wsparcie i rozkaza rozpocz atak na trzeci most. Poprowadzi szturm na czele kompanii. Rosjanie otworzyli zmasowany ogie, do ktrego wczyy si karabiny maszynowe ukryte na bagnistych wyspach po obu stronach mostu. Podczas ataku pado wielu onierzy, a kapitan Grabert otrzyma postrza w brzuch. Mimo odniesionej rany przebieg przez most, prowadzc atak i pomagajc uciszy rosyjskie stanowiska ogniowe, po czym pad zemdlony na ziemi. Kiedy oficer medyczny dr Weber i sanitariusz, plutonowy Fohrer, usyszeli z drugiego brzegu okrzyki: Zastrzyk morfiny dla dowdcy!", natychmiast przepynli rzek. Przejcie po mocie byo niemoliwe, nadal bowiem znajdowa si on pod silnym ogniem rosyjskim. Dr Weber da Grabertowi zastrzyk morfiny. Brandenburczycy na drugim brzegu byli przycinici silnym ogniem nieprzyjaciela i nie mogli kontynuowa natarcia, wic ograniczali si jedynie do odpierania rosyjskich kontratakw. Rosjan odrzucono definitywnie dopiero o wicie, gdy do mostu dotary pierwsze niemieckie czogi. Swj udzia w zniszczeniu radzieckich grup bojowych, ktre atakoway przyczek, miay rwnie Stukasy. Czogi przetoczyy si po mocie i ruszyy na poudnie. 8. kompania Puku Brandenburg wykonaa zadanie, ale cena sukcesu bya wysoka: 17 zabitych, 16 zaginionych (wikszo z nich stanowili polegli) oraz 54 rannych. Straciwszy 87 ludzi, kompania nie bya zdolna do dalszych dziaa i musiaa zosta wycofana z frontu w celu reorganizacji. 25 lipca 1942 roku w wyniku odniesionych w tej akcji ran zmar kapitan Siegfried Grabert, ktry 6 listopada 1943 roku zosta pomiertnie odznaczony Limi Dbowymi do Krzya Rycerskiego elaznego Krzya. Po oczyszczeniu delty Donu z oddziaw radzieckich wrota na Kaukaz stay otworem. Nic ju nie stao na drodze natarcia 13. Dy-
317
wizji Pancernej, ktrej pododdziay poday w kierunku oddalonego masywu grskiego. Przed nimi posuway si 5. kompania, dowodzona przez porucznika Ziilcha, i 7. kompania porucznika Oesterwitza z Puku Brandenburg. Wkrtce, po zakoczeniu reorganizacji, doczya do nich take dowodzona przez podporucznika Prochask 8. kompania. Kompania Prochaski otrzymaa zadanie zdobycia znajdujcego si na drodze do Majkopu mostu drogowego na rzece Bieaja. Operacja rozpocza si 9 sierpnia 1942 roku. Prochaska i jego ludzie zajli pozycje przed 1. batalionem 66. Puku Grenadierw Pancernych i o godzinie 13.00 wszyscy wyruszyli w kierunku mostu, ale dopiero o godzinie 17.00 cztery wiozce ich zdobyczne ciarwki odczyy si od batalionu i ruszyy do przodu. Po wmieszaniu si w kolumny wycofujcych si wojsk radzieckich Niemcy zaczli powoli, lecz zdecydowanie przebija si w kierunku mostu w Batajsku. Gdy znaleli si u celu wyprawy, tu przed mostem czoow ciarwk zatrzyma kierujcy ruchem rosyjski milicjant, ktry usiowa rozadowa powstay na mocie korek. W kocu da Niemcom sygna do wczenia si do ruchu. Wtedy nieoczekiwanie w jednej z ciarwek zawid rozrusznik. Rosyjski milicjant zakasa rkawy i za pomoc korby pomg uruchomi ciarwk. Pojazd przejecha przez most. Poniej wartkim nurtem pyna rzeka Bieaja. Gdy Niemcy znaleli si po drugiej stronie rzeki, Prochaska wyda rozkaz opuszczenia ciarwki. Unieszkodliwiono zaskoczon zaog stojcego w pobliu czogu, a pionierzy pobiegli w kierunku filarw mostu i usunli zaoone na nich adunki wybuchowe. Przecito te gwny przewd detonujcy. Prochaska wystrzeli dwie biae rakiety - umwiony sygna dla batalionu grenadierw pancernych, i most znajduje si w niemieckich rkach. Pierwszy niemiecki czog, ktry dotar do mostu, zmuszony by zepchn na pobocze rosyjski furgon blokujcy przejazd. Gdy to si powiodo, prbowa to samo uczyni z tarasujcym przejazd rosyjskim samochodem, ktry jednake zablokowa si o balustrad.
318
Znajdujcy si po drugiej stronie rzeki Rosjanie otworzyli ogie, na ktry Niemcy odpowiedzieli. Podporucznik Ernst Prochaska rzuci si biegiem przez most, aby przyspieszy rozwizanie problemu blokady przejazdu. Gdy dobiega do czoowego czogu, otrzyma postrza i upad na ziemi. Zmar jeszcze tego samego dnia. Tymczasem na mos'cie pojawi si kolejny PzKpfw IV, ktry zdoa przedosta si na drugi brzeg. Za czogiem podya piechota i dziaa przeciwpancerne, ktre szybko wzmocniy zdobyty przyczek. Dowdca 13. Dywizji Pancernej genera Herr stwierdzi, e podporucznik Prochaska oszczdzi dywizji cztery dni. Ernst Prochaska 16 wrzenia 1942 roku zosta pomiertnie odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya. N a Kaukaz Pod koniec lipca na Kaukaz wyruszya grupa onierzy z Kompanii Kaukaskiej Puku Brandenburg. Jej zadaniem byo wywoanie rewolty plemion grskich przeciwko Armii Czerwonej. Na tyy wroga wysano take kolejn grup 30 Brandenburczykw, ktra dotara a do miejscowoci Mineralnyje Wody i wysadzia w powietrze most na wanej linii zaopatrzeniowej nieprzyjaciela. Dwch agentw Abwehry wysano w rejon Kirowogradu, gdzie zajmoway pozycje radzieckie 46. i 76. Dywizje Strzeleckie, zoone w wikszoci z poborowych z obszaru Kaukazu. Agentom tym udao si nakoni do dezercji wielu onierzy. Ca seri zada specjalnych na obszarze Kaukazu wykonaa specjalna jednostka Brandenburczykw dowodzona przez podporucznika Flkersama, potomka admiraa Flkersama, batyckiego Niemca, ktry w subie rosyjskiej zgin w bitwie pod Cuszim. Jednostka skadaa si z 62 wietnie mwicych po rosyjsku batyckich Niemcw. Flkersam, dziaajc jako major N K W D Truszyn, wraz z kilkoma ludmi, rwnie przebranymi w mundury N K W D , wykrad z jednej z zajmowanych przez Rosjan kaukaskich wiosek kilka ci-
319
arwek. Pojazdy te byy niezbdne do wykonania operacji, ktrej celem byo zapobieenie zniszczeniu przez radzieckich saperw wanych obiektw w rejonie Majkopu. Na wypadek odwrotu bowiem dowdztwo wydao rozkazy wysadzenia w powietrze wszystkich znajdujcych si tam urzdze sucych wydobyciu i skadowaniu ropy naftowej. Oddzia Flkersama otrzyma rozkaz ocalenia jak najwikszej liczby szybw oraz zdobycia zapasw wydobytej ropy naftowej. Poruszajca si zdobycznymi ciarwkami grupa Flkersama po przekroczeniu nasypu linii kolejowej Armawir-Tuapse zostaa zatrzymana przez prawdziwy patrol N K W D . Major Truszyn" zdoa jednak przekona dowodzcego patrolem oficera N K W D o wanoci wykonywanej przeze misji. Rosjanin odeskortowa grup do Majkopu, gdzie znajdowa si sztab N K W D . Po przybyciu do miasta Flkersam zameldowa si u komendanta garnizonu. Musia przeprowadzi rozpoznanie terenu. Zadanie to wymagao szczeglnej ostronoci, gdy niemiecki atak mia rozpocz si rankiem 8 sierpnia, czyli dopiero za tydzie. Do 7 sierpnia operujcemu w Majkopie Flkersamowi udao si zebra wszystkie informacje niezbdne do udanego przeprowadzenia akcji. Po poudniu tego samego dnia obrocy miasta rozpoczli ostrza zbliajcych si niemieckich oddziaw pancernych. Usyszawszy kanonad, Flkersam zebra swoich ludzi. Po zapadniciu zmroku niemiecki oddzia pody w kierunku linii frontu. Przebiwszy si przez panujcy wok chaos, zdoali w kocu dotrze do centrali cznoci dowdztwa radzieckiej armii, ktr zaatakowali, zdobyli i wysadzili. W wyniku ataku zerwane zostay wszystkie polowe linie telefoniczne, czce dowdztwo z podlegymi mu oddziaami. Zniszczeniu ulegy take wszystkie znajdujce si w centrali radiostacje. Po wykonaniu tego zadania Flkersam i jego ludzie wrcili do miasta i zdobyli central telefoniczn. Mwicy po rosyjsku dywersanci zajli miejsce rosyjskich telefonistw i informowali wszystkich zgaszajcych si rozmwcw, e miasto musi natychmiast zosta ewakuowane i e za
320
kilka minut przestanie dziaa biuro telegrafu. W wyniku tej akcji panujce w miecie zamieszanie przerodzio si chaos. Gdy w centrali telefonicznej trwaa akcja dezinformacyjna, inne specjalne oddziay Puku Brandenburg zmierzay w kierunku pl naftowych i urzdze, ktre Rosjanie przygotowali do zniszczenia. Niemcom udao si zabezpieczy prawie wszystkie wyznaczone cele. Rosjanie zdyli wysadzi w powietrze tylko jeden obiekt. Niemieckie oddziay specjalne zabezpieczyy rwnie wane skady ropy naftowej. Rankiem 9 sierpnia do Majkopu zbliyy si oddziay niemieckiego V Korpusu, ktre na przedpolach miasta napotkay jedynie saby opr nielicznych oddziaw radzieckich, bo wikszo si w wyniku akcji Flkersama si wycofaa. Adrian von Flkersam wygra bitw. W uznaniu zasug 14 wrzenia 1942 roku zosta odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya. Akcja w Leningradzie Jesieni 1942 roku w pnocnym sektorze frontu wschodniego Abwehra przerzucia drog morsk do Leningradu agenta Starkmanna, ktry by wietnie mwicym po rosyjsku batyckim Niemcem. Starkmann skontaktowa si z dziaajc w miecie grup ukraiskich nacjonalistw, ktrzy jeszcze przed wybuchem wojny wsppracowali z nim podczas operacji wywiadowczych, prowadzonych na obszarze Leningradu. Ukraicy pomogli agentowi zdoby prac w fabryce, w ktrej dziaao ju kilku sabotaystw. Od chwili zatrudnienia Starkmanna w warsztatach naprawy czogw regularnie zaczy zdarza si przypadki awarii maszyn i zniszczenia urzdze optycznych. W miar upywu czasu do siatki doczaa coraz wiksza liczba leningradczykw. Otaczajce miasto oddziay niemieckie otrzymyway drog radiow informacje, w ktrych podawano czas wyjcia z portu w Kronsztadzie okrtw podwodnych, kanonierek i odzi torpedowych. Grupa Starkmanna za-
321
cza mie powany wpyw na sytuacj w miecie, ktre od jesieni 1941 roku oblegane byo przez niemieckie oddziay. Rosjanie namierzyli nadajnik w kwaterze Starkmanna i przygotowali nocny rajd, ale Starkmann mia swoich agentw w N K W D , wic zosta w por ostrzeony o niebezpieczestwie i zdoa unikn zasadzki. Pewien pomysowy leningradczyk, ktry rwnie by czonkiem niemieckiej siatki, poprowadzi go na gwny leningradzki cmentarz. Zabra Starkmanna do ogromnego, pochodzcego jeszcze z czasw carskich mauzoleum. Do jego wntrza wiodo podziemne przejcie, ktrego wejcie byo zamaskowane gstymi zarolami. Mauzoleum uprzednio suyo jako kryjwka dla zodziei grobw, teraz wszake stao si now siedzib Starkmanna. Agent czu si tam cakowicie bezpiecznie. Antena radiostacji zostaa wyprowadzona przez dach mauzoleum i umocowana do jednego z pobliskich drzew, wzdu konarw. Sprytnie zamaskowana, nie zwracaa niczyjej uwagi, umoliwiajc bezpieczne utrzymywanie cznoci radiowej z dowdztwem. Starkmann i jego ludzie pod oson nocy przeprowadzili szereg operacji sabotaowych. Pewnego razu zostali zatrzymani przez patrol N K W D , ktry chcia odprowadzi ich do swej siedziby. Niemcy stawili opr, zastrzelili trzech Rosjan i zbiegli na cmentarz, gdzie zniknli z pola widzenia cigajcym. Za kadym razem gdy dywersanci wlizgiwali si do swojego wilczego szaca"(tak bowiem nazwali swoj kryjwk na cmentarzu), dwie niepozornie wygldajce starsze kobiety zacieray pozostawione przez nich lady. N K W D w kocu jednak zdoao schwyta jednego z podoficerw Starkmanna, ktry podczas tortur wyzna, gdzie znajduje si kryjwka niemieckiego agenta. Wojsko N K W D najpierw otoczyo cay cmentarz, a potem niewielka, liczca okoo 30 ludzi grupa wszym piercieniem otoczya mauzoleum, w ktrym ukrywali si Niemcy. Towarzyszcy Rosjanom pojmany dywersant zmuszony zosta do zasygnalizowania
322
znajdujcym si w grobowcu agentom swego przybycia. Uczyni to za pomoc umwionego znaku. Gdy Starkmann otworzy drzwi do przejcia prowadzcego w gb mauzoleum, ujrza przed sob lufy kilku pistoletw maszynowych. Podczas trzymiesicznej dziaalnoci Starkmann i jego faszystowska banda" zadali Rosjanom powane straty. Wszyscy pojmani czonkowie siatki byli wielokrotnie przesuchiwani przez radzieckich ledczych, a ci, o ktrych choby wspomnieli, byli natychmiast aresztowani. Po zakoczeniu ledztwa odby si krtki proces, ktry dla wszystkich oskaronych zakoczy si otrzymaniem identycznej kary. Niedugo pniej wszyscy aresztowani agenci niemieccy zostali zlikwidowani.
Operacja Zeppelin". Etap przygotowa Jedn z najbardziej spektakularnych akcji bya operacja Zeppelin". Abwehra bya jedn z wielu niemieckich sub, ktre prowadziy podziemn walk. Mimo oficjalnego statusu nie miaa ani absolutnej, ani najwyszej wadzy. Musiaa rywalizowa z utworzonym przez SS Gwnym Urzdem Bezpieczestwa Rzeszy {Reicbssicherheitshauptamt SS - RSHA), a zwaszcza dziaajc w strukturach RSHA Sub Bezpieczestwa {Sicherheitsdienst-SD), czyli wywiadem SS. Od czasu do czasu w tajn wojn angaowa si rwnie wydzia O K H Obce Armie Wschd. Dowodzony przez Brigadefubrera SS Walthera Schellenberga wydzia zagraniczny Suby Bezpieczestwa SS, czyli VI Biuro RSHA, wykonywa zadania identyczne z zadaniami znajdujcymi si w sferze kompetencji II Wydziau Abwehry. IV Biurem RSHA kierowa Oberfubrer SS Muller, a na czele grup operacyjnych SD sta Standartenfuhrer SS Ohlendorf. Kiedy przywdztwo III Rzeszy odkryo, e Canaris wymienia tajne informacje z brytyjsk i szwajcarsk sub wywiadowcz, zosta on odstawiony", a dziaania Abwehry sparaliowa podlegajcy Himmlerowi Gwny Urzd Bezpieczestwa Rzeszy. Od momentu
323
wykrycia tajnych dziaa admiraa coraz wiksza liczba zada wywiadowczych bya odbierana Abwehrze i przejmowana przez RSHA, a konkretnie przez SD Schellenberga. Admira Canaris jeszcze przed utrat stanowiska postanowi zaj si zagadnieniem, ktre nurtowao umysy wielu niemieckich oficerw wywiadu. W pocztkach 1943 roku do obozw rosyjskich jecw wojennych skierowano przebranych za jecw agentw Abwehry, ktrych zadaniem byo okrelenie stosunku jecw wobec Matki Rosji". Raporty dotyczce rezultatw tej operacji trafiy prosto na biurko admiraa. Canaris dowiedzia si, e jecw mona bez problemw wykorzysta w dziaaniach podejmowanych przez Abwehr. W celu zweryfikowania tej opinii pod koniec maja 1943 roku poleci swemu przedstawicielowi, generaowi majorowi von Lahousenowi-Vivremontowi, aby uda si z wizyt do kilku obozw jenieckich i sprawdzi przy tym prawdziwo pogosek o panujcych tam strasznych warunkach i o okropnych przemarszach do niewoli przez teren Polski. Von Lahousen-Vivremont po powrocie stwierdzi, e warunki s nawet gorsze, ni si obawia, i e winne temu jest dowdztwo RSHA. Mogoby by cakiem inaczej owiadczy szef II Wydziau Abwehry. Podczas wizyty w jednym z obozw rozmawiaem z rosyjskimi oficerami i onierzami. Wielu z nich byoby gotowych walczy u naszego boku o wyzwolenie Rosji spod panowania bolszewikw. Byoby to moliwe, gdybymy tylko usunli z obozw komisarzy i agitatorw politycznych, ktrzy rzeczywicie s wrd jecw. Poprzez przyzwoite traktowanie i okazywanie lojalnoci moglibymy zdoby zaufanie wielu jecw radzieckich, zwaszcza Ukraicw. Umoliwioby to zorganizowanie caej wyzwoleczej armii. W samej Abwehrze mamy wystarczajc liczb wietnie mwicych po rosyjsku oficerw, ktrzy w latach dwudziestych przeszli szkolenie w Rosji. Mogliby oni stan na czele batalionw, pukw, a nawet dywizji zoonych z jecw i poprowadzi ich do walki o wolno".
324
Kiedy Canaris zapyta go, czy dokonujc takiej oceny, nie ignoruje przypadkiem szeregu istotnych elementw wpywajcych na rzeczywist przydatno jecw rosyjskich dla sprawy niemieckiej, rusofil von Lahousen-Vivremont odpar, e w wielu obozach zaczto ju podejmowa wysiki na rzecz uratowania Matki Rosji", i podkreli, e Niemcy maj wyjtkow okazj nie tylko wygrania wojny w kategoriach militarnych, lecz rwnie odniesienia zwycistwa w walce o umysy rosyjskiego ludu. Canaris uzna t argumentacj za przekonujc i zajrza do przedstawionych mu dokumentw. Wynikao z nich, e w niemieckich obozach jenieckich przebywa w owym czasie 2 876 566 ludzi. Nawet gdyby na apele do walki o Matk Rosj" odpowiedzia jedynie co setny jeniec, to i tak udaoby si wystawi armi liczc okoo 30 tysicy ludzi. Ludzie ci po przerzuceniu za linie rosyjskie stanowiliby adunek o wyjtkowo silnym potencjale, ktrego wybuch mgby spowodowa upadek radzieckiego reimu. Wyposaeni w bro, radiostacje i pienidze, byliby dla bolszewikw powanym zagroeniem. Canaris wyobraa ju sobie tych mcicieli" witej Rosji, spadajcych na spadochronach na pooone za lini frontu rosyjskie wioski. Byliby oni jak zesani z niebios przywdcy, ktrzy przybyli wezwa do zemsty rosyjski lud. Mogliby dokonywa aktw sabotau, informowa o ruchach wojsk i paraliowa funkcjonowanie transportu. Opracowa plan dziaania. Ochotnikw zwerbowanych w obozach jenieckich musimy wysa w dwch falach. Jedna nie powinna wiedzie o istnieniu drugiej. Agenci z pierwszej fali bd mieli rozkaz przekazywania podstawowych informacji. Peni bd oni rwnie funkcj tropicieli, ktrych zadaniem bdzie zbadanie nastrojw ludnoci. Druga fala, zoona z mniejszej liczby agentw, musi zosta zrzucona w rejony, ktrych ludno tropiciele z pierwszej fali uznaj za przyjazn naszej sprawie. Ich zadaniem bdzie przeszkolenie biaogwardyjskich grup partyzanckich i wysanie ich do akcji. Gdy
325
cel ten zostanie osignity, my rwnie bdziemy mieli wystarczajc liczb oddziaw partyzanckich, ktre bd w stanie powanie utrudni wojskom radzieckim funkcjonowanie ich zaplecza". Operacja Zeppelin" bya w toku. Genera major von Lahousen-Vivremont opracowa szczegy oraz zorganizowa konieczne do jej realizacji szkolenia, zasugerowa te rozpoczcie akcji rwnoczenie z kontrofensyw radzieck, ktra powinna nastpi wraz z rozpoczciem si niemieckiej ofensywy pod Kurskiem. Raporty przesyane przez agentw dziaajcych na rosyjskim zapleczu donosiy bowiem o koncentracji znacznych si radzieckich, ktre najwyraniej przygotowyway si do przeciwuderzenia. Admira Canaris rozpocz teraz starania o polepszenie warunkw panujcych w obozach rosyjskich jecw. Koci zostay rzucone. Hitler, wojna partyzancka i operacja Zeppelin" W lecie 1942 roku Hitler uwiadomi sobie skal trudnoci pitrzcych si przed jego wojskami walczcymi w ZSRR. Doceni te wwczas znaczenie wojny partyzanckiej, ktra toczya si na zapleczu niemieckich armii walczcych na froncie wschodnim. Zada od Himmlera, aby struktury wywiadu i kontrwywiadu bardziej zdecydowanie zwalczay partyzantk. Ich dziaania miay umoliwi ograniczenie do minimum liczby oddziaw ochronnych, zwalczajcych partyzantk na tyach armii niemieckiej. Sytuacja wojskowa - powiedzia Hitler - wymaga wznowienia dziaa specjalnych na terenie Rosji. Musimy mie lepsze i dokadniejsze informacje o sytuacji nieprzyjaciela, a take o jego zamiarach". Himmler obieca Fiihrerowi natychmiastow popraw skutecznoci dziaa wywiadu i przekaza jego danie Schellenbergowi. Szef wywiadu SS poinformowa przeoonego, e podjcie si takiego zadania wobec tak potnego przeciwnika wymaga bdzie uycia duej liczby agentw, i stwierdzi, e kontakty wywiadu SS i Abwehry w Szwecji, Finlandii, na Bakanach i w Turcji s wprawdzie bardzo
326
aktywne, ale informacje na temat sytuacji frontowej nieprzyjaciela, ruchw jego wojsk i przygotowa do ataku nie s dokadne, poniewa pochodz z drugiej rki. Aby uzyska wymagane przez Hitlera dokadne dane, naley na zapleczu frontu po radzieckiej stronie umieci nie garstk, lecz tysice agentw. H i m m l e r zapyta Schellenberga o to, jak dokadnie liczb agentw ma na myli. Szef SD odpar, e do realizacji takiej akcji potrzeba co najmniej 2 tysicy agentw wietnie znajcych jzyk i wyposaonych w dobre radiostacje, pojazdy i bro rosyjskiej produkcji. Rosjanie s strasznym przeciwnikiem, Schellenberg - stwierdzi Himmler - musimy jednake ich zmiady. Przygotuj wyczerpujcy raport przedstawiajcy nasz sytuacj wywiadowcz w Rosji". W 1942 roku niemieckie dziaania kontrwywiadowcze na wschodzie realizowane byy przez trzy zasadnicze rodzaje sub: odlege od frontu ekspozytury wywiadowcze, ulokowane we wszystkich stolicach Europy, Bliskiego i rodkowego Wschodu, lokalne delegatury i wywiadowcze centra informacyjne oraz wydzielone oddziay rozpoznawcze. Teraz zamierzano rozpocz kolejn, bezprecedensow w skali operacj, ktra miaa jeszcze bardziej zacieni oczka sieci wywiadowczej. Operacji tej nadano kryptonim Zeppelin". Operacja Zeppelin" z koniecznoci musiaa by realizowana przez obie niemieckie instytucje kontrwywiadowcze, zarwno podleg admiraowi Canarisowi Abwehr, jak rwnie podporzdkowany Himmlerowi kontrwywiad SS. Nie miaa opiera si na dotychczasowej standardowej praktyce zrzucania na spadochronach pojedynczych agentw lub maych ich grup - jej istot miao by masowe wykorzystanie rosyjskich jecw, ktrzy deklarowali gotowo do walki o wyzwolenie Rosji od bolszewizmu. Operacja Zeppelin" obejmowaa rwnie specjalne misje, ktre mieli wykonywa Brandenburczycy, a take nalecy do elity wywiadu pojedynczy agenci, ulokowani w rosyjskich centrach informacyjnych, a nawet w sztabie
327
marszaka Rokossowskiego. Niemiecki wywiad mia rwnie dwch oficerw w strukturach rosyjskiego sztabu generalnego. W operacj Zeppelin" zaangaowany by take Wydzia O K H Obce Armie Wschd i Obce Armie Zachd. W Niemczech dziaao kierowane przez biaogwardyjskiego oficera centrum informacyjne, ktrego zadaniem byo zbieranie danych wywiadowczych wrd populacji wielu narodw zamieszkujcych ZSRR. Najcenniejsze byy wiee i rzetelne meldunki dotyczce dziaa Stawki Kwatery Gwnej Naczelnego Dowdztwa Armii Czerwonej. Czsto spyway meldunki, ktre z dwu- lub trzytygodniowym wyprzedzeniem informoway o planowanej nowej ofensywie lub ruchach wojsk, tworzcych formacje od frontw zaczynajc, na dywizji koczc. Centrum podporzdkowane byo wydziaowi O K H Obce Armie Wschd. Gdyby Hitler wiedzia o istnieniu jednostki zbierajcej informacje wywiadowcze nadchodzce z Rosji, jej raporty zapewne umoliwiyby mu wycignicie wanych wnioskw jeszcze przed wydaniem wielu brzemiennych w skutki rozkazw. Hitler jednake szczerze nie lubi szefa sekcji oceny materiaw wywiadowczych wydziau Obce Armie Wschd.
Faza selekcji Pierwsz faz operacji Zeppelin" bya selekcja jecw zgaszajcych ch wzicia udziau w operacjach Abwehry. Kandydatw wybierano spord tysicy onierzy, ktrych przydatno do wsppracy z Niemcami zostaa ju wczeniej pozytywnie oceniona przez udajcych jecw agentw niemieckich. Wytypowani jecy zostali przeszkoleni, a potem przerzuceni za lini frontu z poleceniem: Wysya regularne raporty dotyczce sytuacji Armii Czerwonej, wykonywa dziaania demoralizujce nieprzyjaciela, podejmowa dziaania dywersyjne, a take zwalcza grupy partyzanckie poprzez umieszczanie w nich informatorw, a po osigniciu tego celu przez organizowanie zasadzek na te bandy".
328
Niemcy uciekli si do rekrutowania nawet niedawno pojmanych jecw. Zdecydowali si na to wtedy, gdy intensywne przesuchania wykazay, e ci Rosjanie skonni s wsppracowa z Niemcami i rzeczywicie sprzeciwiaj si reimowi radzieckiemu. Akcje rekrutowanych agentw podejmowane byy przez Grupy Robocze Pnoc", rodek" i Poudnie", ktre zostay przydzielone do grup armii o odpowiadajcych im nazwach. Wikszo agentw wysyanych do obozw jecw stanowili batyccy Niemcy. Wyselekcjonowani przez nich jecy wysyani byli do specjalnych obozw, w ktrych otrzymywali dobre wyywienie. Po wykazaniu si przydatnoci i przejciu bada lekarskich kandydaci na dywersantw, zgodnie z porozumieniem zawartym z Dowdc Jednostek Ochotniczych, stawali si onierzami niemieckich si zbrojnych i otrzymywali niemieckie mundury. Znaczna liczba ochotnikw, ktrzy zgosili si do operacji, rekrutowaa si z onierzy 2. Armii Uderzeniowej, dowodzonej przez Wasowa, ktrzy zostali wzici do niewoli w walkach pod Wochowem. Wasow i jego ludzie po dostaniu si do niewoli przeszli na stron Niemcw, aby walczy o wyzwolenie swojego kraju. onierze ci swoje nowe zadania traktowali z du doz idealizmu i wikszo z nich zasugiwaa na zaufanie. Podczas szkolenia szczeglny nacisk pooono na umiejtno obsugi sprztu radiowego. Zadaniem dostarczenia agentw do miejsc, w ktrych mieli operowa, obarczono 200. Puk Bombowy, wyposaony w zdobyczne samoloty. Dopiero po wojnie okazao si, e w strukturach RSHA musia dziaa rosyjski szpieg, bo ju 2 lipca 1943 roku zlokalizowane w moskiewskiej stacji metra Kirowskaja Najwysze Dowdztwo Armii Czerwonej odebrao z Berlina depesz nastpujcej treci: Od Justusa do Dyrygenta: Wydzia Wywiadu i Kontrwywiadu OKW oraz SD planuj wsplnie operacj przerzucenia na teren Zwizku Radzieckiego 30 tysicy
329
byych onierzy Armii Czerwonej, ktrzy obecnie przebywaj w Niemczech w obozach jenieckich. Szczegy planu opracowuj blisko wsppracujcy ze sob admira Canaris i Brigadefuhrer Schellenberg. Celem operacji jest utworzenie oddziaw partyzanckich, ktre maj prowadzi akcj szpiegowsk i dywersyjn za rosyjskimi liniami, informowanie o ruchach wojsk na zapleczu Armii Czerwonej oraz prowadzenie akcji dezinformujcej ludno cywiln. Akcja przerzutu agentw ma odbywa si w dwch falach. Przerzut pierwszej fali oczekiwany jest pod koniec wrzenia, druga fala ma zosta przerzucona w padzierniku. Operacja nosi nazw kodow Zeppelin". Koniec wiadomoci. Oto, co genera major Gehlen, ktry od 1942 roku do koca wojny peni funkcj szefa wydziau O K H Obce Armie Wschd, mia do powiedzenia na temat zdrady, ktrej skutki czsto bolenie odczuli Brandenburczycy. Podczas dugich rozmw z admiraem Canarisem doszedem do wniosku, e Sowieci musieli mie dobre rdo informacji, ulokowane wysoko w strukturze niemieckiego dowdztwa. Wielokrotnie nieprzyjaciel posiada aktualne i szczegowe dane na temat tego, co si dziao lub co byo rozwaane przez stron niemieck. Po dugim milczeniu wyjawi tajemnic dotyczc brzemiennej w skutki roli, jak w ostatnich latach wojny i po jej zakoczeniu odegra Martin Bormann, jeden z najbliszych wsppracownikw Hitlera. Bormann by najwaniejszym informatorem i doradc Sowietw, ktry rozpocz wspprac z nimi tu po wybuchu wojny z Rosj. Canaris i ja niezalenie od siebie ustalilimy, e Bormann jako jedyny wysoki dygnitarz Rzeszy posiada radiostacj, ktra nie bya poddana nasuchowi. Zgodzilimy si wszake, e w owym czasie objcie obserwacj Bormanna po Hitlerze najpotniejszego czowieka w Rzeszybyo absolutnie niemoliwe. Najmniejsze potknicie oznaczaoby nie tylko koniec dochodzenia, ale rwnie nasz koniec.
330
Z tego wzgldu obaj oficerowie pozwolili, aby Brandenburczycy kontynuowali operacje, mimo e Rosjanie znali plany ich dziaania, zanim przystpili do realizacji zada. Gehlen i Canaris, aby uratowa gowy, wystawiali onierzy formacji specjalnych Rosjanom. Canaris opisa mi podejrzane zachowania Bormanna oraz przedstawi swoje spekulacje i ustalenia dotyczce jego zdradzieckiej dziaalnoci. Doszed do wniosku, e najbardziej prawdopodobnymi motywami dziaania Bormanna byy nieograniczona ambicja i kompleksy, jakie mia wobec otoczenia. Swoj rol odegrao rwnie pragnienie, ktrego Reichsleiter nigdy nie zaspokoi, ch zajcia stanowiska Hitlera. Na pocztku nie byem w stanie wysnu w tej sprawie adnych wnioskw. W 1946 roku uzyskaem moliwo zbadania tajemniczych okolicznoci towarzyszcych ucieczce Bormanna z bunkra Hitlera i jego pniejszego zniknicia. Pojawiajce si czsto w prasie twierdzenia, e Bormann mieszka na poronitym dungl pograniczu paragwajsko-urugwajskim, nie maj adnego uzasadnienia. W latach pidziesitych dwie informacje z wiarygodnych rde utwierdziy mnie w przekonaniu, e Martin Bormann yje i przebywa pod ochron na terytorium ZSRR. Podczas szturmu Berlina byy Reichsleiter wpad w rce onierzy Armii Czerwonej i zosta wywieziony w bezpieczne miejsce. Po wojnie mieszka i w kocu zmar w ZSRR. Operacja D r u y n a " Wrd Rosjan zwerbowanych do udziau w operacji Zeppelin" znaleli si oficer wojsk ldowych sztabu generalnego i inynier grnictwa. Ci dwaj agenci przygotowali operacj Druyna". Pod dowdztwem oficera sztabu generalnego, pukownika Rodionowa, pseudonim Skrzela", z byych jecw rosyjskich formowano grupy bojowe, ktrych pierwotnie zamierzano uy do osony tyw armii
331
niemieckiej. Inne grupy bojowe szkolone byy w dziaaniach partyzanckich. Po zakoczeniu szkolenia samoloty z KG 200 przerzucay je w rejony operacji za liniami frontu. Dywersanci operowali na og w niewielkich grupach. Jedn z wikszych operacji przeprowadzi oddzia dowodzony przez samego pukownika Rodionowa, ktrego zadaniem byo skryte zblienie si do wioski goszczcej rosyjskich partyzantw, zaatakowanie jej i spalenie. Rodionow mia rwnie rozkaz zabicia wszystkich mieszkacw. Pukownik, przygotowujc si do akcji, wykorzysta wszelkie posiadane kwalifikacje oficera sztabu generalnego. Oddzia pody do kryjwki partyzantw ciek wiodc przez gsty las. Od czasu do czasu trzasna nadepnita gazka. Wszystko szo gadko. Grupa otoczya wie, a nastpnie przeprowadzia dokadne przeszukanie zabudowa. Wie bya cakowicie opustoszaa. Podwadni Rodionowa podpalili chaty. Pierwsze podejrzenia pojawiy si, gdy pukownik Rodionow zasugerowa kontynuowanie poszukiwa rosyjskich partyzantw, a wszyscy chcieli natychmiast powrci do bazy. W drodze powrotnej pukownik prowadzi oddzia przez bagniste tereny, poprzecinane licznymi, wypenionymi wod parowami. Wyjani ludziom, e postanowi i skrtami. Gdy czoowa druyna wychodzia z jednego z paroww, niespodziewanie z tyu dobiegy j odgosy gwatownego ognia karabinw maszynowych. Wkrtce potem strzay z karabinw i pistoletw rozlegy si rwnie w kolumnie oddziau antypartyzanckiego. Jako pierwsi zginli przydzieleni do oddziau niemieccy oficerowie. Los ich wkrtce podzielili take podoficerowie niemieccy. Po kilku minutach bezadnej strzelaniny zapanowaa cisza. Pukownik Rodionow dobrze wykona swe zadanie. Jego podwadni zlikwidowali wszystkich przydzielonych do jego oddziau onierzy niemieckich. Nadzorujcy operacj niemiecki sztab nadaremnie czeka na powrt do bazy grupy bojowej Rodionowa. W 24 godziny pniej
332
grupy poszukiwawcze odnalazy jedynie odarte z mundurw ciaa zabitych onierzy niemieckich. W okolicy nie odkryto adnych ladw dziaa rosyjskich partyzantw. Rodionow przed rozpoczciem operacji antypartyzanckiej pozostawa w kontakcie ze znajdujcym si w Moskwie centrum dowodzenia operacjami partyzanckimi i zorganizowa opisan wyej zasadzk. Po zmasakrowaniu przydzielonych do jego oddziau Niemcw wsiad do oczekujcego go na przeciwlegym kracu wioski samochodu sztabowego N K W D i uda si do sztabu najbliszej jednostki Armii Czerwonej. Dotarszy do oddziaw radzieckich, pukownik wsiad na pokad samolotu odlatujcego do Moskwy. W cigu zaledwie siedemdziesiciu dwch godzin od zasadzki pukownik Rodionow stan przed obliczem Stalina. Zoy mu raport, w ktrym w oglnych zarysach przedstawi zamierzenia wywiadu niemieckiego oraz szczegowo opisa dziaania zwizane ze zorganizowan przeze zasadzk. Na rozkaz Stalina Rodionow zosta awansowany do stopnia generaa majora i otrzyma Order Lenina. Inny oficer, ktry podobnie jak Rodionow trafi do niemieckiej niewoli, a potem wzi udzia w operacji Druyna", powrci do suby w Armii Czerwonej, w ktrej zosta w kocu czonkiem sztabu marszaka Rokossowskiego, gdzie peni funkcj specjalisty do spraw niemieckich si zbrojnych. Nie by jednak tak naprawd zbiegiem, ktry powrci do szeregw swojej armii. Przeszed wprawdzie z Rodionowem przez wszystkie opisane wyej perypetie, ale pozosta lojalny wobec Niemcw. Jako czonek sztabu Rokossowskiego, w duych odstpach czasu na okrelonym zakresie fal radiowych, wysya do Niemiec meldunki zawierajce cenne informacje wywiadowcze. Po niepowodzeniu operacji Druyna" nie cieszy si jednak zaufaniem niemieckich mocodawcw, ktrzy uznali, e najprawdopodobniej ich domniemany agent wysya informacje spreparowane przez Rosjan. Dokadno przekazywanych informacji powinna bya przekona Niemcw, e materia jest wiarygodny. Jednake po niepowo-
333
dzeniu operacji Druyna" nieufno Hitlera bya niemoliwa do przezwycienia. Operacja Zeppelin" mimo wszystko nie bya kompletn klsk. Przeprowadzono szereg udanych operacji, podczas ktrych zebrano wszelkie dostpne dane dotyczce potencjalnych celw przyszych misji. Podczas przygotowa podjto rwnie decyzje dotyczce obszaru kolejnych dziaa oraz wybrano obiekty przemysowe, centra zaopatrzenia i wzy komunikacyjne, ktre powinny sta si celem kolejnych atakw. Wielka akcja dywersyjno-szpiegowska, wymagajca przerzucenia za lini frontu rosyjskiego okoo 1000 ludzi, bya jednak w wczesnych warunkach nierealna. Operacja nie moga doj do skutku z powodu braku odpowiednio przygotowanej kadry oficerskiej i dostatecznej liczby samolotw. W pniejszym okresie opracowano plan zaatakowania celw znajdujcych si na gbokim zapleczu Zwizku Radzieckiego przy uyciu zaogowej wersji bomby latajcej V-l. W zaoeniach tego planu pocisk V-l zostaby dostarczony pod kadubem bombowca. Po zblieniu si do celu zwolniono by pocisk, ktry na mod japoskich kamikaze zostaby naprowadzony przez znajdujcego si na pokadzie pilota. Do samobjczych misji zgosia si na ochotnika znaczna liczba pilotw Luftwaffe. Wrd planowanych celw znalazy si takie miasta jak Kujbyszew, Czelabisk i Magnitogorsk, a take fabryki pooone za Uralem. Wzici do niewoli rosyjscy inynierowie i technicy dostarczyli Niemcom danych dotyczcych dokadnej lokalizacji celw. Do okrelenia tras lotw wykorzystano wiedz rosyjskich kartografw. Trasy dolotowe zostay wyznaczone w taki sposb, aby unikn skupisk artylerii przeciwlotniczej. Plany te spezy jednak na niczym, gdy ich realizacji sprzeciwi si Hitler. Wywiadowi SD udao si przerzuci do Murmaska agenta na pokadzie pyncego z Reykjaviku brytyjskiego statku transportowego. Agent odczy si od zaogi i nawiza kontakt z pewnym Finem, ktry w Murmasku mieszka od lat dwudziestych. Przy
334
jego pomocy znalaz kryjwk, w ktrej zainstalowa si wraz z radiostacj, ktra bya niezbdna do realizacji jego misji, polegajcej na przekazywaniu niemieckim posterunkom obserwacyjnym, rozmieszczonym wzdu norweskiego wybrzea, informacji o czasie wyjcia z portu alianckich konwojw oznaczonych symbolem QP. Ostatecznie wywiad niemiecki zdoa rozpocz realizacj operacji, ktrej cel znajdowa si w Moskwie. Stalin musi zosta w y e l i m i n o w a n y ! " O d Justusa do D y r y g e n t a " 13 wrzenia 1943 roku Otto Skorzeny odznaczony zosta Krzyem Rycerskim elaznego Krzya, przyznanym za udan akcj uwolnienia ducego z Gran Sasso. Niewiele pniej, bo 2 padziernika, wysa do szefa wywiadu SS Schellenberga meldunek o nastpujcej treci: Operacja Mat dla Czerwonego Krla gotowa do realizacji". Dalsza cz depeszy zawieraa szczegy opracowywanego od kilku miesicy planu dokonania w Moskwie zamachu na Stalina. 3 padziernika do Moskwy dotar meldunek: Od Justusa do Dyrygenta. Przyjto do realizacji plan zamachu na Stalina. Grupa wykonujca zadanie ma skada si z dwch agentw, F. M. Sawrina i jego ony Olgi. Mona wykorzysta rne typy broni i metody dziaania. Nie ustalono jeszcze dokadnej daty, ale akcja ma zosta przeprowadzona jak najszybciej. Agenci zostan przerzuceni drog lotnicz. Prawdopodobne strefy zrzutu znajduj si na wschd od Smoleska lub w okolicach Rewa. Dalsze szczegy zostan przekazane wkrtce. Koniec wiadomoci. 4 padziernika w Moskwie pada nieg. W jednym z kremlowskich biur naprzeciwko siebie siedziao dwch mczyzn. Pomidzy
335
nimi znajdowa si przykryty dokumentami i mapami st, na ktrym leay kopie kilku meldunkw radiowych. Na szczycie stosu dokumentw znajdowaa si kopia meldunku nadanego do Dyrygenta przez agenta Justusa. Mczyzn w mundurze by genera major I. K. Lebiedin, szef kontrwywiadu N K W D . Cywilem z binoklami na nosie by szef N K W D awrientij Beria. Co sdzicie o tej historii, towarzyszu generale?" - spyta Beria. Jeli zabjca bdzie dostatecznie zdeterminowany, to zamach moe mu si powie, ale my go powstrzymamy i dziki temu odzyskamy pene zaufanie Stalina, ktry obecnie zdaje si faworyzowa rowych. Powstrzymamy tego Sawrina. Kiedy by on rosyjskim oficerem, musimy zatem odnale jednostk, w ktrej suy, i porozmawia z jego dowdc, ktry moe przekaza nam wicej informacji na jego temat". Ale jak mamy to zrobi, towarzyszu generale?" Sprawdzimy listy osobowe onierzy sucych w oddziaach Armii Czerwonej i poprosimy naszego agenta w Niemczech o przesanie nam aktualnego zdjcia zabjcy". To nie bdzie atwe" - zauway Beria. Tak, ale nasz kontakt w O K W to zrobi. Ma do wyboru wielu dobrych agentw, ktrzy pracuj przeciwko Hitlerowi". Zabjca i przygotowania do zamachu Porucznik Armii Czerwonej Sawrin zosta wzity do niewoli 31 maja 1942 roku w okolicy Wochowa jako dowdca patrolu, ktry wpad w zasadzk i zosta cakowicie rozbity przez niemiecki patrol z 5. kompanii 122. Puku Piechoty. Dowdca patrolu niemieckiego doprowadzi wzitego do niewoli oficera do sztabu puku, gdzie go przesuchano. Fiodor Sawrin przedstawi oficerowi wywiadu puku peny obraz rosyjskich si znajdujcych si po przeciwnej stronie okopw. Ze sztabu puku przewieziono go nastpnie do sztabu D7II Korpusu, gdzie trafi przed oblicze
336
Sonderfuhrera SS Kurbiuchina, doskonaego psychologa. Kurbiuchin, ktry dorasta na litewskiej wsi, potrafi podchwytliwymi pytaniami zebra informacje pozwalajce stworzy dokadny portret osobowoci przesuchiwanego. Dalsze przesuchania wykazay, e Sawrin jest dobrym kandydatem do udziau w operacjach wywiadowczych, ktre planowano prowadzi na terenie Zwizku Radzieckiego. Informacj o nim przekazano do II Wydziau Abwehry. Sawrin przeszed nastpnie roczne szkolenie, podczas ktrego oprcz poznania niemieckich technik wywiadowczych i broni zgbia tajniki szpiegowskiego rzemiosa. Tymczasem dwch onierzy jego macierzystego 336. Puku Strzeleckiego, ktrzy naleeli do dowodzonego przeze rozbitego patrolu, leczyo rany w szpitalu polowym. Opowiedzieli oni przeoonym o przebiegu walki i okolicznociach rozbicia grupy. Przekazane przez nich informacje skoniy dowdztwo do podejrze, i porucznik Sawrin dopuci si zdrady. Wskutek tego jego nazwisko wkrtce pojawio si w specjalnej kartotece N K W D , w ktrej zbierano dane osb podejrzanych o zdrad. Gdyby oficer pojawi si ponownie na terenie ZSRR, musiaby zosta natychmiast zatrzymany i przekazany w rce N K W D . Sawrinem bardzo szybko zainteresowa si Gwny Urzd Bezpieczestwa Rzeszy. Awansowa Sawrina do stopnia majora, eby w przypadku aresztowania wyszy stopie utrudni identyfikacj. Oficer w stopniu majora mia zarazem wiksze szanse wymknicia si Rosjanom, zwaszcza jeeli posiada wysokie odznaczenia wojskowe. Z tego wzgldu na bluzie munduru Sawrina zawisa rwnie zota gwiazda Bohatera Zwizku Radzieckiego. Legitymowanie si przez agenta takim odznaczeniem dawao gwarancj, i zrobi wraenie na rosyjskich wartownikach. 10 grudnia 1943 roku kilku czonkw SS i Suby Bezpieczestwa spotkao si w Berlinie na odprawie Brigadefuhrera SS Schellenberga, ktrej celem byo podjcie prby ustalenia lokalizacji przecieku, prawdopodobnie znajdujcego si gdzie w strukturach niemieckiego
337
dowdztwa najwyszego szczebla i stanowicego dla Rosjan rdo niezwykle wanych informacji. Podczas tej odprawy, odbywajcej si w gabinecie Schellenberga, w budynku przy Prinz-Albrecht Strasse, stao si oczywiste, e do Moskwy z odpowiednim wyprzedzeniem dotrze musiay informacje dotyczce niemieckiej letniej ofensywy o kryptonimie Cytadela", jak rwnie wczeniejszej operacji stalingradzkiej. Najwysze Dowdztwo Wojsk Ldowych stworzyo w strukturze dwie wyspecjalizowane suby wywiadowcze: Obce Armie Wschd i Obce Armie Zachd. Niemieckie Siy Zbrojne traktowane jako cao nie posiaday wszake struktury wywiadowczej podobnej do tej, ktr miao O K H , ale gdzie musia dziaa czowiek pracujcy i dla Berlina, i dla Moskwy. Podczas odprawy Schellenberg zaproponowa, eby uy agenta wywiadu w celu przeprowadzenia zamachu na ycie szefa N K W D , Berii. Do wykonania tego zadania potrzebny by kto skonny do powicenia swojego ycia. aden z obecnych na odprawie oficerw nie zna takiej osoby, wic szef VI Urzdu RSHA doda: Dowdca 2. Armii Uderzeniowej, genera Wasow, ktrego wzilimy do niewoli zeszego lata pod Wochowem, jest pewien, e w obozach, w ktrych trzymamy rosyjskich jecw, znajdzie si mnstwo ludzi, ktrzy bd skonni zaryzykowa ycie, aby zabi tego czerwonego rzenika". Gdy rozmowa przesza na zagadnienia teoretyczne dotyczce rodka transportu, ktrego trzeba by uy do przewiezienia agenta w gb ZSRR, oficer cznikowy Luftwaffe poruszy temat 200. Puku Bombowego. Oznajmi, e puk ten niedawno bra udzia w operacji Druyna", podczas ktrej przerzuci na zaplecze frontu oddzia dywersantw pukownika Rodionowa. Pod koniec odprawy jeden z oficerw SD poinformowa, e stacjonujca w pobliu pooonej w okolicach Rygi miejscowoci Kodyma 647. Grupa Tajnej Policji Polowej dysponuje grup w peni przeszkolonych i gotowych do dziaania agentw, ktrzy mog by uyci do dziaa na radzieckich tyach. Niewiele pniej, po odpra-
338
wie u Schellenberga, Dyrygent", czyli szef GRU, genera lejtnant Iwan Iwanowicz Iljaczew, otrzyma od Justusa" wiadomo o planowanym zamachu na ycie Berii. Operacja miaa kryptonim Mat dla Czerwonego Krla". Niemcy rozpoczli poszukiwanie zdeterminowanego i godnego zaufania radzieckiego oficera, ktry zechciaby si podj niebezpiecznej misji. Wyoniono Fiodora Michaowicza Sawrina, porucznika Armii Czerwonej. Po sprawdzeniu jego danych i dugich przesuchaniach okazao si, e Sawrin straci ca rodzin podczas organizowanych przez Beri czystek w latach trzydziestych. Podczas szkolenia w obozie w Rydze zakocha si w modej Rosjance, ktra suya w subach pomocniczych Armii Czerwonej. Okoliczno ta daa Niemcom jeszcze wiksze moliwoci kontroli nad jego poczynaniami. Obiecano mu, e bdzie mg oeni si z dziewczyn, jeli tylko zgodzi si podj wykonania specjalnego zadania. 31 stycznia 1944 roku Justus zameldowa Dyrygentowi, e operacja Mat dla Czerwonego Krla" wkroczya ju w decydujc faz, poniewa znaleziono odpowiedni osob do jej przeprowadzenia. Z informacji Justusa wynikao, e agentem, ktry podj si zadania, by niejaki porucznik Sawrin, dezerter z Armii Czerwonej. Tekst meldunku brzmia nastpujco: Metody przeprowadzenia zamachu: 1. Zatruta kula 2. Panzerfaust 3. Mina magnetyczna, ktr mona zamocowa na zewntrz pojazdu 4. Pas z adunkami wybuchowymi na ciele zabjcy (misja samobjcza) Data: Jeszcze nieustalona. Prawdopodobnie lato 1944. Miejsce: Kreml Cel: awrientij Beria Koniec wiadomoci.
339
Rozpocz si ostatni etap szkolenia z udziaem modej ony Sawrina, ktra podczas misji miaa by radiooperatorem. Dziewczyna bya szczupa, ale miaa krge ksztaty. Jej wosy lniy jak an dojrzaej pszenicy, a jej byszczce brzowe oczy przypominay stary bursztyn. Sawrin uczyniby dla niej wszystko, dlatego w stu procentach powici si realizacji powierzonego mu zadania. Po dopiciu swego dwjka agentw miaa skry si gdzie w Moskwie i oczekiwa na niemieckie zwycistwo, po ktrym mogli liczy na zajcie wysokiej pozycji spoecznej.
Stalin zamiast Berii Brigadefuhrer SS Schellenberg przyby do Himmlera, aby zoy mu raport dotyczcy postpw przygotowa do operacji zamachu na Beri. Musia uda si w okolice Berchtesgaden, gdy Himmler, aby pozostawa w pobliu Hitlera, rezydowa w specjalnym pocigu na bocznicy kolejowej, niedaleko prywatnej rezydencji wodza Rzeszy. Gdy tylko Schellenberg zakoczy skadanie raportu, Himmler owiadczy: Planujemy zamach na Stalina". A co z Beri?" zapyta zaskoczony Schellenberg. Plany ulegy zmianie. Wicej szczegw przekae ci Ribbentrop, ktry jest w Fuschl". Szef VI Urzdu Gwnego Urzdu Bezpieczestwa Rzeszy wyruszy do Fuschl, gdzie spotka si z Ribbentropem. Pod koniec niezobowizujcej rozmowy minister spraw zagranicznych niespodziewanie rzek: Chciabym z panem przedyskutowa pewn gorc kwesti. Mona o tym rozmawia tylko z Fuhrerem, Bormannem i panem Himmlerem, wic ta cz naszej rozmowy musi pozosta tajemnic. Jako najniebezpieczniejszy wrg Rzeszy, Stalin musi zosta wyeliminowany. Moe tego dokona jedynie kto, kto spotyka si z nim na naradzie. Musimy za porednictwem Sztokholmu na-
340
wiza nowy kontakt z Kremlem, wtedy okae si, co dalej naley zrobi". Cay plan wydawa si absurdalny. Dlaczego Stalin miaby spotka si z Ribbentropem w Moskwie? Heinrich Himmler zaproponowa wysanie przeszkolonego ju porucznika Sawrina z misj zabicia Stalina. To by nawet przekonao Fiihrera, ktry pragnie trzyma z daleka polityk od zamachu. Z tego wzgldu zamach musi by wykonany przez Rosjanina". Wedug planu, do samochodu, ktrym Stalin jedzi ze swojej rezydencji do siedziby Stawki, agent mia umocowa specjalnie wzmocniony kumulacyjny adunek wybuchowy, nieco mniejszy od ludzkiej pici i wygldem przypominajcy bry gliny. Do akcji gotowy by rwnie ciki samolot transportowy, nalecy do KG 200. Sawrin dosta rosyjski motocykl, wyposaony w szereg ukrytych schowkw, i tak dugo wiczy elementy misji, e by w stanie wykona je od razu po przebudzeniu z gbokiego snu. Latem 1944 roku zdecydowano, e pododdziay Waffen SSJagdver Band Mitte Ottona Skorzenego przeprowadz rozpoznanie i przygotuj dwa polowe ldowiska dla samolotu, ktrego zadaniem byo przewiezienie agenta na rosyjskie tyy.
Raport O t t o n a Skorzenego Rankiem 1 sierpnia 1944 roku Sturmbannfuhrer Skorzeny wyszed ze swojego biura, znajdujcego si pod adresem Potsdamer Strasse 28, i uda si do imponujcego budynku przy Baeckler Strasse w poudniowo-zachodniej czci Berlina. Budynek ten stanowi siedzib VI Urzdu RSHA, ktrym dowodzi Walter Schellenberg. Szef VI Urzdu poprosi Skorzeny'ego o zoenie raportu z postpw operacji Mat dla Czerwonego Krla". Skorzeny mia po drodze do zaatwienia wiele spraw, wic gdy dotar do biura przeoonego, byo
341
ju prawie poudnie. Poniewa obaj dobrze si znali, Skorzeny od razu przeszed do sedna. Dotary do mnie wieci, e nie zostaa zachowana tajemnica dotyczca operacji Mat dla Czerwonego Krla i kilku ministrw dowiedziao si ju o tej akcji. Ministrowie ci zasugerowali wybr innego ni Beria celu i co wicej, przedstawili list osb, na ktrej szczycie znajduje si marszaek ukw. Inni, podobnie jak my, sugerowali w tajemnicy Stalina". Jestem pewien, Skorzeny, e aden z tych, ktrzy sugerowali zamach na Stalina, nie ma najmniejszego pojcia o naszym planie. Niemniej jednak fakt wzmiankowania nazwiska Stalina jest istotnie niepokojcy". Musimy uderzy jak najszybciej, w przeciwnym razie Moskwa dowie si o naszym planie, zanim bdziemy w stanie przystpi do dziaania - zaznaczy Skorzeny. - Chyba e od dawna ju o nim wiedz". Moesz zacz dziaa natychmiast, Otto?" - spyta Schellenberg. Sawrin jest w peni przygotowany i gotowy do dziaania. Caa niezbdna bro i wyposaenie s rwnie gotowe. Rosjanie jednak wymienili wiadectwa medyczne wszystkich oficerw Armii Czerwonej. Papiery Sawrina musz wic rwnie zosta zmienione. Musimy przygotowa dla niego nowe wiadectwo medyczne, ktre bdzie potwierdza, e nie nadaje si on ju do czynnej suby. Musi on take mie du blizn, ktra wskazywaaby na odniesienie powanych obrae wewntrznych". Bdzie to moliwe do zrobienia?" Oczywicie. Profesor dr Ehricht potwierdzi, e moe Sawrinowi zafundowa kad blizn. Potrzeba jednak na to okoo trzech tygodni. Gdyby profesor zabra si do niego dzisiaj, Sawrin byby gotowy do akcji 22 sierpnia". Bardzo dobrze. Dopilnuj wszystkiego, Otto!" - zgodzi si Schellenberg. 27 sierpnia major Sawrin i jego ona Olga zgosili si do biura Schellenberga na Potsdamer Strasse. Podjto wtedy decyzj, e zosta-
342
n przetransportowani do Rosji na pokadzie samolotu. Powiedziano rwnie agentom, e w noc poprzedzajc ich przybycie specjalny oddzia przygotuje dwa pasy startowe, z ktrych jeden posuy do ldowania przewocej ich maszyny. Przed wyruszeniem na akcj Sawrin otrzyma dokumenty na nazwisko majora Koroliowa, przepustk kuriersk, a take zaadresowan do samego Stalina zapiecztowan kopert, ktra zawieraa raport sporzdzony w dowdztwie 1. Frontu Batyckiego. Wystawiona na nazwisko majora" przepustka kurierska podpisana bya osobicie przez przywdc ZSRR. ona Sawrina, Olga, dostaa przepustk wojskow identyfikujc j jako podporucznika nalecego do personelu sztabu 1. Frontu Biaoruskiego. Otrzymaa rwnie wiadectwo maeskie oraz pozwolenia na wyjazd w podr polubn i odwiedzenie rodziny mieszkajcej w okolicach Moskwy. Samolot wyjani Schellenberg - wystartuje w nocy 6 wrzenia z lotniska w Rydze". Ostatnie dni przed misj upyny na gorczkowych przygotowaniach. Przed wyruszeniem trzeba byo sprawdzi i wypeni schowki w motocyklu z koszem, ktry mia suy agentom za rodek transportu. Niewielk, zasilan bateriami radiostacj ukryto pod siedzeniem. W dokadnie wpasowanym w konstrukcj pojazdu, nieomal niewidocznym, rozsuwanym schowku ukryto banknoty niemieckie, rosyjskie i angielskie. Bak maszyny po sam korek zatankowano zdobyczn rosyjsk benzyn. Rankiem 28 sierpnia, zaledwie 24 godziny przed ostatnim spotkaniem agentw z Schellenbergiem, do akcji ponownie wkroczy Justus, ktry zoy Dyrygentowi nastpujcy meldunek: Zesp zamachowcw zoony z Fiodora i Sonii Sawrinw opuci Ryg 3 wrzenia o godzinie 22.00. Miejsce ldowania nr 1: Starica Miejsce ldowania nr 2: Bakmutowo Zapasowe ldowisko: Rew, na autostradzie do Moskwy.
343
Wymienione w raporcie Justusa trzecie ldowisko w okolicy Rewa wykorzystywane byo przez niemieckie siy jeszcze do 1943 roku. Warto nadmieni, e w przeciwiestwie do pozostaych ldowisk nie znalazo si pod tak sam cis obserwacj Rosjan tylko dlatego, e w raporcie nie podano dokadnej jego lokalizacji. Operacja moga si zaczyna. U d z i a Luftwaffe w operacji Zeppelin" Oficer cznikowy 200. Puku Bombowego otrzyma rozkaz udania si do Berlina na tajne spotkanie, ktre miao si odby w siedzibie Gwnego Urzdu Bezpieczestwa Rzeszy (RSHA). Podpukownik Luftwaffe po przybyciu do siedziby RSHA zosta skierowany do gabinetu Kaltenbrunnera. Urodzony w Ried im Innkreis w Austrii dr Ernst Kaltenbrunner mia wwczas 40 lat. Od 1932 roku by czonkiem SA i SS. Kaltenbrunner szybko pokonywa kolejne szczeble hierarchii subowej. 31 grudnia 1944 roku awansowa z uprzedniego stopnia generaa policji na stopie generaa Waffen SS i policji. Na wstpie rozmowy z oficerem cznikowym Luftwaffe dr Kaltenbrunner oznajmi, e kwestie, ktre bd za chwil omawia, stanowi najgbsz tajemnic. Wedug planu operacji KG 200 mia odda do dyspozycji sub specjalnych samolot, ktry mg dotrze w poblie Moskwy. Samolot ten mia niezauwaenie wyldowa w okolicy stolicy i pozostawi na zapleczu wroga duy adunek i dwch pasaerw. Kaltenbrunner owiadczy podpukownikowi, e planowana akcja ma niezwyke, by moe nawet decydujce znaczenie dla dalszego przebiegu wojny. Z enuncjacji szefa RSHA wynikao rwnie, e operacja powinna rozpocz si jak najszybciej, jeszcze przed nastaniem jesieni. Miejsce ldowania samolotu musi znajdowa si w odlegoci nie wikszej ni 100 kilometrw od Moskwy. Czy jest to moliwe?" - zapyta Kaltenbrunner.
344
Podpukownik odpowiedzia twierdzco, wic Kaltenbrunner podj: Waszym zadaniem jest dostarczenie czowieka, ktry bdzie dziaa w Moskwie. Z ldowiska agent ten dotrze do Moskwy motocyklem bd innym pojazdem, ktry zostanie przewieziony samolotem". Gdy oficer Luftwaflfe potwierdzi moliwo dokonania przerzutu agenta wraz ze rodkiem transportu, Kaltenbrunner przystpi do szczegowego omwienia zadania. Dowodzcy misj transportow podpukownik Baumbach (ktry jako szesnasty onierz niemiecki otrzyma Miecze do Krzya Rycerskiego z Limi Dbowymi elaznego Krzya) dowiedzia si, e celem operacji jest dokonanie zamachu na Jzefa Stalina. Przeprowadzi go byy radziecki oficer, ktry zdezerterowa z szeregw Armii Czerwonej. Zgodzi si wykona to zadanie i przeszedszy dokadne przygotowanie agenturalne w rnych obozach szkoleniowych, zosta uznany za odpowiedniego kandydata. Do wykonania przerzutu podpukownik Baumbach zaproponowa uycie wojskowego samolotu transportowego typu Arado Ar 232 A lub Ar 232 B. Samolot ten wyposaony jest w opuszczan hydraulicznie ramp, ktra uatwia sprawny i szybki zaadunek i wyadunek. W opinii podpukownika naleao jednak dopracowa jeszcze pewne szczegy czci transportowej planowanej misji. Po kilku miesicach gorczkowych rozwaa dokonano wreszcie wyboru miejsca ldowania. Ostatecznie wybr pad na biegnc ze Smoleska do Moskwy autostrad. Ldowisko zapasowe znajdowao si w okolicy Rewa. Wysany wczeniej oddzia rozpoznawczy mia sprawdzi obie lokalizacje. Do wykonania misji rozpoznawczej szybko skompletowano oddzia rosyjskich ochotnikw, ktrych bezzwocznie wysano na miejsce operacji. Wkrtce po przerzucie na zaplecze wroga dowdca oddziau rozpoznawczego drog radiow powiadomi dowdztwo niemieckie, e zadanie zostao wykonane, i okreli dokadn lokalizacj bezpiecznego ldowiska, na wschd od Smoleska. Z miejsca
345
tego szybko mona byo dotrze do autostrady prowadzcej prosto do Moskwy. Grupy rozpoznawcze znalazy rwnie miejsce, ktre mogo posuy za ldowisko zapasowe. Zlokalizowane byo ono w okolicy Rewa, na obszarze dawnego wybrzuszenia frontu, ktre niegdy zajmoway wojska niemieckie. Miejsce to byo jednak pooone niebezpiecznie blisko stolicy i mogo zosta wykorzystane jedynie w razie absolutnej koniecznoci. Po odebraniu tego meldunku niemieckie dowdztwo zaprzestao utrzymywania regularnej cznoci z oddziaem rozpoznawczym. Jedynie z rzadka dochodzio do wymiany krtkich informacji. Gdy oddzia rozpoznawczy poszukiwa na gbokim rosyjskim zapleczu dogodnego miejsca na ldowisko, personel Kampfgeschwader 200 zakoczy przygotowania niezbdne do realizacji lotniczej czci operacji Zeppelin". Do lotu gotowy by Ar 232 B, ktrego zaoga, dowodzona przez porucznika, nie zostaa wtajemniczona w szczegy misji. Samolot polecia najpierw do Rygi, skd mia wystartowa do ostatecznego lotu. Na pokad zaadowano zdobyczny radziecki ciki motocykl typu M72z koszem. Po dugich przygotowaniach w nocy 6 wrzenia samolot oderwa si od pyty lotniska w Rydze i skierowa na wschd. Rozpocza si operacja Zeppelin". 6 wrzenia, we wczesnych godzinach porannych, zaoga Arado Ar 232 B odnalaza zapasowe ldowisko, nieuywane przez Rosjan. Samolot szybko obniy puap lotu. Pilot bezpiecznie posadzi maszyn, ktra potoczya si po zaronitym pasie startowym. Wtedy wydarzy si wypadek, lewa gole podwozia wpada w jak nierwno, samolot skrci gwatownie w lewo i uderzy skrzydem w drzewo. Nieodwracalnie uszkodzony Arado zatrzyma si na poboczu pasa startowego. Dowdztwo 200. Puku Bombowego, a take RSHA utrzymyway stay nasuch czstotliwoci radiowej, na ktr ustawiona bya radiostacja samolotu. Dwadziecia cztery godziny pniej major Sawrin nawiza czno z dowdztwem i zameldowa o wypadku
346
podczas ldowania: Samolot uszkodzony podczas ldowania na zapasowym ldowisku. Zaoga wraca pieszo, podzielona na dwie grupy". Po wysaniu tego meldunku wszelki such o zaodze samolotu zagin. Meldunki pniej skada jedynie major Sawrin, po dotarciu do Moskwy i znalezieniu sobie bezpiecznej kryjwki. Donosi, e udao mu si nawiza kontakt z niemieckim szpiegiem dziaajcym na Kremlu i e operacja przebiega gadko, zgodnie z planem jednake dla RSHA jej przebieg by zbyt gadki. Podejrzany by brak jakichkolwiek komplikacji. Dopiero pniej okazao si, e informacje przekazywane przez Sawrina i jego on byy faszywe. Ale ju wczeniej wydawao si nieomal pewne, e oboje wpadli w rce Rosjan. W grudniu 1944 roku do linii niemieckich na froncie wschodnim dotar jeden z czonkw grupy rozpoznawczej, ktra poszukiwaa ldowisk dla samolotu biorcego udzia w operacji Zeppelin". Z jego relacji dowiedziano si, e grupa, ktra wyldowaa na wschd od Smoleska, natychmiast po zrzucie zostaa wytropiona i pojmana przez wojska radzieckie. Rosjanie zmusili schwytanych agentw niemieckich do kontynuowania zadania i utrzymywania cznoci z dowdztwem, tak jakby nie wydarzyo si nic nieprzewidzianego. Dlatego te w wyznaczonych na ldowiska miejscach na przybycie samolotu z agentami oczekiwali onierze rosyjscy. 6 wrzenia wczesnym rankiem nad gwnym ldowiskiem operacji pojawi si samolot. Podczas podchodzenia do ldowania zosta ostrzelany przez dziaa przeciwlotnicze. Zaoga zwikszya wysoko i odleciaa. Dziki oglnemu zamieszaniu relacjonujcy agent zdoa zbiec. Wobec niemonoci ldowania na gwnym ldowisku zaoga Arado skierowaa maszyn ku ldowisku zapasowemu i wyldowaa, ale, jak ju wspomniano, samolot uleg tak powanemu uszkodzeniu, e nie by ju w stanie ponownie wystartowa. Kilka dni po zaginiciu samolotu podpukownik Baumbach wysa nad zapasowe ldowisko maszyn zwiadowcz typu Junkers Ju 188,
347
ktrej zadaniem byo przeprowadzenie rozpoznania pasa startowego. Samolot, przelatujc nad celem, zosta ostrzelany przez artyleri przeciwlotnicz, ale jego zaoga nigdzie nie dostrzega Ar 232 B. Nigdzie te nie zauwaono ladw zaogi. Ku zaskoczeniu RSHA okazao si, e w momencie, w ktrym nad zapasowym ldowiskiem pojawi si Ar 232, okolica ta nie znajdowaa si pod obserwacj Rosjan. Ci najwyraniej nie domylili si, e Arado po uniemoliwieniu mu ldowania na gwnym ldowisku poleci w kierunku pnocno-wschodnim i bdzie prbowa wyldowa na ldowisku zapasowym. Ldowiskiem zapasowym byo nieuywane lotnisko pooone w pobliu Karmanowa. Gdy tylko Rosjanie pojli swj bd i zrozumieli, e wrogi samolot uda si w kierunku ldowiska zapasowego, natychmiast wysali tam oddziay N K W D . onierze rosyjscy, naprowadzani powiat ognia poncej maszyny, bardzo szybko odnaleli miejsce ldowania samolotu. Pas dobiegu lotniska okaza si za krtki dla cikiej maszyny i pomimo wysikw zaogi prawe skrzydo samolotu uderzyo w drzewo i odpado od kaduba. Rozbiciu uleg rwnie zewntrzny silnik prawego skrzyda, ktry zapali si, a buchajce ze pomienie wskazay rosyjskim grupom poszukiwawczym waciwe miejsce. Nie zdobyto adnych informacji na temat losu zaogi i dwch przewoonych w samolocie agentw. Pomimo podjcia dalszych poszukiwa lad zagin. Major Sawrin i podporucznik Sonia Sawrin w Zwizku Radzieckim Po awaryjnym ldowaniu na ldowisku Karmanowo lotnicy w ogromnym popiechu rozadowali samolot. Podczas rozadunku agenci popdzali zaog, bo byli pewni, e ogie z poncego silnika samolotu by widoczny z duej odlegoci i Rosjanie zdyli ju wysa oddziay w celu sprawdzenia, czy na ldowisku rozbia si ich maszyna czy wroga.
348
W schowkach pod podog kosza i w jego bokach byy pistolety maszynowe i zatrute kule, ktre mogy w mgnieniu oka umierci czowieka, mae, lecz silne adunki magnetyczne i umoliwiajce odpalenie ich z daleka urzdzenia radiowe. Szanse powodzenia operacji wydaway si due, poniewa agenci znali zwyczaje Stalina i tras jego przejazdu do Stawki, ktra w dodatku bya dobrze owietlona. Para agentw posiadaa przy sobie 428 tysicy rubli. Cz tej sumy miaa by wykorzystana na opacenie kilku moskiewskich agentw i ich pomocnikw. W schowku pod pokryw silnika znajdowao si 116 autentycznych i sfaszowanych piecztek, formularzy i innych dokumentw osobistych, ktre w razie koniecznoci mona byo wypeni podan treci. Sawrin i Sonia odetchnli z ulg, gdy oddalili si od samolotu i wkroczyli na wsk len ciek. Sawrin uruchomi motocykl i ostronie skierowa si w kierunku autostrady. W odlegoci okoo 200 metrw od drogi natrafili na miejsce wypoczynkowe, ktre na szczcie dla nich byo ju opuszczone przez biwakujcych tam nieco wczeniej onierzy rosyjskich. Sawrin zaparkowa motocykl i przez zarola podczoga si ku autostradzie. Obserwujc drog przez rosyjsk lornetk, dostrzeg dwa rosyjskie samochody pancerne skrcajce w len drog, ktra znajdowaa si w odlegoci zaledwie jednego kilometra. Ju wczeniej zauway t drog, jednak nie pojecha ni, bo uzna, e jest zbyt odsonita. Obserwujc teren w kierunku poudniowo-wschodnim, czyli w kierunku Moskwy, w wietle wschodzcego soca nie zauway adnego ruchu, tote pospiesznie wrci do motocykla. Musimy natychmiast rusza. Jeli zdoamy przejecha cztery kilometry do bocznej drogi, to bdziemy mieli szans dotrze do Moskwy" - powiedzia major do towarzyszki. ona kiwna gow i zaja miejsce na siedzeniu pasaera, gdy w koszu znajdoway si rne drobiazgi, przedmioty, ktre onierze przywozili zwykle dla rodzin z frontu. Agenci dojechali do rozwidlenia drg, gdzie Sawrin raz jeszcze rozejrza si dookoa. Nie
349
dostrzegszy niczego niepokojcego, doda gazu i ruszy w kierunku poudniowo-wschodnim. Przejechanie pierwszych trzech kilometrw duyo si niemiosiernie i Sawrin si woli powstrzyma si, eby nie jecha zbyt szybko, gdy na pewno zwrcioby to czyj uwag. Mogli nieco odetchn po dotarciu do bocznej drogi. Po przejechaniu kolejnych dziesiciu kilometrw Sawrinowie zatrzymali si na kolejny postj. Major wydoby z motocykla mae radio i rozpocz nadawanie meldunku. Ten wanie raport odebrano w Niemczech. Woy radio z powrotem do schowka i wyruszyli w dalsz drog. Niebawem agenci natknli si na dug kolumn pojazdw wojskowych. Sawrin musia zjecha na pobocze, aby je przepuci. Przejedajcy onierze od czasu do czasu salutowali mu. Zota gwiazda Bohatera Zwizku Radzieckiego dowioda swojej wartoci, gdy obok motocykla zatrzyma si pewien rosyjski oficer, ktry przedstawiwszy si, zapyta ich o cel podry. Sawrin wyrecytowa przygotowan uprzednio historyjk i przedstawi oficerowi swoj on. Usyszawszy te wyjanienia, oficer yczy obojgu miego pobytu w stolicy i ponownie odjecha na czoo kolumny. Po upywie okoo godziny na drodze pojawia si kolejna kolumna wojsk. Tym razem Sawrin wczeniej zjecha i ukry si w wskiej lenej drodze. Z ukrycia obserwowa narastajcy ruch. Powinnimy byli zosta na gwnej drodze" - powiedziaa Sonia. Byaby rwnie ruchliwa jak ta. Wojska, ktre rozpoczy ofensyw na zachd, potrzebuj zaopatrzenia i uzupenie" - odpowiedzia Sawrin. Sonia tylko kiwna gow. Oboje wiedzieli, czego si podjli, teraz pozostawao jedynie mie nadziej, e wszystko pjdzie zgodnie z planem. Ldowanie na zapasowym ldowisku miao przynajmniej ten pozytywny skutek, e znaleli si znacznie bliej Moskwy. Dziki temu mogli liczy na to, e do stolicy dotr do wieczora nastpnego dnia. Na razie zostaniemy tutaj" - zadecydowa Sawrin. Wtoczyli motocykl w gste zarola, a sami rozgocili si na maej polance. Cztery
350
razy Sawrin podczogiwa si do drogi, aby sprawdzi, czy ruch ju osab. W kocu wieczorem szosa opustoszaa. Mogli opus'ci kryjwk i kontynuowa podr. Po zapadniciu ciemnoci Sawrin wczy przedni lamp motocykla. Dziesi minut pniej w jej wietle ujrza czoowy samochd kolejnej kolumny wojsk. Pojazdy oddziaw cikiej artylerii ponownie zmusiy ich do zjechania z drogi i czekania na przejazd wszystkich pojazdw. Powrciwszy na drog, para agentw natrafia na blokad drogow. Znajdowali si w odlegoci 45 kilometrw od Moskwy. Gdy zbliyli si do zapory, nagle wczyy si reflektory i w powietrzu zaopotay dwie czerwone chorgiewki. Sawrin zwolni i podjecha prosto w kierunku blokady. Po prawej i lewej stronie ujrza dwch onierzy N K W D . Zza barykady wyszed wartownik i zbliy si do motocykla, celujc do pary agentw z pistoletu maszynowego. Uwaajcie, towarzyszu, eby kogo nie postrzeli" - Sawrin dobrodusznie ostrzeg onierza. A moe nie macie kul?" - doda z umiechem na ustach. Rozpi guziki skrzanej kurtki. Wartownik dostrzeg odznaczenia, ale najwyraniej nie wywary one na nim szczeglnego wraenia. Wasze dokumenty!" - szorstko zada wartownik. I rzuci do ony Sawrina: Wasze rwnie, towarzyszko porucznik!" Sonia wycigna z kieszeni bluzy mundurowej spreparowane dokumenty i podaa je wartownikowi, ktry zaraz znikn za zasiekami z drutu kolczastego. Trzy minuty pniej powrci w towarzystwie oficera w randze pukownika. Pukownik podszed blisko do Sawrina. Zanim zdy otworzy usta, Sawrin wiedzia, e gra jest skoczona. Przed nim sta jego byy dowdca puku. To jest porucznik Sawrin - wykrzykn pukownik. - Zameldowalimy o waszym zaginiciu i obawialimy si, e zostalicie zabici. A tu prosz, stoicie przede mn w mundurze majora Armii Czerwonej, w ktrym zapewne przybylicie z Niemiec". Sawrin zamierza odpowiedzie, lecz pukownik, machnwszy
351
rk, powstrzyma go. Koniec kamstw, Sawrin. Zapalimy zaog Arado. Wszystko nam wypiewali. To dlatego jestem tutaj razem z t blokad drogow". Sawrin usiowa sign do znajdujcej si na piersi kieszeni, lecz pukownik rzuci si do przodu i unieruchomi jego rami. Nie ma potrzeby, ebycie odbierali sobie ycie, Sawrin. Nadal was potrzebujemy, jak rwnie waszej maonki. Nic si wam nie stanie, jeli wyznacie wszystko i w naszym imieniu bdziecie w dalszym cigu utrzymywa kontakt z Berlinem". Chciaem tylko dosta si do Moskwy. To by jedyny sposb na to, eby si wyrwa z Niemiec i z powrotem zgosi do oddziau". W porzdku, Sawrin, w porzdku! A teraz chodcie ze mn". Pukownik zwrci si nastpnie do ony Sawrina, ktra blada z przeraenia, nadal staa przy zaparkowanym motocyklu: Wy te, towarzyszko porucznik". W drodze na Kreml pukownik powiedzia dwjce agentw, e cz zaogi samolotu, ktrym przylecieli, usiowaa przebi si na zachd, ale zostaa schwytana w cigu zaledwie godziny od ldowania. Reszt pojmano niewiele pniej. A zdradzili wam, na czym polegao moje zadanie?" - zapyta Sawrin. Powiedzieli tyle, ile wiedzieli, ale to wystarczyo, aby skontaktowao si ze mn N K W D . Podali moje imi radiooperatorowi, ktry szybko przypomnia sobie o mnie. Dlatego te zostaem poinformowany o caym zdarzeniu. Skoni ich do tego take fakt, i ju od roku stacjonuj w Moskwie". To taka prosta historia i to nam musiaa si ona przytrafi" pomyla Sawrin. Bdziecie wic teraz dla nas pracowa?" - zapyta serdecznie pukownik. Sawrin pokiwa gow. Oczywicie, towarzyszu pukowniku, cay czas moim zamiarem byo wyjawienie wszystkiego i ujawnienie si wadzom zaraz po dotarciu do Moskwy".
352
Bardzo dobrze. Macie szczcie, e trafilicie w moje rce. Gdybycie wpadli na kogo innego, skoczylibycie w jakim obozie ledczym N K W D " . Sawrin i jego ona po aresztowaniu w dalszym cigu utrzymywali czno radiow z Berlinem. Sawrin wyjawi ledczym kontakty, a poprzez wymian informacji z Berlinem pomg zdemaskowa kolejnych agentw dziaajcych na terenie ZSRR. W cigu trzech tygodni aresztowano wszystkich niemieckich agentw w Moskwie, cznie z dziaajcym na Kremlu.
Wielka reorganizacja
O g l n y zarys Pod koniec 1942 roku wszystkie jednostki Puku Brandenburg dziaajce na rzecz oddziaw frontowych otrzymay rozkaz zaprzestania dziaa i zostay wycofane do Niemiec, poniewa 1 listopada 1942 roku rozpocz si proces rozbudowy 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych Brandenburg we wzmocnione dywizje. Od grudnia istniaa oficjalnie 800. Dywizja do Zada Specjalnych Brandenburg, bezporednio podporzdkowana dowdztwu Abwehry. Brak odpowiednio wyszkolonych ludzi, wyposaenia i broni spowodowa, e rozbudowa jednostki przebiegaa powoli. Po mierci pukownika Haehlinga 9 lutego 1943 roku dowdztwo dywizji przej Aleksander von Pfuhlstein, ktry wczeniej dowodzi 154. Pukiem Piechoty, 17 sierpnia 1942 roku zosta odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya. Dziki penemu wsparciu Referatu Personalnego O K M i O K W zdoa uczyni z Dywizji Brandenburg penowartociow jednostk bojow. Dopiero 1 kwietnia 1943 roku O K W zdoao sobie bezporednio podporzdkowa now jednostk, ktr usiowa przej pod swoj komend Gwny Urzd Bezpieczestwa Rzeszy. Podporzdkowanie Dywizji Brandenburg O K W nie oznaczao jednak, e Abwehra utracia bezporedni
354
wpyw na swoj nadworn" jednostk bojow. Pod dowdztwem Abwehry nadal pozostawa take Szkolny Puk Kurfirst, ktry podporzdkowany by jej od chwili utworzenia w 1940 roku. W skad tego puku weszo wiele rnego rodzaju pododdziaw, wypeniajcych najrnorodniejsze zadania. Obejmowa on takie jednostki jak szkoa Abwehry, batalion dywersyjny, kompania tumaczy i szereg innych oddziaw, ktre stacjonoway w bazie w Quenz. W tym czasie Abwehr pozbawiono kompetencji kontrwywiadowczych, ktre zostay przekazane strukturom Tajnej Policji Polowej, Geheieme Feldpolizei. Krok ten podyktowany by utrat zaufania przywdztwa III Rzeszy wobec admiraa Canarisa, ktry mimo popadnicia w nieask nie zosta natychmiast usunity ze stanowiska szefa Abwehry. W tym czasie formacja Brandenburg przeksztacana bya w dywizj, ktra naleaa do grupy oddziaw noszcych nazw Specjalna". Podczas pobytu pukownika von Pfuhlsteina w kwaterze gwnej Hitlera Canaris spotka si z szefem OKW, feldmarszakiem Wilhelmem Keitlem. Von Pfuhlstein wraz z generaem pukownikiem Jodlem przeszli tymczasem do sali odpraw, w ktrej pukownik zoy generaowi raport. Jodl owiadczy: OKW brak jest jednostki, ktra byaby mu cakowicie podporzdkowana, jednostki, ktrej mona by uywa na wszystkich teatrach dziaa wojennych podlegajcych dowdztwu. Zawsze musimy zwraca si do Naczelnego Dowdztwa Wojsk Ldowych i wyprasza o przydzielenie nam kadej dywizji. Jest to bardzo mczce i irytujce. Sytuacja ta jest haniebna i nie moe si duej utrzymywa! Dlatego te nowo formowana Dywizja Specjalna Brandenburg bdzie podlega bezporednio OKW, ktre bdzie decydowa o sposobie jej uycia na rnych teatrach dziaa wojennych". W taki oto sposb Brandenburg straci status prywatnej" jednostki Abwehry i sta si nadwornym" oddziaem Naczelnego Dowdztwa Wehrmachtu. Pukownik von Pfuhlstein otrzyma take z O K W polecenie opracowania propozycji sposobw wykorzystania dywizji w przyszych
Wielka reorganizacja
355
dziaaniach. Dowdca Dywizji Specjalnej Brandenburg przedstawi je 27 marca 1943 roku. Po wydaniu przez O K W zgody na ich realizacj odpowiednie instytucje otrzymay rozkazy, ktrych tre opieraa si na propozycjach von Pfuhlsteina. Rozkaz ten zakoczy proces przeksztacania Puku Brandenburga Dywizj Specjaln Brandenburg.
Schemat organizacyjny dywizji Brandenburg

Dowdca dywizji Szef sztabu Oficer operacyjny genera major von Pfuhlstein major sztabu generalnego Frankfurth kapitan Wiilberg
(do 31 maja 1943 roku) Adiutant dywizji kapitan Pinkert Siedziba sztabu (utworzonego w oparciu o sztab Puku Brandenburg) znajdowaa si w Berlinie. Pododdziay dywizji Batalion cznoci Brandenburg kapitan Eltester Siedziba sztabu Berlin Batalion tropikalny Brandenburg (batalion von Koehnena) kapitan von Koehnen 1-4 kompanie Batalion obrony wybrzea Brandenburg 1-4 kompanie kapitan C. von Leipzig Baza Langenargen nad Jeziorem Bodeskim Batalion spadochronowy Brandenburg 1-4 kompanie kapitan Weithoehner Baza Stendal
356
Puki
1. Puk Brandenburg Jednostki pukowe: major Walther 5. kompania batalionu cznoci Brandenburg rotmistrz Plitt 1. batalion: kapitan John 1., 2. i 3. kompania oraz kompania legionistw kapitan G. Pinkert porucznik Rosenow kapitan Froboese porucznik Wandrey 9., 10., 11. i 12 kompania 2. Puk Brandenburg: Jednostki pukowe: 1. batalion: 1., 2. i 3. kompania 2. batalion: 5., 6. i 7. kompania 3. batalion: 9., 10. i 11. kompania 3. Puk Brandenburg: Jednostki pukowe: 1. batalion: 1., 2. i 3. kompania 2. batalion: 5., 6., 7. i 8. kompania podpukownik von Kobelinsky podpukownik Pfeiffer 1. kompania batalionu cznoci Brandenburg kapitan Weithoener kapitan Oesterwitz kapitan Renner
2. batalion: 5., 6. i 7. kompania 3. batalion:
podpukownik Jacobi 1. kompania batalionu cznoci Brandenburg porucznik Kriegsheim kapitan Bansen
Wielka reorganizacja 3. batalion: 9., 10., 11. i 12. kompania 4. Puk Brandenburg: 1. batalion: 1., 2., 3. i 4. kompania 2. batalion: 6., 7. i 8. kompania 3. batalion: 11., 12. i 13. kompania kapitan Grawert
357
podpukownik Heinz kapitan Hollmann kapitan Gerlach kapitan dr Hartmann porucznik Lau kapitan von Koehnen
Kompanie samodzielne: 14. kompania: porucznik Hettinger (pniej przemianowana na 16. kompani) 15. kompania (lekka): porucznik Oschatz (kompania spadochronowa) Jednostki pomocnicze Dywizji Brandenburg Puk szkolny Brandenburg: major Martin 1. batalion: Brandenburg nad Hawel 2. batalion piechoty grskiej: Baden w okolicy Wiednia (pniej Veldes, Grna Kraina) Batalion legionistw Aleksander: 1. (Biaa) kompania 2. (Czarna) kompania kapitan Auch
Dziaania Dywizji Specjalnej Brandenburg na wschodzie i poudniowym wschodzie
Pierwsze akcje na froncie w s c h o d n i m Jeszcze w okresie formowania dywizji Brandenburg)^ poszczeglne oddziay byy kierowane do walki natychmiast po osigniciu gotowoci bojowej. Pierwszym oddziaem wysanym na front wschodni by nalecy do 1. Puku 1. batalion rotmistrza Plitta. Batalion przerzucono kolej z Berlina, przez Frankfurt nad Odr, Szczecin i Krlewiec, do znajdujcej si w pnocnym sektorze frontu wschodniego miejscowoci Idrica. Na wschd od Nowgorodu, w cieszcych si z saw okolicach Kresticy, toczono zacite walki z rosyjskimi partyzantami. Przeciwnik, ukrywajcy si na niemoliwych do sforsowania bagnistych terenach, zadawa niemieckim siom powane straty. Zadaniem 1. batalionu byo wyeliminowanie tego zagroenia. Batalion rotmistrza Plitta stanowi jedn z dziewitnastu dziaajcych na froncie wschodnim grup w sile batalionu, ktre w 1943 roku skierowano do zwalczania rosyjskich partyzantw. W nowej strefie dziaa bojowych batalionu, w okolicach Witebska, operoway silne ugrupowania partyzanckie, wspierajce ofensyw Armii Czerwonej, rozpoczt w styczniu 1943 roku, ktrej celem byo zdobycie nadal znajdujcych si w rkach Niemcw miast i rejonw umocnionych, takich jak Wielkie uki.
Dziaania Dywizji Specjalnej Brandenburg na...
359
Pierwsza wiksza bitwa Brandenburczykw z partyzantami odbya si 21 kwietnia 1943 roku. W jej wyniku zdoano przywrci drono przecitej w kilku miejscach wanej linii zaopatrzeniowej, czcej miejscowo Liliupowa z pozycjami wojsk niemieckich pod Deminecem. Po wybuchu na pnocy zacitych walk batalion Plitta zosta wysany w rejon miejscowoci Alolia w Estonii. Dowodzony przez podporucznika Heinemanna pluton, nalecy do 4. kompanii (legionistw), przyby tam 13 maja. Jego zadaniem byo przeprowadzenie tajnej operacji. Czterdziestu legionistw wraz z podporucznikiem podyo na gbokie zaplecze wojsk rosyjskich. 15 maja w oddziale wskutek bahego nieporozumienia doszo do buntu. Niesubordynacja kilku onierzy zagrozia nie tylko wykonaniu zadania bojowego, ale rwnie yciu pozostaych czonkw oddziau. Zgodnie z prawem, podporucznik Heinemann rozkaza rozstrzela dziewiciu buntownikw. Pozostaych 24 onierzy, ktrzy wraz z oficerem powrcili z patrolu, zostao uznanych za niezasugujcych na zaufanie, aresztowano ich i odesano do obozw jenieckich. 15 maja inna grupa, dowodzona przez dowdc 3. kompanii, kapitana Babukego, dokonaa zaskakujcego i udanego rajdu na wysunity rosyjski posterunek. W walce wrcz ranny zosta kapitan, w zwizku z czym dowdztwo kompanii obj porucznik Schulte. Batalion Plitta w pniejszym okresie bra udzia w obronie drogi wiodcej z Pustoszki do Witebska. Doszo wtedy do dramatycznych bitew z partyzantami, w ktrych obie strony nie okazyway litoci, nie oczekujc jej te od przeciwnika. Pododdziay batalionu wielokrotnie podejmoway wypady na niemoliwe do sforsowania bagna. Na ich obszarze odnajdywano obozy oddziaw partyzanckich, a zaskoczonych i uciekajcych partyzantw zabijano bez pardonu. Prowadzona przez obie strony wojna podjazdowa powodowaa due straty w batalionie. Ciar walki spoczywa gwnie na 3. i 1. kompanii. W jednym ze star, do ktrego doszo w wyniku zasadzki zorganizowanej przez Rosjan, w rejonie poo-
360
onym 12 kilometrw na poudnie od Aloli, 1. kompania stracia dwch zabitych i piciu rannych. Tymczasem 3. kompania przygotowywaa si do ataku na du partyzanck baz. Atak 3. k o m p a n i i W nocy 12 maja 1943 roku 3. kompania, dowodzona przez porucznika Schultego, przygotowywaa si do oskrzydlenia wykrytej niedawno pozycji zajmowanej przez partyzantw. Podzieleni na trzy grupy onierze pod wodz porucznika Schultego z trudem przebijali si przez bagnisty teren. Schulte posuwa si wraz z druyn dowodzenia i druyn karabinw maszynowych. Gwne siy kompanii pozostay na dobrze rozpoznanej ciece, wiodcej przez gstwin brzezinowego lasu. Ziemia bya mikka i ustpowaa pod butami. W zwodniczym wietle ksiyca w pierwszej kwadrze, od czasu do czasu mona byo dostrzec pokrywajce bagno tafle wody, ktre rozcigay si po prawej i lewej stronie cieki. Porucznik Schulte trzyma pistolet maszynowy w zgiciu ramienia. Bro bya odbezpieczona i gotowa do strzau. onierz z radiem plecakowym, ktry szed za nim, zawoa go cicho. Schulte gestem zasygnalizowa oddziaowi, eby si zatrzyma. Co jest, Beller?" - zapyta. Prawa grupa bezszelestnie unieszkodliwia wartownika". Dobrze to wyglda" - odpar Schulte. Kilka chwil pniej oddzia dotar do skraju bagniska i zacz przebija si przez gste zarola. W ciszy nocy rozleg si metaliczny dwik saperki uderzajcej o pojemnik maski przeciwgazowej. Schulte ostrzegawczo podnis do gry do. onierze znieruchomieli, nasuchujc w ciemnociach. Gdzie z przodu, po prawej stronie, rozlego si pohukiwanie sowy, chwil potem jakby w odpowiedzi odezwaa si kolejna sowa. Tym razem jej pohukiwanie dochodzio z lewej strony.
Dziaania Dywizji Specjalnej Brandenburg na.
361
Ataki Armii Czerwonej na obszarze operacyjnym Grup Armii rodek i Poudnie, stycze-marzec 1943 rok.
362
To nie s sowy, panie poruczniku - cicho wyszepta dowdca druyny dowodzenia. - Tutaj nie ma sw!" Druyna Schellermanna, do mnie!" Druyna dowodzona przez plutonowego Schellermanna zbliya si do czoa oddziau. Plutonowy spoglda na dowdc z wyczekiwaniem. Prawdopodobnie na godzinie drugiej znajduje si partyzancki wartownik - Schulte szeptem zwrci si do podoficera. - Id i sprawd to". Plutonowy Schellermann ruszy naprzd ze swoj druyn. Oddzia gwny pozosta na miejscu, oczekujc na sygna. Wkrtce do przodu ruszyo take gwne ugrupowanie kompanii. Maszerujc z broni gotow do strzau, po pgodzinie niemiecki oddzia osign miejsce, do ktrego poprzedniej nocy dotarli zwiadowcy. Miaa to by pozycja wyjciowa do ataku. Std musieli przej biegnc przez rodek bagniska, utwardzon okrglakami drog, ktra prowadzia do partyzanckiego obozu na pooonej pord bagien wyspie. onierze niemieccy kroczyli po gbczastej ziemi. Niespodziewanie z prawej i lewej strony rozlega si kanonada z broni maszynowej - najwyraniej oba ubezpieczenia skrzyde natkny si na partyzantw. Z przodu i z tyu take rozlegy si strzay. To puapka!" - krzykn porucznik Schulte. onierze niemieccy rzucili si na botnist gleb, dosownie zakopujc si w krzakach i starajc si wypatrzy przeciwnika. Nagle porucznik dostrzeg w ciemnociach bysk ognia wylotowego jakiej broni. Nacisn spust pistoletu maszynowego, oddajc cztery serie. Nacisn przycisk zwalniajcy magazynek, ktry wysun si z broni, i szybkim ruchem wsun w gniazdo peny magazynek. Jego onierze strzelali bezadnie we wszystkich kierunkach. Obsuga cikiego karabinu maszynowego zaja stanowisko w gstych zarolach i rozpocza ostrza partyzantw, ktrzy teraz zaczli wychodzi z ukrycia.
363
Powoli si wycofywa. Uwaa na zasadzki!" Czogajc si do tyu, wielu onierzy niemieckich grzzo w bagnie i z wysikiem wydobywao si z botnistych dziur powstaych w podou. Partyzanci nadal byli niewidoczni. Jedyn oznak ich obecnoci, wskazujc zarazem pooenie ich stanowisk, byy byski strzaw. Gdy Niemcy zaczli sdzi, e aden z nich nie wyjdzie z tej zasadzki z yciem, nieoczekiwanie usyszeli znajomy odgos serii z MG 42, To Schellermann!" - ucieszy si ktry z onierzy. Powsta! Naprzd!" - krzykn Schulte i ruszy drog wyoon drewnianymi balami, strzelajc z biodra podczas biegu. Obserwujcym onierzom wydao si, e posta porucznika nagle zamara, po czym osuna si na lewe pobocze drogi i znikna w topielisku zachannego bota. Kompania przeformowaa si pod ogniem i zdoaa wydosta si z zasadzki, zabierajc ze sob rannych, ale czterech zabitych trzeba byo pozostawi na polu walki. Operacja zakoczya si niepowodzeniem, a w jej trakcie okazao si, e partyzanci stosowali w walce taktyk podobn do taktyki Brandenburczykw. Rosjanie mieli jednake nad Niemcami przewag w sytuacjach, w ktrych o wyniku starcia decydowaa znajomo lokalnych warunkw terenowych i zdolno do kamuflowania dziaa. Dowdztwo nad 3. kompani, ktra w cigu zaledwie kilku dni stracia dwch dowdcw, obj podporucznik Hebler. Walki w sektorze Grupy Armii Pnoc trway nadal, a pooenie wojsk niemieckich ulegao dalszemu pogorszeniu. W pnocnym sektorze frontu wschodniego, bronionym przez Grup Armii Pnoc, onierze Dywizji Brandenburg stoczyli jedn z najkrwawszych kampanii drugiej wojny wiatowej. Proba o wycofanie zdziesitkowanych oddziaw do Niemiec, gdzie mogyby wypocz i uzupeni stany osobowe, zostaa odrzucona przez OKW.
364
Jednostka Specjalna Brandenburg Operacje na Bakanach
Na front wschodni wysyano coraz wicej oddziaw. Podczas krwawego lata 1943 roku wysok danin krwi musiay zapaci rwnie pododdziay Dywizji Brandenburg. Dziki wielkim staraniom generaowi majorowi von Pfuhlsteinowi udao si w kocu zebra wszystkie rozproszone pododdziay dywizji i poczy je w jedn jednostk. 5 sierpnia 1943 roku z rejonu Orodesza zosta wycofa-
Rozmieszczenie si w Jugosawii w 1943 roku.
Dziaania Dywizji Specjalnej Brandenburg na....
365
ny i odtransportowany kolej do Baden pod Wiedniem dowodzony przez rotmistrza Plitta 1. batalion 1. Puku Brandenburg. 10 sierpnia jednostka zostaa zakwaterowana w Neuhaus. Proces uzupeniania stanw i reorganizacji, zwizanej z rozwizaniem 4. kompanii (legionistw), przebiega bardzo szybko i ju 10 wrzes'nia rotmistrz Plitt mg zameldowa dowdcy dywizji, e jego jednostka ponownie gotowa jest do suby frontowej. Kolejnym obszarem dziaa batalionu miaa sta si pnocna Grecja. Dowdztwo Abwehry ju uprzednio dowiedziao si o planach aliantw, wedug ktrych kontynent europejski mia zosta zaatakowany od strony poudniowo-wschodniej przez siy brytyjskie, stacjonujce w Egipcie i na Bliskim Wschodzie. Pierwszym celem tego ataku miay by wyspy Peloponezu i kontynentalna Grecja. Po otrzymaniu raportu na ten temat O K W zaczo kierowa do regionu poudniowo-wschodniej Europy kolejne jednostki Dywizji Brandenburg. Przykadem w tym wzgldzie moe by 4. Puk Brandenburg, ktry zosta przebazowany z Brandenburga nad Hawel do Jugosawii. Dowdca puku, podpukownik Heine, wraz ze sztabem pojawi si tam jako pierwszy, a pierwsz jednostk bojow puku na Bakanach by 2. batalion, dowodzony przez kapitana dr. Hartmanna. 28 kwietnia w pooonej opodal Nisz Lud miejscowoci Raska batalion opuci transport kolejowy. Z Raski jednostk przewieziono ciarwkami do Sjenicy. Tam batalion podporzdkowany zosta dowdztwu 1. Dywizji Grskiej. Pododdziay sztabowe 4. Puku Brandenburg przybyy do Jugosawii jako ostatnie, 16 maja 1943 roku. W tym dniu podpukownik Heinz zameldowa dowdztwu, e 2. batalion puku jest gotowy do podjcia dziaa bojowych. Heinz mia do dyspozycji jeden batalion, gdy nalecy do jego puku 1. batalion kapitana Hellmanna skierowany zosta do poudniowej Grecji, gdzie podporzdkowano go dowdztwu 104. Dywizji Piechoty. Utrata jednego batalionu powanie zmniejszya si bojow puku. Podpukownik Heinz zameldowa o tym w dowdztwie macie-
366
rzystej dywizji i w odpowiedzi jako uzupenienie" przydzielono mu dowodzony przez kapitana Pinkerta 2. batalion 1. Puku. Pierwsz akcj, w ktrej wzili udzia Brandenburczycy, byo uderzenie z Ckovinnicy, przez Gorade i Gacko, w kierunku na Krivi Do. W maju 1943 roku genera Dragoljub Mihajlovi, ktrego w styczniu 1942 roku emigracyjny rzd jugosowiaski w Londynie mianowa ministrem wojny, nawiza kontakt z podpukownikiem Hein-
Operacja Weiss". Pocztek 1943 roku.
367
zem. Mihajlovi zaproponowa Niemcom wspprac podlegych mu nacjonalistycznych oddziaw serbskich czetnikw w walce z komunistami Tity. Po otrzymaniu zielonego wiata" z dowdztwa Abwehry 9 maja Heinz zawar z generaem Mihajkwiciem porozumienie co do wsppracy w operacjach przeciwko partyzantom Tity. W rezultacie tej potajemnej ugody utworzono Legion Czarnogrski, ktry mia zosta podporzdkowany dowdztwu 4. Puku Brandenburg. Niestety, porozumienie podpukownika Heinza z przywdc czetnikw nie zostao zaakceptowane przez OKW, w zwizku z czym nigdy nie doszo do adnej wsplnej operacji. Kilka dni wczeniej, 7 maja, operujce w Jugosawii oddziay Dywizji Brandenburg poniosy pierwsze straty. Dotkny one 4. Puk biorcy udzia w walkach w rejonie pooonej w wwozie Sutjeska miejscowoci Dormitor. 11 czerwca 1943 roku na Bakany skierowany zosta 1. Puk Brandenburg, dowodzony przez majora Walthera. Podobnie jak dowdca 4. Puku, take Walther przyby na Bakany pocztkowo z jednym batalionem (by to 3. batalion), poniewa nalecy do 1. Puku 1. batalion rotmistrza Plitta nadal jeszcze walczy na froncie wschodnim. Obszar dziaa puku Walthera rozciga si pomidzy Tebami a pooon na pnocny zachd od Aten miejscowoci Amfissa. Puk musia stawi czoo partyzantce greckiej zarwno o nacjonalistycznym, jak i komunistycznym zabarwieniu. Niebawem okazao si, e partyzanci nacjonalistyczni z rzadka tylko podejmowali jakiekolwiek akcje przeciwko Niemcom, gdy greckie ugrupowania podziemne zaangaowane byy przede wszystkim w zaciek walk bratobjcz. Nastpnym oddziaem Dywizji Brandenburg przerzuconym na Bakany by 2. Puk podpukownika von Kobelinsky'ego. Puk ten, ktrego pododdziay jeszcze w marcu i kwietniu 1943 roku pozostaway na obszarze Kaukazu, po wycofaniu z frontu wschodniego osign pen gotowo bojow w lipcu tego roku. Organizacja puku wygldaa nastpujco:
368
1. batalion, dowodzony przez kapitana Weithoenera 2. batalion, dowodzony przez kapitana Oesterwitza 3. batalion, dowodzony przez porucznika Rennera Podpukownik Kobelinsky zapad na powan chorob i pod koniec czerwca zmar. Na dowdc mianowano podpukownika Pfeiffera i puk 9 lipca wyruszy do Grecji. Po zakoczeniu wszystkich przerzutw Dywizji Brandenburg jej jednostki byy rozwinite w nastpujcy sposb: 1. Puk: 1. batalion: 2. batalion: 3. batalion: 2. Puk: 1. batalion: 2. batalion: 3. batalion: 3. Puk: 1. batalion: 2. batalion: 3. batalion: 4. Puk: 1. batalion: 2. batalion: 3. batalion: major W. Walther rejon Pustoszki, ZSRR rejon Sarajewa, Jugosawia rejon Teb, rodkowa Grecja podpukownik Pfeiffer rejon Ptolemaidy, pnocna Grecja rejon Ptolemaidy, pnocna Grecja rejon Ptolemaidy, pnocna Grecja podpukownik Fritz Jacobi rejon Pustoszki, ZSRR Pireneje, poudniowa Francja rejon Karaczewa, ZSRR podpukownik Heinz Peloponez, poudniowa Grecja rejon Sarajewa, Jugosawia rejon Sarajewa, Jugosawia
Operacje antypartyzanckie stanowiy niezwykle trudny rodzaj dziaa wojennych, w ktrych adna ze stron nie okazywaa litoci. Jedn z najbardziej niezwykych akcji tego rodzaju opisa w pamitnikach porucznik Konrad Steidl: Po wielu dniach dziaa rozpoznawczych udao mi si zlokalizowa silne oddziay bandytw, ktre przemieciy si w okolice Klisoury.
369
Poinformowaem o tym podpukownika Heinza, ktry wyda mi rozkaz skierowania kolumny zmotoryzowanej do wwozu na poudnie od Klisoury. W motocyklu z koszem, wraz z druyn karabinw maszynowych, jechaem na czele kolumny. Dowdztwo puku oddao mi do dyspozycji pgsienicowy pojazd z poczwrnie sprzonym dziakiem przeciwlotniczym. Poruszalimy si ostronie, gdy drogi miejscami byy zaminowane. Gdy zblialimy si do wsi, z jakich krzakw pad strza. Zeskoczyem z motocykla i otworzyem ogie z pistoletu maszynowego do dwch uciekajcych partyzantw. Obydwu powaliem na ziemi. Wie bya pena partyzantw. Zostawilimy pojazdy i ruszylimy do natarcia. Domy stany w pomieniach. Partyzanci uciekli ze wsi, ale ze zboczy pobliskich wzgrz strzelali do kadego, kto tylko pojawi si w zasigu wzroku. Nie moglimy ich dosign ogniem, dlatego wydaem onierzom rozkaz do odwrotu. Plutonowy Grber zosta trafiony w gow przez zbkan kul. Podczas nastpnej akcji natrafilimy na silne grupy partyzantw w okolicy Vlasti. W nocy dotarlimy na pozycj wyjciow w Ptolemaidzie. Moja kompania, maszerujc pod gr, podaa w szpicy batalionu. Ksiyc by w peni, wic byo jasno prawie jak w dzie. O pnocy zatrzymalimy si na wypoczynek, wykorzystujc jako schronienie napotkan drog w parowie. Bya ona otoczona gstymi zarolami. Vlasti leao przed nami. Czogajc si i omijajc po drodze jakie kamienne barykady, dotarlimy do wsi. Rozpocza si walka i do nastania witu wie znalaza si w naszych rkach. Nastpnego dnia po poudniu przybylimy do stanowiska dowodzenia Weithoenera. Kilka godzin pniej pojawi si przeprowadzajcy inspekcj genera von Pfuhlstein. Po zapadniciu zmroku ponownie podjlimy natarcie. Gdy Renner ze swoj kompani szturmowa przecz Klisoura, nasza kompania wyruszya w kierunku Eratiry. Gwne siy wroga skieroway si na poudnie, za rzek Aliakmon. Kilka zajtych przez bandytw
370
wsi na poudnie od Aliakmonu zostao zdobytych nocnym atakiem naszych oddziaw. Po przekroczeniu Aliakmonu atak na miasto Neapolis okaza si ryzykownym przedsiwziciem. W miecie roio si od komunistycznej partyzantki. Podczogaem si do przodu do Weithoenera, ktry wyda mi rozkaz, aby zej z kompani na lew stron drogi i zaatakowa Neapolis. Wszystko to w 40-stopniowym upale. Nasz atak wspieray lekkie dziaa polowe wojsk spadochronowych oraz 75-milimetrowe dziaa przeciwpancerne i dziaa przeciwlotnicze. Gdy my wykonywalimy manewr oskrzydlenia, Oesterwirt zaatakowa miasto wzdu drogi. Znajdowalimy si pod silnym ostrzaem, prowadzonym z domw i pozycji znajdujcych si na obrzeach miasta. Wdarem si do miasta na czele jednego z plutonw mojej kompanii i wyparem wroga w cikiej walce wrcz. Za pomoc granatu wysadziem w powietrze skad amunicji w centrum miasta. Po zakoczonej walce przyby do nas podpukownik Pfeiffer, ktry pogratulowa nam sukcesu. Oddziay dywizji, mimo zmniejszenia poziomu aktywnoci, nadal operoway take na froncie wschodnim. 6 lipca 1943 roku do rejonu Pustoszki przyby 1. batalion 3. Puku Brandenburg, ktry nastpnego ranka zluzowa zmczony walkami 1. batalion 1. Puku. Batalion 3. Puku, dowodzony przez weterana formacji Brandenburg, porucznika Kriegsheima, przej sektor dziaa midzy Idric a Sokolnikami. W nocy 19 lipca onierzy wyrwao ze snu nage wezwanie o pomoc. Z rozmowy telefonicznej porucznik Kriegsheim dowiedzia si, e w miejscowoci Sardecze zaatakowana zostaa przez nieprzyjaciela 4. kompania legionistw. Sucy w kompanii rosyjscy oficerowie wcignli oddzia w zasadzk. W rzezi zgino co najmniej 70 legionistw. Gdy porucznik Kriegsheim przyby na miejsce, na polu walki znalaz okaleczone zwoki 4 legionistw, a take 14 nalecych do oddziau onierzy niemieckich oraz dowdcy, porucznika Kohlmeyera. Ze wstpnych przesucha ocalaych z masakry
371
legionistw, ktrzy zdoali si ukry, wynikao, e odpowiedzialna za masakr bya grupa okoo 50 legionistw, ktrzy po dokonanym mordzie odjechali z miejsca zasadzki dwiema ciarwkami. Informacje te wkrtce okazay si prawdziwe. Musimy ruszy za nimi i dopilnowa, aby spotkaa ich zasuona kara. W przeciwnym razie nikt z nas nie bdzie pewien swojego ycia" stwierdzi porucznik Kriegsheim. Gwne siy niemieckiego oddziau opanoway miasteczko, a porucznik Kriegsheim na czele wzmocnionego plutonu wyruszy tropem dwch ciarwek. Po pewnym czasie oddzia porucznika natkn si na wraki obu pojazdw, ktre po wyczerpaniu paliwa zostay zepchnite z nasypu drogi i przewrcone do gry koami. Kriegsheim i jego podwadni kontynuowali poszukiwania. Przed poudniem oddzia niemiecki zosta ostrzelany z licznych stanowisk ogniowych, znajdujcych si w trudnym terenie. Porucznik rozwin pluton i przystpi do natarcia. Stanowiska ogniowe nieprzyjaciela oraz gniazda jego karabinw maszynowych, ktrych obsugi wyposaone byy w niemieck bro, wzito szturmem po obrzuceniu ich gradem granatw. Z pola walki nie uszed ani jeden partyzant. Kriegsheim i jego ludzie odzyskali rwnie przedmioty osobiste, odebrane zabitym legionistom i onierzom niemieckim. Po tych nieprzyjemnych wydarzeniach na dobre rozwizano 4. kompani (legionistw) 1. Puku Brandenburg. Jeszcze przed rokiem niemieckie zwycistwo w walce z rosyjskim kolosem wydawao si bardzo prawdopodobne. Od tego czasu zmieniy si jednak koleje wojny i w obecnej sytuacji sucy Niemcom Rosjanie szukali sposobu uniknicia oczekujcej ich kary. Z tego te wzgldu prbowali ratowa skr poprzez podobne dziaania. Wojna z partyzantami na obszarze dorzecza Dwiny kosztowaa dywizj wiele ofiar. Natarcie 1. batalionu 3. Puku Brandenburg na miejscowo Rybaki, a take atak tego samego batalionu na Kulino, podobnie jak pniejsza akcja 3. batalionu nad jeziorem Sarze, zakoczyy si wprawdzie sukcesami, ale operacja na zachd od Witebska
Jednostka Specjalna Brandenburg okazaa si okropn, krwaw jatk. Operacj t o nazwie niwna Pomoc II" realizowaa pukowa Grupa Bojowa Holtzendorf, ktra skadaa si z trzech kompanii 1. Puku Brandenburg. Wkrtce po zakoczeniu tej akcji porucznik Kriegsheim opuci formacj Brandenburg, a obowizki dowdcy batalionu obj adiutant 3. Puku, kapitan Wasserfall. Podczas operacji Cytadela" dziaajce na froncie wschodnim mae grupy bojowe Brandenburczykw zaangaowane byy w liczne dziaania defensywne. W kadej z tych akcji, cznie z operacjami zleconymi bezporednio przez generaa pukownika Modl, osigny oczekiwane cele. Midzy 11 wrzenia a 2 padziernika szczeglnie du liczb akcji wykona 3. batalion 3. Puku. Zlikwidowa wamanie Rosjan w linie obronne 110. Dywizji Piechoty, a nastpnie pod miejscowoci Semereczi przej obron pozycji zajmowanych przez 20. Dywizj Pancern. Pod Iputem batalion ponownie wspiera dziaania 110. Dywizji Piechoty. Podczas tych walk kontratak jego pododdziaw powstrzyma grob przeamania obrony dywizji, a nastpnie doprowadzi do zniszczenia nacierajcych si wroga. Zanim batalion zosta wycofany z linii frontu, z oglnej liczby 9 oficerw, 32 podoficerw i 319 szeregowych straci 17 zabitych i 74 rannych. W licie z podzikowaniami dla dowdcy 3. Puku Brandenburg dowdca 110. Dywizji Piechoty napisa: Paski 3. batalion wspaniale wyrni si w akcjach przeciwko nieprzyjacielowi. Wspaniale jest walczy rami w rami z onierzami tak znakomitej jednostki". Z dotychczasowego obszaru dziaa 3. Puk Brandenburg przerzucony zosta na poudnie od Miska. Pododdziay Dywizji Brandenburg walczyy rwnie podczas odwrotu wojsk niemieckich na Pwyspie Krymskim, a take w okolicach ytomierza. W pocztkach bitwy o Krym nieprzyjaciel w okolicach Krzywego Rogu przeama niemieckie linie. Radzieckie czogi pokonay niemieck obron na obszarze pooonym na pnocny zachd od Kijowa i wdary si do samego miasta. 1. batalion 3. Puku Brandenburg ponownie zosta
373
rzucony w wir walki jako szpica grupy bojowej, ktrej zadaniem byo zatkanie wyomu. W kolejnej rozpaczliwej prbie powstrzymania tego, co nieuniknione, przeciwko jednostkom rosyjskim rzucono do walki nieliczne jednostki polowe Luftwaffe i pozostajce w dyspozycji naczelnego dowdztwa oddziay alarmowe. Wrd wielojzycznych jednostek, ktre pomimo dzielcych je rnic walczyy do ostatniej kropli krwi, batalion dowodzony przez kapitana Wasserfalla okaza si opok. Wszdzie tam, gdzie trway najcisze walki, w kadym miejscu, w ktrym oddziay Armii Czerwonej wyrway luk w niemieckiej obronie, pojawiali si Brandenburczycy i powstrzymywali rwcy potok wojsk nieprzyjaciela. Podczas nocnych kontratakw przechodzili przez lini frontu i atakami od tyu niszczyli radzieckie oddziay. 6 padziernika 1. batalion 3. Puku Brandenburg, dotychczas przydzielony do 246. Dywizji Piechoty, oddany zosta pod dowdztwo 2. Dywizji Polowej Luftwaffe, nalecej do Grupy Bojowej Schaffer, ktra znajdowaa si wtedy pod silnym naciskiem wroga, usiujcego przeama obron niemieck w jej sektorze. Podczas walk ranny zosta kapitan Wasserfall, ktrego 9 padziernika zastpi kapitan Gerhard Pinkert, uprzednio dowodzcy 2. batalionem 1. Puku. 1. batalion 3. Puku walczy w okolicy ukowa a do ostatnich dni padziernika, odpierajc w tym czasie co najmniej siedem silnych atakw nieprzyjaciela, czsto wspieranych przez liczne czogi. Siedem razy panzerfausty i miny przeciwczogowe powstrzymay radzieckie czogi. Wojska radzieckie niejednokrotnie podejmoway prby zaskoczenia obrocw, w tym take nocne ataki. W walkach tych czowiek stawa przeciwko czowiekowi i mimo e Brandenburczycy mieli wpraw w tego rodzaju walce, dziesiciokrotna przewaga wroga oznaczaa ogromne straty. Zanim dowdca puku zdy interweniowa w dowdztwie 3. Armii Pancernej, stan liczebny batalionu zosta zredukowany do 70 ludzi zdolnych do walki. Dowdcy puku w kocu udao si uzyska zgod dowdztwa armii na wycofanie
374
batalionu z linii frontu. Jednostka po opuszczeniu stanowisk zostaa przerzucona na zaplecze i zakwaterowana w okolicy miejscowoci Luchesa. Tam onierze mogli odetchn po cikich walkach, a batalion mg przyj uzupenienia. Pi dni po wycofaniu batalionu z walki rozwj sytuacji na froncie zmusi dowdztwo do ponownego uycia go. Pododdziay, ktre zdyy otrzyma uzupenienia i now bro, zostay wysane na pozycj blokujc, na poudniowy wschd od Dretina. Miay powstrzyma jednostki radzieckie, ktre z obszaru Newla dokonay wamania w niemieckie pozycje i dotary do linii kolejowej wiodcej do Poocka. Zatrzymanie tak potnych si okazao si wszake niemoliwe. Brandenburczycy i towarzyszcy im onierze innych oddziaw piechoty zmuszeni zostali do prowadzenia walki manewrowej i cigego cofania si. 13 listopada osignli miejscowo Szyy, gdzie pospiesznie przystpiono do przygotowywania pozycji obronnej. Armia Czerwona dotara do miejscowoci Ostrw i Kuliki, zajmujc pozycje od czoa i na skrzydle przyjtej przez Brandenburczykw pozycji obronnej. Cigo niemieckiej obrony bya zagroona, wic dowdztwo wydao rozkaz wykonania nocnego kontrataku. Natarcie mia poprowadzi kapitan Pinkert. Brandenburczycy zakradli si do Ostrowa. Tam rozdzielili si, oskrzydlajc miejscowo. Podczas tego manewru zlikwidowali po cichu dwa rosyjskie posterunki, a nastpnie od tyu wkroczyli do miasta. Nieomal bezszelestnie unieszkodliwili obsugi broni cikiej, a nastpnie wkroczyli do domw i zlikwidowali picych w nich czerwonoarmistw. Gdy Rosjanie zorientowali si w sytuacji i wybiegli na ulice, na pozycjach znajdoway si ju cztery karabiny maszynowe MG 42, z ktrych kady w cigu minuty by w stanie wystrzeli 1200 pociskw. Teraz Niemcy otworzyli gwatowny ogie, ktry dosownie zmit radzieckich onierzy z ulic miasteczka. Pozostawiwszy w zdobytej miejscowoci jeden pluton, batalion ruszy nastpnie w kierunku wsi Kuliki. Tutaj rwnie niczego niespodziewajcy si przeciwnik, ponis sromotn porak. Wszystkie
375
trofea, ktrych nie mona byo ewakuowa, zniszczono adunkami wybuchowymi, a magazyny podpalono. Dokadnie 24 godziny potem Brandenburczycy zostali ponownie wezwani w rejon obrony, zajmowany przez oddziay nalecej do LV Korpusu 211. Dywizji Piechoty. Batalion Pinkerta otrzyma zadanie oczyszczenia z oddziaw nieprzyjaciela lecej na trasie z Potocka do Witebska wsi Sirotino. Opanowanie wioski otworzyoby drog odwrotu wycofujcym si na zachd oddziaom niemieckim. Atak zakoczy si powodzeniem, co 211. Dywizja Piechoty w duej mierze zawdziczaa dziaaniom Dywizji Brandenburg. 19 listopada 1. batalion 3. Puku Brandenburg podporzdkowany zosta nalecej do 211. Dywizji Piechoty Grupie Bojowej Wagner. Pukownik Wagner peni funkcj szefa sztabu LV Korpusu i wielokrotnie z powodzeniem dowodzi tego typu operacjami. 11 kwietnia 1942 toku otrzyma Niemiecki Krzy w Zocie i uwaany by za utalentowanego, a zarazem agresywnie dziaajcego oficeta. Pod jego dowdztwem Brandenburczycy przez kilka dni toczyli niezwykle zacite walki obronne. W ich trakcie wykonywano kontrataki, ktre poprzedzay planowy odwrt i okopanie si na nastpnej linii obrony. 9 grudnia 1. batalion 3. Puku Brandenburg zosta wreszcie wycofany z linii frontu i skierowany do miejscowoci Kozowo, gdzie jego onierze mieli nadziej na duszy wypoczynek. Armia Czerwona rozpocza jednake kolejne natarcie i batalion ponownie skierowano do akcji. Przez cay grudzie wielokrotnie rzucano go do boju, ktry toczono na przenikliwym mrozie i w gwatownych zawiejach nienych. Walki na witebskim odcinku frontu ustay dopiero pod koniec roku. Dopiero wtedy sytuacj w tym rejonie mona byo uzna za opanowan. Dowodzony przez kapitana Grawerta 3. batalion 3. Puku Brandenburg toczy wielotygodniowe walki z siami partyzanckimi, operujcymi na poudniowy wschd od Miska. Nad Berezyn musia walczy take z regularnymi oddziaami Armii Czerwonej, ktre przeamay lini frontu. By to bj o przetrwanie, w ktrym docho-
376
dzio do walk wrcz toczonych z gronym przeciwnikiem, ktry posiada przewag liczebn oraz lepiej zna teren i lokalne warunki. Na pocztku grudnia kapitan Grawert otrzyma rozkaz poprowadzenia patrolu na przeciwlegy brzeg rzeki z zadaniem zdobycia jecw dla wywiadu. Do akcji zgosili si na ochotnika wszyscy zdolni do walki onierze. Patrolem dowodzi dowdca 10. kompanii, porucznik Ramstetter, ktry wybra gwnie onierzy nalecych do swojej kompanii. Wieczorem 2 grudnia kompania zostaa przesunita na pierwsz lini, do sektora obrony zajmowanego przez jeden z pukw piechoty na zachodnim brzegu Berezyny, na wschd od Bobrujska. Porucznik Ramstetter otrzyma wyrany rozkaz pojmania i przyprowadzenia jecw. Powiedziano mu, e grupa bojowa piechoty, bronica rejonu, w ktrym mia by wykonany patrol, nie bya w stanie wzi ani jednego jeca. Po krtkiej odprawie przeprowadzonej z udziaem dowdcy kompanii, strzegcej centralnego odcinka sektora grupy bojowej, Ramstetter wysa za rzek druyn, ktrej zadaniem byo przeprowadzenie wstpnego rozpoznania. Po powrocie druyny odby narad z dowdcami oddziaw, w ktrych rejonie dziaania mia odby si nocny rajd jego kompanii. Trzy druyny 10. kompanii otrzymay nastpujce rozkazy: Pierwsze dwie druyny rozpoznaj teren po prawej i po lewej stronie osi dziaania, po czym bd oczekiwa na dalsze szczegowe rozkazy. Dowdca kompanii pozostanie wraz z trzeci druyn na lodzie pokrywajcym Dniepr, zajmujc stanowiska naprzeciwko gwnej linii rosyjskiej obrony na wschodnim brzegu rzeki. Zadaniem trzeciej druyny bdzie osanianie druyn wykonujcych rajd, wspieranie ich ogniem i osanianie odwrotu". Poniej zamieszczamy osobist relacj porucznika Ramstettera, ktry w nastpujcy sposb opisa rajd: Przeszlimy przez pozycje naszych wojsk i po pokrywajcym rzek lodzie dotarlimy do wyznaczonego miejsca. Stamtd dwie druyny rozpoznawcze wyruszyy w kierunkach wskazanych w rozkazie. Bez
377
trudnoci zdoay si przelizgn przez rosyjskie linie i przedosta na tyy. Wziy jecw w zajmowanych przez Rosjan wioskach. Udao si im rwnie zdoby konie i sanie, ktre nastpnie zostay uyte do transportu pojmanych onierzy radzieckich. Wczesnym rankiem obie druyny nieomal rwnoczenie dotary na przedpole pozycji wyjciowej. onierze kadej z druyn, niewiadomi obecnoci w pobliu drugiego niemieckiego oddziau, sdzili, e napotkana przez nich grupa jest rosyjskim patrolem. Oba oddziay do ostatniej sekundy nie byy w stanie nawzajem si rozpozna. Nastpio to dopiero po oddaniu kilku strzaw, ktre, niestety, zraniy jednego onierza. Po krtkim zamieszaniu druyny dotary do naszego oddziau osonowego i razem wycofalimy si przez pokryt lodem rzek do linii naszych wojsk. Tam wydalimy jecw, konie i sanie. Jecy natychmiast zostali odwiezieni do sztabu dywizji. Pniej wycofano nas z tego sektora linii frontu. W pocztkach stycznia 1944 roku sztaby 3. Puku podpukownika Fritza Jacobiego oraz dowodzonego przez kapitana Grawerta 3. batalionu tego puku zostay wycofane z obszaru na poudniowy wschd od Miska. Jednostki te przewieziono kolej do Styyni, pooonej na wschd od Piska, gdzie zajy one nowe pozycje. Ich zadaniem byo: Zabezpieczy styk wojsk Grupy Armii rodek i Grupy Armii Pnoc". Batalion legionistw Alexander
Dowodzony przez kapitana Alexandra Aucha batalion by zorganizowany w nastpujcy sposb: Dowdca: kapitan Alexander Auch 1. kompania: Kompania Biaa, skadajca si gwnie z Biaorusinw i Ukraicw 2. kompania: Kompania Czarna, skadajca si gwnie z mieszkacw Kaukazu
378
Kapitan Auch, syn petersburskiego sprzedawcy, wietnie wada jzykiem rosyjskim. Dowodzony przeze batalion utworzono w styczniu 1943 roku we Fryburgu Bryzgowijskim. Cz kadry i onierzy naleaa do 2. kompanii 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych. Reszt szkieletu kadrowego jednostki stanowili rekonwalescenci, wracajcy do czynnej suby po wyleczeniu ran oraz chorb i nalecy do rnych kompanii tego puku. Kapitan Auch mia wic do dyspozycji jednostk, ktrej rdze stanowili weterani formacji Brandenburg. W celu przeprowadzenia szkolenia batalion przeniesiono z Fryburga do pooonej w pobliu Brandenburga miejscowoci Kranephul, w ktrej zakwaterowano go w koszarach artylerii przeciwlotniczej. Tam do oddziau doczyli rosyjscy ochotnicy, rekrutowani spord jecw i winiw obozw pracy, ktrzy byli gotowi wczy si do walki z bolszewizmem". Jednostk posano na front wschodni, gdy rozpoczynaa si operacja Cytadela", i zakwaterowano j w okolicy Teterewa, gdzie miaa prowadzi dziaania antypartyzanckie. Batalion Alexander zmuszony by wszake opuci ten teren, gdy po niepowodzeniu Cytadeli" kontrofensywa wojsk rosyjskich zmusia wojska 4. Armii Pancernej do odwrotu. onierze jednostki mieli wtedy okazj wyrni si w walkach, do ktrych doszo w okolicy ytomierza. Batalion do 13 listopada walczy w obronie ytomierza, odpierajc ataki Armii Czerwonej. Nastpnie jednostka braa udzia w kontrataku podjtym w rejonie Pawoczy i Paripsy. Obydwa miasteczka, bronione jedynie przez oddziay obrony terytorialnej oraz jednostki kombinowane, zostay zdobyte przez Armi Czerwon, ktra zacza si wdziera w luk powsta w niemieckiej obronie. Do likwidacji tego wyomu i zamknicia luki we froncie 4. Armia Pancerna przeznaczya siedem dywizji, ktre podporzdkowano dowdztwu XLVIII Korpusu Pancernego. Miay one dotrze do linii kolejowej Kijw-ytomierz, a nastpnie naciera z gwnej drogi, stanowicej wan lini zaopatrzeniow wojsk radzieckich.
379
Atak rozpocz si pnym wieczorem 19 listopada 1943 roku. onierze Batalionu Alexander, posuwajc si tu za czoowymi czogami, a czasami jako desant na nich, zaatakowali ytomierz. Czogi przetoczyy si przez nieprzyjacielsk obron, a Brandenburczycy, zdobywajc dom po domu, musieli oczyci miasto z niedobitkw. Czsto dochodzio do dramatycznych walk wrcz. Niemieccy onierze cigali wroga, ktry ustpujc z pitra na pitro, wycofa si a na dachy budynkw. Bj trwa, a oczyszczone z onierzy rosyjskich zostay wszystkie domy. Tak to wszystko opisa w raporcie dowdca dywizji pancernej: W wyniku nocnego ataku czogw i grenadierw pancernych, ktry przeprowadziy jednostki 7. Dywizji Pancernej (generaa porucznika Hasso von ManteufHa), 19 listopada we wczesnych godzinach porannych opanowany zosta ytomierz. W ataku bra take udzia podpukownik Schulz, dowdca 25. Puku Grenadierw Pancernych Rothenburg. Wsppraca midzy poszczeglnymi rodzajami broni bya znakomita". Do miasta wraz z czogami wdaro si okoo 100 onierzy Batalionu Alexander, ktrym udao si unieszkodliwi pijan obsug rosyjskiego dziaa przeciwpancernego. Zameldowali o tym podpukownikowi Schulzowi, ktry natychmiast pody w rejon walki, prowadzc ze sob sze czogw. Wrd masy pojazdw znajdowa si rwnie pancerny wz dowodzenia 7 Dywizji Pancernej. Hasso von Manteuffel napisa: Wielkie poary szalejce na wschodnich obrzeach miasta uatwiy nam poruszanie si pomidzy blokami mieszkalnymi. Bardziej przydatna od poarw okazaa si jednak wsppraca z batalionem grenadierw pancernych. Dopiero kilka dni pniej dowiedziaem si, e owymi grenadierami pancernymi byli w istocie onierze formacji Brandenburg, nalecy do Batalionu Alexander. Ostatni punkt zorganizowanego oporu w miecie zlikwidowany zosta 19 listopada o godzinie 3 rano. Zadanie oczyszczenia budynkw, nadal bronionych przez nieprzyjaciela, przypado w udziale Batalio-
380
nowi Alexander. Dla mnie, obserwujcego t akcj, gotowo do dziaania i niesamowity ofensywny duch onierzy tego oddziau stanowiy jedno z najwikszych przey, jakich dowiadczyem podczas caej wojny. 20 listopada 1943 roku Naczelne Dowdztwo Si Zbrojnych (OKW) wydao owiadczenie: Wczoraj nasze wojska okryy i zdobyy szturmem miasto ytomierz, ktre kilka dni wczes'niej zostao zajte przez nieprzyjaciela". Za dowodzenie t operacj 23 listopada 1943 roku Hasso von Manteuffel, jako 332 onierz niemiecki, zosta odznaczony Limi Dbowymi do Krzya Rycerskiego elaznego Krzya. Po wojnie powiedzia autorowi niniejszej ksiki: Przyznanie mi tego wysokiego odznaczenia zawdziczam fantastycznej postawie wszystkich onierzy mojej grupy bojowej, wrd ktrych znajdowali si rwnie Brandenburczycy, rzucajcy si w najwikszy wir walki". Brandenburczycy brali udzia w kolejnych bitwach obronnych, toczonych w ich sektorze frontu wschodniego. Kilka dni pniej genera major Pfuhlstein pochwali ich wysiki: Niezawodno i umiejtnoci bojowe, ktre legionici wykazali w walce, s przede wszystkim zasug niemieckich oficerw, podoficerw i onierzy dywizji, ktrzy rami w rami walczyli ze sucymi w batalionie ochotnikami". W rozkazie boonarodzeniowym von Pfuhlstein po raz kolejny wyrazi uznanie dla postawy, jak onierze batalionu zaprezentowali w ostatnich walkach. Stwierdzi: Nasi rosyjscy legionowi weterani, dowodzeni przez kapitana Aucha, osaniali i umoliwili odwrt wojsk niemieckich z rejonu ytomierza. Jako ostatni opucili ytomierz, a nastpnie jako pierwsi do wkroczyli po wykonaniu kontrataku". Legionici Batalionu Alexander mieli stoczy jeszcze wiele zacitych bitew, zanim i ich dopad okrutny los.
Dziaania Dywizji Specjalnej Brandenburg na... N a Bakanach
381
Na Bakanach lato 1943 roku byo spokojne - jeli nie liczy kilku partyzanckich zasadzek. Wikszo stacjonujcych na Bakanach jednostek Dywizji Brandenburg zostaa skierowana do dziaa przeciwko greckim i jugosowiaskim partyzantom, ktrzy oprcz wysadzenia w powietrze kilku wanych mostw i linii kolejowych zorganizowali rwnie par nocnych zasadzek, w ktrych ich ulubion broni byy sztylety i noe. Alianci, gwnie Brytyjczycy, drog lotnicz, dostarczali partyzantom wszelkiego zaopatrzenia. W lipcu 1943 roku 3. batalion 1. Puku Brandenburg zaatakowa oddziay komunistycznej partyzantki w rejonie Teby-Amfissa w Grecji. 1. batalion 2. Puku w pobliu Olimpu stoczy zaart walk z partyzantami organizujcymi nocne zasadzki, ktre pochaniay coraz to nowe ofiary z szeregw wojsk niemieckich. W owym czasie rwnie admira Canaris pozwoli si zwie szefowi woskich wojskowych sub wywiadowczych, generaowi Ame. Do dowdcy wywiadu niemieckiego dotary informacje o tym, i Wosi zamierzaj wystpi z paktu Osi. Po aresztowaniu Mussoliniego 25 lipca 1943 roku nieuniknione byo spotkanie przedstawicieli niemieckich i woskich sub wywiadowczych, do ktrego doszo 30 lipca w Wenecji. Podczas spotkania genera Ame zapewni Canarisa, e woski rzd pragnie w dalszym cigu prowadzi wojn wszystkimi dostpnymi rodkami". W trakcie rozmw strona woska cakowicie wykluczya moliwo wszczcia jakichkolwiek separatystycznych negocjacji z nieprzyjacielem. Admira Canaris przekaza to do OKW. Wosi jednak ju kilka tygodni pnej ogosili wystpienie z Osi. Byo to wydarzenie, ktrego prawdopodobiestwo najwyraniej musiao umkn uwagi Abwehry, jeli co takiego byo w ogle moliwe, skoro o tej ewentualnoci pieway nawet siedzce na dachach wrble". Na jesieni dowodzony przez kapitana Oesterwitza 2. batalion 2. Puku skierowany zosta do Albanii, gdzie mia przej kontrol
382
nad portami. Do listy krajw charakteryzujcych si niepokojc aktywnoci oddziaw partyzanckich dodany zosta kolejny. Poczynania partyzantki albaskiej nie osigny wszake takiego wysokiego poziomu, jaki cechowa dziaania partyzantw greckich lub jugosowiaskich. We wrzeniu 1943 roku do Larisy skierowano 3. batalion 1. Puku. Krok ten by konieczny, gdy dziaania partyzantw w tym rejonie staway si coraz wikszym problemem. Pod koniec 1943 roku stacjonujce w Grecji jednostki Dywizji Brandenburg zostay zluzowane przez 1. Dywizj Grsk, ktrej oddziay przejy odpowiedzialno za zwalczanie partyzantki greckiej. Jednostki Dywizji Brandenburg zostay wycofane do Jugosawii. Jedn z decyzji zawartych w wydanej 4 padziernika 1943 roku dyrektywie Fiihrera, w ktrej znalazy si midzy innymi rozkazy dla Gwnodowodzcego Si Niemieckich na Poudniowym Zachodzie, byo pozostawienie 1. Puku Brandenburg pod dowdztwem stacjonujcej na Peloponezie Grupy Armii E. Kolejn decyzj wodza III Rzeszy byo skierowanie gwnych si Dywizji Brandenburg do osony znajdujcych si na tyach linii komunikacyjnych oraz do zwalczania si partyzanckich". Genera major von Pfuhlstein rozkaz ten otrzyma 6 padziernika. Zgodnie z tym poleceniem 8 listopada dowodzony przez podpukownika Pfeiffera 2. Puk Brandenburg zosta przeniesiony do znajdujcej si na terenie Czarnogry miejscowoci Raska. Wizao si to z decyzjami dowdcy dywizji, dotyczcymi rozmieszczenia jej oddziaw. 1. Puk mia pozosta na obszarze Teb-Levadii, a dowodzona przez kapitana Hollmanna Grupa Bojowa, utworzona przez 1. batalion 4. Puku Brandenburg, miaa zosta zluzowana przez 2. batalion 1. Puku, ktry przydzielono dowdztwu 4. Puku. Pfuhlsteinowi udao si przynajmniej unikn cakowitego pomieszania oddziaw dywizji, niemniej jednak dowdztwo nie zgodzio si na powrt 2. batalionu 1. Puku pod dowdztwo macierzystej jednostki. Batalion, dowodzony przez porucznika Ro-
383
senowa, mia pozosta podporzdkowany dowdztwu 4. Puku Brandenburg. Przyczyn takiego przydziau uzasadniano tym, e oczekuje si, i w najbliszej przyszoci do Jugosawii przesunite zostan take gwne siy 1. Puku". W kadym razie 1. batalion 4. Puku doczy w kocu do macierzystej jednostki, stacjonujcej w Sarajewie. W tym czasie organizacja 4. Puku wygldaa nastpujco: Dowdca puku: Dowdca 1. batalionu podpukownik von Hugo major Hollmann
Dowdca 2. batalionu kapitan Lau Dowdca 3. batalionu kapitan von Koehnen Dowdca 1. batalionu 1. Puku kapitan Rosenow (dowdca jednostki podporzdkowanej dowdztwu 4. Puku) Operacja Ziethen" Operacja Ziethen" rozpocza si 6 grudnia 1943 roku. Nacierajce oddziay niemieckie posuway si przez urwiste gry i dotary do dugiego, wskiego jeziora, w ktrego rejonie gry dzieliy si na dwa acuchy. Oddziay zajy kwatery w miasteczku Livno. Sztab 4. Puku Brandenburg przenis si z okolic Banja Luki do miejscowoci Sinj. Ranny w nog podpukownik von Hugo musia pozosta w Banja Luce. Sztab 4. Puku stacjonowa w Sinj do poowy stycznia 1944 roku. Ruchy oddziaw niemieckich wizay si z wypadami podejmowanymi w gb doliny rzeki Lim oraz w pooone wysoko w grach przecze pomidzy miasteczkami Sjenica a Prijepolje. W operacji tej, noszcej nazw Kugelblitz", 1. Dywizj Grsk, dowodzon przez generaa porucznika Stettnera, wspiera 2. Puk Brandenburg. 23 listopada 1943 roku wojska niemieckie rozpoczy przygotowania do zniszczenia wszystkich jednostek Tity, ktre operoway na obszarze wielkiego prostokta, wyznaczanego przez miasteczka Sje-
384
nica i Prijepolje na pnocy, miejscowo Plevlja na zachodzie i Brodarevo na poudniu. Kiepskie drogi i trudne warunki pogodowe opniy przygotowania do ataku, do ktrego oddziay niemieckie byy gotowe dopiero 1 grudnia. Podczas tej operacji jedno z najtrudniejszych zada wykonywa mia 1. batalion 2. Puku Brandenburg, ktry otrzyma rozkaz zajcia pooonego w dolinie rzeki Lim miasteczka Prijepolje. Operacj t dokadnie opisa porucznik Konrad Steidl: Zostaem wezwany przez dowdc puku i otrzymaem rozkaz zajcia mostu pooonego w pobliu Prijepolja. Most ten, wany z punktu widzenia koniecznoci forsowania rzeki Lim, mielimy zdoby i utrzyma do chwili nadejcia naszych si gwnych. Podpukownik Pfeiffer stwierdzi, e wynik caej operacji zalee bdzie od rezultatw naszych dziaa. Dlatego te w przypadku niepowodzenia caa wina spadnie na moje barki. Tak wic, mimo braku danych o przeciwniku, ktre stanowi najwaniejsz przesank w procesie precyzyjnego planowania operacji wojskowych, staraem si ze szczegln dokadnoci opracowa plan dziaania. Oddziay 1. Dywizji Grskiej i batalion Rennera wyruszyy ju w gry. Ich zadaniem byo zajcie przeczy grskich pomidzy Sjenic i obszarem na wschd od Prijepolja. Po przeamaniu zacitego oporu partyzantw czowki naszych nacierajcych oddziaw przedary si na zachd do miejscowoci Gvod. Do tego czasu batalion musi ruszy naprzd w celu przeprowadzenia rozpoznania i dokonania oceny terenu. Na stokach gr nadal zalega nieg, drogi jednak s ju botniste od wiosennych roztopw. Znalazem schronienie w chacie pewnego ubogiego chopa. Zjawi si u nas muzumanin z Prijepolja, ktry opowiedzia nam, co dzieje si w miasteczku. Z jego relacji dowiedzielimy si, e miasto obsadzaj siy partyzantw Tity oraz Wosi, uzbrojeni midzy innymi w cik bro, czogi i artyleri.
385
Wszystkie zdobyte dane, cznie z informacj o zaminowaniu mostu i przygotowaniu go do zniszczenia, zostay uwzgldnione w planie dziaania porucznika Steidla. Z danych tych wynikao take, i mostu strzee kilka bunkrw, ktre zabezpieczaj zaoone na nim adunki i przewody prowadzce do detonatora. Rozpoznanie przeprowadzone w nocy, na dwa dni przed atakiem, wykazao, e partyzanci Tity obsadzili dusze pozycje, ktre biegy teraz od klasztoru Mileeva do doliny rzeki Lim. Ze zdobytych informacji wynikao take, i droga strzeona bya przez czogi. Najdalej wysunite pozycje niemieckie znajdoway si na grze Kocevo, ktr obsadzay oddziay 1. Dywizji Grskiej generaa porucznika Stettnera, Rittera von Grabnhofen (genera porucznik von Grabenhofen 23 kwietnia 1943 roku odznaczony zosta Krzyem Rycerskim elaznego Krzya, a 18 padziernika 1944 roku zgin zastrzelony przez partyzantw w okolicy Belgradu). Atak rozpocz si wczesnym rankiem 3 grudnia. onierze batalionu Steidla zdobyli juczne zwierzta, ktre uwolniy ich od koniecznoci dwigania caego cikiego wyposaenia. Ostatni postj na wypoczynek urzdzili po osigniciu wysunitych pozycji niemieckich w okolicy Koceva. Nastpnej doby o godzinie 2 w nocy rozpocza si operacja Most na Rzece Lim". Czoowym plutonem dowodzi podporucznik Mark. Po pokonaniu kilkuset metrw Mark i jego ludzie skrcili w prawo, a gwne siy kompanii w dalszym cigu posuway si naprzd. Trasa marszu gwnych si wioda prosto w kierunku rzeki. Zboczenie w prawo lub lewo nie wchodzio w rachub, gdy po obu stronach rozcigay si bagienne tereny. Gwne siy wykonay zwrot i ruszyy w kierunku grupy domw na pnoc od mostu. Gdy Niemcy zbliyli si do budynkw, usyszeli dochodzce z nich gosy woskich onierzy. Wrmy do relacji porucznika Steidla: Wydaem mojemu tumaczowi Vladimirowi polecenie, aby zagadn znajdujcych si niedaleko Wochw. Yladimir zawoa do nich ci-
386
Jednostka
Specjalna
Brandenburg
cho: Sono Italiani camerati. Wosi natychmiast si ukryli i otworzyli do nas ogie. Prijepolje do witu musiao znale si w naszych rkach, dlatego te bezzwocznie wydaem onierzom rozkaz do natarcia. Szturmem opanowalimy woskie okopy. Podczas ataku wielu moich onierzy odnioso rany. Zabralimy ich ze sob i tak szybko, jak byo to moliwe, ruszylimy w d doliny rzeki Lim. Mielimy nadziej, e znajdujcy si w miecie nieprzyjaciel nie zosta jeszcze zaalarmowany odgosami stoczonej niedawno walki. Nadal mielimy do pokonania cztery kilometry od miasta. Bya godzina 4 rano i pierwsze blade promienie poranka zaczy owietla szczyty gr. Szybko opanowalimy ostatni bunkier na pozycji osonowej, ktry dzieli nas od miasta. Kilkaset metrw przed nami rozcigay si zabudowania Prijepolja. Dobrze widoczny by duy most. Nasze cele znajdoway si w zasigu wzroku, teraz wszystko zaleao ju tylko od nas samych. Na przeciwlegym brzegu zauwayem duy ruch. W odlegoci zaledwie 60 metrw od nas byy bunkry. W tej samej odlegoci znajdoway si umieszczone w nich karabiny maszynowe. Nieprzyjaciel zdy nas ju zauway, ale poniewa poruszalimy si we mgle, uzna nas za swj oddzia. Poruszalimy si po ciece w jednym rzdzie. Na prawym skrzydle znajdowa si stok gry obsadzonej przez nieprzyjaciela, po lewej stronie wartkim nurtem pyna rzeka Lim. Rozkazaem onierzom podjcie ataku i posuwanie si z maksymaln szybkoci. Z marszu zdobylimy pierwszy, znajdujcy si na obrzeach miasta bunkier. Po tym sukcesie uderzylimy w kierunku centrum miasta. Znalelimy si pod wciekym ostrzaem nieprzyjaciela, prowadzonym z centrum miasta oraz spoza wiodcej do mostu drogi. Dotarlimy do znajdujcego si na mocie bunkra, ktry obrzucilimy gradem granatw. Przecilimy znalezione w nim przewody, czce detonator z adunkami wybuchowymi. W tym czasie Vladimir zdy ju przedosta si przez most. Skokami ruszyem za moim tumaczem. Kule krzesay iskry, uderzajc w stalow konstrukcj mostu. Mimo ostrzau zdoalimy przedosta si na drugi brzeg i utworzy na nim niewielki przyczek. Straciem wielu dzielnych onierzy. Na drugim brzegu rze-
387
ki wspara nas tylko 2. kompania, poniewa 1. kompania w dalszym cigu prowadzia zacit walk po przeciwnej stronie miasta. Nieprzyjaciel otrzsn si ju z zaskoczenia i rozpocz pierwszy kontratak. Gdy tylko nacierajcy zbliyli si na odpowiedni odlego, obrzucilimy ich granatami. Mimo poniesionych strat wrg nadal par do przodu. U mojego boku zgin jeden z moich weteranw, Max Kohlhuber. Po naszej stronie rosa take liczba rannych, dranity w rami zosta nawet Vladimir. Krtki przegld stanu osobowego wykaza, e z caej kompanii pozostao mi zaledwie 30 onierzy. Niebawem Vladimir zosta trafiony w gow i rwnie pad zabity u mojego boku. W tym czasie miaem 80 jecw i zaledwie okoo 18 zdolnych do walki ludzi. Jeden z onierzy krzykn: Jad czogi!" I rzeczywicie tak byo. Po mocie przetoczy si pierwszy czog, a wraz z nim dotar do nas dowdca puku i dowodzony przez porucznika Hauta pluton wsparcia. Natarcie m o g o zosta wznowione. Porucznik Steidl wraz z przybyymi oddziaami ruszy w k i e r u n k u koszar, z ktrych nacierajcy zasypywani byli n i e p r z e r w a n y m g r a d e m ognia. Silny ogie uniemoliwi Steidlowi przebicie si. Na pozycje ogniowe ruszyy czogi, do ktrych doczyo take kilka dzia przeciwpancernych i lekkich dzia piechoty. Siy te rozpoczy bezporedni ostrza koszar, ktre bronione byy przez okoo 3 0 0 dowiadczonych w walce partyzantw. M i m o ostrzau kolejny atak rwnie zakoczy si niepowodzeniem. Z a n i m nadejdzie noc, m u s i m y zdoby te koszary - w y d a rozkaz p o d p u k o w n i k Pfeiffer. - Z a a t a k u j e m y wszystkimi siami po zapadniciu z m r o k u i w t e d y w y r z u c i m y wroga z zajmowanych p o zycji". Atak, wzmocniony przybyciem dowodzonych przez kapitana Reunera posikw z 3. batalionu, rozpocz si w cakowitych ciemnociach. Ubezpieczana przez dwa czogi grupa szturmowa, dowodzona przez p o r u c z n i k a Seidla, zdoaa dotrze do b r a m koszar. o n i e -
388
rze przy uyciu wiec dymnych i benzyny wysadzili wrota budynku, po czym zamali ostatni opr stawiany przez wroga. W koszarach znaleziono 180 zabitych partyzantw. Bya dokadnie godzina 22.00, gdy Prijepolje i zachodni brzeg rzeki Lim znalazy si w rkach Niemcw. Patrole rozpoznawcze poinformoway, e nie odniesiono jeszcze penego zwycistwa. Z obszaru pooonego na poudnie od regionu Sjenica-Prijepolje-Plevlja zbliay si kolejne oddziay partyzantw Tity, ktre wkrtce znalazy si na tyach niemieckich si atakujcych w kierunku zachodnim i pnocno-zachodnim. W celu zapobieenia niebezpieczestwu 7 grudnia 1943 roku podpukownik Pfeiffer skierowa na poudnie 1. batalion. Jednostk przewieziono ciarwkami a do Brodareva, skd pomaszerowaa ona przez gste lasy pokrywajce Bukovic i okolice rzeki Grab. Tam batalion poczy si ze stacjonujc w tym rejonie kompani Jakscha i innymi oddziaami muzumaskimi. Porucznik Steidl na czele swych ludzi uderzy w kierunku na Draskovin, zbliajc si do obrzey miasta. Batalion utrzymywa pozycje do 12 grudnia, gdy brak amunicji i zaopatrzenia zmusi go do odwrotu. Zabrawszy wszystkich rannych, batalion wycofa si na wzgrza pooone po obu stronach rzeki Grab, gdzie odgrywa rol wysunitej osony. We wczesnych godzinach rannych batalion odpar szereg atakw wroga podejmowanych mimo obfitych opadw nienych i gstej mgy. , ' , . , ' . Kolejny atak odparto 16 grudnia. Nastpnego ranka do batalionu ze sztabu puku dotar nastpujcy rozkaz: Przebija si w kierunku wzgrz pooonych w pobliu Petulji, gdzie nastpi spotkanie z kompani Vinzenza. W rejonie tym ponownie utworzy pozycj osonow". Odwrt rozpocz si w nocy. 18 grudnia niedobitki batalionu dotary do wasnych si. Ruszyy do Prijepolja. Tam batalion przez pewien czas pozostawa w rezerwie, majc nieco czasu na uzupenienie strat w ludziach i broni, co do pewnego stopnia przywrcio mu warto bojow.
389
Na pocztku stycznia 1944 roku dowdztwo batalionu ponownie obj kapitan Weithoener, ktry powrci ze szpitala. Porucznik Steidl za odwag okazan w obliczu nieprzyjaciela awansowany zosta na stopie kapitana i wysany na kurs dowdcw batalionw. Ju jako uczestnik kursu 26 stycznia 1944 roku otrzyma list, w ktrym genera major von Pfuhlstein gratulowa mu otrzymania tego dnia Krzya Rycerskiego elaznego Krzya. W tym samym czasie dowodzony przez kapitana Oesterwitza 2. batalion 2. Puku Brandenburg doczy do reszty puku stacjonujcego w Tiranie. Oprcz pozbawionego dywizyjnych jednostek wsparcia Puku Brandenburg w Albanii stacjonoway jeszcze dwie niemieckie jednostki: 100. Dywizja Piechoty i 297. Dywizja Piechoty. Obie naleay do XXI Korpusu Grskiego. W zwizku z walkami, ktre w 1943 roku Dywizja Brandenburg toczya z partyzantami w Jugosawii, Grecji i Albanii, dowdca dywizji wyda na wita Boego Narodzenia i Nowy Rok rozkaz witeczny o nastpujcej treci: Dywizja Brandenburg Oficer dowodzcy Nr 747/43 tajne Sztab dywizji, 24 grudnia 1943 roku
ONIERZE DYWIZJI BRANDENBURGI Z okazji wit Boego Narodzenia i Nowego Roku wszystkim oficerom, podoficerom, onierzom, czonkom suby medycznej i urzdnikom dywizji znajdujcym si na froncie, w szpitalach i domach rodzinnych przesyam onierskie pozdrowienia i najlepsze yczenia. Poniewa stary rok ustpuje miejsca nowemu, chciabym podsumowa to, co upywajcy rok przynis naszej dywizji. W styczniu 1943 roku prawie wszystkie pododdziay wczesnej Jednostki Specjalnej Brandenburg prowadziy walki na froncie wschodnim, toczce si ze szczegln inrensywnoci na jego poudniowym odcinku. Na lodzie i w niegu, zaangaowane w cikie walki, sabe
390
Jednostka
Specjalna
Brandenburg
kompanie Brandenburczykw tworzyy tyln stra licznych dywizji i korpusw pancernych. Powicenie ich onierzy umoliwio tym jednostkom wycofanie si na nowe pozycje. Pod koniec stycznia, a w wikszoci przypadkw w lutym i marcu, moliwe stao si wycofanie jednostek Brandenburczykw z linii frontu i czasowe odesanie ich do domu. Z frontu zabrali oni nie tylko siebie i swoj bro. Z niezmierzonych rosyjskich przestrzeni zabrali oni rwnie co wicej, poczucie absolutnej wyszoci onierza niemieckiego nad rosyjskim przeciwnikiem, nad ktrym szczegln przewag maj zwaszcza onierze formacji Brandenburg. Co wydarzyo si potem? Po kilku tygodniach wyrniajcej si pracy wszystkie kompanie Jednostki Specjalnej Brandenburg zostay poczone i przeksztacone w Dywizj Brandenburg. Wyprbowane w walkach kompanie posuyy za krgosup nowo uformowanych batalionw, ktrych dowdztwo objli dowiadczeni oficerowie, wczeniej dowodzcy kompaniami. Do nowych batalionw wcielono nowych onierzy, modszych i starszych stopniem oficerw i podoficerw. W ten sposb dawne kompanie stay si batalionami i pukami. W tym miejscu chc wyrazi uznanie dla wybitnej pracy oficera operacyjnego dywizji, kapitana Wiilbersa, ktry podczas walk na froncie wschodnim odnis cikie rany. Pierwszy batalion powrci na front w kwietniu. Ostatnie pododdziay dywizji zostay skierowane na front w maju. Przyznaj, e wszystko dziao si zbyt szybko. Byoby lepiej, gdyby oddziay miay wicej czasu na szkolenie, kilka tygodni, a przynajmniej kilka dni. Niestety, tak si nie stao! Dowdztwo i sytuacja na froncie wymagay wysania do akcji kadego zdolnego do boju oddziau Brandenburczykw. Co osignlimy w 1943 roku? 1. Puk i kompania spadochronowa 4. Puku, dowodzone przez porucznika Oschatza i podporucznika Hrla, a take 1 kompania strzelcw morskich dowodzona przez obecnie ciko rannego kapitana Kuhlmanna, odegray wan rol w zdobyciu i oczyszczeniu z si prze-
391
ciwnika wysp Kos, Levita, Astipalea, Kalymnos, Leros i Samos. Kilka z wymienionych wysp zostao opanowanych w wyniku zaskakujcych rajdw, podjtych samodzielnie przez oddziay Brandenburczykw. Podczas kryzysu, ktry wystpi po czterech dniach cikich walk na Leros, dziaania dowodzonego przez kapitana Froboesego 3. batalionu 1. Puku Brandenburg doprowadziy operacj do zwyciskiego finau. W walce tej ranny zosta kapitan Froboese. Podczas akcji na Leros porucznik Wandrey wraz z dwudziestoma ludmi przebi si przez silnie umocnione angielskie pozycje i zdoby kilka bunkrw o wyjtkowej sile, ktre znajdoway si w najgbszej czci angielskiej linii obrony. Dziki miaej akcji porucznik Wandrey opanowa nieprzyjacielskie pozycje i wzi do niewoli dowdc wojsk bronicych wyspy, generaa Tilneya. Operacje 3. batalionu 1. Puku oraz miaa akcja porucznika Wandreya i jego ludzi miay decydujcy wpyw na podjcie przez przeciwnika decyzji o kapitulacji, ktra nastpia mimo ich przewagi liczebnej i znacznie lepszego uzbrojenia. Dziaajcy na obszarze pnocnej Grecji, Albanii, a zwaszcza Serbii 2. Puk pod energicznym, a zarazem troskliwym dowdztwem podpukownika Pfeiffera codziennie zadawa nieprzyjacielowi cikie straty w ludziach i sprzcie. W porwnaniu ze stratami wroga ponis straty minimalne. Sukces ten puk zawdzicza skutecznemu wykorzystaniu naszych wyprbowanych metod walki, stosowanych w operacjach specjalnych. Sowa szczeglnego uznania nale si dowdcom trzech batalionw puku, kapitanom Weithoenerowi, Oesterwitzowi i Rennerowi, oraz porucznikowi Steidlowi. Wszyscy czterej s weteranami w prowadzeniu operacji specjalnych. Dwie jednostki 3. Puku, bataliony 1. i 3., przez wiele miesicy broniy jednego z najgortszych odcinkw frontu wschodniego. Rejon ich walk jest nieomal codziennie wymieniany w komunikatach dowdztwa Wehrmachtu. Oba bataliony w walkach tych miay okazj pozna zacieko i determinacj rosyjskich atakw. Walczyy wspaniale w starciach z licznymi nieprzyjacielskimi cikimi czogami, prowadzcymi wojn podjazdow oddziaami kawalerii i przewaajcymi liczebnie siami
392
Jednostka
Specjalna
Brandenburg
piechoty i operoway pod silnym ostrzaem wrogich jednostek artylerii, modzierzy i wyrzutni rakietowych. Podczas tych walk bataliony czsto miay odsonite skrzyda, gdzie zabrako niemieckich oddziaw. Do sukcesw tych jednostek w duej mierze przyczynili si kapitanowie Pinkert (Gerhard), Grawert i Mertens. W porwnaniu z jednostkami walczcymi na froncie wschodnim nieco atwiejsze warunki dziaania mia batalion kapitana Bansena, ktry rwnie ku penemu zadowoleniu dowdztwa dywizji wykona wszystkie otrzymane rozkazy. Nasi starzy towarzysze, rosyjscy legionici, zgrupowani w jednym batalionie dowodzonym przez kapitana Aucha, stanowili stra tyln oddziaw niemieckiej armii wycofujcej si z okolic ytomierza. Jako ostatni opucili ytomierz, a potem, walczc w skadzie 7. Dywizji Pancernej, jako pierwsi do wkroczyli. Niezawodno i umiejtnoci wykazane w walce zawdziczaj oni w duej mierze niemieckim oficerom, podoficerom i szeregowym, ktrych dywizja przydzielia do tego oddziau. Dowdztwo nie zapomniao rwnie o trudnych zmaganiach w Afryce, a zwaszcza walkach, ktre w Tunezji stoczy batalion von Koehnena i kompania strzelcw morskich, dowodzona przez kapitana Kuhlmanna. Warto nadmieni, e kompanie strzelcw morskich, ktre walczyy na Kos i Leros, wykazay si takim samym duchem bojowym i energi w dziaaniu jak jednostki walczce w Afryce oraz e 3. batalion kapitana Koehnena po powrocie z Afryki szybko podj dziaania przeciwko nieprzyjacielowi. W obecnej chwili jednostki 4. Puku dziaaj samodzielnie. Kilka pododdziaw puku niedawno wkroczyo do akcji. Jednake a do 1944 roku 4. Puk nie bdzie w stanie rozpocz dziaa wszystkimi posiadanymi siami. Zapowied dalszych sukcesw jednostek dywizji stanowi operacja na Leros, gdzie ranny zosta jej dowdca porucznik Slder, liczne akcje kompanii spadochronowej, a take miay, zaskakujcy rajd kompanii Hettingera, podczas ktrego zdobyto pooon na wyspie fortec Maddalena (gdzie, jak sdzono, wiziony by Duce, Benito Mussolini).
393
Nasi radiooperatorzy ponownie dowiedli, e s mistrzami w swoim rzemiole. Zdoali nawiza czno ze wszystkimi podanymi radiostacjami, czsto oddalonymi o wiele setek kilometrw. Oficerowie medyczni wyrnili si nie tylko jako lekarze wykonujcy obowizki w subie medycznej. Gdy tego wymagaa sytuacja, na przykad podczas walk na Leros, okazywali si kompetentnymi dowdcami pododdziaw i walecznymi onierzami. Szczeglne podzikowania nale si administracji dywizji, ktra z sumiennoci i starannoci zadbaa, aby oddziay polowe otrzymay na czas niezbdne zaopatrzenie. W przededniu nowego roku jednake ze szczegln czci i wdzicznoci wyraamy pami o naszych towarzyszach broni, ktrzy padli w walce. Oczekuj oni zwycistwa, ktre musimy dla nich wywalczy. Pamitamy o naszych towarzyszach przebywajcych teraz w szpitalach. O nikim nie mona zapomnie! Chcemy, aby po odzyskaniu si w kompaniach rekonwalescencyjnych wszyscy powrcili wkrtce do naszych oddziaw. Co czeka nas w 1944 roku? Bitwy stoczone pod koniec tego roku przerzedziy nasze szeregi. Sytuacja ulegnie zmianie wraz z pocztkiem nowego roku. Ju w styczniu docz do nas wyselekcjonowani ochotnicy, zgaszajcy si ze wszystkich rodzajw si zbrojnych, ktrzy zostan przydzieleni do walczcych na froncie pukw. Otrzymamy take uzupenienia w postaci wietnie wyszkolonych modych onierzy, ktrzy przeszli szkolenie w nowo utworzonym puku szkolnym, dowodzonym przez majora Martina. Widziaem te kompanie. S one szkolone we wszystkich rodzajach dziaa wojennych. Puki chtnie przyjm w swe szeregi tych znakomitych modych onierzy. Otrzymamy najlepsz bro. Kursy podoficerskie, kursy szkolenia bojowego i inne moliwoci szkolenia zostan jak najskuteczniej wykorzystane w celu jak najlepszego wyszkolenia onierzy. W powyszym podsumowaniu wymieniem nazwiska kilku oficerw. Jednake nasze sukcesy nie byyby moliwe, gdyby u boku tych
394
oficerw nie stay setki dzielnych podoficerw i szeregowcw, tworzcych razem z nimi prawdziwy zesp bojowy. Wszystkim nale si takie same podzikowania i sowa uznania. Dywizja Brandenburgwkraczz w nowy rok z pewnoci siebie i wysoko uniesion gow. aden oddzia w niemieckich siach zbrojnych, a z pewnoci aden oddzia walczcy po stronie nieprzyjaciela, nie jest w stanie zawstydzi Brandenburczykw walecznoci ani przewyszy ich w walce! Nasze motto ze starego roku pozostaje niezmienione w roku 1944. Brzmi ono: BRANDENBURCZYCY WSZDZIE I ZAWSZE NAPRZD! von Pfuhlstein Ten rozkaz dzienny dowdcy Dywizji Brandenburg zawiera krtk charakterystyk dziaa, w ktrych jednostka braa udzia w 1943 roku. Stanowi rwnie prawdziwy wyraz uznania dowdcy dla onierzy podlegej mu jednostki i z tego wzgldu zasuguje na zamieszczenie go w penej wersji. Dalsze walki w Jugosawii. Negocjacje z T i t e m Naley teraz zaj si pewnym interludium podczas walk w Jugosawii. Gdyby niemieckie naczelne dowdztwo umiejtnie wykorzystao sytuacj, zaoszczdzioby to wielu krwawych ofiar, ktre pochony dziaania zbrojne w Jugosawii. Jak wiadomo, w Jugosawii istniay dwa rywalizujce ze sob i usiujce si nawzajem wyeliminowa ugrupowania polityczne. Nie wszyscy jednak wiedz, i przywdcy obu ugrupowa, lojalista genera Dragoljub Mihajlovi oraz przywdca komunistw Josip Broz Tito, gotowi byli do zawarcia z Niemcami porozumienia i przywdcy zwrcili si do nich z tak propozycj. Czetnicy, oddziay lojalne wobec przedwojennego reimu, do-
395
wodzone przez generaa Mihajlovia, rozpoczli walk z Niemcami znacznie wczeniej ni partyzanci Tity. Po powstaniu komunistycznych jednostek partyzanckich doszo do konfliktu midzy komunistami a czetnikami, ktry w kocu przerodzi si w zacit walk zbrojn. Sytuacja ta skonia Mihajlovia do nawizania rozmw z Niemcami. Jednake tym kontaktom kres pooy Hitler. Mimo zdecydowanej postawy Hitlera, niechtnego nawizywaniu jakichkolwiek rozmw z partyzantami jugosowiaskimi, w lutym 1943 roku przedstawiciele Tity spotkali si z profesorem Buergerem, ktry by dyrektorem delegatury Abwehry w Klagenfurcie. Spotkanie odbyo si na terenie znajdujcym si pod kontrol Niemcw, a jego celem byo przeprowadzenie wstpnych rozmw dotyczcych wsppracy w walce ze wsplnym wrogiem, Angli. Tito by wcieky na sojusznikw, gdy uwaa, e Rosjanie zostawili go na lodzie i e ze strony Anglii nie moe oczekiwa na wywizanie si ze zoonych mu obietnic. Gotw by powstrzyma si od dziaa wojennych przeciwko Niemcom, gdyby ci ostatni zadowolili si posiadaniem jedynie oglnego zwierzchnictwa nad Jugosawi oraz Chorwacj i zgodzili si na przekazanie mu bezporedniej wadzy na obszarze tych pastw. Poniewa roci sobie prawa do Chorwacji, Niemcy odrzucili jego propozycj. Oddanie komunistom Chorwacji byo poza wszelk dyskusj, gdy oznaczaoby wyraenie zgody na utrat lojalnego sojusznika, jakim bya Chorwacja pod przywdztwem Pavelicia. Tym niemniej wspierany przez Angli genera Mihajlovi, ktry na wiosn 1943 roku w jej imieniu zawar z Wochami tajne porozumienie po upadku Mussoliniego, torujce Wochom drog do opuszczenia Osi, po niepowodzeniu rozmw z Tit znalaz si na pierwszym miejscu niemieckiej pokojowej listy" kandydatw do wszczcia rozmw o zaprzestaniu walk na terenie Jugosawii. Wtedy wanie do Niemcw dotary informacje, e Wosi zaopatruj czetnikw w bro i amunicj oraz zamierzaj da im woln rk w dziaaniach na kontrolowanym przez siebie terytorium. Co
396
wicej, Niemcy dowiedzieli si, e genera MihajWi utrzymuje kontakty z woskim dowdc w Podgoricy, ustalajc z nim strategi wsplnej walki z Niemcami, do ktrej miao doj po przejciu Woch na stron aliantw. W tej sytuacji strona niemiecka zerwaa rozmowy. Dowdca 4. Puku Brandenburg otrzyma rozkaz dotarcia do siedziby sztabu Mihajkwicia, pojmania go i umieszczenia w niemieckim areszcie. Szpiedzy donieli, e genera przebywa w miasteczku Kolain w Czarnogrze. Za linie nieprzyjaciela wyruszyli dowdca puku, podpukownik Heinz, i dwch najlepszych jego ludzi, wadajcych miejscowym jzykiem. Trzech Niemcw dotaro do pooonego w okolicy Prijepolja mostu na rzece Lim, ktry w grudniu tego roku mia sta si scen opisanych wczeniej krwawych walk. Niemcy odkryli, e Mihajloviciowi towarzyszy w Kolainie dwch szefw sztabu, generaowie Diuresecz i Pugowicz. Podczas rozmowy genera stwierdzi, e ma do dyspozycji ponad 200 tysicy onierzy oraz e jego gwnym wrogiem nie s Niemcy, lecz partyzanci Tity, wic wyda polecenie o niepodejmowaniu akcji zaczepnych wobec Niemcw. Mihajlovi zadeklarowa, e jeeli spenione zostan jego dania, to wystawi w peni wyszkolon i wyposaon dywizj do walki na froncie wschodnim. Warunki generaa byy nastpujce: Przywrcenie suwerennoci pastwa serbskiego i powierzenie mi funkcji ministra wojny. Uznanie podlegych mi oddziaw czetnikw za siy osaniajce niemieckie siy zbrojne przed partyzantami Tity". Trzech Niemcw powrcio do swoich i Heinz za pomoc telegrafu przekaza delegaturze Abwehry w Klagenfurcie szczegowy raport ze spotkania, a ta natychmiast wysaa go OKW. Hitler musia jednak aresztowa nie tylko Mihajkwicia, ale rwnie obu szefw sztabu, ktrzy w sztabie 4. Puku Brandenburg oczekiwali na odpowied. Oznaczao to zamanie sowa, ktre podpukownik da Serbom, kiedy obieca im status parlamentariuszy.
397
Natychmiast w sztabie puku pojawi si oddzia SD, ktry zwolni podpukownika Heinza z obowizkw dowdczych i wywiz obu aresztowanych serbskich negocjatorw. Po ratyfikowaniu porozumienia, ktre zawarli 9 grudnia 1943 roku podpukownik Heinz i genera Mihajkwi, miao rozpocz si formowanie Legionu Czarnogrskiego. Podpukownik Heinz mia stan przed sdem wojennym, ale admira Canaris zdoa zapobiec wszczciu formalnego dochodzenia. Zmarnowana zostaa kolejna wielka szansa.
Polowanie na Tit
W nocy 1 stycznia 1944 roku bronicy Banja Luki Chorwaci, wzmocnieni przez oddziay Dywizji Brandenburg, odparli atak dziesiciu (!) brygad partyzanckich, ktrymi wedug legendy dowodzi osobicie sam Tito. Atak na Banja Luk stanowi pocztek zabawy w kotka i myszk, ktra miaa trwa przez najbliszy miesic. Czetnicy wysali na nieprzyjacielskie terytorium szereg patroli, ktrym towarzyszyy wydzielone z oddziaw Brandenburczykw obsugi radiostacji. Zadaniem tych patroli byo poszukiwanie ladw obecnoci partyzantw. Uczestniczcy w tych dziaaniach Brandenburczycy ubrani byli w mundury armii chorwackiej. Burmistrz miasta Kotor Varo zorganizowa oddzia milicji, ktry zosta podporzdkowany dowdztwu 4. Puku. Miasteczko byo wielokrotnie ostrzeliwane przez partyzantw, ale dziki utworzeniu formacji milicji odparo kilka nocnych atakw. W bazie Brandenburczykw w Kraljevie stacjonowa zoony z onierzy 4. Puku Oddzia Wildschiitz. Wykonywa zadania rozpoznawcze, a take dziki przydzielonym na stae lub czasowo specjalistom do spraw wywiadu obserwowa koncentracj partyzantw. W Kraljevie stacjonowao rwnie kilka grup bojowych zoonych z Brandenburczykw. 2 stycznia 1944 roku obrocy Banja Luki zostali zepchnici w cen-
Polowanie na Tit
399
trum miasta i zmuszeni do obrony okrnej. Z determinacj bronili lotniska, koszar Loga i cytadeli. Wrd nich znajdowa si dowodzony przez majora Benescha Oddzia Wildschiitz. Pozostae jednostki 4. Puku otrzymay rozkaz wczenia si do bitwy i udzielenia pomocy jednostce majora Benescha. Przebiy si do znajdujcego si na zachd od miasta mostu na rzece Vrabas i wzmocniy siy stacjonujcej tam kompanii policji. Posuwajc si w kierunku mostu, Brandenburczycy dostali si pod silny ogie, w ktrego wyniku stracili 1 zabitego i 13 rannych. Dotarli jednak do mostu i utrzymali go pomimo kilkukrotnych kontratakw. Po nadejciu reszty oddziau przyczek mostowy zosta rozszerzony. Podczas wymiany ognia zapalio si zabudowanie rolnicze, nalece do znajdujcego si w pobliu klasztoru trapistw. Trzeciego dnia walki wyczerpane oddziay Brandenburczykw zostay zluzowane przez 92. Brygad Zmotoryzowan. Nalece do brygady dziaa samobiene przejechay ulicami i alejkami miasta, systematycznie likwidujc wszystkie istniejce jeszcze gniazda oporu. Reszta partyzantw ucieka z miasta i znikna w pobliskich lasach. Brandenburczycy, posuwajc si wraz z gwnymi siami 92. Brygady Zmotoryzowanej, dotarli do wsi Jaice. Jeszcze do niedawna w miejscowoci tej stacjonowao naczelne dowdztwo partyzanckie, czyli sztab Tity. Mona powiedzie, e w momencie wkroczenia niemieckich oddziaw jeszcze ciepa" bya znajdujca si w fabryce chemicznej kwatera przywdcy komunistw. Wkrtce po zajciu Jaic do oddziaw niemieckich dotara informacja, e Tito znajduje si w pooonym niedaleko miasteczku Drvar. W celu schwytania przywdcy komunistw i wyeliminowania potencjalnego zagroenia, jakie mogy stanowi podlege mu oddziay partyzanckie, dowdztwo 2. Armii Pancernej skierowao w ten rejon Batalion Spadochronowy SS oraz przeprowadzio koncentracj oddziaw 4. Puku Brandenburg, wzmocnionego oddziaami 1. Puku Brandenburg (2. i 3. batalion), jednostkami stacjonujcej nadal
400
w miejscowoci Jaice 92. Brygady Zmotoryzowanej i pododdziaami specjalnej grupy bojowej 7. Dywizji Grskiej Waffen SS Prinz Eugen. Dowdztwo 2. Armii Pancernej nakazao tym jednostkom wykonanie koncentrycznego uderzenia, ktrego ostrza miay si zbiec w miejscu lokalizacji sztabu partyzantw. Mimo tej zakrojonej na wielk skal operacji Tito nieomal w ostatniej sekundzie zdoa zbiec z zagroonego terenu. Poruszajcy si pieszo Batalion Spadochronowy SS, przyby na obszar operacji dopiero po jej zakoczeniu. Prba wyeliminowania Tity nie powioda si, ale przesuchania okolicznych mieszkacw wykazay, e Tito rzeczywicie przebywa w jednym z domw w Drvarze. Na pocztku stycznia przywdca jugosowiaskich komunistw wraz ze swym sztabem, w ktrego skad wchodzia ju wtedy brytyjska misja wojskowa, przenis si do Drvaru, ustronnej grskiej miejscowoci pooonej w odlegoci okoo 100 kilometrw na zachd od Jaic. Pocztkowo zamieszka w samym miasteczku, gdzie zaoono kwatery i pomieszczenia sztabowe. Pniej w obawie przed grob niemieckiego bombardowania sztab przenis si do kilku jaski niedaleko Drvaru. W kocu, obawiajc si, e niemieccy szpiedzy wykryj rwnie to nowe miejsce pobytu (co w istocie si stao), Tito wraz z najbliszymi wsppracownikami przenis si w okolice Bastasi, miejscowoci pooonej w odlegoci szeciu kilometrw od Drvaru. Znajdowaa si tam wyjtkowo przestronna jaskinia, ktr szybko dostosowano do potrzeb pracy sztabowej. Ochron stanowili podchorowie tworzcy Batalion Eskorty oraz jeden z pododdziaw brygady saperskiej. 27 marca 1944 roku po wykryciu kolejnego szpiega dziaajcego w najbliszym otoczeniu Tity stao si oczywiste, e Niemcy musz zna lokalizacj nowej kryjwki. Zreszt pojmany niemiecki agent zdoa umkn, zanim przyby pluton egzekucyjny, ktry mia go rozstrzela. Nastrj w otoczeniu Tity zamieni si w panik, gdy od kolejnego schwytanego niemieckiego agenta, ktry operowa w oko-
Polowanie na Tit
401
Oryginalny szkic przedstawiajcy dziaania 800. Puku Szkolno-Budowlaego do Zada Specjalnych podczas operacji Rsselsprung", maj 1944 roku.
402
licy miejsca stacjonowania sztabu, dowiedziano si, e zdy on przekaza Niemcom informacj o lokalizacji kryjwki. 4 maja zapada decyzja. W wyniku zasadzki na penicych sub wartownicz czetnikw zdobyto map, na ktrej naniesione byy liczne nieprzyjacielskie umocnione placwki i bazy wojskowe w okolicy Drvaru i Bastasi. W celu zapewnienia skutecznoci dziaania spadochroniarzy z Waffen SS, ktrych dowdztwo niemieckie zamierzao wprowadzi do akcji w decydujcym momencie, do Jugosawii wezwany zosta Hauptsturmfiihrer SS Skorzeny. Jego zadaniem byo nie tylko przygotowanie caej akcji, ale rwnie odegranie roli koordynatora dziaa. Jednostka Specjalna Benescha, na potrzeby akcji zorganizowana w dwie grupy bojowe, dowodzone przez podporucznikw Kirchnera i Bckla, zostaa podporzdkowana dowdztwu jednostki spadochronowej i skierowana do rejonu koncentracji. Ponisza relacja pochodzi z raportu sporzdzonego przez dowdc puku, do ktrego naleaa Jednostka Specjalna Benescha. Stacjonujcy w Kninie sztab III Korpusu, a take sztab najbliszej dywizji stacjonujcej w Drnis, byy zbyt oddalone od obszaru operacji. Puk Brandenburg otrzymywa rozkazy bezporednio od dowdztwa korpusu, znajdujcego si bliej miejsca dziaa, a nie z dowdztwa dywizji w Drnis. Przed operacj otrzymalimy wzmocnienie w postaci przydzielonego nam ze skadu 2. Armii Pancernej szturmowego batalionu grenadierw pancernych, ktry w owym czasie skada si gwnie z kadetw kursu oficerskiego, wysanych do Belgradu w celu odbycia szkolenia operacyjnego. Jako wzmocnienie przysano nam rwnie kompani chorwackich ochotnikw, a take batalion rozpoznawczy. Zoony z dwch batalionw 1. Puk wraz z przydzielonymi mu wzmocnieniami, dziaajc na lewym skrzydle 7. Dywizji Grskiej Waffen SS Prinz Eugen, mia naciera na Bosansko Grahovo. Zadaniem puku byo opanowanie rejonu stacjonowania sztabu Tity, ktry uprzednio znajdowa si w okolicy Drvaru.
Polowanie na Tit
403
Operacja rozpocza si rankiem 25 maja 1944 roku. P godziny przed rozpoczciem ataku na ldzie bombowce niemieckie rozpoczy bombardowanie jugosowiaskich oddziaw. Udao im si zniszczy central radiow sztabu gwnego i Ticie pozostaa do cznoci z oddziaem tylko jedna linia telefoniczna. Partyzanci znajdujcy si w Drvarze i w pooonej opodal Bastasi jaskini, w ktrej przebywa sztab Tity, wydawali si zaskoczeni i sparaliowani strachem. Dokadnie o godzinie 7.00 pierwsze fale spadochroniarzy, dowodzonych przez Hauptsturmfuhrera SS Rybk, zaczy desant na dolin rzeki Drvar. Nad sam Drvar zaczy znia si zwolnione z lin holowniczych szybowce transportowe w spiralnym locie, ktry mia umoliwi im precyzyjne ldowanie. W miecie nie stwierdzono obecnoci partyzantw, poniewa wikszo z nich ucieka w gry, gdy rozpoczo si bombardowanie. W grskiej jaskini znajdowao si wszake nadal 100 gotowych do walki podchorych, stanowicych gwardi przyboczn Tity. Oni jako pierwsi starli si ze strzelcami spadochronowymi. Po upywie godziny od momentu wyldowania desantu Drvar znalaz si w rkach niemieckich. W celu oczyszczenia budynkw Niemcy uyli granatw rcznych i adunkw wybuchowych. Opanowanie miasta przebiego gadko, jednake opr atakujcym stawiaa znajdujca si w nim, dobrze osonita skaami i obsadzona licznymi karabinami maszynowymi szkoa oficerska. Jej obrocy odparli wszystkie niemieckie ataki. Okoo 11.50 wyldowaa druga fala strzelcw spadochronowych, ktrzy z wielk werw zaatakowali pozycje partyzantw. Jugosowiascy podchorowie walczyli wszake rwnie odwanie jak Niemcy. Godzin pniej na pole bitwy dotary czoowe oddziay 3. Brygady Lika, ktre dowdztwo jugosowiaskie wezwao za pomoc jedynej ocalaej linii telefonicznej. Po wkroczeniu do walki nowego oddziau jugosowiaskiego straty w ludziach zaczy rosn rwnie po niemieckiej stronie.
404
Gdy w Drvarze trwa zacity bj, Brandenburczycy nadal maszerowali z Knina na Bosansko Grahovo. Niemcy zostali kilkakrotnie zaatakowani przez nieprzyjacielskie myliwce bombardujce. Samoloty operoway z wysunitego lotniska, znajdujcego si na skalistym paskowyu stanowicym szczyt dwch bliniaczych gr o nazwie Sator i Jadovnik. Zaatakowanie lotniska i wyeliminowanie zagroenia ze strony myliwcw bombardujcych wydawao si nieprawdopodobne, gdy z doniesie licznych szpiegw wynikao, e podej do pasa startowego broni partyzanci z 1. i 6. Dywizji Proletariackiej, ktrzy zajmuj niemoliwe wrcz do zdobycia pozycje. Brandenburczycy, nie baczc na trudnoci, przypucili jednak atak na lotnisko, ktre potraktowali jako pierwszy cel operacji. 2. batalion 1. Puku, rozwinwszy si na pozycji wyjciowej w miejscowoci Peulje, podj atak frontalny, a wsparty przez artyleri 3. batalion rozpocz szturm z kierunku Bosansko Grahova. Wszystkie ataki niemieckie zaamay si w zmasowanym ogniu obrocw. Partyzanci bronicy lotniska mogli liczy na wsparcie kilku baterii rednich i jednej baterii cikich dzia woskiej artylerii polowej. 2. batalionowi udao si przedrze do skraju lotniska i zdoby nieprzyjacielskie okopy, ale partyzanci natychmiast rozpoczli kontratak i doszo do chaotycznej walki wrcz. Jugosowianie dziki liczebnej przewadze zdoali wyprze Brandenburczykw ze zdobytych niedawno pozycji. Wycofujcy si Niemcy zmuszeni byli pozostawi rannych. Natychmiastowy kontratak, podjty siami plutonu rezerwy puku, pozwoli stronie niemieckiej odzyska utracone pozycje. Znaleziono okaleczone ciaa rannych. Dowdca puku tak opisa decydujce chwile: Wysaem batalionowi posiki, ktre nastpnego ranka miay umoliwi nam odbicie znajdujcego si naprzeciw nas wzgrza i zajcie pooonego na nim lotniska. Mj sztab przenis si na pozycje wyjciowe batalionu, aby by na miejscu w chwili podjcia decydujcego ataku. Do ataku jednak nie
Polowanie na Tit
405
doszo, poniewa w nocy partyzanci si wycofali. Lotnisko, do ktrego dotarlimy wkrtce potem, okazao si opustoszae. Ostatni samolot odlecia ze pnym popoudniem poprzedniego dnia, wywoc angielsk misj wojskow. Ewakuacja nastpia, gdy nasze oddziay opanoway pierwsze partyzanckie pozycje. Wkrtce po przejciu lotniska dotara do mnie wiadomo, e na grze Jadovnik toczy rozpaczliwy bj okrona kompania szturmowego batalionu grenadierw pancernych, nalecego do 2. Armii Pancernej. Okronym trzeba byo szybko udzieli pomocy, poniewa koczya si im amunicja. Wrciem na stanowisko dowodzenia w Bosansko Grahovie, w ktrym czeka gotowy do walki 3. batalion mojego puku. Objwszy dowdztwo, poprowadziem batalion do Drvaru, aby zaatakowa przeciwnika z pooonego na jego skrzydle wzgrza w okolicy Jadovnika. Atak powid si cakowicie, gdy partyzanci zajci byli ostrzeliwaniem okronej kompanii i tak usilnie pragnli zniszczy okrone jednostki niemieckie, e zaniedbali podstawowe zasady bezpieczestwa. Zdobylimy szturmem wzgrze i strzelajc z biodra oraz rzucajc granaty, wybilimy ich prawie do nogi. Do stanowisk okronej kompanii dotar cay puk, ktry podj pocig za wycofujcym si na pnoc nieprzyjacielem. Wrg nie stawia oporu, poniewa osign swj cel, ktrym byo umoliwienie ucieczki Ticie. Tito uciek, aczkolwiek nie w stylu, jaki by mu odpowiada. Musia bowiem zostawi na porzuconym stanowisku dowodzenia swj nowiutki mundur marszaka, a wraz z nim cz dokumentw sztabowych, ktre, jak si okazao, zawieray bardzo przydatne informacje. Partyzanci i osona sztabu Tity, cigani przez oddziay Dywizji Prinz Eugen, wycofali si do pooonej na zachd od Jaic miejscowoci Potocki. Sztab Tity i jego najblisi doradcy udali si na lotnisko w pobliu Kupreskopolje. Stamtd odlecieli samolotem na wysp Vis, na ktr przybyli 4 czerwca 1944 roku. Prba schwytania Tity i wyeliminowania caego jego sztabu zakoczya si niepowodzeniem. Niemniej jednak operacja o kodowej
406
nazwie Rsselsprung" (Ruch konia szachowego) daa stronie niemieckiej chwil wytchnienia, gdy po jej zakoczeniu oddziay Tity musiay przej reorganizacj. N o w y P u k Szkolny Brandenburg Genera major von Pfuhlstein wiedzia, e uzupenienia do walczcych oddziaw nie bd napywa dostatecznie szybko, aby uzupeni ponoszone straty, wic zaproponowa admiraowi Canarisowi utworzenie zapasowego puku szkolnego. Ziarno pado na podatny grunt i ju w maju 1943 roku utworzono Batalion Zapasowy Brandenburg z onierzy jednostek tyowych dywizji. Dowodzony przez majora Martina, skada si z kadry instruktorw i szkolonych przez nich rekrutw. W poowie sierpnia w pooonej niedaleko Wiednia miejscowoci Baden powsta 2. batalion zapasowy formacji Brandenburg. Rozpocz si proces, ktry ostatecznie doprowadzi do utworzenia Puku Szkolnego Brandenburg. Nowy batalion zosta przeniesiony do Brandenburga nad Hawel, gdzie oba bataliony formacji prowadziy szkolenie rekrutw. Wkrtce potem w okolicy Neuhaus-Tristingthal uformowano dowodzony przez kapitana von Einema-Jostena zapasowy batalion piechoty grskiej, ktry mia zapewni uzupenienia dla 2. Puku Brandenburg. W rejon stacjonowania grskiego batalionu zapasowego przebazowano rwnie jednostki administracyjne 2. Puku. W celu zapewnienia moliwie najlepszych warunkw szkolenia wysokogrskiego kilka miesicy pnej szkolny batalion grski przeniesiono do miejscowoci Admont w styryjskim Salzkammergut. 5 marca 1944 roku z O K W do wszystkich jednostek Puku Szkolnego Brandenburg wysano polecenie wystawienia kontyngentu onierzy, niezbdnego do sformowania puku alarmowego, ktry dziaajc na poudniowy wschd od Krakowa, mia wzi udzia w operacji Ko Trojaski". Jednostki zapasowe otrzymay polece-
Polowanie na Tit
407
nie, aby najpniej 10 marca w kontyngent by gotowy do transportu. Do planowanej akcji jednak nie doszo i dwa utworzone na jej potrzeby bataliony powrciy do macierzystych baz w Admont i Brandenburgu nad Hawel. Dziaania ofensywne i obronne we W o s z e c h 12 maja 1944 roku alianci przeamali obron niemieck wok stale rozrastajcego si alianckiego przyczka w rejonie Anzio-Nettuno. W rezultacie takiego rozwoju wypadkw w stan pogotowia ponownie postawiono puk alarmowy, utworzony przez bataliony zapasowe Dywizji Brandenburg. Dwa w peni wyekwipowane bataliony wysano w popiechu na Istri, gdzie rozlokowano je w okolicy Triestu-Rijeki. Gwnym zadaniem puku w tym rejonie byo strzeenie wybrzea na wypadek prby alianckiego desantu. Pukiem dowodzi podpukownik Martin, a jednostka dziaaa w niezwykle komfortowych warunkach, bo wrg nie podejmowa adnych prb ldowania. Po pewnym czasie dowdztwo doszo do wniosku, i w miejscu stacjonowania puku alarmowego nie naley oczekiwa adnego desantu. Z tego wzgldu 17 czerwca oba bataliony puku alarmowego rozwizano, 3. batalion, dowodzony przez kapitana Grawerta, wysano do Kamnika w Sowacji, a 4. batalion porucznika Bostricka skierowano do pooonej na pnocny zachd od Lubiany Homale, miejscowoci w wczesnym Reichsgau Oberkrain. Po tych przesuniciach oddziaw 9 czerwca 1944 roku OKW wydao tajn dyrektyw operacyjn o sygnaturze OKW/WFSt./Op (H), Siidost, nr 00 6053/44, ktra zawieraa rozkaz przeniesienia caego puku szkolnego Brandenburg do Reichsgau. W rozkazie wskazano miejsca rozlokowania pododdziaw puku, miasteczka Domale, Kamnik, Kranj, Radovlijca i Bied. Puk zosta podporzdkowany sztabowi XVIII Korpusu, ktremu wszake zezwolono jednostk alarmow wykorzystywa jedynie do zabezpieczania rejonw stacjo-
408
nowania jej wasnych oddziaw i, jeeli pozwoli na to cykl szkoleniowy, do zaangaowania w dziaania antypartyzanckie. Jednostka alarmowa Brandenburg staa si teraz oficjalnie czci Puku Szkolnego, ktry po reorganizacjach mia ostatecznie nastpujc struktur organizacyjn: Sztab puku: w Bied 18. szkolna kompania broni cikiej w Bied 1. batalion batalion szkolenia podstawowego w okolicy Bied i Lees (wczes'niej we Fryburgu) batalion podstawowego szkolenia piechoty grskiej w Sentvid, jednej z dzielnic Lubiany (wczeniej w Admont) batalion szkolenia polowego w Kamniku (dawny 3. batalion puku alarmowego) batalion szkolenia polowego w rejonie Domal-Hannsburg (dawny 4. batalion puku alarmowego) Z etnicznych Niemcw z Wgier utworzono szkolny batalion U, ktrym dowodzi kapitan Auch. Jednostka ta rwnie zostaa podporzdkowana dowdztwu Puku Szkolnego Brandenburg. 1. i 2. kompania rekonwalescentw nadal stacjonoway we Fryburgu. Podobnie Brandenburg nad Hawel w dalszym cigu pozostawa miejscem stacjonowania 3. i 4. kompanii rekonwalescentw, a take 17. kompanii kursw szkolenia bojowego. Rozkazem dowdztwa dywizji kompania szkoleniowa legionistw zostaa przeniesiona z pooonego w pobliu Brandenburga Kranepuhla do Fryburga, gdzie podporzdkowano j dowdcy kursw szkolenia bojowego.
2. batalion
3. batalion
4. batalion
Polowanie na Tit
409
Pod koniec kwietnia 1944 roku Puk Szkolny zosta przemianowany na 5. Puk Grenadierw Pancernych Fuhrera, wycofany z okolic Lubiany, gdzie prowadzi dziaania antypartyzanckie, i wraz z nowym dowdc, podpukownikiem Schwarzrockiem, skierowany w okolice Stockerau. W ten sposb oddzia, przynajmniej formalnie, zosta wyjty spod dowdztwa Dywizji Brandenburg. Mimo to kilka miesicy pniej, gdy rozpoczto formowanie Dywizji Grenadierw Pancernych Brandenburg, zosta wcielony do niej. Na razie jednak stacjonowa w rejonie Stockerau, podlegajc dowdztwu Fiihrer Grenadier Brigade (Brygady Grenadierw Pancernych Fuhrera).
Gorzki o d w r t Na pocztku 1944 roku w Salonikach oprcz innych jednostek Grupy Armii E stacjonoway rwnie sztaby 1. i 2. Puku Dywizji Brandenburg. 2. Puk wycofano z frontu joskiego, na ktrym zagroenie ze strony desantw morskich wroga byo minimalne. Na obszarze Pireus-Ateny-poudniowa Attyka pozostawiono wszake 1. Puk, dziaajcy pod dowdztwem LXVIII Korpusu. Prowadzi on dziaania antypartyzanckie. Oddziay 1. Puku zostay zwolnione z zadania obrony wybrzea, otrzymawszy rozkaz rozwinicia pododdziaw w rejonie miejscowoci Liwadia-Lamia i wspierania dziaa jednostek LXVIII Korpusu. Oprcz ograniczenia rosncego zagroenia ze strony partyzantw zadaniem puku byo osanianie gwnych drg, wiodcych przez Termopile w kierunku poudniowej Grecji, oraz dugiego sektora wybrzea greckiego wzdu Eubei. Dowdc 1. Puku, majora Walthera, zaniepokoiy raporty patroli, ktre donosiy o koncentracji w rejonie doliny Sperchia jednostek komunistycznego Frontu Wyzwolenia Narodowego (EAM). Przeciwko tym gniazdom aktywnoci partyzanckiej z rejonu Lamii i Kamena Wurla wysano dodatkowe dobrze uzbrojone patrole. onierze 3. batalionu byli specjalistami w tego typu dziaaniach, mimo to na tym obszarze ponieli znaczne straty. 3 stycznia 1944 roku dowo-
410
dzc patrolem zoonym z onierzy 10. kompanii, zgin adiutant 3. batalionu pukownik Minzemay, wraz z dwoma towarzyszcymi mu onierzami. Jego patrol pojawi si na miejscu walki, gdy ogie nieprzyjaciela przygwodzi kompani piechoty przy wysadzonym mocie. Mimo oporu wroga zdoa opanowa przepraw. 14 stycznia dowdztwo stacjonujcego w Atalanti 2. batalionu obj czasowo dowdca 2. kompani, pukownik Spath. Wyda podporucznikowi Stahlowi polecenie wysania silnego patrolu w celu rozpoznania si EAM, operujcych w okolicy Sklitronu. Patrol wyruszy do akcji ze wsi Evangelistria. Wrd onierzy znajdowa si sierant Koch, dowodzcy pododdziaem broni cikiej. Po dotarciu w okolice Sklitronu oddzia zatrzyma si na postj w celu uzupenienia zapasw wody. Po chwili szpica ponownie ruszya naprzd, zbliajc si do zabudowa wsi. W tym momencie na niemieckich onierzy z tylnej lewej i prawej flanki spad grad ognia z broni strzeleckiej i karabinw maszynowych. Na szczcie dla onierzy patrolu w tyle, w odlegoci 200 metrw, posuwa si tworzcy ariergard pododdzia sieranta Kocha. onierze Kocha otworzyli ogie, zajmujc stanowiska u pooonego poza wsi wyjcia z doliny. Niemcy zajli obron okrn, a po zapadniciu zmroku na pozycje oddziau Kocha dotaro kilku onierzy ze szpicy batalionu. Porucznik Stahl, plutonowy Schmiedel i kobieta w stopniu starszego szeregowego wpadli w zasadzk i polegli od kul wroga. Bronicym si Niemcom chwil oddechu zapewni podjty natychmiast kontratak, lecz dalszy marsz naprzd zosta na pewien czas odwoany. Wznowiono go dopiero trzy dni pniej. W nocy 18 stycznia batalion przebi si przez dolin do Sklitron. Przy wsparciu czterolufowego dziaka przeciwlotniczego kalibru 20 mm i innej cikiej broni, wsparcie odbio wie. Partyzanci wycofali si w gry i przez ponad miesic aktywno batalionu ograniczya si jedynie do wykonywania zada patrolowych. 20 lutego cay puk otrzyma rozkaz wymarszu, ktry nastpi 21 lutego o godzinie 5.00. Puk mia dotrze do Prilepu w pou-
Polowanie na Tit
411
dniowej Macedonii, do ktrego dotar przez przecz Servia, Kozani, Ptolemad i Bitol. Z Bitoli 25 lutego przez Prizren wyruszy do albaskiej Diakowy. Tam puk zosta podporzdkowany dowdztwu 2. Armii, ktre rozkazao jego oddziaom pozostawa w gotowoci jako rezerwa operacyjna, stanowica odwd na wypadek, gdyby nieprzyjaciel dokona desantu na odcinek dalmatyskiego wybrzea, midzy Zadarem a Splitem. 3. batalion 1. Puku Dywizji Brandenburg, ktrego dowdztwo (po skierowanym na szkolenie kapitanie Wandreyu) przej pukownik Seuberlich, podj marsz w celu zmiany miejsca stacjonowania z miejscowoci Skradin na rejon pooony na pnoc od Sebenika. 1. batalion tego samego puku przeniesiono ze Skutari do Tirany, gdzie pododdziay batalionu podjy aktywne dziaania patrolowe, aby pokaza si albaskim partyzantom. Od 18 marca do koca maja 1944 roku 3. batalion by ogem przez dziesi dni zaangaowany w cikie walki, w wyniku ktrych ponis cikie straty. Szczeglnie duo ludzi stracono podczas operacji Bora", ataku na pooone w okolicy Ceranje wzgrze 214 i lece na zachd ode pasmo wzgrz. 14 kwietnia 1944 roku podano do wiadomoci, e Dywizja Brandenburg ma otrzyma nowego dowdc, generaa porucznika Fritza Kiihlweina. 52-letni Kiihlwein mia Krzy Rycerski i do 28 kwietnia 1944 roku dowodzi 45. Dywizj Piechoty. 19 stycznia 1942 roku kiedy jeszcze by pukownikiem i dowodzi 133. Pukiem Piechoty, zosta jednym z pierwszych dowdcw frontowych odznaczonych Niemieckim Krzyem w Zocie. Dowodzi Dywizj Brandenburg do dnia, w ktrym zostaa ona wczona w skad Korpusu Pancernego Grossdeutscbland ju jako jednostka grenadierw pancernych. By zatem ostatnim oficerem dowodzcym dywizj w jej pierwotnym ksztacie. 1. batalion 1. Puku Dywizja Brandenburg, operujc w rejonie Benkovaca w Chorwacji, przeprowadzi szereg trudnych operacji
412
antypartyzanckich, czsto we wsppracy z 3. batalionem. Batalion przez co najmniej 22 dni by zaangaowany w bj, w tym walk wrcz. 20 maja dowdztwo 1. batalionu obj kapitan John, ktry was'nie wydobrza z odniesionych ran i po trudnym okresie rekonwalescencji nie mg si doczeka powrotu do towarzyszy broni. Dowodzi batalionem podczas cikich walk w rejonie Benkovaca, podczas ktrych by on atakowany przez nieprzyjacielskie myliwce bombardujce. Walther, obecnie w stopniu podpukownika, znajdowa si ze sztabem w Skradinie. Kapitan Wandrey, ktry powrci z kursu dowdcw batalionu, ponownie obj dowdztwo 3. batalionu 1. Puku Brandenburg. Od poowy maja 1. Puk ponownie by kompletny, gdy wtedy powrci pod jego rozkazy 2. batalion, dotychczas podlegajcy dowdztwu 4. Puku. Ostatnie akcje, podejmowane przez jednostki Brandenburczykw do 24 wrzenia, czyli do momentu rozwizania Dywizji Brandenburg, naleay do najtrudniejszych operacji antypartyzanckich, w jakich dywizja uczestniczya w cigu caej II wojny wiatowej. Wrzeniowe walki w Jugosawii stopniowo koncentroway si wok Belgradu. Rozegray si tam najbardziej przeraajce walki. 29 wrzenia 1944 roku Armia Czerwona rzucia w bj wiee dywizje, ktre podjy natarcie z przyczka na zachodnim brzegu Dunaju i wzdu obu stron rzeki Timok uderzyy w kierunku na Negotin. Z poudnia i poudniowego wschodu do Zajedaru zbliyy si kolejne due jednostki radzieckie, ktre zagroziy linii zaopatrzenia wojsk niemieckich z Petrovaca do Boru. Linia ta stanowia te jedyn drog odwrotu dla niemieckich jednostek (znajdowa si wrd nich take podporzdkowany 1. Dywizji Grskiej 2. Puk Brandenburg) walczcych w zakolu Dunaju na poudnie od Turnu Severin. 3. batalion 1. Puku, operujcy w pobliu pooonego na poudnie od Belgradu, Topola by zaangaowany w walki z partyzantami. W tym samym czasie 1. batalion prowadzi dziaania antypartyzanckie w rejonie pooonego nad rzek Saw abaca. Pododdziay 1. batalionu 4. Puku nadal pozostaway w Belgradzie, do ktre-
Polowanie na Tit
413
go 27 wrzenia, po odwrocie z Topola, dotar rwnie 3. batalion, zmierzajcy do oddziaw wycofujcych si w kierunku Smederewa. Dowodzony przez pukownika Hebelera 11. batalion 1. Puku nadal toczy walki na przyczku w okolicy abaca. Podczas wyjtkowo ulewnej burzy na oddziay batalionu uderzyy poczone siy Armii Czerwonej i jugosowiaskich partyzantw. Kompanie 1. batalionu zostay okrone. Niemcy utrzymali pozycje do 10 padziernika, gdy w desperackim natarciu przeamali piercie i wycofali si do abaca, a nastpnie do Ruma. Podczas odwrotu z abaca do Ruma, 1. batalion musia w nocnym ataku przeama pozycj blokujc wojsk radzieckich. W owe padziernikowe dni podpukownik Walther kilkakrotnie usiowa przedrze do swojego batalionu. 13 padziernika podczas jednej z takich prb zosta ranny, a potem ewakuowany do Niemiec, do szpitala. 15 padziernika jego nastpc na stanowisku dowdcy batalionu zosta uprzednio sucy w 23. Dywizji Pancernej pukownik Bruckner. Erich von Bruckner by dowiadczonym oficerem. Pniej dowodzi 1. Pukiem Lekkiej Piechoty Brandenburg i zosta 11 marca 1945 roku odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya. W nocy 15 padziernika czogi radzieckie przedary si od poudnia przez zewntrzny piercie obronny Belgradu, i dotary do przedmie. Wskutek tego ataku zaamaa si obrona niemiecka w caym sektorze. 20 padziernika na terenie miasta walczyo nadal jedynie kilka izolowanych, umocnionych punktw obronnych. W okolicy Poarevaca nad "Wielk Moraw poczyy si oddziay Grupy Bojowej Stettner, jednostki 1. Dywizji Grskiej i Grupy Bojowej Wittmann. Grupa Bojowa Stettner miaa podj prb przebicia si do Belgradu i sforsowania Dunaju. Ostateczna bitwa o Belgrad rozpocza si 15 padziernika. Do tego czasu Grupa Bojowa Stettner zdoaa przebi si w poblie belgradzkiego przedmiecia Mokri Lug. W skad grup bojowych Stettner i Wittmann wchodziy oddziay Brandenburczykw. 2. Puk podporzdkowany by 1. Dywizji Grskiej, a 1. batalion 4. Puku
414
nalea do Grupy Bojowej Wittmann (na czele grupy sta dowdca 117. Dywizji Lekkiej Piechoty, genera porucznik August Wittmann). Podjta 17 padziernika prba przedarcia si do nadal pozostajcych w rkach Niemcw mostw na Sawie zakoczya si niepowodzeniem. Na poudniowym kracu miasta operoway silne oddziay Armii Czerwonej. Poniewa w rejonie walk nie pojawi si oddzia, ktry otrzyma rozkaz zaatakowania nieprzyjaciela od strony oblonego miasta, w nocy 18 padziernika genera porucznik von Stettner zmuszony by podj decyzj o przebijaniu si na zachd, w kierunku mostu znajdujcego si niedaleko Sabaca. Wrg atakowa oddziay niemieckie z tyu i ze skrzyde tak skutecznie, ze do pnocnego brzegu Sawy dotary jedynie grupy onierzy o cznej sile kompanii. Operujce w tym rejonie oddziay Armii Czerwonej meldoway o wziciu do niewoli znacznej liczby jecw. W nocy 20 padziernika Niemcy odbili przyczek mostowy w Belgradzie i ruszyli w kierunku pnocnego brzegu Sawy. Armia Tity, zoona z kilku partyzanckich formacji, wdara si do Belgradu, z ktrego trzy i p roku wczeniej siy jugosowiaskie zostay wyparte przez Niemcw. 20 padziernika zosta w Jugosawii ogoszony dniem wita narodowego. Tego samego dnia pukownik Schulte-Neuhaus obj dowdztwo nad ocalaymi grupami bojowymi Dywizji Brandenburg, przebywajcymi w Nowym Sadzie i zarazem nad obron linii Cisy od jej ujcia do Segedyna. Centralnym punktem tego sektora obrony bya miejscowo Titel. Dalsze niezwykle cikie walki przyniosy kolejne due straty. W szczeglnie zacite zmagania zaangaowany by dowodzony przez kapitana Wandreya 2. batalion 1. Puku Dywizji Brandenburg 16 padziernika Wandrey zosta ranny i musia opuci pole walki. Jego miejsce zaj kapitan John, ktry po powrocie ze szpitala nadal chodzi o lasce. 18 padziernika odnis powan ran brzucha i dowdztwo batalionu przeszo w rce porucznika Friedrichsmeyera.
Polowanie na Tit
415
Armia Czerwona, dca do rozszerzenia przyczkw w okolicy miejscowoci Apatin i Barina, atakowaa dosownie bez przerwy, jednake jej oddziay nie zdoay posun si ani kroku naprzd. Nie powiody si jednak rwnie niemieckie ataki, ktre miay zepchn wroga ponownie za Dunaj. 21 padziernika oddziay Armii Czerwonej zdoay zrolowa gwn lini niemieckiej obrony, przebiegajc na pnoc od przyczka pod Apatinem. Walczcy tam 2. batalion 1. Puku porucznika Heinego zosta nieomal wybity do nogi. Wojska radzieckie atakoway ze wszystkich stron. Zmagania byy tak zacieke, e do przewaajcego liczebnie wroga byli zmuszeni strzela nawet ciko ranni. Podczas ostatniej prby przebicia si z okrenia zgino 22 spord 24 ostatnich onierzy batalionu. Przeyli jedynie porucznik Heine i jego goniec. Podczas odwrotu wojsk niemieckich w stray tylnej stale pozostawa 1. Puk Dywizji Brandenburg, ktry organizowa obron na kolejnych pozycjach, umoliwiajc onierzom innych wycofujcych si oddziaw zajcie nowej linii. 27 listopada oddziay niemieckie dotary do Peczu, gdzie zostay natychmiast zaatakowane przez siy radzieckie i musiay kontynuowa odwrt w nocy w kierunku pnocno-zachodnim, w trudnym pagrkowatym terenie, poprzecinanym parowami i pokrytym lasami, pod silnym naciskiem nieprzyjacielskich czogw. 3 grudnia w rejonie Kaposvar wojska niemieckie zajy kolejn pozycj obronn, ktra ponownie zostaa zaatakowana przez znaczn liczb radzieckich T-34/85. Brandenburczycy pozwolili czogom przejecha przez swoje pozycje, po czym wychynli ze swoich okopw i zaatakowali je minami przeciwpancernymi, adunkami wybuchowymi i granatami. W tej okropnej walce zniszczonych zostao pitnacie T-34/85. 8 grudnia, gdy wgierska puszta znajdowaa si ju pod grub nien pokryw, puk po raz pierwszy od duszego czasu zosta skierowany na odpoczynek w rejon Szenyer. 4. Puk przeszed rwnie cik prb ognia jak 1. Puk. W tym krytycznym okresie do-
416
wdca puku, major Pinkert, zameldowa o przekazaniu dowdztwa jednostki w rce majora Hellmanna, ktry dotychczas peni obowizki dowdcy 4. batalionu. Po wkroczeniu oddziaw Tity do Serbii 21 marca 1944 roku puk przez wiele miesicy musia toczy cikie walki z jugosowiask partyzantk. Jednostka braa udzia w opisywanej wczeniej operacji Rsselsprung", a nastpnie w pocigu za partyzantami. 11 czerwca 3. batalion majora Koehnena star si w rejonie miejscowoci Kupres z silnym oddziaem partyzanckim, ktry zmusi go do odwrotu. 2 lipca batalion ponownie stoczy walk z oddziaami Tity i po raz kolejny ponis cikie straty. 22 sierpnia 1944 roku w rejonie Wyszegradu mier ponis major von Koehnen. Wedug wstpnego raportu major zosta zastrzelony w samochodzie podczas zasadzki urzdzonej przez partyzantw. Pniej okazao si jednak, e okolicznoci mierci Koehnena byy nieco inne. Major von Koehnen na miejscu pasaera jecha w pierwszym samochodzie kolumny do nowego miejsca stacjonowania batalionu. Podczas podry samochody niespodziewanie znalazy si pod silnym ostrzaem broni rcznej i konwj si zatrzyma. Samochd majora zosta trafiony bezporednim ogniem wroga. Major von Koehnen zgin na miejscu. Jego adiutant zosta ranny, lecz udawa zabitego, gdy do pojazdu zbliali si partyzanci. Z ukrycia wyskoczyo trzech lub czterech ludzi, ktrzy podbiegli do uszkodzonego samochodu. Jeden z nich zerwa Krzy Rycerski z szyi majora. Partyzanci zabrali rwnie lubn obrczk, ktr na palcu mia ranny adiutant. Aktwk von Koehnena, zawierajc tajne dokumenty, atakujcy po prostu odrzucili na bok. Dokumenty nie byy dla nich wane, gdy Niemcw nie zaatakowali partyzanci, lecz pospolici bandyci. Gdyby byli to partyzanci Tity, to zabraliby ze sob przewoone przez majora wane dokumenty". Po zabitym Koehnenie dowdztwo puku czasowo obj stacjonujcy w Bugojnie kapitan von Kriegsheim. 23 sierpnia 1944 roku w Rumunii doszo do zamachu stanu i oba-
Polowanie na Tit
417
lenia generaa Antonescu. Gwnodowodzcy Si Niemieckich na Poudniowym Wschodzie otrzyma z O K W rozkazy skoncentrowania w rejonie Nisz-Belgrad oddziaw, ktrych zadaniem miao by stumienie rumuskiej rewolty. W skad tej grupy bojowej wesza 201. Brygada Dzia Szturmowych, cay 4. Puk Brandenburg oraz stacjonujcy dotychczas w Czarnogrze Batalion Spadochronowy Brandenburg. Dwa bataliony 4. Puku, ktre jako pierwsze dotary w rejon pooonego w pnocnej Rumunii miasta Klu-Napoka, zaangaoway si w zacite walki z nadcigajcymi oddziaami Armii Czerwonej. Nie mogy si oprze przewaajcym siom wroga i zmuszone zostay do przebijania si z powrotem na Wgry. Operujcy na zachodnim brzegu Morawy, dowodzony przez porucznika Schnherra, 1. batalion 4. Puku otrzyma rozkaz odwrotu po przeamaniu niemieckiej obrony i pojawieniu si groby ataku rosyjskich oddziaw pancernych. Batalion ten, podobnie jak 1. batalion 1. Puku, walczy potem rwnie w Belgradzie. Podczas walk zabity zosta kapitan Gerlach, po ktrym dowdztwo jednostki obj porucznik Schnherr. Porucznik Schnherr, podporucznicy Seeger i Mundlos oraz towarzyszcych im 30 onierzy usiowali przebi si do swoich linii. Podczas tych walk miertelnie rannych zostao 10 onierzy. Pozostaych onierzy i trzech oficerw, ktrzy zdoali si przedrze, Rosjanie dogonili siedem kilometrw na poudnie od Sawy. Podczas wymiany ognia od kul wroga zgin podporucznik Seeger, jego towarzysze zdoali wszake uciec i doczyli do stacjonujcego w rejonie Osijeku macierzystego puku, ktrym dowodzi wtedy major Pinkert. Walki w Jugosawii i Rumunii zbliay si do koca, policzone byy rwnie dni Dywizji Brandenburg. Ju 27 maja 1944 roku genera porucznik Kuhlwein przesa do O K W memorandum zawierajce koncepcje dotyczce dalszego prowadzenia wojny, ktre od duszego czasu omawiano w jego sztabie. Poniej zamieszczamy gwne propozycje:
418
Nowe zadania - nowe formacje Nowe jednostki szturmowe Sztab, 27 maja 1944roku Dowdca dywizji: Dywizja Brandenburg zostaa sformowana jako jednostka specjalna, przeznaczona do wykonywania dziaa ofensywnych. Poniewa niemieckie siy zbrojne od pewnego czasu znajduj si w defensywie, dywizja rwnie zostaa dostosowana do tego typu zada, stajc si staym odwodem OKW, przeznaczonym do zwalczania oddziaw partyzanckich. Dowiadczenia wyniesione z walk odwrotowych na wschodzie oraz dziaa antypartyzanckich na Bakanach, we Francji i Woszech wskazuj, e dywizja jest w stanie wykonywa przydzielane jej zadania jedynie wtedy, gdy dysponuje wystarczajc kadr onierzy znajcych lokalny jzyk lub rekrutowanych spord miejscowej ludnoci. W celu zapewnienia dywizji warunkw pozwalajcych wypenia stawiane przed ni zadania, proponuje si utworzenie podporzdkowanych jej jednostek, ktrych onierze rekrutowani byliby spord ludnoci zamieszkujcej tereny operacji. Propozycje: Wydzielenie z dywizji Brandenburg: (a) oddziaw tworzcych korpus patrolowy, (b) pukw lekkiej piechoty i jednostek specjalnych. (ad a) Oddziay korpusu patrolowego powinny powsta na wszystkich istniejcych ju oraz potencjalnych teatrach dziaa wojennych. Powinny one skada si z onierzy rekrutowanych spord miejscowej ludnoci, ktrym towarzyszy winni przydzieleni z dywizji tumacze, nalecy do jej jednostek bojowych. Zadaniem korpusu patrolowego byoby wykonywanie we wsppracy z dywizj niewielkich operacji specjalnych. (ad b) Nalece do dywizji puki piechoty lekkiej, Batalion Morski oraz Batalion Spadochronowy s szybkimi, mobilnymi jednostkami o duym nasyceniu rodkami ogniowymi. Jednostki tego typu mog by uyte na kadym teatrze dziaa wojennych.
Polowanie na Tit
419
Rola: Pozostawanie w kontakcie z jednostkami korpusu patrolowego dziaajcymi na rnych obszarach operacyjnych. Wkraczanie do walki jako wsparcie jednostek korpusu patrolowego. Podczas operacji ofensywnych zadaniem tych jednostek byoby umoliwienie wkroczenia do akcji zakamuflowanych patroli oraz zapewnienie im wsparcia czy odsieczy, lub umoliwienie odwrotu. W owym czasie podjto decyzj, aby istniejce jeszcze struktury suby wywiadowczej Canarisa wczy do struktur Suby Bezpieczestwa SS. Formuujc powysze memorandum, genera porucznik Kuhlwein podj prb zapobieenia wcieleniu Dywizji Brandenburg w skad oddziaw Waffen SS. O K W szybko wyrazio zgod na utworzenie korpusu patrolowego, domagajc si zarazem, aby by on zdolny do dziaania najpniej do 1 sierpnia 1944 roku. Korpus Patrolowy Wycofan pod koniec lipca z Woch 8. kompani 3. Puku Dywizji Brandenburg przeksztacono w Korpus Patrolowy Poudniowej Francji. Wydzielony z macierzystej jednostki pluton 8. kompanii wraz z hiszpaskimi ochotnikami (legionistami) utworzy Grup Operacyjn Pireneje, ktra z kolei ze swojego skadu wydzielia pododdzia o nazwie Biskajski Korpus Patrolowy. Nieco duej trwao formowanie grup operacyjnych Bretania i Flandria. Obydwie miay dziaa we Francji. Grupa Operacyjna Sowacja stanowia pododdzia korpusu patrolowego Karpaty, ktry dopiero zamierzano utworzy. W jego skad weszy rwnie jednostki pospiesznie formowanej Grupy Operacyjnej Rumunia-Siedmiogrd. Od chwili rozpoczcia formowania nowej Dywizji Grenadierw Pancernych Brandenburg, do ktrej wcielano wszelkie istniejce jed-
420
nostki Brandenburczykw, Korpus Patrolowy usamodzielni si i rozpocz zupenie samodzielne dziaania. Po nieudanej prbie zabicia Hitlera podjtej 20 lipca 1944 roku dowodzona przez Canarisa Abwehra stracia wzgldy Fuhrera, ktry odtd cakowicie ufa jedynie RSHA i Subie Bezpieczestwa SS. W zwizku z t zmian wrd oficerw niemieckiego wywiadu pojawi si rwnie niepokj, i oddziay Brandenburg mog zosta podporzdkowane jednostkom specjalnym SS, na ktrych czele sta Otto Skorzeny. Lki te spowodoway pojawienie si nowych pomysw na wykorzystanie potencjau dywizji. Sformuowa je pierwszy oficer operacyjny dywizji, major sztabu generalnego Erasmus, we wsppracy z oficerami sztabu dywizji. Propozycje Erasmusa odsuway na bok kwesti formowania i wykorzystania Korpusu Patrolowego, kadc nacisk na przeksztacenie dywizji w regularn dywizj wojsk ldowych. Dywizja Brandenburg miaa zosta przeksztacona w dywizj lekkiej piechoty lub dywizj grenadierw pancernych. T propozycj przedoono Naczelnemu Dowdztwu Wehrmachtu w dniu 30 sierpnia 1944 roku w raporcie sygnowanym nagwkiem Tajna sprawa dowdcza Abt. la nr 362/44": Jednostki nalece do dywizji do tej pory byy wykorzystywane do prowadzenia operacji antypartyzanckich, podejmowanych na zapleczu naszych wojsk. Z niewielkimi wyjtkami wykonyway zadania bojowe, ktre realizowane s przez puki grenadierw pancernych lub puki piechoty lekkiej. Niewielkie siy bojowe nadal przeprowadzajce zadania specjalne stanowi jedynie plutony specjalne, przydzielone do batalionw i pukw nalecych do Korpusu Patrolowego. Z oglnej liczby 14 056 ludzi nalecych do dywizji w skad jednostek specjalnych wchodzi jedynie 900 oficerw, podoficerw i onierzy. Grupa ta skada si z 210 onierzy mwicych po rosyjsku, 181 mwicych po angielsku, 185 mwicych po serbsko-chorwacku, 310 mwicych po wosku oraz 610 znajcych inne jzyki. W chwili obecnej zasadnicz cz dywizji stanowi jednostki lekkiej
Polowanie na Tit
421
piechory (zmotoryzowanej), krre pod wzgldem siy ognia, wyszkolenia i ducha bojowego s w najwyszej formie, ale dziel los pozostaych oddziaw wykrwawiajcych si na froncie. Planowane obecnie przez Dowdzrwo Operacyjne Wehrmachtu przeniesienie 140 onierzy dywizji do jednostek podlegych Reichsfuhrerowi SS oznaczaoby rozproszenie kadry zdolnej do wykonywania zada specjalnych. Gdyby nie udao si unikn przeniesienia tych 140 onierzy, proponujemy wycofa wszystkie jednostki zdolne do wykonywania dziaa specjalnych, i wczy je w skad wikszych formacji specjalnych, podlegych Reichsfuhrerowi SS. Dalsza cz raportu zawieraa wykaz operacji, ktre w przypadku oddania jednostek specjalnych Abwehry pod dowdztwo SS, przypadyby w udziale RSHA. Wzmiankowana lista bya tak duga i rnorodna, e Himmler zaniecha realizacji planu wczenia jednostek specjalnych Brandenburga struktury jednostek specjalnych SS. W oparciu o raport majora Erasmusa Dowdztwo Operacyjne Wehrmachtu (WFSt.) podjo decyzj o wycofaniu dywizji z dziaa specjalnych i oddaniu jej do dyspozycji Sztabu Generalnego Wojsk Ldowych, ktry mia przeprowadzi reorganizacj i przeksztaci j w regularn dywizj wojsk ldowych. W zwizku z tym zamierzeniem O K W wydao rozkaz o sygnaturze 0010994/44 g. K WFSt./Op. Decyzja o rozwizaniu Dywizji Specjalnej Brandenburg staa si faktem i zostaa potwierdzona rozkazem generaa pukownika Joda: Szef Sztabu Operacyjnego Wehrmachtu onierze Dywizji Brandenburgi Dywizja zostaje zwolniona z obowizku realizacji zada specjalnych i ma zosta przeksztacona w dywizj lekkiej piechoty zmotoryzowanej. Z tego wzgldu wychodzicie spod mojego bezporedniego dowdztwa. FHQ, 11 wrzenia 1944 roku
422
Dzikuj wam za wykazan przez was gotowo do dziaania i zdolno do powice. Dywizja spenia wszelkie moje oczekiwania, wypeniajc rol jednostki piechoty, a take podejmujc rozliczne dziaania w zakresie operacji specjalnych. Wydano jednake rozkazy o przeksztaceniu waszej jednostki w dywizj lekkiej piechoty zmotoryzowanej. Dziki temu wszystkie jednostki, ktre sprawdziy si w dziaaniach o specjalnym charakterze, bd teraz mogy by uyte razem pod jednym dowdztwem, co umoliwi wam odniesienie dalszych zwycistw na polu walki Nazwa Brandenburg zobowizuje! Jestem pewien, e dywizja w nowym ksztacie speni swj obowizek i bdzie kontynuowa dotychczasow chwalebn tradycj. Heil Hitler! Jodl, genera pukownik Dywizja Specjalna Brandenburg przestaa istnie, ale jej pododdziay dobrze si spisyway do ostatniego dnia wojny.
Batalion Strzelcw Morskich Brandenburg. Jednostki morskie Abwehry
Utworzenie formacji i jej pocztkowe wykorzystanie Wiosn 1942 roku nie ulegao wtpliwoci, e jeli 800. Puk do Zada Specjalnych Brandenburg ma w dalszym cigu skutecznie wspdziaa z oddziaami armii regularnej podczas trudnych operacji forsowania duych rzek lub jeli ma by zdolny do samodzielnego wykonywania takich operacji, to nie moe si oby bez jednostek pywajcych. W przeszoci przed oddziaami Brandenburczykw zawsze pitrzyy si trudnoci, gdy zachodzia potrzeba sforsowania rzeki. Konieczne byo przydzielanie nalecych do formacji piechoty jednostek odzi desantowych, ktre czsto znajdoway si na odlegym zapleczu operacji wojennych. Formowanie Lekkiej Kompanii Pionierw rozpoczto na pokadzie stacjonujcego w winoujciu okrtu szkolnego Gorch Fock. W skad kompanii weszli onierze nalecy do kadry 800. Puku Specjalnego Brandenburg, a take pionierzy z jednostek szturmowych i desantowych, piloci maych jednostek marynarki wojennej oraz ochotnicy z Kaukazu i krajw nadbatyckich. Kompania pocztkowo wyekwipowana bya w odzie aglowe, odzie nadmuchiwane oraz odzie szturmowe Typu 39. Wyposaenie to wykorzystywano podczas szkolenia prowadzonego w okolicy BansinHeringsdorf.
424
Proces szkolenia jednostki wspomagaa Kriegsmarine, a zwaszcza 2. szkolny batalion zapasowy pionierw ze Szczecina-Podjuch, ktrego szkolny pluton L stacjonowa w Dziwnowie. Dowodzony przez porucznika Kuhlmanna 1. pluton kompanii pod koniec szkolenia zosta przetransportowany pocigiem ze winoujcia do Brindisi. Jako samodzielna jednostka zosta przydzielony do DAK, na rzecz ktrego mia prowadzi operacje w Egipcie. 2. pluton porucznika Kriegsheima, a take 3. pluton porucznika dr. Wagnera wraz z dowdc kompanii, kapitanem Horlbeckiem, zostay przetransportowane kolej do Nikoajewa. Obsada oficerska kompanii wygldaa nastpujco: Dowdca kompanii: kapitan Horlbeck, 1942 porucznik Kriegsheim, 1942-1943 rotmistrz von Leipzig, 1943-1945 porucznik Bertrand, 1945 Dowdca 1. plutonu Dowdca 2. plutonu Dowdca 3. plutonu porucznik Kuhlmann porucznik Kriegsheim porucznik dr Wagner
W lecie 1942 roku 2. i 3. pluton zostay przeniesione z Nikoajewa do miejscowoci Mama Tatarskaja pooonej w okolicy Kerczu na Krymie. Pierwszym zadaniem obu plutonw byo przeprowadzenie walk rozpoznania si nieprzyjaciela na lecej w Cieninie Kerczeskiej wyspie Kosa Tuzla. Wysp t zamierzano zaatakowa za pomoc desantu morskiego, ktry mia by wysadzony z gumowych odzi. W nocy 2 wrzenia osabiona brakiem 1. plutonu kompania pionierw przeprowadzia rwnoczenie trzy operacje. Celem tych dziaa byo wyparcie Rosjan z pozycji na Pwyspie Tamaskim, nastpnie opanowanie wyspy Kosa Tuzla i zdobycie paskodennego parowca Grniak, osadzonego na dnie Zatoki Tamaskiej i wykorzystywanego przez nieprzyjaciela jako punkt obserwacyjny.
Batalion Strzelcw Morskich Brandenburg...
425
Konieczno rwnoczesnego przeprowadzenia wszystkich trzech operacji wynikaa z potrzeb zwizanych z ofensyw wojsk Grupy Armii Poudnie, ktrej oddziay, przebiwszy si przez Anap, nacieray w kierunku Noworosyjska. Ldowanie grupy szturmowej na Pwyspie Tamaskim pozostao niezauwaone. Rosyjski wartownik, ktry peni sub na pierwszym napotkanym przez Niemcw stanowisku obserwacyjnym, krzykn co do niemieckich onierzy, podnoszc rwnoczenie bro, ale nie zdy pocign za spust, gdy pad skoszony kilkoma krtkimi seriami. Szeciu onierzy grupy szturmowej zaatakowao bunkier i okopy. Niemcy obrzucili granatami okop obserwacyjny, nastpnie wywayli drzwi do bunkra i wysadzili go za pomoc plecakowego adunku wybuchowego. Cakowicie zaskoczeni Rosjanie po krtkiej walce zostali unieszkodliwieni. Druga d szturmowa po cichu podpyna od strony ldu do osadzonego na dnie zatoki parowca. Pierwsi dwaj Brandenburczycy, ktrzy weszli na pokad, zabezpieczyli schodnie. Jeden bezszelestnie zlikwidowa wartownika na mostku, po czym caa druyna A wesza na pokad parowca. picy pod pokadem Rosjanie, wrd ktrych znajdowa si take komisarz polityczny, nie mieli miej pobudki. Celem trzeciej i najprawdopodobniej najtrudniejszej akcji bya wyspa Kosa Tuzla. Trzy odzie szturmowe zbliyy si do niej po szerokim uku. Ostatni odcinek dzielcy je od brzegw pokonano w ciszy z wyczonymi motorami, ktre zastpiy wiosa. Pierwsza d dobia do poronitego gstymi krzakami brzegu w miejscu pooonym niedaleko rosyjskiego punktu obserwacyjnego. Niemieccy onierze, przebijajc si cicho przez krzaki, zbliyli si na 50 metrw do wkopanego gboko w ziemi blokhauzu. Zaczajeni w krzakach Niemcy oczekiwali pojawienia si na niebie sygnalizacyjnej rakiety, ktra miaa odwrci uwag przeciwnika. Trzecia d zespou szturmowego, zbliajc si do stanowisk rosyjskich z przeciwlegej strony, dotara do brzegu w punkcie oddalonym
426
o 600 metrw od miejsca ldowania pierwszej. Zanim wystrzelono rakiet, umwiony sygna do rozpoczcia akcji, w powietrzu rozleg si wolny terkot cikiego karabinu maszynowego typu Maxim. Po chwili doczyy do niego serie z pistoletw maszynowych. Nieprzyjaciel zauway pierwsz d. Rakieta" - wyszepta plutonowy Gregor do ucha dowdcy. Ten wyda ludziom rozkaz przygotowania si do otwarcia ognia. Sekund pniej z blokhauzu wybieg pierwszy Rosjanin, a zaraz po nim pojawili si nastpni. Gdy wszyscy znaleli si na otwartej przestrzeni, dowdca druyny otworzy ogie. Nieprzyjacielscy onierze padli skoszeni kilkoma krtkimi seriami, po czym w kierunku okopw poleciay granaty rczne. Po ich eksplozjach Niemcy zaatakowali bunkier. Podczas tej fazy walki jeden z onierzy biegncych za dowdc druyny zosta trafiony w plecy kul z rosyjskiego karabinu. Sia uderzenia pocisku z Naganta komisarza powalia onierza, zabijajc go na miejscu. Podczas walk na wyspie rannych zostao jeszcze dwch innych onierzy z grupy szturmowej, ktra teraz biega w kierunku brzegu. Mimo strat Kosa Tuzla wpada w rce Brandenburczykw. Zagroenie opanowania przez Rosjan Pwyspu Tamaskiego zostao zaegnane. Rankiem 2 wrzenia 1942 roku w zacinajcym deszczu 11. Armia feldmarszaka Ericha von Mansteina (otrzyma on awans za zdobycie Sewastopola) przekroczya Cienin Kerczesk i dotara do Pwyspu Tamaskiego. W tym czasie oba plutony Kompanii Strzelcw Morskich wdary si ju gboko na ld. W pobliu miejscowoci Zaporoskaja pionierzy zaatakowali nieprzyjacielsk bateri, ktr po trzech atakach zdoali ostatecznie uciszy. Podczas marszu w kierunku miasta Tama pionierzy z kompanii kapitana Horlbecka natknli si na czoowe pododdziay nacierajcej 11. Armii. Kompania podczas dziaa w rejonie Cieniny Kerczeskiej osigna wszystkie wyznaczone cele. Trzy dni pniej zostaa odwieziona pocigiem z powrotem do Kerczu, skd przetransportowano j do
427
Anapy. 9 wrzenia kompania otrzymaa rozkazy, aby dokona desantu na tyach nieprzyjaciela, a nastpnie zniszczy drog koow czc Tuapse z Noworosyjskiem. Biegnca wzdu wybrzea droga stanowia wan lini zaopatrzeniow oddziaw Armii Czerwonej. Gdyby udao si j przeci, okopane w grach oddziay radzieckie zostayby pozbawione dopywu niezbdnego zaopatrzenia i nie mogyby kontynuowa walki. Gdy na Kaukazie trway zacite walki, do wrt Noworosyjska zbliyy si zdziesitkowane w poprzednich walkach, skrajnie wyczerpane oddziay niemieckiego V Korpusu. Kontynuowanie natarcia wydawao si niemoliwe. V Korpus, skadajcy si z 9., 73. i 198. dywizji piechoty, dowodzony przez generaa piechoty Wilhelma Wetzela, 11 sierpnia dotar do Krasnodaru, sforsowa rzek Kuba i wkroczy na ziemie zamieszkane przez Czeczecw. Zosta ciepo powitany przez muzumaskich Czeczecw, ktrzy uznali Niemcw za wyzwolicieli, uwalniajcych ich od ateistycznego reimu komunistycznego. Po tym zwycistwie i sforsowaniu Kubania 17. Armia, dowodzona przez generaa pukownika Ruoffa, gotowa bya do zdobycia Noworosyjska, Tuapse, Soczi, Suchumi i Batumi. Powodzenie tego zakrojonego na wielk skal natarcia pozbawioby Flot Czarnomorsk baz operacyjnych i umoliwioby Niemcom zaopatrywanie morzem wasnych oddziaw walczcych na Kaukazie. Gdyby operacja ta si powioda, siy niemieckie odniosyby nie tylko militarny sukces. Z raportw agentw Abwehry dziaajcych na terenie Turcji wynikao, e gdyby Niemcom udao si opanowa ostatnie skrawki wschodniego i poudniowego wybrzea czarnomorskiego, to rzd turecki przystpiby do wojny z ZSRR. Ten scenariusz stanowi cz wielkiego planu pod nazw Globalna Misja", w ktrego realizacj zaangaowana bya Abwehra. Odniesienie opisanych wyej sukcesw militarnych i wystpienie zwizanych z nimi konsekwencji polityczno-wojskowych doprowadzioby do upadku dominacji Anglii i Zwizku Radzieckiego na
428
obszarze pnocnej Persji, a zarazem do przecicia szlaku zaopatrzeniowego, wiodcego przez Zatok Persk i Morze Kaspijskie, ktrym pyna amerykaska pomoc wojskowa dla ZSRR. Z planem tym wiza si plan Rommla, zakadajcy opanowanie przez Afrika Korps Egiptu, dotarcie nad Tygrys i Eufrat oraz zajcie irackich pl naftowych. Atak wyprowadzony z tego regionu, poczony z rwnoczesnym natarciem oddziaw niemieckich na froncie kaukaskim, umoliwiby wzicie w kleszcze rosyjskiego zagbia naftowego w okolicy Baku. Taki rozwj wypadkw stanowiby ukoronowanie wszystkich niemieckich sukcesw. W 1942 roku spenione byy wszelkie warunki do realizacji takiego planu. Niemieckie armie operujce na Kaukazie byy bliskie osignicia celw. W tym samym czasie Rommel naciera na Al-Alamajn i Aleksandri. Na obu teatrach dziaa wojennych dziaali niemieccy agenci i grupy dywersyjne, ktre gotowe byy do utorowania drogi nacierajcym oddziaom. Ten wyjtkowy plan nie zosta zrealizowany. Siy, jakimi Niemcy dysponowali podczas II wojny wiatowej, byy zbyt sabe, aby zarzuci i utrzyma tak rozleg globaln sie. Naley wszake uwiadomi sobie, e niemieckie plany wojenne, mimo czstego szyderczego traktowania, wcale nie miay a tak utopijnego charakteru. Skoro niemieckie kolumny mostowe gotoway si do budowy przepraw przez Nil, a Ibn Saudowi wyznaczono ju oglne cele dziaania, tym bardziej zaskakuje fakt, i owe ambicje nie zostay opisane znacznie wczeniej. Plany te wymagaj przedstawienia przynajmniej w zarysie, poniewa zarwno Abwehra, jak i elitarne oddziay formacji Brandenburg byy silnie zaangaowane w ich realizacj. W tym celu podejmoway dziaania na wszystkich teatrach wojny oraz w najodleglejszych zaktkach wiata. 10 wrzenia dowodzony przez porucznika Wernera Zieglera 1. batalion 186. Puku Piechoty z 73. Dywizji Piechoty przypuci atak na Noworosyjsk. Gdy oddziay regularnej armii szturmoway miasto, w ciemnociach pyna przewoca Brandenburczykw niewielka
429
flotylla odzi szturmowych i gumowych odzi nadmuchiwanych, ktra szerokim ukiem omina Noworosyjsk i podya w kierunku poudniowym. Zadaniem desantu byo przecicie 122-kilometrowej drogi czcej Tuapse z Noworosyjskiem. Atak mia nastpi w odlegoci 30 kilometrw na poudniowy wschd od Noworosyjska. Holowane za odziami szturmowymi nadmuchiwane odzie byy wyadowane broni i adunkami wybuchowymi. W tym czasie oddzia porucznika Zieglera (odznaczonego Limi Dbowymi do Krzya Rycerskiego elaznego Krzya) wdar si do Noworosyjska. Jego onierze, walczc o kady dom, przebili si do portu, gdzie zniszczyli baterie artylerii przeciwlotniczej i ostatecznie opanowali cae miasto. Teraz nadszed czas wejcia do akcji Brandenburczykw, poniewa nastpnym celem Niemcw byo miasto i port Tuapse, pooony na wskiej, nadmorskiej rwninie, ktry mia decydujce znaczenie dla dalszego przebiegu operacji niemieckich w basenie Morza Czarnego. W celu uatwienia zdobycia tego miasta konieczne byo odcicie i okrenie wojsk rosyjskich, wycofujcych si z Noworosyjska, ktre zamierzay wzmocni garnizon Tuapse. Niewielkie siy desantowe, dowodzone przez kapitana Horlbecka, przed pnoc dotary do miejsca ldowania. Pocztkowo nigdzie nie zauwaono nieprzyjaciela, a lece przed Niemcami wybrzee wydawao si jakby upione. Nagle obserwator przykucnity na dziobie pierwszej odzi zawoa: Cienie po prawej burcie!" Dowdca oddziau zakl cicho. Odwrci si w prawo i unis do oczu nocn lornetk, w ktrej szkach ujrza wyaniajc si z tumanw mgy, pdzc z kierunku poudniowo-wschodniego radzieck d torpedow. Po chwili w pewnym oddaleniu niemiecki dowdca dostrzeg nisk sylwetk najpewniej jednego z kutrw patrolujcych wybrzee. Dowdca kutra z pewnoci zameldowa dowdztwu o zbliajcych si niemieckich odziach szturmowych. Pierwsza druyna, karabiny maszynowe, ognia!" - pad rozkaz dowdcy niemieckiego oddziau. Gdy niemieck d szturmowa
430
znalaza si w odpowiedniej odlegoci od radzieckiego okrtu, ktry tymczasem zacz nadawa sygnay za pomoc lampy Aldisa, ogie otworzyy obydwa niemieckie karabiny maszynowe. Ich pociski uderzyy w mostek. Kilka sekund pniej Niemcy ujrzeli byski wystrzaw dziaa Boforsa, znajdujcego si na dziobie kutra. Pociski smugowe przemkny ze wistem przed dziobem czoowej odzi desantowej. Dowdca oddziau wyda rozkaz zmiany kursu na zachodni. odzie pierwszej druyny zawrciy. Posuwajce si za nimi odzie drugiej druyny odbiy zbyt mocno w kierunku zachodnim i wpady prosto pod serie z Boforsa. Trafiona zostaa jedna z nadmuchiwanych odzi, ktr zbyt pno odczepiono od holujcej j odzi szturmowej. Rozlega si potna eksplozja, ktra wyrzucia d w powietrze, jakby by to jaki ognisty latawiec. d holujca zboczya z kursu i przez moment wydawao si, e take poszybuje w powietrze, ale po chwili sternikowi udao si j wyrwna i powrci na poprzedni kurs. W ty odzi uderzya seria z karabinu maszynowego, ktra zabia jednego onierza i rania czterech innych. Po zrzuceniu lin holowniczych ostrzeliwane przez nieprzyjaciela, unoszce si bezwadnie na fali nadmuchiwane odzie po kolei eksplodoway i tony. Tymczasem odzie szturmowe zdoay powrci do bazy w Noworosyjsku. Tam zaopiekowano si czterema rannymi. Zabitego przekazano oddziaowi pogrzebowemu. Operacja nie powioda si i stanowia jakby zapowied dalszych klsk, gdy rejon ten okaza si pechowy dla Grupy Armii A, ktrej dowdca feldmarszaek Wilhelm List za zdobycie Noworosyjska zosta odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya. Znacznie pniej, 23 padziernika 1944 roku, Werner Ziegler, wwczas major i dowdca 186. Puku Grenadierw Pancernych, jako 102 onierz niemiecki zosta odznaczony Mieczami do Krzya Rycerskiego z Limi Dbowymi. By jednym z nielicznych majorw odznaczonych tym wysokim odznaczeniem.
Batalion Strzelcw Morskich Brandenburg... Batalion Tropikalny Brandenburg
431
Historia 5. kompanii Batalionu Tropikalnego Brandenburgwie si bezporednio z losami Batalionu Strzelcw Morskich Brandenburg, zostaa ona bowiem sformowana w oparciu o kadr 1. plutonu nalecego do tego batalionu. Gdy rozpocza si ofensywa brytyjska pod Al-Alamajn, pluton zosta z powrotem przewieziony z Brindisi do Fryburga Bryzgowijskiego, gdzie rozwinito go do rozmiarw kompanii, ktra staa si 5. kompani Batalionu Tropikalnego Brandenburg. Batalionem dowodzi kapitan Friedrich von Koehnen, a obowizki dowdcy kompanii peni porucznik Kuhlmann, uprzednio dowodzcy plutonem. Podczas pobytu w Niemczech wzmocniono nalecy do kompanii pododdzia odzi szturmowych. Niestety, odzie Schneidera (zamiast dwch tradycyjnych rub napdowych wyposaone w jedn lub dwie jednostki napdowe Voitha-Schneidera, ktre umoliwiay byskawiczne wykonanie zwrotu nieomal w miejscu) nie byy wtedy jeszcze produkowane. Midzy 4 a 8 listopada 1942 roku Batalion Tropikalny Brandenburg zosta przetransportowany samolotami Ju 52 do Tunisu. Po przybyciu do stolicy Tunezji wszystkich pododdziaw jednostka udaa si 10 listopada do miejscowoci Hammamet. Gdy batalion przygotowywa si do akcji, 2. i 3. pluton Kompanii Strzelcw Morskich wsawiy si udanym dalekosinym patrolem. W listopadzie strzelcy dokonali desantu w okolicy Przyldka Penaj. Ich zadaniem byo sprawdzenie moliwoci przeprowadzenia operacji przeciwko rosyjskiemu portowi Gelendik. Patrol dotar do obrzey Gelendika i zdoa zlokalizowa dogodny punkt pozwalajcy si wedrze do miasta. Podczas akcji lecych na ziemi Niemcw min rosyjski patrol, zmierzajcy w kierunku niemieckich linii. Rosjanie przeszli w odlegoci mniejszej ni dziesi metrw. Niemiecki patrol ostrzeg przez radio znajdujce si na pozycjach oddziay niemieckie, ktre powitay rosyjskich onierzy
432
ogniem z dwch karabinw maszynowych MG 42. Wszyscy Rosjanie zginli. Brandenburczycy powrcili z rozpoznania z wanymi informacjami. Zmieniajca si sytuacja militarna spowodowaa wprawdzie rezygnacj z planw ofensywnych, ale udane rozpoznanie zostao zaliczone do pasma sukcesw odnoszonych przez niewielkie siy Brandenburczykw, ktre operoway w Kaukazie. Na tym obszarze dziaay rwnie inne oddziay formacji Brandenburg. Na niewielkim obszarze czarnomorskiego wybrzea wykonywano jedynie ograniczon liczb operacji, ale nie ulegao wtpliwoci, e naley utworzy wikszy oddzia, zdolny do prowadzenia bardziej ambitnych misji i dziaa amfibijnych na innych akwenach (zwaszcza na Morzu rdziemnym). Mys'1 ta pojawia si nie tylko w dowdztwie Abwehry. Kompania lekkich pionierw Brandenburgi 1. pluton strzelcw morskich porucznika Kuhlmanna stay si zalkiem Batalionu Strzelcw Morskich Brandenburg, ktrego formowanie rozpoczo si pod koniec 1942 roku w pooonej nad Jeziorem Bodeskim miejscowoci Langenargen. Dowdc zosta kapitan von Leipzig. Batalion by w peni zmotoryzowany. Jego organizacja wygldaa nastpujco: Dowdztwo batalionu: 1 cika d szturmowa Typu 42 1 saperska d desantowa Typu 41 2 lekkie karabiny maszynowe 2 cikie odzie szturmowe Typu 42 2 saperskie odzie desantowe Typu 41
1. kompania (230 ludzi)
9 lekkich karabinw maszynowych 2 przeciwlotnicze dziaka FlaMW 151/20 2 rednie modzierze 2. i 3. kompania posiaday identyczne wyposaenie (kada liczca 230 ludzi)
433
4. kompania broni wsparcia 6 odzi szturmowych (ok. 230 ludzi) 30 odzi minerskich 14 lekkich karabinw maszynowych 6 przeciwlotniczych dziaek FlaMW 151/20 Batalion mia prowadzi desantowe operacje antypartyzanckie, operacje specjalne za liniami nieprzyjaciela oraz dziaania przeciwko nieprzyjacielskim okrtom znajdujcym si na morzu i w portach. Wsparcia jednostce miaa udziela kompania szkolnego batalionu pionierw stacjonujcego w Lindau, dysponujca obiektami wiczebnymi w okolicy stacji kolejowej Kressbronn, znajdujcej si w pobliu gminy Hard w Bregencji. W styczniu i lutym 1943 roku do stacjonujcej w Tunezji 5. kompanii Batalionu Tropikalnego Brandenburg skierowano dodatkowych onierzy. Przewieziono ich kolej do Woch, a stamtd statkami i samolotami przez Palermo i Trapani do Bizerty. Rwnoczenie do Afryki statkami wraz z zaogami i grup obsugi technicznej wysano dwie cikie odzie szturmowe (odzie dowdcze) i dwie odzie minerskie (z napdem Schneidera). Jednostki te znalazy si pod dowdztwem taktycznym 3. Flotylli Kutrw Torpedowych, dowodzonej przez komandora podporucznika Kemnadego. odzie operujce z Ferryville miay patrolowa okoliczne wody. Podczas jednej tego typu akcji kompania wzia do niewoli brytyjskich komandosw, poruszajcych si w nadmuchiwanych odziach. Znalezione dokumenty, a zwaszcza ksiki kodw radiowych i sygnaw wywoawczych, umoliwiy Brandenburczykom przechwycenie i wzicie do niewoli kilku kolejnych zespow brytyjskich komandosw. Batalion Strzelcw Morskich Brandenburg wykonywa zadania specjalne rwnie na ldzie. Obejmoway one operacje szybowcowe, pomoc w utworzeniu Legionu Arabskiego i inne misje. W maju 1943 roku byo oczywiste, e zblia si kres istnienia Gru-
434
py Armii Afryka. Dwie odzie minerskie zostay uszkodzone podczas sztormu i trzeba byo je wysadzi. W nocy poprzedzajcej kapitulacj Grupy Armii Afryka od pnocnoafrykaskich wybrzey w okolicy przyldka Ras Zerib odbiy dwie cikie odzie szturmowe 5. kompanii. Na ich pokadzie znajdowali si oficerowie sztabowi. Po kluczeniu na rdziemnomorskich wodach i kilkakrotnym ostrzelaniu przez nieprzyjaciela obie odzie dotary do portu Trapani na Sycylii. Wspomniane odzie miay ewakuowa z Afryki generaa wojsk pancernych Hansa Cramera i generaa Gustava Vaersta, ale obaj oficerowie postanowili dzieli ze swymi onierzami los jecw wojennych. onierze 5 kompanii, ktrzy powrcili z Afryki albo odnieli rany i zostali wczeniej ewakuowani, zostali zgrupowani w Langenargen, gdzie wcielono ich do 1. kompanii Batalionu Strzelcw Morskich Brandenburg. W lecie 1943 roku wikszo si skompletowanego ju batalionu przewieziono kolej w rejon Adriatyku. 1. kompani zakwaterowano w Brindisi, pozostae pododdziay skierowano na Lazurowe Wybrzee. W poowie czerwca 1943 roku zesp zoony z siedmiu onierzy batalionu, dowodzonych przez podporucznika Briigmanna, zosta skierowany do jednej z baz niemieckich okrtw podwodnych, skd mia si uda na Ocean Indyjski. Zadaniem oddziau byo zniszczenie suchego doku w jednym z poudniowoafrykaskich portw. Dok ten mia ogromne znaczenie dla alianckich linii zaopatrzeniowych, prowadzcych na teatr wojenny Pacyfiku. Akcja zakoczya si niepowodzeniem, gdy przewocy grup okrt podwodny zosta zatopiony na Atlantyku, kiedy wynurzy si w celu pobrania paliwa z podwodnego okrtu zaopatrzeniowego. Oba okrty zostay zaatakowane przez alianckie samoloty. onierze Abwehry, ktrzy obsugiwali dziako przeciwlotnicze, zdoali zestrzeli jeden z atakujcych samolotw, a drugi uszkodzili i zmusili do powrotu do bazy. Jednake pozostae samoloty w dalszym cigu atakoway okrty podwodne i zatopiy je. Straconymi jednostkami byy U194 kapitana Hessa i U 200 kapitana Heina Schondera.
Batalion Strzelcw Morskich Brandenburg... Strzelcy morscy w akcji
435
Haso O" postawio w stan pogotowia wiele jednostek niemieckich. Wrd nich znalaz si rwnie Batalion Strzelcw Morskich Brandenburg. Operacja O" stanowia niemieck odpowied na ogoszone 8 wrzenia wycofanie si Woch z paktu Osi. Zadaniem niemieckich si zbrojnych byo rozbrojenie wszystkich oddziaw woskiej armii i zajcie najwaniejszych baz woskich. Pierwsza do akcji wkroczya 1. kompania Batalionu Strzelcw Morskich Brandenburg, ktrej odzie i ich personel zostay 15 lipca wysane z Langenargen do Brindisi, a onierze zostali przewiezieni samolotami do Pireusu. Cz kompanii, ktra dotara do Brindisi, wyruszya odziami przez Adriatyk na greck wysp Korfu. Stamtd (Wosi w owym czasie pozostawali jeszcze w sojuszu z Niemcami) odzie niemieckie przez Itak i Patras poegloway do Lutrakionu, gdzie doczyy do bojowych pododdziaw kompanii. Operujc z nowej bazy, 1. kompania wykonywaa niewielkie misje transportowe na rzecz 1. Puku Brandenburg, a take patrolowaa wybrzee Zatoki Korynckiej. 8 wrzenia 1943 roku poszczeglne kompanie batalionu byy rozmieszczone w nastpujcych portach i bazach: 1. kompania Batalionu Strzelcw Morskich Brandenburg: Ateny-Larissa 4. kompania Batalionu Strzelcw Morskich Brandenburg: Santa Lucia, Sardynia Sztab batalionu i sztaby 2. i 3. kompanii pozostaway podporzdkowane Gwnodowodzcemu Si Niemieckich na Poudniowym Wschodzie i zostay skierowane do dziaa na Adriatyku, gdzie miay dziaa pod nadzorem Sztabu Operacyjnego Wehrmachtu. Oddziay te miay rozkaz wsppracowa z 771. Desantowym Batalionem Saperw. W rejon Adriatyku przebazowano rwnie pododdziay 4. kompanii.
436
9 wrzenia operujcy w okolicy Ateny-Larissa Brandenburczycy odnieli pierwszy sukces. Dowodzone przez dowdc 21. Flotylli cigaczy Okrtw Podwodnych, komandora podporucznika dr. Branda, odzie 1. kompanii wpyny do portu w Pireusie i opanoway znajdujcy si tam woski kuter torpedowy. Zdobyty okrt zosta oddany do uytku Kriegsmarine, ktra na Morzu rdziemnym dysponowaa niewieloma okrtami i bardzo chtnie przyja do suby now jednostk. Od 23 do 28 wrzenia 1943 roku kompani i jej cikie szturmowe przebazowano z Lutrakionu do portu Igumenica. menicy przeniosy one do Kajos sztab 1. Dywizji Grskiej. sposb operacja Korfu" wysza z fazy planowania i wkroczya realizacji, czyli ataku na wysp. odzie Z IguW ten w etap
Znajdujca si u pnocno-zachodnich wybrzey Grecji wyspa Korfu pozostawaa w rkach onierzy wiernych marszakowi Badoglio. Dowdztwo niemieckie zamierzao zdoby j zaskakujcym atakiem. Za wiozcymi sztab 1. Dywizji Grskiej odziami poda pywajcy niegdy pod hiszpask bander frachtowiec Rigel, ktry transportowa na Korfu strzelcw alpejskich. Po wyldowaniu strzelcy alpejscy nie natrafili na opr, woscy onierze woleli kapitulacj i pozwolili si rozbroi bez stawiania oporu. Po zakoczeniu akcji na Korfu dowdca 1. kompanii Batalionu Strzelcw Morskich Brandenburg, kapitan Kuhlmann, otrzyma rozkazy udania si do Aten, gdzie mia wzi udzia w odprawie w sztabie 22. Dywizji Piechoty.
Zajcie Kos W pitek 12 listopada 1943 roku dowdztwo niemieckie wydao rozkazy przerwania wszystkich operacji realizowanych przez oddziay Dywizji Brandenburg. 15. kompania, ktra wczeniej po desancie spadochronowym zdobya Astipale i pozostawaa na tej wyspie jako jej garnizon, 13 listopada o godzinie 12.00 zostaa z niej wywieziona
437
wodnosamolotami, ktre jeszcze tego samego dnia o godzinie 17.00 wyldoway w bazie wodnosamolotw w Faleronie. Jednoczenie do Aten przebazowano 3. batalion 1. Puku oraz 1. Batalion Strzelcw Morskich. Niemcy zamierzali podj decydujc operacj przeciwko siom brytyjskim, ktre od 8 wrzenia rozpoczy realizacj starego angielskiego planu zajcia greckich i woskich wysp. Pododdzia Special Boat Service wyldowa na Rodosie. Woski garnizon stawia opr do ranka 10 wrzenia. Zanim na Rodos 18 wrzenia dotara brytyjska 234. Brygada Piechoty, wyspa bya ju zajta przez wojska niemieckie. Rozbrojono cay czterdziestotysiczny garnizon woski, a ldujce oddziay angielskie zostay odrzucone i wyparte z wyspy. Brytyjczycy jednak wyparli oddziay niemieckie z wysp Kos i Leros, a 18 wrzenia zajli rwnie Simi, Astipale i Ikari. Garnizony brytyjskie na Kos, Leros i Samos zostay wzmocnione do liczebnoci co najmniej batalionu. Po powrocie z odprawy w Atenach przebywajcy w Lutrakionie kapitan Kuhlmann wyda przez radio niezbdne rozkazy dla kompanii, ktre nadal operoway na Korfu. Zgodnie z nimi trzy plutony w cikich odziach szturmowych uday si bezporednio na wysp Naksos. 24 godziny pniej do Lutrakionu dotary dwie odzie desantowe przewoce pododdziay zaopatrzenia kompanii. Wieczorem 2 padziernika trzy cikie odzie desantowe spotkay si z konwojem Olympus na morzu w umwionym punkcie. Konwj skada si z piciu parowcw transportowych, szeciu wojskowych promw i dwch uzbrojonych kutrw rybackich. Eskorta skadaa si ze stawiacza min Drache i od szeciu do omiu cigaczy okrtw podwodnych, nalecych do 21. Flotylli cigaczy Okrtw Podwodnych, dowodzonej przez komandora podporucznika Branda. W eskorcie znalazy si take cztery traowce z 12. Flotylli Traowcw komandora podporucznika Mallmanna. Taktycznym dowdc operacji Niedwied Polarny" by komandor podporucznik Brand. Grupa statkw i okrtw poeglowaa w kierunku wyspy Amorgos,
Jednostka Specjalna Brandenburg gdzie rozdzielia si na trzy mniejsze ugrupowania desantowe, ktre ju oddzielnie uday si w kierunku Kos. Trzy odzie desantowe Brandenburczykw, eskortowane przez okrt podwodny UJ 2101 kapitana Vollheima, naleay do trzeciej grupy desantowej, ktra 3 padziernika okoo 4.00 dotara do pooonej na poudniowym wybrzeu wyspy zatoki Kamara. Morze byo spokojne, a widoczno dobra. Natychmiast po rozpoczciu operacji desantowej niemieckie statki i okrty znalazy si pod sporadycznym ogniem nieprzyjaciela. Strzelcy morscy zaatakowali pozycje woskie, strzelajc w biegu i wykorzystujc osony terenowe. Bateria artylerii nadbrzenej z okolic Kefalos otworzya ogie w kierunku odzi spoczywajcych na plaach pooonych opodal portu. Sierant Biallas wraz z dziesicioma ludmi zaatakowa pozycj baterii. onierze zbliyli si do baterii na odlego szturmow i obrzucili j granatami, a nastpnie z karabinw maszynowych MG 42 ostrzelali ambrazury dwch znajdujcych si na skrzydach bunkrw i szturmem wzili stanowiska baterii. Cakowicie zaskoczone obsugi dzia nie zdoay zniszczy dzia, ktrych zdobycie wzmocnio si ognia Brandenburczykw. Niemcy obsadzili dziaa i otworzyli ogie w kierunku pobliskiego lotniska, ktre nadal byo bronione przez Brytyjczykw. Wsparcie zdobycznych dzia umoliwio szybkie opanowanie lotniska. W pobliu wiey kontrolnej rozgorza krtki pojedynek karabinw maszynowych, a o jego wyniku na korzy strony niemieckiej przesdzia szybkostrzelno MG 42. Natychmiast po opanowaniu lotniska dowdztwo niemieckie otrzymao odpowiedni meldunek radiowy. Wkrtce potem nad lotniskiem pojawiy si samoloty transportowe/w 52, z ktrych wyskoczya 1. kompania Batalionu Strzelcw Morskich. Pozostae oddziay niemieckie przybyy na Kos na pokadach nastpnych samolotw. W tym samym czasie do ataku na Kos przystpiy rwnie pierwsza i druga grupa desantowa. onierze niemieccy zostali powstrzymani przez nieprzyjaciela, co zmusio dowdztwo do uycia Stu-
439
kasw. Wkrtce na niebie pojawiy si dwie eskadry bombowcw nurkujcych, ktre zaatakoway pozycje brytyjskie, znajdujce si na wprost stanowisk niemieckich. Niebawem opad kurz wybuchw ostatnich bomb i niemieckie oddziay zdobyy szturmem angielskie pozycje. Gdy tylko obrocom udawao si na moment powstrzyma natarcie, ich opr by amany przy wsparciu myliwcw Me 109, ktre obrzucay Anglikw bombami. Wczesnym popoudniem niemieckie oddziay dotary do przeciwlegego kraca wyspy, przecinajc j na p. Walki na wyspie trway do 4 padziernika. W ich trakcie Brandenburczycy okazali si doskonaymi i dowiadczonymi niszczycielami bunkrw. 600 nadal stawiajcych opr angielskich onierzy, do ktrych doczyo 2500 Wochw, skapitulowao pod wieczr. Wyspa Kos zostaa opanowana przez Brandenburczykw. Zdobycie Kos pozbawio Anglikw dwch jedynych lotnisk, jakie posiadali w basenie Morza Egejskiego. Lotniska te jako pierwsze zaczy wykorzystywa samoloty rozpoznawcze Me 110, ktre pierwsze loty wykonay ju 5 padziernika. Po walce na Kos onierzom dano chwil wypoczynku, po czym trzy cikie odzie szturmowe popyny w kierunku wyspy Kalymnos, zajtej przez oddziay woskie, lojalne wobec marszaka Badoglio. Jedna z odzi z porucznikiem Kuhlmannem na pokadzie wpyna do portu pod bia flag. Kuhlmann wezwa dowdc woskiego do kapitulacji. Woch odmwi. W tej sytuacji Kuhlmann sprbowa podstpu: ostrzeg woskiego dowdc, e broniona przeze wyspa ma zosta zbombardowana przez siln formacj Stukasw. Owiadczy rwnie, e przebrana we woskie mundury grupa Brandenburczykw zaoya w budynku woskiego dowdztwa adunki wybuchowe z zapalnikiem czasowym. Woski dowdca zdecydowa si skapitulowa. Dwie pozostae cikie odzie szturmowe, ktre dotychczas pozostaway przed wejciem do portu, wpyny do bez przeszkd i wyadoway onierzy, ktrzy zajli wszystkie wane stanowiska na wyspie. Niemiec-
440
cy onierze odkryli, e Wosi zoyli w stos karabiny jeszcze przed ich przybyciem. Podczas pierwszej nocy spdzonej na wyspie niemieckie oddziay zostay zaatakowane przez ukrywajcych si w cigu dnia brytyjskich komandosw. Komandosi prbowali zaskoczy Brandenburczykw, ktrzy biwakowali na terenie portu. Mimo e komandosi mieli pomalowane na czarno twarze, dostrzeg ich wartownik i otworzy ogie z pistoletu maszynowego. Ostrzeeni Brandenburczycy chwycili za bro i ruszyli do przeciwuderzenia. Walczyli o kady budynek i kad stert drewna, po czym, zwyciywszy w walce wrcz, wyparli wroga z miasteczka. Za Brytyjczykami, ktrzy wycofali si na wzgrza, wyruszy w pocig dobrze uzbrojony patrol. Pocig zakoczy si dug walk, w ktrej straty ponieli rwnie Brandenburczycy. Dramatyczne wydarzenia na Kos zakoczyy si, gdy poddao si ostatnich siedmiu komandosw, wszyscy ranni. 8 padziernika kompania popyna na wysp Kalymnos, z ktrej miaa przypuci atak na wysp Leros. Wikszo oddziaw niemieckich uytych w operacji Leopard" naleaa do 22. Dywizji Piechoty, dowodzonej przez generaa porucznika Friedricha Wilhelma Mullera. Grupa Bojowa Muller zostaa zaadowana na kilka statkw transportowych, ktrych eskort stanowiy okrty 9. Flotylli Kutrw Torpedowych, skadajcej si z piciu kutrw torpedowych. W eskorcie konwoju znalazy si rwnie 21. Flotylla Scigaczy Okrtw Podwodnych komandora podporucznika dr. Branda i 12. Flotylla Traowcw kapitana Mallmanna. 21. Flotylla Scigaczy skadaa si z piciu do szeciu duych i omiu do dziesiciu maych scigaczy okrtw podwodnych. 12. Flotylla Traowcw skadaa si z dziesiciu do dwunastu traowcw. Rejs na Kos mia przebiega w dwch etapach. Pierwsz jego cz zamierzano odby w nocy, docierajc do Amorgos, skd w cigu dnia zamierzano wyruszy ju bezporednio w kierunku Kos. Na Kos konwj mia przyby 6 listopada 1943 roku.
441
Statki i okrty zebray si w pobliu Lawrio. Podczas koncentracji do si inwazyjnych doczyy posiki przysane przez dowdztwo 9. Dywizji Polowej Luftwaffe. Rozkaz wypynicia dotar do statkw konwoju wczesnym rankiem 4 listopada. Do Lawrio konwj dopyn o godzinie 8.00, ale dalszy etap podry zosta opniony z powodu sztormowej pogody. Dao to Anglikom moliwo zaatakowania konwoju. Po poudniu 5 listopada na stojce na kotwicy statki konwoju natary brytyjskie bombowce torpedowe. Pokadowa artyleria przeciwlotnicza zestrzelia trzy maszyny, zanim byy one w stanie zwolni torpedy. Wszystkie torpedy, ktre mimo silnego ognia przeciwlotniczego zostay zrzucone do wody, nie trafiy w cel i eksplodoway, uderzajc w skaliste wybrzee. Zaoga jednej z odzi szturmowych podniosa kotwic i wyowia z wody szeciu brytyjskich lotnikw, ktrzy wyskoczyli na spadochronach z zestrzelonych samolotw. Zostali oni potem przekazani jednostce piechoty stacjonujcej w Lawrio. Druga cz rejsu rozpocza si w nocy 6 listopada. Konwj, eglujc na poudnie w kierunku wyspy Paros, min wyspy Makronisi i Kos. O godzinie 8.00 tego samego dnia statki i okrty rzuciy kotwic w zatoce Nausa. Jednostki niemieckie zostay ponownie zaatakowane przez brytyjskie lotnictwo, tym razem przez sze bombowcw torpedowych. Jeden z traowcw zosta trafiony. Strcono trzy nieprzyjacielskie samoloty. O godzinie 8.00 konwj podnis kotwic i przepyn cienin midzy wyspami Paros i Naksos, a nastpnie, minwszy Heraklej, popyn w kierunku pnocnych wybrzey Amorgos. Po przepyniciu kilku mil morskich na czele konwoju doszo do bitwy morskiej. W jej trakcie brytyjskie niszczyciele Penn i Pathfinder zatopiy jeden z eskortujcych konwj scigaczy okrtw podwodnych o numerze burtowym GA 45, ktry peni rol przynty dla nieprzyjaciela. Scigacz zdoa ostrzec konwj o obecnoci wroga, co umoliwio gwnym siom inwazyjnym unikn spotkania i wycofa si na Paros. Podczas zbliania si do zatoki Nausa odzie desantowe D i L,
442
przewoce 780. desantow kompani pionierw, doznay uszkodze kaduba i rub napdowych. 8 listopada o godzinie 3.20 konwj ponownie wyruszy w morze. W pobliu Amorgos jednostki niemieckie zostay zaatakowane przez brytyjskie bombowce torpedowe o godzinie 15.00, podczas sztormu o sile od 5 do 6 stopni w skali Beauforta, ktry utrudnia obsugiwanie dzia przeciwlotniczych. Mimo wzburzonego morza ogie z dzia przeciwlotniczych uniemoliwi formacji 12-16 Beaufighterw skuteczny atak. Wszystkie torpedy chybiy celu, poniewa zostay zrzucone zbyt wczenie. Do godziny 18.00 wszystkie statki i okrty konwoju ukryy si w rnych zatoczkach pnocnego wybrzea wyspy Amorgos. W nocy pojawiy si tam nieprzyjacielskie niszczyciele, ktre poszukujc kryjwki niemieckich jednostek, wczyy reflektory. Mimo to nie zdoay odnale niewielkich niemieckich jednostek. Ostrzelay jedynie na lepo" jedn z pustych zatoczek i odpyny. Po oddaleniu si niszczycieli konwj ponownie podnis kotwic i wyruszy w dalsz podr. 10 listopada u wybrzey Kos spotka si z drug grup niemieckich okrtw, ktre zbliay si od pnocy. Pi odzi strzelcw morskich skierowano do zatok wyspy Kos, kolejne pi popyno na Kalymnos. Po dotarciu na miejsce desant zosta wysadzony na ld i zaj pozycje, oczekujc rozpoczcia akcji. O godzinie 20.00 ponownie pojawiy si nieprzyjacielskie niszczyciele, ktre na prno poszukiway niemieckich statkw i wojsk. 11 listopada 1943 roku pad rozkaz rozpoczcia operacji Tajfun-Leopard", czyli przeprowadzenia desantu na Leros. Wyspa ponownie znalaza si na celowniku niemieckich si. Leros Verdun Morza Egejskiego 28 wrzenia 1943 roku kapitan Kuhlmann, dowdca 1. Batalionu Strzelcw Morskich Brandenburg, otrzyma rozkaz udania si do
443
Aten, gdzie mia wzi udzia w odprawie w sztabie generaa porucznika Mullera, dowdcy 22. Dywizji Piechoty. Genera porucznik Muller otrzyma z O K H rozkaz utworzenia grupy bojowej, ktrej zadaniem miao by zdobycie zajtych przez wroga wysp Dodekanezu. Pierwszym etapem operacji byo odbicie wyspy Kos. onierze formacji Brandenburg zaatakowali pozycje oddziaw woskich na wzgrzach wyspy, a nastpnie szturmem zdobyli bateri nadbrzen w okolicy miasta Kefalos. Wykorzystali jej dziaa do ostrzelania brytyjskich gniazd oporu na obrzeach pooonego w odlegoci szeciu kilometrw lotniska Antimacchia, ktre rwnie zostao zdobyte. P godziny pniej na pokadach samolotw Ju 52 przybya 1. kompania (spadochronowa) 4. Puku Lekkiej Piechoty Brandenburg, ktra opanowaa lotnisko. 4 padziernika w nocy Brandenburczycy zlikwidowali ostatni lini oporu brytyjskich wojsk w zachodniej czci wyspy. Przejcie Kos oznaczao spenienie najwaniejszego warunku, od ktrego zaleao opanowanie wyspy Leros - zdobycie obu brytyjskich lotnisk na Kos i pozbawienie Brytyjczykw baz lotniczych w basenie Morza Egejskiego. Nastpnie Brandenburczycy na odziach szturmowych popynli na wysp Kalymnos, ktr opanowali dziki desantowi z morza. Reszt kompanii rwnie wysano na Kalymnos, poniewa wysp t zamierzano wykorzysta jako podstaw wyjciow do ataku na Leros, ktry by planowany na dzie 8 padziernika. 12 padziernika okoo godziny 5.15 trzy cikie odzie szturmowe dotary na pozycje wyjciowe do ataku na Leros z onierzami 1. Batalionu Strzelcw Morskich. Pozycje te znajdoway si w odlegoci trzech mil morskich od wybrzea zatoki Alinda. Bya to pierwsza z czterech grup szturmowych, ktre miay zaatakowa wysp. Dowdca kompanii, podporucznik Schadlich, ponad gowami onierzy spoglda w kierunku zatoki. Dostrzeg dwa promy stanowice eskort i traowiec, ktry peni rol okrtu dowodzenia. Kilka sekund pniej radiooperator na pokadzie traowca otrzyma
444
nastpujc radiodepesz: Okrty strzelcw morskich gotowe do ldowania w zatoce Pandeli. Powodzenia!" Trzy cikie odzie pionierw, kada o dugoci 14,5 metra, mogca pomieci do 40 onierzy, byy wyadowane do granic moliwoci. Dwa silniki Diesla buczay coraz goniej, gdy odzie nabieray prdkoci i zbliay si do wybrzea. Niespodziewanie z jednego ze wzgrz wyspy Leros rozbysy wiata dwch reflektorw. Ich promienie omioty wody zatoki. To z gry Apeticci, panie poruczniku" - powiedzia sierant Kuntze, dowdca 1. plutonu. Kilka sekund pniej powietrze rozdar ryk 150-milimetrowych pociskw, wyrzucajcych w powietrze gejzery wody. Po niebie przetoczyo si dudnienie kolejnych wystrzaw dzia z gry Apeticci. Jeden z podoficerw zakl, ujrzawszy, e druga salwa pada bliej. Znajdujce si pod ostrzaem odzie zwikszyy szybko. Silniki mocy 250 koni mechanicznych wyy na najwyszych obrotach, rozpdzajc trzy odzie szturmowe do prdkoci 42 kilometrw na godzin. Dwie odzie pokonay zapor nieprzyjacielskiego ognia, ale trzecia nagle wytracia szybko i zatrzymaa si mimo gradu pociskw. Radiotelegrafista z odzi, ktra pozostaa w tyle, przekaza informacj o uszkodzeniu silnika. Podporucznik Schadlich ujrza z tyu wybuchy pociskw, zbliajce si do unieruchomionej odzi szturmowej, owietlonej snopami wiata z nieprzyjacielskich reflektorw. Wtedy do kanonady dzia wczyy si rwnie modzierze i cikie karabiny maszynowe. Kuntze wyda ludziom rozkaz, aby przygotowali si do ataku. d szybko zbliaa si do wybrzea. Silniki zamilky na chwil, po czym zaryczay ponownie na wstecznym biegu. Mimo tego manewru dzib pierwszej odzi uderzy mocno w nadbrzen ska. Strzelcy wyskoczyli z odzi i wspili si na nadbrzee skay. Nieprzyjacielski ogie nie mg ich dosign, poniewa znajdowali si w martwym polu ostrzau. Znajdujcy si na brzegu onierze z pierwszej odzi usyszeli, jak dzib drugiej uderza o nadbrzene skay, a nastpnie dobieg ich gos sieranta Burziusa, pop-
445
dzajcego podwadnych. Po wyadowaniu onierzy pierwsza d, a potem take druga, odbia od brzegu. Po wycofaniu si odzi nie byo ju odwrotu. Strzelcy musieli teraz wspi si po skaach, pokona zbocze i wyeliminowa bateri dzia, aby w ten sposb umoliwi ldowanie gwnych si desantowych. Dowdca plutonu, ktry znajdowa si za podporucznikiem Schadlichem, zsun si po stromym zboczu i zderzy si mocno z plutonowym Finklerem, a ten parskn, eby uwaa, co robi, ale pomg mu pokona strome podejcie. Nad gowami wspinajcych si Niemcw rozlega si upiorny haas. Nieprzyjacielski ostrza nie czyni im szkody, jednake gdzie poniej, na wodach zatoki, znajdowaa si trzecia d z 40 towarzyszami broni, ktra dryfowaa, ostrzeliwana przez nieprzyjaciela ze wszystkich stron. Dyszc i z trudem apic powietrze, Niemcy zdoali wreszcie wdrapa si na szczyt. Po zapaniu oddechu pokonali agodniejsze, pokryte krzakami zbocze. Osaniajcy bateri angielscy onierze otworzyli do nich ogie z karabinw maszynowych. Serie przecinay powietrze nad pask powierzchni zbocza. Dwigajcy radio Hannes Becker, ktry skokami dotar w poblie podporucznika, ujrza nagle byski karabinu maszynowego i pad na ziemi, ale byo ju za pno. Zosta trafiony kilkoma pociskami i potoczy si po ziemi. Znieruchomia za pobliskim krzakiem i z przeraeniem obserwowa krew tryskajc z rany w lewym udzie, po czym wezwa na pomoc sanitariusza. Kryjc si za gazami lecymi na agodnym zboczu, podoficer Mandalka pospieszy w kierunku Beckera. Wystarczyo jedno spojrzenie, eby stwierdzi, e rana wymaga natychmiastowego opatrzenia. Wycign z medycznej torby star par paskw do poczoch i przystpi do pracy. Mandalka sysza, e podporucznik wydaje onierzom rozkaz do natarcia. Widzia, jak towarzysze podrywaj si i po przebiegniciu niewielkiego dystansu znw zalegaj midzy skaami. Wzeszo soce i powoli stawao si nieznonie gorco. Pom mi, Fred" - wyszepta Becker, ktry na krtko odzyska wiadomo.
446
Dostrzeg, e sanitariusz zdy ju opatrzy dwch innych rannych, ktrzy zdoali wycofa si do niewielkiego wykrotu. Oczywicie, e ci pomog" zapewni Mandalka. Poniej stoku, na ktrym zalegli onierze podporucznika Schadlicha, na wodach zatoki pod gradem pociskw dryfowaa unieruchomiona trzecia d szturmowa. Mechanik wraz z pomocnikiem gorczkowo usiowa naprawi uszkodzony silnik. W oczach onierzy pojawi si cie nadziei, gdy udao si uruchomi jeden z silnikw. Naprzd, zygzakami w kierunku wybrzea!" - krzykn dowdca plutonu, sierant Meeser. d ruszya, rozbryzgujc wysoko wod. Przepyna ledwie ze 40 metrw, gdy cztery cikie pociski spady dokadnie w to miejsce, w ktrym kilka sekund wczeniej si znajdowaa. Gdyby nadal tam bya, oznaczaoby to wyrok mierci dla wszystkich znajdujcych si na jej pokadzie onierzy. d dotara bezpiecznie do wysokiego skalistego brzegu, ktry wybrano na miejsce ldowania, gdy w pobliu nie zauwaono adnych pozycji nieprzyjaciela. Naprzd, na wzgrze!" - krzykn Meeser, ktry chwyciwszy MG 42, wyskoczy na brzeg. Oficer medyczny dr Droste, ktry stworzy improwizowany punkt sanitarny w jednej z rozpadlin, krzykn do Meesera, eby po opuszczeniu odzi pozostaa ona przez chwil u brzegu. d moe zabra z powrotem rannych" - wyjani lekarz. Najpierw musimy naprawi chodzenie" - odpar mechanik Ewerth. Dajcie mi zna, gdy skoczycie" - zawoa oficer medyczny poprzez bitewny zgiek. Mechanik w odpowiedzi kiwn jedynie gow. Teraz 3. pluton zacz mozoln wspinaczk na szczyt stromego zbocza. Po ptorej godziny onierze doczyli do pozostaych dwch plutonw, aby podobnie jak ich koledzy zale pod ogniem osaniajcych bateri onierzy brytyjskich.
AA7
Dobrze, Meeser, e jestecie! - podporucznik Schadlich powita dowdc plutonu. - Wasze dwa karabiny maszynowe zapewni oson ogniow atakujcemu 1. plutonowi. 2. pluton zatroszczy si o zlikwidowanie karabinu maszynowego ostrzeliwujcego nas ze skrzyda". Gdy karabiny maszynowe otworzyy ogie, natarcie ruszyo. To by bieg, ktry mia uratowa Branderburczykom ycie, poniewa pomimo zlikwidowania znajdujcego si na skrzydle stanowiska nieprzyjacielskiego karabinu maszynowego nadal znajdowali si pod silnym ostrzaem broni maszynowej. onierz biegncy obok starszego sieranta Kuntzego krzykn i pad. Wkrtce potem salwy pociskw modzierzowych uderzyy w ziemi przed nimi, a odamki granatw ciy gazie krzeww na wysokoci ramienia. Kto krzykn: Kryj si!" Nie byo to wszake konieczne, albowiem wyczerpani onierze natychmiast runli na ziemi tam, gdzie stali. Plutonowy Finkler, dowdca jednej z druyn 1. plutonu, sign po manierk. Czu, e jzyk przykleja mu si do podniebienia, i bardzo potrzebowa cho yku herbaty. Manierka po odpiciu od pasa wydaa si pusta. Finkler potrzsn ni, i nic! Wtedy ujrza otwr. Manierk przebi pocisk, kilka centymetrw zabrako, eby trafi go w plecy. Masz yk herbaty?" - zapyta Schneetza, ktry podczoga si do niego. onierz odpi manierk i poda j dowdcy druyny. Finkler wzi gboki yk, po czym odda naczynie z powrotem. Schneetz rwnie nieco si napi, zakrci manierk i przypi j ponownie do pasa. Kilka chwil pniej kapral Ksters z dowdztwa plutonu zameldowa, e sanitariusz potrzebuje pomocy. Potrzebuj dwch ludzi do wyniesienia na tyy ciko rannych, ktrych chce operowa dr Droste" owiadczy sanitariusz. Finkler i Schneetz oddali pistolety maszynowe onierzom pozostajcym na pozycji i poczogali si w d stromego zbocza. Obsypywani byli gradem mierciononych odamkw wybuchajcych
448
dookoa pociskw modzierzowych. Przedostawszy si w d zbocza, dotarli w miejsce wskazane przez Mandalk. Tam mogli chwil odetchn, poniewa w tym miejscu nie mg dosign ich aden nieprzyjacielski pocisk. Plutonowy i Schneetz przetransportowali rannych do punktu opatrunkowego. Dr Droste wykona na miejscu operacj pierwszemu przyniesionemu przez nich rannemu, dla ktrego natychmiastowy zabieg stanowi jedyn szans przeycia. Nastpnie Finkler i Schneetz przenieli rannych do cumujcej u brzegu odzi szturmowej, gdzie jak najostroniej zoyli ich na noszach. Z pola walki przybywao coraz wicej rannych. Po pewnym czasie mechanik Ewerth zameldowa, e d jest ju sprawna. Jego meldunek potwierdzao dudnienie jednego z silnikw, ktry udao si uruchomi. Po zoeniu na dnie ostatniego rannego d odbia od brzegu. Niemieccy onierze obserwowali z brzegu, jak d pokonuje wody skalistej zatoki, i wtedy rozptao si pieko. Wydawao si, e kade znajdujce si w okolicy dziao, modzierz i karabin maszynowy tylko czekay na ten moment. Na d spad deszcz gorcej stali. Mechanik, gwatownie zygzakujc, stara si wydosta z niebezpiecznej strefy ostrzau. Jednake pociski modzierzowe zaczy spada dookoa odzi, a jeden z nich uderzy w rdokrcie. Mj Boe! - krzykn dr Droste, patrzc w przeraeniu na tonc d. - Ranni!" Rozbitkowie, ktrzy przeyli zatopienie odzi, dotarli z powrotem do brzegu, pync pord wybuchajcych w wodzie pociskw. Najciej ranni szybko zniknli pod powierzchni wody. Dla onierzy, ktrzy z brzegu obserwowali to przeraajce widowisko, powierzchnia zatoki wygldaa tak, jakby szalaa na niej ogromna trba powietrzna. Ci z brzegu pospieszyli rozbitkom z pomoc, biegnc ku wskiemu skrawkowi play. Finkler dostrzeg jednego toncego rozbitka, ktry znajdowa si w odlegoci okoo 30 metrw od brzegu. Plutonowy rzuci mundurow bluz Schneetzowi i wskoczy do wody. Po kilku zamachach ra-
AA9
mion dotar do toncego i odholowa go do brzegu. Spord 30 rannych, ktrzy na pokadzie odzi szturmowej wyruszyli w kierunku Kalymnos, 14 uznano za zaginionych.
Atak
Gdy w dole nad brzegami zatoki podejmowano rozpaczliwe prby ewakuacji rannych, na grze, u szczytu nadbrzenego zbocza, onierze formacji Brandenburg usiowali skokami posuwa si naprzd. Po mozolnej wdrwce pod ogniem nieprzyjaciela dotarli do paskowyu, na ktrym nie byo adnych zapewniajcych oson ska czy krzeww. Przeraony tym widokiem kapral Ksters krzykn: Nikt nie zdoa si tdy przedosta, panie poruczniku!" Dowdca plutonu Kuntze popatrzy na zegarek: Gdzie s Stukasy? Ju dawno powinny si tutaj pojawi". Podporucznik Schadlich potrzsn przeczco gow. Pamitaj, e spnilimy si z rozpoczciem akcji. Jeli dowdztwo wzio pod uwag nasze opnienie, to samoloty powinny pojawi si za pi minut". aden z onierzy zalegajcych na skraju paskowyu nie mg nawet unie gowy, gdy od razu ciga na siebie ogie. Wszystko wskazywao na to, e atak na bateri utkn w martwym punkcie. W przerwie ostrzau sycha byo odgosy walki z pnocnej czci wyspy. Dochodziy z miejsca, do ktrego pionierzy zdoali dowie onierzy 22. Dywizji Piechoty. Czas upywa. Oczekiwanie okazao si zbyt dugie dla jednego ze strzelcw, ktry poszukujc lepszego schronienia, prbowa doczoga si do pytkiej skalistej szczeliny. Udao mu si przeby 15 metrw, gdy ogie otworzy dwulufowy karabin maszynowy. Jego pociski przeciy wp czogajcego si onierza. Podporucznik Schadlich na chwil dotkn gow skalistej ziemi. To bya jego kompania. Zna w niej kadego onierza. Przez chwi-
450
l oczami wyobrani ujrza szkielety zabitych podczas tej operacji. Ockn si z koszmaru na guche, dochodzce z nieboskonu brzczenie. Nadlatuj Stukasyl" - krzykn kto. Wkrtce potem rozleg si na poy radosny, a gwnie peen ulgi krzyk: Nasze Stukasyl" Przygotowa si do ataku!" - krzykn podporucznik. onierze przekazali sobie nawzajem rozkaz dowdcy. Mogli ju rozpozna zarys skrzyde nurkujcych bombowcw, ktre ksztatem przypominay skrzyda mewy. Formacja dwunastu maszyn zbliya si do wyspy, a potem z oguszajcym wyciem zamontowanych w zaomach podwozia syren runa w d, w kierunku stanowisk dzia i pozycji brytyjskich. Powsta! Naprzd!" onierze poderwali si na rwne nogi i skokami popdzili przez paskowy. Stukasy zmusiy obsugi karabinw maszynowych i dziaek do szukania schronienia, co umoliwio atakujcym pokonanie otwartej przestrzeni paskowyu. Na ostatnich metrach otwartej przestrzeni zawahali si na moment, ale nie zalegli. Piloci Stukasw po ataku gwatownym manewrem w kierunku soca odzyskiwali wysoko. Silniki samolotw wyy na najwyszych obrotach. Wtedy Brytyjczycy ponownie otworzyli ogie, ale wiele stanowisk milczao. Bomby Stukasw obrciy w zbiorowe mogiy sporo bunkrw i stanowisk strzeleckich. Niemcy posuwali si teraz skokami po agodnym zboczu, z rzadka poronitym skalnymi dbami i dajcymi lepsz oson niskimi krzewami. Listopadowe soce prayo jak w lecie. W kocu zmczeni onierze zalegli bez tchu, padajc na ziemi, gdzie popado. Atak drugiej fali Stukasw da im kolejn chwil wytchnienia. Cholera! - zakl starszy sierant Kuntze. - Czy oni tylko do nas strzelaj? Czy na tej caej wyspie jedynie my atakujemy?" Inni walcz tam" - odpar podporucznik, wskazujc pnocny kraniec wyspy.
451
Tak w istocie byo. Atak na pnocny kraniec wyspy zacz si w tym samym momencie, w ktrym Brandenburczycy zaatakowali jej pnocno-wschodnie wybrzee. Podporucznik Glaser, dowdca pierwszego z trzech plutonw 780. Kompanii Desantowej Pionierw, dowodzi drug z czterech kolumn szturmowych wschodniej grupy desantowej. Grupa skadaa si z dowodzonej przez plutonowego Michaela Lehnera odzi desantowej C, ktra speniaa rol okrtu dowodzenia, oraz odzi desantowych E,MiO. Wschodnia grupa wyldowaa w zatoce Alinda o godzinie 5.15. Kada z czterech druyn tworzcych grup uderzeniow miaa odrbne zadanie. onierze znajdujcy si na pokadach wolniejszych odzi desantowych obserwowali, jak z lewej cikie odzie szturmowe Brandenburczykw mkny w rodek rozpoczynajcej si naway ognia. odzie szturmowe skupiy na sobie take uwag obsug reflektorw. Peny gaz, Lehner!" - krzykn podporucznik Glaser do dowdcy odzi. Ten obejrza si i w niewielkiej odlegoci za sob ujrza tpe dzioby odzi O i Moraz odstajc nieco z tyu, pync po prawej d O. odzie desantowe w cigu kilku minut rwnie znalazy si pod ogniem nieprzyjaciela. Skalisty brzeg by ju wtedy niebezpiecznie blisko. onierze 2. batalionu 65. Puku Piechoty przygotowywali si do opuszczenia odzi, gdy z ciemnoci nagle odezwa si karabin maszynowy. Dowdca plutonu wyda rozkaz otwarcia ognia. W tym momencie oya rwnie bro pokadowa odzi desantowej, wyposaonej midzy innymi w 20-milimetrowe dziako przeciwlotnicze. Niemieckie pociski smugowe mkny w kierunku zakotwiczonego w zatoce nieprzyjacielskiego okrtu. d desantowa C, zbliywszy si do wrogiej jednostki, wdaa si w gwatown wymian ognia. onierze obsugujcy karabiny maszynowe, zamontowane na niemieckiej odzi, byli w stanie dostrzec postacie padajcych na pokad marynarzy strzelajcych
452
z nieprzyjacielskiej jednostki. d desantowa zrwnaa si z brytyjskim okrtem, ktry mia na burcie wymalowany numer taktyczny MLK456. Grupa abordaowa wzia do niewoli ocalaych brytyjskich marynarzy i pozostawia na pokadzie zdobytej jednostki dwch ludzi, ktrych zadaniem byo strzeenie zdobyczy. Po zabezpieczeniu pryzu onierze z odzi desantowej zeskoczyli na brzeg. Obok nich do brzegu dobiy rwnie pozostae odzie, wysadzajc pozostae grupy szturmowe batalionu von Salderna. Plutony utworzyy szyk i podyy w kierunku pobliskiego wzgrza. Ich zadaniem byo zdobycie grzbietu wzgrza na pnocny zachd od zatoki Alinda. Osignicie tego celu umoliwioby ldowanie spadochroniarzy, ktrzy wedug planu mieli tu przyby w poudnie tego samego dnia. Ldujce w zatoce Alinda oddziay posuway si byskawicznie. Piechurzy 22. Dywizji poruszali si naprzd skokami. Major von Saldem, tak jak mia to w zwyczaju, znajdowa si na czele batalionu. Za nim szli jego ludzie. Tak dotarli do grzbietu wzgrza, ktre szybko opanowali. Po zdobyciu wzgrza major Saldem zarzdzi zbirk batalionu. Trzecia grupa desantowa miaa wyznaczone miejsce ldowania w oddalonej w kierunku pnocnym zatoce Palma. Posuwajc si w kierunku pnocnym, miaa oczyci wysp, a po przyldek Panozimi. Zgrupowaniem dowodzi dowdca drugiego plutonu, sierant sztabowy Baumgart, znajdujcy si na pokadzie odzi desantowej G. Pozostae odzie desantowe, H,J\N, przewoziy onierzy 2. batalionu 65. Puku Piechoty. Zanim odzie zbliyy si do przyldka Panozimi, nasta dzie. Znajdujce si tam dziaa artylerii nadbrzenej byy doskonale wstrzelane, podobnie jak inne nieprzyjacielskie oddziay bronice tego sektora. Mimo ostrzau odzie desantowe G, H, J i N dotary do brzegu i w zaplanowanym miejscu wysadziy desant. Prom i d desantowa //dostay si wszake pod ogie nieprzyjacielskich modzierzy. Prom otrzyma bezporednie trafienie. Kilku onierzy
453
wyskoczyo za burt i popyno w kierunku wybrzea. Promem wstrzsny wybuchy dwch kolejnych pociskw modzierzowych, ktre niewiele chybiy celu. Jednostka miaa burty przebite poniej linii wodnej i gwatownie si przechylia. Czonkowie zaogi i onierze desantu skakali do morza, usiujc jak najszybciej odpyn od toncego promu, nad ktrym fale szybko si zamkny. d desantowa H rwnie zostaa trafiona i z mocnym przechyem dryfowaa w kierunku pnocnym. Niesterowna jednostka zostaa odholowana do portu Strongilo na wyspie Syros. Znajdujcy si na bliskiej zatonicia odzi desantowej, dryfujcej bezwadnie w odlegoci mniejszej ni 100 metrw od brzegu, plutonowy Neitzel rozkaza podwadnym i zaodze natychmiastowe opuszczenie jednostki. Wszyscy wyskoczyli za burt i popynli w kierunku pobliskiej play. Neitzel w pewnym momencie zawrci i pomg toncemu onierzowi. Dziki przytomnoci umysu plutonowego do brzegu dotara przynajmniej cz onierzy z odzi desantowej. Pozostae odzie desantowe nie mogy podnie z wody rozbitkw, poniewa zaogi miay rozkaz natychmiastowego powrotu na Kalymnos i przewiezienia na Leros broni wsparcia piechoty. odzie J\ Npo wysadzeniu desantu w pobliu przyldka Panozimi natychmiast popyny na poudnie. Kiedy znalazy si pod ogniem nieprzyjaciela, postawiy zason dymn i umkny niebezpieczestwu, odnoszc tylko niewielkie uszkodzenia. d A z oficerem medycznym na pokadzie podpyna w miejsce, gdzie zaton niemiecki prom, a nastpnie udaa si do Strongilo z kilkoma rozbitkami, ktrych wyowia. O godzinie 10.00 d A otrzymaa rozkaz pynicia z powrotem do Kalymnos. Miaa towarzyszy odzi G, ktra nadal znajdowaa si na play z 30 rannymi na pokadzie. Obie odzie desantowe dotary do Kalymnos w poudnie tego samego dnia. Tymczasem wysadzeni na ld onierze, pokonujc opr Anglikw, wspinali si po stokach wzgrz okalajcych miejsce ldowania.
454
Dowdc grupy, ktra miaa wyldowa na pnocnym cyplu wyspy Leros, by dowodzcy 3. plutonem sierant sztabowy Wiegand. Jego siy skaday si z promu morskiego i odzi desantowej K. Na pokadach obu jednostek znajdowaa si kompania 2. batalionu 65. Puku Piechoty. Prom pyn jako pierwszy, ku pnocnemu cyplowi zatoki Palma, gdzie niemieckie jednostki natrafiy na tak ciki, prowadzony z obu stron ostrza artyleryjski, e dowodzcy promem nie zdecydowa si na podjcie prby wysadzenia desantu. Wyda rwnie rozkaz, aby do portu w Kalymnos natychmiast zawrcia d desantowa K, na ktrej pokadzie, oprcz onierzy, znajdowa si rwnie dowdca kompanii Drr. Dowdca kompanii i sierant sztabowy Wiegand musieli wykona rozkaz. Obie jednostki powrciy bezpiecznie do Kalymnos. Zaogi odzi, ktre wysadziy desant w zatoce Griffo, take miay rozkaz powrotu na Kalymnos. Jednake po opuszczeniu martwego pola ostrzau, jakie zapewniao skaliste wybrzee, jednostki te znalazy si pod silnym ogniem modzierzy i karabinw maszynowych, ktry natychmiast zmusi je do zawrcenia w kierunku wybrzea. Zaogi musiay czeka, a oddziay desantowe, rozszerzajc zdobyty przyczek, osabi lub wyeliminuj nieprzyjacielski ostrza. Do poudnia stao si oczywiste, e atak na dobrze bronion wysp Leros zakoczy si niepowodzeniem. O godzinie 13.00 walczcych na ldzie ponownie dobieg warkot lotniczych silnikw. Skpani w palcym socu, zalegajcy za skpymi osonami terenowymi Brandenburczycy i onierze batalionu von Salderna spojrzeli w niebo. Jeden z onierzy rozpozna znajomy ksztat samolotu transportowego Ju 52. Nadlatywali spadochroniarze, czyli kompania spadochronowa 4. Puku Brandenburg, dowodzona przez porucznika Oschatza i jego zastpc, podporucznika Hrla, oraz 1. batalion 2. Puku Spadochronowego, dowodzony przez kapitana Kiihnego. onierzy podniosa na duchu liczba spadochroniarzy, opuszczajcych pokady transportowcw. Kilka sekund pniej na niebie
455
rozkwity pierwsze czasze. Zawieszeni na nich onierze jednostek spadochronowych, dryfujc powoli po powietrzu, opadali na wysp Leros. Operacja powietrznodesantowa 1. batalion 2. Puku Spadochronowego stacjonowa we Woszech, gdy dotar do rozkaz wzicia udziau w operacji zdobycia Leros. 470 strzelcw spadochronowych zostao przetransportowanych samolotami z lotniska Ferrara na pooone w okolicy Aten lotnisko Tattoi. Kapitan Kiihne i jego dowdcy kompanii, wykorzystujc zdjcia lotnicze, zaplanowali operacj powietrznodesantowa. Dowiedzieli si oni wtedy rwnie, e wraz z ich batalionem skaka bdzie kompania z jednostki Brandenburg. Zgodnie z planem Junkersy Ju 52 dotary nad Leros o wicie 12 listopada 1943 roku, ale krtko przed ich dotarciem nad strefy ldowania operacja zostaa odwoana przez radio, poniewa do pla wyspy nie dotary wtedy jeszcze grupy szturmowe. Prba wysadzenia desantu w zatoce Gurna, ktry miay przeprowadzi oddziay zachodniej grupy desantowej, zakoczya si niepowodzeniem. Podejmowane trzykrotnie ataki 2. batalionu 16. Puku Piechoty, dowodzonego przez kapitana Aschoffa, zostay odparte przez obrocw. onierze niemieccy mimo ogromnych powice nie byli w stanie utworzy przyczka w tym sektorze wybrzea. Ostatecznie zrezygnowano z podejmowania w tym miejscu dalszych prb desantu i jednostki zachodniej grupy zawrciy na Kalymnos. W tej sytuacji ostatni nadziej uratowania operacji przed klsk byo uycie jednostek powietrznodesantowych. W dniu ldowania desantu morskiego, okoo godziny 10.00, niemieckie samoloty transportowe po raz drugi wystartoway z lotniska Tattoi i uday si w kierunku Leros. 40 samolotw przewocych spadochroniarzy, bro i adunki wybuchowe dotaro nad wysp o godzinie 13.00 i dosta-
456
o si w silny ogie woskich i brytyjskich dzia przeciwlotniczych, rozlokowanych na wzgrzach nieomal na puapie lotu niemieckich maszyn. Mimo ostrzau spadochroniarze zostali zrzuceni nad wyznaczonymi w rejonie przewenia wyspy, midzy zatokami Alinda i Gurna, strefami zrzutu. Kapitan Kiihne, mimo silnego ostrzau, zdoa zebra kompanie batalionu i przydzieli im zadania bojowe. 1. kompania porucznika Haasego otrzymaa rozkaz odcicia pnocnej czci wyspy i uniemoliwienia obrocom przebicia si do poudniowej czci. 2. kompania porucznika Fellnera i 4. kompania porucznika Moliera-Astheimera zaatakoway pooon 600 metrw w gbi ldu gr Rachi, oznaczon na mapach jako wzgrze 105. Porucznik Raabe ze swoj 5. kompani otrzyma rozkaz odcicia i zablokowania si w rejonie zatoki Alinda i stoecznego miasteczka wyspy. Kapitan Kiihne ostrzeg dowdc 2. kompanii Fellnera, aby podczas ataku na wzgrze 105 pamita o obecnoci Brandenburczykw po jego drugiej stronie, u podna zbocza. Porucznik Mller-Astheimer zmuszony by przedziera si przez zaronity parw, w ktrym jego oddzia znalaz si pod ostrzaem wroga. onierze poszukali schronienia i odpowiedzieli ogniem. Starszy strzelec Franzrahe gestami przywoa do siebie dwch towarzyszy z druyny dowdczej kompanii. Caa trjka na czworakach posuwaa si wzdu parowu, wspia si na szczyt wzgrza i pi minut pniej znalaza si na wysokoci brytyjskiego karabinu maszynowego. Niemcy podczogali si do skupiska ska, gdzie dostali si pod ogie strzelajcego z tyu kolejnego karabinu maszynowego. Sierant sztabowy yliski, ostrzeliwujc z pistoletu stanowisko karabinu, zmusi jego obsug do przerwania ostrzau, a Franzrahe otworzy ogie do znajdujcego si poniej gniazda karabinu maszynowego. Uczyni to dokadnie w momencie, w ktrym jeden z angielskich onierzy wychyli si, zamierzajc rzuci granat. Brytyjczyka powalia na ziemi seria wystrzelona z pistoletu maszynowego dowdcy druyny karabinw maszynowych.
457
Obserwujcy te zdarzenia dowdca kompanii wyda rozkaz do natarcia. Pod oson ognia Franzrahego, yliskiego i strzelca karabinu maszynowego Ottego kompania dotara na szczyt wzgrza. Strzelcy Spadochronowi, osaniajc si nawzajem, zaatakowali kilka znajdujcych si na nim umocnie polowych. Franzrahe i dwch jego towarzyszy za pomoc granatw zdoali unieszkodliwi gniazdo dokuczliwego karabinu maszynowego. Gra Rachi znalaza si w niemieckich rkach. Kapitan Kiihne, skupiwszy przy sobie sztab, gocw i druyn odwodow, zorganizowa stanowisko dowodzenia batalionu na szczycie wzgrza. Wkrtce po opanowaniu gry Rachi czoowe pododdziay nawizay kontakt z zalegajcymi na jej przeciwlegym stoku oddziaami Brandenburczykw. W przedziale transportowym samolotu rozleg si sygna dwikowy dla skoczkw. Porucznik Oschatz kiwn gow w kierunku zastpcy. Podporucznik Hrl wyskoczy i poszybowa w powietrzu. Wstrzs otwieranego spadochronu by silny, niemniej dla spadochroniarza by to dobry znak. Zawieszony pod czasz podporucznik opada powoli w kierunku skalistej wyspy. W pewnym momencie obok niego przemkn pocisk smugowy. Po prawej Hrl zobaczy, e kilku spadochroniarzy, ktrzy wyskoczyli zju 52, zostao trafionych pociskami smugowymi i wiszc bezwadnie na szelkach spadochronw, opada w d jak marionetki. Skalista ziemia zbliaa si szybko. Hrl ugi nogi w kolanach. Kiedy jego stopy dotkny ziemi, wykona przewrt przez lewe rami, po czym poczu kujcy bl w gowie. Na kilka sekund straci przytomno, lecz wkrtce ocuciy go uderzenia kamieni o ciao, wleczone po skalistym podou. Hrl szarpniciem zwolni blokad uprzy i szybko uwolni si od spadochronu. Pozbiera myli, zoy spadochron, a nastpnie wezwa onierzy. Zauway, e jeden mocno utyka: najwidoczniej skrci nog w kostce i nie nadawa si ju do dalszej akcji. Dookoa na ziemi opadali wci nowi skoczkowie. Kto przeraliwie krzycza, bo porani si podczas ldowania na skalistej grani. Podczas zbirki okazao si,
458
e w wyniku ostrzau i kontuzji odniesionych przy ldowaniu kompania stracia jedn trzeci skadu. Ponadto po wyldowaniu spadochroniarze natychmiast znaleli si pod silnym ostrzaem modzierzy. Obsugi karabinw maszynowych, ktre uprzednio ostrzeliway onierzy porucznika Schadlicha, teraz zwrciy bro przeciwko nacierajcym spadochroniarzom z formacji Brandenburg. Wkrtce do karabinw maszynowych doczya artyleria i pociski rozryway skalisty grunt, siejc wok gradem odamkw. Spadochroniarze wcisnli si w zaomy skalistego podoa. W sytuacji, w jakiej znaleli si Brandenburczycy, odniesienie ran byo jedynie kwesti czasu. onierze zdawali sobie spraw z tego, e jeli kto nie przyjdzie im z pomoc, to zostan wybici do nogi. Porucznik Schadlich, ktry wraz z onierzami obserwowa to ldowanie, zauway, e ostrza przyduszajcy jego ludzi do ziemi znacznie osab, co oznaczao, e Brytyjczycy skupili uwag i bro na nowym zagroeniu. Schadlich zrozumia powag sytuacji i ugi trzykrotnie w okciu wystawion do gry rk, dajc w ten sposb onierzom sygna do ataku, po czym podnis si z ziemi i nisko pochylony, z pistoletem maszynowym gotowym do strzau, pobieg po kamienistej ziemi w kierunku stanowisk brytyjskich. Za jego przykadem poderwali si najbliej lecy i ruszyli do natarcia. Nalecy do druyny Winklera starszy kapral Rder zniszczy gniazdo brytyjskiego karabinu maszynowego. Angielskie dziaka przeciwlotnicze, ktre wczeniej ostrzeliway osaczonych strzelcw spadochronowych, teraz skupiy ogie na ludziach porucznika Schadlicha, podobnie jak karabiny maszynowe i modzierze. Zmusio to ich do poszukiwania schronienia pord ska i szczelin skalnych. Niewiele pniej Anglicy cakowicie zaskoczyli Niemcw, podejmujc kontratak ze stanowisk baterii cikiej artylerii. Niespodziewajcy si przeciwuderzenia Niemcy zauwayli, co si wici, dopiero wtedy, gdy kontratakujcy byli w odlegoci zaledwie 50 metrw od ich prowizorycznych kryjwek.
459
Rder wystrzeli dug seri, ktra powstrzymaa angielski atak. Finkler i Kuntze obrzucili Brytyjczykw granatami. Nieprzyjacielskie natarcie zaamao si w odlegoci 20 metrw od stanowisk Brandenburczykw. Na ziemi niczyjej pozostao trzech lub czterech rannych angielskich onierzy, bagajcych o pomoc. Ich krzyki rozbrzmieway przez reszt popoudnia. Jeden z Niemcw, ktry prbowa dotrze do rannych, zosta trafiony w rami kul snajpera. Podjcie kolejnej prby udzielenia pomocy rannym wymagao uprzedniego unieszkodliwienia strzelca. Finkler da przyjacioom znak. Schneetz zatkn hem na trzonku saperki, po czym unis go lekko ponad krawd osaniajcej go skay. Wobec braku reakcji zacz powoli przesuwa hem w prawo. W tym samym czasie Finkler, umieciwszy karabin w szczelinie skay, wzi na muszk przypuszczaln pozycj snajpera. W pewnym momencie dostrzeg bysk promieni soca odbijajcych si od soczewki lufy snajpera. Wycelowa starannie i nacisn spust. Odgos wystrzau odbi si echem od skalistej ciany. Angielski snajper pad do tylu i znikn. Schneetz i jego towarzysz podczogali si na ziemi niczyj i cignli z niej trzech rannych Anglikw, ktrymi zaj si oficer medyczny dr Droste. Brytyjczycy nadal utrzymywali pozycje na okalajcych stanowiska niemieckie wzgrzach, z ktrych mogli obserwowa cay obszar ldowania niemieckiego desantu i utrzymywa go pod cigym ostrzaem. Po zapadniciu zmroku nastpi gwatowny spadek temperatury. 13 listopada o pnocy panowa ju przenikliwy chd. W nocy 11 listopada w pierwszy bojowy rejs wyruszya niedawno utworzona 9. Flotylla Kutrw Torpedowych, wyposaona w zdobyczne woskie kutry torpedowe TA 14, TA 15, TA 17 \ TA 19. Zadaniem flotylli byo wsparcie operacji desantowej na wyspie Leros. Kutry zebray si na akwenie chronionym sieciami przeciwtorpedowymi lecego w pobliu Aten portu w Pireusie. Std flotylla z umiarkowan szybkoci wyruszya w kierunku Leros. Kutry i towarzyszca im d dotary do brzegw wyspy wczesnym rankiem
460
12 listopada. Na wodach przybrzenych powitay je pociski baterii cikich dzia, zajmujcych stanowiska na grze Apeticci. Wybuchajce wok pociski wzbijay w niebo olbrzymie fontanny wody. Kutry postawiy zason dymn, ktra miaa ukry przed wzrokiem artylerzystw towarzyszc im niewielk d desantow. Rwnoczenie ich zaogi staray si z maksymaln dokadnoci okreli pooenie pozycji wroga Baterie byy jednak dobrze wstrzelane i mimo zasony dymnej nadal prowadziy celny ogie. Kutry zygzakoway pod cigym ostrzaem, pync przed odzi desantow, ktr staray si chroni zason dymn. Dowdca flotylli mia rozkaz niepodejmowania walki z bateriami nadbrzenymi, dlatego te kutry wycofay si, gdy tylko d desantowa dotara do brzegu. Wczesnym popoudniem, podczas drugiego rejsu na wody okalajce Leros, ktrego celem byo dostarczenie broni i wyposaenia, kutry TA 14 i TA 15 ostrzelay cele na wyspie. Pociski trafiy w skay. Nawaa ogniowa trwaa jedynie dziesi minut, po ktrych upywie jednostki niemieckie zostay odwoane do Kalymnos. W cigu nadchodzcych dni miay okazj zdziaa wicej dla wojsk walczcych na Leros. Po zapadniciu zmroku, w dniu, w ktrym rozpocz si desant na wysp, na wodach okalajcych wyspy Leros-Kalymnos-Levitha zaczaia si grupa brytyjskich okrtw nalecych do 8. Flotylli Niszczycieli kapitana Thomasa. Byy to: H M S Faulknor, Beaufort i Pindos, ktrym towarzyszyy cigacze artyleryjskie DSC266i DSC263 oraz kuter torpedowy MTB 315. Ich zadaniem byo uniemoliwienie Niemcom dostarczenia posikw i zaopatrzenia dla oddziaw walczcych na Leros. Pozostae okrty nalece do flotylli niszczycieli, Duberton, Echo i Beboir, zajmoway pozycj w pewnym oddaleniu od si kapitana Thomasa, i to one zostay zaatakowane przez bombowce LuftwafFe. W wyniku ataku niszczyciel Duberton zosta trafiony kierowan bomb szybujc i przeama si na dwie czci. Czonkowie zaogi skakali za burt, usiujc unikn poaru,
461
ktry wybuch na trafionym okrcie. 13 listopada o godzinie 1.45 H M S Duberton poszed na dno. Po zakoczeniu nalotu na miejsce zatopienia okrtu podyy niszczyciele Echo i Beboir, ktre wyowiy z wody rozbitkw. Brytyjczycy na prno zastawili puapk na wodach Leros, poniewa tej nocy w kierunku wyspy nie pyn aden niemiecki transport, cho dowdztwo niemieckie planowao wysanie tego dnia okrtw na Leros. Niemcy zamierzali dwie godziny po zachodzie soca podj prb wysadzenia na brzeg onierzy 2. batalionu 16. Puku Piechoty, stanowicych cz zachodniej grupy desantowej, ktrej w pierwszym dniu desantu nie powiodo si ldowanie. Przybycie tego zgrupowania mogo przeway na korzy atakujcych szal zwycistwa w cikich zmaganiach, ktre trway wtedy na wyspie. Niemniej jednak panujcy na morzu sztorm o sile od 6 do 7 stopni w skali Beauforta uniemoliwi realizacj tych zamierze. Kolejn prb przerzucenia na Leros 2. batalionu 16. Puku Piechoty, dowodzonego przez kapitana Aschoffa, podjto nastpnej nocy. Transportowani promami i odziami desantowymi onierze, ktrzy uprzedniego ranka zmuszeni byli zrezygnowa z ldowania na wyspie, teraz palili si do akcji. Pokonujc wzburzone morze, niemieckie jednostki dotary do nowego sektora ldowania, ktry wyznaczono w znajdujcej si w pnocno-wschodniej czci wyspy zatoce Palma i w lecej na pnoc zatoce Blefuti. Ldowanie odbyo si w nocy i jeszcze przed witem batalion zdoa powikszy przyczek. Bro wsparcia miaa by przewieziona na pokadzie morskiego promu, ale przez cay 13 listopada jednostki tego typu pozostay zacumowane w portach Kos i Kalymnos, przeczekujc w nich sztormow pogod. Pnym popoudniem 12 listopada sztab grupy bojowej generaa porucznika Mullera wyda grupie desantowej Drra (ktr rankiem tego samego dnia ciki ostrza wroga zmusi do wycofania si do Kalymnos) rozkaz udania si na odziach szturmowych na zdobyty przez Brandenburczykw przyczek w pobliu Pandeli.
462
12 listopada o godzinie 23.00 rozpocz si zaadunek piechoty na odzie szturmowe. P godziny pniej maa flotylla wyruszya w morze. Na czele konwoju poda traowiec, ktrego kapitan dowodzi czci morsk operacji. Za traowcem pyny barki desantowe A, B i C. Konwj znajdowa si ju na penym morzu, gdy sztorm osign si midzy 6 a 7 stopniem w skali Beauforta. Gdy niemieckie jednostki wpyny do zatoki Alinda, na jej wodach pojawiy si brytyjskie niszczyciele. Traowiec opuci odzie szturmowe, ktre miay znacznie nisze sylwetki, i odpyn w kierunku pnocno-wschodnim. Kilka chwil pniej, gdy odzie desantowe mozolnie zday w kierunku przyczka, na szczycie gry Apeticci po raz kolejny rozbysy reflektory, ktrych wiata zaczy przeszukiwa powierzchni morza. Zaledwie 30 sekund pniej dwa z nich odnalazy i zapay pierwsz d desantow. Olepiony dowdca odzi otrzyma od dowdcy grupy rozkaz pynicia zygzakami. d bya skpana w jaskrawym wietle reflektorw, a w jej pobliu w powierzchni morza zaczy uderza pociski. Ostrza spowodowa, e przed odzi wyrosa ciana wody i pyu. Przepynicie bez uszczerbku przez ni byo niemoliwe. Podjwszy decyzj o odwrocie, dowdca odzi wychyli ster maksymalnie na lew burt, d wykonaa zwrot i odpyna na poudnie. d desantowa B, ktra pyna z prawej burty odzi A, pozostaa nieco w tyle i zdoaa niezauwaona wpyn do zatoki, a nastpnie powrcia na wyznaczony kurs. Zapalone na wybrzeu latarnie wskazyway sternikowi drog. d dotara do prowizorycznego pomostu wyadunkowego, a pomocne donie pomogy piechurom kompanii Drra szybko znale si na ldzie. 13 listopada o wicie d desantowa podja prb odpynicia z przyczka. Gdy jednake oddalia si nieco od brzegu, natychmiast znalaza si pod silnym ostrzaem. Po bezporednim trafieniu w kadub odzi sternik zdecydowa si skierowa jednostk z powrotem do bezpiecznego, skalistego wybrzea. Pozostae dwie
463
odzie walczyy z falami wzburzonego morza, na ktrym sztorm osign si 8 stopni w skali Beauforta. d B nabraa wody, po czym zawid jej system elektryczny. Pozbawiona napdu dryfowaa po wzburzonym morzu. Jej zaoga zdoaa naprawi uszkodzenia dopiero w nocy 14 listopada, po czym d zawrcia do Kalymnos i dotara do portu rankiem tego samego dnia. Pynca w sztormowej pogodzie d desantowa/, ktra nadal miaa na pokadzie saby pluton piechoty, ledwo zdoaa utrzyma si na powierzchni, ale w kocu powrcia na Kos. Udao si to jedynie dziki intensywnej akcji wybierania wody, w ktrej wzili udzia wszyscy znajdujcy si na jej pokadzie. Na Kalymnos udaa si dopiero wtedy, gdy nieco zmniejszya si gwatowno sztormu. onierze grupy remontowej desantowej kompanii saperskiej, ktrzy nie spali od 11 listopada, natychmiast przystpili do naprawiania odzi, z ktrych niektre miay powane uszkodzenia. Nadludzkim wysikiem starano si przywrci im zdolno do eglugi. O wicie 13 listopada porucznika Schadlicha z niespokojnego snu wyrwa goniec, ktry przyby z informacj, i na przyczek dotar pluton kompanii Drra i zmierza teraz na ich pozycje. Schadlich, ktry by zadowolony, e w nocy nieprzyjaciel nie podj kontrataku, by zdecydowany dobrze wykorzysta tak podane wzmocnienie. Oficer wyda rozkaz, eby o godzinie 5.30 zgosili si do niego wszyscy dowdcy plutonw. Wkrtce potem na wzgrze wspi si oczekiwany pluton piechoty. Twarze niektrych wymczonych trudn wspinaczk piechurw nadal miay charakterystyczny zielonkawy odcie, skutek przeprawy przez wzburzone morze. Dowdca plutonu Schaller zameldowa Schadlichowi swoje przybycie wraz z 42 onierzami. Porucznik wyda mu rozkaz, aby pozwoli ludziom odpocz, po czym doda, e zadaniem jego plutonu bdzie zapewnienie wsparcia ogniowego dowodzonej przeze kompanii Brandenburczykw, ktra za p godziny ma przystpi do ataku na pozycje wroga. Zmczeni piechurzy Schallera padli na ziemi, usiujc odzyska nieco si.
464
W tym czasie strzelcy morscy zaczli przygotowywa si do drugiego ataku. Schadlich na lewym skrzydle rozwin 1. i 3. pluton, a na skrzydle prawym 2. pluton i przybyy niedawno pluton piechoty. Podczas odprawy podkreli, e prawdziwy atak ma i na lewym skrzydle, a zadaniem prawego bdzie absorbowanie uwagi wroga przez prowadzenie ognia nkajcego i pozorowanie natarcia. Gdy zacz si atak, jeszcze panoway ciemnoci, co nie przeszkadzao nacierajcym, gdy byli do tego przyzwyczajeni i mogli dostrzec pozycje nieprzyjaciela. Podwadni patrzyli badawczo na porucznika, ktry mia naciera w rodku ugrupowania wraz z druyn dowdcz kompanii i dwoma gocami. Gdy nadszed czas rozpoczcia natarcia, porucznik podnis do gry rami. Caa kompania poderwaa si i ruszya. Dopiero po chwili zaskoczeni obrocy otworzyli ogie. Porucznik Schadlich wyda prawej grupie rozkaz, aby zacza strzela i pozorowa natarcie. Brytyjczycy skupili ostrza na prawym skrzydle niemieckiego ugrupowania. Ogie nieprzyjacielskiego karabinu maszynowego zmusi starszego sieranta Kuntzego do szukania schronienia. Wkrtce doczya do niego obsuga karabinu maszynowego, ktrej sierant wskaza pozycj nieprzyjacielskiego kaemu. Zauwaywszy pomie ognia u wylotu lufy brytyjskiej broni, strzelec MG 42 odda seri prosto w cel. Brytyjski karabin maszynowy zamilk. Kuntze i jego onierze ruszyli naprzd, ale po pokonaniu czterech lub piciu krokw ponownie zmuszeni byli szuka schronienia. Sierant nie mg zapa tchu, wiedzia jednak, e powinni jak najszybciej pokona otwart przestrze, na ktrej si znajdowali. Na razie wszystko wskazywao na to, e kolejny atak zaamywa si pod ogniem karabinw maszynowych. W tym momencie strzelec karabinu maszynowego Rder poderwa si i strzelajc w biegu, popdzi w kierunku nieprzyjacielskich pozycji. Celowniczy brytyjskiego karabinu maszynowego skupi si na nowym zagroeniu i Rder pad trafiony. Jednake ostatni seri zdoa unieszkodliwi obsug ka-
465
rabinu maszynowego. Plutonowy Finkler podczoga si do Rdera, ale nie mona ju byo udzieli mu pomocy. Kolejny onierz chwyci bro Rdera, umieci w niej nastpn tam amunicyjn i ostrzela grn krawd betonowej osony dziaobitni. Widzc, e obsugi dwch karabinw maszynowych s przygwodone ogniem towarzyszy, starszy sierant Kuntze i kapral Ksters, uzbrojeni w osiem rcznych granatw, ruszyli w kierunku ich pozycji. Obaj popdzili w kierunku szczeliny skalnej, ktra moga zapewni im schronienie. Odpoczli w niej chwil. Kuntze postanowi, e Ksters zaatakuje stanowiska po lewej stronie, a on sam po prawej. Rozoyli granaty, odkrcili kapsle i zza skalnej osony zaczli rzuca odbezpieczonymi granatami w kierunku gniazd nieprzyjacielskich karabinw maszynowych. Tu po ostatnich eksplozjach porucznik Schadlich poderwa do ataku dwa plutony. Kuntze i Ksters dobiegli do krawdzi betonowego umocnienia, wskoczyli do rodka i ze zdobytego karabinu maszynowego zaczli ostrzeliwa Anglikw, ktrzy w tej sytuacji natychmiast si poddali. Oba plutony prowadzone przez porucznika Schadlicha dotary do nich kilka sekund pniej. Jeszcze przez jaki czas sycha byo sporadyczne wystrzay, a potem zapada cisza. Pozycja znalaza si w rkach Niemcw. Sanitariusz plutonowy Mandalka i jego dwch pomocnikw zajli si rannymi obu walczcych stron. Porucznik Schadlich rozmieci na stanowiskach karabiny maszynowe, wycelowane w kierunku stanowiska kolejnego dziaa, bo wanie stamtd mona byo spodziewa si kontrataku. Akcja Kuntzego i Kstersa umoliwia dokonanie wyomu w linii obronnej wroga, niemniej jednak dalsze natarcie zostao powstrzymane, poniewa pozostae grupy szturmowe zostay przygwodone ogniem. W celu zmikczenia obrony poproszono o wsparcie Stukasw. Bombowce nurkujce pojawiy si tak szybko, e znajdujcy si na ziemi Niemcy nie zdyli wyoy na swych pozycjach znakw identyfikacyjnych. Schadlich rozkaza onierzom szuka schronienia. Jeden ze
466
Stukasw obra sobie za cel stanowisko niedawno zdobytego dziaa. Zrzucone przeze bomby spady blisko pozycji Brandenburczykw, ranic trzech ludzi, ale runy rwnie na stanowiska pozostaych trzech dzia, ktre nadal pozostaway w rkach brytyjskich. Porucznik Schadlich poderwa do ataku onierzy plutonu Meesera. Niemcy przemknli okopem cznikowym i dotarli do stanowiska drugiego dziaa, gdzie natknli si na grup angielskich onierzy. Podczas wymiany ognia ranny zosta porucznik Schadlich. Sierant Meeser poderwa pluton i zostawiwszy w tyle rannego porucznika, wdar si w gb pozycji brytyjskiej i unieszkodliwi jej obrocw. Drugie dziao znalazo si w rkach niemieckich. Na miejsce walki dotarli plutonowy Mandalka i jego dwch pomocnikw, ktrzy przenieli rannego porucznika do betonowej dziaobitni i zoyli go obok oa dziaa. Oficer mocno krwawi ze zranionego uda. Natychmiast wezwano oficera medycznego, dr. Drostego, ktry pod ogniem pospieszy do rannego. Powstrzyma krwawienie z uda, po czym zaj si pozostaymi rannymi. Porucznik Schadlich po opatrzeniu rany odzyska wiadomo i rozkaza ludziom zaj obron okrn. Ostrzeg te podwadnych, e Anglicy z pewnoci bd usiowali odzyska utracon pozycj, ale to nie nastpio i we wczesnych godzinach porannych 13 listopada onierze 2. batalionu 16. Puku Piechoty poczyli si z oddziaem porucznika Schadlicha. Dalsz walk kontynuoway ju poczone siy piechurw i strzelcw morskich. Przewidywany przez porucznika Schadlicha kontratak nastpi nastpnego dnia. Gdy opanowane przez Niemcw pozycje okaday ogniem dziaa dwch brytyjskich niszczycieli, ze stanowiska czwartego dziaa na grze Apeticci do ataku ruszya wieo wprowadzona do walki kompania Puku Kings Own. Mimo to niemieccy onierze utrzymali lini obrony, zorganizowan przez porucznika Schadlicha. O skutecznoci niemieckiej obrony zadecydowaa wysoka szybkostrzelno niemieckich karabinw maszynowych typu MG 42. Walki w rejonie pozycji baterii artylerii nadbrzenej cign-
467
y si jeszcze przez 14 listopada. Kriegsmarine prbowaa ponownie dowie na Leros cik bro 2. batalionu 16. Puku Piechoty, ale sztormowa pogoda zmusia jednostki transportowe do zawrcenia do macierzystego portu. Brytyjczycy, wiadomi tych kopotw, nasilili ataki, ktre jednak zostay odparte. W tej sytuacji kapitan Kuntze postanowi przeprowadzi kontratak na gr Meraviglia. Pocztkowo dwie nacierajce kompanie posuway si szybko do przodu, ale silny ogie karabinw maszynowych zmusi je do wycofania si na pozycje wyjciowe. Do wieczora 14 listopada wzburzone morze uniemoliwiao dotarcie do Leros odziom desantowym marynarki i odziom szturmowym, ktre przewoziy zaopatrzenie i posiki dla wojsk walczcych na wyspie. Dowdca 780. kompanii desantowej pionierw, porucznik Bunte, wyruszy do zatoki Pandeli, gdzie chcia podj poszukiwania porzuconych na brzegu barek desantowych, ktre, jak przypuszcza, nadal znajdoway si w zatoce GrifTo. Odnalezione barki zamierza odprowadzi do macierzystego portu, ale po dotarciu na Leros ku swemu rozczarowaniu stwierdzi, e do eglugi nadawaa si tylko jedna z odzi. Pozostae zostay wycignite na brzeg, poniewa w nocy zamierzano zaata otwory w kadubach. odzie pynce na czele konwoju Buntego zdoay si wymkn z zatoki i popyny na Kalymnos. Pozostae jednostki, ktre zostay dostrzeone przez angielskich artylerzystw, musiay podj ryzyko pynicia pod ostrzaem. Walczce na Leros sabsze liczebnie oddziay niemieckie w nastpnych dniach kontynuoway ataki, zyskujc stopniowo przewag nad siami brytyjskimi. Walki na wyspie zakoczyy si 16 listopada. Niemieckim siom, skadajcym si z czterech batalionw piechoty, grupy pionierw i kompanii strzelcw morskich Brandenburg, poddao si 200 angielskich oficerw i 2 tysicy onierzy. Do niewoli trafio rwnie 359 oficerw i 5 tysicy onierzy woskich. W rce zwycizcw wpado 120 dzia (kalibru od 76 do 150 mm) oraz 16 cikich i 20 lekkich dzia przeciwlotniczych.
468
17 listopada 1943 roku o godzinie 20.00 niemieckie radio nadao zwyciskie fanfary, po ktrych zapowiedziano ogoszenie specjalnego komunikatu, ostatniego tego typu podczas II wojny wiatowej. Spiker ogosi, e wojska niemieckie pod dowdztwem generaa porucznika Mullera zajy silnie bronion wysp Leros. Po zakoczeniu walk na Leros w kompanii strzelcw morskich, liczcej przed atakiem na wysp 120 ludzi, zostao zaledwie 37 zdolnych do walki onierzy. Podczas boju na wyspie odnioso rany, zagino lub zgino trzy czwarte onierzy. Osignito zwycistwo, jednake nie przynioso ono radoci. Przelano zbyt wiele krwi w walce o wysp, ktra nie miaa wikszego znaczenia dla przebiegu wojny.
Strzelcy morscy formacji Brandenburg w dziaaniach na Morzu Egejskim
Partyzanci i A n g l i c y Wykrwawiona podczas operacji Tajfun-Leopard" 1. kompania strzelcw morskich zostaa podzielona na dwa zgrupowania. Dostaa nowego dowdc, podporucznika Voighta, ktrego wkrtce potem zastpi podporucznik Bertermann, dowodzcy ni w dalszych operacjach prowadzonych na obszarze Dodekanezu. Ostatecznie zostaa przebazowana na Rodos i wkrtce potem przemianowana na Kompani Strzelcw Morskich Rodos. Pozostae kompanie Batalionu Strzelcw Morskich Brandenburg dziaay indywidualnie wzdu jugosowiaskiego wybrzea. Nowa 1. kompania zostaa nazwana Szkolnym Sztabem Szkolno-Budowlanym Jednostki do Zada Specjalnych. Jej now baz zosta Bar. onierze tej formacji nosili mundury czonkw Organizacji Todt. Ich zadaniem byo wykonywanie akcji przeciwko partyzantom w rejonie Morza Egejskiego i zaopatrujcym ich brytyjskim okrtom. Operujca na Adriatyku kompania podporucznika Bertermanna miaa wykonywa zadania o szczeglnym charakterze, czyli zwalcza rajdy brytyjskich komandosw. Kompania oprcz dwch duych odzi desantowych otrzymaa rwnie do dyspozycji grecki aglowiec. Wymienione jednostki pywajce wykorzystywaa do suby
470
patrolowej oraz operacji specjalnych. Do akcji o wikszym zasigu ludzie Bertermanna wykorzystywali odzie i barki desantowe 15. Flotylli Okrtw Desantowych. Brandenburczycy mogli take liczy na wsparcie ze strony jednostek pywajcych 780. desantowego batalionu pionierw. 9 kwietnia 1944 roku Niemcy zdobyli uzbrojony aglowiec przewocy grup komandosw. Zaog wzito do niewoli, a na jego pokadzie znaleziono rozkazy operacyjne oraz ksik kodw radiowych. Materiay te byy potem czsto wykorzystywane do dezinformowania przeciwnika, a zdobytemu aglowcowi nadano now nazw Erika. Partyzanci greccy znali sylwetk tego aglowca, wic midzy 3 a 18 maja 1944 roku bez obawy ostrzelania przez nieprzyjaciela by on wykorzystywany podczas operacji specjalnych przeciwko siom na wyspach Saria i Skarpanto. 20 czerwca tego roku podporucznik Bertermann, ktry do tego dnia pozostawa oficjalnie adiutantem batalionu, zosta wyznaczony na dowdc stacjonujcego w Castello oddziau strzelcw morskich. Wtedy wanie 1. kompania otrzymaa nazw kompanii strzelcw morskich Rodos. Wszystkie stacjonujce na Rodos jednostki niemieckie, cznie z oddziaami Brandenburczykw, pozostaway pod dowdztwem generaa porucznika Ulricha Kleemana, ktry podlege mu oddziay poczy w jeden zwizek taktyczno-operacyjny o nazwie Dywizja Szturmowa Rodos. Genera Kleeman wczeniej dowodzi w Afryce 90. Lekk Dywizj Piechoty, a 16 wrzenia 1943 roku zosta odznaczony Limi Dbowymi do Krzya Rycerskiego elaznego Krzya. Pod dowdztwem Kleemana pozostaway rwnie dowodzona przez kapitana marynarki Brachvogela flotylla ochrony portw Dodekanez, 6. Grupa odzi Desantowych podporucznika marynarki Bergera oraz 780. Desantowa Kompania Pionierw porucznika Buntego. Dowdc si morskich by komandor Brennecke. Gdy wikszo si Batalionu strzelcw morskich Brandenburg operowaa w basenie Morza Adriatyckiego, siy Dowdztwa Morskiego Dode-
Strzelcy morscy formacji Brandenburga dziaaniach...
471
kanez prowadziy operacje przeciwko trzem ugrupowaniom wroga, ktre byy aktywne w rejonie Morza Egejskiego. Byy to pododdziay brytyjskiej Pustynnej Grupy Dalekiego Rozpoznania: SAS, grecka wita Brygada oraz Special Boat Suadron. Podporucznik Bertermann dysponowa dalece sabszymi siami morskimi i mniejsz iloci wyposaenia, ale w dziaaniach na wyspach Dodekanezu zdoa osign szereg sukcesw. Prawdopodobnie najbardziej dramatyczn z przeprowadzonych przeze operacji bya akcja z sierpnia 1944 roku.
Trudne zadanie rozpoznawcze 19 sierpnia 1944 roku porucznik Bertermann otrzyma od dowdcy Morskiego Obszaru Morze Egejskie-Wschd rozkaz sformowania dobrze uzbrojonego patrolu, ktrego zadaniem byo przeprowadzenie rozpoznania si brytyjskich, operujcych prawdopodobnie na wyspach Saria, Skarpanto, Astakida, Unia-Nisia, Kamilonisi, Zafora, Syrna, Kandeloussa i Perigoussa. Niewielkie niemieckie siy zoone z jednej odzi szturmowej, ktra penia rol jednostki dowodzenia, i dwch innych odzi, przeznaczonych do akcji indywidualnych, zebray si u wybrzey wyspy Alinna. 23 sierpnia o godzinie 21.00 may zesp niemiecki z 30 strzelcami morskimi na pokadzie wypyn w morze i nastpnego dnia w godzinach rannych dotar do wyspy Saria. Jedna z odzi oddzielia si od zespou i popyna na Skarpanto. Obie wyspy nie byy zajte przez brytyjskie wojska. Kolejna grupa bojowa, w takim samym skadzie, przeprowadzia rozpoznanie na wyspach Unia-Nisia i Kamilonisi. Rwnie na tych wyspach nie stwierdzono obecnoci si brytyjskich. 25 sierpnia dowdcy obu grup bojowych spotkali si na Zaforze, gdzie podjli decyzj o bezzwocznym przeprowadzeniu rozpoznania na Syrnie. Po przybyciu na wody okalajce wysp Niemcy odkryli w jednej z zatok zamaskowan krzewami i siatk kamuflaow, niezidentyfikowan jednostk pywajc. Dwie o-
472
dzie szturmowe, dowodzone przez porucznika Bertermanna i starszego chorego marynarki Brandta, kada ze strzelcem karabinu maszynowego na pokadzie, na penej szybkoci ruszyy w kierunku tajemniczej jednostki. Uwiadomiwszy sobie trudne pooenie, zaoga zamaskowanej odzi zrzucia siatki maskujce i otworzya ogie do zbliajcych si odzi Brandenburczykw, ale nadaremno. Sytuacja ulega pogorszeniu, gdy podczas odbijania od brzegu w rub napdow zapltaa si siatka maskujca. Dwie niemieckie odzie szturmowe podpyny do nieprzyjacielskiej jednostki i stany z ni burta w burt. Znajdujcy si na nich Brandenburczycy z pistoletami maszynowymi i kaemami gotowymi do strzau przeskoczyli na pokad nieprzyjacielskiej jednostki. W wyniku abordau do niemieckiej niewoli trafio 14 brytyjskich komandosw. Nieprzyjacielska d o numerze burtowym HDML 1381 bya jednostk uzbrojon w zamontowane na dziobie dziako Boforsa, dwa szybkostrzelne dziaa Oerlikon kalibru 20 mm oraz dwa sprzone karabiny maszynowe. Ta maa pywajca forteca" napdzana bya dwoma morskimi silnikami Diesla, ktre jednostce o wypornoci 54 ton pozwalay rozwin maksymaln szybko 12 wzw. onierz niemiecki, ktry jako jeden z pierwszych znalaz si na jej pokadzie, zszed na d, aby zapobiec zatopieniu jej przez zaog. odzie szturmowe, ktre posuway si za odziami Bertermanna i Brandta, wziy zdobyty nieprzyjacielski kuter na hol, ale po usuniciu zapltanej w rub siatki maskujcej pryz popyn ju samodzielnie do portu Portolago na Leros. Zdobytej jednostce Niemcy nadali numer burtowy KJ 25 i oddali j oddziaom Brandenburczykw. Bya to najlepiej uzbrojona jednostka pywajca, wykorzystywana w walce przez onierzy formacji Brandenburg. Nastpna operacja skierowana bya przeciwko wyspie Calchi. W patrolu wzi udzia zdobyczny okrt KJ 25, ktrym dowodzi podporucznik marynarki Brandt. Akcja zakoczya si sukcesem: Brandenburczycy nawizali walk ze znajdujcym si na wyspie od-
Strzelcy morscy formacji Brandenburga dziaaniach...
473
dziaem greckiej witej Brygady, w ktrej o zwycistwie znw zadecydowaa szybkostrzelno MG 42. Grecy, ktrzy nie zginli w walce, poddali si Niemcom. Wrd zabitych znalaz si rwnie dowdca greckiego oddziau, ktry zosta pochowany przez greckich jecw. W pogrzebie uczestniczya stra honorowa, wystawiona przez niemiecki batalion strzelcw morskich. 28 padziernika odzie 3. kompanii 86. Desantowego Batalionu Pionierw wysadziy na wyspie Piskopi desant zoony z dwch grup strzelcw oraz kompanii piechoty nalecej do Dywizji Szturmowej Rodos. Desant niemiecki wyldowa na tyach oddziau brytyjskich komandosw, ktry wczeniej opanowa wysp. Rozgorzaa zacita walka. Po caodobowych wyrwnanych zmaganiach oddzia brytyjskich komandosw zosta wybity do nogi. Brytyjczycy walczyli z determinacj rwn determinacji onierzy niemieckich, ale w Brandenburczykach znaleli przeciwnika, ktrego wola zwycistwa bya w stanie zrekompensowa nie tylko przewag liczebn. W nocy 14 listopada 1944 roku pluton z formacji Brandenburg wyldowa na wyspie Alinna, na ktrej zorganizowano posterunek obserwacyjny. Trzy dni pniej na wyspie wyldowali brytyjscy komandosi, ktrzy zdoali zlikwidowa niemieck placwk. Po utracie kontaktu radiowego z punktem obserwacyjnym na wyspie Alinna porucznik Bertermann 18 listopada wysa na wysp oddzia poszukiwawczy. Grupa onierzy niemieckich bezpiecznie wyldowaa na wyspie i podya w kierunku stanowiska posterunku obserwacyjnego. W pobliu placwki Niemcy wpadli w brytyjsk zasadzk i zostali wzici do niewoli. Brandenburczykw odebra z wyspy brytyjski niszczyciel, ktry przebywa na tureckich wodach terytorialnych. Kolejna operacja rozpoznawcza, podjta 23 marca 1945 roku na wyspie Calchi, zakoczya si sukcesem Niemcw. W akcji bra udzia okrt KJ25. Desant zdoa zaskoczy kompani greckiej witej Brygady, ktra na wysp dotara na odziach motorowych. Greckie odzie rwnie wpady w rce Brandenburczykw. Od przsu-
474
chanych jecw Niemcy dowiedzieli si, e obrocy wyspy do wczenie zauwayli okrt KJ25, ale uznali, e jest to znany im okrt pywajcy pod brytyjsk bander. Wieczorem 13 kwietnia podczas wykonywania zadania specjalnego KJ25, udajcy okrt angielski, napotka na zachd od Kastelorizo brytyjski aglowiec uzbrojony w trzy cikie karabiny maszynowe, z oddziaem komandosw na pokadzie. Brandenburczycy zdobyli jednostk brytyjsk abordaem i wzili do niewoli dziewiciu jecw, ktrych nastpnie dostarczono na Rodos. Udajcy jednostk brytyjsk KJ 25 ostatni akcj wykona 7 maja 1945 roku, rwnie na wodach wok wyspy Kastelorizo. Akcja ta zostaa jednak przerwana, gdy w trakcie jej realizacji otrzymano z O K W rozkaz nakazujcy oddziaom niemieckich si zbrojnych zaprzestanie dziaa wojennych. Nastpnego ranka niemiecki dowdca wschodniego Morza Egejskiego, genera major Droeger, zosta przewieziony przez KJ 25 na pokad brytyjskiego niszczyciela Active, ktry sta zacumowany u wybrzey wyspy Simi. 9 maja 1945 roku KJ 25 przetransportowa na Rodos awangard wojsk brytyjskich, ktre miay zaj wysp. Po przybyciu do portu zosta ponownie przemianowany na HDML 1381 i powrci do suby w Special Boat Suadron. Dla walczcych na Morzu Egejskim onierzy Batalionu Strzelcw Morskich Brandenburgii wojna wiatowa dobiega koca.
Kocowa faza. Dywizja Grenadierw Pancernych Brandenburg
Formowanie 13 wrzenia 1944 roku rozkazem Fiihrera Dywizja Specjalna Brandenburgzostaa przeksztacona w Dywizj Grenadierw Pancernych, ktra wesza w skad nowo formowanego Korpusu Pancernego GroJ?deutschland. W ten oto sposb rozkazem O K W zakoczya istnienie Dywizja Specjalna Brandenburg, ktra do tej pory traktowana bya jako jednostka wykonujca zadania taktyczne na rzecz Abwehry. Tego nieszczsnego losu oszczdzono jedynie Pukowi Kurfirst. Jednak dowdcy Brandenburga udao si uzyska jedno ustpstwo. Na jego prob dowdztwo Wehrmachtu zgodzio si, aby kady Brandenburczyk mg zdecydowa, czy chce pozosta w nowo formowanej dywizji grenadierw, czy te woli przenie si do jednostki specjalnej. Brandenburczycy, ktrzy nie chcieli suy w dywizji grenadierw, najczciej wybierali przeniesienie do oddziaw specjalnych Waffen SS, dowodzonych przez Obersturmbannfuhrera SS Skorzeny'ego, ktre od momentu przeksztacenia Dywizji Brandenburga typow jednostk frontow przejy na siebie zadanie prowadzenia operacji specjalnych, niegdy stanowicych domen dziaalnoci Brandenburga. Otto Skorzeny darzy Brandenburczykw ogromnym zaufa-
476
niem, dlatego te pod jego komend trafio a 800 onierzy formacji. Ogromna ich wikszo nie chciaa jednak opuszcza jednostki i pozostaa w szeregach dywizji przeksztaconej w jednostk regularnej armii. Korpus Pancerny Groftdeutschland, dowodzony przez generaa wojsk pancernych Dietricha von Sauckena, skada si z nastpujcych jednostek: Dywizji Grenadierw Pancernych Gropdeutschland Fiihrer Begleit Division Dywizji Grenadierw Pancernych Brandenburg Fiihrer Grenadier Division
genera major Lorenz genera major Remer genera major Schulte-Heuthaus genera major Mader
W rozmowie z autorem genera wojsk pancernych von Saucken stwierdzi: Dywizja Grenadierw Brandenburg bya dla korpusu cennym nabytkiem. Pododdziay dywizji przenika wyjtkowy duch walki. Jej onierze doskonale znali metody prowadzenia walki, mieli dowiadczenie w walce z Armi Czerwon, partyzantami dziaajcymi na terenie Zwizku Radzieckiego, Jugosawii i Grecji. Jednostce tej brakowao jedynie dowiadczenia w operacjach prowadzonych siami caej dywizji, dziaajcej w ramach korpusu. Byem wszake pewien, e dywizja z powodzeniem pokona t przeszkod". Utworzenie Dywizji Grenadierw Pancernych Brandenburg oznaczao zakoczenie procesu ewolucji formacji, ktra powstaa w 1939 roku. W pocztkach grudnia 1944 roku z rnych obszarw operacyjnych powrciy do Niemiec ostatnie pododdziay dywizji. W owym czasie dywizja bya bardzo przerzedzona, brakowao jej rwnie utraconego w boju wyposaenia i sprztu. Oba zapasowe puki dywizji zdoay jednak szybko dostarczy niezbdne uzupenienia. Zadanie to uatwia fakt, i liczb pukw zredukowano z czterech do dwch, a kady skada si z dwch batalionw.
Kocowa faza. Dywizja Grenadierw Pancernych...
477
Podczas formowania nowych pododdziaw okazao si rwnie, e do oddziaw Skorzeny'ego trafio ponad 800 Brandenburczykw, czyli wicej, ni pierwotnie szacowano. W owym czasie dowdztwo skadao si z nastpujcych oficerw: Dowdca dywizji la: Ib: genera major Schulte-Heuthaus major sztabu generalnego Erasmus major sztabu generalnego Uhl (pniej zastpiony przez majora sztabu generalnego Spaetera)
Major sztabu Helmuth Spaeter, ktry doczy do sztabu dywizji, by bardzo dowiadczonym oficerem. Wczeniej dowodzi 2. kompani batalionu rozpoznawczego Dywizji Gropdeutschland i zosta odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya. Pniej do dywizji jako adiutanci do spraw podoficerw i szeregowych doczyli kapitanowie Witauschek i Volkmar (Ilb) oraz szef dywizyjnej adiutantury kapitan Werner Lau (Ha). Schemat organizacyjny dywizji wyglda nastpujco: Dywizyjna kompania ochronna Batalion przeciwpancerny porucznik Mischkeres kapitan Knigstein podporucznik Kass
Pancerny batalion rozpoznawczy major Bansen porucznik Miicke rotmistrz Frey Kompania andarmerii podporucznik Feldmiiller Puk pancerny 1. batalion 2. batalion 3. batalion (batalion dzia pancernych) Batalion pionierw kapitan hrabia Rothkirch major Waldeck kapitan Spielvogel kapitan Miiller-Rochholz
478 1. kompania 2. kompania 3. kompania
Jednostka Specjalna Brandenburg porucznik Bank podporucznik Hertkorn porucznik Schlosser podporucznik Clemeur porucznik Laurenz podporucznik Priefl kapitan Michaelis porucznik Hasper podporucznik Kiiper major Vofshage starszy lekarz dr Braun kapitan Schmidt podporucznik Baumgarten kapitan Bauer kapitan Frank Sturmbannfuhrer hrabia Egloffsteim kapitan Einem-Josten podporucznik Ullmann podporucznik Mohrmann starszy lekarz dr Fischer
Kompania zaopatrzeniowa Kolumna mostowa Oficer cznoci Batalion artylerii przeciwlotniczej Kompania RUB Batalion Pancerny batalion cyklistw 2. batalion puku szkolnego Adiutant Oficer medyczny batalionu
3. batalion grenadierw pancernych Puk szkolno-zapasowy kapitan Schewe Adiutant podporucznik Gerving starszy lekarz dr Hofmann Oficer medyczny batalionu starszy rachmistrz Kohl 4. batalionu inynier Ramboldt 5. batalionu sierant technik Prien starszy sierant Korthaud la sierant Trebschek Ha plutonowy Knieper Ib podporucznik von Biilow 9. kompania szkolna podporucznik Feindauer 10. kompania szkolna
Kocowa faza. Dywizja Grenadierw Pancernych... 11. kompania szkolna 12. kompania szkolna Specjalna kompania szkolna 1. kompania adaptacyjna 2. kompania adaptacyjna Szkolna kompania zapasowa 1. Puk Lekkiej Piechoty
479
1. batalion
2. batalion 5. kompania 6. kompania 7. kompania 8. kompania
podporucznik Becker podporucznik Steinmann podporucznik Braun porucznik Kappel porucznik Horsthemke porucznik Halbig pukownik Bruckner major Wandrey major Bansen porucznik Hebler kapitan Froboese kapitan Schuster kapitan Hunold rotmistrz Sandmeyer porucznik Ziilch porucznik Steidl porucznik Rseke porucznik Geisenberger porucznik (kapitan) Grabert podporucznik Prohaska podporucznik Haut podporucznik Gruber podporucznik Hiller podporucznik Prohaska kapitan Wandrey podporucznik Klaus podporucznik Krosch podporucznik Burek podpukownik Oesterwitz kapitan Vincenz lekarz sztabowy dr Backhausen
1. pkompania 8. kompanii 2. pkompania 8. kompanii 3. batalion Dowdcy kompanii
2. Puk Lekkiej Piechoty Adiutant puku Oficer medyczny puku
480
Jednostka Specjalna Brandenburg porucznik Schmalbruch porucznik Brauschmidt kapitan Steidl porucznik Wirth porucznik Kieffer porucznik Gutweniger podporucznik (porucznik) Haut podporucznik Mark podporucznik Esser podporucznik Langer podporucznik Gabel major Renner kapitan Heine porucznik Afheldt kapitan Zinkel porucznik Sautner podporucznik Maier podporucznik Stalf kapitan Zinkel porucznik Auer porucznik Planer
Batalion cznoci 1. Batalion 1. kompania 2. kompania 3. kompania
4. kompania 5. kompania 2. Batalion
6. kompania 7. kompania 3. Batalion 9. kompania
Z zestawienia wynika, e nie wszystkie pododdziay dywizji przed wyruszeniem na front zdyy osign pen gotowo bojow. Mimo niedokoczenia procesu formowania dywizji jej bataliony chlubnie si wyrniy podczas pierwszych bitew. Dywizja wkracza do akcji. Stycze 1945 13 stycznia 1945 roku Armia Czerwona dotara do terytorium Rzeszy. 1. Front Biaoruski marszaka ukowa zaatakowa z przyczkw pod Magnuszewem i Puawami, a 1. Front Ukraiski uderzy
Radzieckie T-34/85 w okolicach Nysy uyckiej. Wrd oddziaw bronicych tej pozycji znajdoway si rwnie jednostki Dywizji Grenadierw Pancernych Brandenburg.
Kwiecie 1945 roku. Dostarczone Armii Czerwonej Shermany Firefty na ulicach Wiednia w drodze do Linzu.
Walki w Berlinie, obsuga rusznicy przeciwpancernej PIUS tuz. 1941.
Niszczyciele czogw typu SU 100 na jednej z berliskich ulic.
onierze Armii Czerwonej na ulicach stolicy III Rzeszy.
Niemieckie dowdztwo w niewoli. Od lewej: minister Albert Speer, Groftsadmiral Karl Dnitz, genera pukownik Alfred Jodl.
Genera artylerii von Kuchler podczas negocjacji dotyczcych kapitulacji.
Por. Walther Wilhelm, dowdca patrolu 4. kompanii 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych Brandenburg. Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 24.06.1940 r.
Por. Sigfried Grabert, dowdca Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych. Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 10.06.1940, otrzyma Licie Dbowe do Krzya Rycerskiego 6.11.1943 r.
Por. Helmut Beck-Broichsitter, dowdca 14. kompanii Puku Piechoty GroJ?deustchland. Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 4.09.1940.
Gen. mjr Dietrich von Saucken, dowdca 4. Dywizji Pancernej. Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 6.01.1942 r., Limi Dbowymi 22.08.1943 r., Mieczami 31.01.1944 r., Brylantami 8.05.1945.
Podpukownik Reiner Stahel, dowdca 99. Puku Artylerii Przeciwlotniczej (zmot.). Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 18.01.1942, do ktrego otrzyma nastpnie Licie Dbowe 4.01.1943 r. i Miecze 18.07.1944 r.
Pukownik Alexander von Pfuhlstein, dowdca 154. Puku Piechoty (pierwszy dowdca Dywizji Specjalnej Brandenburg). Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 17.08.1942 r.
Podpukownik Hermann Schulte-Heuthaus, dowdca 25. batalionu motocyklowego. Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 23.01.1942.
1 Ul.
*r\.Ullclll
V\J11
1 \JlIVl-13cllll,
dUlUldlll
1. batalionu Szkolnego Puku do Zada Specjalnych Brandenburg. Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 14.09.1942 r.
Por. Hans Wolfram Knaak, dowdca 8. kompanii 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych. Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 3.11.1942 r. Zgin w okolicy Dyneburga 26.06.1941 r.
Por. Ernst Prohaska, dowdca 8. kompanii 800 Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych. Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 16.09.1942. Zgin na mos'cie w Majkopie 9.08.1942 r.
i por. weriier Lau, oiicei j . Kompana,
800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych Brandenburg. Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 9.12.1942 r.
Por. Erhard Lange, dowdca Grupy Bojowej Brandenburg. Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 15.01.1943 r.
Por. Karl Heinz Osterwitz, dowdca 7. kompanii 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych Brandenburg. Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 30.04.1943 r., do ktrego otrzyma Licie Dbowe 10.02.1945 r. (jako pukownik, dowdca 2. Puku Lekkiej Piechoty Brandenburg)
ividjui w n u i_,iiisi JXCIIICI, u o w u u c a
1. batalionu Puku Grenadierw Pancernych Grofideutschland. Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 18.05.1943 r., do ktrego otrzyma Licie Dbowe 12.11.1943 r. (jako dowdca Fiihrer Begleit Dwision).
go Krzya 28.07.1943 r. Por. Max Wandrey, dowdca 11. kompanii 1. Puku Lekkiej Piechoty Brandenburg. Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 9.01.1944 r., do ktrego otrzyma nastpnie Licie Dbowe 16.03.1945 r.
rvpr. rs-omau oieiui, uowouca i. uaianonu 2. Puku Lekkiej Piechoty Brandenburg. Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 26.01.1944 r.
Major Helmuth Maeder, dowdca 3. batalionu 522. Puku Piechoty (ostatni dowdca Dywizji Grenadierw Pancernych Grofideutschland). Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 5.04.1942 r., i Licie Dbowe 27.08.1944 r.
Kpt. Hans Siegfried von Rothkirch und Trach, dowdca 1. batalionu 26. Puku Pancernego. Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 4.10.1944 r.
Gen. mjr Rurt Hahhng, dowdca 126. Puku Piechoty (byy dowdca 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych). Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 2.03.1945 r.
Por. Eckard Afheldt, dowdca 2. batalionu 2. Puku Lekkiej Piechoty Brandenburg. Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 17.03.1945 r.
Pukownik Erich Bruckner, dowdca Puku Lekkiej Piechoty Brandenburg. Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 11.03.1945 r.
Por. Helmut von Leipzig, dowdca plutonu w batalionie rozpoznawczym Brandenburg. Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 28.04.1945 r.
Por. Erich Rseke, dowdca 9. kompanii 1. Puku Lekkiej Piechoty Brandenburg. Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 14.01.1945 r.
Kpt. Friedrich Miiller-Rochholtz, dowdca szturmowego batalionu pionierw Brandenburg. Odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya 8.05.1945 r.
481
z przyczku baranowsko-sandomierskiego. Na odcinku obrony poudniowego skrzyda niemieckiej 9. Armii i na caym froncie 4. Armii Pancernej, ktre tworzyy Grup Armii A, dowodzon przez generaa pukownika Harpego, Armia Czerwona przystpia do potnego natarcia, wspieranego przez 10 tysicy dzia. 14 stycznia Hitler wyda rozkaz uycia dwch dywizji nowo utworzonego Korpusu Pancernego Grojsdeutschland. Na front miay zosta skierowane Dywizja Grenadierw Pancernych Brandenburg i Dywizja Pancerno-Spadochronowa Hermann Gring. Kadrowa jednostka korpusu, czyli Dywizja Pancerna Grojsdeutschland, nadal prowadzia zacite walki w rejonie Prasznicy. Genera Wenck usiowa skierowa take i t dywizj do zagroonego rejonu, jednake nie pozwolia na to sytuacja na przyczku w okolicach Rana i Putuska. Obie dywizje opus'ciy obszar pnocnej czci Prus Wschodnich i zostay przerzucone w rejon Kutno-d-Petrykowo. Jednostki niemieckie maszeroway nieomal rwnolegle do nacierajcych w kierunku zachodnim czowek pancernych Armii Czerwonej. Pierwsze pododdziay obu dywizji dotary w wyznaczony rejon wieczorem 16 stycznia. Pierwszy transport z 2. Pukiem Piechoty podpukownika Oesterwitza dotar w okolice Petrykowa pnym wieczorem 16 stycznia. Oddziay wyadoway si z pocigu przy uyciu improwizowanych ramp i zajy pozycje obronne w pobliu miejscowoci Longinwka. 2. batalion Puku wysiad z pocigw w samym Petrykowie. Porucznik Afheldt natychmiast zakwaterowa oddziay w poudniowo-wschodniej czci miasta. Tej samej nocy do Petrykowa wdary si radzieckie czogi. Podczas brutalnej walki wrcz poszczeglne pododdziay batalionu zostay odizolowane przez nacierajcych Rosjan, a onierze rozproszeni ogniem czogw i karabinw maszynowych. Mae grupki Niemcw zdoay schroni si w lasach. Puk straci wikszo pojazdw i ca cik bro, ale jednostka podpukownika Oesterwitza tu po wkroczeniu do walki stracia niemal cay batalion.
482
Kierunki natar Armii Czerwonej podczas operacji wilasko-odrzaskiej w 1945 roku.
483
Dziaania rozpoznawcze wojsk radzieckich, podejmowane przed przystpieniem do kolejnej ofensywy, ktre miay na celu zlokalizowanie sabych punktw obrony niemieckiej.
484
W rejonie Petrykowa z pocigw wyadowyway si kolejne pododdziay Dywizji Brandenburg. 17 stycznia na pnoc od tej miejscowoci wyadowano na przykad szturmowy batalion pionierw kapitana Mullera. Pojazdy batalionu przez cay czas byy przy tym bombardowane i ostrzeliwane przez radzieckie samoloty. Na szczcie dla transportowanych kolej pododdziaw dywizji w jednym z przybywajcych do Petrykowa pocigw znajdowa si podpukownik Sztabu Generalnego Erasmus, ktry tymczasowo przej dowdztwo. Oficer operacyjny dowdztwa 9. Armii, porucznik Broker, przekaza mu nastpujcy rozkaz: Dywizja Grenadierw Pancernych Brandenburg ma skoncentrowa si w lesie na wschd od Petrykowa". Wykonanie rozkazu byoby szalestwem, gdy Armia Czerwona zdya ju opanowa rejon koncentracji dywizji. Nastpnego dnia caa dywizja cofna si w okolice odzi. Pododdziay straciy czno z dowdztwem dywizji. 17 stycznia do odzi transportem kolejowym przybya Brygada Dzia Szturmowych Grofideutschland, a w dowdztwie dywizji Brandenburg zameldowa si jej dowdca, kapitan Metzger, ktry zasugerowa, eby jego jednostk podporzdkowa Dywizji Brandenburg. Przybycie brygady byo jak wybawienie, gdy czogi radzieckie zbliay si ju do odzi, ostrzeliwujc poudniowe przedmiecia. Kapitan Metzger na czele 18 dzia szturmowych opuci d i skierowa si do Pabianic. Oddzia Metzgera by atakowany przez radzieckie lotnictwo, ale obyo si bez strat. Dziaa szturmowe nawizay walk z przeciwnikiem, powstrzymujc natarcie czogw radzieckich. Do 18 stycznia do odzi i okolic przybyway kolejne pododdziay Dywizji Brandenburg. Wczesnym rankiem 18 stycznia do Kutna przyjecha 1. Puk Piechoty Lekkiej pukownika Brucknera. W czasie wyadunku dowdztwu doniesiono, e Armia Czerwona zblia si od Warszawy. Ze wschodu i poudniowego wschodu do odzi nadcigali rwnie uchodcy. 18 stycznia o godzinie 20.00 na obrzeach miasta rozgorzay walki. Jeszcze tego samego dnia pierwsze radzieckie czogi dotary do
485
Schemat organizacyjny Dywizji Grenadierw Pancernych Brandenburg.
486
odzi. Dwch weteranw formacji Brandenburg, starszy kapral Trger i starszy strzelec Halmann, zniszczyo jeden z nich, ale pozostae trzy przedary si przez niemieckie linie. Podczas drugiego ataku kapral Kofler zniszczy jeden czog z Panzerfausta, a dwa kolejne unieruchomi wizkami granatw. Pozycje dowodzonej przez porucznika Geisenbergera 7. kompanii 1. Puku byy atakowane przez ca noc. Podczas tych walk kompania stracia jedn trzeci onierzy. 18 stycznia do odzi przyby genera von Saucken, ktry stanowisko dowodzenia zorganizowa w fabryce odzieowej na obrzeach miasta. 19 stycznia do odzi dotary pierwsze pododdziay Grupy Bojowej Nehring, ktra usiujc unikn okrenia, przyja taktyk wdrujcego kota". d wkrtce rwnie zostaa okrona przez Armi Czerwon, w zwizku z czym genera Saucken po skoncentrowaniu oddziaw Dywizji Brandenburgi 1. Dywizji Pancernej Hermann Gring planowa podjcie prby przebicia si na zachd. Podczas ataku wojsk radzieckich, ktry nastpi 19 stycznia, Brandenburczycy w walce wrcz zniszczyli 4 spord 50 atakujcych czogw. Ulegajc niesabncemu naciskowi Armii Czerwonej, Dywizja Grenadierw Pancernych Brandenburg opucia pozycje obronne i rozpocza przedzieranie si na zachd w kierunku wsi Grabice. Zdoaa si przebi do pooonej nad rzek Grabi wsi Karema, w ktrej poczya si z batalionem pionierw. Most na rzece by zaminowany, tote genera Saucken wyda rozkaz usunicia min, aby umoliwi przejazd pojazdom Grupy Bojowej Nehring. Podczas rozminowywania mostu na podejciach do przeprawy niespodziewanie pojawi si silny oddzia radzieckich czogw z desantem. Dziaa przeciwpancerne zajmujce pozycje przed mostem zniszczyy dwa radzieckie czogi na czele kolumny. Wraki rozbitych maszyn zablokoway drog nastpnym wozom. Dopiero wtedy onierze dywizji zabrali si do wysadzenia mostu. Czogi ogniem bezporednim ostrzeliway niemieckie oddziay. Ranny zosta dowdca kompanii pionierw, podporucznik Batzig,
487
Rejon dziaa Dywizji Brandenburg pomidzy Nys a ab w kwietniu 1945 r. ktry wraz z 12 ludmi trzema schwimmwagenami dotar do mostu i zainstalowa na nim adunki wybuchowe. Pionierzy jednak nie zdoali poczy ich z urzdzeniem detonujcym. Nietknity most wpad w rce wroga. Zniszczono natomiast dwa drewniane mosty pooone na pnocnym zachodzie. Dywizja kontynuowaa odwrt w kierunku lecej na poudnie od Sieradza miejscowoci ask. 22 stycznia 1945 roku pionierzy oddziau kapitana Miillera-Rochholza dotarli do Marcenina, gdzie napotkano pierwszych onierzy Grupy Bojowej Nehring. Starszy wiekiem pukownik z drewnian protez, ktry dowodzi stra przedni grupy bojowej, by tak gboko poruszony, e uciska kapitana. Rwnie dramatyczny przebieg miaa bitwa o mosty na Warcie, ktr oddziay dywizji stoczyy 20 stycznia. Podczas nich dosownie do nogi wybita zostaa 3. kompania szturmowego batalionu pionie-
488
rw. Dowdca kompanii, porucznik Laurenty, otrzyma dwa postrzay w puca, a spod silnego ognia wynis go sierant. W walce zgin podporucznik Hertkorn. W wyniku intensywnego bombardowania powanie uszkodzony zosta duy most na Warcie, na tyle, e by niezdatny do uytku. Jednake pionierzy z innej dywizji dokonali prowizorycznych napraw, ktre umoliwiy wznowienie ruchu pojazdw. Jako ostatni po nim przeszli onierze 3. kompanii szturmowej pionierw. Dalszy szlak odwrotu dywizji prowadzi przez Opole i Oaw nad Odr. Oddziay niemieckie byy zawzicie cigane przed due grupy czogw z desantem. Grupy bojowe dowodzone przez von Sauckena i Nehringa, ktre w rejonie Sieradza poczyy si z Dywizj Grenadierw Pancernych Brandenburg, wspierane przez Brygad Dzia Szturmowych Grofideutschland, przebijay si w kierunku Kalisza i Ostrowa Wielkopolskiego. Podczas odwrotu wojska niemieckie musiay odpiera wielokrotne ataki z obu skrzyde. Ostrw Wielkopolski znajdowa si ju wtedy w rkach wroga. Prowadzc cikie walki z siami rosyjskimi operujcymi midzy Kaliszem i Ostrowem, oddziay niemieckie przebiy si 24 stycznia 1945 roku do Krotoszyna. Dywizja nie dotara jednak do Odry, poniewa 27 stycznia otrzymaa rozkaz wykonania z Dywizj Hermann Goring uderzenia, ktre miao doprowadzi do zniszczenia caego ugrupowania wojsk radzieckich w uku cinawy Niemodliskiej. Zgrupowanie wojsk rosyjskich w tym rejonie skadao si z korpusw nalecych do wojsk 1. Frontu Ukraiskiego marszaka Koniewa. 27 stycznia 1945 roku wojska 1. Frontu Ukraiskiego dotary do Odry na pnoc i poudnie od cinawy. Postpw Armii Czerwonej nie bya w stanie powstrzyma desperacka obrona, ktr na tym odcinku zorganizowali suchacze jednej ze szk podoficerskich. Nacierajce wojska radzieckie przeamay j bez trudu i zdoay nawet utworzy w okolicy Chobieni przyczek na przeciwlegym brzegu Odry. Jako pierwsze oddziay Armii Czerwonej sforsoway t rzek. Przebijajca si ku mostowi w Gogowie grupa wojsk generaa von Sauckena w okolicy wsi Zaborowice natrafia na silny ostrza
489
nieprzyjaciela i 29 stycznia otrzymaa rozkaz zaprzestania odwrotu i zajcia obrony na wschd od Odry, gdzie miaa wykona zwrot zaczepny na poudnie i natychmiast zaatakowa siy 1. Frontu Ukraiskiego w uku tej rzeki. Niemieckie oddziay dokonay zaskakujcego rajdu w stylu dawnych operacji Brandenburczykw. Akcj przeprowadzia kompania dowodzona przez porucznika Mischkeresa. Przebrawszy si w rosyjskie mundury, porucznik z dwunastoma onierzami usiowa opanowa most na rzece Barycz w pobliu miasteczka Rycze. Plan nie powid si, gdy kompania wpada w zasadzk, z ktrej ledwo zdoaa si wyrwa. W tej sytuacji w kierunku zabudowa miasteczka, przez owietlone wiatem ksiyca, pokryte niegiem pola ruszy wspierany przez kilka dzia szturmowych batalion transporterw opancerzonych 2. Puku Lekkiej Piechoty Brandenburg. Dziaa szturmowe otworzyy ogie z odlegoci 1000 metrw. Atakujce oddziay niemieckie powitaa nieprzyjacielska artyleria, prowadzca ostrza z okolic zamku, w ktrym usadowi si sztab dowdztwa wojsk radzieckich. Nacierajcy Niemcy szturmem zdobyli miasteczko, ale Rosjanie pocztkowo zdoali utrzyma zamek. Rozgorzaa zacita walka, w ktrej zosta ciko ranny dowodzcy batalionem kapitan Schafer, i Niemcy niebawem opanowali rwnie ryczeski zamek. Nacierajcy na Wierzowice 2. batalion porucznika Afheldta, wspierany przez dziaa szturmowe, zdoa wama si w radzieckie pozycje. Podczas walki dziaa szturmowe zniszczyy siedem nieprzyjacielskich czogw, a take jedno okopane dziao pancerne typu SU 100. Mimo e Niemcy na wstpie osignli powodzenie, rosyjska grupa bojowa, wspierana przez 10 czogw T-34/85 w dalszym cigu bronia si i ostatecznie zmusia ich do odwrotu. Nieudany atak kosztowa stron niemieck ycie 5 oficerw i 60 onierzy. 1 lutego 1945 roku rozpocza natarcie Grupa Bojowa generaa von Sauckena, operujca na obszarze Rudna-Pielgrzymw. Patrole pojazdw pancernych, nalece do batalionu rozpoznawczego Bran-
490
denburg, napotkay siy wroga na przedpolach Pielgrzymowa. Niemcy przystpili do uderzenia i wyparli Rosjan ze wsi. Podjty 2 lutego atak, w ktrego szpicy nacieray dziaa pancerne Brygady Dzia Szturmowych GroJ?deutschland, wspierane przez 1. batalion Puku Lekkiej Piechoty kapitana Froboesego oraz pododdziay batalionu przeciwpancernego Brandenburg kapitana Knigsteina, napotka silny ogie wojsk Armii Czerwonej, zajmujcych pozycj na wzgrzach na prawej i lewej flance. W ataku zgin porucznik Planer, dowdca 7. kompanii, ktra stracia w starciu jedn trzeci stanu. Okoo poudnia niemieckie oddziay dotary do skrzyowania drg na pnoc od Milicza. Zgrupowanie okoo 20 rosyjskich czogw zniszczyo strzegcy skrzyowania oddzia dzia przeciwpancernych podporucznika Kassa. Pozostajce w ukryciu czogi wyjechay niespodziewanie z kryjwek i ostrzelay zaskoczony oddzia niemiecki. Podczas walki zniszczono siedem czogw, ale pozostae, przeamawszy niemieckie pozycje, ruszyy na zachd. Na pierwszej linii frontu, rami w rami z piechurami, walczy dowdca dywizji, genera major Schulte-Heuthaus. Oddzia, w ktrym si znajdowa, zosta w rejonie Cieszowic nieomal cakowicie odcity i w ostatniej chwili zdoa wyrwa si z okrenia. Gdy dowdca dywizji przebija si z Cieszowic, reszta dywizji walczya we wsi Kalinwka. Podczas walki wioska trzykrotnie przechodzia z rk do rk. onierze podporucznikw Staffa i Kassa walczyli z odwag i desperacj. 8 lutego nieprzyjaciel przeama jednak pozycje niemieckich oddziaw i zmusi je do wycofania si w kierunku Kalinwki. W jednej z zagrd dowdca 2. batalionu 2. Puku Piechoty Lekkiej ustanowi punkt dowodzenia. Poniewa nacisk oddziaw Armii Czerwonej nie zela, dowdztwo niemieckie wydao rozkaz rozpoczcia kolejnego odwrotu. Wycofujce si jednostki Dywizji Brandenburg zostay okrone na poudnie od Polkowic, gdzie w kotle znalaz si rwnie genera Schulte-Heuthaus. Po zapadniciu zmroku do oblonych przedar si samochodem genera von Saucken. Jedynie Brandenburczycy walczyli tam w sposb zor-
491
ganizowany i dlatego von Saucken wyznaczy ich do stray przedniej, ktra natara na zachd. Ten doskonay dowdca, odznaczony Brylantami do Mieczy Lici Dbowych do Krzya Rycerskiego elaznego Krzya, zaplanowa ca operacj wyrwania si z okrenia. Ostatecznie okazao si, e drog odwrotu okronemu zgrupowaniu otwary Panthery nalece do dowodzonego przez majora dr. RofSmanna Puku Pancernego Dywizji Hermann Gring, ktry pocztkowo stanowi mia stra tyln. Wczesnym rankiem 12 lutego Niemcy odnieli zwycistwo. Trzy dywizje nalece do zgrupowania von Sauckena przebiy si do swoich linii, aczkolwiek poniosy przy tym cikie straty. Gorzki koniec Dywizji Grenadierw Pancernych Brandenburg W oparciu o Nys uyck Dywizja Grenadierw Pancernych Brandenburgzorganizowaa now lini obrony, obejmujc sektor midzy Weifiwasser i Gorlicami. Przesza do defensywy na odcinku od Forst do Muskau oraz od Przewozu do Sanie. Sektor obrony mia 32 kilometry dugoci. Stanowisko dowodzenia znajdowao si w Heide, miejscowoci pooonej na drodze biegncej z Muskau do Rietschen. Lasy Muskau rozcigay si do Nysy. Dla dowiadczonych Brandenburczykw stanowiy bezcenny atut, poniewa umoliwiay zbudowanie dobrze zamaskowanych, prawie niewidocznych umocnie. Z drugiej wszake strony zalesiony teren pozwala Armii Czerwonej na skryte, nieomal niezauwaalne sforsowanie rzeki. We wszystkich kluczowych miejscach obrony Brandenburczycy byskawicznie zbudowali bunkry, okopy, rowy cznikowe i zasadzki. Pod oson nocy za Nys wysano pierwsze patrole. Rosjanie rwnie organizowali wypady, ktrych celem byo dokonanie wstpnego rozpoznania terenu i si niemieckich. Dywizyjni pionierzy oprcz bunkrw zbudowali jednokilometrow drog z Weifkessel do Weifiwasser, ktra umoliwia pojazdom zaopatrzeniowym
492
bezpieczny przejazd przez botnisty teren. Cenn pomoc suyy rwnie oddziay Volkssturmu oraz kozacki batalion rekonwalescentw. Pododdziaem o podstawowym znaczeniu dla batalionu taborowo-zaopatrzeniowego dywizji by dowodzony przez podporucznika Grubera i starszego sieranta Bhnkego 1. oddzia transportu konnego, skadajcy si z dwch sekcji, posiadajcych 10 furgonw. Ogem jednostka liczya 120 koni i 80 ludzi. Pod koniec lutego utworzono drugi oddzia transportu konnego. Jego dowdc zosta podporucznik Gpfert. Komi pocigowymi zajmowa si starszy lekarz weterynarii, dr Hein. Wraz z utworzeniem trzeciego oddziau transportu konnego, ktry take wszed w skad batalionu taborowo-zaopatrzeniowego dywizji, liczba koni zwikszya si do 352, a adowno furgonw wynosia 90 ton. Sformowanie takiego oddziau byo mistrzowskim osigniciem na polu logistyki i organizacji. Po utworzeniu batalionu transportu konnego sformowano batalion kawalerii, ktry rwnie skada si z trzech pododdziaw. Jego zadaniem byo wykonywanie patroli ofensywnych i rozpoznawczych oraz zwalczanie patroli wroga. Oddziay kawalerii byy zaangaowane w dziaania przeciwko Komitetowi Wolne Niemcy, ktry na froncie nad Nys prowadzi dziaalno propagandow i wywrotow. Miasto Weiftwasser, lece na linii kolejowej Berlin-Gorlice, ktre odgrywao istotn rol jako baza zaopatrzeniowa, zostao przeksztacone w fortec. Znajdoway si tam wielkie huty szka, midzy innymi zakady firmy Osram, zagbie wglowe, cegielnie, wytwrnia porcelany i inne fabryki. Komendant wojskowy Weifiwasser, Oberstsurmbannfuhrer SS hrabia von Egloffstein, otrzyma z dowdztwa korpusu pancernego rozkaz przygotowania miasta do obrony okrnej. W Weifiwasser stacjonowa dowodzony przez porucznika Jilskiego batalion Volkssturmu. Prace nad budow fortyfikacji nadzorowane byy przez saperw z pododdziaw Dywizji Brandenburg. Zastpc komendanta miasta zosta wyznaczony kapitan Berghoff, a wikszo spord
493
15 tysicy mieszkacw ewakuowano przed rozpoczciem walk, cho wszystkie fabryki do ostatniej chwili pracoway z pen wydajnoci. Pozosta tam burmistrz Wenderoth, ktry zadba o zaspokojenie potrzeb ludnoci cywilnej. W nocy 10 marca Armia Czerwona rozpocza ciki ostrza artyleryjski przyczka pod Muskau. Pierwszy atak wojsk radzieckich spad na Dywizj Pancern Hermann Gring. Zostaa ona zaatakowana przez dywizj strzelcw, silnie wspart czogami, wrd ktrych znajdowao si wiele cikich czogw typu IS-2. Atak ten zaama si po zniszczeniu siedmiu czogw. W poowie marca 2. Puk Lekkiej Piechoty Brandenburg przeprowadzi duy rajd na radzieckie tyy. Celem by tzw. czerwony dom". Rosjanie przeksztacili ten budynek w ma fortec, poczon rowami cznikowymi i okopami z systemem umocnie polowych. Grup szturmow wzmocniono dwiema druynami saperw, poniewa przypuszczano, e na przedpolach pozycji rosyjskich znajduj si miny. Atak na czerwony dom" miay wesprze cikie wyrzutnie rakietowe kalibru 350 mm. W nocy 20 marca na niewielki przyczek niemiecki na drugim brzegu Nysy na nadmuchiwanych odziach przeprawia si grupa dowodzona przez sieranta Rescha. O 5.00 rano ogie otworzyy wyrzutnie rakietowe Nebelwerfer. Pierwsze pociski spady dookoa budynku i w tym momencie artyleria rozpocza ostrza rozpoznanych wczeniej nieprzyjacielskich pozycji i bunkrw. Przez to pieko w kierunku czerwonego domu" biegli Resch i jego ludzie. Dopadszy budynku, umiecili pod nim adunki wybuchowe. Czerwony dom" eksplodowa z oguszajcym hukiem. W okopach wzito do niewoli jedenastu rosyjskich onierzy. Podczas wycofywania si w kierunku rzeki oddzia szturmowy wszed na pole minowe, gdzie trzech ludzi odnioso cikie rany. Reszta, porzuciwszy jecw, ktrych nie sposb byo doprowadzi do swoich linii, dotara do zachodniego brzegu Nysy. W czasie akcji zgino ogem piciu onierzy niemieckich.
494
Nastpnego dnia nad pozycjami Brandenburczykw gsto byo od rosyjskich samolotw szturmowych li 2. Po poudniu 15 kwiet-
495
nia Armia Czerwona przypucia atak na caym froncie Dywizji Brandenburg. Rozpocz si on od artyleryjskiej naway. Oddziay rosyjskie przypuciy szturm nastpnego ranka o brzasku, usiujc przerzuci przez Nys kadki dla piechoty, gdy rzeka w tym miejscu miaa jedynie 15 metrw szerokoci. Ostrza niemiecki zmusi Rosjan do odwrotu. Cz onierzy rosyjskich, ktra zdoaa dotrze na przeciwlegy brzeg, zostaa wybita do nogi w wyniku kontrataku poprowadzonego przez podporucznika Kortego. Pnym popoudniem jednostki Armii Czerwonej ponowiy atak przy wsparciu ognia katiuszy. Tym razem Rosjanie zdoali przerzuci most przez Nys. Pod oson cikiej artylerii, katiusz i karabinw maszynowych przedostali si na zachodni brzeg rzeki. onierze 2. Puku Lekkiej Piechoty zmuszeni byli skry si w schronach i okopach, ale gdy tylko nieprzyjacielski ostrza osab, 2. Puk zaatakowa i zepchn wojsko radzieckie z powrotem do rzeki. Kolejne natarcie okazao si jednak skuteczne. Rosjanie wdarli si w niemieckie pozycje i zdziesitkowali 3. batalion 1. Puku Lekkiej Piechoty. Major Steidl wraz z adiutantem, podporucznikiem Esserem, pospieszy do punktu dowodzenia pierwszej kompanii. Wyda podporucznikowi Hueskerowi rozkaz poprowadzenia ataku na przyczek. Huesker ruszy do akcji i zgin podczas rosyjskiej naway artyleryjskiej, po ktrej doszo do walki wrcz. Niemcy zdoali wprawdzie powstrzyma rosyjskie natarcie, ale nie byli jednak w stanie zlikwidowa wyomu. Dowodzony przez starszego sieranta Aschera 1. pluton 1. kompanii zdoa utrzyma pozycje. Do walki rzucono kompani rezerwow, dowodzon przez dowdc 2. batalionu 2. Puku Lekkiej Piechoty majora Rennera, co pozwolio powstrzyma rozszerzenie przyczka. Po tym preludium Armia Czerwona przystpia do zasadniczego uderzenia, ktre poprzedzia nawaa ogniowa z udziaem synnych Katiusz, jakiej onierze Dywizji Brandenburg jeszcze nie dowiadczyli, a trwaa okoo trzech godzin. Gdy si skoczya, do ataku ru-
496
szyy oddziay Armii Czerwonej. Rosjanie zbliali si przez las na poudnie do Kahlen Meile, tak gstymi tyralierami, jak rwnie w mniejszych, bardziej ruchliwych grupach bojowych. Pozycji broni 1. batalion 2. Puku Lekkiej Piechoty, dowodzony przez majora Steidla. Pierwsze T-34/85 sforsoway w brd wsk w tym miejscu Nys, a piechota po przekroczeniu rzeki podja natarcie w kierunku zachodnim, by po kilku kilometrach wykona zwrot w kierunku poudniowym w celu okrenia i zniszczenia oddziaw Dywizji Brandenburg. Las, przez ktry nacierali Rosjanie, sta si scen zacitej walki wrcz. Podczas tych zmaga pionier Muller i jego ludzie niszczyli T-34/85 za pomoc Panzerfaustw i adunkw wybuchowych. W posiadoci i zamku rodziny von Arnim stacjonowa batalion artylerii przeciwlotniczej dywizji dowodzony przez majora Voshagego. Oficer ten mia ju Niemiecki Krzy w Zocie, a za niniejsze akcje zosta odznaczony Krzyem Rycerskim elaznego Krzya. Za pomoc trzech dzia Flak 36/37kalibru 88 mm powstrzyma on bowiem rosyjskie natarcie. Dysponowa tylko tymi trzema dziaami, poniewa reszta zostaa przydzielona do pukw piechoty i rozwinita wraz z nimi na gwnej linii obrony. Rosyjska artyleria skoncentrowaa ostrza na zamku, ktry wraz z okalajcym go wielkim parkiem znajdowa si w centrum miasta Wherkirch. Voshage uzgodni z majorem Mullerem, e jeeli jego onierze zostan wyparci z dotychczasowych stanowisk, to wycofaj si do zamku. Okoo poudnia major Steidl spotka generaa porucznika Schultego-Heuthausa, ktry mimo silnego ostrzau artyleryjskiego uda si na front do onierzy, aby zachci ich do walki. Genera rozkaza majorowi Steidlowi, aby przebi si ze swym batalionem do Kaltwasser, a po dotarciu tam okopa si i zaj pozycj obronn. W Kaltwasser znajdowa si ju podpukownik Oesterwitz wraz z 2. batalionem. W rejon ten wycofay si rwnie tabory dywizji i oddziay alarmowe. Wkrtce po przybyciu oddziau Steidla do Kaltwasser ze znajdujcego si na prawo od miasta lasu wyjechaa grupa czogw T-34/85,
497
ktra natychmiast ruszya do ataku na miejscowo. Czogom towarzyszyli piechurzy, jako desant na pancerzach. Ogie otworzyo kilka niemieckich dzia przeciwpancernych. Unoszcy si dym i pomienie zwiastoway trafienie kilku maszyn. Niemieckie karabiny maszynowe zmusiy piechurw rosyjskich do zeskoczenia z pancerzy. To jednak nie wystarczyo do powstrzymania ataku. Piechota niemiecka musiaa si wycofa do lasu znajdujcego si za jej pozycjami. Niemieccy piechurzy ku swemu zaskoczeniu w lesie rwnie natknli si na nieprzyjacielskie czogi i piechot. Batalion Rennera znalaz si w desperackim pooeniu. Rozpaczliwie usiowa powstrzyma nieprzyjacielskie natarcie. Wzgrza winnicy" bronia 2. szturmowa kompania pionierw porucznika Schlssera. Porucznik w tej walce zosta zabity, a wielu jego onierzy take odnioso miertelne rany. Ranni, niektrzy zdolni jedynie do czogania, usiowali znale jakie schronienie. Zabierali ich ze sob wycofujcy si koledzy. Po zapadniciu zmroku Rosjanie zatrzymali si na podejciach do wzgrza, otoczywszy pozostaych przy yciu, bronicych si pionierw. Bitwa o zamek Wehrkirch trwaa dalej. Pionier Muller z onierzami przebi si przez Nieder-Wehrkirch. Opanowa zabudowania miasta zdobyte wczeniej przez Rosjan, ktrzy wycofali si do stacji. Pierwszy z rosyjskich czogw przebi mur zamku i zosta zniszczony za pomoc adunkw wybuchowych. Sycha byo trzask odpalanych gowic Panzerfaustw, ktre z odlegoci 40 metrw mogy zniszczy czog. Major Voshage okaza si mistrzem w obsudze Panzerfausta i w krtkim czasie zlikwidowa dwa nieprzyjacielskie czogi. Artyleria radziecka, mimo e na terenie parku otaczajcego zamek znajdowali si ju rosyjscy onierze, kontynuowaa ostrzeliwanie obszaru. Znalazszy si pod ostrzaem wasnych dzia, Rosjanie wycofali si do pobliskich domw. Dowodzonych przez kapitana Mullera czterdziestu pionierw dotaro do parku i doczyo do obrocw zamku. Do zamku dotara rwnie 3. bateria przeciwlotnicza, ktra zaja pozycje w obronie okrnej.
498
Wieczorem 16 kwietnia Armia Czerwona przeamaa niemieck lini obronn na Nysie, na odcinku o szerokoci 8 kilometrw. Oddziay radzieckie wdary si w obron niemieck na gboko 15 kilometrw. 1. Puk Lekkiej Piechoty Brandenburg zosta odcity od reszty si dywizji. Nacierajcy przeszli obok stanowiska dowodzenia puku w odlegoci zaledwie 1000 metrw i dotarli do pooonej na tyach wioski Spree. czno z dowdztwem dywizji zostaa zerwana. Dowdca puku, major Bansen, przygotowujc si do ostatniej walki, zebra onierzy wok stanowiska dowodzenia i po dokadnym rozwaeniu sytuacji wyda rozkaz: Przeniesiemy si na poudnie i zajmiemy nowe pozycje obronne. Dowdztwo puku jako ostatnie opuci to miejsce i bdzie osania odwrt". 17 kwietnia wojska radzieckie zaatakoway rwnie energicznie. O godzinie 3.00 czogi przypuciy kolejny atak na zamek w Wehrkirch. Obrocy zniszczyli 40 spord okoo 100 maszyn i natarcie zostao odparte, zanim dotaro do murw zamku. Kluczow rol odegray cikie i lekkie dziaa przeciwlotnicze. W sukcesie obrony mieli rwnie udzia pionierzy, wykorzystujcy adunki wybuchowe, oraz uzbrojona w Panzerfausty piechota. Kolejna nawaa artyleryjska spada na zamek o godzinie 9.00, a Niemcy poczynili przygotowania do odwrotu. Jako pierwsi z zamku do pobliskiego lasu ewakuowani zostali ranni, pozostajcy pod opiek oficera medycznego, dr. Braunego. O godzinie 13.00 z dowdztwa dywizji przyszed rozkaz, aby ewakuowa miasto i zamek Wehrkirch na przygotowan w pobliskich lasach pozycj, co wykonane zostao pod oson ognia dzia przeciwlotniczych. Nowa linia obrony biega od miejscowoci Niesky do NeuhofF i dalej wzdu drogi do Rietschen. W Niesky roio si od pldrujcych onierzy rosyjskich, ktrych niemiecki ostrza wyposzy z miasta. 17 kwietnia niemieckie oddziay wycofay si rwnie z Weiftwasser. Rankiem nastpnego dnia ze wszystkich pozycji obronnych dywizji meldowano o zbliajcych si nieprzyjacielskich czogach. W tej sytuacji nie mona byo zig-
499
norowa rozkazu Fiihrera: Utrzyma za wszelk cen". onierze puku zajmujcy pozycje w miejscowociach Niesky, Kodersdorf, Ullersdorf i Spreefurt musieli stoczy walk wrcz, aby da pozostaym oddziaom czas na zajcie kolejnej linii obrony. Dowdztwo korpusu, przygotowane do obrony okrnej, znajdowao si w miejscowoci Spreefurt. Adiutant korpusu, major Bethke, zdoa zebra kilka jednostek alarmowych i uzbrojony jedynie w pistolet, poprowadzi je do ataku. Trafiony kilkoma pociskami, upad na ziemi, ale poderwa si i krzykn do onierzy, aby szli za nim. aden jednak ze znajdujcych si pod morderczym ogniem onierzy nie wykona rozkazu. Po przebiegniciu kilku metrw pod silnym ogniem nieprzyjaciela major Bethke upad ponownie. Po zapadniciu zmroku majora Bethkego wyniesiono z ziemi niczyjej. Jeszcze y. Natychmiast zosta poddany operacji, ktr wykonali lekarze z 2. kompanii medycznej Korpusu Pancernego GroJ?deutschland. Niestety, wysiki lekarzy okazay si daremne i dzielny oficer zmar na stole operacyjnym. Genera piechoty Hoerlein stwierdzi Theo Bethke dla nas wszystkich stanowi przykad cnt, ktre ma jedynie niewielu onierzy. By czowiekiem o niezomnej sile charakteru. Pocztkowo walczy w Dywizji Grenadierw Pancernych Grofideutschland, po czym doczy do naszego grona i zosta nie tylko czonkiem naszego sztabu, lecz rwnie przyjacielem nas wszystkich. By take i moim przyjacielem. Kady, kto zna Theo Bethkego, a zwaszcza ja, opakuje dzi jego mier". 19 kwietnia 1945 roku na tyach Dywizji Brandenburg pojawiy si oddziay 20. Dywizji Pancernej. Po wycofaniu si z Kodersdorfu i Ullersdorfu 2. Puk Lekkiej Piechoty Brandenburg skoncentrowa si w rejonie Altmarku, zajmujc pozycje na skrzydle 20. Dywizji Pancernej i nawizujc kontakt z pancern Grup Bojow von Wietersheim. Znajdujcy si na pnocy 1. Puk Lekkiej Piechoty nalea do grupy jednostek koncentrujcych si wok 615. Dywizji Specjalnej.
500
Opuci zgrupowanie 615. Dywizji i wycofa si z obszaru Daubitz i Rietschen, aby zaj now pozycj obronn w rejonie Spreefurtu. Wraz z 20. Dywizj Pancern mia wzi udzia w planowanym ataku, ktry mia na celu odcicie od si gwnych oddziaw radzieckich, ktre wdary si gboko w ugrupowanie obronne. W natarciu wziy udzia rwnie pododdziay 2. Puku Lekkiej Piechoty. Puk wspar natarcie Grupy Bojowej von Wietersheim, ktra uderzya na wsie Ullersdorf i Jankendorf. Obie miejscowoci zostay odbite mimo zacitego oporu stawianego przez operujc w tym rejonie polsk dywizj. Zabudowania obu wsi zostay w tej walce zrwnane z ziemi. W Niesky nadal walczyli pionierzy i inne pododdziay Dywizji Brandenburg, ktrymi dowodzi kapitan Muller-Rochholz. Gdy do atakujcych wie oddziaw rosyjskich dotary dowiezione zdobycznymi niemieckimi ciarwkami posiki, obrocy zmuszeni byli rzuci do walki trzy jeszcze sprawne dziaa szturmowe, ktre stany na stanowiskach o kluczowym znaczeniu. Po przejechaniu okoo 250 metrw jedno z dzia zajo pozycj umoliwiajc bezporedni ostrza ciarwek, z ktrych wyadowywaa si radziecka piechota. Kilka chwil pniej niemiecki ogie zmit oddzia Kozakw, ktry nawet nie zdy rozwin si do ataku. Po poudniu Rosjanie w jednogodzinnych odstpach ponawiali ataki na Niesky. Dowodzone przez nieznanego porucznika trzy dziaa szturmowe poczekay, a radziecka piechota pojawi si w polu widzenia, po czym ogniem na wprost z odlegoci zaledwie 140 metrw ostrzelay atakujce oddziay pociskami odamkowymi. Tego dnia obie strony poniosy cikie straty. Wieczorem oddzia pionierw kapitana Miillera-Rochholza opuci Wehrkirch i rozpocz przebijanie si do swoich. Podczas odwrotu trzy dziaa szturmowe holoway ciarwki z przestrzelonymi oponami, na ktrych zoono 80 rannych. 21 kwietnia o godzinie 2.00 rozpocz si odwrt. Oddziay niemieckie wyruszyy po wystrzeleniu ostatnich serii w kierunku pozycji
501
rosyjskich. Po pewnym czasie cofajcy si Niemcy dotarli do obecnej drogi federalnej nr 115. Oddzia pionierw wycofywa si w walce przez jednostki rosyjskie, ktrych onierze ju zdyli si rozgoci na opanowanych ziemiach. Na skrzyowaniu drogi federalnej 115 z drog biegnc do Kodersdorf See natknito si na rosyjski karabin maszynowy, ktry wprawdzie otworzy ogie, ale szybko zosta uciszony z Panzerfausta. Wtedy nieoczekiwanie na drodze pojawi si dugi rosyjski konwj, zmierzajcy w kierunku przeciwnym do tego, w ktrym poda oddzia niemiecki. Muller-Rochholz rozkaza ludziom, aby zeszli z drogi, ustpujc miejsca kolumnie rosyjskiej. Dziki niewiarygodnemu umiechowi fortuny Rosjanie, siedzc obojtnie w pojazdach, przejechali obok niemieckich onierzy i dzia szturmowych ku linii frontu i po pewnym czasie zniknli z pola widzenia. O wicie kapitan Miiller-Rochholz z ludmi dotar do Oedertiz, gdzie okazao si, e od linii niemieckich oddzielaj ich stanowiska rosyjskiej baterii. Kapitan rozkaza transporterom opancerzonym i dziaom szturmowym, (ktre nadal holoway ciarwki) przypuci zdecydowany atak na Rosjan i przebi si przez ich pozycje. Dziaa szturmowe zniszczyy bateri ogniem, umoliwiajc reszcie oddziau przedarcie si przez rosyjskie linie. Oddzia Miillera-Rochholza dotar wkrtce do pozycji 20. batalionu pionierw 20. Dywizji Pancernej. w batalion na pewien czas zapewni bezpieczestwo zmczonemu oddziaowi niemieckiemu, ktrego wyczerpani onierze padali, gdzie popado, aby nieco wypocz. W tym czasie kapitan Muller-Rochholz pospieszy na znajdujce si w Bischdorfie stanowisko dowodzenia dywizji, aby zameldowa o przybyciu swojego oddziau. Dwa pozostae ataki, o ktrych przygotowaniu bya ju uprzednio mowa, zakoczyy si sukcesem. W starciu zniszczono ponad 50 radzieckich czogw oraz ponad 100 innych pojazdw, a ponadto zdobyto duo zaopatrzenia, cznie z ywnoci i paliwem. Po-
502
za tym oddziay niemieckie uzupeniy wyposaenie zdobycznymi, uywanymi przez wojska rosyjskie samochodami produkcji amerykaskiej. 1. Puk Lekkiej Piechoty zaatakowa Wifenberg i wypar z miejscowoci uciekajcych w panice Rosjan. Po rwninie okalajcej miasteczko pdziy setki radzieckich furmanek, ktre dostay si pod niemiecki ostrza. Po tym starciu naliczono okoo 1500 zniszczonych nieprzyjacielskich pojazdw. Ten sukces nie mg jednak zmieni faktu, i dalsza obrona okolic Budziszyna bya niemoliwa. Korpus dosta rozkaz obejcia Budziszyna od poudnia i podjcia ataku z pozycji znajdujcych si na zachd od miasta. Gdy Budziszyn mia by atakowany od czoa przez kilka innych dywizji niemieckich, dziaajcy samodzielnie Korpus Pancerny Grojideutschlandmia uderzy w kierunku pnocnym, na lewe skrzydo wojsk radzieckich. Pionierzy kapitana Muller-Rochholza ponownie ruszyli do walki, zajwszy pozycje wyjciowe do ataku na pnoc od autostrady czcej Budziszyn z Dreznem. Mieli naciera wraz z Grup Bojow von Wietersheim. Zadaniem tego ugrupowania byo dotarcie do wsi Storcha, w ktrej znajduje si synny biay koci. 26 kwietnia 1945 roku o godzinie 1.00 do natarcia ruszyy oddziay 20. i 21. Dywizji Pancernej, ktrych celem by Budziszyn. Dywizja Grenadierw Pancernych Brandenburg posuwaa si na pnoc na lewym skrzydle, odcinajc czoowe radzieckie oddziay, ktre nacieray na Drezno. Walki pod Budziszynem uratoway Drezno od lawiny czogw. W nocy Brandenburg zluzowaa 269. Dywizja Piechoty. Brandenburczykw przerzucono na wypoczynek w okolice Ottendorfu, Leppersdorfu i Lomnitz. 1 maja dywizja zostaa wydzielona ze skadu Korpusu Pancernego Grofideutschlandl wkrtce potem skierowana w Rudawy, w ktrych miaa zaj kolejn pozycj obronn. Drogi, po ktrych poruszay si oddziay dywizji, byy zapchane niezliczonymi pojazdami uchodcw. Nowe pozycje pocztkowo znajdoway si naprzeciw gr Elbsandstein, ale wkrtce potem zostay przeniesione na ich grzbie-
503
ty. Dywizja zostaa nastpnie przesunita w rejon Oomuca, gdzie 8 maja jej onierze dowiedzieli si z radia o bezwarunkowej kapitulacji Niemiec. Dowdca Korpusu Pancernego Grofideustchland^ rozkaza podlegym jednostkom ustpi przed wojskami radzieckimi i wycofa si w kierunku aby, przekroczy j i podda si Amerykanom.
Koniec Dywizji Grenadierw Pancernych Brandenburg

1 maja 1945 roku Dywizja Grenadierw Pancernych Brandenburgi. znajdujcej si nadal w niemieckich rkach stacji kolejowej w Drenie ruszya transportem kolejowym przez tereny Protektoratu Czech i Moraw. Przejechawszy przez Glatz i Prag, dotara do Oomuca. Przed dywizj poda kwatermistrz dywizji, major sztabu generalnego Spaeter, ktry wraz z kilkoma pojazdami i przydzielonymi mu specjalistami mia poczyni niezbdne przygotowania. Rozkaz generaa majora Schultego-Heuthausa brzmia nastpujco: Oprcz przygotowa do wyadunku z transportu kolejowego pana zadaniem jest zdobycie moliwie najpeniejszej wiedzy dotyczcej charakteru kolejnego zadania, ktre oczekuje dywizj". Z tego wzgldu Spaeter po pozostawieniu w Oomucu specjalistw suby kwatermistrzowskiej pody do dowdztwa LI Korpusu Grskiego w okolicy Ostrawy Morawskiej. Oddziay dywizji przybyy do Oomuca 2 i 3 maja. W tym czasie oddziay Armii Czerwonej podjy ju prby przeamania frontu LI Korpusu Grskiego i przecicia ostatniej drogi odwrotu armii niemieckiej na zachd, zamknicia w kotle jej oddziaw cofajcych si ze wschodu w kierunku na Oomuniec. Z pnocnego wschodu artyleria radziecka ostrzeliwaa miasto, przez ktre od 2 maja przeciga niekoczcy si strumie uchodcw. Wikszo pojazdw stanowiy konne wozy, ktre wydatnie spowalniay tempo marszu. W celu utrzymania Oomuca, ostat-
504
niego bastionu obrony, dowdca Grupy Armii rodek feldmarszaek Schrner wraz z szefem sztabu generaem porucznikiem Natzmerem postanowili wysa do miasta Dywizj Brandenburg, aby osaniaa odwrt caego korpusu. Dlaczego Brandenburczycy bez szemrania ruszyli do ostatniej bitwy, ktra moga zakoczy si dla nich tragicznie? Odpowiada na to kapitan Muller-Rochholz: Wojna miaa si ku kocowi, po ktrym mia nastpi chaos. W owe dni do ostatniej sekundy chcielimy pozosta wierni samym sobie i mc decydowa o swoim losie. Duch bojowy naszego batalionu, naszych towarzyszy i polegych obligowa nas do tego. Nasz honor musia do koca pozosta niesplamiony. Nikt nie uciek z pola walki! Walki stoczone na caym naszym szlaku bojowym dowodziy, e nie moemy pj na dno, jeeli bdziemy trzyma si razem. Tak to z nami byo. Do ostatniego rozkazu". Do Oomuca dotara wikszo oddziaw dywizji. Zadaniem Brandenburczykw byo powstrzymanie Rosjan atakujcych miasto i umoliwienie oddziaom piechoty niemieckiej swobodnego przemarszu na zachd. Dowdztwo nad oddziaami osaniajcymi odwrt 1. Armii Pancernej obj najstarszy stopniem oficer w miecie, major sztabu generalnego Spaeter. Oddziay bronice Oomuca odzyskay wczeniejsz pewno siebie, gdy do miasta przyby ze swoj piechot podpukownik Oesterwitz, a w okolice Tscheitzitsch dotar batalion Steidla. 5 maja w miejscowoci tepanov z transportu kolejowego zosta wyadowany dowodzony przez majora Voshagego batalion artylerii przeciwlotniczej i 1. Puk Lekkiej Piechoty. Rozpocza si ostatnia bitwa, toczona przy narastajcych przejawach rozkadu armii niemieckiej. Rzeczywistoci nie by w stanie zmieni nawet rozkaz dzienny feldmarszaka Schrnera, wydany 5 maja 1945 roku. Na nic zday si sowa przysigi wojskowej: Nasza dyscyplina i bro stanowi porczenie, e z odwag przejdziemy przez t wojn". Mimo narastajcego chaosu 6 maja 1. Puk Lekkiej
505
Piechoty powstrzyma natarcie czogw radzieckich, ktre dotary do Stepanova. Ostatnia bitwa o Oomuniec, twierdz bez garnizonu", rozpocza si rankiem 7 maja. Mwiono, i Brandenburg ma nastpnego dnia osania odwrt wojsk niemieckich na odcinku 100 kilometrw. Po poudniu 7 maja zniszczono wszelki zbdny ekwipunek i wyposaenie, spalono tajne dokumenty i wczesnym rankiem 8 maja Brandenburg wyruszy na swoje ostatnie zadanie. Oddziay dywizji dotary do miasta Bistre. W rejonie tym dziaaa ju czeska partyzantka. Wieczorem tego samego dnia obaj oficerowie cznoci 2. Puku Lekkiej Piechoty, porucznik Schmalbruch i Brauschmidt, przechwycili meldunki radiowe wroga, w ktrych wielokrotnie powtarzao si sowo kapitulacja". Podpukownik Oesterholt zameldowa o tym generaowi porucznikowi Schultemu-Heuthausowi, ktry w zwizku z t informacj wyda nastpujcy rozkaz: Do onierzy korpusu. Jodl i Keitel zdradzili nas. Wszystkie pojazdy, bro, amunicja, czogi i dziaa szturmowe maj zosta bezzwocznie zniszczone. Dywizja Grenadierw Pancernych Brandenburg ma zachowa jedynie pojazdy niezbdne do transportu onierzy i broni osobistej. Oddziay dywizji maj si uda do miejsca koncentracji w miejscowoci Bistre i stamtd bd przebija si w kierunku Lasu Bawarskiego". Rozkaz ten zosta wysany do oddziaw drog radiow w dniu 8 maja 1945 roku o godzinie 18.05. Major Spaeter wyda samochodom i transporterom opancerzonym paliwo, niezbdne do czekajcej je dugiej podry na zachd. Nastpnie oddziay dywizji wyruszyy na zachd drog, ktra bya zapchana uchodcami. Brandenburczycy mijali zepchnite na pobocze, ponce pojazdy. Tempo marszu wzroso, gdy znaleli si na jednej z bocznych drg, ktr dotarli do szerokiej asfaltowej szosy. Przed Freudenthal ponownie natrafili na blokad. Transportery opancerzone 1. batalionu 1. Puku Lekkiej Piechoty zepchny przeszkod na pobocze i mona byo podj dalszy marsz. Dotarli do opanowanej ju przez Rosjan miejscowoci Nemecky Brd. Nadanym przez radio rozkazem dowdca dywizji
506
nakaza obejcie miasta od pnocy. Kilka oddziaw nie odebrao tego rozkazu i w rezultacie siy dywizji si rozdzieliy. W tym wanie momencie dywizja staa si celem ataku radzieckich samolotw szturmowych, ktre siay w niemieckich kolumnach mier i zniszczenie. Wielu onierzy i oficerw podyo na pnoc, w kierunku Casslau. Okazao si, e droga na pnoc rwnie jest zapchana kolumnami uchodcw, a silny ogie radzieckich oddziaw obsadzajcych Casslau zmusi Niemcw do kolejnego objazdu. 9 maja kilka pododdziaw dywizji w dalszym cigu poszukiwao drogi ucieczki na wolno. 10 maja dywizji udao si w kocu przeama front rosyjski w rejonie na poudnie od miejscowoci Taschaslau, w okolicy miasta Tabor. Dowdca dywizji jecha na czele w transporterze opancerzonym. Wojska niemieckie posuwajce si w mocno rozcignitej kolumnie dotary do Beneova, gdzie zostay oskrzydlone przez radzieckie oddziay gwardyjskie. Niemcy zajli stanowiska na rynku miasteczka. Wszyscy oficerowie znajdowali si ju wtedy w radzieckiej niewoli i maszerowali na wschd. Ci nieliczni, ktrzy ocaleli, powrcili z niej dopiero po jedenastu latach. Dywizja Brandenburg, ktra w ostatnim roku wojny utworzya wreszcie zwarty zwizek taktyczno-operacyjny, przestaa istnie. Jej historia staa si czci dziejw II wojny wiatowej. Jednostka, ktra przez dugi czas skadaa si jedynie z kilku kompanii, stracia w tej walce okoo 30 tysicy onierzy. Brandenburczycy walczyli, zwyciali i przegrywali na wszystkich frontach, ale nigdy nie stracili swojego onierskiego honoru, nigdy si nie poddali, nawet w ostatnich trudnych tygodniach wojny, podczas ktrych walczyli z przeciwnikiem posiadajcym olbrzymi przewag w broni, ludziach i sprzcie. Oddziay bojowe Brandenburczykw, zwaszcza Puk Grenadierw Pancernych Brandenburg, w ostatnich tygodniach wojny walczyy heroicznie, aby setkom tysicy uciekinierw ze wschodnich obszarw Rzeszy umoliwi ucieczk na zachd i uratowa ycie. Wielu onierzy dywizji spdzio dugie lata w rosyjskiej niewoli.
507
Niewielu z nich powrcio do ojczyzny. Losu zwykych jecw wojennych nie podzielili jednak wysi oficerowie Abwehry. Przykadem moe by genera major Gehlen, szef Obce Armie Wschd, ktry po zapakowaniu dokumentw do 50 skrzy przekaza je nastpnie aliantom zachodnim i kontynuowa dalej prac na tym fragmencie wojny wywiadw. Reszta dowdcw Abwehry unikna uwizienia i kontynuowaa dziaalno po wojnie (z wyjtkiem admiraa Canarisa i kilku jego wsppracownikw). Stao si tak dziki zachodnim subom wywiadowczym, ktre w zamian za wspprac zapewniy im nietykalno. Trudno si dziwi, e asy wywiadu znalazy schronienie, nowe zatrudnienie i chleb zarwno w obu pastwach niemieckich, N R D i RFN, jak i w ZSRR i USA. Ludzie ci po prostu powrcili do swojej pracy i teraz dziaali gwnie przeciwko Niemcom. Wszyscy szpiedzy, ktrzy podczas wojny potajemnie pracowali przeciwko Niemcom, wypynli na powierzchni po radzieckiej stronie. Znajdowa si wrd nich arcyszpieg Martin Bormann. W zachodniej czci podzielonych Niemiec wszyscy pracownicy wywiadu, ktrzy trafili w rce aliantw, powrcili do pracy wywiadowczej i teraz zdobywali sekrety Niemiec Wschodnich i ZSRR. Ich nazwiska byy znane obu stronom. Jednake aden z przeciwnikw nigdy nie ujawni ich w obawie przed zaamaniem si funkcjonowania wasnych sub wywiadowczych, bo po czym takim rozpadyby si one jak domki z kart i wyszoby na jaw, e wszystkie suby na wschodzie i zachodzie s zwyczajn zgraj pasoytw. Wzajemne szpiegowanie si nic nie dao. Od czasu do czasu we wasnym obozie" wykrywano kontrszpiega, ktrego wymieniano za jego odpowiednika ze strony przeciwnej. Najgorzej na tym wyszli wyprowadzeni w pole onierze formacji Brandenburg, sucy Abwehrze w licznych specjalnych jednostkach i subach. To oni musieli wyciga z ognia kasztany. To oni ryzykowali ycie, podejmujc si miaych akcji, ktre przeszy do annaw historii II wojny wiatowej. Nagrod dla onierzy bya niewo-
508
la i mier, wizienia i lata przesucha. Oni nie zmienili stron i za to po prostu musieli zapaci wysok cen. Dla wielu z nich bya to cena zdrowia, ale dla wikszoci ycie. Nikt, kto czyta t histori Brandenburczykw, nie powinien zapomina, e do tych wydarze doszo w czasie, gdy kady Niemiec, yjcy w ojczynie i poza ni, by dumny z tego, e moe suy w niemieckich siach zbrojnych. Ochotnicy przybywali do kraju z Afryki, Azji, Ameryki Poudniowej i innych kontynentw. Czasami ich podr przypominaa sensacyjn odysej. Napywali do Niemiec w przekonaniu, e ich kraj, ich ojczyzna, potrzebuje ich i ich witym obowizkiem jest odpowiedzie na to wezwanie. Nie mogli wiedzie, podobnie jak wielu innych onierzy niemieckich si zbrojnych, e ich powicenie i ofiary bd niewaciwie wykorzystane, a oni sami zostan posani na rze przez przywdcw. Walczyli, triumfowali i - przegrali! Fakt, i podczas procesu norymberskiego zagino cae archiwum Wywiadu i Kontrwywiadu O K W (Abwehry), ma zwizek z samym jego charakterem. Te akta po prostu musiay zagin", jak sarkastycznie owiadczyo wielu czonkw Abwehry. Kolejnym dowodem na to, e archiwum istnieje i jest gdzie przechowywane pod kluczem, s pamitniki generaa Gehlena, z ktrych uwany czytelnik jest w stanie wydoby nie tylko tanie sensacje. Wschd i Zachd s w tej kwestii cakowicie zgodne.
Zacznik I
Rozkaz dotyczcy dymisji admiraa Canarisa, wydany przez dowdc Kriegsmarine 30 czerwca 1944 roku.
Zacznik III
Wykaz onierzy odznaczonych Krzyem Rycerskim elaznego Krzya (obejmuje onierzy, ktrzy otrzymali to odznaczenie zarwno przed sub i po subie w formacji Brandenburg).
Imi i nazwisko por. Eckhard Afheldt plut. Albrecht Bauer mjr Wilhelm Brckerhoff pk Erich von Bruckner ppor. Adrian baron von Foelkersam por. mar. Heinrich Grabert por. Siegfried Grabert
Data otrzymania 8.05.1945 27.04.1945 8.05.1945 11.03.1945
Funkcja dowdcza/ /przynaleno do jednostki dowdca 2. batalionu 2. Puku Lekkiej Piechoty 202. oddzia jednostki rozpoznawczej dowdca puku artylerii pancernej dowdca 1. Puku Lekkiej Piechoty 1. batalion 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych dowdca Operacji Morskich dowdca 800. Batalionu Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych dowdca jednostki zwiadu w Puku Zwiadu dowdca 1. batalionu 86. Puku Gre. Panc, zgin 02.09.1944 w miejscowoci Raska, Serbia. dowdca 8. kompanii 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych
1.11.1944 10.06.1941
kpt. Karl Edmund Gartenfeld kpt. Erich Haut
3.02.1943 10.05.1943
por. Hans Wolfram Knaak
3.11.1943
512

Data otrzymania 16.09.1943 Funkcja dowdcza/ /przynaleno do jednostki dowdca 3. batalionu 4. Puku, zgin 20.09.1944 r., Wyszegrad, Chorwacja dowdca kompanii 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych dowdca plutonu w 5. kompanii 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych 28.04.1945 08.05.1945 30.04.1943 Licie Dbowe 10.02.1945 16.09.1945 dowdca plutonu w Batalionie Panc. Brandenburg dowdca Szturmowego Batalionu Pionierw dowdca 7. kompanii 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych dowdca 8. kompanii 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych, zgin 9.08.1942 w pobliu
Imi i nazwisko kpt. Friedrich von Koehnen
por. Erhard Lange
15.01.1943
ppor. Werner Lau
ppor. Helmuth von Leipzig kpt. Freidrich Miiller-Rochholz por. Karl Heinz Oesterwitz
ppor. Ernst Prohaska
Majkopu
gen. mjr. Heinz Piekenbrock 4.05.1944 dowdca 208. Dywizji Piechoty (po zakoczeniu suby w Abwehrze) dowdca 154. Puku Piechoty dowdca 9. kompanii 1. Puku Lekkiej Piechoty dowdca 2. kompanii 31. Puku Pancernego, odznaczony jako dowdca 1. batalionu 26. Puku Pancernego
pk Alexander von Pfuhlstein por. Erich Rseke kpt. Hans Siegfried hrabia von Rothkirch und Trach
17.08.1942 14.04.1945 4.02.1944
Zacznik III
Data otrzymania 27.09.1940 28.07.1943
513
Funkcja dowdcza/ /przynaleno do jednostki dowdca Puku Rozpoznawczego OKG dowdca 2. kompanii pancernego Batalionu Rozpoznawczego Grofideutschland 2. dywizjon Puku Artylerii Grofideutschland dowdca 1. batalionu 2. Puku Lekkiej Piechoty dowdca 25. batalionu motocyklowego dowdca batalionu artylerii Brandenburg dowdca patrolu 4. kompanii 800. Puku Szkolno-Budowlanego do Zada Specjalnych dowdca 11. kompanii 1. Puku Lekkiej Piechoty Licie Dbowe otrzyma jako dowdca 2. batalionu 1. Puku. Lek. Piech, (zmar 21.02.1945 z odniesionych ran w Krusinwitz, Saksonia)
Imi i nazwisko ppk Theodor Rowehl rtm. Helmuth Spaeter
por. Franz Karl Spielvogel kpt. Konrad Steidl ppk Hermann Schulte-Heuthaus mjr Werner Voshage por. Wilhelm Walther
4.09.1942 26.01.1944 13.01.1942 8.05.1945 24.06.1940
por. Max Wandrey
9.01.1944 Licie Dbowe 16.03.1945
Wykaz onierzy odznaczonych Niemieckim Krzyem w Zocie

Imi i nazwisko por. Hans Gerhard Bansen starszy lekarz Theodor Becker Data otrzymania 9.07.1942 31.01.1945
514

Imi i nazwisko starszy strzelec Robert Breitkreuz kpt. Wilhem Brckerhoff ppk Erich von Bruckner por. Josef Burggraf por. Ernst Eberhard Frey kpt. Gustaw Froboese sier. Erich Glaser mjr dr Kurt Gloger ppor. Karl Heinz Gohlke por. Erich Haut kpt. Max Horlbeck st. sier Erich Hosthemke kpt. Werner John por. Ernst Kiefer por. Wolfram Kirchner ppor. Karl Klein pk Erwin Lahousen Edler von Vivremont rtm. Konrad von Leipzig ppor. Alois Meixner por. Karl Heinz Oesterwitz Data otrzymania 2.05.1944 9.10.1942 25.03.1942 16.10.1944 9.10.1944 22.03.1945 21.03.1943 30.03.1945 14.03.1942 19.12.1943 23.09.1944 2.04.1943 13.12.1944 8.07.1944 5.06.1942 lipiec 1944 20.05.1944 10.10.1944 13.12.1942
Zacznik III
Imi i nazwisko kpt. Gerhard Pinckert ppk Alexander Pfuhlstein por. Erwin Roeseke ppor. Hans Erich Seuberlich ppor. dr Walter Slama st. sier. Willi Streich rtm. Erwin Thun-Hohenstein st. sier. Heinz-Willi Tppner kpt. Werner Voshage ppor. Dietrich Walter ppor. Max Wandrey
515
Data otrzymania 4.02.1942 22.03.1945 24.04.1943 10.01.1943 9.03.1945 15.09.1943 15.12.1944 29.03.1945 12.03.1942 13.05.1942
Bibliografia
Abshagen Karl-Heinz, CanarisPatriot und Weltbuger, Stuttgart 1959. Abshagen Karl-Heinz, Verrat im Zweiten Weltkrieg, Dusseldorf 1969. Alman Karl, Beekman Frans, Kampfum die Festung Holland, Herford 1978. Bartz Karl, Die Tragodie der deutschen Abwehr, Salzburg 1955. Baumann Felix, Die Weltkriegsspionage, Miinchen 1931. Bertold Will, Division Brandenburg, Bad Wrisheim 1950. Borcher Will, Kriegohne Menschlichkeit, Wackersberg 1975. Bovery Margret, Der Verrat im 20. Jahrhundert, Hamburg 1956. Brissaud Andre, Canaris Furst der deutschen Abwehr oder Meister des Doppelspiels, Frankfurt 1978. Brown Anthony Cave, Die unsichtbare Front, Miinchen 1976. Buchheit Gert, Die Anfdnge des Regiments Brandenburg, Z.S. 4/1969 i 1/1970. Buchheit Gert, Der deutsche Geheimdienst - Die Geschichte der militdrischen Abewhr, Miinchen 1966. Buchheit Gert, Die anonyme Macht Aufgaben, Metoden, Erfahrungen der Geheimdienste, Frankfurt/Main 1969. Buchheit Gert, Soldatentum und Rebellion, Rastatt 1961. Carell Paul, Die Wustenfiicbse, Hamburg 1961. Charasius Albrecht, Mader Julius, Nicht langergeheim - Aufbau, System undArbeitweise des imperialistischen deutschen Geheimdienstes, Berlin-Ost 1969. Cookridge E. H., Karriere Doppelagent, Oldenburg-Hamburg 1968. Dallin David J., Die Sowjetspionage, Koln 1956. Deacon Richard, A History ofthe British Secret Service, London 1969. Detweiler Donald S., Hitler, France und Gibraltar, Wiesbaden 1969. Dulles Allen Welsh, Verschwrungin Deutschland, Kassel 1948. Faber du Faur, Macht und Ohnmacht, Stuttgart 1953. Farago Ladislaus, Das Spielder Fiichse, Berlin 1972.
Bibliografia
517
Flicke W. R, Die Rot Kapelle, Hilden 1949. Foote Alexander, Handbuch fur Spione, Darmstadt 1954. Garby-Czarniawski Roman, The Big Network, London 1961. Eppler John, Rommel ruft Kairo, Giittersloh 1959. Gehlen Reinhard, Der Dienst, Mainz-Wiesbaden 1961. Gerken Richard, Spione unter uns, Donauwiirth 1965. Giskes H. }., Spione uberspielen Spione, Hamburg 1949. Gisevius Hans Bernd, Bis zum bitteren Ende, Hamburg 1947. Gramont Sancho de, Dergeheime Krieg, Wien-Berlin-Stuttgart 1962. Grunfeld Frederick V., Die deutsch Tragodien, Hamburg 1975. Gunzenhauser Max, Geschichte der geheimen Nachtrichtendienstes, Stuttgart 1968. Hagen Walter, Die geheime Front, Linz 1950. Hher Wolfgang, Agent 2996 enthult, Berlin-Ost 1954. Hhne Heinz, Kennwort Direktor - Die Gechichte der Roten Kapelle, Frankfurt/ Main 1970. Hhne Heinz, Canaris - Patriot im Zwielicht, Miinchen 1976. Internationaler Militargerichtshof, Der Prozefigegen Hauptkriegsverbrecher vor dem Internatiolanen Gerichtshof, Niirnberg 1946-1947. Jaus Otto, Die BrandenburgerFreiwilligen, w: Osteraichscher Soldatenkalender 1975. Jong Louis de, Die deutsche 5. Kolonne in Zweiten Weltkrieg, Stuttgart 1959. Jordan G. R., Sowjets siegten durch Spione, Gttingen 1960. Kern Erich, Verrat an Deutschland, Gttingen 1963. Kie Heinz, Canaris zwischen den Fronten, Bremerhaven 1950. Kriegsheim Herbert, Getarnt, getduscht unddoch getreu Diegehemnisvollen Brandenburger, Berlin 1958. Kugler Rudolf, Die Kustenjdgerabteilung Brandenburg (w rkopisie nalecym do autora). Kurowski Franz, heros, das Verdun in der Agais, Rastatt 1978. Kurowski Franz, Brtickenkopf Tunesien, Leoni 1975. Kurowski Franz, Von der Polizeigruppe Weckez.b. V. zum Fallschirmpanzerkorps Hermann Gring", Osnabriick 1994. Kurowski Franz, Endkampf in Afrika, Berg 1983. Kurowski Franz, Mit Rommel in der Wiiste, Stuttgart 1975. Kurowski Franz, So war die Zweite Weltkrieg, Leoni 1989-1995 (7 tomw). Kurowski Franz, Endstation Kaukasus, Elberfeld 1962. Kurowski Franz, Gesprdche ohne Mitkdmpern 1948-1993. Leverkuehn Paul, Dergeheime Nachtrichtendienst der deutschen Wehrmacht im Kriege, Frankfurt/Main 1951. Liss Ulrich, Westfront 1939-1940, Neckarmund 1959. Lissner Ivar, Mein gefahrlicher Weg, Miinchen 1975. LoeffW, Spionage - Aus den Papieren eines Abewhr-offiziers, Stuttgart 1950. Mader Julius, Spionagegenerale sagen aus, Berlin-Ost 1970.
518
Moravec Frantisek, Master of Spies, London 1975. Muller Josef, Bis zur letzten Konseuenz, Munchen 1975. Mulinero Arturo, Unternehmen Silberstaub, das Platinkommando in Kolumbien, Leoni 1984. Nemis Fred, Brendenburger in Nordafrika, Rastatt 1965. Reile Oskar, Geheime Westfront, Die Abwehr 1935-1945, Munchen 1962 Reile Oskar, Geheime Ostfront - Die deutsche Abwehr in Osten 1921-1945, Miinchen-Wels 1963. Reile Oskar, Macht und Ohnmacht der Geheimdeinste, Munchen 1968. Riess Kurt, Total Espionage, New York 1941. Riess Kurt, Der deutsche Faschisumus in Latein-Amerika 1939-1945, Berlin 1966. Ritter Nikolaus, Deckname Dr. Rantzau, Hamburg 1972. Schellenberg Walter, Aufzeichnungen, Wiesbaden 1956. [wyd. pol.: Wspomnienia arcyszpiega Hitlera, prze. Inga Sawicka, Warszawa 2009.] Schellenberg Walter, Memoiren, Wiesbaden 1980. Schramm, Wilhelm von, Geheimdienst im Zweiten Weltkrieg, Miinchen-Wien 1974. Schreiderloseph, Das war das Englandspiel, Munchen 1950. Schroder Bern Philipp, Deutschland und der Mittlere Osten im Zweiten Weltkrieg, Frankfurt-Zurich 1975. Schulze-Holthus Julius, Fruhrot in Iran, Efilingen 1950. Skorzeny Otto, Deutsch Kommandos in Zweiten Weltkrieg, Knigswinter 1973. Spaeter Helmut, Die Brandenburgrer. Eine Komandotruppe z.b.V., Munchen 1978. Spaeter Helmut, Geschichte des Panzerkorps Grofdeutschland", Duisburg 1906. Stehlin Paul, Auftrag in Berlin, Berlin 1965. Steffens Hans von, Salaam, Neckargemiind 1960. Stephan, Enno, Geheimauftrag Irland 1939-1945, Oldenburg 1961. Strong Kenneth sir, Geheimdienstchef in Krieg undFrieden, Wien-Hamburg 1966. Strong Kenneth sir, Die Geheimdiensttrdger, Wien-Hamburg 1971. Stahl R. W, Geheimgeschwader HK200. Die Wahrheit nach iiber 30 Jahren, Stuttgart 1977. Thorwald Jurgen, Der FaliPastorius, Stuttgart 1953. Thieke Wilhelm, Der Kaukasus und das Ol, Osnabriick 1970. Tpelmann Heinz, Die deutsche Kompanie, Berlin 1963. Wedemeyer Albert C, Wedemeyer Reports, New York 1956. Wheatly Ronald, Operation Sea Lion, Oxford 1958. Whitting Charles, Canaris, New York 1973. Wighton Charles, Peis Gunter, Hitlers Spies and Saboteurs. Based on the German Secret Service War Diary of General Lahousen, New York 1958. Winterbotham F. W, Secret and Personal, London 1969. Zacharias Ellis M., Secret Misssion, New York 1946. Zolling Herman, Hhne Heinz, Pullach intern, Hamburg 1971.

Kurowski Franz - Jednostka Specjalna Brandenburg

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kurowski Franz - Jednostka Specjalna Brandenburg

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Spis treci

Spis tres'ci Wstpne przygotowania do operacji Barbarossa"

10 Zacznik 1 Zacznik II Zacznik III Bibliografia

Jednostka Specjalna Brandenburg 509 510 511 516

Jednostka Specjalna Brandenburg

Geneza prusko-niemieckich sub specjalnych

Jednostka Specjalna Brandenburg

Jednostka Specjalna Brandenburg

Jednostka Specjalna Brandenburg

Jednostka Specjalna Brandenburg

Jednostka Specjalna Brandenburg

Jednostka Specjalna Brandenburg

Akcje Abwehry przed wojn

Jednostka Specjalna Brandenburg

Akcje Abwehry przed wojn

Jednostka Specjalna Brandenburg

Akcje Abwehry przed wojn

Jednostka Specjalna Brandenburg Macki sigaj dalej

Szef francuskich sub specjalnych, genera Pierre Louis River.

Szef amerykaskich sub specjalnych w Bernie, Allen D. Dulles.

Admira Canaris wizytuje oddziay stacjonujce w Brandenburgu.

Szef III Wydziau Abwehry, genera porucznik von Benivegni.

Wieloletni szef Abwehry, genera porucznik Piekenbrock.

Dowdca jednostki Brandenburg, dr von Hippel.

Szef II Wydziau Abwehry (sabota), Erwin von Lahousen.

Szef Rozpoznania Iii/West, podpukownik Oskar Reile.

Szef Abwehr IH (Obce Armie Wschd), pukownik Reinhard Gehlen.

Szef biura Abwehry KO Daleki Wschd", podpukownik Eisentrager.

Zastpca pukownika Gehlena, podpukownik Gerhard Wessel.

Przedstawicielki pomocniczej suby lotniczej w Abwehr IH (Obce Armie Wschd).

Zbyt pno wykryty agent radziecki Martin Bormann.

Akcje Abwehry przed wojn

Jednostka Specjalna Brandenburg

Akcje Abwehry przed wojn

Wojenna struktura Abwehry

Wojenna struktura Abwehry

Jednostka Specjalna Brandenburg

Wojenna struktura Abwehry

Jednostka Specjalna Brandenburg

Wojenna struktura Abwehry

Jednostka Specjalna Brandenburg

Wojenna struktura Abwehry

Jednostka Specjalna Brandenburg

Wojenna struktura Abwehry W y d z i a III F

Jednostka Specjalna Brandenburg

Wojenna struktura Abwehry

Jednostka Specjalna Brandenburg

Wojenna struktura Abwehry

Jednostka Specjalna Brandenburg

Wojenna struktura Abwehry

Nadworne jednostki bojowe admiraa Canarisa

Nadworne jednostki bojowe admiraa Canarisa

Jednostka Specjalna Brandenburg

Nadworne jednostki bojowe admiraa Canarisa

Nadworne jednostki bojowe admiraa Canarisa

Jednostka Specjalna Brandenburg

Nadworne jednostki bojowe admiraa Canarisa

Jednostka Specjalna Brandenburg

Nadworne jednostki bojowe admiraa Canarisa

Jednostka Specjalna Brandenburg

Dziaania Abwehry podczas wojny

Jednostka Specjalna Brandenburg

Oddzia Abwehry, ktry zaatakowa Przecz Jabonkowsk. W mundurze podporucznik Herzner.

Dowdcy niemieccy nad kanaem. Od lewej: Kesselring, Bodenschatz, Goring.