Professional Documents
Culture Documents
RECUEIL
de
TEXTES LATINS
ARCHAQUES
DITIONS KLINCKSIECK
PARIS
\
\
ALFRED ERNOUT
Membre de l'Institut
Professeur honoraire au Collge de France
RECUEIL
DE
TEXTES LATINS
..
ARCHAIQUES
NOUVELLE EDITION
4
e
tirage
TEXTES LATINS
..
ARCHAIQUES
NOUVELLE EDITION
4
e
tirage
1 '.
INSCRIPTIONS ANTERIEURES AU Ille SICLE
lIaniol : mecl: fhe : fhakecl: NlUDalioi
1. C. 1. L. l' 3, XIV, 4123. Conway, Italie
Dialects 280; Vener, Hdb. d. il. Dial. 365.
Inscription en caractres grecs, grave de droite
gauche sur une fibule J'or trouve Prneste, en 1871.
; Le caractre du bijou, la forme des lettres situent l'ins-
cription vers l'an 600 avant l're chrtienne. C'est la
plus vieille inscription latine qu'on possde; elle pr-
sente en outre des particularits dialectales.
Les voyelles brves sont maintenues en syllabe int-
rieure, au lieu de passer i, e : fbefbaked, Numasioi ;
la dsinence -os n'est pas encore devenue -us : Manios ;
la diphtongue premier lment long -ai n'a pas perdu
son -i final: Numasioi . Les consonnes finales sont
notes: Manios, med, fhefbaked; s intervocalique n'est
~ s encore sonoris: Numasioi. (( .N" "., i"i'" J ~ n .... ~
Dialects 280; Vener, Hdb. d. il. Dial. 365.
Inscription en caractres grecs, grave de droite
gauche sur une fibule J'or trouve Prneste, en 1871.
; Le caractre du bijou, la forme des lettres situent l'ins-
cription vers l'an 600 avant l're chrtienne. C'est la
plus vieille inscription latine qu'on possde; elle pr-
sente en outre des particularits dialectales.
Les voyelles brves sont maintenues en syllabe int-
rieure, au lieu de passer i, e : fbefbaked, Numasioi ;
la dsinence -os n'est pas encore devenue -us : J.1Janies ;
la diphtongue premier lment long -ai n'a pas perdu
son -i final: Numasioi . Les consonnes finales sont
notes: Manios, med, fhefbaked; s intervocalique n'est
pas encore sonoris: Numasioi Nurnisi, Nume-
.-
no .
, ..
4
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
TEXTES EPIGRAPHIQUES
5
cf. osq. fefacid subj. parf. 3 sg., fefacust fut. ant ,
3 sg .
Numasioi : datif, ayant encore la finale-o ; cf. inscr.
de Duenos : Duenoi, gr . j,bit:! de *i.6"'(WI, osq . h Il rt ui
hort n , Numasioi : formes romaines correspon-
dantes: N uuiisio C. 1. L. l' 32, VI, 30986, Numesio
Bullett . comunale di Roma 1906, .61; Numisius a
abouti enfin Numerius .
-
t quoi hoi. ..
2 ... saUOI : es-
3 ed lori ...
,
Notizie degli Scavi, 1899, p. 1 SI sqq.; v. en dernier
lieu Goidanich, L'jscriz. arc. dei Fora Rom., Rome,
1943 (Ernout R. Phil. 1948, p. 101), G. Dumzil,
Ml. Le Breton, p; 17-29. .
1. hoi ou bien ho(nee, le trait vertical peut ltre la pre-
mire haste droite d'un n. 3 sorl ou bien sord]'es. - 5
ic : lecture douteuse, la pierre tant brise, peut-tre io. -
re ou bien ri . :- 8 et 9 graoes la tite en bas, - 9 hai
ou bien hab, forme de habere ? 12 aprs i de ri on dis-
tingue une barre verticale : rit[e ? ou iter rite? /'inscription
ne notant pas les consonnes doubles. II l'interponction
entre iouxmenta et kapia ne figure pas dans le fac-simil .
- loiquiod ou loiouiod?
4. . . ia . ial
5 reeei : ie ...
6 ... evam
7 quoI: re ...
8. .. m : Ilalato-
9 rem : hai. ..
tG .. iod : ioumen-
3 ed lori ...
f-
; lv-tmlStUS a
Diverses indications fournies par l'criture (notam-
ment la forme de h a, m t""', r 'P, q 9, u Vy) per-
mettent de situer l'inscription dans la premire moiti
environ du y< sicle avant notre re.-
Il est impossible de donner de ce texte une interpr-
tation suivie: outre que la cassure de la pierre a
entran la disparition d'une partie du texte importante,
mais impossible prciser, il y a trop de lacunes et
d'incertitudes dans l'interprtation de la partie restante .
Il semble cependant que ce soit un texte religieux,
analogue aux inscriptions de Spolte et de Lucrie,
/ ._ .... ,;'1 '\. : _ ... __03: _"0_" l' .... .... _.a. _.q......... 'O;" ... A C'.,,.. ..A&ll
re ou bien ri.. 8 et 9 graves la tite en bas, - 9 hai
ou bien hab, [orme de habere ? 12 aprs i de ri Otl dis-
tingue une barre verticale : rit[e ? ou iter rite? l'inscription
ne notant pas les consonnes doubles. - II l'interponction
entre iouxmenta et kapia ne figure pas dans le [ac-simil.
- loiquiod ou loiouiod?
Diverses indications fournies par l'criture (notam-
ment la forme de h a, m t""', r 'P, q 9, u v-o per-
mettent de situer l'inscription dans la premire moiti
environ du y< sicle avant notre re.-
4. .. ia . ial
5 reeei : ie ...
6 . . . evam
7 quoI: re ...
. . -
6 RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
TEXTES EPIGRAPHIQUES
7
Le groupe -mue- n'est pas encore contract en a :
iooestod ist Pl). Les trois gutturales sourdes sont dis-
tinctes : la labio-vlaire est note par qu: 1. J et J l
quoi, 1. quos, 1. 14 nequ[e, 1. 16 loiquiod ; la mdiane
par k : 1. 2 sakros, 1. 8 k4latorem, 1. Il k4pia ; la guttu-
rale sourde palatale et la sonore g sont rendus par un
mme signe : 1. 5 recei.
Le d final est partout not: l. 3 esed esset ou erit ,
1. 10 iod?, 1. 14oelod ?, l. 15 iostod ), 16 louquiod, sauf
toutefois k4pia capiat Il, cf. osq. fakiiad,ombr. faia
CI faciat Il
L'm final subsiste: 1. 8 k4latqrem; le groupe -xm-
galement: l. 10 iouxmenta de ioug-s-menta, cf. nO 45
prnestin losna lna de louk-s-na (racine leuk-f
louk-) .
Enfin dans les thmes ln -ro- de la 2' dclinaison, l'r
n'a pas encore absorb 1'0 final du thme, et le groupe
se maintient : 1. 2 sakros en face de latin classique
sacer .
l. 1 quoi: Nom. masc. sg. form du thme quo + la
particule pideictique t : qtloi est d'abord devenu qua,
C. I. L. 1
2
10 (no 13) puis quI. On a qoi dans l'iriser.
de Duenos C. I. L. la 4 (no 3).
1. 2. 3 sakros esed sacer esset ou erit . Esed peut
meme signe : J. 5 recel.
Le d final est partout not: l. 3 esed CI esset ou erit ,
1. 10iod?,1. 14WIod?,l. 15Jvestotll. 161ouquiod,sauf
toutefois k4pia capiat , cf. osq. fakiiad,ombr. faia
CI faciat Il
L'm final subsiste: 1. 8 k4latqrem; le groupe -xm-
galement: l. 10 iouxmenta de ioug-s-menta, cf. nO 45
prnestin losna lna de louk-s-na (racine leuk-f
louk-) .
Enfin dans les thmes ln -ro- de la 2' dclinaison, l'r
n'a pas encore absorb 1'0 final du thme, et le groupe
se maintient : l. 2 sakros en f2ce de latin classioue
,
,
o
1. 10 iouxmenta les attelages, mme racine*yetlg-(
*yug- que dans [ung .
1. Il kapia : subjonctif prsent, avec perte du -d
final de la dsinence secondaire.
1. IS iouestod just ? , cf. ious, is de yowos. On a
propos galement de lire diou estod dio (' de jour ')
estd Il. Toutefois l'interponction se prte mal cette
interprtation.
Iovesatdeivosqoi medmitatneitedendocosmisvircosied 1
astednoisiopetoitesiaipacarivois 1
duenosmedfecedenmanomeinomdzenoinemedmaaostatod.
3. C. I. L. l' 4. Conway, Italic Dialects
p. 329 sqq. Inscription grave 'sur un vase compos
de 3 petits rcipients souds ensemble, trouv en 1880
Rome dans la valle situe entre le Quirinal et le
Viminal. M. Dressel, qui a acquis le vase, a publi le
premier l'inscription dans les Annal. dell' Inst . di cor-
risp. arch. 1880, p. 158 sqq. pl. L. En France le
texte a t tudi par M. Bral dans les C. R. de l'Ac.
des I. 1882, IV srie, tome X, 23 sqq., ,et Rev.
Archol. VII, 1882 sqy. (avec fac-simil); v. en der-
nier lieu, E. Goldmann Die Duenosinschrift, Heidel-
eSl:UU . 1 OUU:IUI:S 1 IlllClPUlll.LlUIl :OC PICI\; lual.. ......'-
interprtation.
Iovesatdeivosqoi medmitatneitedendocosmisvircosied 1
astednoisiopetoitesiaipacarivois 1
duenosmedfecedenmanomeinomdzenoinemedmaaostatod.
3. C. I. L. l' 4. Conway, Italie Dialects
p. 329 sqq. Inscription grave 'sur un vase compos
de 3 petits rcipients souds ensemble, trouv en 1880
:\ Rnme dans 12 valle situe entre le Ouirinal et le
8 RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
TEXTES EPIGRAPHIQUES
9
Pbontique. Les diphtongues sont intactes: ei : deiuos,
nei, einom ; ai : noisi, toitesiai, drenoi .. ai : toitesiai.
'-"UY'J"v . .........\"...:> ,",Vl.lJVlJ.l.l""., II\,.. JVI.'- .............. ' ... 1 ... ' . ..... .... , . ) .... . '
3 gutturales sont distinctes: le signe Q note la labie-
vlaire: qoi 1. r , le K; la mdiane: pacari 1. 2; le m rne
signe C note la fois la sourde palatale et la souore :
viree 1. 1 virgo ? et [eced 1. 3 fcit . 011 a gaie-
ment cosmis, surprenant, au lieu de *QOSMI S. D'aprs
Plutarque, Quaest , Rom. 54, c' est le consul Spurius
Carvilius Ruga (293 av. J. C,") qui aurait invent le
signe G, de mme que ce serait L. Papisius Crassus
(dictateur en 339 av. J. -C.') qui aurait le premier
:J
chang son nom en celui de Papirius . Il est plus vrai-
se mblable d' attri buer la rforme ADpi us Claudius
Graphie. Les consonnes ne sont pas redou hl ces ; les
3 gutturales sont distinctes: le signe Q note: la la bio-
vlaire: qoi 1. r , le K; la mdiane: pacari 1. 2 ; le ni me
signe C note la fois la sourde palatal e et la sonore :
uirco 1. 1 virgo ? et feeed 1. 3 fcit . On a gale-
ment cosmis, surprenant, au lieu de *QOSMIS. D'aprs
Plutarque, Quaest , Rom. 54, c' est le consul Spurius
Carvilius Ruga (293 av. J.c.) qui aurait invent le
signe G, de mme que ce serait L. Papisius Crassus
(dictateur en 339 av. J.-C.) qui aurait le premier
:J
chang son nom en celui de Papirius . Il est plus vrai-
semblable d'attribuer la rforme Appius Claudius
Ca cus, censeur en l'an 312 av. J. C . Le groupe du-
de duenos situe l'inscription avant 260, cf. plus loin
n I4. Tous ces traits indiquent que l'inscription date
du IVe sicle avant notre re.
dze 110ill1: mcd
iovesat deivos qoi med rnitat, nei ted
virco sied 1
asted noisi ope toitesiai pacari vois.
duenos med feced en manom einom
maao starod,
cnJo
( 0 51111 S da!a&I dieu -qoi qUI ) , cf. quoi inscr. du forum.
-med accusatif,cf. 1. 3 duenos nud feced - mitat mit-
tat?.- nei ni Il, cf. osq. mi ne... pas neip
neque. -:- endo in cf. indi-gena, indu-gredi, gr.
- cosmisuircosied cornis virgo sit ? ) douteux.
- sied : 3 p . subj. opt , prs. de SUIIl, dsinence
secondaire -d (issue de -t), classique siet et sit .
1. 2 . le sens est trs obscur, et ia sparation des mots
hypothtique.
1. 3 duettos medfeeed en manom Duenos (Bennus ou
bonus ?) me fecit in bonum - dnenos "> duonus >
bonus, comme duelluin > belluui, swepnos > SOI/mus, etc.
-fcced forme d'aoriste degr long de la racine "db- et
dsinence secondaire -d, cf. osq. de de d dedit
da di k nt te d dedicavit ; l'osque et le prnestin
ont une forme redoublement, cf. plus haut n 1. Feced
correspond gr. La dsinence est une dsinence
d'aoriste; la 3
e
pers. du parfait est en -e: skr . 'L'd-a, gr.
Foioz, got. wail. - en forme ancienne: gr. tV, cf. eudo .
-i-manom bonum cf. Varro L. L. VI, 4 bonum.
autiqui dicebant manuni et P. F. 109. L. in car-
mille Saliari Cerus manus intellegitur creator bonus ;
mme racine dans Man s et nmanis.
cinom : douteux, peut-tre rapprocher de la con-
jonction ombrienne enom tum..
03\""'-'V1IYRII.'-' ".. ".1' _ ...... __ . .,,-- - - - - - - _o. -
1. 2. le sens est trs obscur, et ia sparation des mots
hypothtique.
1. 3 duenos medfeeed en manom Duenos (Bennus ou
bonus ?) me fecit in bonum - duenos > duonus >
bonus, comme duelluin > belluui, swepnos > somnus, etc.
-fceed forme d'aoriste degr long de la racine "db- et
dsinence secondaire -d, cf. osq . de de d dedit
da di k at t ed dedicavit ; l'osque et Je prnestin
ont une forme redoublement, cf. plus haut n 1. Feced
correspond gr. La dsinence est une dsinence
d'aoriste; la 3
e
pers. du parfait est en -e : skr. 'L'd-a, gr.
10 RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
TEXTES PIGRAPHIQUES II
INSCRIPTIONS DU me SICLE
Monnaies.
Romanom
4. C. I. L. l' 1. As romain, en bronze, de
5 livres, antrieur l'anne 264-
Romanom : gnitif pluriel, avec l'ancienne forme en
-om, cf. Romano, sans -m, C. I. L. l', 13 c.
L. Pulio L. f. C. Modio Cn. f.
5. - C.I. L. l', 5 a. As d'une livre de Lucrie, entre
3
1
4 et 254.
Pulio, Modio: nominatifs sans -s final : (Pullius),
Modius ,
Sete(DiDom)
8. - C. I. 1. l' Il. Monnaie d'argent de Signia,
antrieure 268. Notez la diphtongue ei.
a : BenTent.od p : propom
., . - r T T__ T1 T a Avprc: pt rpvt;>rc: tl'n np
5 livres, antrieur l'anne 264,
Romanom : gnitif pluriel, avec l'ancienne forme en
-om, cf. Romano, sans -tn, C. I. L. l', 13 c.
L. Pulia L. f. C. Modia Cn. f.
5. - C.I. L. l', 5 a. As d'une livre de Lucrie, entre
314 et 254
Pulio, Modio: nominatifs sans -s final : (Pull ius),
Modius ,
13
TEXTES PIGRAPHIQUES
minium; 2 une inscription plus rcente en saturniens
de 6 vers rpartis sur 4 lignes, dont la premire et une
.partie de la -seconde recouvrent une inscription plus.
ancienne, martele : au dessus de prognatus on distingue
encore esc, sans doute c1eso[r,
Le caractre rcent de l'inscription mtrique apparat
immdiatement la comparaison de Cornelius avec la
forme Cornelio du titulus ; elle doit tre postrieure
l'an 200. La graphie est archasante, mais' non sans in-
consquences.
Les diphtongues sont notes: Gnaivod, aidilis; oirtu-
tei, quei ; Taurasia, Cisauna; Loucanam, abdoucit, mais
Lucius au lieu de *Loucios, fuit au lieu de *fueit, cf.
Juueit C. 1. L. l' 1297. Les consonnes ne sont pas.
redoubles: parisuma ; le d final est gard: Gnaivod; l'm
final n'est pas inscrit: Taurasia, Cisauna, omne.; toute-
fois on a Loucanam peut-tre parce que le mot suivan t
commence par une voyelle.
Mais d'autres traits sont modernes: le rtablissement
de s final: Cornelius Lucius Barbatus, prognatus, aidilis,
du groupe -ns- : consol, censor, cf. l'inscription sui-
vante.
b. 1 Cornelius Lucius au lieu de Lucius Cornelius,
cause du rythme.
. 2 Gnaiood Gnaeo oromatus filius cf. inscr. 1 S,
Immdiatement a la comparaison de Corneuus avec la
forme Cornelio du titulus ; elle doit tre postrieure
l'an 200. La graphie est archasante, mais' non sans in-
consquences.
Les diphtongues sont notes: Gnaivod, aidi/is; uirtu-
tei, quei ; Taurasia, Cisauna; Loucanam, abdoucit, mais
Lucius au lieu de *Loucios, fuit au lieu de "[ueit; cf.
Juueit C. 1. L. l' 1297. Les consonnes ne sont pas.
redoubles: parisuma ; le d final est gard: Gnaivod; l'm
final n'est pas inscrit: Taurasia, Cisauna, omne.; toute-
fois on a Loucanam peut-tre parce que le mot sui van t
.... _--.. ....... a.nrA _"'lI .... 1:rrl"pl1p
r ... r . ',..,.,.
Phontique. a) Dans le titulus, noter 0 au lieu de ft :
Cornelio, cosol; e au lieu de i : aidiles; le maintien de la
diphtongue ai, mme mot; la rduction de -n- dans 115-:
M-
70
-iliil,-peintau minium, un frag-
ment de sarcophage, trouv en 1780 au mme endroit
que le prcdent, maintenant au muse du Vatican; 2
un carmen plus rcent en saturniens, grav sur le
devant d'un sarcophage dont la partie droite est brise,
trouv en 1614, et conserv l'entre de la bibliothque
Barberini.
b. R[omane, Mommsen, R[omani Grotefend, R[omai
Ritscbl et Hauet coll. Livio XXIX 1 r , 6 ( qui oir optimus
Romaeesset , XXIX, 14, 8 t, totacivitate tnrumbononun
optimumesse 2 viro lvirorov] supplev. Grotefend, Ritschl.
. ... _...
14. C. I. 1. l' 8,9, Bcheler C. E. 6. pitaphe du
fils du prcdent, qui fut consul en 259, censeur en
260. L'inscription se compose aussi de deux parties :
1
0
un titulus ancien, peint au minium, sur un frag-
ment de sarcophage, trouv en 1780 au mme endroit
que le prcdent, maintenant au muse du Vatican; 2
un carmen plus rcent en saturniens, grav sur le
devant d'un sarcophage dont la partie droite est brise,
trouv en 1614, et conserv l'entre de la bibliothque
Barberini.
b. R[omane, Mommsen, R[omani Grotefen, R[omai
Ritscbl et Havet coll. Livio XXIX 1 r , 6 ( qui oir optimus
Romaeesset , XXIX, 14, 8 in totacivitate oirumbonorum
optimumesse 2 viro lviroroe] supplev. Grotefend, Ritschl.
3 filios : filiom Wolff/in 5 urbe [pucnandod] Ritschl; [ela-
sid] Bcbeler 6 mereto[d Lommatrscb ; mereto]cl votam]
Ritschl, Bch. mereto [lubenter] Grotefend,
1
,
,.
,
Traduction:
L. Cornelius c f. Scipio
Cornelius Lucius Scipio Barbatus
Gnaeo patre prognatus, fortis vir sapiensque,
Cuius forma virtuti parissima fuit; . .
Consul, censor, aedilis qui fuit apud vos.
Taurasiam, Cisaunam <in>Samnio ceP.it.,ux
u ";; 14 v 't,;"uu;.. , ;:M;ULlIU't;IU. LVU\. il leU" C:L1 aUbC'l _
vieux Romains, tmoigne d'une influence des ides
grecques, et de la date assez tardive de l'inscription.
Scipio Barbarus est antrieur l'influence de l'hell-
msme,
4 Taurasia : ville du Samnium, cf. Tite-Live XL, 38,
3; Cisauna : inconnue par ailleurs. Sanmio : accusatif ou
ablatif?
5 subigit, abdoucit : prsents surprenants, on atten-
dr it "subegit, "abdouxit, omne Loucanam, scil, terrant,
Traduction:
14 RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
1 3. 3. L'expression a t adopte par la littrature clas-
sique; cf. Cicron pro Mur. 20, pro Mil. 96, Horace Ep.
II. r, 50.
3 quoius forma virtutei parisuma fuit. quoius : forme de
gnitif issue de "quoi-os, et prononce quoiius ; parisuma :
mme forme de superlatif dans Plaute Cure. 506. Cet
loge de la beaut, sentiment tout fait tranger aux
vieux Romains, tmoigne d'une influence des ides
grecques, et de la date assez tardive de l'inscription.
Scipio Barbatus est antrieur l'influence de l'hell-
msme.
4 Taurasia : ville du Samnium, cf. Tite-Live XL, 38,
3; Cisauna : inconnue par ailleurs. Sanmio : accusatif ou
ablatif?
5 subigit, abdoucit : prsents surprenants, on atten-
dr it "subegit, "abdouxit, omne Loucanam, scil. terrant,
16 RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
thesaurus et tbensaurus , totis et totiens, etc. Enfin des
formes romanes comme l'italien teso, le fr. le remontent
1(ll )S1l11l, l(n)sttla.
/1) La graphie est archasante, et plus constante que
dans l'pitaphe prcdente : toutefois il y a quelques
.nconsquences : cosentiont mais consol, censor ; oino mais
Lucioni, avec -111 final, et rduction de la diphtongue ; b ,
filios, avec -s : mais peut-tre s'agit-il ici d'une forme
rajeunie par le graveur dont le modle portait "filio,
c.--d. "filiom , accusatif qu'il a interprt comme un
nominatif. Si *filio(1Il) tait la vraie leon, l'inscription
se composerait de deux parties symtriques de trois vers
chacune, et offrant chacune un sens complet.
b. 1 Hanc oino etc. Cf. l'loge du consul A. Atilius
Calatinus, consul en 258 et 254dans Cicron De fin. II,
35,116, Cato mai. XVII, 61: unicum plurimae consen-
tiunt gentes populi priniarium fuisse uirum, oino ploi-
rume : opposition assez rare: gnralement I/1lU1ll
omnes,
Houe de "hom + ce > bonce attest C. 1. L. 1
2
366 >
honc; bunc, comme > uncus, - oino num cf.
oenigenos, unigenitos P. F. 211 L., oinoorsei nivers
S. C. des Bacch. n 126. - ploirutne plrim de
"plois-o-moi, comme plus de *plois, cf. ploeres plrs
dans Cicron de Lez. III, 6; une forme vocalisme
LUCIOIIl, avec -111 nnai, et reuucnon ce la Ulpn(OnlYue'
b ,
filios, avec -s : mais peut-tre s'agit-il ici d'une forme
rajeunie par le graveur dont le modle portait "filio,
c.--d. *filiom, accusatif qu'il a interprt comme un
nominatif. Si *filio(1Il) tait la vraie leon, l'inscription
se composerait de deux parties symtriques de trois vers
chacune, et offrant chacune un sens complet.
b. 1 Hanc oino etc. Cf. l'loge du consul A. Atilius
Calatinus, consul en 258 et 254dans Cicron De fin. II,
35,116, Cato mai. XVII, 61: unicum plurimae consen-
tiunt gentes populi priniarium fuisse uirum, oino ploi-
,,'1JJllp nnnnclt1nn 1"P7 r::lTP 11111/'111.
-
1
'. 1
\:
TEXTES EPIGRAPHIQUES
adopta pour son nom la graphie Bellius. On a dans
Naevius cit par Festus 482 L.
Simul duona eorum parlant ad navis
duonoro OP,II11l0 Il bonrum optumum : imitation
d'une tournure grecque cf. Sophocle Oed. R. 334
xGtxwv etc., et Plaute miserorum miserrumus, Men.
817. - viro ; gnitif pluriel en -om des thmes en -oie-,
conserv dans triumuirum, soiruni, etc.
3 Barbati: sans dipthongue, la dsinence du gnitif est
-i et non * ei, cf. gaul. Segomari, ir\. maqi du fils.
4 Consol censor aidilis: ordre rgulier modifi, metri
causa.
fuet: l'e peut reprsentersoitl'e de la dsinence secon-
daire -ed, soit -ei "[ue, cf. ploirume, soit enfin -t, cf.
ligne suivante hec Il hic 'l, l, 6 Tempestatebus Tempes-
tatibus .
5 Hec: noter l'hsitation entre hic 1. 4 et hec ici. Cor-
sica Aleriaque urbe : accusatifs sans -111 final. Sur les faits
historiques, voir Tite-Live Periocha XVII, et Florus l,
IS, 15 sqq.
6 Dedet Tempestatebus : cf. Ovide Fast. VI, 193 :
Te quoque, Tempestas, meritant delubra [atemur
Cum. paene est Corsis obruta classis aquis,
rame.
3 Quoiei cui contamination de quoi datif du thme
"quo-, et de "quei datif du thme "qui-: Construction
embarrasse; il faut entendre: cui non bonos (seil. hones-
tas morum) defecit hemore(m) (seil. fecit ut nonadipisce-
retur honorem).
4 uirtutei : sans doute locatif sous le rapport de la
vertu JI. - 3 loceis mandatas : loceis lacis infernis
restitution incertaine; pour mandre, cf. Cicron Cat.
IV, 10 : Lentulnut aeternts tenebris mandare.
6 Ne quairatis honore quei minus sit mandatus : Ne
quaeratis honorem quo non sit mandatus honore:
accusatif; quei : ablatif du thme "qui-, employ pour
qu, la suite d'une confusion assez frquente. - minus:
sens ngatif comme dans quominus, - aliquem niandare
honore: expression rare et bizarre, contamination sans
doute-de mactare aliquem honore, Cicron Rep. 1, 69 et
1. .... ""1"""/""" r.;C'prf)n Verr_ TV. 7. 81.
et grammamen f\CClUS dont 1 inscnpnon est conternpo-
rame.
3 Quoiei cui contamination de quoi datif du thme
"quo-, et de *quei datif du thme "qui-, Construction
embarrasse; il faut entendre: cui non bonos (seil. hones-
tas morum) defecit honore(m) (sei/. fecit ut non adipisce-
retur honorem).
4 uirtutei : sans doute locatif sous le rapport de la
vertu JJ. - 3 loceis mandatus : loceis locs inferns
restitution incertaine; pour mandre, cf. Cicron Car.
IV, 10 : Lentulu.u aeternts tenebris mandare.
-
." 1 _ _......
...........,. ... ,.
,
,
,
\
praetor peregnnus en 1
a) 2 preaitor) aid(ilis) cur(ulis) q(uaistor) tr(ibunus)
mil(itum) bis, Xvir iudik(andis) Xvir sacr(is)
fac(i/mdis).
Noter le maintien de l'orthographe archaque sans Li
formule si. iudik.
aevenu u.
'" '" .
a) Cn. Cornelius Cn. f. Scipio Hispanus 1 pro aid. cur. q.
tr. mil. Il, Xvir sI. iudik. 1 Xvir saer. fae.
li) Virtutes generis mieis mortbue accumulavi,
(
(
,
,
,
,
ment de diphtongue premier lment long; cf. Fortuna
Prneste, n 34, Matuta Pisaurum, n 76, Nmi
C. 1. 1. 1243, 45 ; Ernout Morphol., 17
Poublilia Turpilia Cn. uxor 1 hoce seignum pro Cn.
filiod 1 Dianai donum dedit.
29. C. 1. 1. l' 42; XIV, 4270; galement de
Nmi. Plus rcente que la prcdente, mais archasante:
seignum au lieu de signum : il n'y a pas de diphtongue
dans le mot. - filiod avec -d final, mais seignum, donum
au lieu de "seicnom, "douom,
INSCRIPTIONS DE TIBUR
C. Placentios Her. f. 1 Marte sacrom.
Sur le revers:
C. Placentius Ber. f. 1 Marte donu dede.
30. - C. 1. 1. 1
2
47, XIV, 3563. Plaque de bronze
provenant des environs de Tibur (Tivoli), maintenant
Paris.
Noter l'hsitation entre -ios et -ius, -om et -u(m).
Marte Mart ,
dede dedit >l peut reprsenter "dede-d (dsinence
29. C. 1. L. l' 42; XIV, 4270; galement de
Nmi. Plus rcente que la prcdente, mais archasante:
seignum au lieu de signum : il n'y a pas de diphtongue
dans le mot. - filiod avec -d final, mais seignum, donum
au lieu de "seicnom, "douom,
INSCRIPTIONS DE TIBUR
INSCRIPTIONS DE NEMI.
_ __ _ . a
-
.. , ... .
C. Placentios Her. f. 1 Marte sacrom.
Sur le revers:
..
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAIQUES
TEXTES PIGRAPHIQlJES
27
b) M. Fourio C. f. tribunos 1militare de praidad Kaurte
dedet.
31-32. - C. 1. 1. l' 48 et 49, XIV, 2577 et 257
8.
Colonnes trouves Tusculum prs du tombeau des
Furii ; cf. C. I. 1. l' 50-58; XIV 2700,2707.
M. Furius tribunus militaris depraeda Fortunae dedit. Il
Il Il Il Marti
Fourio, mais tribunos ; militare avec chute de-sfinal et
passage de i e. praidad a la diphtongue et le -d final;
dans Fortune, la diphtongue finale -ai est rduite -e
comme en ombrien. - Maurte, forme rduite pour Ma-
varte(i), cf. n" 120.
INSCRIPTIONS DE PRENESTE
Apolon[e C. Q.1] 1 Metilio [Co f.1] 1 magistere 1 corave-
ron. 1 C. Anieio 1. (1) st 1 riando 1
33. - C. I. L. l' 59, XIV, 2847/8. Fragment d'un
autel en pierre d'Albe trouv Prneste.
Sur le pluriel Melilio, cf. n 21. - magistere : lire sans
doute magisteres, forme de nominatif en -es des thmes
en -ole-, frquente Prneste, cf. plus haut n 19, et
- A
Il Il Il Marti
Fourio, mais tribunos ; militare avec chute de-sfinal et
passage de i e. praidad a la diphtongue et le -d final;
dans Fortune, la diphtongue finale -ai est rduite -e
comme en ombrien. - Maurte, forme rduite pour Ma-
varte(i), cf. n" 120.
INSCRIPTIONS DE PRENESTE
Oreeria. MllDleri 1 nationa. erat.ia 1 Fortuna. DioTO. fi..
leia 1primoeenia 1donom. dedi
34. - C. I. 1. l' 60, XIV 2863. Plaque de bronze
trouve Prneste.
Orceuia Numeri (uxor) nalionis gralia Fortunae Iovis
filiae primigeniae donum dedi,
nationu; Diovo: gnitifs singuliers en *-os correspon-
dant ceux en -is (issu de *-es) du latin de Rome j -0 s'est
assourdi en -u dans nationu, et s'est maintenu dans DiO'tJO,
cause du u (v) prcdent ; -s final est tomb. On a
galement Salutus nO 37.
Sur d'autres exemples de cette dsinence -os, voir
M. S. 1. XIII, 347, Ernout Morphol, S46. -i. nationu
cratia cause d'une naissance; cf. P. F. 165, 4 L.
in pecoribus quoque bonus proventus feturae bona natio
dicitur Il.
Fortuna primocenia : datif singulier, cf. nO 28 ; fikin
forme intermdiaire entre la forme plus ancienne filea,
et la forme rcente filia ; i du latin correspond e du
prnestin en hiatus, cf conea cicnia ; Ooeo c. I. L.
XIV, 3105 Ovius Il etc. primocenia: forme sans apo-
phonie, correspondant au latin primigenf.
Sur cette Fortune premire ne de Jupiter, voir C. I. L.
XIV 2862 et 2868.
- . -
nationu; Diovo: gnitifs singuliers en *-os correspon-
dant ceux en -is (issu de *-es) du latin de Rome j -0 s'est
assourdi en -u dans nationu, et s'est maintenu dans DiO'tJO,
cause du u (v) prcdent ; -s final est tomb. On a
galement Salutus nO 37.
Sur d'autres exemples de cette dsinence -os, voir
M. S. 1. XIII, 347, Ernout Morphol, S46. -i. nationu
cratia cause d'une naissance Il; cf. P. F. 165, 4 L.
in pecoribus quoque bonus proventus feturae bona natio
dicitur Il.
Fortuna primocenia : datif singulier, cf. nO 28 ; fikin
& _.
RCUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
TEXTES EPIGRAPHIQUES
C. I. L. XIV, 3142; Ptronio Perronius XIV, 3210 etc.
sur ces faits voir M. S. L. XIII, 307 sqq.
Cistes:
Dindia lIacolnia fileai dedit 1
Nonos PlautiJs med Romai fecid.
53. - C. L L. l' ,61, XIV 4112. Inscription de la
56. - C. 1. L. l' 565, XIV 4108. Ebriossur le cou-
vercle; sans doute surnom de Silne.
(C Silanus Doxa Ladumeda (?) Aiax Di/eus Leces (?)
Soresios (?) Agamemno, Istor (?) Lavis (?) Ebrios (?).
D'autres cistes prsentent galement des suites de
noms propres, -mais difficilement identifiables, et ayant
subi l'influence trusaue.
34
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
,
TEXTES EPIGRAPHIQL:ES
FALISQL:ES
P. Rutilius M. f. 1 Iunonei Loucina 1 dedit meretod 1 Dio-
vos castud
correspondant il il du latin de Rome cf. loma n '-15 ;
-a mme rduction de -ai qu' Prneste et il Pisaurum,
cf. n 3-+.
. . .
prece- que la
meme orunne
n
61. - C. 1. L. l' 36o;
dente.
Rulilills !vi. f. lunoni Lucinae dedit merite louis
castu,
Noter la variation entre Iunone Locina de l'inscription
prcdente, et Iunonei Lancina de celle-ci .
Diovos, cf. n 34.
castud : ablatif de cast us, as. Mme formule sur une
autre inscription 111 none Loucinai Dioiis cas/ut! [acitu.l ,
c. 1. L. 1
2
36 J, VI 35 .que Mommsen interprtait lu-
no/li Lucinae lavis (collil/gi) caste[acito ; M. Lommatzsch
explique Iunoui Lucinae[eriis lis [acito guae lavis castus
uocant ur . Diovos castud signifierait donc aux ftes de
Jupiter .
,
1
t
INSCRIPTION DE LANUVJUM
Q. Caecilius Cn. A. Q. Flamini leibertus Iunone Seispitei
1 JJl3tt reginae
59. - C. 1. L. XIV 2090. 1" 1430. Epistyle de
marbre provenant de Lanuvium.
. '/\J'oter les 3 dsinences de datif: e, ei, i : Il/none, Seis-
pnci, matri, Seispitei: Sispitem Iunonem, quam vulgo
sospitem appellant, antiqui usurpabant Festus 462 L;
luno Sospita, Ovide Fast. 255, Silius Italicus 13, 364.
M. Saufeius M. f. Rutilus 1 C. f. Saufeius G. f. Flacus q.
1 culinam f. d. s. s. c. eisdemjq , locum emerunt de 1 L.
Tondeio L. f. publicum 1 est longu p. CXJ.VIIIS 1 latum af
muro ad 1 L. Tondei vorsu p. XVI.
58. -CO 1. L. 1
2
1471, XIV 3002. Prneste, 1
er
sicle
avant J.-c.
3 f(acimd.{lm) d(e) s(ellalus) s(mlenlia) c(oeravere). 6
longu longum avec chute de s final. S = sentis -
mento . ))
L. Terentio L. f. 1 c. Aprufenio C. f. i L. Turpilio C. f. 1
M. Albani L. f. ; T. Munatio T. f. 1 quaistores 1 aire molta-
ticod 1 dederont
78. - C. 1. L. 1'383, IX, 5351. Plaque de bronze
de Firmum Picenum; lIte sicle avant J.-c.
Albani de *Albanis, avec rduction -i- du suffixe de
drivation *-yo-, frquente dans les dialectes italiques, cf.
osq. Pak is Pacius )), ornbr. Fisi fi Fisium ,
aire moltaticod avec l'argent provenant des amendes Il:
noter la diphtongue ai dans aire, qnaistores ; iuoltaticod .-
multatici,
Cupr.r Montana, dans le Piceuum ; '1 titulus pern:-
tustus.
Aoilio, AIIt'/l: nominatifs en -os, avec chute de J
final - pagi uchcia : sans doute pagi Vcheiani (Cupren-
sium) . Jordan interprte pagi scitu, decreto; Bcheler,
pagi pecunia ocaiga!i .
1
1
,
1
..
,.... .... r _ _
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
- -
1
1
1
..
1
,
,
TEXTES EPIGRAPHIQUES
L. Canoleios L. f. fecit Calenos.
-l7
T. Vetio 1 duno 1 didet : Herclo Iovio brat. 1 data
86. - C. 1. L. 1'394, IX 3414. Inscr. trouve
Navelli sur le territoire des Vestinicns.
TU/liS) Vcttins douutn dedit Hcrcnli Ioiio gratia data
Duna donum <avec passage dialectal Je a li. - brai,
abrviation d'lm mot qu'on retrouve en et en
plignien, et apparent sans doute au latin gratia.
Fortunai i Poblicai : sacra
87. --, C. 1. L. 1'397, IX I H3. Inscription des
environs Je Bnvent,
Q. Lainio Q. 1. praifectos pro trebibos fecit.
88. - C. I. L. 1
2
398, IX, 4zo-+. Inscription grave
sur un vase Je bronze campanien. trcbibos tribubus .
C'est le seul exemple authentique de la dsinence
archaque -bos, devenue -lius en latin classique.
- ...... __ ... ,." 1"" .. " ..
Navelli sur le territoire des Vestinicns.
TU/liS) Vcttins douutn dedit Hcrcnli Ioiio gratia data
Duna donum <avec passage dialectal de a li. - brai,
abrviation d'un mot qu'on retrouve en et en
plignien, et apparent sans doute au latin gratia.
Fortunai i Poblicai : sacra
87. --, C. 1. L. 1'397, IX I H3. Inscription des
environs de Bnvent,
1
U
J
,
1
U
J
,
In hoce loucarid stircus 1 ne [quJis fundatid neve cada,
ver 1 proiecitad neve parentatid. 1 sei quis arvorsu hac faxit
linJium 1 quis volet pro ioudicatod n. lLl 1 manum iniect]i
estod seive 1 mac[iJsteratus volet moltare, 1 [IJicetod.
91. -c. LL. 1
2
4or, IX, 78z. Inscription trouve
Lucrie, en Apulie. Elle a t publie en r86 r , mais la
pierre est aujourd'hui perdue, et il est impossible de
vrifier si le texte a t correctement lu et transcrit.
4 [ceivJium Mommsen; 5 NI sur la copie, n L MOII/IIt-
sen; 6 iniecto sur la copie.
Phonetique. Noter le maintien des diphtongues ou :
loucarid, ioudicatod ; ei : sei, seiue " de -d final : [undatid,
proiecitad, parentatid, ioudicatod, estod, licetod ; le passage
de -erc- -irc-: stircus ; de c i en hiatus: iutn ; l'pen-
thse de e : macisteratus ; la forme al du prfixe ad :
aruorsu, cf. na r26.
loucarld : ablatif en -id d'un thme en -i "loucari>
,
lcar, sur le modle des thmes en -o/e-. Le mot est
ici synonyme de lcus ; en latin lucar appel/atur ars quod
ex lucis captatur P. F., I06 L.
Lm)'ilY,W, 'qllsV!J't't. 'Pr'illOiia'kiiolnt"': Llf"r' maJiifm iniect]i Jo
estod seive 1 mac[iJsteratus volet moltare, 1 [IJicetod.
91. -c. LL. 1
2
4or, IX, 78z. Inscription trouve
Lucrie, en Apulie. Elle a t publie en r86 r , mais la
pierre est aujourd'hui perdue, et il est impossible de
vrifier si le texte a t correctement lu et transcrit.
4 [ceivJium Mommsen; 5 NI sur la copie, n L MOII/IIt-
sen; 6 iniecto sur la copie.
Phonetique. Noter le maintien des diphtongues ou :
loucarid, ioudicatod ; ei: sei, seiue ; de -d final : [undatid,
proiecitad, parentatid, ioudicatod, estod, licetod ; le passage
1 ,. _
ta
1
1
t
1
,
,
,
1
1
,
,
5
,
,
Il
Il
..
DEDICACES DE CAPOl: E
t
5
... Babrius L. I.
P. [S]ervilius M. I.
Cn. Octavi N. I. Ves.
M. Oerat.i M. I. Pist..
P. Statius P. M. I.
M. Mai M. I. Nic.
t
5
t
a ) N. Pumidius Q. f. M. Raecius Q. rf.l
M. Cottius M. f. N. Arrius M. f.
M. Eppilius M. 1. L. [H]eioleius P. f.
C. AQtracius C. f. C. Tuccius C. f.
L. Sempronius L. f. Q. Vibius M. f.
P. Cicereius C. f. M. Valerius L. f.
b) Beisce magistreis Venerus Ioviae murum i aedifican-
dum coiraverunt ped . CCJ,XX et Iloidos fecerunt Ser.
Sulpicio M. Aurelio co[sJ.
a) T. lanius N. f. D. Rosci Q. I. Lin(t)io
C. Numolei Cn. f. D. Iteius Cn. 1.
M. Fisius M. f. M. Valerius M. L.
M. Fufius L. f . Q. Fulvius Fulviae 1.
C. Tittias C. f. P. Pactnmeius C. 1.
Q. Monnius N. f. L. Pomponius C. 1.
b) Beisce magistrei Castori et 1 Polluci murum et pln-
teum faciund. 1 coeravere eidemque loedos 1 fecere
Q. Servilio C. Atilio cos.
a) Ser. Saeti Ser. 1. Bal.
P. Babrius L. 1.
M. Sexti N. Il. 1.
N. Sexti N. M. 1.
L. Bordioni L. 1. Lab.
C. Lucretius C. 1. Apu1.
A. Gargonins Q. 1.
b) Beisce magistreis Venerus Ioviae murum i aedifican-
dum coiravernnt ped. CCJ,XX et Iloidos fecerunt Ser.
Sulpicio M. Aurelio co[sJ.
a) T. Iunius N. f. D. Rosci Q. I. Lin(t)io
C. Numolei Cn. f. D. Iteius Cn. 1.
M. Fisius M. f. M. Valerius M. L.
M. Fufius L. 1. Q. Fulvius Fulviae 1.
C. Titt.ius C. f. P. Pact.nmeius C. 1.
Q. Monnius N. f. L. Pomponius C. 1.
b) Beisce magist.rei Castori et 1Polluci murum et pIn-
tO t.eum faciund. 1 coeravere eidemque loedos 1 fecere
n ~ r v i i n l'! 4tHin ~ n Q
TEXTES EPIGRAPHIQUES
5
1
,
1
1
<f
1
,
\
,
1
,
1
!
1
,
Pele.niaes ! C. 1. Landicaes 1 088a heie sita sunt.
92. - C. I. 1. l' 1600, X, 4282. pitaphe de Capoue.
J P"-trmiflfL Laudicaes : gnitifs sinzuliers : cf. Ernout ,
ium: cf. osque ionc,
mant/nt iniectio : manum accusatif dpendant de iniec-
tio d'aprs inieere manuni ; mme construction, Plaute
Truc. 622 quid tibi hanc aditio est? cf. Amp. SI 9, Cu re.
626. Sur la manus iniectio, voir Aulu-Gelle, XX, 1, 45.
macisteratus : penthse osque, qu'on retrouve en
prnestin ; cf. n 33 magistere.
Traduction :
In hoc lueo stereus nequis [undito neve cadauer proiecito
neue paretato, Si quis advenus hanc (legem) [ecerit ; in
eum quis volet pro iudicato n(ummttm) L manum iniectio
48 RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
aruorsu bac adversum hac bc, ablatif fminin,
~ aruorsu adverbe, cf. n 126; cf. sei ques esent quei arvor-
sum ead fecisent. sei quis aruorsu hae [axit si quelqu'u n
agit par rapport cette loi d'une manire contrai re ;
cf. galement postb c, praeterbc, praetere, proptere: Sur
Aiaclapi pocolom.
OGer. pooolo.
100. - C. 1. L. l' 440, XI, 6708, 2. Vase peint de
Chiusi; l'inscription porte pocecolom,
Aise/api Aesculapi , cf. n 20.
101. - C. 1. L. 1
2
442, XI, 6708, L. Vase peint de
Horta. Coira Garuai,
....... - , r
neste, C. 1. L., XIV, 2860.
Belolai pocolom.
101. C. 1. L. 12441, XI, 6708, 3. Vase peint de
Florence.
Blolai sans doute Bellonae ; on a Duelonai S. C.
des Bacc., n 126.
Vestai pocolo.
111. - C. I. L. l ' 452. Vase de Lanuvium.
. ..
qUJnll.
Lavernai pocolom.
107. - C. 1. L. 1
2
447, XI, 6708,8. Vase de Tar-
eqo K. Anaios.
112. - C. 1. L. l' 474, X, 8336, I. Graffita sous
un vase en bucchero de Falerii.
e<j 0 ego ; le graveur a confondu le signe c, notant
il la fois c et g, et le signe q, comme Jans prnestin Pro-
qilia C. 1. L., XIV, J2 19 Procilia . - Mme faute
C. 1. L. 1
2
479, XV, 6159 galement sur un vase en
bucchero : cqo Fulfios.
-
Menervai pocolom.
10G. - C. 1. L. P 446, XI, 6708, 7. Coupe peinte
Je Horta.
Saeturni pocolom.
eco C. Antonios.
Keri pocolom.
1 0
1 TL TI " - 'Of 6'"' r r- lp ,1 ..
1 . - : . . z 4)1 , l\., 70u, Ir. vase ae
Tarq uinii.
105. - C. I. L. 1
2
445, XI, 6708, 6. Coupe peinte
de VoIci.
Ker; Ceri Il, cf. Cerus manus creator bonus P. F.
109 L.
Vestai pocolo .
111. - C. I. L. l ' 452. Vase de Lanuvium.
Lavernai pocolom.
10G. - C. 1. L. l' 446, XI, 6708, 7. Coupe peinte
de Horta.
eqo K. Anaios.
112. - C. 1. L. 12474, X, 8336, I. Graffita sous
un vase en bucchero de Falerii.
Mn cc P OO: le zraveur a confondu le signe c, notant
54
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES TEXTES
Rustiae Rustiu 1 iousit sapera.
115. - e. I. L. l
'
478, XV, 6r60. Petite cruche
provenant d'une ncropole de l'Esquilin.
Rustice Rustiu(s) iussit sapere; pour la syntaxe
Bcheler compare Tacite Ann., XIII. r 5 : Britanuico
iussit exsurgeret.
lousit : la langue archaque hsite entre il et ou au par-
fait de iube, On lit iousit dans le dcret de Paul-mile.
n r25 (r89 av. ].-e.), sur le titulus Aletrinas, n IJ2
(date incertaine entre 154 et 90 av. J.-c.) sur la borne
de Caecilius C. I. L. l
'
633, in fronte; mais iusit, ibid.,
in agro (I41 ou II 6 av. J .-c.), iusit sur une autre borne
de Caecilius e. I. L.I' 634, sur une de Sex. Atilius Sara-
nus e. I. L. 1
',
636 (135 av. J.-C.); iouserunt Sent.
Minuciorum n- 138,1. 4, mais iuserunt, 1. 31(117 av.
].-c.); iouserit lex Acilia.Repet., n 136, 1. 12 (r23-122
av. J .-c.), mais iuserit, 1. 69; iousiset S. e. Bacch.,
nO 126, 1. 9 et ' 18 (r86 av. ].-e.), toutefois la mme
inscription a la dipthongue au prsent: ioabeatis, 1. 27.
Ces hsitations semblent attester une ancienne alternance
iI /Olf entre le prsent et le parfait. A l'poque classique,
le vocalisme du prsent s'est gnralis dans toute la
conjugaison: ibe, issi (*ioussi aurait abouti *iiiS) ,
tussus,
sapere : sur la valeur de sapere, cf. Hor. ad. r , 12,
/ _ b . - .. _--n_'1"- - "1'-& t'al
fait de iube, On lit iousit dans le dcret de Paul-mile,
n" 125 (189 av. ].-c.), sur le titulus Aletrinas, n 132
(date incertaine entre 154 et 90 av. J.-c.) sur la borne
de Caecilius e. I. L. 1
2
633, in fronte; mais iusit, ibid.,
in agro (I41 ou II 6 av. J .-c.), iusit sur une autre borne
de Caecilius e. I. L.I' 634, sur une de Sex. Atilius Sara-
nus e. I. L. 1',636 (135 av. J.-e.); iouserunt Sent.
Minuciorum n 138, 1. 4, mais iuserunt; 1. 31(117 av.
].-e.); iouserit lex Acilia.Repet., n 136, 1. 12 (123-122
av. J.-e.), mais iuserit; 1. 69; iousiset S. e. Bacch.,
nO 126, 1. 9 et ' 18 (r86 av. ].-e.), toutefois la mme
. '
plus les consonnes doubles sont notes peu prs rgu-
lirement, sauf dans posedisent, iousit, C'est le premier
texte o le redoublement des consonnes se rencontre;
sur Hinnad cf. n? 125. D'aprs Festus 374 L., c'est
Ennius (239-169) qui aurait le premier introduit cet
usage : nulla tune geminabatur littera in scribendo : quam
consuetudinem Ennius mutaoisse [ertur, utpote Graecus
Graeco more USllS. Du reste l'usage du double signe ne
prvalut pas tout de suite, et jusqu' l'poque des
Gracques, on trouve des consonnes doubles notes par
une seule lettre.
Hastensiuni : habitants de Hasta Regia, un peu au nord
de Gads.
iousit : cf. n 9 I. poplus : forme syncope qu'on
retrouve Nmi, cf. n 27, et en ombrien: poplom. Popu-
lus' reprsente un ancien "po-pel-os devenu "popolos>po-
pulus.
Traduction:
L(ueius) Aemilius L(u) lCilius) imperator decrevit ut,
qui Hastensium servi in turri Lascutana habitarent, liberi
essent, Agrum oppidumqu(e), quod ea tempestate possedis-
sent, item possidere habereque iussit, dum populus senatusque
Rom nus vellet. Act(a) in castrisa(nte) d(iem)XII k(alen-
das) Febr(uarias).
Graeco more USllS. Du reste l'usage du double signe ne
prvalut pas tout de suite, et jusqu' l'poque des
Gracques, on trouve des consonnes doubles notes par
une seule lettre.
Hastensiuni : habitants de Hasta Regia, un peu au nord
de Gads.
iousit : cf. n 91. poplus : forme syncope qu'on
retrouve Nmi, cf. n 27, et en ombrien: poplom. Popu-
lus' reprsente un ancien "po-pel-os devenu "popotes>po-
pulus.
Traduction:
1
,
,
Homines plos Vojnvorsei)virei atque mulieres/sacra ne ' ,
20 quisquam 1 lecise velet, neve inter ibei virei plous duo-
. bus, mulieribus plous tribus 1 arfuise velent, nisei de '; ' "
Pis
Romanus neve noniinus Latini ney!'l_.socium l quisquam,
nisei pr . urhanum adiesent, isque [dje senatuos senten-
tiad, dnm ne 1 minus senatoribus Cadesent quom ea res
cosoleretnr, iousisent. celn[suere. Il .' '
10 Sacerdos ne quia vir eset, magist.er neque vir neque _ .
mulier quisquam eset, 1 neve pecuniam quisquam eorum
comoine[mhJabuise ve[l]et, neve magistratum, 1 neve pro
magistratu[d] neque virum [neque mul] ierem quisquam
fecise velet, 1 neve post hac inter sed conioura[se nevJe
comvovise neve conspondise, 1 neve compromesise velet,
15 neve quisquam fidem inter sed' dedise velet. Il sacra in
oquoltod ne quisquam fecise velet, neve in poplicod neve
60 RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES ,
TEXTES PIGRAPHIQUES 61
potisit ; atque 1 utei ea Bacanalia, sei qua sunt, exstrad
quam sei quid ibei sacri est, 1 ita utei suprad scriptum
30 est, iniliebus X quibus vobeis tabelai datai 1 erunt,
faciatis utei dismota sient, In agro Teurano.
126. - C. 1. L. l' 581, X 104, Texte grav sur
une table de bronze trouvee en 1640 dans le Bruttium,
probablement sur l'emplacement de l'ager Teurauus indi-
qu au bas de l'inscription, et dont on ne possde aucun
autre monument. Nanmoins on peut l'identifier avec la
zwpa'i que Strabon VI, r , 3 place en avant de
Thurii, aux environs du dont Ptol-
me III, r, 19 indique l'emplacement dans le golfe de
Tarente. L'inscription est maintenant au muse de
Vienne. Sur les faits historiques qui ont motiv le sna-
tus-consulte en l'an 568 (186 av. J.-c.) voir Tite-Live
XXXIX, 8-18.
L'avantage de cette inscription est d' tre date et
localise; mais il ne faut pas oublier que c'est, non l' ori-
sinal romain mais la lettre envoy e par les consuls
,
propos du s natus-consulte, et grave dans l'ager Teu-
ranus par un homme peu clerc en latin. Toutefois cette
ignorance du graveur, attestee par ses faut es d'ortho-
graphe et les lacunes laisses par lui, est une garantie
certaine qu'il a transcrit d'une manire exacte, mca-
nicue presque le mod l e qu'on lui avait remi s. On
probabrernent slir J t:IJJpl<tl. l:;11ll.IH U'- '''.5 "' 4 0 .. . _ ...
qu au bas de l'inscription, et dont on ne possde aucun
autre monument. Nanmoins on peut l'identifier avec la
ZWprx'l que Strabon VI, r , 3 place en avant de
Thurii, aux environs du dont Ptol-
me III, 1, 19 indique l'emplacement dans le golfe de
Tarente. L'inscription est maintenant au muse de
Vienne. Sur les faits historiques qui o nt motiv le sna -
tus-consulte en l'an 568 (186 av. J.-c.) voir Tite-Live
XXXIX, 8-18.
L'avantage de cette inscription est d'tre date et
1.. __ . :1 "p """ oubli er oue c'est. non l'cri-
na.
virei plous dilo/ms, mulierlbus pions tribus : uutlieribus au
lieu de mulieres par attraction avec tribus,
22. Haice : ace. pl. neutre issu de *hi + l + ce, par-
ticules pideictiques.
cooentionid : graphie tymologique pour conti, et
ablatif en -id, analogique des thmes en _i_, cf. nO' 62
et 64,
23. noundinuni: de "nooendinom devenu noundinum, puis
uundinuni. La graphie nondinum a subi l'influence de
-nouem, comme unus au lieu de "nnus,
scienies esetis : emploi de la priphrase pour plus de
solennit,
27, figil'r : infinitif passif en -icI' et non en -i, L' origine
en est obscure : peut-tre est-ce une forme dialectale.
L'osque a en effet un suffixe de passif -er, cf. uincter
vincitur . Il se peut qu'il se soit ajout la dsinence
-i qui n'tait pas caractristique du passif. La dsinence
-ier est bannie de la prose classique.
27. [acilunte.] : les superlati fs en - sont sans doute d'an-
,
TEXTES EPIGRAPHIQUES
af. vobeis peccatum non esse. 1 quonque de eieis rebus
senatuei purgati estis, credimus, vosque i animum vos-
trum indoucere oportet, item vos populo 1 Romano pur-
gatos fore.
127. C. 1. L. 1',586, XIV, 358+ Table de bronze,
aujourd'hui perdue, trouve au XVIe s. Tibur dans les
fondations de l'glise Saint-Laurent, o l'on place l'an-
cien temple d'Hercule. C'est une lettre du prteur L.
Cornelius, sans doute celui qui fut consul en 156 av.
J.-c., adresse aux Tiburtins pour leur faire connatre
une dcision du Snat leur gard.
1 pr(aetor) sCll(atum) cons(lIluit) a(nte) d(iem)
2 scr(ibendo) adf(uerll11t)
3 v(erba) fec(istis)
Aprs le S. C. des Bacchanales, il n'y a plus trace Je -d
final; les consonnes sont redoubles; les diphtongues
sont maintenues: deixsistis 1. ), indonccbanuts 1. 6, oitile
1. 10; toutefois la diphtongue ai est remplace par al' :
aede 1. r , aeqllol/l 1. 4, poplicae uostrae 1. 8; ei et sont
confondus: Teiburtes 1. 3, ulei 1. 4, 10, t'obeis 1. ), 8,
quei 1. 8, eleis 1. II, 12, seuatuei 1. 12, mais purgati
1. 12.
1 Kas/oms Castoris , Noter le maintien du signe
K devant li suivant, et la finale de gnitif -us, cf. nO 3+
5 deixsistis : sur la graphie, voir n" 17.
---..... ---- ........ --- -- _... ----1.-- _0---------, --- - '---.,-..r----- - --" ..
cien temple d'Hercule. C'est une lettre du prteur L.
Cornelius, sans doute celui qui fut consul en 156 av.
J.-c., adresse aux Tiburtins pour leur faire connatre
une dcision du Snat leur gard.
1 pr(aetor) sCll(atulll) cons(lIluit) a(nte) d(iem)
2 scr(ibendo) adf(uerll11t)
3 v(erba) fec(istis)
Aprs le S. C. des Bacchanales, il n'y a plus trace Je -d
final; les consonnes sont redoubles; les diphtongues
sont maintenues: deixsistis 1. ), indonccbanuts 1. 6, oitile
1. 10; toutefois la diphtongue ai est remplace par al' :
7
0 RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
TEXTES EPIGRAPHIQUES
DEDICACE DES VERTULEII.
12 ijllonqllc cumque ); la graphie q1l011- est surpre-
nante; on attendrait qUOIn, avec Ill, devant la gutturale
Iabiovlaire suivante; et du reste quomque est la forme
normale en pigraphie.
sella!uei pour le snat, au yeux du snat ,
r 3 animuin uostrum iudoucere : la prposition in n'est
pas rpte devant le complment aprs le verbe com-
pos iudoucere ; construction frquente l'poque ar-
chaque.
Herrenus belle re gesta decimam Herculi projanav . Ceci
tient ce que la decuma pouvait se prsenter soit sous
la forme de prsent aux dieux (autel, statue, etc.),
soit sous la forme de banquet 'cena Herculana', dont
une part revenait au dieu 'poUuctl/m', l'autre aux prtres
et au peuple (profanatum', cf. Varron L. L. VI, 54
... bine profanatum quid in sacrificio -r atqIle Herculi
deanna appel/ata ab eo est quod sacrificio quodamfana[ n]tur,
id est 111 [ani lege sit, Id dicitur pollu<c>lum, quod a por-
riciendo est fictum : cum enim ex mercibus libamenta por-
recta sunt Herculi in aram, ium poilu <C>tUIII est, ut C1ll11
profan<at>ulIl dicitur, id est proinde ut sit fani factum, ..
Vertuleieis : nominatif pluriel comme leibereis, v. 3 ; cf.
plus haut n 19.
difeidens diffidens ); pour la diphtongue ci, cf. gr.
n[(1<.tl. Difeidens est construit avec l'ablatif, comme [ido,
conftdo ; la construction la plus frquente est avec le
datif, cf. Csar B. G. VI, 38, 2 : bic diffisus suae atque
omnium saluti.
asper : Mommsen restitue aspere adverbe; ou peut-
tre asper(a) afieicta.
afieicta : ei note ici i; la racine ne comporte pas de
diphtongue.
beic : locatif ici, sur cet autel ,
decuma [acta 'poloucta la dime ayant t runie et
\l. 'lcuntlptp
deanna appel/ata ab eo est quod sacrificio quodamfanal nJtur,
id est 111 [ani lege sit, Id dicitur pollu<c>lum, quod a por-
riciendo est fictum : cum enim ex mercibus libamenta por-
recta sunt Herculi in aram, ium poilu <C>tUIII est, ut C1ll11
profan<at>ulIl dicitur, id est proinde ut sit [ani factum, ..
Vertuleieis : nominatif pluriel comme leibereis, v. 3 ; cf.
plus haut n 19.
difeidens diffidens ); pour la diphtongue ci, cf. gr.
n[(1<.tl. Difeidens est construit avec l'ablatif, comme [ido,
conftdo ; la construction la plus frquente est avec le
datif, cf. Csar B. G. VI, 38, 2 : bic diffisus suae atque
f
,
5
M. P. Vertuleieis C. f. 1
Quod re sua di[fJeidens asper 1 afleicta
timens 1 heic vovit, voto hoc 1 solut]0 ]
lDejcuma facta 1 polouta leibereis lube Ites
Donu danunt 11Iercolei maxsume 1 mereto.
t A 1 aa r _11'\ "' .. ft...... .... 1 .......
DEDICACE DES VERTULEII.
M. P. Vertuleieis C. f. 1
Quod re sua di[fJeidens asper 1 afleicta
timens 1 heic vovit, voto hoc 1 solut]0] 5
lDejcuma facta 1 polouta leibereis lube Ites
Donu danunt 11Iercolei maxsume 1 mereto.
Semol te 1 orant se :vloti crebro 1 condemnes. t 0
c. LL. l' 1531, X, 5708. Bcheler C. E. 4.
Inscription en vers saturniens, grave sur pierre d'Albe,
trouve prs de Sora dans les ruines du temple d'Her-
cule, et qui date d'environ 150 av. J.-c. Les saturniens.
sont spars les uns des autres par des intervalles. Ils com-
mmorent l'offrande faite par les Vertuleii Hercule Victor
f)ll Tnl:rjrtllC 1... {dAr,II_,n rI.,,.,;6f'"rw\ ,.1.<:>, 1",..... _... L.: .......... "'-
pos iudoucere ; construction frquente l'poque ar-
chaque.
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
,
TEXTES EPIGRAPHIQUES
73
'I)W:J.'I)'; :hZ';I. Il y avait des ddicaces analogues
de L. Aemilius Regillus dans le tempIe Latium penna-
rinortuu (Tite-Li ve, XL, 52) et de T. Sernpronius
Gracchus dans le templ e Matris Ma/lltne(id. XLI, 28).
Mummius fut consul en 146, et triompha en 1-l5 avant
j.c. Mais il se peut que nous ayons affaire une
reproduction tardive d'une inscription plus ancienne,
faite l'occasion d'une .restauration du temple : les
formes Aehaia, triumpbaus, avec leur notation des
aspires grecques (malgr Corin/o), ne semblent pas con-
temporaines de Mummius.
4540) L. }vlulilills 1 cos. ded. N(ltrsinis), inscription de
Nursia ; C. r. L. P 630 (II 1 r 19) [L. M1lllllllJitis L. f.
illlp. 1 [Car]illt1Jo cap/a i ,"vico lt a/)iCt'lISi (inscription d'I-
talica en Espagne); cf. Strabon VIII, 6, 28 (d'aprs
Polybe) -:t iiJ.. .2'Jxf}r,:J.:X'tM" ':W'I
'P ' , . , .. . 0 ('1 P 1
W:J.?j 't.l T:J.. ital. sel. ex racaa
Munimi Corinthiacay 'm:x S Mt :t[ -;r,:;
'Pw:J:tj.; bZ';'I. Il y avait des ddicaces analogues
de L. Aemilius Regillus dans le rempIe Lariuui penna-
rinortun (Tire-Li ve, XL, )2) et de T. Sernpronius
Gracchus dans le temple Matris Ma/lltne (id. XLI, 28).
Mummius fut consul en q6, et triompha en l-l5 avant
j -e. Mais il se pellt que nous ayons affaire une
reproduction tardive d'une inscription plus ancienne,
faite l'occasion J'une .restauration du temple : les
formes Acbaia, triumpbaus, avec leur notation des
aspires grecques(malgr Corinto], ne semblent pas con-
temporaines de Mummius.
Muunni "Mumrnis : dri v en -)'0- d'un thme
* .\1UIllIlIO-, cf .n 78, et Mercuris Mercurius Prneste.
etc.; ou bien abrviation comparable celle des noms
des greffiers Claud), Valeri, Minllci du S. C. des Bacch ,
(n 126).
ductu auspicio imperioque : formule rserve au
en chef, cf. Plaute Amp. 196.
obinunt, prodinunt , nequinont, inseriuuntur, [erinunt,
explennnt,
semol simul : forme neutre de l'adjectif "semilis,
comparable [acul, neutre de faeilis.
uoti condemnare exaucer un vu; obliger celui qui
l'a form le remplir, en lui accordant la condition
pose; cf. Titinius, Veliterna (152), cit par Nonius
277, 3
fortasse vot11 III fuisse, quo die liber f oret.
nunc eius uoti condemnatnst : intnolaoit bostinni.
On trouve dans Virgile damnabis tu quoque t'otis Buc.
V, 80, ct voti l'eus Aen. V, 237.
DEDICACljS DE MUMMIUS
L. Mummi L. f. cos.
Duct(u) 1 auspicio imperioque 1eius Achaia captta).
Corinto 1 deleto Romam redieit 1 triumphans. 5
Ob hasce 1 res bene gestas quod 1 in bello voverat, 1
Banc aedem et signu 1 Berculis Vietoris 1
Imperator dedicat. tO
129. C, 1. L. 1
2
626, Bcheler C. E. 3. Inscription
en saturniens, grave sur travertin, trouve en 1786
Rome sur le mont Caelius, maintenant au muse du
J./h j
fortasse uot11 III fuisse, quo die liber foret.
nunc eius voti condemnatust : iniuolauit bostiani.
On trouve dans Virgile damnabis tu qlwque t'otis Buc.
V, 80, ct voti feus Aen. V, 237.
DEDICACIp DE MUMMIUS
L. Mummi L. f. cos.
Ductfu) 1ausnicio tmnerrocue 1 Aillll Ar.h"i" r."ntl" \
1
t
1
1
. , - . - - .
74
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
,
TEXTES EPIGRAPHIQUES
75
basee resce bene gestas; expression toute faite pour
dsigner les succs militaires, cf. Plaute Pers. 754 bello
exstincto, re belle geste ; Ennius (Ann. 547 Vahl.).
al Ronianus homo, tamen etsi res bene gesta'st,
{Vl'de JI/a trepidat,
-------
lia [axseis quivaut faCltltalelll [axis que tu lui donnes
la facult, tu lui rendes facile ll; [axseis ; optatif en -sn
de [acio, cf. dixu, ausim, adaxini, qu'on trouve notam-
ment dans Plaute Amp. 632, Aul. 50 - cogendei dissoluen-
dei, gnitifs de grondifs avec ri notant comme dans
[axseis ; cogendei de toucher , cf. Trence Heaut. 144
sqq.
MILLIAIRE DE POPIl.LlUS.
inscripsi ilico
aedis mercede ; quasi talenta ad quindecim
coegt.
dissoloendei (1 de payer ll, cf. Trence Ph. 654 sqq.
sed mihi opus l'rat, 111 aperte tibi nunc fabuler,
aliquantulum quae adferret, qui dissoluerem
quae debeo
decunutm veral' rationis une dme d'un compte
exact ,
alieis donis : sur ces autres dons, voir la notice de
l'inscription prcdente.
Viam fecei ab Regio ad Capuam et. 1 in ea via ponteis
J'1'1pmnes miliarios 1tahelariosaue noseivei : hince sunt 1
inscripsi ilico
aedis mercede : quasi talenta ad quindeclm
coegt.
dissoloendei (1 de payer , cf. Trence Ph. 654 sqq.
sed mihi opus l'rat, 111 aperte tibi ni/ne fabuler,
aliquantulum quae adjerrei, qui dissolverem
quae debeo
decunuim veral' rationis une dme d'un compte
exact ,
Sancte
De decuma, Victor, tihei Lucius Mumius donum
Morihus antiqueis promiserat hoc dare sese
Visum animo suo perfecit, tua pace rogans te
5 Cogendei dissolvendei tn nt facilia faxseis,
Perficias decumam utfaciat. verae rat.ionis,
Proque hoc atqne alieis donis des digna merenti.
J
130. C. 1. L. 1
2
632, IX 4672, Bcheler C. E. 248.
Autre ddicace de Mummius, en hexamtres dacty-
liques, trouve Rate, aujourd'hui perdue. Il s'agit
galement d'une decu 111a Hercule Victor.
1. 2 Munius, corr. edit. 3 pro usura inscr, : prorniserat,
Mommsen, Biicbeler ; hoc <quod>, Ritschl 7 doneis vel
donis.
La correction promiserat a pour but de rtablir le
vers, inscandable avec pro usura, et de permettre la
__ __ _~ ~ _ _ .J_ 1. _ L ~ _ _
Sancte
De decuma, Victor, tihei Lucius Mumius donum
Morihus antiqueis promiserat hoc dare sese
Visum anima suo perfecit, t.ua pace rogans te
5 Cogendei dissolvendei tu ut facilia faxseis,
Perficias decumam utfaciat. verae rationis,
Proque hoc atque alieis donis des digna merent.i.
J
130. C. 1. 1. 12632, IX 4672, Bcheler C. E. 248.
Autre ddicace de Mummius, en hexamtres dacty-
.... .. .
. ,
,
EPITAPHE DE CLAUDIA 0
J
L'i est frquemment not par e : calecandani, soledas,
II/acta.
2 infera infr , sans syncope de e intrieur, cf.
plus suteraque parens C. I. L. 1
2
, 1221, VI, 9499.
3 senatu senats , gnitif, avec omission de s final.
6, 7 eitur l udunt : noter l'quivalence de l'imperson-
nel et de la 3
e
pers. du pl. -r-Lutlunt et nOI1 "loidout, en
face de coirauit .
8 calecandatn calcandam , cf. gr. ZZI,";, et calicatis
calce politis dans Festus 51 L.
10-11 adqu, arduoin ad arcern, vers la hauteur.
132. C. I. L. 1
2
1529, X, 5807. Inscription en
l'honneur de L. Betilienus Varus, ddie par les habi-
tants d'Aletrium, entre 130 et 90 avant ].-C.
1. 10 adou inscr. : adqu. MOIJ/IIlscn.
Les archasmes du titulus ont dj t examins dans
les inscriptions prcdcntes ; Vaarus, seedcs, cf. pllas-
tores n 1 31 .
L'i est frquemment not par e : calecandani, soledas,
macta.
2 infera ( infr , sans syncope de e intrieur, cf.
pll/s suteraque parens C. I. L. 1
2
, 1221, VI, 9499.
3 senatu senats , gnitif, avec omission de s final.
6, 7 eitur l udunt : noter l'quivalence de l'imperson-
nel et de la 3
e
pers. du pl. -r-Lutlunt et nOI1 "loidout, en
face de coirauit .
8 calecandatn calcandam , cf. gr. ZZI,";, et calicatis
calce politis dans Festus 51 L.
10-11 adqu, arduoin ad arcern, vers la hauteur.
1 1 Censoriuo : cognomen honorifique lui a t
donn cause de sa double censure; cf. Plutarque Co-
o 1 1 . .\ ..... 1-' (P
no an : OV Ot; "n:J:r,'t"r,v 6 ll)-
IL:xi(tl'l ; Valre MaximeIV, 1, 3 : ( Marcius Ruti/l/s
Censorinus : iterutn enini censor creatus ...
77
,
TEXTES EPIGRAPHIQUES
RECCEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
[};SCRIPTlOl-i EN L'HONNEUR DE L. VARUS.
131. C. 1. L. 1
2
638 X 6950. Milliaire . place par
P. Popillius Laenas, consul en i j z av. ].-c., il Forum
Popilii en Lucanie, et trouve prs de Poila dans le val
Ji Diana.
La confusion entre ei et est constante; l'inscription
distingue soigneusement les accusatifs en -es des thmes
consonantiq ues : boniines 1. 12 des accusatifs en -s (-fis)
des thmes en -i : ponteis omneis 1. 2 aedis 1. 15. Les
consonnes ne sont pas redoubles: tabelarios 1. 3, SI/ma
summa 1. 8 redidei reddidi 1. 1 1. La voyelle
longue est une fois note par une lettre double, comme
l'enseigne le pote Accius : paastores 1. 14, mais arato-
l'ilms. L'aspiration grecque n'est pas note Regio, RegiU1t1
1. 1 et 8.
3 poseiuei posioi , parfait rgulier de pn, compos
de *PO-SIO.
8 sunta en tout - a] cf. n 58.
9 eidem idem .
1 1 conquaeisioei : le groupe aei note une prononcia-
tion intermdiaire entre ai et ae, cf. Caeicilius C. I. L.
l' 633. V 2-+91.
'- '-' '''-rac."J ." IJvf""Vl-f':S -:'" J. 1... 'ucs ,n:c.. ,"'-CIoJ ,;
des thmes en -i : ponteis omneis 1. 2 aedis 1. 15. Les
consonnes ne sont pas redoubles: tabelarios 1. 3, SI/ma
summa 1. 8 redidei reddidi 1. 1 1. La voyelle
longue est une fois note par une lettre double, comme
l'enseigne le pote Accius : paastores 1. 14, mais arato-
ribus. L'aspiration grecque n'est pas note Regio, RegiU1t1
1. 1 et 8.
3 poseivei posioi , parfait rgulier de pn, compos
de *PO-SIO.
8 sunta en tout - a] cf. n 58.
Q eidem idem 0
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES TEXTES PIGRAPHIQUES
79
EPITAPHF nn MIMF
thse, avec allusion il l'tymologie populaire de sepul-
crum qu'on dcomposait en se, prfixe marquant l'loi-
gnement, l'absence, et pulcrum beau ll, malgr la dif-
frence de quantit des deux se-. pulcrai, dissyllabe . .
L'aspiration dans pulcber n'a t note qu' partir de
l'poque de Cicron.
3 nomen... nominarnnt : figura etymologica, comme
sertntutem sennre, etc.
4 SUO/1l ... souo : noter l'inconsquence de la graphie
(cf. pulcrai et fll1lillae).
5-6 alterum... alun : as ymtrie sans exemple; alium
133. C. 1. L.I' 1211, VI 15346, BchelerC. E.p.
pitaphe du temps des Gracques (133-122 av. ].-c.)
trouve Rome, perdue depuis le XVIe sicle. Snaires
iambiques.
1 pellige Iucundus .
1 bospes cc tranger .
2 sepulcrumbau pulcrum pillerai: jeu de mots et anti-
thse, avec allusion il l't ymologie populaire de sepul-
crum qu'on dcomposait en se, prfixe marquant l'loi-
gnement, l'absence, et pulcrum cc beau ll, malgr la dif-
frence de quantit des deux se-. pulcrai, dissyllabe . .
L'aspiration dans pulcber n'a t note qu' partir de
l'poque de Cicron.
3 nomen... nominarnnt : figura etymologica, comme
sertntuiem sennre, etc.
4 SUO/1l ... souo : noter l'inconsquence de la graphie
( cf. pulerai et fel1lillae).
5-6 alterum... alun : as ymtrie sans exemple; alium
peut tre POUi viter qltrum,
7 commodus cc dcent et gracieux ).
8 domum servavit, lanam f ecit : loges traditionnels
devenus vite des clichs n ,
Hoc est factum monumentum 1 Maarco Caicilio. 1
Boslles, qratum est quom apud 1 meas restitistei seedea: 1
EPITAPHE DE MARCUS CAECILIUS
..... l ...
suaoei cc suavis et de heicei hicee) est inexpli-
cable. Dans plouruma, 011 note l; la forme ancienne a oi,
cf. ploirume n? 14.
que
nuees qUI nUCTIS avec e notant el. - soueis,
'b '0
monosyllabe.
Hoc est factum monumentum 1 Maarco Caicilio. 1
Bospes, gratum est quom apud 1 meas reatitistei seedea: 1
Bene rem geras et valeas, 1 dormias aine -qnra.
135. C. 1. L. 1
'1202,
VI 13696; Bcheler C. E.
II. pitaphe en vers saturniens, trouve Rome sur
la voie Appienne. Contemporaine d'Accius d'aprs
Ritschl.
Biichele, Hexamtres dactyliques, dont le premier est trs
incorrect : il faut scander suaus, et stst,
1 SIIat'ei(s) - suauis ?Bcheler.
Protogeues Cluli suauis hic situst 1J1imuJ,
Plurima qui fecit populo suis gaudia nugis.
La graphie est trs incorrecte: la diphtongue finale de
sllQvet suvis et de heicei hicee) Il est inexpli-
cable. Dans plouruma, ou note l; la forme ancienne a ai,
cf. ploirume n? 14.
que
nuees qUI nUCTIS avec e notant et . - souets,
) b '0
monosyllabe.
EPITAPHE DE MARCUS CAECILIUS
- .
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
81 TEXTES EPIGRAPHIQUES
26 l u di cu m palrollorumqlle lIominllJ utei scrip-
ta in tabolis habeantur. "-- Pr., quei ex h . 1. quae-
ret , fac(ilo eos Luiros, qulos is quei petet et unde pete-
tur ex h . 1. legerint ed[ideril/Jt, eosque pat[rol/os, ,/uos
27 quei pelel ex b. l. acceperil ..... Il ill iaboleis popliais
scriptes babeat. Ea nomina qJuei petiverit et unde petitum
erit , quei eorum volet extaboleis popli[ccis describcndl is
PI' potestntem[acito.. J"--
Eisdem ioudices u n i u s rei in perpetuom
sient . -x, Quei iudices e[x b. 1. lectei mil/t,] quam in
rem eis iudices lectei er[unl, eius rei ioudices ill pcrpe-
1110111 sunto... II
28 .. q]uei pequniam ex [b. l. J capiet, eum ob eam rem,
quod pequniam ex h. l. ceper[it, nei..... II C'C tribu 11/0]-
veto, neive equom adimito, neive quid ei ob eam rem
fraudei esto. "--
exaestumaverit esse: eosque CDLviros , quos ex h. l.
legerit, is pr. omnis in taholeis puplicis scriptos in per-
petuo baheto. "--
26 l u i cu ni pat r onor um qu e lIominaJ utei scrip-
ta in tabolis habeantur. "-- Pr., quei ex h. l. quae-
ret , fac(il o eos Luiros, quJos is quei petet et unde pete-
tur ex h . 1. legerint ed[ideril/]t, eosque pat[rol/OS, '/uos
27 quei pele! ex b, l. acceperit. .... Il ill taboleis popliceis
scriptes baheat, Ea nomina q]uei petiverit et unde petitum
erit , quei eorum volet extaboleis popli[ct'is describmdi is
PI'. poleslalem fa eito.. ] "--
Eisdem ioudices unius rei in perpetuom
sient . "-- Quei indices e[x h. 1. leclei mlllt,] quam in
rem eis iudices lectei er[un!, eil/s rei ;oltdiceJ il/ pcrpc-
fUnlJt. C1ll1fn Il
49 De] reis quomodo iudicetur. Uhi duae partes
iudicum, quei ader[UI/I, CllIHa11l sibi liqucre dcixcrint, ...
. . . . - --- ---.
i9 De nomine deferundo iudicihusque legun-
dei s (1. 19-26)
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES 80
i2 Dt' CDL vireis] ;1/ hUile all]num legundis
U Quos regerit, eos patrem t r i hu s. cogno-
menque i ud i c e t . "-- Q[uci ex . b. Z. in liuuc anuunt
qunerei, ..... is die... ex '1110 legerii , corunt , quel l'x] h. 1.
soccr uitricus pr;vignll.fve siet , queiue eiei sobriuus siel proJ-
pinsve eum ea cognatione atligat, queive [ei]ei sodalis
siet, queive in eodem conlegio siet, quoiave in fide is
erit maioresve in maiorum fide fueri [1I1t [queive ill fide
H eius erit, maioresre ;11 maiorum flde [uerint ... Il .. qUe'ue]
quaestione Ioudicioue puplico condemnatu(s siei, quod-
rirca mm in senalum 110/1 liceat, ..... neiue eum. 'luJ ei
ex h. 1. ioudex in eam rem erit, neive eum que[i eJx h. l.
patronus datus erit. "--
i2 Dt' CDL vireis] ill b u nc au]num legundis
'" Pr., quei inter peregrinos ious deicet, is in diehus
X proxum., quihus h. l. populus plehesve iouserit, facito
ut CDLviros
inperiove abierit quo min[1lS il/ ious educalul', e. b. J. 1/.
r . . . '--
Dl' patro nei s daiul ei s, "-- Quei ex b.] l. pequniam
petet nomenque detulerU'I , quoius eorum ex h. l. ante k.
Sept. pctitio crit, sei eis volet sihei patronos in eam rem
iG darei, pr. , ad quem [ 1I01ll e1l delulcrit... 11.. paironos ceiueis
Romanos ingenuos ei da10, dum] neiquem eorum det sciens
d. m., quoiei is, q[uoills nomen dclaium erii, ..... ge/1er
soccr uitricus priuignusue siet , queiue eiei sobriuus siel proJ-
piusve eum ea cognatione atligat , queive [ellei sodalis
siet, queive in eodem conlegio siet, quoiave in fide is
erit maioresve in maiorum fide fueri[1I1t [queive il/ fide
tt eius erii, maioresre iu maiorum fide [ucriut ... Il .. queive]
quaestione ioudicioue puplico condemnatu(s siei, quod-
tirca et/III 1 senatum 110/1 liceai, ..... neiue eum. 'luJ ei
ex h. 1. ioudex in eam rem erit, neive eum que[i eJx h. l.
patronus datus erit. -x,
TEXTES EPIGRAPHIQUES
(2 ni X om 82 environ), qui portait sur le recto le
texte de la lex Repetundarum, et sur le verso, le texte de
la lex Agraria.
La premire date de la seconde de III av.
J.-c. Le texte prsente des lacunes considrables que
la collation des divers fragments, o se retrouvent les
mmes formules, permet de combler en partie.
Les fragments prcdents donnent une ide suffisante
de la langue trs composite de l'inscription. C'est UI1
mlange de formes archaques ou archasantes et COI1-
tmporaines, employes arbitrairement.
Les diphtongues sont tantt notes, tantt omises;
et li sont confondus; de mme i et e, 0 et 11; les con-
sonnes doubles sont notes ou rendues par un seul signe,
etc. (voir l'index de Schneider, p. 162). Les mmes phno-
mnes se retrouvent dans le texte de la lex Agraria;
aussi est-il inutile de donner des extraits de cette
dernire.
8 beisce hisce - mag(islralum) - inprriiun : pas
d'assimilation de 1'11 du prfixe - ioudicium , mais iudi-
cium l. 39, 41. Dic(ta/or), cos(ul), pr(ae/or), IIJaCgistt'r)
eq(uittllll), censeor) aid(ilis), tr(ibunus pl(l'bis), q(iIlI<'5tor),
III vir Illuir a(gris) d(and) a(dsigul1/1dis),
tr(ibuntls) mil(itum) leg(ionibus) . . - l. 9 e(im) h(ac)
l(egl') n(ibiI1lm) r(ogato).
- r ... -. - - - -- - -- r - - .. - .
Les fragments prcdents donnent une ide suffisante
de la langue trs composite de l'inscription. C'est un
mlange de formes archaques ou archasantes et COI1-
tmporaines, employes arbitrairement.
Les diphtongues sont tantt notes, tantt omises;
et li sont confondus; de mme i et e, 0 et 11; les con-
sonnes doubles sont notes ou rendues par un seul signe,
etc. (voir l'index de Schneider, p. 162). Les mmes phno-
mnes se retrouvent dans le texte de la lex Agraria;
aussi est-il inutile de donner des extraits de cette
dernire.
RECUEIL DE TEXTES LATIl\S ARCHAQUES
i u di ci u m u ci q u is i npedi a t . "- QI/ad] Il ex bace
lege iudicium fieri oportebit, quom ex hace lege fieri opor-
..... I-..a ..... ""' .....1110 1"n'UT;ctr':Jlhul: nrnVA m::anqt.r::at.n nrave rflllO
.rip/I/ si e t , ex al/cJra parti C, i.nmanu. palam dato al[/I'-
52 rrt mql/I' ulrant "l'l' li/ Ieiterani euut iudiccm induccre iubeto.. Il .
l udex itn inducitol eamque sortem ex hace lege apertam
bracioque aperto leiteram digiteis opertam pala[m ad l'am
sitrl lam deferto cl/mquc sor/cm il/ populI/III ... in
eos ceteros singilatim iu[dices "l'l' n us ostrudito, ilaque
53 ill <'Il/I/ silcl lam couiecito... '1 .. "-
SI' I/ /e l/ / i lle q uomodo pro n on t i ewt u r . "- Quei
inde prononliatonis fl(iJundai causa ad sitellam
veniet is in eam sitellam manum demitito et eam de-
o
54 vexam popul ] osteudito... i]udiciu[m.. . qlll/mque III CI/III
r]eum sententiam rl'il sors bab]uer it, is ei.. Il . . [... ...
p;t/l/ ll l prol/ol/t.in/o, ubci A leitcra .'l1fsoh'o.' ube]
C lcit crn scnpta en/ 'col/]demno, ubei nihil scrtptum
erit, .seine suffragio'. Ex qua sorti pronontiarit , eam
sortem proxsumo iud[ici . . . il/ man]Ulll transdito.
70 l u di ci u m u ci q u is i upedi a t , "- QI/ad] Il ex bace
lege iudicium fieri oportehit, quom ex hace lege fieri opor-
tebit nei quis magistratus prove magistratu prove [qllo
ill per;', ) po/estll/t' l'C erit [acilo, qt/o] minus .fiat
iudiceturve ; neive quis eum, quei ex bace lege iudicium
exercebit neive eum, que[i ex b. 1. iudicabit, neiue Cl/III,
qttc ] ex b. :t. plet ueiue 1' 1l/1/ , III/de ..... ab. eo
7t l/, 'lICIl /OIll' ii"'] il avocarier iubeto, neive abducito nerve
abducier iubeto, neive facito quo quis eorum minus ad id
iudicium adesse POSs[il ... qllm'e quoi eoruttt minus ill eo
. . . . o. . l '
. 1; . ' J.- . . . .... _ .'L. _.. _u'1-:- ..... .; ... ,.,....,0.1 ....... .o,' .. a ..A.- ..
iudrx pronont iatonis f l(iJundai causa ad sitellam
veniet, is in eam sitellam manum demitito et de-
54 vexam populj osteudilo... i]udiciu[m... qllalllqlle III 1'1111/
r[eum sententiam rl'Il sors bab]uer it, is ei.. Il . . [......
palan, prol/ollt.in/o, A leitera .'"fsoll'o.' ube]
r: lritcr scrt pta l'II/ 'col/]demno, ubei nihil scriptum
erit, . seine suffraqio'. Ex qua sorti pronontiarit, eam
sortem proxsumo iud[ici ... ill mali ]Ulll transdito.
70
LOI DE BANTIA
i (64 lettres) ne]que ... (45 lettres)
1(42 lettres) in sena' lu seivJe in poplico ioudicio;
De seD[/entiam rogato labellamue nci daio (p lettres)
1 (42 lettres) ueiue is iestumon]ium deicito neive quis
mag. testumonium poplice ei de [ferri neiue dm]ontiari
1 [sinilo. neiue ioudicem eum neiue arbiirum neiue recl/pe]ra
ron ad Att. XIII, 14, z: 'nolllina ian jcfa slr; -Tra t ';:f
induci, vel mutari possunt .
52 bracio : orthographe archaque, sans la notation dt:
l'aspire; classique bracchiuui, Je gr.
53 ex qua sorti: attraction pour sortent ex qua .
70 quo minus setiusue: tautologie.
7
1 qltove qUOl eorutn uunus (1 quornmusve CUI eorurn .
audeire l'ire, audre, ire; la diphtongue ei la date
de l'inscription note i.
s,
TEXTES EPIGRAPHIQUES
49
SeJIWL'a Il I[l/ r : s.ms doute simple faute pour .11' /11" ,
ueanIII r.
5
0
quolll : faux archaisme pour cunt . - soueis suis ,
sorticolas sorticulas ; les bulletins , - conieciant : cf.
adiese n 126.
51 parti: ablatif rgulier J'un thme en -i,-
sorti. - inducere aplanir en comblant, effacer 'l, Cic-
ron ad Att. XIII, 14, 2: nomina iani facta sunt ; sed ucl
induci, vel mutari possunt .
52 bracio : orthographe archaque, sans la notation dt:
l'aspire; classique bracchium, de gr.
53 ex qua sorti: attraction pour sortem ex qua .
70 quo minus setiusue: tautologie.
7
1 q/tove quoi eoruin minus ( quominusve cui eorum .
audeire eire, audre, ire; la diphtongue ei la date
de l'inscription note i.
..
RECUEIL DE TEXTES ARCHAIQUES
quoiei. -al/igat: subjonctifradical de attingo, sans l'in-
fixe nasal, cf. n 116.
sodalis : cf. Cicron pro Cael. 1 r , 26: sodales sunt
qui ciusdem collegii sunt, qualll Gracci li
Gaius Dig. 47, 12. 4. - quoiaoe : quoia abl . fm . de
1
,
pattus : gnitif dialectal de pars, avec dsinence -us,
cf. n 34. familias: gnitif conserv dans pater familias
en latin classique.
dum:., taxsat : les deux lments de la particule, qui
sont souds l'poque classique, sont encore indpen-
dants. Dumtaxat (ou dun/axat) est compos de la con-
jonction dtuu et d'une forme de subjonctif d'un verbe
"taxo, -re, qui est tango ce que viso, quaeso sont
video , quaero, et signifie Il jusqu' ce qu'il
touche .
siremps ou sirempse, cf. Plaute Amph. 73 exacte-
ment semblable ; tymologie obscure; le second l-
ment peut tre l'accusatif archaque du pronom ipse :
em-pse, ernploy adverbialement.
12 quasei sei: noter la rptition de si comme dans nisi
St.
13 quae s(upra) s(cripta) e(s/).
14 Cos(ul), pr(aetor) aid(ifis).
15 i(n{ra) s(criptum) - dic(ta/or) mag(ister) eq(lIi-
tuni],
16 eis : nominatif pluriel de is, cf. n 126, 1. 4, p. 64
17 Castorus, gn. sing., cf. plus haut partus.
18 sese reprsente chacun des magistrats, et quivaut
ego du style di reet : d'o scienteni,
21 s(upra) (scriptum) e(st).
_ _ _ . n .. .. A.':S : ... ...."" ,."... r- "l l o. ra
"taxo, -re, qui est tango ce que viso, quaeso sont
video , quaero, et signifie jusqu' ce qu'il
touche ,
siremps ou sirempse, cf. Plaute Amph. 73 exacte-
ment semblable ; tymologie obscure; le second l-
ment peut tre l'accusatif archaque du pronom ipse :
em-pse, employ adverbialement.
12 quasei sei: noter la rptition de si comme dans nisi
St.
13 quae s(upra) s(cripta) e(s/).
14 Cos(ul), pr(aetor) aid(ifis).
- .
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQl:ES TEXTES EPIGRAPHIQUES
lege agrum possiderent et. qua fineis fierent dixserunt.
eos fineis facere t.erminosque st.at.ui iuserunt; 1 obei ea
fact.a essent, Romam coram venire iouserunt , Romam
coram sententiam ex senati consulto dixerunt eidib. i
5 Decemb. L. Caecilio Q. f., Q. Muucio Q. f. cos '
Qua ager privat.us casteli Vituriorum est, quem agrum
eos vendere heredemque 1 sequi licet, is ager vectigal
nei stet,
Langat.ium fineis agri privati: ab rivo infimo, qui
oritur ab font.ei in Mannicelo ad flovium 1Edem; ibi
terminus stat . inde flovio suso vonum inflovium Lemu-
rim. inde flovio Lemuri susum usque ad rivom Combe-
rane. 1 inde rivo Comberanea susum usque ad comvalem
Caeptiemam ; ibi termina duo st.ant circum viam Postu-
miam. ex eis terminis recta 1 regione in rivo Vendupale.
ex rivo Vindupale in flovium Neviascam. inde dorsum
tO nuio Neviasca in flovium Procoberam. inde 1 flovio Pro-
coberam deorsum usque ad rivom Vinelascam infumum;
ibei terminus stat. inde sursum rivo recto Vinelesca;
1 ibei terminus st.at propter viam Postumiam. inde
alter trans viam Postumiam terminus stat, ex eo ter-
mino. quei stat 1 trans viam Postumiam, recta regione
.in fontem in Manicelum. inde deorsum rivo, quei ori-
tur ab fonte en Manicelo 1 adterminum, quei stat ad
,
flovium Edem.
Suivent quelques lignes monotones, dix environ,
fixant les limites de l'aga publicns des Langenses.
net siet.
Langatium fineis agri privati: ab rivo infimo, qui
oritur ab font.ei in Mannicelo ad flovium 1Edem; ibi
terminus stat . inde flovio suso vonum inflovium Lemu-
rim. inde flovio Lemuri susum usque ad rivom Combe-
rane. 1 inde rivo Comberanea susum usque ad comvalem
Caeptiemam ; ibi termina duo stant circum viam Postu-
miam. ex eis terminis recta 1 regione in rivo Vendupale.
ex rivo Vindupale in ilovium Neviascam. inde dorsum
tO Iluio Neviasca in flovium Procoberam. inde 1 flovio Pro-
.coberam deorsum usque ad rivom Vinelascam infumum;
ibei terminus stat, inde sursum rivo recto Vinelesca;
\
tum quod in eo agro 1 natum erit. frumenti partem
vrcensumam, vnn partem sextam Langenses in poplicum
Genuam dare debento 1 in annos singolos.
Quei intra eos fineis agrum posedet Genuas aut
Viturius, quei eorum posedeit k. Sextil. L. Caicilio 1
Q. Muucio cos., eos ita posidere colereque liceat. e[iJs
quei posidebunt, vect.igal Langensibus pro portione
30 dent ita, uti cet.eri 1 Langenses, qui eorum in eo agro
agrum posidebunt fruenturque. praeter ea in eo agro
Di quis posidet.o nisi de mai ore parte 1 Langensium
Veituriorum sententia, dum ne alium intro mitat nisi
Genuatem aut Veiturium colendi causa. quei eorum de
maiore parte 1 Langensium Veiturium sententia ita non
parebit, is eum agrum nei habeto nive fruimino.
Quei 1 ager compascuos erit , in eo agro quo minus
[pJascere Genuates Veituriosque liceat ita, utei
mcetero agro 1 Genuati compascuo, niquis prohibeto,
nive quis vim facito, neive prohibeto quominus ex eo
35 agro ligna materiamque 1 sumant utanturque.
Vectigal anni primi k. Ianuaris secundis Veturis Lan-
genses in poplicum Genuam dare 1 debento. quod ante
k . lanuar. primas Langenses fructi sunt eruntque,
vectigal invitei dare nei debento. 1
Prata quae fuerunt proxuma faenisicei L. Caecilio
Q. Muucio cos. in agro poplico. quem Vituries Lan-
geuses 1 posident et quem Odiates et quem Dectunines
et quem Cavaturineis et quem Mentovines posident, ea
Dr_at...
agrum posidebunt fruenturque. praeter ea in eo agro
Di quis posideto nisi de maiore parte 1 Langensium
Veituriorum sententia, dum ne alium intro mitat nisi
Genuatem aut Veiturium colendi causa. quei eorum de
maiore parte 1 Langensium Veiturium sententia ita non
parebit , is eum agrum nei habeto nive fruimino .
Quei 1 ager compascuos erit, in eo agro quo minus
[pJascere Genuates Veituriosque liceat ira, utei
mcetero agro 1 Genuati compascuo, niquis prohibeto,
nive quis vim facito, neive prohibeto quominus ex eo
35 agro ligna materiamque 1 sumant utanturque.
Vectigal anni primi k. lanuaris secundis Veturis Lan-
mais posidebuut 1.29, 30, sicet secet 1. 40, Vendupale
et Vindupale.t, 9; entre 11 et i : infime 1. 6, infumo 1. 10;
.eutre Il et 0 : singolas 1. 28, singulos 1. 25. Le graupe
co se rduit 0: dorsum 1. 9 (deorsltlll 1. ro). L'inscrip-
tion vite la succession de deux Il dont l'un est voyelle,
l'autre consonne, d'o les graphies fioviulIl 1. 6, finio,
1. 9 fluvium, fluvi. Sur Muucio 1. 5, arbitratuu 1. 26;
pequnian: 1. 26, voir nOS IJ 1 et 137.
Le groupe -IIS- est tantt rduit, tantt not: LClI1-
gueses 1. 40. Laugenses 1. 24; le g et le gll sont confon-
d us, d. le mme mot.
Le groupe -1'5- tend se rduire - s- comme en latin
vulgaire : controuosias 1. 2 (colltrovorsieis 1. 1); susouor-
SUIIl 1. 7, s/15 ttlll 1. 7.
Enfin il y a tendance runir dans la graphie la pr-
position proclitique au mot qu'elle dtermine : il1fio-
VlI1lI 1. 7, adterminuni 1. 13.
1 Miuucieis : sur ces nominatifs en -eis -es, -is, trs
nombreux dans l'inscription, voir plus haut n 19.
2 Genuateis : ace. pl. de Genuas, -atis, form comme
A l'pinas, -atis, Samnis, - itis.
praeseute: on attendrait praesenn. - in re praesente for-
mul e consacre ct dont le sens est clairement expliqu
par la traduction grecque b:l .al;)'! (Egger).
. . ./ .. . .. _.f:. __ D . _ _. . . . o' /', , . "
J '" ,
peqlllliallll. 26, voir nOS IJI et 137.
Le groupe -IIS- est tantt rduit, tantt not: LClI1-
gueses 1. 40. Langenses 1. 24; le g et le gu sont confon-
d us, cf. le mme mot.
Le groupe -1'5- tend se rduire -s- comme en latin
vulgaire : controuosias 1. 2 [controuorsieis 1. 1); susouor-
sunt 1. 7, sustun 1. 7.
Enfin il y a tendance runir dans la graphie la pr-
position proclitique au mot qu'elle dtermine : lrfio-
VJ I1JI 1. 7, adtertninuni 1. 13 .
92 RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
rias iudieati aut damnati sunt, sei quis in vineuleis ob
eas res est, eos omneis 1 solvei mittei leiber[are[ique
Genuenses videtur oportere ante eidus Sextilis primas.
45 Sei quoi de ea re 1 iniquom videbitur esse, ad nos
adeant primo quoque die et ab omnibus eontroversis et
hono. publ. u. 1
Leg. Moeo lIetieanio lIetieoni t. , Plaueus Peliani[0]
Pelioni f.
138. Table de bronze, trou ve en 1506, dans la
valle du Polcevera (Prorobera, Poreobera dans l'inscrip-
tion, Porcifera dans Pline H. N. 3, 5, 48), maintenant
Gnes. Elle contient un arbitrage des frres Minucius,
dlimitant le territoire respectif des Genuates et des
Veiturii. La sentence fut rendue sous le consulat de
L. Caecilius et de Q. Mucius (1. 5) qui furent en charge
en l'an 117 avant J.-c. Ainsi l'inscription peut tre
exactement date. C. Il L. 1'199, 12584, V 7749, et
Mommsen, Gesammelte Schriften l, 1, 383 sqq.
1. 29 eus, tabula, 1. 44 leiberi tabula,
Graphie et Phontique: archasantes, avec des incons-
quences. Non redoublement des consonnes: iuserunt
1. 3, iouserunt 1. 4; posidere 1. 29; mais possiderent 1. 3,
partout esse 1. 55, essent 1. 4; casteli 1. 5, comualem 1. 8,
anos 1. 25 ; mais annos 1. 28, Manicelum 1. 12, Mannicelo
1. 6; mat 1. 31 mais mittei 44; acipiant 1. 27. Diph-
ronznes..; iouserunt 1. <1. mais iuserunt 1. 1, iniourias 1. 43
138. Table de bronze, trouve en 1506, dans la
valle du Polcevera (Procobera, Porcobera dans l'inscrip-
tion, Porcifera dans Pline H. N. 3, 5,48), maintenant
Gnes. Elle contient un arbitrage des frres Minucius,
dlimitant le territoire respectif des Genuates et des
Veiturii. La sentence fut rendue sous le consulat de
L. Caecilius et de Q. Mucius (1. 5) qui furent en charge
en l'an 117 avant ].-c. Ainsi l'inscription peut tre
exactement date. C. 1:' L. 1'199, 12584, V 7749, et
Mommsen, Gesammelte Sehriften 1, r , 383 sqq.
1 u _ .. _. t . . l _ 1 1.... :l... ""'_:
J
,
,
!
,
,
,
1
,
,
TEXTES EPIGRAPHIQUES
93
94
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
TEXTES PIGRAPHIQUES
95
!770tJ.at etc.
- -
3oodenarii romains.
26 quo setius quo minus ; cf. nibilosetius nan-
moins , et dans la Lex Repetundarum 1. 70 quo minus
setiusoe, Cornificius Rhet. 1, 12,21: impedimenta est, quo
setius f era/ur. Sitius avec t est la forme correcte; secius
n'apparat qu' l'poque o les groupes -li- et -ci- se
sont confondus; on ne peut donc rapprocher setius de
gr. T. !raw\I , ni de secus .qui est apparent seqttOr, gr.
ll, avec el
etc.
28 posedet possidet ll, posedeit possdit
notant un t, cf. n 136.
28 posedet possidet ll, posedeit possdit ll, avec ei
notant un t, cf. n" 136.
quei . . . eos: syllepse.
30-31 de maiore parte Langmsium Veituriorum sententia:
le voisinage de de a amen inaiore parte: il faudrait le
gnitif : maioris partis.
32 quei eorum . . . ita non parebit: scil. quem eorum...
ira possedisse non parebit )J .
33 in eo agro quo minus . . . liceat, dpend de niquis pra-
1 ., . 1
8-9 recta regione : en ligne droite ,
dorsum : oppos sursum en descendant , dissyl-
.labe dans Lucrce 1, 362, II, 205, etc.
II viam Postumiam : cette route a t construite en
148 av. J. C.
25 vic(/L'riatos) nCl/mmos): monnaie en usage sur
toute la cte ligurique : 400 de ces pices quivalaient
3oodenarii romains.
26 quo setius quo minus II ; cf. nihilosetius nan-
moins )l, et dans la Lex Repetundarum 1. 70 quo minus
setius oe, Cornificius Rhet. l, 12, 21 : impedimenta est, quo
sctius f era/ur. Sitius avec t est la forme correcte; secius
n'apparat qu' l'poque o les groupes -li- et -ci- se
sont confondus; on ne peut donc rapprocher setius de
gr. T. !raw\I , ni de secus qui est apparent seqttOr, gr.
j
fixer lurs limites, et de faire placer des bornes , -
statuere indiquerait qu'ils devraient placer les bornes
eux-memes.
iouserunt : cf. n 1 15.
5-6: quem agrusu eos uendere beredenique sequi licet :
quelll agrum est la la fois complment de uendere et sujet
de beredetnque sequi,
uectigal : adjectif form comme vigil, classique uecti-
galis soumis l'impt ,
Langatium : ce sont les mmes, avec un suffixe
diffrent, que les Lang(u)enses Veiturii plusieurs fois
nomms: le nom actuel de la rgion est Langasco, -
Mannicelus nom de montagne, sans doute le Manicmo
actuel.
7 Edem : accusatif de Edus, nom de fleuve; abl. Ede:
dclinaison dialectale : ligure? Ce fleuve correspond
peut-tre au Sadodela actuel.
SIISO uorsum : SlISO= sursutn, susum dans Caton A. C.
32, 1 ; 33, 1 : uiteni . . . SUSlIIIl uorsum semper ducito ; en
remontant ,
Lemuris : peut-tre aujourd'hui le Lemme ou Lemo.
ComberaneCam): nom de rivire.
romualem convallem Il : conuallis es/ planifies ex omni
parti comprebensa niontibus collibusue. Vallis duobus lateri-
bus inclusa blanities. P. F. 33 L.
ut: rJul:ul:flfljul: JI:Ij'H.
vectigal : adjectif form comme vigil, classique uecti-
galis soumis l' impt )J.
Langatium : ce sont les mmes, avec un suffixe
diffrent, que les Lang(u)enses Veiturii plusieurs fois
nomms: le nom actuel de la rgion est Langasco, -
Mannicelus nom de montagne, sans doute le Maniceno
actuel.
7 Edem : accusatif de Edus, nom de fleuve; ab!. Ede:
dclinaison dialectale : ligure? Ce fleuve correspond
peut-tre au S dodela actuel.
C:lI(f) O/C/l===. (-11.1'(1/111 fUCIHll t"l:l11<;;. raton A. r_
. . . . . . . . . . . . . . . ., . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . ., . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
97
TEXTES PIGRAPHIQUES
5 que ei sine fraude sua facere liceto, quod 1 sine
malo pequlatuu fiat, olleisque hominibus eam 1
pequniam capere liceto. 1
Cos. quei nunc sunt, iei ante k. Decembrllis pri-
mas de eis, quei 1 cives Romanei sunt, viatorem
unum legunto, quei in 1 ea decuria viator appa-
t 0 reat, quam decuriam viatorum 1 ex noneis Decem-
bribus primeis quaestoribus ad aerarium 1 ap-
parere oportet oportebit. Eidemque cos. ante k.
Decembr. 1 primas de eis, quei cives Romanei
sunt, praeconem unum 1 legunto, quei in ea de-
curia praeco appareat, quam 1 decuriam praeco-
t5 num ex noneis Decembribus primeis 1 quaestori-
bus ad aerarium apparere oportebit...
32. EOJIqueviatores eosque praecones omneis,
quos eo 1 ordine dignos arbitrabuntur, legunto.
Quam in quisque 1 decuriam ita viator lectus erit,
35 is in ea decuria viator 1 esta item utei ceterei eius
decuriae viatores erunt. 1 Quamque in quisque
32. EOJIqueviatores eosque praecones omneis,
quos eo 1 ordine dignos arbitrabuntur, legunto.
Quam in quisque 1 decuriam ita viator lectus erit,
35 is in ea decuria viator 1 esta item utei ceterei eius
decuriae viatores erunt. 1 Quamque in quisque
decuriam ita praeco lectus erit, 1 is in ea decu-
ria praeco esta ita utei ceterei eius decuriae 1
praecones erunt. Sirempsque eis viatoribus deque
1 eis viatoribus q. omnium rerum iuus lexque
..0 esto, quasei 1 sei ei viatores.in eam decuriam in
tribus viatoribus 1 antea lectei sublectei essent,
Col. II t quam in quisque decuriam 1 eorum ex hac lege
viator lectus erit. sirempsque eis 1 praeconi-
.a;.. 1-"
parere oportet oportebit. Eidemque cos. ante k.
Decembr. 1 primas de eis, quei cives Romanei
sunt, praeconem unum 1 legunto, quei in ea de-
curia praeco appareat, quam 1 decuriam praeco-
t5 num ex noneis Decembribus primeis 1 quaestori-
bus ad aerarium apparere oportebit...
1
i
1
,
,i
1
1
,
,
1
RECUEIL DE TEXTES L T ~ S ARCHAQUES
;"V"V' J " __0'_-- - L
semble tre un accusatif de relation: propos de diff-
rends avec les Gnois , d'aprs l'actif controoorsiani iudi-
rare, cf. Tite-Live l, 26, 43, 16 perduellionem iudicare.
cos omneis solvei mittei leiber(l1re)Jue Genuenses videtur
oportere : confusion de la construction active et de la
construction passive; on attendrait cos omneis solve1'1' mit/cre
leiberareque Genuenses (sujet) uidetur oportere ; cf. Ernout,
Passif latin, p. 24 et H. - sei quis . . . cos: syllepse;
de mme -l-l et 45 sei quoi . . . adeant .
-+ 5 bono . pub!. li. Les mots se compltent facilement:
IJollo(rilJlls)/1nb/(icis) li(berentllr), mais semblent tre une
l.'in(e)ae occantur; ou bien faute du graveur pour "[aeni-
siclei de "[aenisicies ? _
39 quisque ( quisquis, quicumque , et. Plaute M. G.
156, Trence Hec. 65, 386, etc. .....
4
2--+3
quei 1 controvorstas GellllellSll//Il ob tntourtas iudi-
cati aut dainnati sunt : la construction de l'accusatif rOIl-
narro .
145. C. 1. L. 1
2
1206, VI 1958. pitaphe de la
femme d'un boulanger, grave sur un coffre de marbre
en forme de corbeille pain (panaritl1ll); poque de
Cicron?, cf. Bcheler C. E. 13, 14. quo.l = quot .
CHANT DES FRERES ARVALES
EnOI Lasesiuvate, 1
[e]nos Lases iuvate,
enol Lases iuvat.e.
Neve luae rue Marma sins ineurrere in pleores,
5 neve lue rue Marmar [si]ns ineurrere in pleoris,
neve lue rue Marmar sers ineurrere in pleoris.
Sat.ur furere Mars, limen 1 [sal]i, sta berber,
satur fu, fere Mars, limen sali, sta berber,
satur fu, fre Mars, limen sa[l]i, s[t.la berber. 1
ta [Sem]unis alternai advoeapit. eonet.os,
aemunis alternai advoeapit. eonet.os 1
simunis altern[ei] advoeapit. 1(eonet.]os.
Enos Marmor iuvat.o,
enos )larmor iuvat.o,
t5 enos Marmor iuvat.o.
.. 'f
CHANT DES FRERES ARVALES
EnOB Lases iuvate, 1
[e]nos Lases iuvate,
enOB Lases iuvate.
Neve luae rue Marma Bins ineurrere in pleores,
5 neve lue rue Marmar [Bi]ns ineurrere in pleoris,
neve lue rue Marmar Bers ineurrere in pleoria .
Sat.ur furere Mars, limen 1 [sal]i, sta berber,
satur fu, fere Mars, limen Bali, sta berber,
10 8 RECUEIL DE TE:-; TES ARCHAQUES
TEXTES EPIGRAPHIQUES
19
perunt . Au mili eude ce protocol e est donc grav le car-
men jrat nun aroaliuiu, rituel trs archaq ue qui remonte
sans doute aux origines de la confrrie ellc-mrne ; mais
l'poque de l'inscription, il avait depui s des sicles
cess d'tre intell igible pour ceux qui le prononcai ent ;
l'alphabet mme dans lequel tait crit le modle ancien,
n'tant plus employ ni mme connu, devai t donner
1ieu toutes sortes d' erreurs et de confusions : aussi le
text e est-il trs corrompu, raj euni, dfigur par des
faut es de tout genre qui en rendent l'interprtation im-
possible, et lui enlvent presque toute valeur linguis-
tique. En dpit des efforts multiples des phil ologues et
des linguistes, l' explicati on en est presque uniquement
conjecturale. Tout ce qu'on peut dire, c'est qu'il a trait
une crmonie du 29 mai, dat e de la runion des
frres Arvales, et qu'il est rythm trois temps (tripo-
dinsrunt in uerba haee). V. Pi sani, Testi, A 2.
1. 4 luaerue. 1. 5 et 6 luerue. 1. 9 saii si.i. 1. 12 alter-
nie. 1. 15 mamor.
2 El/OS est interprt ordinairement 1/0S, d'aprs le
. .,.
rapport du grec et mai s sans raison serieuse.
Peut-tre faut-il lire enoni, cf. ombr. enont tum ,
Lases : forme antrieure au rhotaci sme, connue de
Quintilien 1, i, I3 : Lases et asa [ue runi ,
4 Neve luae (Ill e) me : sens trs obscur neve luem
. . - .. . .... _ --
1ieu toutes sortes d' erreurs et de confus ions : aussi le
texte est-il trs corrompu, raj eun i, dfi gur par des
faut es de tout genre qui en rendent l'interprtation im-
possi ble, et lui enlvent presque toute valeur linguis-
t ique. En dpit des effo rts mult iples des phil ologues et
des linguistes, l' explicati on en est presque uniquement
conj ecturale. Tout ce qu'on peut dire, c'est qu'il a trait
une crmonie du 29 mai, date de la runi on des
frres Arvales, et qu'il est rythm trois temps (tripo-
dauerunt in uerba haee) . V. Pi sani, Testi, A 2.
1. 4 luaerue. 1. 5 et 6 luerue. 1. 9 saii sia, 1. 12 alter-
1
,
1
,
1
1
1
,
-
TEXTES EPIGRAPHIQUES
II 1
,
Il2 RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES TEXTES PIGRAPHIQUES 113
Paelex aram Iunonis ne tangito. Si tagit, Iunoni crinibus
demissis agnum feminam caedito .
l Pauli Festus 248, 5 Lindsay, s. v. pelices. A. Gelle IV,
3, 3
paelex Gell. : pelex codd. Pauli pellex al. ararn : aedern
Gel!. ; tanger Paulus, tangit c.u., tagit Ernout.
Paelex : ni l'tymologie, ni la graphie du mot ne sont
sres. V. Ernout-Meillet, Diet. tymol. de la l. lat., s. u.
. ,
sens scortum peau et prostituee ,
tagit : optatif radical, correspondant au subjonctif
tagam ; cf. Pacuvius 344 Ribb. (85) ut ego si quisquam
me tagit . _. a.gnu1Il feminam : sur cette notation du
fminin, voir W fflin Arch. f. lat. Lex. u. Gr. 3, 562;
7,280; Ernout Ml. de Saussure, 214 sqq.
a) Si hominem fulmen lovis occisit, ne supra genua t.ollit.o.
b) Homo si fulmine occisus est, ai iusta nulla fieri oport.et..
II. Festus s. v c occisum 190 L.; Pline N. H. II, LIS,
fui minibus cod. F.; f. lovis Scaliger.
occisit : forme d'optatif en -sim, cf. Inseri pt ions
n? 64, uiolasit, - ne tollito : suppler quisquam eum ; o-
mission trs frquente dans les textes de lois des pro-
r .. - - -- _ . . . 1 ~ - ... t ........ ,. .
Gel!. ; tanger Paulus, tangit c.u., tagit Ernout .
Paelex: ni l'tymologie, ni la graphie du mot ne sont
sres. V. Ernout-Meillet, Diet. tymol. de la l. lat., s. u.
sens scortum peau et prostitue ,
tagit : optatif radical, correspondant au subjonctif
tagam; cf. Pacuvius 344 Ribb. (85) ut ego si quisquasn
me tagit , _ . a.gnulll [eminam : sur cette notation du
fminin, voir Wofflin Arch. f. lat. Lex. u. Gr. 3, 562;
7,280; Ernout Ml. de Saussure, 214 sqq.
Si quisquam aliut.a fuit, ipsos lovi sacer esto.
(qui serait
IV P. F. 5 L.
aliuta : adverbe compos d ali-+*uta
......., ~ rt 1
Si quisquam aliut.a fuit, ipsos lovi sacer esto.
IV P. F. 5 L.
aliuta : adverbe compos d ali-+*uta (qui serait
ita comme ubi ibi). - [axit : ;cf. plus haut occisit, op-
tatif athmatique "[ac-sim, ipsos ipsus, doublet ar-
chaque de ipse.
duit: optatif athmatique en +, cf. tagit fr. I, form
d'un thme "doui- diffrent de do, et qu'on retrouve
galement dans les composs de la racine *dh- pla-
cer : creduim, interduim, perduim, Cf. le subjonctifs
en -am : creduam, etc., et Caton R. R. 141, 3 : pas/ores
pecuaque salva seruassis duisque bonam salutem ualetudi-
nemque mibi, domo [amiliaeque nostrae.
paricidas: nominatif d'un thme masculin en -a-, cf.
bosticapas P. F. 91 L.; sur ces formes voir de Saussure,
Mlanges Havet 459 sqq., Ernout Morph. !J. Pour le
sens, Festus ad loc. : ... parricide non utique is, qui paren-
tem occidisset, dicebatur, sed qualemcunque hominem indem-
naium,
Si parent.em puer verberit ast ille plorassit paren <s>,
puer divis parentum sacer esto .
V FP.,tll<; ?-hO T... lex Servi Tulli ?
panaaas : nommant cf un thme mascuhn en -a-, ct.
bosticapas P, F. 91 L.; sur ces formes voir de Saussure,
Mlanges Havet 459 sqq., Ernout Morph. 13. Pour le
sens, Festus ad loc. : ... parricide non utique is, qui paren-
lem occidisset, dicebatur , sed qualemcunque hominem indem-
naium,
1
,
1
,
1
1
1
,
,
1
. ......
148. LEGES QUAE DICUNTUR REGIAE
114
RECU EIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
TEXTES PIGRAPHIQUES
Q 9. XII TABULARUM
Tabllla l
L Si in ius vocat, ito. Ni it, antestamino: igitur em ca-
pito. 2. Si calvitur pedemve struit, manum endo iacito , 3.
Si morbus aevitasve vitium escit, [qui in ius vocabit] lumen-
tum dato : si nolet, arceram ne sternito.
I. 1. Porphyrio ad Hor. Serm. 1,9, 76; cf. Cicron de
Legg. II, 4, 9; A. Gelle XX, r , 25 sqq. 2. Festus 408-
10 L. 3. A. Gelle XX, r , 24,25, cf. Varron fspcm:;a.. ier-
"l.l1.i.o; (Bch . 188) vehebatur cum uxore tebiculo
semel aut bis anno, mm arceraui, si non vellet, non sterne-
ret. )
Sur toute la procdure, voir Mayet Becker, Prcis
des Institutions du droit priv de Rome, 234 sq.
1 . Si in ius uocat : sc. acter, petor (le demandeur);
ito : sc. reus(1e dfendeur). Partout les deux sujets s'op-
posent implicitement.
antestamino : sur cette forme d'impratif, voir Ernour
Morphol. 249. - antestari, form sans doute par
haplologie de "antetestari,
eni : accusatif de is, issu de ini (d'ailleurs attest, cf.
P. F. 92 L. im pro euni , a uoniinatiuo is ) comme
........u.uu'> .." ....." ......lUW ""lilL, LqUI ID lUS vocaDltJ lumen-
tum dato : si nolet, arceram ne sternito.
I. 1. Porphyrio ad Hor. Serm. 1,9, 76 j cf. Cicron de
Legg. II, 4, 9; A. Gelle XX, r , 25 sqq. 2. Festus 408-
10 L. 3. A. Gelle XX, r , 24, 25, cf. Varron fSpOVT:;a.. ier-
"l.l1.i.o; (Bch . 188) uehebatur cuui uxore vehicula
semel aut bis anno, mm arceraui, si non vellet, lion sterne-
ret.
Sur toute la procdure, voir Mayet Becker, Prcis
des Institutions du droit priv de Rome, 234 sq.
1. Si in ius uocat : sc. acter, betitnr (fp ,.jp".,"n,1anr"\.
..
initiale 178 et 243. escit: inchoactif de siun, avec le
sens futur, cf. Ennius Ann. 494.
DUII1 quidem unus homo Romanus toga superescit
viun: empchement .
Adsiduo vindex adsiducs esto ; proletario iam civi quis
volet vindex esto .
II A. Gelle XVI, ro, 5 ; cf. Cic. Top. 2 , 10.
civi cui quis, codd. Gell.; cui deleui! Schoell,
Adsiduus dicitur qui iu ea re, quam frequenter agit.
quasi consdisse videatur. Alii assiduum locupleteui, quasi
niultortnn assium, dictuni putarunt. Alii euni qui suuiptn
proprio militabat, ab asse dando vocatum aestimaruut l l . P.
F. 8 L. - adsiduos : nom. sing.
Rem ubi pacunt orato. 2 . Ni pacunt, in comitio aut in
foro ante meridiem caussam coiciunto, cum peroranto
ambo praesentes , 3 . Post meridiem praesenti litem ad-
dicito. 4. Si ambo praeaentes, sol OCCalUS suprema tem-
peltal esta .
III Auctor ad Herenn. II, 13, 20 ; cf. A. Gelle X\'I1.
Adsiduo vindex adsiduos esto ; proletario iam civi quis
volet vindex esto .
II A. Gelle XVI, 10, 5 ; cf. Cic. Top. 2 , 10.
civi cui quis, codd. Gell.; cui deleui! Scbocll,
Adsiduus dicitur qui ill ea ,-e, ql.lOIll [requcuter agit,
quasi cons disse uideatur. Alii assiduum locupletem, quasi
niultorum assium, dictuni putarunt, Alii et/Ill qui suuiptn
proprio militabat, ab asse dando vocatum aestimariutt . P.
F. 8 L. - adsiduos : nom. sing.
II6 RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
,
TEXTES EPIGRAPHIQUES 1 1'"
/
ciunto qu'ils rsument la cause . Caussa : orthographe
archaque, avec maintien de la consonne double aprs
diphtongue. Sur sol occasus v. A. Gelle ad loc. et XIV, 7,8.
Festus semble avoir connu la leon solis occasus, cf.
188 L. occasus, iuteritus, vel solis, cum decidit a superis
infra terras , mais l'emploi du participe est confirm
par Plaute Epid. 144 ante occasion solem; id. Men. 437,
1022; Lucilius 55 quae sublata omnia sunt sole occaso ob-
ductoque.
Tabllia II
Morbus sontieus. .. aut status dies eum hoste... quid
horum fuit vitium iudiei arbitrove reove, eo dies diffissus
esta.
1 A. Gelle XX, r , 27; Cie. de Off. J, 12, 37; Festus
336 L. qui porte unum au lieu de uium ; die au lieu de
dies.
morbus sonticus morbus vehementior vim graviter no-
ceudi habens , A. Gell. XX, r , 27. status dies cum haste
qui iudici causa est constitutus cum peregrino Festus 414
L. - Stare : transitif. - bostis : cf. Cicron loc. laud. et
Varron L. L. V. 3 bostis... eo oerbo dicebant peregrintmt
p - -t'A_- -"- -- --- - - _. ' H ~ ~ 1 J ", .1
1022; Lucilius 55 quae sublata oinnia sunt sole occaso ob-
ductoque.
Tabula II
Morbus sontieus . .. ant statua dies eum haste... qnid
horum fuit vitium iudiei arbitrove reove, eo dies diffissus
esta .
l A. Gelle XX. 1. 27; Cie. de Off. J, 12, 37; Festus
Cui testimonium defuerit, is tertiis diebus ob portum ob-
vagulatum ito.
11, 3 Festus 514, 7 L.
Ob praepositione antiquos 1/S0S esse pro ad, testis est
Ennius Will ait lib. XIV (Ann. 396)... et in lpbigenia
(202) Festus 218, L. portum in XII pro domo positutu
omnes [cre consentiunt id. 262 ; cf. le nom de dieu driv
Portunus qui claun manu teuere fingebatur et deus PII-
tabatur esse poriarum P. F. 48 L. Portus est un thme
en -fi-, de mme sens que porta, cf. angiportus troit
passage , dont on a les correspondants dans d'autres
langues du domaine i.-e. : avest. p r t u ~ passage, porte
v. h. a. furt, anglo-sax. f ard Furt , gaul. ritu- dans
Ritu-magus, etc. - obuagulaturu : supin d'un driv de
vagire se plaindre grands cris )), cf. Festus 5I4 L'a-
gulatio... quaestio Cl/m conuicio )) .
Tabl/ fa III
Aeris confessi rebusque iure iudicatis trigint dies iusti
sunto . 2 . Post deinde manus inieetio esta. In ius ducito .
3. Ni iudicatum facit aut quis endo eo in iure vindicit, se-
cum ducito. Vineito aut nervo aut eompedibus. XV panda
ne minore aut si volet maiore vineito . 4. Si volet, sua vi-
vito . Ni suo vivit , [qui eum vinctum habebit , j libras farris
. . .
Por/UI1I1S qui clau n manu tenere fingebatur et deus PII-
tabatur esse par/arum P. F. 48 L Portus est un thme
en -(t-, de mme sens que porta, cf. altgiportus troit
passage , dont on a les correspondants dans d'autres
langues du domaine i.-e. : avest, p r t u ~ passage, porte
v. h . a. [urt, anglo-sax.fard Furt )), gaul. ritu- dans
Ritu-magus, etc. - olruagulauun : supin d'un driv de
vagire se plaindre grands cris )), cf. Festus 5I4 va-
gulatio... quaestio cum convicio
,"T"O o, or r T
Il8 RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
TEXTES EPIGRAPHIQUES 119
Tertiis nundinis parUs secanto. Si plus minusve secuerunt,
se fraude esto.
Il. A. Gelle XX, r , 49.
partis secante : nant si plures [orent quibus l'eus esset
iudicatus, secare, si uelleni, tuque partiri corpus addicti sibi
bominis permiserunt A. Gelle. ad loc. se : autre forme
de set! sans cf. s-dul, s-crus etc.
2. Si intestato moritur, cui suus heres nec escit, adgna-
tus proximus familiam habeto. 3. Si adgnatus nec escit,
gentiles familiam habento.
2. Ulpien br. XXVI, 1; Cie. De Inv. II, 50, 148. 3.
Ulpien in Coll. Mas. et R. XVI, -1-
2
; cf. Gaius, in, 17.
escit : cf. tab. 1, nec: cf. tab. VIII.
Sur les adgnati et les gentiles, voir Mayet Becker, pp.
i S-4I.
Adversus hostem aeterna auctoritas esto.
III. Cicron De Off. r , 12, 37.
bosteni, ci. plus haut, tab. II. - aucioritas le droit
Je rclamer .
Tabula IV
Si pater filium ter venumdavit (?) filius a patre liber
esto.
Ulpicn fr. t. X, r, Gaus Inst. r, 132.
renumdauit : forme sans doute errone pour veniun-
duit.
Tabula VII [r. 7
Vias muniunto : ni sam delapidassint, qua volet, iumenta
agito .
Festus, 50S L. : onisam cod. F.,corr. Monunsen ; dela-
pidassunt cod. F. corr. Momllls.; ageta cod. F, agita VYZ.
sam eam du thme pronominal *so-, qu'on retrouve
Jans sapsa ea ipsa , dans les adverbes sir, soc, et dans
(JI' de
b -.1 \,J -.1
Tabula VIII
Tabula V :
i. Uti legassit super pecunia tutelave suae rei, ita ius
a. Qui malumcarmen incantassit . b. Occentassit
!JUl R:\;.. "U!l .. VI'.
i S-4I.
Tabula VII [r. 7
Vias muniunto : ni sam delapidassint, qua volet, iumenta
agito .
Festus, 50S L. : onisam cod. F.,corr. Monunsen ; dela-
pidassunt cod. F. corr. Momllls.; ageta rad. F, agita VYZ.
sam eam du thme pronominal *so-, qu'on retrouve
1
DE AGRI CULTVRA LIBER
INTRODUCTION
, .
, .
. Est inrerdurn praestare l mercaturis rem quaerere ni l '
tarn periculosum siet; et item fenerari 2, si tarn hones-
tum siet. Maiores nostri sic habuerunt, et ita in legibus
posiverunt, furem dupli condemnari, feneratorern qua-
drupli. Quanto peiorem civem existimarint feneratorem
quam furem, hinc licet existimari. Et virum bonum
quom laudabant, ita laudabant, bonum agricolam
bonumque colonurn. Amplissime laudari existimabatur
qui ita Iaudabatur. Mercatorern autern strenuorn studio-
sumquerei quaerendae existimo ; verum, ut supra dixi,
periculosum l et calarnitosum. At ex agricolis et viri
fortissimi et milites strenuissimi- gignuntur, maximeque
pius quaestus stabilissirnusque consequitur, rrunirneque
invidiosus : minimeque male cogitantes sunt, qui in eo
studio occupati sunt.
0 - _ _ : .. J .. . _ I. . . ... .. . A_"..
DE AGRI CULTVRA LIBER
INTRODUCTION
, .
. Est interdurn praestare l mercaturis rem quaerere ni l '
tarn periculosum siet ; et item fenerari 2, si tam hones-
tum siet. Maiores nostri sic habuerunt, et ita in legibus
posiverunt, furem dupli condemnari, feneratorern qua-
drupli. Quanto peiorern civem existimarint feneratorern
quam furem, hinc licet existimari. Et virum bonum
ouom laudabant, ita laudabant, bonum agricolam
; ) ' .
- .
. .
" .
126 RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
TEXTES LITTERAIRES 12
7
SACRIFICE AVANT LA MOISSON
purer les comptes. - 5. opus sint Iocato : emploi frquent chez les
anciens _ Il!!!!.! _!i!!., av;cJ bla!.if. 4tt.Pr.
t
i
c
-,
boves vetulos, arrnenta delicula (" oves deliculas, lanam,
. 1 ' ,
pelles, plostrum vetus, ferramenta vetera, servom
senern, servom morbosum, et siquid aliut supersit, ven-
dat. Patrern familias vendacem, non emacem esse opor-
tet .
CXXXIV. Priusquam messim facies, porcam praeci-
.' danearn 1 hoc modo fieri oportet, Cereri [porca praecida-
nea] porco femina, priusquam hasce fruges condas, far,
triticurn, hordeum, fabam, sernen rapicium. Ture vino
lano lovi lunoni praefato, priusquam porcum feminam
!.. inmolabis. lano struem omrrioveto 2 sic : cc Jane pater,
te hac strue ommovenda bonas preces precor, uti sies
valens propitius mihi liberisque meis domo familiaeque
veneat: quae satis accipiunda sint satis accipiantur;
reliqua quae sint uti conpareant. Siquid desit in annurn,
. " . .
un paretur ; quae supersmt, uti veneant : quae opus sint
locato s, locentur, quae opera fieri velit, et quae locari
velit, uti imperet, et ea scripta relinquat. Pecus conside-
ret. Auctionem uti faciat. Vendat oleum, si pretium
habeat, vinum, frumentum, quod supersit vendat :
boves vetulos, arrnenta delicula (" oves deliculas, lanam,
pelles, plostrum vetus, ferramenta vetera, servom
senern, servom morbosum, et siquid aliut supersit, ven-
dat. Patrem familias vendacern, non emacem esse opor-
tet.
',
( ':.-
,..' .
-' . - oc.
praeCl-
. - . - .
SACRIFICE AVANT LA MOISSON
,
l
,
!
DEVOIRS DU MAITRE DE MAISON
II. Pater familias ubi ad villam venit, ubi Latem fami-
liaremsalutavit, fundum eodem die, si potest, circumeat :
si non eo die, at postridie. Ubi cognovit quo modo
fundus cultus siet, operaque quae facta infectaque sient ,
" postriJ ie eius diei vilicum vocet, roger quid operis siet
factum, quid restet, sat isne temperi opera sient confeeta,
possitne quae reliqua sient conficere, et quid factum
vini, frumenti, aliarumque rerum omnium. Ubi ea
cognovit, rationern inire oportet operarum, dierurn. Si
ei opus non apparet, dicit vilicus sedulo se fecisse, ser-
vos non valuisse, ternpestates malas fuisse. servos
aufugisse, opus publicum effecisse l, ubi eas aliasque
causas multas dixerit, ad rationern operum operarumque
vilicum revoc '. Quom ternpestates pluviae fuerint, quae
opera per imbrem fieri potuerint, dolia lavari, picari,
. villam purgari, frumentum transferri, stercusforas efferri,
stercilinium fieri , semen purgari, funes sarciri, novos
fieri ; centones, cuculiones familiam oportuisse sibi
sarcire. Per ferias potuisse fossas veteres tergeri, viam
publicam muniri, vepres recidi, hortum fodiri l, pratum
purgari, virgas vinciri, spinas runcari, expinsi far , mun-
ditias fieri. Quom servi aegrotarint, cibaria tanta dari
non oportuisse. Ubi ea cognita aequo animo sint, quae
" postriJ ie eius diei vilicum vocet, roger quid operis siet
factum, quid restet, satisne ternperi opera sient confeeta,
possitne quae reliqua sient conficere, et quid factum
vini, frumenti, aliarumque rerum omnium. Ubi ea
cognovit, rationern inire oportet operarum, dierum. Si
. ei opus non apparet, dicit vilicus sedulo se fecisse, ser-
vos non valuisse, ternpestates malas fuisse. servos
aufugisse, opus publicum effecisse l, ubi eas aliasque
causas multas dixerit, ad rationern operum operarumque
. vilicum revoc 2. Quom tempestates pluviae fuerint, quae
INCANTATION POUR GUERIR LES FOULURES
d. __ t . l" L _ __ ....
isto ferto esto, macte vino inferio esto. Postea porcam
praecidaneam inmolato. Ubi Iano
struem ommoveto mactatoque Item, un pnus obmo-
veris. Iovi fertum obmoveto mactatoque item, uti prius
feceris . Item lano vinum dato et Iovi vinum dato, item
uti prius datum ob struem obmovendam et fertum
Iibandurn. Postea Cereri exta et vinum dato.
,
c" , l
12
9
TEXTES LiTTERAIRES
LE CHOU
LE CHOU
CLVI. Brassica est quae omnibus holeribus antistat.
Eam esto ' vel coctarn, vel crudam. Crudam si edes, in
acetum intinguito, Mirice concoquit, alvorn bonam
facit, lotiumque ad ornnes res salubre est. Si voles in
convivio multum bibere cenareque libenter, ante cenam
esto crudarn quantum voles ex aceto, et item, ubi cena-
veris, comesto aliqua V folia. Reddet te quasi nihil ede-
ris, bibesque quantum voles.
Alvom si voles deicere superiorem, sumito 'brassicae
quae levissima erit P. IIII. Inde facito manipulos aequa-
les tres conligatoque. Postea ollam statuito cum aqua.
Ubi occipiet fervere, paulisper demittito unum rnanipu-
lum, fervere desistet. Postea ubi occipiet fervere, pau-
lisper demittito ad modurn dum quinque numeres, '.. .. '
eximito, Item facito alterum manipulum, item tertium.
Postea conicito, contundito, item exirnito in linteum,
altera alteram tetigerint, id manu prehende et dextera
sinistra praecide, ad luxum aut ad fracturam alliga,
sanurn fiet. Et tarnen cotidie cantate in alio s. f. ,vel
, "
luxato, Vel hoc modo, huat hauat huat ista pista sista
dannabo dannaustra, et luxato. Vel hoc modo, huat,
haut, haut istasis tarsis ardannabou dannaustra.
CLVI. Brassica est quae omnibus holeribus antistat.
Eam esto ' vel coctam, vel crudam. Crudam si edes, in
acetum intinguito. Miri6ce concoquir, alvorn bonam
facir, lotiumque ad ornnes res salubre est. Si voles in
convivio multurn bibere cenareque libenter, ante cenam
esta crudarn quantum voles ex aceto, et item, ubi cena-
veris, comesto aliqua V folia. Reddet te quasi nihil ede-
, 1
, '
, 1
, '
, ,
, ,
, '
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
128
siet , ..
.,
,
,
J
,
;
"
,
1
,
,
,
}
.1
,
,
,
,
1
,
}
.1
,
B. Posie
LIVIUS ANDRONICUS
OOJSSIA
Virum mihi, Camena, 1 insece versutum
Pater noster, Saturni 1 filie...
-
Tuque mi hi narrato 1 omnia disertim
Matrern <proci> procitum 1 plurimi venerunt
--
t . A. Gelle XVIII, 9, 5 ego arbitror et a M. Catoue inse-
cenda et a Q. Ennio ({ insece scriptum sine' lt littcra, Offcndi ...
librum... Livi Andronici , qui inscriptus est in quo n at
primus versus cum hoc verbo sine "littera. Homre Od. l , 1.
Moreil. Vers sat urnien, comme tous les fragment s de l'Odysse.
W A
insece = E'IV,1t E, meme racine que I1IQIl ,IIII.
2 , Pri scien G. L II , 305 K. 0 filie et 0 fili : L A. in Od.
.... ... u ............ T A" Qr VYT"..'" rr J, (T, I"' '' ',..lo nt l pun r Tn" r-/;.,
LIVIUS ANDRONICUS
OOJSSIA
Virum mihi, Carnena, 1 insece versutum
Pater noster, Saturni 1 filie...
-
Tuque mi hi narrato 1 omnia disertim
18> Lll1'ERAIRES
-
Ibidemque vir summus 1 adprimus Patroclus
5 In Pulum devenies 1am ubi ommentans
Utrum genua amploctens 1 virginem oraret
vernsse.
Ibi manens sedeto, 1 donicurn videbis
Me carpento vehentem 1 meam domum
"
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAIQUES
132
-
Quando dies adveniet, 1 quem profata Morta est
Atque escas habemus 1 mentionem
Namque nullum peius 1 macerat humanum
. 15 Quamde mare saevom; 1 vires cui sunt magnae,
Topper confringent 1 inportunae undae.
-
Partim errant, nequinont 1 Graeciam redire Mercurius curnque eo 1 filius Latonas
-
10 Apud nimpham Atlantis 1 filiam Calipsonem
".
,_-_ Il'
Nam diva Monetas 1 filia im docuit
,
a) Topper citi ad aedis 1 venimus Circai,
5. Festus 208 L. ornmeutans, L. in O. quolll ait. .. signifieat
obmanens, sed ea signifieatione qua saepe fieri dieitur, id enim est
manrare Hom. 1 284-5. Mor. 8.
devenies TbP. : advenies K. O. uon, <h>ant Leo; ubi
Lindsay, ibi ed, PI'. X.
6. A. Gelle VI, 7, Il adprimum autem longe primum. L. in
0 ... Hom. III, 110 Mor. la.
7. A. Gelle 1II, 16,11 Caesellius.... Vindex in lecrionibus suis
antiquis Tria, inquit, nomina Parcarum sunt: 'Nana " , Decurua ',
Morta' et versum hune Livii, autiquissimi poetae, ponit ex
: -. Sed homo minime malus Caesellius Mortarn quasi
nomen aeeepit, cum accipere quasi Moeram debcret. Hom. Il,
99-100. Mor. Il.
8. Priscien G. L. II, 198. K. L i11 O. - : escas pro escae.
Hom. IV. X. 177. Mor. 12.
Atque escas habernus 1 mentionern
II. Diomde G. L. I, 384 K. vulgo dieimus ampleetor, veteres
immutaverunt amploctor crebro dicritantes ut L. in O. Hom. VI,
142-3. Mor. 17.
I2-
1
3. Charisius. G. L. 1, 197, K. Donicum pro donec : ita
L. Hom. VI, 295-6. Mor. 18.
uehentem : sens moyen me faisant conduire .
14- 16. Festus 482 L. Topper. .. cito, sic <Livius> in Odyssia
(in eodem cod) Hom. VIII, 138-9. Mor. 20.
humanum : homonem F. Ursinus, 2. viret cod., vires Augus-
tinus, vires et Hauet, vis et Lindsay, 3 <tamen> topper Leo.
humanum : employ substantivement. 2. quamde = quam; cf.
Ennius 6) (Ann, 97). - vires: v. Ernout, Rev. Phil. 19)4, p. 165
et s. - mme celui qui sont beaucoup de forces : 'L ",x< p.ciot
xotpH?O<; '\1j. 3. confriugent, s. e. eum,
t rt Pr;<r;Pll Y L TT ToR (cf. v. 8) K. Horn. VIII.
Topper confringent 1 inportunae unaae.
-
Partim errant, nequinont 1 Graeciam redire Mercurius curnque eo 1 filius Latonas
-
".
,_-_ Il'
Nam diva Monetas 1 filia im docuit 10 Apud nimpham Atlantis 1 filiam Calipsonem
,
a) Topper citi ad aedis 1 venimus Circai,
5. Festus 208 L. ornmeutans, L. in O. quolll ait. .. signifieat
obmanens, sed ea significatione qua saepe fieri dicitur, id enim est
manrare Hom. 1 284-5. Mor. 8.
J _ . __ : ..
II. Diomde G. L. I, 384 K. vulgo dieimus amplector, veteres
immutaverunt amploctor crebro dicritantes ut L. in O. Hom. VI,
142-3. Mor. 17.
T T /"'1 11 1 Il
-
20 b) Simul duona eorum 1 portant ad navis,
Milia alia in isdem 1 inserinuntur
134
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
TEXTES LITTERAIRES
FRAGMENTS DES TRAGEDIES
135
sic quoque fitum est
-
Quae quoniam audivi 1 fantis, gavisi
-
v_ v_ v_ v_ nam ut Pergama
Accensa et praeda per participes aequiter
Partita est
Dusmo in loco
25 Inque manum suremit 1 hastam.....
-
- carms
Vinumque, quod libabant, 1
-
- carms
Vinumque, quod libabant, 1
,
,
Fames acer augescit 1 hostibus.
-
NAEVI EPIGRAMMA
30 Inmortalis mortalis si foret fas flere,
Herent divae Camenae Naevium poetam.
ltaque postquam est Orcho rraditus thesauro,
Obliti sunt Romae ~ q u r lingu Latina.
24. Nonius 325,7 " ilico, in co loco. N. B. l'. lib. VI Mor.
411.
25-
26.
P. F. 429L. Sardare, iurellcgere. N... Mor. 55
27. Priscien G. L. II, 152 K. et 229 (de accr [eminiuoi N. in
carmine B. P. Mor. 33
28. Nonius 2 14, 7 metus ... feminino N. Mor. 53
Magni codd., corr, Lindsay; intus codd., carro e. princ, possidit :
possidet B- .
29. Pseudo-Asconius in Cie. Verr. I, 10, 29, V, 2, p. 140 Orelli
dictum facete et contumeliose in Metellos antiquom Naevii est
Ribb. 63. Saturnien ou sn. iambique?
A rp uprc. lpc 'Mptpllnc:. ont rnondu oar celui-ci:
Magnae metus tumultus 1 pectora possidit
Faro Metelli Rornae 1 fiunt consules
1A "Jo";,,<' '' '' ,, ilico. in co loco. N. B. l'. lib. VI" Mor.
-
Magnae metus tumultus 1 pectora possidit
NAEVI EPIGRAMMA
30 Inmortalis mortalis si foret fas flere,
Herent divae Camenae Naevium poetam.
ltaque postquam est Orcho rraditus thesauro,
Obliti sunt Romae ~ q u r lingu Latina.
-
Faro Metelli Rornae 1 fiunt consules
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
TEXTES LITTERAIREs
Proinde huc Dryante regem prognatum patre,
lO Lycurgum cette!
-
qUI numero
mtro curnmus.
pedibus proti-
[nam me dedi.
-
Ubi vidi, exanimabiliter timedus
QUIS heri apud te? -Praenestini et Lanuini hos-
[pites. -
Suopte utrosque decuit acceptes eibo,
Altris inanem volvulam madidam dari,
Altris nuces in proc!ivi profundier.
5
quicquid seito
[opust.
sciret,
-
Dubii faventem per fretum
Neminem vidi,
. ,
, '. '
oai summussos: proinde aperte dice quid sit,
[< quod > times.
v_ v populus patitur,
tu patlas v_
FRAGMENTS COMIQUES
h
.: . ;>
v _ v _ v _ vv e 0 an '.ilClmUS -
Vicistis. Volop <est>. Quo modo? - Dicam
[ti bi.
9- 10. Nonius 84, 34 cette significat ' dicite ' "el ' date', ab
co quod cedo. N. Lycurgo, Ribb. XXI (46). Sn, iamb , .
cette de c<'+dale donnez-ici , cf. osq. ce-buust hue veucrit ;
[a particule -ce peut tre prpose, comme dans le cas prcdent, ou
postpose: cf. bic, illic de "bice, "illice, osq. iz-i-c is .
Il. Nonius 20), 27 .. Irctum... masculini ... Naevins, Hibb.
Inc. III (53) Sn. iamb,
12. Festus 172 L. numero... apud Naevium... i , c. nimium
sciret ... Ribb. Inc. VIII (58). Sept. troch.
-
Quae ego in theatro hic meis probavi plausibus,
10 Ea non audere quemquam regem rumpere :
Quanto libertatem hanc hic superat servit us !
-
3-6. Macrobe SaI. III, 18, 6. Ribb. Ariolus Il (21). Sn. iamb.
1. qui Bamb, m. 2. Lanvini x. Lanuvini w. 3, 4 aitris Geppert,
aiteris w. vulvulam codd. bulbulam, i, e, vulvulam Gepperl, bul-
barn w 4 profundier Scriuerius profundere w.
3 vahl/daIII ; cf. Apicius 54 Sch., Pline N. H. XI, 37,84; sur la
forme voir Haver, Arch, f. lat. Lex, u. Gramm. IX, \2 3; Manuel
de critique verbale, 929. Ernout-Meillet, Dict. tvm. s. u.
4 Les noix de Prneste taient clbres, comme l'apprend
Macrobe ad toc. ; cf. Festus 176 L.
7 Nonius 376, 13 s. v. protinus et quoniam nonnulli vete-
mm pro eo quod ' protinus' est' protinam '. vel 'protinis ' conver-
tunt, exempla de his necessaria decerpenda sunt Ribb, Colax IV
(1. Cl Orlon. ,;:]U1.9- _ _&.. ,,&... &_ .... & .... ...... .. && .......... r ............. vu..:J P.l.VLJ.-
[nam me dedi.
Odi summussos: proinde aperte dice quid sit,
[< quod > times.
v_ v populus patitur, tu parias v_
FRAGMENTS COMIQUES
h
.: . ;>
v _ v _ v _ vv e 0 an '.ilClmUS -
Vicistis. Volop <est>. Quo modo? - Dicam
[ti bi.
Quae ego in theatro hic meis probavi plausibus,
10 Ea non audere quemquam regem rumpere :
Quanto libertatem hanc hic superat servit us !
-
3-6. Macrobe SaI. III, 18, 6. Ribb. Ariolus Il (21). Sn. iamb.
1. oui Bamb. m . 2 _ Lanvin; Y. T , .. ., .4 ..1
-
145
TEXTES LITTERAIRES
20 Si umquam quicquam filium rescivero
Argenturn amoris causa sumpse mutuom,
Externplo illd te ducam, ubi non despuas.
-
Etiam qui res magnas manu saepe gessit gloriose,
Cuius facta viva nunc vigent, qui apud gentes
[solus praestat,
25 Eum suus pater cum pallio uno ab arnica abduxit.
Ecqui fuerit prsibus eum argenti adest aratio?
_ .._.-
-
Libera lingua loquernur ludis Liberalibus
-
-
Ecqui fuerit persibus eurn argenti adest oratio ?
~ _
Libera lingua loquernur ludis Liberalibus
20-22. A. Gelle Il, 19, 6 Aliter... dictum esse' rescivi ' aut
, rescire ' apud cos, qui diligenter locuti sunt, nondum invenimus,
<Jllam super is rebus, quae aut consulto consilio latuerint, aut con-
Ira spem opinionernve usu venerint.,; N. in Triphallo... Ribb.
96. Sn. iamb,
1. si curnquam, Ribb., set si Hertz, sive u. Skutscb., 2 sum-
psisse codd., (orr. Friller.
3. illo = illuc. Gronove pense qu'il s'agit du moulin o l'esclave
est muni d'un billon.
23-2). A. Gelle VII, 8, ) ... Scipionem istum, vrone an faiso
incertum, farna tamen, cum esset adulescens, haud sincera fuisse et
propemodum coustitisse hosce versus a Cn. Naevio poeta in eum
scriptos esse... Ribb. Inc. III (108-110) Septn. lamb,
). pilliod unod B cbeler, hiatus uitandi causa; pallia 1 unod Ribb.,
uno <domum> Baehrens p. < olim> Seyjfert.
111111111 : vaut ici deux brves, cf. Bcheler Dclin. latine 241 de
la trad. franaise.
25 Eum SliUS pater cum pauio uno an amica aOQUXI[.
20-22. A. Gelle Il, 19, 6 Aliter... dictum esse' rescivi ' aut
, rcscire ' apud cos, qui diligenter locuti sunt, nondum invenirnus,
<Jllam super is rebus, quae aut consulte consilio latuerint, aut con-
tra spem opinionernve usu venerinr.,; N. in Triphallo... Ribb.
96. Sn. iamb,
r , si cumquam, Ribb., set si Hertz, sive u. Skutsch., 2 sum-
. . ..' .
qUIsquam arnica amant! amica mrrus
[fiet fidelis.
morigera et devora quisquam erit v_v
[_v
-
qUIsquam armee amant! arnica mrrus
[fiet fidelis.
morigera et devora quisquam erit v_v
[ -'-v
-
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
Numquam
Nec nimis
Numquam
Nec nimis
Immo quos scicidi in ius conscindarn atque abiciam
l'..a.,.
Cum alio cantat, at tamen alii sua dar digito lit-
[teras.
-
Immo quos scicidi in ius conscindarn atque abiciam
Quasi in choro ludens datatirn dat se et cornmu-
[nem facit,
Alii adnutat, alii adnictat, alium amat. : alium
[tenet,
Alibi manus est occupata, alii percel1it pedem,
15 Anulum dar alii spetandum, a labris alium invo-
[cat,.
Cum alio cantat, at tamen alii suo dar digito lit-
[teras.
12-16. Isidore Orig. J, 25 Ennius de quadam impudica . P. F.
26 L. " adnictat saepe et l viter oculo annuit. Naevius in Taren-
tilla (2)... Sic aliquot glossaria quae versum sive Livio, sive-
Plauto adtribuunt. Ribb. fr. Il (75) Sept. troch,
t quase Ribb, quae codd, ; in choro pila w, corr, Bche/er; sese
w, corr . Otto ; arnat vez harnat ? Ribb. 3 alibi: alii Ga.2; pervellit
w, corr, Dacier; 4 alii dat anulum w, COlT. Mller; expectandum
uel aspectandumcodd., corr. Both. (collato Pluuti ASlI. 778) ; aliis-
dat "-', corr, Ribb,
-
-
Cum veter occubuit Priarnus sub Marte Pelaszo
. ,
,
,
147
TEXTES LITTRAIRES
Quam prisci casci populi tenuere Latini
_vv _vv _vv _vv _v Saturno
Quem Caelus genuit
-
Accipe daque fidem foedusque feri bene firmum.
-
Doctusque Anchisesque Venus quem pulchra dearum
10 Fan donavit, divinum pectus habere
Qui caelum versat stellis fulgentibus aptum
Qui caelum versat stellis fulgentibus aptum
-
-
Accipe daque fidem foedusque feri bene firmum.
-
Constitit inde loci propter SOs dia dearum
_vv _vv _vv _vv _v Saturno
Quem Caelus genuit
15 Cum saevo obsidio magnus Titanu ' premebat
15 Cum saevo obsidio magnus Titanu ' premebat
9-10. Probus in Verg. Ed. 6, 31 p. 14,2 Keil, Vahl. XIV (18)
1 r, Festus 386 L. sos pro eos antiqui dicebant ut Ennius. li
Vahl. XVII (22)
dia dearum, A. Augustinus : dea diarum.
inde loci: gnitif partitif semblable ubi gentium, nllsquam terra-
rum . - sos cf, XII Tab., tab. VII, 7.
dia avec I, de "diuios, cf. gr. lHo; de (h'lo;; le substantif diu",
est attest dans Paul. Fest. 65 L., cf. sub de etc.
12. Varr . L. L. VII, :a8 cascum verus esse significat E. quod
ait. ... Vahl. XIX (24)
i
Marte Pelasgo
-
-
-
ANNALES
ENNIUS
LIBER 1
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAoUES
_vv _vv _ memini me fiere pavom r,
Cum veter occubuit Priamus sub
Ova parire solet genus pennis condecoratum,
Non animam : et post inde venit divinitus pullis
Ipsa anima.
Musae quae pedibus magnum puIsatis Olympum
5 _vv _vv _vv _vv terraque corpus
Quae dedit ipsa capit, neque dispendi facit hilum
Ova parire solet genus pennis condecoratum,
Non animam : et post inde venit divinitus pullis
Ipsa anima.
5 _vv _vv _vv _vv terraque corpus
Quae dedit ipsa capit, neque dispendi facit hilum
_vv _vv _ memini me fi re pavom r,
1. Varr. L.L. VII, 19. Vahlen 1(1).
2-4. Varr. L. L. V, 59; Diomde G. L. I. 383 K. paria: cum
ex hoc dicamus infinitivum parere tenio ordine, apud veteres parire
dictum reperimus ut apud E. Cf. Prise. G. L. II, 41, K.
Vahl. IX (10).
5-6. Varr. L. L. V, 60 ; id. ibid. V, III; IX,)3. Vahl. xoo.
terra cod., (O'T. Bergk,
/ltque dispendi jacit bilum neque dispendii tacit quicquam.
7. Charisius G. L. 1,98, K. pavos, Ennius li Donat, ad Ter.
--'r"U""... '-'lflrq,c1dl T -
14
6
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAIQUES
TEXTES L1TIERAIRES
OUi respondit l'ex Albai Longai
Ilia dia nepos, quas aerumnas tetulisri !
-
1
Quos homines quondam Laurentis terra recepit
luno, Vesta, Minerva, Ceres, Diana, Venus, Mars,
Mercurius, Iovis, Neptunus, Volcanus, Apollo
-
18. Atilius Fortuuati.mus G. L. VI, 28-1 , K. maximus qui est
versus svl labas haber X\11 .. , minlmus haber XII ut est Ennianus.
Donat. G. L. IV, 396 1\, "diat:rt:sis ur'olli ... Albai Longai'
t.urya!ca prognata, parer quam nosrer arnavu,
Vires vitaque corpus meurn nunc deserit omne.
Nam me visus homo pulcher pel' arnoena salicta .' ( " . , .r , I l
2:; Et ripas raptare locosque novos : ira sola
Postilla, germana soror, errare videbar
Tardaque vestigare et quaerere te neque posse
.' Corde capessere : sernita nulla pedem stabilibat.
Exim compellare pater me voce videtur 10
His verbis : 0 gnata, tibi sunt ante gerendae
Aerurunae, post ex f!uvio fortuna resistet.
&l1l".,tl1C n'ltPf" f'p.npntp Tf:lo("P<:'<;'lt
III monte
Curantes magna cum cura, tum cupientes
Regni, dant operam simul auspicio augurioque.
5 - Remus auspicio se devovet atque secundam
Sol us avern servat . At Romulus pulcher in alto
Quaerit Aventino, servat genus altivolantum. 5
Certabant urbem Romani Remoramne vocarent.
Omnibus cura viris liter esset induperator. .
)U Expectant ; veluti consul cum mittere signum
III monte
Curantes magna cum cura, turn cupientes
Regni, dant operam simul auspicio augurioque.
'10 Indotuetur ibi lupus fernina, conspicit omnis :
Hinc campum celeri passu permensa parumper,
Conicit in silvam sese.
17. Chari sius G. L. 1, 90, K. nepti s grammatici nolunt dici .. ct
.idvocant Ennium quod dixit ira e. q. s . Cf. Explan . in Donat.
Ci. L. IV, )63 K. ; Nonius 21 5, 6 nepos dici et fcmina potest,
Ennio auctore, quae nunc neptis dicitur . " Festus 364; 462 L.
\ahl. XXXI ( 55).
38-39. Apule, de dca Socr. 2, 6,23 , Martiauus Capella 1,42.
Vahl. XXXVII (62).
Conicit in silvam sese.
5 - Remus auspicio se devovet atgue secundam
Solus avern servat . At Romulus pulcher in alto
Quaerit Aventino, servat genus altivolanturn. 5
Certabant urbem Romani Remoramne vocarent.
.- - , '
10
Et cita cum tremulis anus attulit artubus lumen.
Talia tum memorat lacrimans exterrita somno :
Eurydica prognata, pater quam noster arnavit,
Vires vitaque corpus meum nunc deserit omne.
Nam me visus homo pulcher pel' amoena salicta
2:; Et ripas raptare locosque novos : ira sola
Postilla, germana soror, errare videbar
Tardaque vestigare et quaerere te neque posse
Corde capessere : semita nulla pedem srabilibat.
Exim compellare pater me voce videtur
His verbis : 0 gnata, tibi sunt ante gerendae
Aerumnae, post ex f!uvio fortuna resistet.
Haec effatus pater, germana, repente recessit
Nec sese dedit in conspectum corde cupitus,
Quamquam multa manus ad caeli caerula templa 15
35 Tendebam lacrumans et blanda voce vocabam.
Vix aegro curn corde meo me somnus reliquit.
20
, .
, .
\ . '
\ .
TEXTES LITTERAIRES
Comiter impertit, magnam cum lassus diei
Partem fuisset de surnmis rebus regundis
Consilio indu foro lato sanctoque senatu .
Cui res audacter magnas parvasque
Eloqueretur, et cuncta malaque bona dictu
Evomeret, si qui vellet, tutoque locaret ;
Quocum multa volup t [gaudia] clamque palam-
. . [que;
Ingemum CUI nulla malum sententia suadet 10
Ut faceret facinus, levis aut malus; doctus, fidelis,
Suavis homo, facundus, suo contentus beatus
. ' ,
Scitus, secunda loquens in tempere, cornmodus,
[verbum
Paucum, multa tenens antiqua, sepulta vetustas
Quae facit; et mores veteresque novosque tenen-
[rem, 15
14
0
145
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
Haece locutus vocat, quocum bene saepe libenter
Mensam sermonesque suos rerumque suarum
-
-
Et melior navis quam quae stlataria portat
Appius indixi t Karthaginiensibus bell um.
-
quos fando Faunos dictos. Antiquos poetas vares appellabant a ver-
sibus viendis ,
Cf. Festus 432 L. (( versus quoque antiquissimi, quibus Faunus
fata cecinisse hominibus videtun, Saturnii appellantur. Quibus et a
Naevio bellum Punicum scriptum est, et a multis aliis piura corn-
posita sunt. Vahl. 1 (213)'
130-1. Festus L. 432 (( sas Verrius putat significare eas teste
Ennio qui dicat in libro 1 (LH) eum suas magis videatur significare,
sicuti eiusdem 1. VII fatendum est eam signifieari, cum ait ...
Vahl. II (218).
1. philosophiam cod. Festi, corr . Scaliger,
132. Cic r. de lnvent. I, 19, 27 . Vahl. VI ( 223) .
133. Sehol. Vallae ad Iuvcn. 7, 134. Vahl. IX (226).
stlataria :cf. stlat ta dans Festus 410 L. " genus era! na vigii latum
magis quam altum, sic appellarurn a laritudine stlatta de "stl t
fminin de "stl tus ancienne forme de l/us ; pour la phontique, cf.
130 Nec quisquam sophiarn, sapientia quae perhibetur,
In sorn nis vidie prius quam sam discere coepit.
-
-
Denique vi magna quadrupes eques arque elephanti
13 5 Proiciunt sese.
Haece locutus vocat, quocum bene saepe libenter
Mensam sermonesque suos rerumque suarurn
Denique vi magna quadrupes eques atque elephanti
13 5 Proiciunt sese.
quos fando Faunos dictes. Antiquos poetas vares appel1abant a ver-
sibus viendis ,
Cf. Festus 432 L. (( versus quoque antiquissimi, quibus Faunus
fata cecinisse hominibus videtun, Saturnii appellantur. Quibus et a
Naevio bellum Punicum scriptum est, et a multis aliis piura corn-
-
-
Postquam Discordia taetra
155 Belli ferrates postes portasque refregit,
161 TEXTES LITTRAIRES
Summus ibi capitur meddix, occiditur alter.
-
Ob Romam noctu legiones ducere coepit.
-
(c Hostem qui feriet mi hi erit Carthaginiensis
Quisquis erit, cuiatis siet
-
Certare abnueo : metuo legionibus labem.
Rem repetunt regnumque petunt, vadunt solida vi.
LIBER IX
Summus ibi capitur meddix, occiditur alter.
-
Livius inde redit magno mactatus triumpho
Ob Romam noctu legiones ducere coepit.
Livius inde redit magno mactatus triumpho
LIBER IX
165 Iamque fere pulvis ad caelum vasta videtur
r.ro le reuoco , Cf. Mayet Becker, Prcis des Institutions du droit
priv de Rome, p. 240 sqq .
8. solid v : avec la force entire, rien que la force.
162. Diomde G. L. l, 382, K. cc apud veteres et abnueo dictum
annotamus, ut E... Vahl. VIII (279).
Cf. abnuebunt Sc. 329.
163-4. Cicro pro Balb. 22, SI. Vahl. IX (280).
16). Nonius 217,9 pulvis generi masculini, ut saepe. Feminini
Ennius ... )) Vahl. X (282).
165 Iamque fere pulvis ad caelum vasta videtur
-
)
-
)
-
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
LIBER Vlll
Multorurn veterum leges divornque hominumque,
Prudentem, qui dicta loquive tacereve posset,
Hune inter pugnas conpellat Servilius sic.
Pellitur e medio sapientia, vi geritur res,
Spernitur orator bonus, horridus miles arnatur.
Haud doctis dictis certantes nec maledictis,
Miscent inter sese inimicitias agitantes :
t60 Non ex iure manum consertum, sed rungis ferro
texte est corrompu, L. Havet (R. Phil. Il, 1878, p. 9
6)
a suppos
une lacune aprs pallcum. Vahlen avait propos 15 tenens res J'lill/O-
__ I.. .J .ud 1"1 YPvj 'nir :111 n -xte des 11155 . dans sa 2
e
d.
Pellitur e medio sapientia, vi geritur res,
Spernitur orator bonus, horridus miles arnatur.
Haud doctis dictis certantes nec maledictis,
Miscent inter sese inimicitias agitantes :
t60 Non ex iure manum consertum, sed rungis ferro
texte est corrompu, L. Havet (R. Phil. Il, 1878, p. 9
6)
a suppos
une lacune aprs pallcum. Vahlen avait propos 15 tenens res J'llll/O-
1'1111I et 17 prudenter, pour en revenir au texte des mss. dans sa 2< d.
Il faut supposer que tcnenlctn etprlldelllemdpendent de IJllllcduv. 17
Mais la construction est Iorcc ct peu probable.
1il. inter PU,![Ili/S c.= inter pugnandul11, media inter proelia,
1)-\-161. 1-2. Servius in Acn, \'11,622; cf. Horace Sat , 1,4,
60. 3 sqq. A. GeU. XX, 10. 1. Cie. pro Mur. 1-1,3 (3, 4,7, 8) ad
lam, VII. 1), 2 (7, 8); Lactance V, 1 (2). Vahl. II, III (266-
273).
3. pcllitur codd. Gell ., tollitur rodd, Cirer, praeter. 2. S nec male-
dictis : sed maledictis Colunuia, nunc malcdicta Baebr, 6. inimici-
ti.un Vahl. el Hosius (//111 codd. opt.; inimicitias codJ. deter. 7 manum
Cie.ad FIl/II.; manu celui. - ferro: errore codd. Gell . '
'L_O __ J 1 r'Qsiquam
l
V dt'<'l'\"ffr
I
1"jidl
1 55 Belli ferrates postes portasque refregit,
160
-
Egregie cordatus homo catus Aelius Sextus
-
Debil homo.
-
LIBER X
TEXTES LITTRAIRES
Rastros dentefabres capsit causa poliendi
Agri
Insece, Musa, manu Romahorum induperator
Quod quisque in bello gessit cum rege Philippo.
Egregie cordatus homo catus Aelius Sextus
-
-
Insece, Musa, manu Romahorum induperator
Quod quisque in bello gessit cum rege Philippo.
1i{ 5 Insignita fere tum milia militum octo
Duxit delectos bellum tolerare potentes
1i{ 5 Insignita fere tum milia militum octo
Duxit delectos bellum tolerare potentes
180
66, 23 poliriones, agrorum cultus diligentes .
Il t polira ornma dicirnus exculta et ad nitorern deducta. Ennius ...
\'lhl. XIII (319).
1 dentiferos Hugius, dentifabros Onions.
IRI. Nonius 95, 30 debil, debilis, E ... Vahl. XVI (324).
1 -!"-. 9, 3 ; cf. Paul Fest. 99 L. inseque apud
'.I1IlIUnJ dic ; irisent dixerit , Vahl. 1 (326) .
lnseque codd. Gell. sed cf. commentarium Gelli ,
1R4. Cicr. de Rep. 1. 18, 30; de Orat , 1,45, 198; Tusc , 1,9,
. -
-
Brut. XV, 58; cf. ad V. 4 sqq. A. GeU. XII, 2,
/TT . '\ r;,..A... r'1tn Li- ,o.
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
- - .. ... ...
_vv mortalem summum Fortuna repente
Reddidit e summo regno ut famul oltimus esset.
-
-
-
_vv mortalem summum Fortuna repente
Reddidit e summo regno ut famul oltimus esset.
-
Sed quid ego haec memoro ? dictum factumque
[facit frux
Sed quid ego haec memoro ? dictum factumque
[facit frux
16
9-
1
74. Cicro Brut. XV, 58; cf. ad V. 4 sqq. A. GeU. XII, 2,
3; Quintil. XI, 3, 31 (II, 15, 4) Cicro Caro Maior 14, 5
Vahl. IV (303).
2. Marcus studio collegam cod., carro Schiitz 4 dictus : corr.
Grollat-. ad Gell. lac. 5 agebant carl'. Gronou. 6 Suadaeque vulgo
suadas F' suadis F' suadae Fi,
175. Festus 138 L. metonymia... quae continet quod contine-
tur, ut E. cum ait. .. Cicro Or. 27, 93; de Orat, I1I,4
2, 16
7 ;
ad Varr. epist. IX, 7,2. Vahl. VI (3
10).
trernis cod. Festi .
17
6-7.
Nonius 110, 8 famul, Iamulus. Ennius lib. IX.
Vahl. VIII (3I2).
Additur orator Cornelius suavlloquenti
17
0
Ore Cethegus Marcus Tuditano collega
Marci filius _vv _vV _vv __
-w is dictust ollis popularibus olim
Qui tum vivebant hornines atque aevom agitabant
Flos delibatus populi Suadaeque medulla.
175 Africa terribili tremit horrida terra tumultu
162
175 Africa terribili tremit horrida terra tumultu
.. .. .. ... . . .. .. .. . .. .. .. . . .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. . ..
Sicut fortis equos, spatio qui saepe supremo
Vicit Olympia, nunc senio confectus quiescit
200 Unus homo nobis cunctando restituit rem.
Non enim rumores ponebat ante salutern.
Ergo postque magisque viri nunc gloria claret.
-
-
TEXTES LITTRAIRES
-
LIBER XI
-
200 Unus homo nobis cunctando restituit rem.
Non enim rumores ponebat ante salutern.
Ergo postque magisque viri nunc gloria claret.
-
Tum clipei resonunt et ferri stridit acumen.
-
205 Nos sumus Romani , qui fuimus ante Rudini
-
LIBER XII
Sicut fortis equos, spatio qui saepe supremo
Vicit Olympia, nunc senio confectus quiescit
Omnis mortalis victores, cordibus vivis
Laerantes, vi no curatos, somnus repente
In campo passim mollissimus perculit acris.
196. Priscien G. L. II, 445 K. sono, sonas et sonis,
Eunius. id. 473. Vahl. VI (368).
197-9. Priscien G . L . II , 153, K. acer et alacer et saluber et
celeber quamvis acris ct alacris plerumque faciant et salubris et cele-
bris feminina; in ut raque tarncn terminatione communis etiam
inveniuntur prolata... Ennius in XII ... " id., 230. Vahl. 1
(, 67) .
Omnis mortalis victores, cordibus vivis
Laetantes, vino curatos, somnus repente
In campo passim mollissimus perculit acris.
mrxta
mlxta
-
-
TEXTES LITTERA1RES
213-4. Priscien G. L. Il, 281 K. vctustissimi ctiam praecipis
genet! VUl11 qUI a nominative praeceps secundum analogiam nomi-
n.itivi protulerunt ... E. in XV A ... id. 25,9 vetustissimi
t.uncn etiam huius lapis protulcrunt E. in XV. " Vahl. 111(398).
21 5-222 . Macrob , Sat, VI, 3, ). Vahl. VI (401) Cf, Vcrg, Acn ,
1X, 806-815. .
2. tinnit avec ; cf. plus haut nictit v. 194.
-
-
LIBER XIV
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
Nunc est ille dies cum gloria maxima sese
Nobis ostendat, si vivi mus sive morimur.
Verrunt extemplo placidum mare : marmore Bava
Caeruleum spumat saleconferta rate pulsum
-
-
LIBER XV
-
-
Males defindunt, fiunt tabulata falaeque
206-7. A. Gelle II, 26, 21. Priscicn G. L. II, 171 K. hic et
hoc sal. .. etiarn hoc sale E. protulit in XIIII " Vahl. 1(3
84).
1. placide codd. GeU., corr. Parrhasius 2, sale Prise. marc Gcll .
208-9. Priscien G. L. II, 501 K. deponentia in -rior desi-
nentia orior ct morior tarn secundum tertiam quam secundum
quartam declinaverunt auctores. E. in XII II . Vahl. IV (39
1
) .
- -
ntorunur avec 1.
210-211. Priscien G. L. II, 518 K. vctustissirni tarnen tarn
produccbant quam corripicbant supradicti verbi, id est (tundo)
u .. " -.... ... _ _ &&&- _-.._-"- -""- -l::'- _ - ;O._"- __ y_.".._...... "- "
Nobis ostendat, si vivi mus sive morimur.
Males defindunt, fiunt tabulata falaeque
r66
2 JO Infit : 0 cives, quae me fortuna ferocis
Contudit, indigna bello confecit acerbo! )
2 JO Infit : 0 cives, quae me fortuna ferocis
Contudit, indigna bello confecit acerbo! )
-
-
-
dux ipse vias
--
-
INCERTA
-
-
Exin per terras postquarn celerissimus rumor
o genitor noster Saturnie, maxime divom
TEXTES LITTERAIRES
o genitor noster Saturnie, maxime divom
Iuppiter hic risit, ternpestatesque serenae
Riserunt omnes risu Iovis omnipotentis.
Iuppiter hic risit, tempestatesque serenae
Riserunt omnes risu Iovis omnipotentis.
--
-
INCERTA
Concurrunt veluti venti cum spiritus austri
Imbricitor, aquiloquesuo curn flamine contra
235 Indu mari magno fluctus extollere certant .
-
-
Exin per terras postquam celerissimus rumor
Tollitur in caelum clamor exortus utrisque
-
240 Oscitat in campis caput a cervice revolsum
23 I. Priscien G. L. Il , 199 K primae declinationis feminine-
rum genetivum etiam in -as more Graeco solebant antiquissimi
rcrminare ... Ennius in XVII... Vahl. III (441) .
232 Macrob. SaI. VI, 1,21 (ad Aen , XI, 745). Vahl. IV(442)
clams Lachmann ad Lucr , VI, 1260 coll. Enn , 422 (ADn. XVI,
12 Vahl.)
qui clamas oppugllalllis vagore uolanti
..:., S' jr.tuu" 1114&.0'.."" 1.11.""5'&"" .l.lU""' .. ""' ........ .00. .. _ .... _ .. ...._ ..... _ ..
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
-
Tune timido manat ex omni eorpore sudor
168
LIBER XVII
-
-
-
LIBER XVII
-
Si luci, si nox, si mox, si iam data sit frux
Quo res sapsa loco sese ostentatque iubetque
-
224. Macrob. Sat, VI, 1,50 (ad Aen. Ill, 175) Vahl. VIII (418).
mant avec li. Trace de la longue primitive ou licence mtrique ?
cf. v. 194 et 216.
225. Servius Lernovic. in Georg. I. 18; 135, 16 Thil. favens
pro volens ... favere enim veteres etiam velle dixerunt. Ennius...
Idem Vatic. in Georg. IV, 230; p. H8, 17 Thil.- Vahl. IX (419).
226. Priscien G. L. II, 153 K. Cf. lib. XII, 1. Servius in Aen ,
VI, 685. Vahl. XIV (424).
acer, cf. inversementacris v. 199.
227. Festus 446 L. Vahl. XIX (429). Cf. plus haut v. 87.
221\ . Fesrus <lU L. Ennius... ait sansarn pro psa nec alia,
SI "i U H... ":t UAJ 11 P' V\.\\..O>.>" t''"' nAU'"
230 Ir eques et plausu cava concutit ungula terram
-
Si luci, si nox, si mox, si iam data sit frux
-
Quo res sapsa loco sese ostentatque iubetque
Spero, si speres quicquam prodesse potissunt
-
Aestatem autumnus sequitur, post acer hiemps it
-
225 Matronae moeros complent spectare faventes
-
230 It eques et plausu cava concutit ungula terram
-
laetificum gau
divom domusaltisonum caei _vv-vv_
_VV _,--'v _vv _vv
Aut perrnaceret paries percussus trifaci
2(,0 _vv-vv_vv_vv endo suarn do
-
Aut perrnaceret paries percussus trifaci
_vv _vv _vv _vv laetificurn gau
,
TEXTES L1TTEI{AIRES
2+i-251. Macrob , Sat . VI, 3,7 (ad Acn . XI, 492). Vahl. L.
(;14).
252-3. Lactancc in Stat , Thcb , Xl, 56. Vahl. LI (5 19).
254-5. Prob . in Verg , ccl. 6,31 p. 18 K. Varr. L. L. \11,
; l' Festus 494 L. : tartarino CUl1l dixit Ennius, horrendo ct terri-
............... A& .. ' ..... __ ~ ~ ~ ~ ~ r-_'" l' ru
Et pereuute vira raucum sonus aere cucutrit.
Corpore tartarino prognata Paluda virago,
2 55 Cui par imber et ignis, spiritus ct gravis terra
Tantidem quasi feta canes sine dentibus lat rat
Et tum sicut equos qui de praesepibus fartus
Vinela suis magnis animis abrupit, et inde
Fert sese campi per caerula laetaque prata,
25 0 Celso pectore saepe iubam quassat simul altam,
Spiritus ex anima calida spumas agit albas 5
Cumque caput caderet, carmen tuba sola peregit
Et pereuute vira raucum sonus aere cucutrit.
Corpore tartarino prognata Paluda virago,
255 Cui par imber et ignis, spiritus ct gravis terra
Tantidem quasi feta canes sine dentibus lat rat
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
242. A. Gelle XIII, 2r, r 3. Vahl. XXVIII (490).
Capitibus : suppler eoertunt, Scander captibus avec haplologie;
cf.jacilia =jaclia C. 1. L. l' 632 ; striglibus = strigilibus juvnal
3, 263; ou bien y a-t-il quivalence mtrique vvvv=-vv ?
243. Festus 394 L. superescit significat supererit , E. Vahl.
XXXII (494).
superescit , Mme forme dans Accius Ribb. 266 (sn.-iamb.):
Quoi, si bine superescii, Spartam atque Amyclas trado <ego>
cf. escit, Lex XII Tab., I.
244-5. Varr. R. R. III, r, 2. Suet , Octav , 7 (v. 2). Vahl.
XXXVIII (50r).
Illyrii restant sicis sybinisque fodentes
-
-
Septingenti sunt paulo plus aut minus anni,
245 Augusto augurio postquam inclita condita Roma
[est.
-
Dum quidem unus homo Rornanus toga superescit
Capitibus nutantis pinos rectosque cupressos
-
Sernianimesque micant oculi Iucernque requirunt
Illyrii restant sicis sybinisque fodentes
-
-
-
Septingenti sunt paulo plus aut minus anni,
245 Augusto augurio postquam inclita condita Roma
[est.
?A? A (";pllp XTTT ? r f1 Vohl XXVTTT (Anf))
-
,
173
-
SCENICA
TEXTES LITTERAIRES
Serva cives, defende hostes, CUID potes defendere
5 _v _v _ per ego deum sublimas subices
Umidas, unde oritur imber sonitu saevo et spiritu
-v _v _v _v -v summam tu tibi pro mala
Vita famam extolles et pro bona paratam gloriam.
Male volentes famam tollunt, bene volentes gloriam.
5 _v _v _ per ego deum sublimas subices
Umidas, unde oritur imber sonitu saevo et spiritu
Multis sum modis circumventus, morbo, exilio arque
[inopia;
Tum pavor sapientiam omnem mi exanimato expec-
[torat :
Mater terribilem minatur vitae cruciatum et necem:
Multis sum modis circumventus, morbo, exilio arque
[inopia;
Tum pavor sapientiam omnem mi exanimato expec-
[torat :
Materterribilern minatur vitae cruciatum et necem;
10 Quae nemo est tam firmo ingenio et tanta confiden-
1lia
t> :\..\.. ..__ ...-",-..... _ .... t".. .... _ .......... l'....... a .." ....... &1V..... "'.U.... .
Male volentes famam tollunt, bene volentes gloriam.
1. Nonius 277, 27 defendere depellere ... Ennius Achille.
Vahl. IV (6) Ribb. I. Sept. troch.
2-4. Isidor. de diff. verbor. 218 inter famam et gloriam : glo-
ria quippe virtutum est, fama vero vitiorum. E. in A. Vahl. V
(7) Ribb. VII ( ID) Sept. troch.
3-6. Festus 394, L. subices E. in A. pro subiectis posuit cum
dixit ... lt A. Gell. IV, 17, 14. Nonius 169, 2. Vahl. VI (10),
-
-
-
-
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCH AQUES
Massili portabant iuvenes ad litera tanas
_vv _vv _ saxo cere comminuit brum
Machina multa minax minitatur maxima muris
Qua murum fieri voluit, urgemur in unum
17
2
Olli crateris ex auratis hauserunt
-
265 Introducuntur legati Minturnenses
-
OUi crateris ex auratis hauserunt
265 Introducuntur legati Minturnenses
aut littera detrahitur aut syllaba: littera ut (Aen . X,480) syllaba
ut. .. Diomde G. L. 1.. 441 K. et plurimi alii. Vahl. XCIX,
C, CI ( 574). j
261-2 . 1 Servius in Aen I, 412 circum dea fudit : figura est
aut littera detrahitur aut syllaba: littera ut (Aen . X, 480) syllaba
ut . . . Diomde G. L. I. 441 K. et plurimi alii. Vahl. XCIX,
C, CI (574). j
261-2. 1 Servius in Aen I, 412 circum dea fudit : figura est
tmesis, quae fit cum secto uno sermone aliquid interponimus, ut
alibi (Georg . III, 381) scptem subiecta trioni . Scd hoc tolerabile
est in sermone composite, ceterurn in simplici nimis est asperum :
quod tarnen faciebat antiquitas, ut . . . 2 Diomde G . L. 1..,401,
K. et alii . Vahl. CXXXVII, CXXXIII (609) .
263. Nonius 418, 12 urguere est premere, cogere .. . Varro
Antiquitate Rerum Humanarum. Versus Enni a Varronc citatus,
Vahl. CXXXVIII (617).
voluit avec ; cf. contudt v. 211.
264. Diomde G. L. I, 447 K. parhomoeon fit cum vcrba
similiter incipiunt, ut. .. Vahl. CXLII (621).
Machina multa minax minitatur maxima muris
-
-
s
10
175
TEXTES LITTERAIRES
Visa est in somnis Hecuba : quo faro pater
Rex ipse Priamus somnio, mentis metu
Perculsus, curis sumptus suspirantibus,
Ecsacrificabat hostiis balantibus.
Tum coniecturam postulat pacem petens,
Ut se edoceret obsecrans Apollonem,
Quo sese vertant tantae sortes somnium.
Ibi ex oraclo voce divina edidit
Apollo, puerum, primus Priamo qui foret
Pastilla natus, temperaret tollere :
Eum esse exitium Troiae, pestem Pergame.
-
Hecuba
Sed quid oculis rabere visa es derepente arden-
[tibus?
3
0
-
Hecuba
Sed quid oculis rabere visa es derepente arden-
[tibus?
Le passage est saos doute tir de l'Alexandre (Pris) d'Ennius.
4. sumptus : consumptus. 6 couiecturam : l'interprtation du
',onge ,. cf. Plaute Cure. 246 : potin couiecturam [acere, si narrem
1ibi 1 bac nocte quod ego somniaui dormiens ; Rud , 612. - 7 Apol-
l onem ; forme grcisante ; cf. C. I. L. l' 37 (no 26). - 8 SOI1l-
)IiI/ill : gn. pl . - Il pastilla: cf. Ann. 26.
)2-49 Cicro de Divin. J, 31,66, (1'1). Orat , 46, 155 (6 et
1 ; J . de Divin . II, S). 1I2 (12 et 16) ad Attic. VlII, Il,3 (12).
\:011 . 112,25 (:0): - V. 16-18: Cie. de Div. J,50, 114. Vahl.
vlexander VIII (54) Ribb. VI-VII (39-56).
1 1 r . Sept n . troch . 12-l 'i dim. anapest .. 16=J.7_octon . troch
-
Ibi ex oraclo voce divina edidit
Apollo, puerum, primus Priamo qui foret 10
30 Pastilla natus, temperaret tollere :
Eum esse exitium Troiae, pestem Pergame.
sanguen atgue exalbescat
[metu. S
-
-
-
.,
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAIQUES
Sed mihi ne utiquam cor consentit cum oculorum
[aspectu v ',,!
... unde haec flamma oritur ?
Incede, incede, adsunt, me expetunt.
Fer mi auxilium, pestern abige a me, flammiferam
[hanc vim quae me excruciat.
Caerulea incinctae angui incedunt, circumsrant
, [cum ardentibus taedis.
- intendit crinitus Apollo 5
Arcum auratum luna innxus :
Diana facem iacit a laeva.
Quin refugiat timido
Cassandra
Sed mihi ne utiquam cor consentit cum oculorum
[aspectu v ',,!
5. sanguen; cf. plus haut Ann. v, 77, et Nonius 224, la sqq.
12-18, Cicr . Acad , pr. Il, 28, 89; cf. pro Rose. Am. 24, 67,
Vahl. A1cmeo III (27) Ribb. III ( 25) ,
1. metrum incertum 2 fragm . de sept. troch. ou de crtique , 3,
4 octon. troch. ou anap. 5-7. dim tre anap.
2. incedunt incedunt : adsunt , adsunt, me med expetunt Ribb .
incedunt (Furiae) Halm ex Lambiuo ; adsunt bis, Orellius . me me
Orell, 4 caeruleo angui Colunma caeruleae (-Iee) igni libri. 5
< Eccum> SlIPPl. Ribb. . ; < hac> Vahl. ill apparalu 6 lunata
. -
I5 Caerulea incinctae angui incedunt, circumstant
, [cum ardentibus taedis.
- intendit crinitus Apollo 5
Arcum auraturn luna innixus :
Diana facem iacit a laeva.
Cassandra
20 Mater gravida parere <ex> se ardentem facem
174
*
* *
15. complebit Palatinus, eomplevitoptimi, sed, cf. 18. 17. iudicabit:
Haupt.
.lpm.vfl..1[ .r(IL.t:.(lTum
[ciet. 5
Virgines vereor aequalis, patris mei meum factum
[pudet,
Optumi viri. Mea mater, tui me miseret, mei
[piget :
Optumam progeniem Priamo peperisti extra me :
[hoc dolet.
4
0
Men obesse, illos prodesse; me obstare, illos
[obsequi !
177
TEXTES LITTERAIRES
Navibus complebit manus litora
*
.. *
) Il Ex opibus sumrnis opis egens, Hector, tuae
*
li- *
Quid petam praesidi aut exequar? quove nunc
Auxilio exili aut fugae freta sim?
Arce et urbe orba sum : quo accidam? quo appli-
[cern ?
Cui nec arae patriae domi stant, fractae et disiectae
[iacent, 5
) ) Fana flamma deflagrata, tosti alti stant parietes
Eheu videte !
Iudicavit inclutum iudicium inter deas tris aliquis;
Quo iudicio Lacedaemonia mulier, Furiarum una,
radveniet.
)() Ex opibus sumrnis opis egens, Hector, tuae
*
li- *
Quid petam praesidi aut exequar? quove nunc
Auxilio exili aut fugae freta sim?
Arce et urbe orba sum : quo accidam? quo appli-
[cern ?
Cui nec arae patriae domi stant, fractae et disiectae
[iacent, 5
) ) Fana flamma deflagrata, tosti alti stant parietes
Deformati atque abiete crispa
*
*
o pater, 0 patria, 0 Priami domus,
Saeptum altisono cardine templum !
Vidi ego te adstantem ope barbarica 10
('1) Tectis caelatis laqueatis,
Auro, ebore instructam regifice.
\0-64. Cie. Tusc. III, 19,44. de Orat , III, 47, 183 (2); ibid.,
r r 1 ... 1.. ... "' ... 1 ... ""'.. 0'\ c ....._.:.. ... A. .0. ...- TT .... "... r:_ 1""\ __ ..
15
Iamque mari magno classis cita
Texitur : exitium examen rapit.
Adveniet, fera velivolantibus
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
*
* *
Adest, adest fax obvoluta sanguine atque incendio ;
Multos annos latuit : cives, ferte opem et restin-
[guite!
45
Ubi illa <tua> paulo ante sapiens virginalis
[modestia?
Cassandra
Mater, optumarum multo mulier melior mulie-
[rum,.
35 Missa sum superstitiosis hariolationibus :
Namque Apollo fatis fandis dementem invitarn
[ciet. 5
Virgines vereor aequalis, patris mei meum factum
[pudet,
Optumi viri. Mea mater, tui me miseret, mei
[piget :
Optumarn progeniem Priamo peperisti extra me :
[hoc dolet.
4
0
Men obesse, illos prodesse; me obstare, illos
[obsequi !
5
179
turnulri est? nomen
[qui usurpat meum ?
-
*
Si qui sapientia m ~ ~ s vestra mors devitari potest ;
Namque Aesculapi liberorum saucii opplent por-
[ticus: 5
-
Eurypylus
o Patricoles, ad vos adveniens auxilium et vestras
[manus
Peta, priusquam oppeto malam pestem mandatam
[hostili manu,
Non potis accedi.
-
TEXTES LITTERAIRES
75 Rami bacarum ubertate incurvescere,
Segetes largiri fruges, florere omnia,
Fontes scatere, herbis prata convestirier
80 Nos quiescere aequom est? Nomus ambo Ulixeum
80
78-9, Nonius 489, 30: tumulti ; 490, 6 : strepiti. Vahl. Hec-
toris Lytra_ ~ 156) Ribb. IVab (143). Octon. iamb.
-- -- -------- ----c--- --- .
RECUEIL DE T ~ T LATIl-.S ARCHAQUJ'.S
His erat in ore Bromius, his-Bacchus pater,
Illis Lyaeus vitis inventor sacrae :
7
0
Tum pari ter evhan <evhoe cantans'> evhium
Ignotus iuvenum coetus alterna vice
Inibat, alacris Bacchico insultans modo. 5
Vidi, videre quod me passa aegerrume
Hectorem curru quadriiugo raptarier,
Hectoris natum de mura iactarier
His erat in ore Bromius, his-Bacchus pater,
Illis Lyaeus vitis inventor sacrae :
70 Tum pari ter evhan <evhoe cantans'> evhium
Ignotus iuvenum coetus alterna vice
Inibat, alacris Bacchico insultans modo. 5
-
Caelum nitescere, arbores frondescere,
Vites laetificae pampinis pubescere,
Haec omnia vidi inflammari,
Priarno vi vitam evitari,
Iovis aram sanguine turpari !
Caelum nitescere, arbores frondescere,
Vites laetificae pampinis pubescere,
accidam) libri optimi, accidam Bern. b. corr, 9 adstantern Tusc, III,
19, adstante alibi. 10. lacuatis Servius.
1J-
1
5. Noter encore les rimes. - 14 eoitari : dnominatif de
vita enlever la vie ,
65-7. Cicro Tusc. l, 44 105(1-2) Varron L. L. X, 70 (3) :
coniunx. Scaliger , Vahl., Andromacha III, 82(V. 3.) et VI, 100
(1-:3). Ribb. XII (91). Sn. iamb.
3. de Troiano muro codd., glossema eiecit Scaliger. de Troiano
muro iactari Vahl.
68-7
2.
Charisius G. L. l, 241 K. Vahl. Athamas 123 ; Ribb.
,.... " 1...-
Hectoris natum de mura iactarier
-
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
181 TEXTES LITTRAIRES
-
-
Senex sum: utinam mortem oppetam, priusquam
[evenat
1no Quod in pauperie mea senex graviter gemam !
-
" 00
ro 0 Y.a.v X/%X(J>; tin;, ':0 aov
).,oyo; "(<<p EX "tw'!
_ ", t. .B '
't'wv uOY.Q:JV';'W'I a :,rrlJ; ou 7U't'OV
1105 versus Q. Ennius, eum eam tragdiam verteret, non sanc
incommode aernulatus est. Versus totidem Enniani hi sunt : .. ,
Belle, sicuti dixi, Ennius; sed ignobiles tamen et opulenti h'd
Y.'ll 00XO")V7"'V satisfacere sententiac non videntur : nam
nvuuc onVles ilHlObiles cOOEO;J':11 neoue omnes ooulenti
Eadern dicta eademque orano aequa non aeque valet.
-
Haec tu etsi perverse dices, facile Achivos f1exeris :
Nam cum opulenti locuntur pari ter arque igno-
[biles,
Eadem dicta eadernque oratio aequa non aequevalet.
-
Senex sum : utinam mortem oppetam, priusquam
[evenat
1oo Quod in pauperie mea senex graviter gemam !
94-5. Nonius 472, 32 miserere. Ennius Heeuba. Vahl. IV
( 197) Ribb . V (168). Dim , anapest .
1. anuis Scalige) :manus codd, (unum puuctum infra ln, duo supra
rrasa in L).
<)6-98 . A. Gell. XI, 4, 1 Euripidis versus (293 sqq.) sunt in
Il t'LOba , verbis sententia brevitate insignes inlustresque. Hecuba
l' ,t ad Ulixern dieens :
vv- vv_ mlserete anuls :
1) 5 Date ferrum qui me anima privem
94-5. Nonius 472, 32 miserere. Ennius Heeuba. Vahl. IV
( 1<) 7) Ribb . V (168). Dim . anapest ,
1. anuis Scaliger :manus codd. [unum PU"UrIl infra ln, duo supra
(l' am in L).
quantum factis
[suppetit 10
quantum factis
[sunnetit 10
*
* *
Eurypylus
ecfari tanturn dictis
Eurypylus
ecfari rantum dictis
pons
pons
Non
Ubi tortuna Hectoris nostram acrem aciem incli-
[natam <dedit>
Patricoles
Eloquere, eloquere, res Argivom proeliout se
[sustinet.
Patricoles
Cene Eurypylus hic quidern est:
[hominem exercitum!
Eurypylus
v_ v_ v- v_ v qui alteri exitium parat
Eum scire oportet, sibi paratum pestem ut parti-
rcipet parem.
Melius est virtute ius: nam saepe virtutern mali
Nanciscuntur: ius atque aecum se a malis sper-
__ __ _ __. procul.
Eum scire oportet, sibi paratum pestem ut parti-
rcipet parem.
Patricoles
Eloquere, eloquere, res Argivom proelio ut se
[sustinet.
Non
180
pereat mno-
[cens?
_ h
,
TEXTES LITTERAIRES
vitam cernere
vitam cernere
-
Medea
Creon
Medea
-
ammo aegra,
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
-
Paedagogus
Antiqua erilis fida custos corporis,
Quid sic te extra aedis exanirnata eliminas?
Paedagogus
Antiqua erilis fida custos eorporis,
Quid sic te extra aedis exanimata eliminas?
-
Nutrix
Cupido eepit miseram nunc me proloqui
Caelo atque terrae Medeai miserias
Nutrix
Cupido cepit miseram nunc me proloqui
Caelo atque terrae Medeai miserias
-
accedissent abiegnae , .. 3. inchoandi, oel inchoandae ; alii alia ,
S sqq . secundum 0 constituerunt Scriuerius et Halmius, AI/al. TI/Il.
l, 16. 9 - aegra : aegro Vahl. cum aliquot codd.
1. Utinam Ile : cf. T r . Phorrn . 157.
2. accedisset = accidisset, cf. Andromacha V (88) ql/o acced m .
ingre-
[di?
servavisn gra-
[tia.
servavisn gra-
[tia,
mcipram
-
----
Medea
vortam, quod iter
-
TEXTES LITTERAIRES
Quo nunc me
Domum paternamne anne ad Peliae filias ?
Urinarn ne umquarn, Mede, Colchis cupido corde
[pedem extetulisses !
-
Iaso
Tu me amoris magis quam honoris
Tu me amoris magis quarn honoris
Sol, qui candentem in caelo sublimat facem
-
Sol, qui candentem in caelo sublimat facem
145 Utinam ne umquam, Mede, Colchis cupido corde
[pedem extetulisses !
14
2
- 3. Cicr, de Oral. III, 58,217. Vahl. Med. X (276) Ribb.
X (2)1). Cf. Eurip. \02. Sn . iamb.
1. Cf. l'imitation de Caus Gracchus: " QI/O me miser conferam ?
QI/O uortam ? [Il CllpitoliulIIne? At fratris sanguine madet, An
domum ? Matremlle ut miseraui lamentantem uideam et abiectam ?
par Cicron de Orat , III, 56, 214; Quint. XI, 3, II)) et de
Cicron, pro Muraena, 41, 88.
. 144 . Cicr. Tusc, IV, 302,69, Vahlen Medea Ex. XI (278) Ribb.
Xl (233). Cf. Eurip. 530. Sept . troch ,
servavisti Cratundriua, servasti codd,
145 Nonius 297, 24 efferre significat proferre . .. Ennius
.. . Vahl. XII (279) Ribb. XVI (241) cf. Eurip. 43
1.
.. _ -- _. -
14
2-3.
Cicr. de Oral. III, 58, 217 . Vahl. Med. X (276) Ribb.
v ( ,, -. y \ rr 1:'.. _=_ __ C' L _ )_
qUlt, nequi-
[quam sapit
qUit, nequi-
rrHl'l", e-r nit
IlECUBIL DE TEXTES LATINS
*
* *
Medea
Nequaquam istuc istac ibit : magna inest certatio.
Nam ut ego iIli supplicarem lanta blandiloquentia,
Ni ob rem?
-
Medea
Qui ipse sibi sapies prodesse non
-
Medea
Qui ipse sibi sapies prodesse non
186
135 Qui volt esse quod volt, ita dat se res, ut operam
[dabit.
Ille traversa mente mi hodie tradidit repagula, 5
Quibus ego iram omnem recludam atque illi per-
[niciem dabo,
Mihi maerores, illi lucturn, exitium illi, exilium
[ mihi.
132-8. Cicr, Nat. Deor , III, 25, 65. Vahl. Medea Ex. VII
(266) Ribb. VIII 226 (1-3); Incerta incert . XC, 161 (4); IX,
2?,.RJ(C".:z). C.f Fnrin seo . Sent . trach. . _
[dabit.
Ille traversa mente mi hodie tradidit repagula, 5
Quibus ego iram omnem recludam atque illi per-
[niciem dabo,
Mihi maerores, illi lucturn, exitium illi, exilium
(mihi.
o.
Ego cum genui, tum montururn SCIVl et el rel
[sustuli;
Praeterea ad Troiam cum misi ob defendendam
[Graeciam,
-
4 4
Ego cum genui, tum monturum SCIVl et el rel
[sustuli;
Praeterea ad Troiam cum misi ob defendendam
rGraeciam.
Plus miser sim si scelestum faxim quod dicam fore.
160
160
153-4. Nonius 470, 4 contempla. - Ennius Medea .. . "
Varr, L. L. VII, 9 . -Vahl. XVII (287). Ribb , Medea (altera
Enni) 24}. Sn. iamb.
155-8. A. GeU. VI, 17, 1. Vahl. Phoenix III (joo) Ribb. II
(257). Sept. troch . .
1. addecet Carrio : adiecit codd. 2 stare Bentley orare kibb. : vocare
codd , 4 obnoxiosae Acidalius : obnoxio se veZ obnoxiae codd,
159. Nonius 507, 22 faxim, fecerim . Ennius Phoenice... "
Vahl. VII (loS) Ribb. III (261). Sept. troch.
10. __ _t._I_.:.__ J ........ __ _ _ 1 __ __ JJ
Ea libertas est, qui pectus purum et firmum ges-
[titat :
Aliae res obnoxiosae nocte in obscura latent.
Phoenix
155 Sed virurn vera virtute vivere animatum addecet,
Fortiterque innoxium stare adversum adversarios.
Ea libertas est, qui pectus pururn et firmum ges-
[titat :
Aliae res obnoxiosae nocte in obscura latent.
Asta atque Athenas, anticum opulentum oppidum,
Contempla, et templum Cereris ad laevam aspice.
TEXTES LITTRAIRES
Plus miser sim si scelestum faxim quod dicam fore.
-
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
v_ v fructus verborum aures aucupant
-
Medea
Chorus
Iuppiter, tuque adeo summe Sol, qui res omnis
[spicis,
Quique tua <cum> lumine mare terram caelum
rcontines,
Inspice hoc facinus; priusquam fiat, prohibessis
[scelus!
Salvete, optima corpora
Cette manus vestras measque accipite
Chorus
Iuppiter, tuque adeo summe Sol, qui res omnis
[spicis,
Quique tua <eum> lumine mare terram caelum
rcontines,
Inspice hoc facinus ; priusquam fiat, prohibessis
[scelus!
-
188
147. Nonius 467, 14 aucupavi acnvum positum pro passlvo...
Ennius Medea ... Vahl. XIV (281) Ribb. IV (218). Cf. Eurip.
Il 1 vel 772. Fragment de sn. iamb.
1. fluctus, Junius ill margine, fremitus Mller.
148-9. Nonius SS, 1 cette significat dicite "el date, ab eo quo
cedo... Ennius in Medea ... Vahl. XV (2S2).Ribb. XlII (2l5).
Cf. Eurip. 1069. De metro ambigitur.
15-2. Probus in Verg. Ed. 6, lI, p . 16,:2 K. Vahl. Medea
,"yul XVI (?RA) Rihh XIV rJ Euri n T2U . SeN _ troch.
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
Scibam me in mortiferum bellum, non in epulas
[mittere.
More antiqua audibo atque auris tibi contra uten-
[das dabo
-
Telamo
Ego deum genus esse semper dixi et dicamcaelitum,
165 Sed eos non curare opinor quid agat humanum
[genus:
Nam si curent, bene bonis sit, male malis, quod
rnunc abest.
.. .
Sed superstitiosi vates inpudentesque harioli,
Aut inertes, aut insani, aut qui bus egestas impe-
[rat, 5
Qui sibi sernitam nori sapiunt, alteri monstrant viam,
170 Quibus divitias pollicentur, ab iis drachumam
IpSI petunt.
De his divitiis sibi deducant drachumam, reddant
[cetera.
-
16J. Nonius S06, 1 audibo pro audiam. Ennius Telamone...
Vahl. III (315) Ribb. III (278) Sept. troch.
164-171. Cicr , doc Divin, II, 50, 104 (v . 1-2), de Nat . Deor .
III, P, 79 (3), de Divin. I, 58, 132 (4-8). Vahl. Telamo IV (316)
Ribb T-Il ('lM) Sent troch
Ego deum genus esse semper dixi et dicamcaelitum,
165 Sed eos non curare opinor quid agat humanum
[genus:
Nam si curent, bene bonis sir, male malis, quod
rnunc abest.
.. .
Sed superstitiosi vates inpudentesque harioli,
Aut inertes, aut insani, aut qui bus egestas impe-
[rat, 5
Qui sibi sernitam nori sapiunt, alteri monstrant viam,
TEXTES LITTERAIRES
Deum me sentit facere pietas, civium porct pu-
[dor.
-
Thyestes
Nolite, hospites, ad me adire : ilico istic,
Ne contagio mea bonis umbrave obsit,
175 Tanta vis sceleris incorpore haeret ,
Unus hospitum
Quidnam est, obsecro, quod te adiri abnutas ?
-
Thyestes
Ipse summis saxis fixus asperis, evisceratus,
Latere pendens, saxa spargens tabo, sanie et san-
[guine atro
'7
2
. Nonius 160, 5 porcet significat prohiber .. Ennius Tela-
mone. Vahl. VIII (318) Ribb. VII (282). Octon. iamb.
parut; cf. Pacuvius Atalanta Ribb. 67 (Sn. iamb.)
mi inau, ut ver14r eloqui Pf1'tlt """'"
et Accius Epigonis 1 28S Ribb. (Sept. troch.)
_ qaibus ulis qllisqua", 110"""'" /'Durit illorum optui
Vullus, qllos iam ab armis anni porcenl l
Porce est compos de po forme rduite de apo + arce, cf .
PO'lO de "po-sin . .
Ot.--C'c:,," TTT ,.y
175 Tanta vis sceleris incorpore haeret .
Unus hospitum
Quidnam est, obsecro, quod te adiri abnutas ?
-
Thyestes
Ipse summis saxis fixus asperis, evisceratus,
Latere pendens, saxa spargens tabo, sanie et san-
[guine atro
Cibum ille tristis servar, tu ridens voras
EPIGRAMMATA
l.1
193
. . - . ..-- ..
EPIGRAMMATA
TEXTES LITTERAIRES
Aspicite, 0 cives! senis Enni imaginis formam :
Hic vestrum panxit maxima facta patrum.
VARIA
Scipio
Sparsis hastis longis campus splendet et horret.
VARIA
Scipio
Sparsis hastis longis campus splendet et horret.
LIBER VI
Quippe sine cura laetus lautus cum advenis,
Infertis malis, expedito bracchio,
') Alacer celsus, lupino expectans impetu,
Max cum alterius abligurias bona,
Quid censes domino esse animi ? pro divom fidem !
[5
Cibum ille tristis servar, tu ridens voras
l-S. Donat in Ter. Phorm. II, 2, 25; num hi versus revera Enni
.1"1 dubitatur, Vahl. 14. Sn. iamb.
1. infestis Ritschl 3irnpetu expectans codd., transpos , Muret; lupino
". .uu impetu petens Baebrens 5 dominos codJ., con. Muret 6 ille
1ll"tis (est addit OXO/l.) cibum dum (civium dum Lugd.). vulgo ille
l "',lis est dum cibum servat, Vabl . , sed scansio difficilivr est;
. .Iuun ille tristis Petermann ; varans codd. voras ed. PI'.
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
SATURAE
SATURAE
LIBER III
Enni poera salve, qui mortalibus
Versus propinas flammees medullitus.
Homo qui erranti comiter mostrat viam,
Quasi lumen de suo lumine accendat facit :
Nilo minus ipsi lucet, cum illi accenderit.
-
*
* *
Neque sepulcrum, quo recipiat, habeat portum
[corporis,
180 Ubi remissa humana vita corpus requiescat malis
180-3. Cicro de Off. 1,16,51; cf. ibid., III, 13, 54; pro
Balb , 16,36. Vahl. Inc. XVII (398). Ribb. Inc. XXIX (366).
<;pn h
'f<;mo qui erranti comiter mostrat viam,
Quasi lumen de suo lumine accendat facit :
Nilo minus ipsi lucet, cum illi accenderit.
HEDYPHAGETICA
HEDYPHAGETICA
la Mi soli caeli maxima porta patet.
195
TEXTES LITTERAIRES
Istic est is lupiter quem dico, quem Graeci vocant
Aerem, qui vent us est et nubes, imber postea,
Atque ex imbre frigus, ventus post fit, aer denuo.
25 Haece propter lupiter sunt ista, quae dico tibi,
Quando mortalis t q ~ urbes beluasque omnis iu-
[vant, 5
..... T""lI. T r"' TT . .,." ... 1 T T ro
------
------
EPICHARMUS
Mitylenae est pecten caradrumque apud Ambra-
[ciensis;
Brundisii sargus bonus est, hune magnus si est
[<tibi> sume.
15 Apriculum piscem seita primum esse Tarenti. 5
Surrenti <tu> elopem fac emas, glaucumque apud
[Cumas.
Quid scarum? praeterii cerebrum lavis paene su-
[premi :
Nestoris ad patriam hic capitur magnusque bo-
[nusque:
Melanurum turdum merulamque umbramque ma-
[rinam.
20 Polypus Corcyrae, calvaria pinguia acarnae, la
Purpura, muriculi, mures, dulces quoque echini.
li 1/ is des manuscrits est inscandable . mais le nom de l'Ambracie est
Quid scarum? praeterii cerebrum lavis paene su-
[premi :
Nestoris ad patriam hic capitur magnusque bo-
[nusque:
Melanurum turdum merulamque umbramque ma-
[rinam.
20 Polypus Corcyrae, calvaria pinguia acarnae, la
Purpura, muriculi, mures, dulces quoque echini.
Nemo me lacrimis decoret nec funera fletu
Faxit. Cur? Volito vivas per ara virum.
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
194
Omnibus ut Clipea/praestat mustela marina!
Mres sunt Aeni aspera<que> ostrea plurima
[Abydi.
la Mi soli caeli maxima porta patet.
A sole oriente supra Maeotis paludes
Nemo est qui factis aequiperare queat.
Si fas endo plagas caelestum ascendere cuiquam
[est,
5 Hic est ille situs, cui nemo civis neque hostis
Quibit pro factis reddere apis pretium.
Omnibus ut Clipea/praestat mustela marina!
Mres sunt Aeni aspera<que> ostrea plurima
dicuntur )l ... panrere, figere... inde etiam versus pangi vel figi in
cera dicuntur ; )l cf. 237.
2. panxit = pepigit. 4 cf. Virgile Georg. III, 9.
III (5-6) Sn , Epist. 108, p. Vahl. III (Varia 19). Distique
lg,
6. quivult codd, quibit Pincianus quivit Muret. operae codd, opis
Vahl.
IV (7-10) Cicr. Tusc. V, 17, 49. Vahl. IV (Varia 21) Distique
Nemo est qUi tacns aeqmperare queat.
Si fas endo plagas caelestum ascendere cuiquam
[est,
197
-
- -- ----
quod feci bene
quod feci bene
_u _. 1
mgratum reapse
mgratum reapse
-
-
1 r . 1
si no<n> est
RFCUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
_v si no<n> est
Testudo.
Testudo.
-
PACUVIUS
Die <...mihi> quid faciam : quod me moneris,
[effectum dabo.
Astici
Ita saeptuose dictione abs te datur
5 Quod coniectura sapiens aegre contuit :
Non intellegimus, nisi si aperte dixeris.
Amphio
Amphio
Quadrupes tardigrada, agrestis, humilis, aspera,
Brevi capite, cervice anguina, aspectu truci ;
Eviscerata, inanima, cum animali sono.
Astici
Ita saeptuose dictione abs te datur
5 Quod coniectura sapiens aegre contuit :
Non intellegimus, nisi si aperte dixeris.
Arnphio
1-7. Cicr. Je Divin., Il,64,1)); Nonius 170, 12 saeptuose.
obscure. Pacuvius Antiopa (4 et 5) . Ribb. Antiopa IV (3-8) Sn.
iamb.
2 . capite brcvi, [odd. 4. s.ieptuosa, Ribb, dictio, codd, : COlT. Ribb,
). conscctura vel consecutura codd.; corr. Ra/Ii. contulit codd.; corr.
l'ossius, ,
!-t F,'<tllS! lg 1h rcansc est re insa. P. in Armorum iudicio... "
32. Nonius 508,24 potestur pro potest... P. Chryse Ribb. XIII
40 Pater Achivos in Caperei saxis pleros perdidit
199
TEXTES LITTERAIRES
Ossuum inhumatum aestuosam aulam
Si qua potestur investigari via
Responsa explanat : mandat ne matri fuat
35 Cognoscendi umquam aut contuendi copia.
40 Pater Achivos in Caperei saxis pleros perdidit
-v _ primum hoc abs te oro, minus inexorabilem
Faxis. Ni turpassis vanitudine aetatern meam,
Oro : minime Bectas fandi me prolixitudine.
-v _ primum hoc abs te oro, minus inexorabilem
Faxis. Ni turpassis vanitudine aetatern meam,
Oro : minime Bectas fandi me prolixitudine.
Nonne officium fungar volgi, atque aegre male fac-
[tum feram ;>
Nonne officium fungar volgi, atque aegre male fac-
[tum feram ;>
32. Nonius 508,24 potestur pro potest... P. Chryse Ribb. XIII
( 1(0). Sn. iamb.
) 3. Priscien G. L. II, 254 K. quidam tamen veterum et 'hoc
",su' et 'hoc ossum' proferebant, unde P. in Chryse.... Ribb. XV
(1ll2-J03). Fragm. de sept. troch.
34-35. Nonius 111,8 fuam, sim vel fiam. P. Duloreste... Ribb.
III (116). Sn. iamb.
1. ne [unius me codd. ; matris coni. Bcbeler,
)6-38. Nonius 184, 6 vanitudo pro vanitate... P. Duloreste (r ,
.') ., 160, 12 prolixitudine (3). Utrumque locum coniunxit Lach-
m.inn in Lucret , II, 734. Ribb. VII (122). Sept. troch.
. n'" . 11 _ ....,.,'1' 11
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
17-18. Nonius 486, 2 parti et partuis, pro partus ... P. Ata-
lanta. Ribb. XIX (69). Sn, iamb.
19-21. Cicr. Orat, 46, 155. Ribb. Chryses IV (80). Sn, iamb.
2.pavos = pavor.
v_ v nam isti qUi lmguam avium irteuegunt,
Plusque ex alieno iecore sapiunt quam ex suo,
Magis audiendum quam auscultandum censeo.
25 Hoc vide, circum supraque quod complexu conti-
[net
Terram
Solisque exortu capessit candorem, occasu nigret,
Id quod nostri caelum memorant, Grai perhibent
[aethera :
Quidquid est hoc, omnia animat, format, alit, au-
rD'f't C"Tf':t t _ (
Cives, antiqui amici maiorum meum,
10 Consiliumsocii, augurium atque extum interpretes,
Postquam prodigium horriferum, portentum pavos
v_ v nam isti qui linguam avium intellegunt,
Plusque ex alieno iecore sapiunt quam ex suo,
Magis audiendum quam auscultandum censeo.
25 Hoc vide, circum supraque quod complexu conti-
[net
Terram
Solisque exortu capessit candorem, occasu nigret,
Id quod nostri caelum memorant, Grai perhibent
[aethera :
Quidquid est hoc, omnia animat, format, alit, au-
[get, creat, 5
30 Sepelit recipitque in sese omnia, omniumque idem
[est pater,
Indidemque eadem aeque oriuntur de integro
[arque eodem occidunt.
Ubi ego me gravidam sentio adgravascere
Propinquitate parti
-
-
-
20r TEXTES LITTERAIRES
Caelitum camilla, expectata advenis: salve, hospita!
51-)2. Nonius 97, 14 danunt, dant..; P. Iliona. id. 104, 5
expetunt pro volunt . Ribb, IX (206). Sn , iamb.
.. ....""......... ,. ",.1..1 .... ,.._ .... .... .. ..... __: . __ JJ _ .... _. _ ..
-
pi me etsi perdunt, tamen esse adiutam expetunt,
Quom prius quam intereo spariurn ulciscendi da-
[nunt.
Caelitum camilla, expectata advenis: salve, hospita!
Cedo, quorsum itiner tetinisse aiunt?
-
55 v_ ques sunt is?- Ignoti, nescio ques ignobiles.
-v te, Sol, invoco, ut mihi potestatem duis
Inquirendi mei parentis.
-
-
55 v_ ques sunt is?- Ignoti, nescio ques ignobiles.
-
Cedo, quorsum itiner tetinisse aiunt?
51-)2. Nonius 97, 14 danunt, dant..; P. Iliona. id. 104, 5
expetunt pro volunt . Ribb, IX (206). Sn , iamb.
I. petunt, codd . p. 97. 2 quod prius, codd, p. 97; cum, codd.,
p. 104
53- 54. Charisius G. L. l, 102 K. " heres, parens, homo... mas-
culino genere semper dicuntur, et P. in Medo cum ostenderet a
Merlo matrem quaeri, ait ... Ribb. II (219) Sept. troch,
55. Charisius G. L. l, 133 K. , im' pro eum. nam ita Scaurus
in acte grammatica disputavit, antiquos 'i m que s' ... hunc... decli-
nari ita : 'Is eius ei eum' vel 'im', numero plurali 'is'." id. 91
" 'ques' autem dixisse veteres testirnonio est Caro et Pacuius:
"ques' ... ; Priscien. G. L. III, 9 K. " nominativum quoque
pluralern non solum in 'i' et 'ae', sed etiam in 'es', 'qui , quae' vel
Lamentas, fletus facere compendi Iicet
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
Habet hoc senectus in sese, ipsa cum pigrast,
Spisse ut videantur omnia ei confieri.
*
* *
Neu reliquias, quaeso, mias sireis denudatis ossibus
50 Per terram sanie delbutas foede divexarier. 5
-v _v _ Tyndareo fieri contumeliam
45 Cuius a te veretur maxume ?
Mater, te appello, tu, quae curam somno suspen-
[sam levas,
Neque te mei miseret, surge et sepeli natum
<tuom> priusquam ferae
41. Nonius 132,28" lamentas pro lamentationes. P. Hermiona,
Ribb. XII (175). Sn. iamb.
Nonius 393, 3 spissum significat tardum... P. Her-
miona. Ribb. XII (179). Sn. iamb.
1. sese Ribb . : se codd, - cum pigra est ipsa codd, 2. ut spisse
omnia videantur codd.; .. . habet hoc {senectus] in secum pigra est Il
ipsa ut v. C. s. o., Lindsay.
44-45. Nonius 496,44 cum sit veretur illam rem... veteribus
genetivum pro accusativo poni placet ... P. Herrniona, Ribb. XVIII
(182). Sept. troch.
'J ......,--._" _ ... - .... ...
-
Volucresque...
Volucresque...
Mater, te appello, tu, quae curam somno suspen-
[sam levas,
Neque te mei miseret, surge et sepeli natum
<tuom> priusquam ferae
*
* *
Neu reliquias, quaeso, mias sireis denudatis ossibus
50 Per terram sanie delbutas foede divexarier. 5
200
-
-
20
3
TEXTES LITTERAIRES
Mittite : nam attrectatu et quassu
Saevom amplificatis dolorem.
-
Postquam est oneratus frugum et Boris Liberi
Nam me perbitere, illis opitularier
Quovis exitio cupio, dum prosim v_
o multimodis varie dubium et prosperum copem
-
Postquam est oneratus frugum et Boris Liberi
Nam me perbitere, illis opitularier
Quovis exitio cupio, dum prosim v_
o multimodis varie dubium et prosperum copem
rdiem!
-
20
5
,
TEXTES L1TfERAIRES
Caecam ob eam rem esse it rant, quia nil cernat
[quo sese ad plicet : 5
Brutarn, quia dignum arque indignum nequeat in-
[ternoscere.
Sunt autem alii philosophi, qui contra Fortunam
[negant
95 t Ullam miseriam esse, terneritatem esse omnia
[auturnant.
Id magis veri si mile esse usus reapse experiun-
[do edocet :
Velm Orestes modo fuit l'ex, factust mendicus
[modo. 10
Postquam calamitas complures annos arvas calvitur
- profectione laeti piscium lasciviam
r00 Intuentur, nec tuendi satietas capier potest.
Interea prope iam occidente sole inhorrescit mare,
T .... _ ..... L_.... ,.... .J . _l:_..:._ ... ... ~ ! __ ~ L ~ ~ _
Postquam calamitas complures annos arvas calvitur
- profectione laeti piscium lasciviam
r00 Intuentur, nec tuendi satietas capier potest.
Interea prope iam occidente sole inhorrescit mare,
Tenebrae conduplicantur, noctisque et nimbum
[obcaecat nigror,
Corb, m. J, quia quo Corb. m, 2, Darmst. ; idee quia quo Bamb. Leid.
Paris. P. m. 2. -4, 5. inverse ordine leguntur. esse omis. codd., resti-
tuit Hermann, 7. fortuna Bamb , Leid.; fortunam, 9. negent Bamb,
l .eid, Darmst . 8. locus corrupt us ; alii aliter restituunt ; 1I11am mise-
ntatem esse auturnanr (autumanitatern Herbip., temeritatern E,j.)
Pans. uterq., Bern., Herbip, ullam miseritatern esse sed terneritatem
omnia regi auturnaent Corb. 1IIIam esse miseriam scd terneritate
. . '
, ....,...... .. ~ D ,. r. T A ~ J n , c 1
...... - _.... - Tut-mant.
Id magis veri simile esse usus reapse experiun-
[do edocet :
Velm Orestes modo fuit l'ex, factust mendicus
[modo. 10
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
-
Fortunam insanam esse et caecam et brutarn perhi-
, [bent philosophi,
Saxoque instare in globoso praedicant volubili.
90 Id quo saxum impulerit fors. eo cadere Fortunam
Fortunam insanam esse et caecam et brutarn perhi-
, [bent philosophi,
Saxoque instare in globoso praedicant volubili.
9
0
Id quo saxum impulerit fors. eo cadere Fortunam
[auturnant,
Insanam autern esse aiunt, quia atrox incerta insta-
[bilisque sit :
-
v_ v,- ut ego SI qUlsquam me tagit
-
Telamo
Segregare abs te ausu's aut sine illo Salaminem
[ingredi,
Neque paternum aspecturn es veritus, quom aetate
[exacta indigem
85 Libcrum Iacerasti, orbasti, extinxti, neque fratris
[ necis
Neque eius gnati parvi, qui tibi in tutelam est tra-
[di tus ?
-
Nam Teucrum regi sapsa l'es restibiliet.
-
v_ v,- ut ego SI qUlsquam me tagit
82. Festus 432 L. " sas Verrius putat significare eas... idem cum
ait sapsam pro ipsa nec alia .. ' et P. in Teucro... li Ribb. IX (324).
S n. iamb.
8
3-86. Cicro De Oral. Il , 46, 193. Ribb. Teucer XII (327) Sept.
troch,
87. Festus 490 L. tagit P. in Teucro. li Ribb. XX (344) Sn.
Lexacta lIlUlgt:1l1
8
5 Libcrum Iacerasti, orbasti, extinxti, neque fratris
[neci s
Neque eius gnati parvi, qui tibi in tutelam est tra-
[ditus ?
-
ACCIUS
27
,. .
gemtorem mrus-
[tum adprabas ?
gemtorem mrus-
[tum adprabas ?
-
TEXTES LITTERAIRES
-
- .
v_ v- v_ v_ v- v SIC
-
- .
v_ v- v_ v_ v- v SIC
Multi, animus quorum atraci vinctus malitia est,
Composita dicta e pectore evolvont suo,
Quae, cum componas dicta factis, discrepant,
Nolo equidem : sed tu huic, quem scis quali in te
[siet
Fidelitate, ob fidam naturarn viri
Ignosce.
-v - ut quae tum absentem rebus dubiis coniugem
Tetinerit, nunc prodat ultorem?
-
Deum regnator nocte caeca caelum e conspectu
[abstulit.
Deum regnator nocte caeca caelum e conspectu
[abstulit.
-
-v - ut quae tum absentem rebus dubiis coniugem
Tetinerit, nunc prodat ultorem?
15 Matrern ob iure factum incilas,
15 Matrern ob iure factum incilas,
10 v_ v_ v_ v_ v_ v heu!
Cuiatis stirpem funditus fligi studet !
7-9, Nonius 109, 29 fidelitatem, id est fidem. A. Myrmidoni-
bus. Ribb. IX (19-21). Sn. iamb.
10-11. Nonius 110; 37 Rigi, adRigi. Accius... Aegistho
Ribb.I (21,22). Sn , iamb.
12_ Servius Dan.in Aen. I. 88 erioiunt i. e. abstollunr. Rihh
_ . . _ u
ACCIUS
Sagittis nivit, plumbo et saxis grandinat.
-
Fervit aestu pelagus.
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
Topper tecum, sit potestas, faxsit : si mecum velit
Flamma inter nubes coruscat, caelum tonitru con-
[tremit, 5
Grando rnixta imbri largifico subita praecipitans
[cadit,
Undiqueomnes venti erumpunt, saevi existunt
[turbines,
Topper tecum, sit potestas, faxsit : si mecum velit
Sagittis nivit, plumbo et saxis grandinat.
Tu pertinaciam esse, Antiloche, hanc praedicas;
Ego pervicaciam aio, et ea me uti volo ;
Nam pervicacem dici me esse et vincere
Perfacile patior, pertinacem nil morar.
Tu pertinaciam esse, Antiloche, hanc praedicas;
Ego pervicaciam aio, et ea me uti volo ;
Nam pervicacem dici me esse et vincere
Perfacile patior, pertinacem nil morar.
5 Haec fortis sequitur, illam indocti possident. 5
Tu addis quod vitio est, demis quod laudi datur,
10
7. Festus 482 L. topper fortasse valet in Enni et Pacui scrip-
tis. Pacuvius ... Ribb. Inc. LI (424). Sept. troch,
sist Riblr.; sin Ribb.
108. Nonius 507, 29 Il nivit pro ninguit. Pacuvius Paulo .. "
Ribb. III (4).
nivit : forme sans infixe nasal de la racine "sneigwb., gr. v d ~ t
T_k l\Tnnin<:. A 22 ~ nervi cacia et nertinacia hoc distant: nervi-
15
206
T ... .. .. ... .. " , ,,...
-
-
nec cmens causa um-
[quam evasit vapos.
-
TEXTES LITTER.... IRES
Qui neque terraest datus,
20
9
Nisi quid tua facultas nabis tulat opem, peream Vlol
28. Macrobe ir, G. L. V, 607 K. fero tuli et tollo tuli ...
vccius vero in Andromeda etiam ex eo, quod est tulo, quasi a
t hemate tuli declinat . .. Ribb. III (102). Sept. troch.
,' Il i A n"ll,. f111f'\ A r ....dd . r\n&>rn n n/l" nnp r ",n-1o rnrld
Multi iniquo, mulier, anima sibi mala auxere in
[malis,
30 Quibus natura prava magis quam fors aut fortuna
[obfuit.
_v -v nam tropaeum ferre me a forti viro
Pulcrum est: si autern vincar, vinci a tali nul1um
[<mi> est probrum.
Donec tu auxilium, Pcrseu, tetulisti mihi.
-
Donec tu auxilium, Pcrseu, tetulisti mihi.
_v -v nam tropaeum ferre me a forti viro
Pulcrum est: si autern vincar, vinci a tali nul1um
[<mi> est probrum.
28. Macrobe ir, G. L. V, 607 K. fero tuli et tollo tuli ...
vccius vero in Andromeda etiam ex eo, quod est tulo, quasi a
the mate tuli declinat . .. Ribb. III (102). Sept. troch.
quid Bath; quod codd.; opem Bath; operam codd ,
29-30. Nonius 425, 13 Fors et fortuna hoc distant. Fors est
,.!Sus temporalis ; Fortuna dea ipsa est. Aecius... Andromeda.
I{ibb. VII (109). Sept. troeh.
1. inquo codd., CO/T. [unius ; (h) ausere, codd, corr, Gulielmius,
2. fors aut fortuna : cf. Aecius Ribb , 182 : Fortunane an forte
,,'palus; il Y avait un temple ddi Fors Fortuna, au Trastvre ;
cl. Inscr , nos 122-123.
lI. Nonius 487, 12 vapor et vapos ... Aeeius Andromeda.
Ribb , IX (112). Sept. troch.
)2 . }-l3!!.
[quam evasit vapos.
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES 208
-v - v_ qui ducat cum te socerum viderit,
Generibus tantam esse inpietatem?
Si tui veretur te progenitoris, cedo.
Quid tam obscuridicumest tamve inenodabile ?
20 Locorum late viridia et frugum ubera
25 0 dirumque hostificumque diem, 0
Vim torvam aspecti atque horribilem!
An mala aetate mavis male mulcari exemplis om-
[nibus ?-
25 0 dirumque hostificumque diem, 0
Vim torvam aspecti atque horribilem!
An mala aetate mavis male mulcari exemplis 001-
[nibus ?-
20. Nonius 498, 8 genetivus positus pro ablative vel adverbio
loci ... Aecius Erigona, Ribb.I (49). Sn. iamb ,
loeronum cOfld.; Locrorum Al.; locorum Botb; lueorum
Biicheler.
21-2. Nonius 487, 30 generibus pro generis. Accius Ale-
20. Nonius 498, 8 genetivus positus pro ablative vel adverbio
loci ... Accius Erigona, Ribb.I (49). Sn. iamb ,
loeronum cOfld.; Locrorum Al.; locorum Botb; lueorum
Biicheler.
21-2. Nonius 487, 30 generibus pro generis. Accius Ale-
meone... Ribb. IV (64-5). Sept. troeh.
I. qui ducat : quis deicat Mller. viderit soeerum, codd, : COlT.
Vossius ,
23 Nonius 15, 7 enoda signifieat explana... Accius... Alphesi-
boea, Ribb. III (75). Sn. iamb.
qui itam uel quid itarn codd.; obseuri dieunt codd., corr. Mercier.
24. Nonius 497, 3 cum sit veretur illam rem... veteribus gene-
tivum pro aceusativo poni placet ... Aecius Alphesiboea Ribb. IV
(76). Sn. iamb.
Veretur, impersonnel; cf. Pacuvius Hermiona (182). ceda: donne.
2,-6. Nonius .18,- 27 flsnl'bti nro aspectns .. Accius.. Alnhevi-
-
-
2U
TEXTES LITTERAIRES
v_ nam neque sat fingi neque dici potest
55 Pro magnitate.
-
-
v_ nam neque sat fingi neque dici potest
55 Pro magnitate.
45 Adde huc quod rnihi portento caelesturn pater
Prodigium rnisit, regni stabilimen mei,
Agnurn intcrpecudes aurea clarum coma,
Em clam Thyestern clepere ausurn esse e regia,
Qua in re adiutricem coniugem cepit sibi. 5
Ne cum tyranno quisquam epulandi gratia
Accumbat mensam aut eandem vescatur dapem.
-
Ne cum tyranno quisquam epulandi gratia
Accumbat mensam aut eandem vescatur dapem.
50 Id quod multi invideant multique expetant insci-
[tiast
Postulare, nisi laborem summa curn cura ecferas,
-15-9 Cicro de Nat. Deor . III, 26, 68. Ribb . Atreus VIII
(}()9-2Q). Sn , iamb ,
1. addo codd , caeleste Pal. 4 em (= eum) clam Ribb , : quern
, l.un Leid, A; qucmdam, quem dan, quem clean etc. ceteri ,
5
0
-
1
. Cicr, pro Sestio a, 102. Ribb. Atreus IXb (215-6). Sept.
u och ,
Noter laconstruction id qUOIl inuideant, Cf. id. 4
24
:
-"!l1Il quis 1/0/1 mortalis florem liberum inulit meum ?
)V ..... ':!UVU IUUlll 111VIUCiUIl mUluque expetant 1nSC1-
[tiast
Postulare, nisi laborem summa curn cura ecferas,
......... _..........
RECUEIL DE TEXTES L T ~ S ARCHAQUES
Atreus
Qui non sat habuit coniugem inlexe in stuprum.
Atreus
v_ v quod re in surnma summum esse arbitror
Periclum, matres conquinari regias,
Qui non sat habuit coniugem inlexe in stuprum.
Atreus
v_ v quod re in surnma summum esse arbitror
Periclum, matres conquinari regias,
Contarninari stirpem ac misceri genus
oderint
oderint
Atreus
35 Iterum Thyestes Atreum adtractatum advenit,
Iterum iam adgreditur me et quieturn exsuscitat :
Maior mihi moles, maius miscendumst malum,
Qui illius acerbum cor contundam et comprimam.
40 Dum metuant.
40 Dum metuant.
210
35-8. Cicro de Orat . III 58,218; Tusc. IV, 36, 77 (v. 3,4);
de Nat. Deor. III 26,68 (v , 3,4). Ribb. Atreus III (198-201).
Sn , iamb ,
39-40. Cicro de Off. I, 28, 97 et passim. Ribb. Atreus V (203-
4). Rythme iambique?
41. Cicr. de Nat. Deor ..III, 26, 68. Ribb , Atrcus VI (205).
Sn iamb.
Ab classe ad urbem tendurt, ncque quisquam po-
[test
Fulgentium armum armatus ardorem obtui,
Ab classe ad urbem tendurt, ncque quisquam po-
[test
Fulgentium armum armatus ardorem obtui,
Pastor
v_ v_ v tanta moles labitur
Fremibunda ex alto, ingenti sonitu et spiritu.
Prae se undas volvit, vertices vi suscitat :
Ruit prolapsa, pelagus respargit, reflat.
70 Ita dum interruptum credas nimbum volvier, 5
Dum quod sublime ventis expulsum rapi
Saxum aut procellis, vel globosos turbines
Existere ictos undis concursantibus :
Nisi quas terrestris pontus strages coniet,
TEXTES LITTERAIRES
Mavortes armis duo congressos crederes
-
Pastor
v_ v_ v tanta moles labitur
Fremibunda ex alto, ingenti sonitu et spiritu.
Prae se undas volvit, vertices vi suscitat :
Ruit prolapsa, pelagus respargit, reflat.
70 Ita dum interruptum credas nimbum volvier, 5
Dum quod sublime ventis expulsum rapi
Saxum aut procellis, vel globosos turbines
Existere ictos undis concursantibus :
Nisi quas terrestris pontus strages coniet,
- Scamandriam undam salso sanctam obtexi san-
[guine
65 Atque acervos alta in amni corpore explevi hos-
[tico.
-
h 3. Charisius G. L. 1, 126 K. duos, hos duo. )) Ribb. Epinausi-
Il i.rche XI (32 1). Sn , iamb.
Martes cod.; cf. Inscr , no 120.
(,4-5. Nonius 192, 2 amnem.. ' feminino... Accius Epinausi-
:1I.\Che. Ribb. XII (322-3). Sept. troch.
1. umandriam codd., corr . Friller. obtexus codd . corr , [un . ob-
!IIIXi Quicberat ,
(,6-80. Cicr. de Nat. Deor. Il 35, 89 Atqui ille apud Accium
l''''tor, qui navem numquam ante vidisset, ut procul divinum et
novorn vehiculum Argonautarum e monte conspexit, primo admi-
1 1 1 rT' ........ '.' .
armtte, cave vestem atngas.
armtte, cave vestem atngas.
..
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAIQUES
Qui, nisi genitorem ullo, nullum meis dat finem
[miseriis.
Conspiciendi insolentia.
Ita et fletu et tenebris obstinatus speciem amisi lu-
[minis
Non genus virum ornat, generi vir fortis loco.
60 Age, age, amolire,
60 Age, age, amolire,
56. Nonius 341, 17 locum decus significare vult Accius Dio-
mede. Ribb. II1(272). Sn, io.mb.
I. generis Mercier; forti codd., corr. [unius ,
Cf. dans Ribbeck Comic. Rom. Fragm. Incerta LXXVII ... homo
locum ornat, non hominem locus. .
57-
8.
Nonius 322, 26 Insolens rursum non solens... Accius Dio-
mede. Il Ribb. VI (275-6). Octon. iamb.
1. effletu codd., et f. Roth; fletu Gulielmius ; amisi L, amissi ceteri
2 conspicient ins. : corr . Both. insolentiam LB A.
1. speciem la vue .
59. Nonius 185, 19 ullo pro ultus fuero, Accius Epigonis. Il
Ribb. VI (293)' Sept. troch.
genitores nullo LI eis B A.
ulla ="ulso, cf. velle de "vel-se, C'est un futur du type faxa.
_ A. rIo'1 1
[miseriis.
56. Nonius 341, 17 locum decus significare vult Accius Dio-
mede. Ribb. II1(272). Sn, io.mb.
I. generis Mercier; forti codd., corr. [unius ,
Cf. dans Ribbeck Comic. Rom. Fragm. Incerta LXXVII ... homo
212
--
85 Ut rorulentas terras ferro fumidas
praeclsum
[iugum
. "
1 l '
,
TEXTES LITTERAIRES
"
Philocteta
Heu! qui saisis fluctibus mander
Quemcumque institeram grummum aut
Quis tu es mortalis, qui in deserta et tesca te ad-
[portes loca ?
Vos ite actutum atque opere magno edicite
Per urbem, ut omnes, qui arcem Alpheumque ac-
[colunt,
Cives ominibus faustis augustarn adhibeant
Faventiam, ore obscena dictu segregent.
Quis tu es mortalis, qui in deserta et tesca te ad-
[portes loca ?
9
0
-
Ego ut essem adfinis tibi, non ut te extinguerem,
Tuam petii gnatam : numero te expugnat timor.
95
Philocteta
95 Heu! qui saisis fluctibus mander
Me ex sublimo vertice saxi?
am iam absumor : conficit animarn
Vis volneris, uleeris aestus.
87-8. Festus 174 L. numero nimium cito, eeleriter nimium...
.\ccius in Oenomao. Ribb. VI (502-3). Cf, Nonius 351, 17.
Sen. iamb.
expurgat Linds, cumcod, expugnat Mller,
89. Nonius 15, 21 " grummus dieitur agger: a congerie dictus ,
,\ ':rU.e .0PJ'<\."' ...O"'. a Jhb JqLC.' .""',",u;.,gtb-.. __'_H_
Per urbem, ut omnes, qui arcem Alpheumque ac-
[colunt,
Cives ominibus faustis augustarn adhibeant
Faventiam, ore obscena dictu segregent.
ra
II. III
RECUEIL DE TEXTES ARCHAQUES
Forte ante aurorarn, radiorum ardentum indicem,
Cum <e> somno in segetem agresti cornutos
[cient,
--
Nunc si me matrem mansues misericordia
Capsit
Sicut lascivi atque alacres rostris perfremunt
Delphini, item alto muleta Silvani melo
Consimilem ad auris cantum et auditum refert. r 5 80
75 Aut forte Triton fuscina evertens specus
Supter radiees penitus undante in freto
Molem ex profundo saxearn ad caelum erigit.
AR, VIII. Leid , V; erigit Lachmann, eruit codd, 13. sieut laseivi Ribb.,
sieut inciti codd , '4 item alto muleta Ribb, item alia multa codd , ;
item illa mota uel muta Bcbeler, item alta moles C. F. W. Mller,
4. refiat : recule en mugissant )). 5 dUI1I dum : tantt ...
tantt. quod = aliquod.
81-2. Nonius 383, 12 mansuetem et mansuem, pro mansue-
tum, ut si nominativus mansues .. ' Aceius Meleagro, Ribb. XI
(453-4). Sn, iamb.
83-6. Nonius 395, 21 segetem... ipsam terrant dicimus , Accius
[)I-''''''''U''l-VI n. "" l): h h T { ,. H. "'-Ah\ ;.., n-'I. h
80 Consimilem ad auris cantum et auditum refert. r 5
Nunc si me matrern mansues misericordia
Capsit
Forte ante aurorarn, radiorum ardentum indicem,
Cum <e> somno in segetem agresti cornutos
[cient,
85 Ut rorulentas terras ferro fumidas
Quitus sumo
Nam neque pr tio neque amicitia neque vi impelIi
[neque preee
111-2. Diomde G. L. 1,38) K. Il Accius quitus sum ponit pro
-
Il Castra haec vestra est - {( Optume escis meri-
[tus a nobis v_
Patrio exemplo et me dicabo arque animam devoro
[hostibus.
Te sancte venerans precibus, invicte, invoco,
Portenta ut populo, patriae verruncent bene.
Te sancte venerans precibus, invicte, invoco,
Portenta ut populo, patriae verruncent bene.
-v _v quorum genitor fertur esse ops gentibus.
-
_ .
Il Castra haec vestra est - Il Optume escis meri-
[tus a nobis v_
-
Vim Gallicam obduc contra in aciem exercitum :
l 15 Lue patrum hostili fuso sanguen sanguine.
Patrio exemplo et me dicabo arque animam devoro
[hostibus.
111-2. Diomde G . L. 1,38) K. Accius quitus sum ponit pro
quivi hoc modo . . . Idem alibi eodem modo : unde omnia per-
.li sci ac percip! queutllur. Ribb. Inc. IX (661-2). Sept. troch .
113. Priscien G. L. II, 321 K. vetustissirni tamen etiam hic
l't haec et hoc 'ops' et 'cops' pro opulentus et copiosus profere-
h.mt , Accius de Hercule dicens. Ribb . Incert , XVI (669). Sept.
1roch .
Il) . Nonius 224, 18 sanguis ... neutre. .... Accius in Aeneadis
.IUl Decio . Ribb. Praetextae III (,-4) . Sn . iamb.
1. acie codd. corr, ed, PI' . 2. lue Bcheler: ve vel vae codd. ; pa-
l rium ss. et tuu, fusum su. et su
116-7 . Nonius 18,. 22 verruncent, id est venant. Accius
l 15 Lue patrum hostili fuso sanguen sanguine.
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
Abtorque prorim ac suppa tortas copulas.
Quinam Tantalidarum internecioni modus
Paretur? aut quaenam umquam ob mortem Myr-
[til i
Quinam Tantalidarum internecioni modus
Paretur? aut quaenam umquam ob mortem Myr-
[tili
v_ nam si a me regnum Fortuna arque opes
Eripere quivit, at virtutem nec quiit.
v_ nam si a me regnum Fortuna atque opes
Eripere qui vit, at virtutem nec quiit.
99. Nonius 200,38 copula generis feminini. Accius Phinidis .
Ribb. IV (575). Sn. iamb.
obtorque, Passerat . prorem L l supra L.
proris doublet de prra; comme bris, rmis ct de bra, ,'1IIa,
peut-tre analogique de nauis,
100-3. Priscien de metris Terent . G. L. III, 424 K. nec
solum comici huiuscemodi suDt usi iambis, sed etiam tragici verus-
tissimi. .' Apule Florid. II, JO (v. r , 2) Ribb. Phoenissae 1
<581-4). Sn. iamb .
- - - .J _ . u r __ ~ ~ ....... ... n Ab,,, 7 nnn'r'3nt PTl'1 R,rir.J"'tllIL' Ji osten-
Iussit proficisci exilium quovis gentium,
105 Ne scelere tuO Thebani vastescant agri.
100 Sol qui micantem candido curru arque equis
Flammam citatis fervido ardore explicas,
Quianam tam adverso augurio atque inimico omine
Thebis radiaturn lumen ostentas tuom ?
216
110 Poenis luendis dabitnr satias suppl ici ?
Iussit proficisci exilium quovis gentium,
105 Ne scelere [UO Thebani vastescanr agri.
II
II
Coniectores
Rex, quae in vira usurpant homines, cogitant, cu-
[rant, vident,
21
9
,
TEXTES LITTERAIRES
-
-
v_ qui recte consulat, consul cluat.
III
Quaeque agunt vigilantes agitantque, ea si cui in
[somno accidunt,
Minus mirum est, sed di rem tantarn haut remere
[improviso offerunt. 15
IJ 5 Proin vide ne qucrn tu esse hebetern deputes aeque
[ac pecus,
Is sapientia munitum pectus egregie gerat,
Teque regno expellat : nam id quod de sole osten-
[tum est tibi,
Populo comrnutationern rerum portendit fore
Perpropinquarn. Haec bene verruncent populo!
[nam quod dexterum 20
140 Cepit cursum ab laeva signum praepotens, pulcher-
[rume
Auguratum est rem Rornanarn publicam sumrnam
[fore.
15. mirum Manutius, mirandum (" ,' mirandum di drlelo Sl:J
" ,
Cbrist ; di rem tantarn Neuhircb, in re lanta "'; inproviso 'H, visa
l:ims
1,olt
e,t;\I,11,t <!.. (lm _. Erl . se offcrunt Cautabr, - 16 deputas
'01 - Jt.-ld lU..... lt1LUUJ. t''''''",",''U.,> "'"5l""'5J.\.. 6 ""' I. U \. ,
Teque regno expellat : nam id quod de sole osten-
[tum est tibi,
Populo comrnutationern rerum portendit fore
Perpropinquam. Haec bene verruncent populo!
[nam quod dexterum 20
140 Cepit cursum ab laeva signum praepotens, pulcher-
[rume
Auguraturn est rem Romanarn publicam summam
[fore.
-
223
pons-
[set
POPl-
[nam
pons-
[set
pacto servare
pacte servare
turpemque odisse
-
,
TEXTES LITTERAIRES
-
LUOLIUS
LIBER 1
Situm inter oris barba pedore horrida arque
Intonsa infuscat pectus inluvie scabrum
Quo populum arque urbem
Amplius Romanam.
Infamam t honestam
Quo populum atque urbem
-
Amplius Romanam.
-
YI'".
LIBER 1
LUOLIUS
v_ v_ v_ v_ v nilne te
35 Horum fortunae, 'nil commiserescit meae?
Finge advenam esse; nil fraterni nominis
Sollemne auxilium et numen Pietaris movet ?
. 3 pedor = paedore, Vers hypermtre avec lision de que devant
mtonsa du vers suivant.
D'aprs Welcker, ce fragment appartient au Medus de Pacuvius.
34-37 Charisius G. L. J, 280 K, zeugma. " plures sententiae
l \ll O verbo cluduntur , Ribb . CXLVJ (245). Sn . iamb.
1. nil hominum te codd i, corr , Ribb, 4 nomen codd, COI'I'. Hal/pl.
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
222
-
Non commemoro quod draconis saevi sopivi impe-
[rum,
Non quod domui vim taurorum et segetis arrnatae
[manus.
_v _v _v _v_v _ posquam pater
Adpropinquat iamque paene ut cornprehendatur
[parat,
Puerum interea optruncat membraque articulatim
[dividit,
Perque agros passim dispergit corpus: id ea gratia,
25 Ut, dum nari dissupatos artus captaret parens,
Ipsa interea effugeret, ilium ut maeror tardaret se-
[qui,
Sibi salutem ut familiari pareret parricidio,
-
30 Refugere oculi, corpus macie extabuit ;
Lacrirnae peredere umore exsanguis genas;
21-27. Cicr o de Nat. Deor , III, 26,67. Ribb. XCIII (165).
Sept. troc h .
I. posquam Leid. A postquam y. 5 disputatos Leid, C, dissipa-
tos e .
,
Vers tir s sans doute de la Mde d'Accius.
28-29. Charisius G. L, J, K. per paralipsim, cum volu-
IllUS ncgantes aliquid inJicare, tamquam ; non e . q. S . " id. 286.
Ribb . XCIV (172). Sept. troch .
- ", / h 1 <nn\'it, [.fld . b . 286 lutroni s statui oppressi
Ipsa mterea ettugeret, iuurn ut maeror taruaret se-
[qui,
Sibi salutem ut familiari pareret parricidio.
Non commemoro quod draconis saevi sopivi impe-
[tum,
Non quod dornui vim taurorum et segetis arrnatae
[manus.
-
30 Refugere oculi, corpus macie extabuit ;
T 6 __ __ -1 .. _ ...... .... ,..,.,';C'
-
_vv -vv -vv _ ut lUre pentus
225
TEXTES LITTERAIRES
-
-
LIBER III
Graeeum te, Albuci, quam Romanum atque Sabi-
[num,
Munieipem Ponti, Tritani, centurionum,
Praeclarorum hominum ae primorum signife-
[rumque,
Maluisti diei. Graeee ergo praetor Athenis,
Id quod maluisti, te, eum ad me aeeeedis,
[saluto: 5
inquarn, Tite! Lictores, turma omnis,
[ehorusque:
Tite . Hine hostis mi Albueius, hine
[inimieus.
Tu partem laudis eaperes, tu gaudia meeum
Partisses
15
20
227
poenas
r . .
TEXTES LITTERAIRES
qui poenas ob facta nefantia,
-
-
LIBER IV
-
=-vv :-vv _vv _vv _vv ergo
E somno pueras cum mane expergitus clamo
Romanis ludis cor l' 1 11 US 0 lm ornatus ucernis
Aeser?inus fuit Flaccorum mune<re> quidam
Samnis, spu:cus homo, vita illa dignus locoque.
Cum PaCl.delano componitur, optimus multo
Post hommes natos gladiator qui fuit unus.
Tantalus,
Pendit , 5
)
-
Aeser?inus fuit Flaccorum mune<re> quidam
Samnis, spu:cus homo, vita illa dignus locoque.
Cum PaCl.delano componitur, optimus multo
Post hommes natos gladiator qui fuit unus.
LIBER IV
-
-
cc Occidam iI1um equidem et vincam, si id quae-
cc Occidam iI1um equidem et vincam, si id quae-
[ritis inquit,
)4-5 Nonius 489,15: nefantia pro nefanda ... Marx 140.
3
6-7.
Diomde G. L. 1,376, K. Priscien G. 1.. II, 513, K.
vl.rrx "142.
, 3
8:
Nonius 206, 17; Forum generis Masculini Luci-
Il liS hb. III... Marx 146. '
,9-42 : Nonius 393 33' spurcum l' .
" ,. , saevurn ve sangumanum
1 Sat, lib, I1I1 ' id 257 18 ..'
" .' . , conponere rursus significat con-
1'"1re. Cf. Quint, IX, 4, 38; Cicr. de Opt, Gen. Orat. 6 17'
111<';" ... lL... nz. ... nASLJ
T
,?..lh.... O.lOai."t6 fLl\"..lTU.lS - '" ,
mquarn,
hoc labosum atque lure-
[sum
ludus ibi, susque
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
-
Hinc media remis Palinurum pervenio nox,
Conturbare animam potis est quicumque adoritur.
Ostrea nulla fuit, non purpura, nulla pel oris
sisto-
Odi hominem, iratus pugno, nec longius quic:
[quam
Nobis, quam dextrae gladium dum accommoder
alter; 5
(( Usque adeo, studio atque odio illius, ecferor
[ira.
Haeret verticulis adfixum in posteriore
Parte arque articulis: nam, ut nobis
-
Haeret verticulis adfixum in posteriore
Parte atque articulis: nam, ut nobis talus ge-
[nusque, est
-
alter; 5
(( Usque adeo, studio atque odio illius, ecferor
[ira.
-
Succussatoris, taetri tardique caballi
45
228
). surin, cod"., sura Rossbach; furiac Scaliger: alia alii. 5 vobis
fere codd., CO'T. Baebrens,
49. Priscicn G. L. II, 217 K. Lucilius in III Acthiopus dixit
pro Aethiops... Il Marx 159.
-
23 1
-
" u., ....... ~
TEXTES LITTERAIRES
Tres a Deucalione grabati restibus tenti
Hoc tu apte credis quemquam latrina petisse ?
_vv _vv - peccare llnpune rat! sunt
Posse et nobilitati faeul propellere iniquos.
Cui neque iumentum est nec servos nec cornes
l ullus,
Bulgam, et quidquid habet nummorum, securn
[habet ipse ;
Cum bulga cenat, dormit, lavat : omnia in una
75 Sunt homini bulga; bulga haec devinera <Ia>certo
[est.
Tres a Deucalione grabati restibus tenti
Hoc tu apte credis quemquam latrina petisse ?
_vv _vv - peccare llnpune rat! sunt
Posse et nobilitati faeul propellere iniquos.
-
80 Haec, inquam, rudet ex rostris atque heiulitabit,
Concursans, veluti angarius, c1areque quiritans.
80 Haec, inquam, rudet ex rostris atque heiulitabit,
Concursans, veluti angarius, c1areque quiritans.
72-5. Nonius 78,5 bulga est folliculus omnis, quam et crumi-
nam veteres appellarunt , Et est sacculus ad bracchium pendens .
Lucilius Sat , lib. V!. .. Marx 243. Cf. P. F. 3I L. bulgas
Galli sacculos scorteos appellant ,
3. lavit L,. Lindsay et Marx; lavat Fi BA; cf. Hauet A rcb: f.
lat, Lex. u. Gr. XV, 35J ; [acobsobn K. Z., XL, II 2 sqq. - in Ulla
seri hominibus b. h , con. Marx. - 4 certo codd, : corr. Lacbmanu .
76. Nonius 181, 27 tenta dictum pro extensa Marx 2)1.
77. Nonius 212, 13 latrina genere feminino; et est lavatrina ,
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
BER VI
63-64. Nonius 173, 16 scntentia, sensibilitas Marx 189.
1. loco ac regioue : hendiadyin frquent, cf. Lucrce, II, 534. 2.
cordi : locatif.
65. Charisius, G. L. I, 100, K; Scho!. in Verg. Georg. 1; 120;
Nonius 209, 2: intiba generis nClltri... Masculini... Marx
193
-
Si tarn corpus loco validum ac regione maneret
Seriptoris, quam vera manet sententia cordi.
BER VI
_vv _ non te porro procedere porcent
-
Lippus edenda acri assiduo ceparius cepa
Lippus edenda acri assiduo ceparius cepa
-
Flebile cepe simullaerimosaeque ordine tallae
-
Nam si, quod satis est homini, id satis esse potis-
[set,
Hoc sat erat: nunc cum hoc non est, qui credi-
[mus porro
70 Divitias ullas animum mi explere potisse?
Nam si, quod satis est homini, id satis esse potis-
[set,
Hoc sat erat: nunc cum hoc non est, qui credi-
[mus porro
70 Divitias ullas animum mi explere potisse?
(,5 Intubus praeterea pedibus praetensus equinis
Calda siem ac bene plena, si olorum arque anse-
[ris collus
82- 3. Nonius 9), 1) desquamat, squamis expoliat... Lucilius
Sat , lib. VII. Marx 264
1. sador subbellor, codd. : corr. Turneb. 2 pingor codd. : expilor
et pingor, Guiet, expolior, pingor, Dousa pater.
Cf. Plaute Poen. 219 sqq.
84. Nonius 2r , 26 caries est vetustas vel putrilago. Marx
266.
vermiculi qui: Marx ex Lachmann,
8). Nonius 21), 3 nasus masculini. Neutri Lucilius. .. Marx
267.
233
TEXTES LIlTRAIRES
-
LIBER IX
LIBER IX
Gallinaceus cum victor se gallus honeste
Altius <in> digitos primoresque erigit unguis
-
Prirnum fulgit, uti caldum e furnacibus Ierrurn.
Gallinaceus cum victor se gallus honeste
Altius <in> digitos primoresque erigit unguis
-
-
-
LIBER VIII
-
_ vv quod gracila est, pernix, quod pectore puro,
Quod puera similis
_ vv quod gracila est, pernix, quod pectore puro,
Quod puera similis
89. Nonius )06, 8 fulgit pro fulget ... Marx 291.
et furnacium(-tium)codd., furnacibu' Marx, fornacibu', I . Dousa ;
Lindsay. Cf. Ernout . Elrn. dialect . p. 175, s. v, furnus.
90. Nonius 496, 21 genetivus casus positus pro accusativo...
Marx 293.
91-2. Nonius 489, 23 gracila est pro gracilis... Marx 296.
n"_A1 l\Tnntl1C AI "'", "t r Ir n ..:n"AC ~ nr;,.,.,n....... '" h.,nr h'1h""nt Aiul"rc._
-
-
-
90 Tristes, difficiles sumus, fastidimus bonorum
95 Praesul ut amptruet inde, ut volgus redamptruet
[inde
95 Praesul ut amptruet inde, ut volgus redamptruet
... u
nasum ? et qualia
[sunt!
-
-
sunt neque nasum ? et qualia
[sunt!
pnmum
, A'
Hoc faciemus
Deinde.
110 '4a' primum longa, <a> brevis syllaba. Nos
tamen unum
et uno eodemque, ut dicimus,
[pacto
Scribemus pacem : placide; Ianum, aridum:
acetum , )
"Ape<; "Ape Graeci ut faciunt.
-
Fervere; ne longum, vero hoc lectoribus tradam
rythmis, ut Ilias Homeri et Annales Enni. Poetice est ars earum
"_C'est la reproduction de la doctrine grecque; cf. Aphtho-
Fervere; ne longum, vero hoc lectoribus tradam
-
"Ape<; "Ape Graeci ut faciunt.
rythmis, ut Ilias Homeri et Annales Enni. Poetice est ars earum
n:rum. " C'est la reproduction de la doctrine grecque; cf. Aphtho-
R. G. J, p. 60 W.; II, 2,,3 Sp. ltotYj<n; fLv y.p dao<
lA',.. 1 ... ,. -v 'A 1 rI ...
tet." OE Yj rv t ew; orc(V XtX.t'cx.aXEv7).
. 113. Terentius Scaurus G. L. VII, [8, K.: per adiectionem
illa videntur esse vitiosa, quod Accius geminatis vocalibus scribi
syllabas voluit, cum alioqui, adiecto vel sublato apice,
longitudinis et brevitatis nota posset ostendi. Nam singulares vocales
ct produci et corripi possunt, Unde etiam Lucilius, in nono satura-
rum de orthographia praecipiens, ait e. q. S. Marx 351
3 a primum cadd. : aa geminum Ribbeck , <a>. add. Ribb. ab
Goetz-Scboell .
z, Tiinnt:ltinn.tlp Innal1pn'l1'" 1,.,. rlJ:lo lTJ ......"..,,,,11,,,,, co
OC raciemus et uno eoaemque, ut dicimus,
[pacto
Scribemus pacem : placide; Ianum, aridum:
acetum , )
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
Non haec quid valeant, quidve hoc intersiet iIIud
Cognoscis? primum hoc, quod dicimus esse
[poema,
Si nihil ad faciern et si olim lupa prostibulumque,
Nummi opus, atque subit
9
6-7.
Nonius 498, 13 genetivus pro ablativo Marx 334
I. si olim cadd. : solum Lipsius . - 2. numi L' : numini BA c..,
minimi, ut vid. A A. - subit: obsit cadd. : assis Lips.
si nibil, etc... : phrases nominales: nibil ad [aciem, cf. Plaute
Cist , 71, Mere. 428.
9
8- 100
. Nonius 428, 8 poesis et poema hanc habent distantiam :
. . ., .
poesls est textus scnptorum; poema mvenno parva quae paucis
verbis expeditur. Marx 338.
1-2. nunc... cognosces J. Dousa. 2. poesis A' : poema L et Marx,
10[-7. Nonius 428, 13. Marx 341.
2. totum totaque illa summa est, codd. : carl'. J. Dausa: totaque
r"l 11. _ _ T __
-v epistula item quaevis non magna poema est.
IlIa poesis opus toturn, ut tata IIias una est,
Una sunt Annales Enni atque g1tO unum,
Et maius multo est quam quod dixi ante poema.
10
5 Quapropter dico: nemo, qui culpat Homerum, 5
Perpetuo culpat, neque quod dixi ante poesin :
Versum unum culpat, verbum, enthymema,
[Iocumve.
100 Pars est parva poesis
-v epistula item quaevis non magna poema est.
IlIa poesis opus toturn, ut tata IIias una est,
Una sunt Annales Enni atque g1tO unum,
Et maius multo est quam quod dixi ante poema.
105 Quapropter dico: nemo, qui culpat Homerum, 5
Perpetuo culpat, neque quod dixi ante poesin :
Versum unum culpat, verbum, enthymema,
[Iocumve.
2)4
-
(t Hoc illi factum est uni : tenue hoc facies 'i' ;
237
fiat.
1' ,_. "'6.
ut pll1gUlUs
,
, ,
e ,
. .'
TEXTES LITTRAIRES
, ,
Haec illei fecere : addes
r- ,
TEXTES LiTTERAIRES
averruncassmt
[tuarn
averruncassmt
[tuarn
VICtuS VI et
amennarn
amennarn
populus Romanus
Di monerint meliora,
Di monerint meliora,
Ut
TEXTES LITTERAIRES
Frigore, inluvie, inperfundie, inbalnitie,
2. inperfundie : inperfunditie Guiet : inbalnitie, inperfunditic
Marx.
2. inperfundie, inbaluitie, crations de Lueilius pour rendre le
grec que traduit dj inluuies .
Le livre XXVI est en septnaires toehaques.
164-5. Nonius 437, 17 bellum et proelium hoc
quod proelia partes sunt belli, hoc est in bello congressiones. LUCI-
lius lib . XXVI... II 420, 31 vis est celer impetus... Marx
613 .
1. vi : vei Miiller ex pag. 420 ubi Iegitur vel.
166. Nonius 74, 22 averruncare, avertere... II id. 5
0
7, 24
Depoclassere aliqua sperans me ac deargentassere,
Decalauticare, eburno speculo despeculassere.
Depoclassere aliqua sperans me ac deargentassere,
Decalauticare, eburno speculo despeculassere.
superatus
[proeliis
16
5 Saepe est multis, bello vero numquam, in quo su.nt
[omma.
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
LIBER XXVI
-v -v _v -v _ hic cruciatur fame,
LIBER XXVI
-
-v -v _v -v _ hic cruciatur fame,
LIBER XX
-
Proras despoliate et detundete guberna
h
" . . . .
F""" n ot"t O n "" .-.- + +"" .,.
LIBER XX
Proras despoliate et detundete guberna
LIBER XVI
Rex Cotus ille duo hos ventos, Austrum atque
[Aquilonem,.
Novisse aiebat solos <sed> demagis istos
160 Ex nimbo Austellos nec nosse nec esse putare.
158. 160. Nonius 98, 17 demagis valde magis. Luciliuslib XVI. .. ".
Marx 527.
I. duos hos codd , : corr , Saumaise. - 11, novissime, codd , : corr,
Bentin , alebat L. aiebat <se>solos demagis ed, princ. et Lindsay.
2. demagis : espagnol demas en outre ; cf. demane demain ,
161. Nonius 490, 30 guberoa pro gubernacula. Lucilius Sat ,
lib. XX... Marius Victorinus G. L. VI,56, K. pari ratione in
versu et apocope recepta est, id est subtractio syllabac syllabarurnve
cuiuslibet <partis> orationis, metro cogente facta ; quae sive in
LIBER XXX
cogrutus qUI
sis !
-
iactare, nec es sans
nt l:1 t-t:1rp np" Pc. . ... rt. lT .."' t-1H' ,.. .....
o lapathe, ut
-
,
TEXTES LITTERAIRES
INCERTAE SEDIS RELIQl'IAE
In quo Laelius clamores, sophos ille, solebat
Edere, compellans gumias ex ordine nostros :
Inguen ne existat, papulae, tania, ne boa noxit
-vv Cecilius pretor ne rusticus fiat
180 Nunc vero a mani ad noctern, festo arque pro-
[festo
Totus item pariterque die populusque patresque
Iactare indu foro se omnes, decedere nusquam,
Uni se atque eidem studio omnes dedere et arti,
Verba dare ut caute possint, pugnare dolose, 5
18
5 Blanditia certare, bonum ') simulare virum
[se,
Insidias facere, ut si hostes sint omnibus omnes.
180 Nunc vero a mani ad noctern, festo arque pro-
[festo
Totus item pariterque die populusque patresque
Iactare indu foro se omnes, decedere nusquam,
Uni se atque eidem studio omnes dedere et arti,
Verba dare ut caute possint, pugnare dolose, 5
18
5 Blanditia certare, bonum ') simulare virum
[se,
Insidias facere, ut si hostes sint omnibus omnes.
178. Varron L. L. VII, 96; Diomde G. L. l, 452, K. Marx
1130. Sur la rduction de la diphtongue, v. Ernout. lm. dialec-
taux, p. 58.
179 Festus 494 L. tarna dicitur cum labore viae sanguis in crura
descendit et turnorem facit ... Marx r 195.
,.,. ..... -
5
sabucum
f vocat
CUEII DE TEX'TES ARCHAQUES
RE _. -
Multis indu locis sermonibus concelebrarunt
LIBER XXX
-
-
LIBER XXVII
Ardum, miserinum arque infelix lignum
LIBER XXVIII
v_ v_ v- v_ hoc Cllm feceris,
Cum ceteris reus una tradetur Lupo.
Non aderit : GlP'Z:J((" hominem et stoechiis simul
Privabit, igni cum et aqua interdixerit.
Duo habet stoechia, adfuerit anima et carpore
(rr, corpus, anima est 7:yg'jiJ.:J() : posterioribus
Sroechiis, si id maluerit, privabit tamen.
2.+2
li5
17
-
Multis indu locis sermonibus concelebrarunt
-
16
9 . Nonius 74, 20 ardum pro aridurn. Lucilius lib. XXVII ...
Marx 733 . H
1. miserinum: Quicherat, Lindsay ex FJ; misernmum raarx ex
J.RA signum codd. : lignum, codd. : vocant fun.
1 sbuau avec a : septnaire trochaque.
17
0
-
6
, Probus ad Verg. Ec!. VI, 31, p. 340, 23 Hagen. Marx
7
84.
. .. d' b
1
' . L Cornelius Lentulus Lupus lU ex Impro us
2 . _11,.0. .
S
. 'd A .n X 104 qui princeps senatus tuit Schol. Horat .
erV1US a e ,
Serm. Il, l, 67. Il est encore nomm par l,. 54 :
- 1'- - - - -
Cum ceteris reus una tradetur Lupo.
Non aderit : GlP'Z:J((" hominem et stoechiis simul
Privabit, igni cum et aqua interdixerit.
Duo habet stoechia, adfuerit anima et carpore 5
1i 5 (rr, corpus, anima est 7:yg'jiU ) : posterioribus
Sroechiis, si id maluerit, privabit tamen.
TEXTES LITTERAIRES
TRABEA
r C'1I . ,..-. . II _
eoeplalll
coepJaI1l
- Mane,
- Mane,
TEXTES LITTRAIRES
Ere, obsecro, hercle, desine.
Ere, obsecro, hercle, desine.
< Est> haee caterva plane gladiatoria,
Cum suom sibi alius soeius socium sauciat.
< Est> haee caterva plane gladiatoria,
Cum suom sibi alius socius socium sauciat.
v_ quamquam ego mercede hue conductus tua
Advenio, ne tibi me esse ob eam rem obnoxium
Reare: audibis male, si male dieis mihi .
2-4. A. Gelle VI, l, 13 ... quis adeo tarn lingll'\C I.atiuac igna-
, .
rus est, quin sciat eum dici obnoxium, cui quid .ib co. cui esse
obnoxius dicitur, incommodari ct noceri possit , et Gui habeat ali-
quem noxae, id est culpae suae, cons.:ium ? ... quac \'cra ille gralll-
2-4. A. Gelle VI, l, 13 . quis adeo tarn linguac Latiuac igna-
, .
rus est, quin sciat eum dici obnoxium, cui quid .ib eo. cui esse
obnoxius dicitur , incornmodari noccri possit , et Gui habeat ali-
quem noxae , id est culpae suae, consciurn ? ... quac vero ille gralll-
matieus tinitione usus est, ea vidctur in verbe tain multipli ci un.un
tantum modo usurpationcm eius notasse, qua quidcm congruit
cum significatu, quo Caecilius usus est in Chrvsio in hi s versibus :
e . q. S. li Ribb. 'Chrysion ( innno Crusion) 1 ( 22) 50n. iamb.
3. dicis Vat. dixis Cl/l'ri" ; <1/1 dices ?
C'est un cuisinier qui parle.
5-6. Priscien G. L. II, 3;.f K. apud antiques hic ct hacc memo-
ris et hoc memere profcrebatur. In quo tcstis est Capcr, .mtiquit.ui -,
doctissimus inquisitor. Ostcudit cnirn Caccilium in l.piclcro sic pro-
tuli sse : c. q. S. li Ribb. 1 (30) S0n. iamb,
ICUI:.IL DE TEXTES LATINS ARCHAIQUES
Ubivis mouebat esse, nisi eum nil erat,
i\UIlC etiam cum est, non estur, nisi soli luber.
Itaque adeo lam oppletum oppidumst solariis,
Maior pars populi < iam > aridi reptant fame.
CAECILIUS STATICS
AQUILIUS
ut ilium di perdant, primus qui horas repperit,
Quique adeo primus staruit hic solarium!
Qui mihi comminuit misero articulatirn diem.
)J,lm < unum > me puero venter erat solarium
Multo omnium istorum optumum et verissu-
[mum: )
Ubi vi s mouebat esse, nisi eum nil erat,
i\UIlC etiarn eum est, non estur, nisi soli luber.
Itaque adeo lam oppletum oppidumst solariis,
Maior pars populi < iam > aridi reptant fame.
CAECILIUS STATICS
-- actuturn voltis, empta est: noltis, non empta
lest
--
.- actuturn voltis, empta est: noltis, non empta
lest
--
L
I-l). A. Celle III, ).) alias probavit (Vurro) .idductus fila arque
Iacctia serrnonis Plauro congruentis c:asquc iarn norninibus aliorum
1>': .:LI r at,\S PI auto vindicavit, sicuti istam quam nuperrime legeba-
I\\U;, cui est nomen Bocotia. Nam cum in illis una et viginti non
sit et "sse Aquili dic.uur , nihil tarnen Varro dubitavit quin Plauti
(oret, ncque alius quisquarn non infrcquens Plauti lector dubitavc-
l'il, si vel ho> >0105 ex t'a fabula versus cognoverit, qui quoniam
<unt , ut Je illius Plauti more dicam ' Plaut inissimi' , propterea ct
meminimus cos ct ascripsimus. Parasitus ibi esuricns haec dicit
c , -l- s . ,) Rib!'>, fr. 1. 1-9. Sn. iamb,
unum 11111. "1. 6 ubi iste "1, 1"'1'''. Ribb. 7 quod 't, COI'l'.
ltot b. c-tur edd. veit . est ,.}. 1\ est oppidum "J, transp, Hermann itaque
.ideo oppletum est oppidum solarii s Hosius, 9. iam Hertr, 0/11. 'u;
I-l). A. Gelle III, ).) alias probavit (Vurro) .idductus fila arque
facctia sc:rmonis P!auto congruentis casquc iam nominibus aliorum
Plauto vindi.:.tvit. si.:uti istam quam nuperrime Icgeba-
1
tll
{
,
l,
,
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
TEXTES LITTERAIRES
.---- .. . ..
Quae, nisi dotem, omnia quae nolis. habet: qui
[sapiet de me discet,
15 Qui quasi ad hostis captus liber servio salva urbe
[arque arce.
Dum eius mortem inhio, egomet inter vivos vivo
[mortuos. 5
Quae, mihi quidquid placet, eo privatum it me,
[servatam < velim > ?
Ea me clam se cum mea ancilla ait consuetum. Id
[me arguit :
Ita plorando orando instando atque obiurgando me
-
Quae hoc idem a viro
Impetrarit suo, quod ego anus modo
Effeci, paelice ut meum privarem virum? Il
Haec erunt concilia hocedie : diflerar sermone
rmisere. 15
-
Edepol, senectus, si nil quicquam aliud viti
Adportes tecum, cum advenis, unum id sat est,
Quod diu vivendo multa quae non volt videt.
-
vivo mortuus inter vivos, Hosius ; ego ex Nonio 502, 12. vivo mor-
tuus inter vivos 0' transp, Ribb. quae h', quacn Ribb, 9-10. ilIam
Skutsch eam codd. eam uti venderem. nunc credo inter suas 1 aequalis,
cognatas sermonem serit Ribb. efficiens tetram baccb, 15. hodie codd.;
corr, Bergk. differer serrnone miser codd. COlT. Ribb.
2 6 ~ o A. Gelle Il. 2 ~ II. Nonius 2 ~ L II S. v. alima rursum
rogas? -
Qui tandem? Taedet mentionis, quae mihi
Ubi domum adveni, adsedi, extemplo savium
Dat ieiuna anima. - Nil peccat de savio :
30 Ut devomas volt quod foris potaveris.
In amore suave est summo summaque inopia
35 Parentem habere avarum, inlepidum, in liberos
Difficilem, qui te nec amet nec studeat tui.
Am tu illum furto fallas aut per litteras
-
Edepol, senectus, si nil quicquam aliud viti
Adportes tecum, cum advenis, unum id sat est,
Quod diu vivendo multa quae non volt videt.
-
Sed tua morosane uxor, quaeso, est? Va!
[rogas? -
Qui tandem? Taedet mentionis, quae mihi
Ubi domum adveni, adsedi, extemplo savium
Dat ieiuna anima. - Nil peccat de savio :
30 Ut devomas volt quod foris potaveris,
In amore suave est summo summaque inopia
25
t
\.
,
t
"
petit pontur.
Modo fit obsequens, hilarus, comis,
Communis, concordis, dum id quod
20
l 5
Is demum miser est, qUI aerumnam suam nesciat
[occultare
Foris: ita me uxor forma et factis facit, si tacearn,
tamen indicium,
Quae, nisi dotem, omnia quae nolis. habet: qui
[sapiet de me discet,
Qui quasi ad hostis captus liber servio salva urbe
[arque arce.
Dum eius mortem inhio, egomet inter vivos vivo
[mortuos. 5
Quae, mihi quidquid placet, eo privatum it me,
[servatam < velim > ?
Ea me clam se cum mea ancilla ait consuetum. Id
[me arguit :
Ita plorando orando instando atque obiurgando me
[optudit,
Illam uti venderem. Nunc credo inter suas
Aequalis et cognatas serrnonem serit : IO
Quis vostrarum fuit integra aetatula,
IO-I 1. Priscien G. L. Il, 282 K. Concors, concordis: anti-
quissimi tamen solebant genetivo similem proferre in his nomina-
tivum, Caecilius in Cratino... Ribb. Karine III (108-109)' Dim.
buech. et clausule iambique?
coucordis : cf. irnmcmoris v , 6.
10
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
TEXTES LITTERAIRES
Avertas aliquod nomen, aut pel' servolum
Percutias pavidum, postremo a pareo patre
40 Quod sumas quanta dissupes libentius !
*
* *
5
50 '-'_ '-'_ deum qui non summum putet,
aut rerum esse inperitum existumern :
Cun in manu sit, quem esse dernentem velit
Quern sapere, quem sanari, quem in morburn
[inici.
-
SEXTUS TURPILIUS
-
'.
,
J
j
J
,
\
f
,
1
-
Lauferarn,
Nec quem dolum ad eum aut machinam cornmo-
[liaI'
Scio quicquam: ita omnis meos dolos, fallacias, r o
Praestrigias praestrinxit cornmoditas patris.
Praesertirn quae non peperit lacte n011 haber
-
in civitate fiunt facinora capitalia :
< Nam > ab arnica amante argentum accipere
[rneretrix noenu volt.
-+5 Pro deum, popularium omnium, omnium adules-
[centium
Clamo, postulo, obsecro, oro, ploro, atque inploro
[fidem!
252 RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
-
At enim scies ea quae fuisti nescius.
ST. Quaeso edepol, quo ante lucem te subito rapis,
Ere, cum uno puero? - PH. Nequeo esse inrus,
[Stephanio.
- ST. Quid ita ? - PH. Ut salent, me curae
[somno segregant,
10 Forasque nocti s excitant silentio.
-
253
TEXTES LITTERAIRES
Dum ego conixi somno, hic sibi prospexit vigilans
[virginem
v_ v_ v_ \,! _ v_ v forte eo die
Meretricis ad me delenificae ut Atticae convene-
[rant
Condixerantque cenam apud me, Thais atque
[Erotium,
Antiphila, < Lais >, Pythias: ego extra cubui
[dominia.
-
Ergo edepol docta dico: quae mu lier volet
Sibi suum amicum esse indulgentem et diutinum,
Modice arque parce eius serviat cupidines.
5
-
Hortatur hominem, quam primum proficisceret.
-'
20 Nemo umquam vidit ebrium ire interdiu
Neque turbam facere neque fores exurere ?
v_ v_ v_ v_ ne me artigas ! apage aufer
Manum. - Heia, quam ferocula est!
-
4-6. Non. 342, 36 modi cum. .. veteres moderatum et cum
modo dici volunt. .. Turpilius Demiurgo. "Ribb. 1 37-39. S u.
iarnb,
2 . summam amicam codd.; corr. Acidalius. 3 cupidini, Iunius .
7-10. Pri scien de merris G. L. III, 425 K.; Ribb. Epiclerus 1,
50: 53. S n. iamb.
II. Nonius 501, 19 nominatives pro genetivo. Turpilius Epi,
clerc Ribb. IX (65). Su. iamb.
inscius codd.. corr. Grautoff.
- ST. Quid ita ? - PH. Ut salent, me curae
[somno segregant,
10 Forasque noctis excitant silentio.
-
At enim scies ea quae fuisti nescius.
1 5. Priscien, G. L. Il, 478 K. coniveo, quod etiam conivo
secundum tertiam protulerunt veteres, praeteritum tam in-vi quam
in -xi habuit. Turpilius vero in Paraterusa. "Ribb. V (173) Sept.
troch.
16-19. Nonius 281, 23 dominus rursum appellatur convivii
exhibitor, unde et dominia convivia... Turpilius Philopatre, " Ribb.
VII (185-8) Octon. iamb.
2. delenificae [unius ; delenitatae (-te) cod., quod seroauit Lind-
say; convenerat uel cum venerat codd, corr, Iunius, 3 quo (quod)
dixerant quae, codd, carro lunius, 4. Lais add, Ribb. ; dumina cod .,
sed dominia testatur Non.
2. meretricis : nominatif pluriel.
20-21. Nonius 524,26 s.' v. turbam et turbas diversam volunt
. . -pd
[Erotium,
Antiphila, < Lais >, Pythias: ego extra cubui
[dominia.
-
Hortatur hominem, quam primum proficisceret.
-'
20 Nemo umquam vidit ebrium ire interdiu
Neque turbam facere neque fores exurere?
v_ v_ v_ v_ ne me artigas ! apage aufer
Manum. - Heia, quam ferocula est!
-
15 Priscien, G. L. II, 478 K. coniveo, quod etiam conivo
secundum tertiam protulerunt veteres, praeteritum tarn in-vi quam
in -xi habuit, Turpilius vero in Paraterusa, "Ribb. V (173) Sept.
-
Ipsus quidem hercle ducere < hane > sane nevolt.
254
RECUEIL DE TEXTES LATI NS ARCHAQUES
FABULA TOGATA
TEXTES LITTERAIRES
255
TITINIUS
Da pensam 1anam : qui non reddet ternperi
Putatam recte, facito ut multetur malo.
-
Nec noctu nec diu licet fullonibus quiescant .
-
Eu ecastor, si sitis moratae ambae ibus pro ut ego
[moribus!
-
5 Date illi biber : iraeunda haee est.
-
v_ v_ <a> stultitia cupidinis.
Petunt consilium, bona bonorum gratia
Parvi ut faciatur.
-
1-2. Nonius 369,26 putare aptare. Titinius Fullonibus. " Ribb.
VI (22-2J)Sn. iamb.
3. Nonius 98,20 diu pro die: unde et interdiu dicitur, Titinius
Fullonibus. Ribb. IX (27) Sept. iamb.
4. Nonius 486, I2 ibus pro is minus Latinum putat consue-
rudo, cum veterum auctoritate plurimum valeat. Titinius Gemina .
Ribb. XVI (59), Oct. iamb.
rnoratae siris codd. , tramp. Ribb . ; ut ego pro, trausp. Hermann :
-
Nec noetu nec diu licet fullonibus quiescant .
-
Eu ecastor, si sitis moratae ambae ibus pro ut ego
[moribus !
-
5 Date ilIi biber : iraeunda haee est.
-
v_ v_ <a> stultitia cupidinis.
Petunt consilium, bona bonorum gratia
n __..: .. c.. .... :........ , ...
10 Sapientia gubernator navern torquet, non valentia :
Cocus magnum ahenum, quando fervit, paula eon-
[Iutat trua.
L. AFRANIUS
.v _ v fateor, sumpsi non ab illo modo,
Sed ut quisque habuit, conveniret quod mihi,
Quod me non passe melius facere credidi,
Etiam a Latina.
_.
5 Hem isto parentum est vira vilis liberis,
Ubi malunt metui quam vereri se ab suis.
-
9. Nonius 144, 5 nevult pro non vult, Titinius Serina. Ribb. 1
( 105) Sn. iamb.
hanc add, Quicherat.
Nevolt: cf. Plaute Trin. 1156 : nisi III neuis,
10-1 I. Nonius 19, 17 truam veteres a terendo, quam nos dimi-
nutive trullam dicimus, appellari voluerunt. Titioius Setina. Id.
!l7, II s. V. confutare est confundere vel comrnittere , 249, 19
confutare, commovere , 186, 27 valentia, fortitudo , 503, 4
fervit . Ribb. XV (127-8) Octon. iamb,
1-4. Macrobe Sat, VI , 1,4 A/ranius enim togatarum scriptor
in ea togata, quae Compitalia inscribitur, non inverecunde respon-
dens arguentibus, quod pIura sumpsisset a Menandro, fateor, incuit,
L. AFRANIUS
.v _ v fateor, sumpsi non ab illo modo,
Sed ut quisque habuit, conveniret quod mihi,
Quod me non posse melius facere eredidi,
Etiam a Latine.
5 Hem isto parentum est vira vilis liberis,
Ubi malunt metui quam vereri se ab suis.
9. Nonius 144, 5 nevult pro non vult, Titinius Setina. Ribb. 1
r n ~ c;;:, An ;.",.....,l-..
vocanr
vocant
-
-
-
-
-
-
Ubi hice Moschis, quaeso, haber, meretrix Neapo-
[litis ?
Formosa virgo est: dotis dimidium
Isti, qui dotis neglegunr uxorias :
Praeterea fortis,
Non potest quin illa stacta longeque et rnultis olat.
Formosa virgo est: dotis dimidium
Isti, qui dotis neglegunt uxorias :
Praeterea fortis.
20
16. Nonius q96, 41 cum sir veretur illam rem... veteribus cene-
TEXTES LITTRAIRES
Optandum uxorem quae non vereatur viri.
-
. ,16. Nonius 41 sit veret ur illam rem... veteribus gene-
um pro accusanvo poru placet. .; Afranius. . . in Emancipato... "
Ribb. XXI (99) S n. iarnb.
quae : l'tl quarn ?
17-
1
9. Nonius 207, 35 gelu.. . masculini . Afranius Epistula . "
Ribb. 1 ( 104- 6) S n. iarnb.
. 2. divo: ..orr. Riblr., sub dio Mrr..ier, sub diu Bitchrler. 3. fin -
da Quicherat,
. 20. Nonius 3IS, 5. habere rursus habitare... Afranius E XLCl' to. .,
Ribh . III ( 136) S n. iamb.
hic codd., COI'I' . Bergk; Moscis; meletrix codd,
- "v -ri'rc..- rY1V:><'IHS; II'i4UCl, nteremx l'l eapo-
[litis ?
Non potest quin illa stacta longeque et multis olat.
pontur nunc
[quie.
pontur nunc
[quie.
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
v_ v_ qui conere noctu clanculum
Rus ire, dotern ne repromittas, vafer,
Honeste ut latites, et nos ludas diutius.
o dignum facinus ! adulescentis optumas
Bene convenientes, concordantes cum vireis
Repente viduas factas spurcitia patris !
< Sic > sollicito corde corpus non
Vigilans ac sollers, sicca, sana, sobria,
Virosa non sum, et si sim, non desunt mihi
Qui ultro dent: aetas integra est, formae saris.
< Sic > sollicito corde corpus non
Vigilans ac sollers, sicca, sana, sobria,
Virosa non sum, et si sim, non desunt mihi
Qui ultro dent: aeras integra est, formae satis,
10
15
7-S. Nonius 20, r vafrum est callidum et quasi valde Afrum et
urbanum. . . Afranius Divortiof.. Ribb. 1 (47-49) Sn. iamb.
2. brusire, codd, : corr. Gulielmus ; repromittat FIB- : remittat L:
corr, Gulielmus, retro mittas Ribb. 3 non est Muller; inhoneste
DI/ions ; ludas FI : laudas LB- .
Sur va/el', cf. Ernout, lm. dial. s. v.
9-11. Nonius 394, r spurcum, saevum vel sanguinarium..
Afranius Divortio. Ribb. IV (52->4) Sn. iamb.
1. 0 indignum, Delria, 2 concordes, codd, : corr. Mller con-
cordesque Iunius, et c. Botb. vires codd., viris Muret 4 fadas:
corr , Guiet.
11-14. Nonius 21, 34 virosae mulieres dicuntur virorum ad-
percutes vel luxuriosae.. , Afranius Dlvortio... Ribb, VIII (61-3)
_
15
7-S. Nonius 20, 1 vafrum est callidum et quasi valdc Afrum et
urbanum... Afranius Divortiof.. Ribb. 1 (47-49) Sn. iamb.
2. brusire, codd, : corr, Gulielmus ; repromittar FlB- : remittat L :
.... .. . .
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
TEXTES LITTRAIRES
259
25 Illud memento, ne quid inprudentius
Blateres.
-
Ipsi me velle vestirnenra dicito.
-
Occasione capta rnulier involat
In collum, plorat, orat ; occurrit nepos
30 Pausillus; neptis porro de lecto frigit.
Non sum tarn criminosa quam tu, vipera:
Gannire ad aurem numquam didici dorninicam.
-
Adeo ut te satias caperet toti familiae.
-
Si possent homines delenimentis capi,
Omnes haberent nunc amatores anus.
.Aeras et corpus tenerurn et morigeratio,
40 Haec sunt venena formosarum mulierum :
Mala actas nulla delenimenta invenit.
-
Praefestinamus quae sit causa sciscere.
Quod sir necessurn scire, praesertim in brcvi,
-
Inscribat aliquis arse verse in ostio.
-
Gallum sagatum, pingui pastum taxea.
-
45 v_ non possum verburn facere : obbrutui.
-
Usus me genuit, mater peperit Memoria :
35 Sophiam vocant me Grai, vos Sapientiam.
-
2j-6. Nonius 78, 32 0< blaterare, confingere per mendacia. Afra-
nius . .. Incendio. Ribb . IV (194-19s)Sn. iarnb .
in primis, (adJ ., corr . Ribb ,
27. Priscien G. L. II, 227 K. ipsi pro ipsius Afranius in
Omine ... >l Ribb. IX (2)0) Sn , iamb.
28-)0. Non. )08, q Frigere est et friguttire, CUIll sono sussi-
lire. .. Afranius Privigno ... Ribb . IV (245-7) Sn , iamb ,
occasionern cartha (casta IJ): (0''1'. Diibner : occasionem nacra,
Mercier: frigit : lire erigit, cf Ernout-Meil/et, Diet. tym., l, 254.
31 - ; 2 . Isidore Differ. 86: Nonius 4 jO, Il gaonire cum sit
proprie canum.. . etiarn humunam vocem nonnulli gaonitum vocave-
. 'n. r' . o-. .o .. n:l...h T f ~ Q ... _.,\ ,An
30 Pausillus; neptis porro de lecto frigit.
Non sum tam criminosa quam tu, vipera :
Gannire ad aurem numquam didici dominicam.
-
3
6.
Priscien G. L. II, 227 K. ipsi pro ipsius Afranius in
Homine... toti (rotae Vossius) pro totius idem in Suspecta: adeo
ut ... II, 266 quamquam inveniantur apud veteres et norninum
modo declinata (U1lUS, rtl/lis, IIu11us, solus, totus, aliw) id est geneti-
vum iu -i, et dativum in -0 desinentia. Nec solum haec, sed omnia
quae simili declinatione proferuntur, sieut iam in superioribus osten-
dimus... Afranius in Suspecta: adeo .. familiac, pro totius , " Ribh,
VIII (32 5) Sn . iamb,
Cf. Plaute Fragm. Inc. III gannit odiosus omni totue familias,
loti familiae : gnitif du type isti-modi, isti-formae, cf. Ernout,
Morpho!., S 145
37-41. Nonius 2, 2 aetatem malam senecturem veteres dixe-
runt , Afranius Vopisco... )) Ribb, XX (378-382) Sn , iamb ,
42- 3 Charisius G . L. 1. 208 K. necessum... Afranius in
Vopisco... )) Ribb , XXIX (395-6) Sn. iamb ,
H p r ,- T ' . 'c. r-o . , " """C$!> ~ o o ..r'" ""',......."'" ''''''''0_..... ...... _. __ .. 'T' 44
-
Praefestinamus quae sit causa sciscere.
Quod sit necessum scire, praesertim in brcvi.
-
Inscribat aliquis arse verse in ostio.
-
Gallum sagatum, pingui pastum taxea,
-
45 v_ non possum verburn facere : obbrurui.
-
. ... - ..
3
6.
Priscien G. L. II, 227 K. ipsi pro ipsius Afranius in
Homine... loti (totae Vossius) pro totius idem in Suspecta: adeo
ut ... II, 266 quamquam inveniantur apud veteres et oominum
modo declinata (U1IUS, rtl/lis, nullus, solus, totus, aliw) id est geneti-
vum in -i, et dativum in -0 desinentia. Nec solum haec, sed ornnia
2j-6. Nonius 78, 32 " blarerare, confingere per mendacia. Afra-
-
Usus me genuit, mater peperit Memoria :
35 Sophiam vocant me Grai, vos Sapientiam.
260 RECUEIL DE TEXTES L.HINS ARCHAQUES TEXTES LITTERAIRES 261
L'ATELLANE
L. POMPONIUS BONONIEN5IS
10 Longe ab urbe vilicari, quo erus rarenter veuit,
< Id > non vilicari, sed dominari est mea sen-
[tentia,
At
ego rusncanm tangam, < nam >
-
urbanatiur
[ncscio.
Miseret me corum,
qUi sine frustis ventrem frus-
[ tarunt SUOIl1.
-
-v _ v -v _ \J _ v sed meus
vidit me postquam vi deiectum
[domo,
postcrius dotatae, vetulae, varieosae, vafrae.
Frater mai or,
N
.
upsit
-
v_ v_ v_ v bucco, puriter
Fac uti tractes. - Lavi iandudum manus.
Atque auseultare disce, si nescis loqui.
-
1. Nonius 166, 28 rusticatim pro rustice , 4<) , 1 rangere
etiarn circumvenire ... Pomponius Alconibus. " Ribb. 1 ( 7) Sept.
troch.
nam, add , Guiet ,
2- 3. Nonius 516, 15: puriter . Pomponius Aruspice "el
PexorejPectore codd.) Rustico .. . Ribb. 1 ( 10- 1 1) S n . iamb.
2. mi : ut rem, Ribb ,
v_ v_ v_ v DUCCO, punrer
Fac uti tractes. - Lavi iandudum manus.
_v _v _v _v noli, quaeso, irascere :
More fit, moriri suam < vir > quisque ut uxo-
[rem velit,
Atque auseultare disce, si nescis loqui.
istaec memore menu-
[nisti, indica,
, - Non didici
[hariolari gratiis.
-
-
Ergo, mi Dossenne, cum
Qui illud aurum abstulerit
Nunc, quando noluisti facere, fae voluptati sies
Ibus.
Frater mai or, postquam vidit me vi deiectum
[domo,
15 Nupsit posrcrius dotatae, vetulae, varieosae, vafrae.
-
10-11 . Nonius 164,24 rarenter pro rare... Pomponius Ergas-
tilo ; cf. 186, 2 vilicari est rusticari, "el villae praeesse ;
515, 31 ,( rarenter . . . Ribb . 1 (45-46) Sept. troch ,
I. id u. Rolli.
12. Nonius 4 3, 16 frustro pro [rustror . Pomponius Maiali.
Hibb. Il (79) Sept , troch .
13- 15. Nonius.. 14 3, 24 nubere veteres non solum mulicres, sed
etiam viros dicebant , ita ut nunc Itali dicunt. Pomponius Pannucea-
tis. Ribb. fr. 1 (87-89) Troch. sept.
. ' ... . . .. . " . . H . seo l ~ l n . u .. .. T .. .. .. .. .
-v _ \J -v _ v _ v _v ~ u
pcr cavom,
porucus.
pcrspeetavi
-
v balnea,
fana, portus,
Clandestine tacitus taxirn
v_ v_ v_ v_
Forus, macellus,
5
_v _v _v _v noli, quaeso, irasccre :
More fit, moriri suam < "ir > quisque ut uxo-
[rem velit,
J...., 1n ,:...,
5
Clandestine tacitus taxirn
-
sa,
rumen qUI
[inpleam.
. .
-
20. Nonius 17, 18 senica significat senex , Pomponius Pictori-
bus . Ribb. 1 (1 11) Sept. troch,
hic in medio, vel hic media codd., corr . Lindsay: medicus Ribb ,
hic cinaedus, Ml1tr.
21. Nonius 482, 8 callet illam rem pro illa re. Pomponius Pic-
toribus Ribb. VII (II 8). Troch. sept.
canticularn codd, corr. Passert ,
22. Nonius 40, 24 cossim dictum quasi coxirn , Pomponius
Porcaria . Ribb , 1[PorcetraJ (129) Sn , iamb ,
hoc sciunt cadJ., corr . Guiet ,
23. Nonius )00, 30 accusativus pro nominativo. Pomponius
Praecone Posteriore . Ribb. IX (141). Sept. troch.
. , .
[cacant.
Tibi, durn vivebo, fidelis ero...
-
27. Nonius 84, 1 cornedim pro comedam.. , Pomponius Pros-
tibulo. Ribb.III(151)Sept. troch.
quod edim codd , : COI.,.. Munk ; has codd. his Ribb, ; quos codd ,
(01'1'. edd , ; contrarius est codd , corr , Munk .
has : cf. plus haut laetitias insperatas ,
28. Non. 18, 13 rumen dicitur locus in ventre quo cibus su-
mitur et unde redditur : unde et ruminare dicitur , Pomponius Pros-
tibulo )}. Ribb. IV (152) Sept. troch.
l\lnn;l1<:: l' u nrn T"\.."n"lti .... ;"
-
Ego dedita opera, te, pater, solum foras
Seduxi, ut nequis esset testis tertius
Praeter nos, tibi cum tunderem labeas lubens.
25
Quot laetitias
-
msperatas
-
modo mi
mrepsere 10
[sinum!
3
0 -
NOVIUS
v_ v_ v_ v primum quod dicebo.
Recte. - Secundum quod dicebo. - Eo
[melius...
. .
-
20. Nonius 17, 18 senica significat senex , Pomponius Pictori-
hl1< n Rihh T (TfT) Sent rroch .
Tibi, durn vivebo, fidelis ero...
-
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQGES
TEXTES LITTERAIRES
, G-
- )
Puerum mulieri praestare nemo nescit, quanto
[melior
Sit cuius VOX gallulascir , cuius iam ramusrobo-
[rascit.
\
LE MIME
DECIMUS LABERIUS
Limen superum, guod mei
saepe confregit rmsero
[caput ;
- ,
Inferum ubi
digites dilfregi autern, ego ornrus
[meos.
-
-
o pestifera portentifica trux toluriloquentia !
35
Quia supellex multa, quae
non untur, enntur
[tarnen.
Hic est ille gurdus, quem ego me abhinc menses
[duos ex Africa
Advenientern excepisse tibi narravi ...
< Et > l'go mirabar quo modo marnmae mi hi
< Sic> desccndiderant.
Figura humana inimici ardore ignescitur.
Non putavi, inguit, hoc eam facturum...
Limen superurn, quod rnei misera saepe confregit
[caput ;
Inferum autern, ubi ego ornnis digites diffregi
[meos.
32-3. Nonius YI6, 28 gallulare, pubescere. Novius Exodio ,
Ribb. II (20-21) Sept. troch ,
1. nemo scit, (XJIl, corr . Both .
34. Nonius 4, 3 tolutim dicitur quasi volutirn vel volubiliter...
Novius Gallinaria . Ribb. II (38) Sept. troch.
pontica fera codd.: Ponticum (= Ponticorum, phasianorum)
Bcbeler el Lindsay; sontica fera Gulielm , portentifica Ribb .
35. A. Gelle XV, 13, 4 Novius in Lignaria verbum, quod est
utitur, ex contraria parte dicit: quia . . , id est quae usui non est .
Ribb. II (43) Sept. troch.
Nonius n6 n limen non solum ouod sub nedibus, esr
35 Quia supe11ex rnulta, quae non utitur, enntur
[tarnen.
v huic puellae praecoguis libido
v huic puellae praecoquis libido
- .
,
"" Q
.. } / .. v .. IJQ.llaVJ .
1-2. A. Gelle XVI, 7, l) Laberius in Mimis, quos scriptitavit,
oppido quam verba finxit praeliceruer .. ' item in Cacomnemone:
hic est, inquit, ille , Quint. 1, 5, 57 gurdos QlIOS pro stolidis
-
-
; Figura humana inimici ardore ignescitur.
< Et > L'gO mirabar quo modo mammae mihi
< Sic> desccndiderant.
1-2. A. Gelle XVI, 7, l) Laberius in Mimis, quos scripritavit,
oppido quam verba finxit praelicenter .. ' item in Cacornnemone :
hic est, inquit , ille , Quint. 1 , S,57 gurdos quos pro stolidis
accepit volgus, ex Hispania duxisse originem audivi . Ribb. J,
(13-14). Octon. iarnb .
hic est inquit 1 illegurdus q. e. a. m. d, e. A. 1 venientem e. t.
n. 1 Hosius CI/Ill Seyffer), efficiens trocb, sept.
duos menses codd . GeU., transp , Botbe ; 2, ad venientem Ribb ,
venicutem cod, Gell .
3-4, A. Gelle VI, 9, 18 Valerius Antias in Iibro Historiarium
LXXV verba haec scripsit : deinde fuuere locato ad forum descendidit ,
Laberius quoque in Catulario ita scripsit, Ribb . 1 (19-20) Sn.
iamb.
Non putavi, inguit, hoc eam Iactururn ...
.. .. .
111 est.
111est.
-
-
-
.. , __ _ "'T _ _ / _ 0
266 RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES TEXTES LITTERAIRES
Democritus Abderites physicus philosophus,
Clipeum constituit contra exorturn Hyperionis,
Oculos effodere ut posset splendore aereo.
10 Ita radiis solis aciem effodit luminis,
Malis bene esse ne videret civibus. 5
Sic ego fulgentis splendorem pecuniae
Volo elucificare exitum aetatis meae,
Ne in re bona esse videam nequam filium.
-
15 Non mammosa, non annosa, non bibosa, non
[procax
-
7-14. A. Gelle X, 17 Demoeritum philosophum in monumentis
historiae Graeeae scripturn est , virum praeter alios venerandum aue-
toritateque antiqua praeditum, luminibus oculorum sua sponte se
privasse, qUia exisnmaret coguanones corn mentanonesque amrm
sui in contemplandis naturae rationibus vegetiores et exactiores fore,
si eas videndi inleeebris et oculorum irnpedimcntis liberasset. Id
factum eius modumque ipsum, quo caecitatern facile sollertia sub-
tilissima eonscivit, Laberius poeta in mima, quem seripsit Restio-
nem, versibus quidem satis munde atque graphiee factis deseripsit,
sed eausam voluntariae caecitatis finxit aliam, vertitque in eam rem,
quam tum agebar, non inconcinniter, Est enim persona, quae hoc
apud Laberium dicit , divitis avari et parei, sumptum plurimum
asotiamque adulescentis viri deploranris. Versus Laberiani sunt ... ,
Non. 106-18 ({ elueifieare, dieturn a luee. Laberius: sic... meae
Ribb. I. (72-79). Sn. iamb.
6. ego: ito codd: Non ; fulgenti LOD. Non. - tis Voss. GeU.;
splendore codd, Non., splendore in codd. GeU., corr. ed . GeU. Tor-
naes, fulgenti splendorei coni, Lindsay ; vel potius splendore fulgenti.
Ne in re bona esse videam nequam filium.
-
15 Non mammosa, non annosa, non bibosa, non
[procax
-
7-14. A. Gelle X, 17 Demoeritum philosophum inmonumentis
historiae Graeeae scripturn est , virum praeter alios venerandum aue-
toritateque antiqua praeditum, luminibus oeulorum sua sponte se
privasse, qUia exisnrnaret cogitanones corn mentanonesque amrm
sui in contemplandis naturae rationibus vegetiorcs et exactiores fore,
si eas videndi inleeebris et oculorum irnpedimcntis liberasset. Id
factum eius modumque ipsum, quo caecitatern facile sollertia sub-
'1' Th' . T'>
rr " ~ I'In.. ~ ..t11 a .",............. .. .,. ""'" ~ . . w.." ......
Amore cecidi tamquam blatta in peluim.
EX INCERTISFABULIS
Prologus
Necessitas, cuius cursus transversi impeturn
Voluerunt multi effugere, pauci potuerunt,
Quo me detrusit paene extremis sensibus !
20 Quem nulla ambitio, nulla umquam largitio,
Nullus timor, vis nulla, nulla auctoritas 5
Movere potuit in inventa de statu :
Ecce in senecta ut facile l befecit loco
Viri excellentis mente clemente edita
25 Summissa placide blandiloquens oratio !
Etenim ipsi di negare cui nil potuerunt, 10
Hominem me denegare quis posset pari ?
Ego bis tricenis annis actis sine nota
Eques Romanus e Lare egressus mec
30 Domum revertar mimus, Nimirum hoc die
16. Nonius 543, 22 pelvis, sinus aquarius in quo varia pelluun-
tur : unde ei nomen est. Laberius Virgine , Ribb. 1(94).
blatta, cf. Emout, Elm, dial., pp. 85 et 123 . peluim trisyllabe.
17-43. Maerobe Sat. Il, 7 Laberium asperae libertatis equitem
Romanum Caesar quingentis milibus invitavit, ut prodiret in see-
Necessitas, cuius cursus transversi impetum
Voluerunt multi effugere, pauci potuerunt,
Quo me detrusit paene extremis sensi bus !
20 Quem nulla ambitio, nulla umquam largitio,
Nullus timor, vis nulla, nulla auctoritas 5
Movere potuit in inventa de statu :
Ecce in senecta ut facile labefecit loco
Viri excellentis mente clemente edita
25 Summissa placide blandiloquens oratio !
Etenim ipsi di negare cui nil potuerunt, 10
J.Jn"";nA...,, t""r"'A ,Agno.....""rA : ~ __r .... .cro .. _ ...... : )
..
!CCEIL DE TEXTES LATINS ARCHAIQUES
,
TEXTES LITTERAIRES
-
-
Porro, Quirites! libertatem perdimus.
Quaenam mens, quae deleritas vos subpolitorcs
[facit
Cum cano eugio puellitari ?
-
-
50 Incipio adulescenturire et nescio quid llugalllill
1faccrc
ras suas in sccnam locaverant provocavit , ut singuli secum posit.i
invicern materia pro tempere contcudcrcut . Nec ullo rccusautc
superavit omues, in quis et Laberium , Uude Caesar adridens hoc
modo pronuntiavit :
Favente tibi me victus cs, Labcri, a Svro :
st.uimque Publilio palmam et Laberio anulum aurcum cum quin-
ccmis sestertiis dedit. Tune Publilius ad Laberiurn recedentem ait:
"
Quicum contendisti scriptor, hune spectator subleva .
Lavite item hillarn ! Cocus si lumbum adussit, tlagris
[eaeditor.
ras suas in sccnam locaverant provocavit , ut singuli secum posit.i
invicern materia pro tempere contcudcrcut . Nec ullo rccusautc
superavit omues, in quis et Laberium , Uude Caesar adridens hoc
modo pronuntiavit :
Favente tibi me victus cs, Labcri, a Svro :
st.uimque Publilio palrnam et Laberio anulnm aurcum cum quin-
ccmis sestertiis dedit. Tune Publilius ad Laberium recedentem ait:
"
Quicum contcndisti scriptor, hune spectator subleva .
Sed et Laberius sequenti statim commissione m ~ l o novo intc-
rieeit hos versus e. q. S. Ribb. IV (127-30) Sn. iamb.
nictu Ribb, : nec codd ~ ; citius quam asccndas Par. quam descen-
das Ba. ,
,
50. Nonius 71, 15. Ribb , VIIl (t 37) Octon. troch.
51-)2. Nonius 490, 20 dcleritas, deleratio. Laberius ,) Ribb. IX
(138- 139) Octon. iamb.
,
delai/as: cf. Ernout , Elm , di,il., p. 150.
53. Nonius 122,8 hillas intestina vetercs esse dixerunt : unde
Bohillae, oppidum in Italia, qUOlI eo bas intestina vulncre trahens
advenerit . Laberius . Ribb , XII (145) Sept. troch .
Lavite item hillarn ! Cocus si lumbum adussit, tlagris
[eaeditor.
" \.A' ~ ~ :L:J
Non possunt prirni esse ornnes omni in tempere.
Summum ad gradum eum claritatis veneris,
Consistes aegre, nietu eitius decidas.
Cecidi ego, cadet qui sequitur : laus est publica.
Porro, Quirites! libertatem perdimus.
Nuncine me deicis? quo? quid ad scaenam adfero?
Decorem forrnae an dignitatem corporis,
<la Animi virtutern an vocis iucundae sonurn ?
Gt hedera serpens vires arboreas necat, 25
ha me vetustas amplexu annorurn enecat :
Sepulcri similis nil nisi nomen retineo.
-15 Necesse est multos tirneat quem multi timent.
-15 Necesse est multos tirneat quem multi riment.
Uno plus vixi mihi quam vivendurn fuit. J)
Fortuna, inrnoderara in bono aeque atque in malo,
Si tibi erat libitum litterarum laudibus
Florens cacurnen nostrae famae frangere,
3) Cur eum vigebam membris praeviridantibus,
Saris faeere populo et tali eum poteram viro, 20
Non me flexibilcm concurvasti ut earperes ?
Nuneine me deicis? quo? quid ad scaenam adfero?
Decorem forrnae an dignitatem corporis,
.io Animi virtutern an vocis iucundae sonurn ?
Gt hedera serpens vires arboreas necat, 2)
ha me vetustas amplexu annorurn enecat :
Sepulcri similis nil nisi nomen retineo.
44. Maerobe ibid. ln ipsa quoque aetione subinde se, qua
poterat, ulcisccbatur inducto habitu Syri, qui velut flagris eaesus
praeripientique se similis exclarnabat n. Ribb. Il (12 Sn . iarnb .
INDEX
9
8
aa =a aeviras 114
a [astJutieis
35
aeum = aevom 50
abdoucit 12 af
34,69, 75
abducier 82 afleicta
7
abei
77
aged[ ai]
35
abnueo 161 agnus femina 112
accedisset (1 pour ) 18
3
aid , 2r , 86
9
8 aide oc. sg. accipei
15
accipiunda 12
7 Aidicio Il. pl. (?) 23
accumbat, et ac. 211 aidile
23
acer fm.
14,
168 aidiles Il. sr. 14, 24
Aciles
33
aidilis 12, 15
Aimilius aciprant
9 57
aciptum
35 alquom
59
Acmemeno
33
aire
43
16
5
Aisclapi
aCrIS 11. 111ll5C. sg.
51
adcsent
59
Aiscolapio 22
adgravascere
198 alacris 11. nt . sg.
178
adiese, -sent, -set
59
A1bai Longai
148
adsiduos 115 Albani u. sg.
43
adterrninum
9
Albsi
43
adtractatum llO Alcurncna
32
adussit 26
9
Aleria ac, s ~ . 1j
ad _d
':JU
dli;: y 1 ~ a ; U'f
a [astJutieis
35
aeum = aevom 50
abdoucit 12 af
34,69, 75
abducier 82 afleicta
7
abei
77
aged[ ai]
35
abnueo 161 agnus femina 112
accedisset (1 pour ) 18
3
aid , 2r , 86
9
8 aide oc. sg. accipei
15
accipiunda 12
7 Aidicio Il. pl. (?) 23
accumbat, et ac. 211 aidile
23
acer fm.
14,
168 aidiles Il. sr. 14, 24
Aciles
33
aidilis 12, 15
Aimilius aciprant
9 57
.-
RECUEIL DE TEXTES LA ARCHAIQUES
INDEX 2-'
1 )
15
2 ,1
86
1
99
8r
)9
80
56
218
2
30
72
20, )6
12, 14
)6
)6
1 5
97
1
4
7, 1\
14. 24
condecorant
Coodetios
condumnari
confieri
conieciant
coniourase
conlegio
conlegiu
conmner
cosmrs
cosol
conpromeslse 59
" .
conquaersrvei 7)
consilium g. pl. 198
consol 12, 14, 56, no,
conspondise 59
contempla, -rc 189, 102
controversrs 92, -vorsias 91,
-vorsicis 119, -vosias
connut
coravero 26. oron
cord i loc.
Corinto
Corneli n, sg.
Cornelo n. sI{.
Corniscas d. pl.
coronaries Il. pl.
Corsica ac. sr;.
cos.
cosentiont
[ 2
, ...
)"
9
1
16<)
1
") )
1 1o
si-:
2-17
51
49
33
74
i9
16
9
23
1 JO
172
49
14
23, 28
41
97. 9
8
142, 188
castud 3)
caussam Il)
Cavaturineis, -nes n. pl., abl,
pl .
cedito, cedre
cedo
ceivis
celerissimus
cepa, -pe
cepet
cere... brum
Cererus s- sg.
cesor
Cestio n . pl.
Cesula
ceterei, -rcrs
cette
Cir(ai
Cisauna a.. sg.
clamor
claseis, cjlascs ae. pl.
Claud! n. sg.
coepiam fil t,
Coera s- S,I{.
coeravere
cofeci
cogendei I{n.
COIClUoto 1 1 5
coiravere 49, - ont 35, -unt 49,
56, -vit
100. 101
20"
l
'
) -
I-r
1
194, 21 r
147
79, 9
1
)r
7
6
-17
-17
i4
20')
214
110 III
aX1l11
augurium s pl.
averruncassi n1
Avilio
avocaner
Avoniacs g. sg.
........... " ...... 1, .......
Bacanal 59, -lia 60, -libus 59-
Bacas i9'
Belolai )1
Benvcntod 10
biber 254
bibosa 266
Bicoleio 11. sg. 23
bovid 38
82
(ael
caelestum g. pl.
Caclus
Cai(ilio
cailavit
calecanda\l1
Calcnos
Calipsoncm
Canoleios
caper
capler
capsir
capto111
1 ) 3
74
53
3
8
181
18
17i
233
3
0
44
53
1)6
23, 26
9
0
114
20
24
43
147
4
X
9
0
58
i9
221
24
212
'-n
-)7
47, )9
amploctcns
aruptruarc
Amuces, -cos
Anaiedio 11. sg_
Anaios
anculabant
Anicio 1/. sI{.
,
anos = annos
anuis g. sg.
aplce
Apollonern
Apolo P. -lone da! , 26, 43.
46.- lenei dat . 40. -loncs
antestarruno
Antioco ae. sg.
antlquelS
Antonios
anua
0t!Jl.
"
.\ prufenio II __'g,
artus
Aquilliaes
arbitratuu
arf. .. _adl.
arfuise
Argivom ;[. pl.
Arimenesi
armum g. pl.
arse verse
arvorsu, -m
r ..... . :.... ........
218
23
conmner
conpromeslse 59
" .
conquaersrvei 75
consilium g. pl. 198
consol 12, 14, 56, no,
conspondise 59
contempla, -rc 189, 102
controversrs 92, -vorsias 91,
-vorsicis 119. -vosias
connut
coravero 26. oron
cord i loc.
1 1
1
") )
[ 2
16<)
23
1 JO
1
72
49
1
4
23, 28
41
97. 9
8
142, 188
cepa, -pe
cepet
cere... brum
Cererus s- sg.
cesor
Cestio n . pl.
Cesula
ceterei, -rcrs
cette
Cir(ai
Cisauna a.. sg.
clamor
)9'
)I
10
2
54
266
2
3
3
8
82
I-r
1
194, 21 r
147
Bacas
BeloLti
Benvcntod
biber
bibosa
Bicoleio 11. sg.
bovid
bracio
cael
caelestum g. pl.
Caclus
fA 'i
0t!Jl. 24
"
.\ prufenio II_ -'g, 43
antestarruno 114
Antioco ae. sg. 20
annqueis 74
Antonios 53
anua 38
anuis g. sg. 181
apice 18
Apollonern 17 i
Apolo P. -lone da! , 26, 43.
46.- lenei dat . 40. -loncs
'>-4
-1 -
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAIQUES
INDEX
227
86
59,60
81
18
7
198
dl
110
227
86
59,60
81
18
7
198
254
2)2
59
82
254
2)2
59
82
18
176
26
5
9
1
166
35
86, 126
162
197
233
faciatur
facie gitz.
facilumed
faciund. 49, -dai
cxfociont
expergitus
exsigrto
exstrad
extaboleis
extetulisses
extum g. pl.
expergitus
exsigrto
exstrad
extaboleis
extetulisses
extum g. pl.
esed 4, 6, escnt )'1
estadl7
evenat 1XJ
exaestumavcnt 81
exanimabiliter 143
exdeicatis 59, exdcicendum ;9
exemet 109
exercin g. sg. 139
cxfociont 1 10
l'... ", :..
faciatur
facie gitz.
facilumed
faciund. 49, -dai
facteis
factum s- pl.
facturum iurar,
faenisicei
falaeque
Falesce Il. pl.
familias g. sg.
famul
famulitas
fastidire
14
1)4
7,8, 9
81,91,
97, 110
81
81,91,
97, 110
81
7
6
114, 2II
7, 8, IlO .
114, 117, 194
10
7
3
8
53
158, 168
81
80, Il. pl .
duonoro
dusmo
dzenoi
T?R
edo, edit 229
eeis Il. pl. 59
Egeriai g. sg. 1)2
eidem Il. sg. 7), Il. pl. --19, 86, 97
cidib , 90
eidus 92
eiei dat, 80
eieis 68, 69
einom 7, 8
circ 82
ertur
cm ae. de is
en
cndo
enos
eod
eqo _-c_ ego
ques = equus
equol1l
lIa
1I0
46
16
7
33
7
0
82
82
3
8
27
35
60
46
16
7
33
7
0
82
82
3
8
27
35
60
74
254
200
26
5
241
56
19
134
24
25
41
142
26
3
descendiderant
despeculassere
Devas d, pl.
deum g. pl.
dextrabus
Diana dat .
Diani
Diane d. s".
dice
dicebo
dictatored
didet
dies gin.
Diesptr
difeidens
digiteis
dimitere
dinai
Diovo gin.
Diovos
dismota
dissolvendei
diu
divexarier
divom g. pl.
dixserunt
do
dono ac, 28, )4, 42, 43, 44,
46; donom 22, 23, 27;
donu 23, 25,28,4[,
ri nrc;;.11 m
dice
dicebo
dictatored
didet
dies gin.
Diesptr
difeidens
digiteis
dimitere
dinai
Diovo gin.
Diovos
dismota
41
161
37
106
86
77
3/;
37
27
241
16
3
97
i7
9
1
7,74
99
.p
25,41, 53
24
4
1
139, 201
80,98
60
3/;
37
27
241
16
3
97
i7
9
1
7,74
99
.p
25,41, 53
24
43
37, 44
59
42, 42
22
70 ,
cuians
Cuncaptum
Cupieinnia
da = dat
danunt
darei
datai
datod
daru
Dcumius
deargentesscre
debil
Decernbreis
dccreivit
Dectunincs n, pl.
decuma
decurieis
deda
dede
dederi
dedero 23, 28, -ont
dedet li, 23, 25, 26,
dedise
dedro, dedrot
dedron
dei
deicere 100, -rent 59, -cet
80, -cito 85, -.;:0 77. - xcrit
deilexit
Ap;n-:ll
datod
daru
Dcumius
deargentesscre
debil
Decernbreis
dccreivit
Dectunincs n, pl.
decuma
decurieis
deda
dede
dederi
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES 2
77
59
So,86
47
86
8[
86
.,0 Re
210
82
79, 86
86
!J[, 163
1
34
18
262
9
8
Ip
86
23
21[
221
10
5
9
9
18
1
99
9
1
9
2
210
82
79, 86
86
!J[, 163
1
34
18
262
9
8
Ip
86
23
211
9
1
9
1
IO[
inferum s- pl.
infistae
infiovium
infumum
mpenum
mrogare
msece
miquom
i niexe in]. Pli.
mmanu
mpenum
mrogare
msece
mgrermu
inhumatum s- pl.
imounas
msennuntur
msigne
insperatas n, pl.
msntutei
intempesta
mtercesurum
intubas
-Invideant, et ac.
invitei n. pl.
mviters
iocmera
ioubeatis
ioudes
. ioudicatod
ioudicaverit
ioudices
ioudicetur
inutiicin
i niexe in]. Pli.
mmanu
msennuntur
msigne
insperatas n, pl.
msntutei
intempesta
mtercesurum
intubas
.Invideant, et ac.
35
33
1
7
8
60,90
254, 261
1
97
1
9
8
97
265
1
4, 19
1
2
37
120, 133
2
47
119
ca
14
3
8
2
3
1
9
49
1
9
8
201
35
33
1
7
8
60,90
254, 261
22,23,28
7
75
56
46
2
5, 47
8
7
154
14
3
8
2
3
1
9
49
1
9
8
201
iactaner
ibei
ibus
Iacor
recore
iei n, pl.
ignescnur
ilico
illei
lm =eum
immemoris n. m. sg.
mcantassit
inceideretis
honc
honce
Honore dat ,
honore ac. St.
Hordioni n, sg.
horriferumg. pl.
hospita
huc = hoc
IClt
iactaner
ibei
ibus
Iacor
Hercole clat.
Hercolei
hince
Hinnad
Hinoleio n. sg.
hoce
hoice
homonem
honc
honce
Honore dat ,
honore ac. St.
Hordioni n, sg.
horriferu01 g. pl.
hospita
huc = hoc
86
59
86
26
3
59
35
233
18
240
243
59
106
17[
!J4
257
28
208
87
18
12
20
17[
!J4
257
28
208
87
18
12
20
75
16
5
J4
233
228
47
199
236
106
............ .... 1..... ,...: .......
gesrstei
Gnaivod abl,
gnatus
gnoscler
gonlegium
gracilus
grermu
guberna
gurma
gesrstei
Gnaivod abl,
gnatus
gnoscler
haace
habuise
hace 82, 85, hance
has n. pl. [m.
tuueit
(J'aU
"
zavisi
"
gelus m.
Gemenio Il. sg.
generibus dat . de gener
Genuateis
(J'aU
"
zavisi
"
gelus m.
Gemenio Il. sg.
generibus dat . de gener
Genuateis
fugiteivos
fimus
fuise
fulgo
fulrnenta
, fundatid
fungor et ac.
furei dat.
tuueit
59
90
56
25
151
260
45
14,)2
9,9
1
134
53
34
9
0
9
0
170
126
J2
27-
!JI
25
14,)2
9,9
1
134
53
34
9
9
17
33
166
4
1
235,236
3
4
0
146
59
J2
27-
!JI
25
flovio, -vium
Huio
fodentes
fodiri
foideratei
fontei ,11>l.
forte dat .
Forruna dai, 27, Fortunai g.
s.l[. 51, dat. 46, Cortunasg.
Si:. 139, Fortune dat.
lortunatim
forus
Fougno
fileai
fileia dat,
filie
filiod
filios
fineis n. pl., ac.
fitum est
Flaca dat .
Flacus
flovio, -vium
Huio
fodentes
'''0--- .
Fercles
ferocis n. sg.
Feronia dat.
fervre
thefhaked
Fide dat.
fiere
figier
fileai
fileia dat,
filie
filiod
filios
fineis n. pl., ac.
fitum est
Flaca dat .
Flacus
278
..
RECUEIL DE TEXTES LATl:-lS ARCHAIQUES INDEX
11I111 . c eum 47
luuone dal , 34, 40, 42
lunonei 35, Iunonesg. SI{. 52
iuseruut 90
11I111 . c eum 47
luuone dal , 34, 40, 42
lunonei 35, Iunonesg. SI{. 52
III seruIII 90
IUU' 97
) l
21
7
1 1(l
t ) 9
j (,
2 1 )
1 5(
7
1 1(l
12
7
.2), 26
1 Il)S
3, )2, il
161
18
4
236
75, 236
236
31
261
32 , dut. 37
52
91
mIelS
mihei
maxsume
max]umas
med lie.
meddix
Medeai
meiles, -litiam
meilia
rneillc
Melcrpant.i
memore
Menerva
Menervai
Mentovines II. pl. 91, a/>/./,l.
messrm
Metilio 1/. pl.
meum s- pl.
Micos
maxsume
max]umas
rned ac, 3,)2,;3
meddix 161
Medeai 184
meiles, -litiam 2 36
meilia 75.236
rneillc 236
Melcrpant.i 31
memore 261
Menerva 32, dut. 37
Menervai 52
Mentovines /1.1'1. 91,a/>/.j,l. 91
Mercuris Il. 51[. 32
mereta 76. -10 15.2).13,44,7
meretod 35
28 merto
Matre dat .
matrona 11. pl.
Matura dat,
Maurte dat .
mavolunt
Mavortei
Mavortes
Mavortis
79
7
6
47
10':)
44
23, 26
;9
49
29
3
24
7, 8
21A
100
10
7
149
79
7
6
47
10':)
44
23, 26
59
49
Ji, 49, 56
19
21 1
'2
)
8,
'2
)
8,
47
3)
3
8
35
7
28, 44
86, 87. 168
14
100
10
7
149
macisteratus
Maarco
macelurn
Maarco
macelurn
macisteratus
loucarid obi.
Loucina dot.
louci 38, -corn
lubent
lubetes
lubs
luci
Luciom
luctent
lue
lupus fernina
Luqorcos
luuci
macistratos
Magio
magistere Il. pl.
magistratud
macistratos
Magio
magistere Il. pl.
magistratuJ
magistrei n. pl.
magistreis 11. pl.
magna Ile. 51[.
magnitate
Mai 11. sg.
Maio n. sg.
Manios
Manlio
manom
mansucs
Juctent
lue
lupus fernina
Luqorcos
luuci
" ) )
238
10
7
133
4
8
148
52
101
218
24
41
10
9
33
80, 81, 97, 98
87
118
9
8
9
8
80
)2
9
2
7
0
34
28
82
16
4
86
45
3
8,
47
18
10
9
33
80, 81, 97, 98
87
118
9
8
9
8
80
)2
9
2
7
0
34
?R
largio
Lascs
Latonas sg.
Laudicaes s- sg.
Laurentis 1/. sg.
Lavernai
Lavis
Lebro
lecione[s
Leces
lectei
leegei dot. sg.
legassit
legei in], pass.
lcgundeis
legundis
Leiber
lcibcr[arejique
lei berei 57, lei bereis
leibertus
leigibus
leiteram
levasso
lexs
Iib[s
licetod
licuiset
liguam
linquier
Livia 11. St.
loceis
lecione[s
Leces
lectei
leegei dot. sg.
legassit
legei in], pass.
lcgundeis
legundis
Leiber
lcibcr[arejique
lei berei 57, lei bereis
leibertus
leiaibus
4, 6
4, 7
68
52
262
164, 250
1 1
32
25
113
135
260
33
141
201
21
59
54, 57.7
6
4, 7
3
8
3
1,35.38
35
149
7.9
32
25
113
135
260
33
141
201
21
iousiset
iovesat
Iovos nom, (?)
IpSI g.
1pSOS 11. s,Ef.
IpSUS
irasco, -re
Istor
ill'risg. sg. de iter
tuner
iuJik.
IOVCIll
lovis nom,
kalatorem
k.ipia
Kastorus g. sg.
Kcri
labea fm,
lacte 1/. sg., ne.
Ladinsi lac.
Iovos nom, (?)
IpSI g.
1pSOS 11. s,Ef.
IpSUS
irasco, -re
Istor
ill'risg. sg. de iter
tuner
iuJik.
rousit
iouxmenta
love dal.
lovei
280
RECUEIL DE TIlXTBS LATDfS AIlCHAQUES
INDEX
nasum 2)2
nanonu s- sg. 27
navaled 1 JO
navales ac. pl. 110
navebos 110
naveis ac. pl. 110
nee = non 120
neeessum 2,q
moitai K. sg. 38
moltare 47
moltatico 23
monennt 241, monens 196
Monetas g. sg. 133
morimur 166, moriri 260,
moriturum iu], j. 189
mortuos Il .. . 20, 104
inostrat 192
mox 168
Mumius 74
Mummi Il .Il:. 72
Munatio Il. sg. 43
palm Ilh
palpetras 101
panxit 193
parentatid 47
parenteis g. sg. 105
pariat = pareat 86
paricidas 1 1 2
pansuma 12
parti ac. sg. 24, abl. 82, 198
partis ac, pl. II Il
partisses 225, partita est pass. 135
partus = partis 86
parias 143
patre dat. 43,45
Patroclus 132
paillum 77
pavos 198
peila 236
Penateis 87
pequlatuu 97
pequniam 80, 81, 86, 90, 96, 97
pereepset 220
percontat 139
perpetuom 81
persibus 145
Pesceniaes g. sg. 48
pener 21
piaclum 3
8
Pilipus 3
1
Pilonieos 32
Pisaurese Il. pl. 42
parti ac. sg. 24, aOl. oz, J ~ O
partis ac, pl. II Il
partisses 225, partita est pass. 135
partus = partis 86
parias 143
patre dat. 43,45
Patroclus 132
paillum 77
pavos 198
peila 236
Penateis 87
pequlatuu 97
pequniam 80, 81, 86, 90, 96, 97
10
9
35
21
9
6
14
59
101
1)2
lIO
199
226
3
1
59
68
162,172
257
1I0
162
132
12
12
75, 9
2,
97
3
0
35
7
6
43
23
10
7
55
21
7
12
10
9
35
75, 9
2,
97
3
0
35
7
6
43
23
10
7
55
21
7
12
151,
opemor
opid
opidum
Opio n. sg.
opitularier
opituma
opos
ops adj.
opsides
opsidione]d
optantis n. pl.
opemor
opid
opidum
Opio n. sg.
opitularier
opituma
opos
ops adj.
opsides
opsidione]d
optantis n. pl.
optenui
optinebit
optumo ac, sg.
oquoltod
orieulas
oriundum
ornavet
ossua 106, ossuum g. pl.
ostrea, oum
omne Ge. 1. sg.
omneis
Oinomavos
omvorsei
oitile
olleis 97, olli 148,
010, -ere
olorum
oltimus
ommentans
omne Ge. t. sg.
omneis
49
132
Ip
252
3
8
44, 91, 98, lOI
153
9
1
59, 82
9
1
206
155, 161, 254
25
7,8
246
59
179
97
68
75
41
32
59
226
121, 243
7
8
3
110
16r
1 1 l
9
1
206
155, 161, 254
25
7,8
246
59
179
97
68
75
41
~ 2
noisi
noltis
,
nommus gell.
nomus
ob
oeeasus p. bass.
mye
noneis
nontiata
Nouceriam
Novesede
Novios Plautios
noundinom
nox adv,
noxit
nuges abl. pl.
Numasii d. sg.
numer
Numolei Il. St.
noisi
noltis
,
nommus gell.
nomus
mvit
noctu
noenu
mye
m=ne
ningulus
mqUlS
ruser
nequmont
Nerienem
nescius et ac.
nesei
noneis
nontiata
Nouceriam
Novesede
Novios Plautios
mvit
noctu
noenu
31
B
7,8,91
9
2
10
221
224
43
3
8
47
23
196
133
18
9
20, 14
19
2
168
74
7
2
43
9,9
1
260,
Mirqurios
rmsc = misee
mitat
monennt 241, monens
Monetas s- sg.
morimur 166, moriri
moriturum iu], j.
l11ortuos 11 . ~ .
inostrat
mox
Mumius
Mummi Il .Il:.
Munatio Il. sg.
Muucio
mrtter
Modio Il. sg.
moeros 168, -rus
moetmo
moltaticod
moitai K. sg.
moltare
moltatico
RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES INDEX
97
la
56
49
10
7
89
120
97
la
<h
233
7 i
-)
4
2
37
23)
7>
-,
1 -
6
159
106
79
10
4
90
. ,
)-
, .
-)
-,
1 -
6
159
106
79
10
4
90
qura
c.'ltr ni lc: n ' r t p
redamptruare
redidei
redieit
rege:
regundis
relliquiae
resnnstei
Rhodine ac. sf[ .
nvom
Romai 10<'.
Romanei Il. pl.
Romanom f . pl.
rosaries Il. pl.
Rosci Il. sg .
rue
Rufeis Il. 1,1.
rupslt
Rustiu
raptancr
rarenter
reapse
Rebinio Il. .If.
rec. = reg.
rected
redamptruare
redidei
redieit
regundis
relliquiae
restitistei
Rhodine ac. sf[.
nvom
Romai 10.:.
Romanei Il. pl .
Romanom s pl.
rosaries Il. 111 .
sacrom
sa.:rli
Saeturni
lOi
lOi
202
244
137
101
60
1>4
19
43
153
100
86
97
97
7
8
i9, 20[
197, 210
153
2i 6
i 9. 20[
197, 210
153
2i 6
'37
18 [ ,
181 ,
2[7
J06
4,6
9
1
19.
80
t .., Q" t n..,
quasI
que Il. masc. sf!.
quei Il. sg. d pl . 12, [8, 19.
35, i 7. 59, 68,80, 81,8S,
86,91,96,97, 98. 104,
quei abl,
quelquomque
queistores
'lues Il. pl .
qui abl. .If.
qUianam
quie abl .
uuina uertiones
n I1ll111
qua n . pl. Il.
quaesentibus
quairans
quaist, 20, quaistores
quamde
quas Il. f. pl.
quasel
quasel sel
quasI
que Il. masc, Sf! .
quei 1\. sg. d pl . 12, [8, 19.
35, i 7, 59, 68,80, 81,8S,
86, 91 . 96, 97, 98. 104,
quei abl.
quelquomque
queistores
'lues I l . pl.
qui abl. sf.
qUianam
quie abl .
quinquertiones
qli is [m.
quis abl, pl.
quisquis fm,
quit = quid
quitus sum
'lUlUS
qUl
quoi dat .
qumel
1 [
97
1 1
[ 1
1 1
47
82
2-
1
2 "'
1
110
10
216
1 1
198
1
2)2
110
>9
l7
24)
97
1 1
198
1
2)2
18K
110
1)6
25, 26
46
pronm
prosperum g. pl. 20:>
proxsumei s 86. 87 , pro\>lImo 82
pucnando[d 1 10
pueraru\TI 137
Il ouerei Il . bl. H 6
prboum [ [
30 1 prei vatod 59
30 preror l7
70 pretor 24)
22 pnmel s
Primie .
prirnocenia dat . sg.
pnmos Il . sg .
probom
proboum
prodigium s. pl.
prodinunt
proficisco
75
41
--
J}
S7
75
4
1
3
0
3
0
7
0
22
1l} 1
4
2
100
poco-
5r , )2
11 0
Li 1 . pose-
poscl\,el
posidcbunt 9 1, -JLT.., <) 1. -det 19
pol iciarus
Poloces
Polouccs
poloucta
Pomplio Il. pl.
pontets
Popaio
poplicae 68, -co 7> , -cod >9;
-cum 90, 9 1, - ( 'I S, X), -ceis 8 1
poplice K5, 86
poplo 24.'poplom 110
poplus S7
popolum 86
porceo 230, -.:c t
poreo femina
porod
portentum .1: . pl .
posedeit
posedet ind, PI'l's.
disent
>J, 5;,
lom
Poenieas
Pola
polliciarus
Poloees
Polouccs
poloucta
Pomplio Il. pl.
pontets
Popaio
poplieae 68, -co 7>, -cod >9;
-cum90, 9 1. -':''' . X), -ceis 8 1
poplice K5, 86
poplo 24.'poplom 110
poplus S7
popolum 86
plostru
plouruma
plous
Poblieai
RECUEIL DE TEJ.{TES LATINS ARCHAQUES
INDEX
237
110
50
10
7
'3
8
20']
199
43
jl
1
111
43
'Jo
qll
Ils
201
4
1
221
1 1
18
74
143
147
7, 8
153, 206
82
46
25, 26
100
105
4
1
221
1 1
18
74
143
147
7, 8
153, 206
82
46
25, 26
100
,q, 76. oo ,
209, -lit
138, -nus
ubei
Tetio 11. sg.
tetulisti 149,
Tiano s- pl.
tibe
tibei
timedus
Titani Il. pl.
touesrai
topper
transdito
trebibos
tribunos 11. sg.
tncepitern
turpassls
Turpilio li. sg.
tnresmos
tristeis ac. pl.
tnumpe
Troiad
tulat
Telis
Tempestatebus
tentus
Terentio Il. Sf{.
termina Il. pl.
terras g. sg.
testumomum
tennent 107, -msse
Tetio 11. sg.
tetulisti 149, 209, -lit
Tiano s- pl.
tibe
tibei
timedus
Titani Il. pl. 138, -nus
touesrai
topper
transdito
trebibos
tribunos 11. sg.
tnceprtern
tneo
II
49
85
153
75
3S
3
8
18
49
85
153
75
35
3
8
18
17
44
59
'34
9
0
9
0
45
7,8, 9
1I6
47
158
12
5
165
137
7
8
97, 9
8
9
8
28
100
II
summeis
suntod
superases
Suesano s- pl.
Sueti 1/. sg.
sufragium
sum = eum
suma
tabelai 110
tabelarios 5
tabolam \Q. -Ieis 81. 86. -lis 81
suavei 11. ni. sg. 78
sublectei 97, 98
sublegundeis 98
sueque = suisque 28
sueis 100
snrcus
stlataria
strenuissmu
stridet
struices
Staiedi 11. sg.
statod
status
sueque = sUlsque
sueis
Suesano s- pl.
Sueti 1/. sg.
sufragium
sum = eum
suma
summeis
suntod
superases
superescit
Supnas
suprad
suremit
suso vorsum
susum
sermonare 104
servei 57
servire et ac. 252
sesed ac. 35
Sexti n, sg. 49
sibei 21, 59, 80
sicare = seeare 9r , sicet 9r
sied 7,8
sient 60, 81, sies 128, siet 38,
80, 86, 90, I25
signiferumg. pl. 225
signu '11. sg. 7
2
Silanus 33
silvl g. sg. 1 56
singilatim 82
singolos 9
1
singularia 25 1
sins
10
7
sireis 200
siremps 86, 97
sis 1 55
sI. 21
socieis 1I0
socium s- pl. 59
soledas 7
6
solitei 9
8
sollo ac. pl. Il. 244
solvei 9
2
somnium g. pl. 175
sont 7
6
Soresios 33
sient 00, III, sies 120, siet 30,
80, 86, 90, I25
signiferumg. pl. 225
signu '11. sg. 7
2
Silanus 33
silvl g. sg. 1 56
singilatim 82
singolos 9
1
singularia 25 1
sins
10
7
sireis 200
siremps 86, 97
sis 1 55
100
10
174, 21 7
19
168, 204
140
15 1
216, 259
16
9
34
19
105
68
10
4
25
82
44
3
8
34
47,86, 101
70
19
105
68
144
3
8
14
9
6
1I8, 121
28
59,86
19
86, 87
80, 82, 60,
-bamus
-bamus
scies
Scipione ac. sg.
scribeis
scies
Scipione ac. sg.
scribeis
seignum
seme
sere
se = sme
sed = se
sed ac.
seedes
se = sme
sed = se
sed ac.
seedes
seese
sei 18, 47, 59,
seaena
scibam 190,
scicidi 144
3
8
14
9
6
1I8, 121
28
59,86
19
seese 86, 87
sei 18, 47, 59, 60, 80, 82,
86, 87, 90, 9r , 97,
Seie.
semq.
seiquis
Seispitei
selve
semol
saxsum
seaena
scibam 190,
scicidi
saxsum
sanguen
sapienua ac. sg.
sapsa
sardare
sas =eas
satias
Saturnie
Saufeius
286 RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES
Pages
3-9
10-12
12-21
22-24
24- 25
25
25- 26
26-)4
34
34-35
35-38
3
8-43
43-57
57-58
58-68
68-70
7-7
2
7
2-75
PREMIRE PARTIE
TEXTES EPIGRAPHIQUES
Inscriptions antrieures au Ille sicle nOS 1-3 .
Inscriptions du m
c
sicle nos 4- 12 .
Scipionum Elogia nos 13-18 .
Ddicaces nOS 19-25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inscriptions de Nrni nos 27-29 .
Inscription de Tibur no 30 .
Inscriptions de Tusculum nOS 31-32 .
Inscriptions de Prneste no> 33-58 .
Inscription de Lanuvium no 59 .
Inscriptions de Norba nos 60-61 .
Inscriptions falisques n- 62-63 .
Inscriptions de l'Ombrie et du Picenum nOS 64-79 .
Inscriptions du centre et du sud de l'Italie nos 80-124 .
Dcret de Paul-Emile no 125 .
Snatus-consulte des Bacchanales no 126 .
Lettre du prteur L. Cornelius aux Tiburtins n 127 .
Ddicace des Vertuleii no 128 .
Ddicaces de Mummius nOs 129-13 '
TABLE DES MATIRES
1
1
1 35
46
9
1
31
21
139'
44
9
2
117
56
38-
3S-
7, 8
80
194
256
19
101
3
0
26}
68, 69'
7, S-
35
1 59'
154
37
34
8(,
1 1 3,
60,
volup
viscurn
Vitoria
vivebo
vobeis
vicensumam
vrrco
virei 59, vircis /1. pl.
viro g. pl. 14, virum g. pl.
VlroSUS
virtutei 12, lee,
Vetio /1011/.
Veturis /1. pl.
Vibis
VOIS
Volgani
volop 142,
volturus
vootum
vorsu
vorsus
vostrorum
vicesma oc.
vicissatim
Victorie dat .
vinculcis
vindicit
violaries n . pl.
violasit
violatod
53
45
100
7
6
58
45
29
44
9
45
4
2
35
9
0
10
7
59
49, 50
3
0
Il8
113
255
200, 208
33
7
211
urbe ac. sg. 15, urbi 01/>/. 138
utei 35, 57, 59,60, 68,81,
97,9
8
18
21>4 utitur pass.
uxsor
uuer
Vaarus
Valeri
Valctudne dat,
vapos
vecos ri. sg.
vectis al adj.
veel :5
veheia
TEXTES EPIGRAPHIQUES
1
1
117
56
38-
3S-
7, 8
80
194
256
19
101
1 1 3,
viscurn
Vitoria
vivebo
unhpc:.
vrrco
virei 59, vircis 11. pl.
viro g. pl. 14, virum g. pl.
VlroSUS
virtutei 12, lee,
vindicit
violaries n . pl.
violasit
violatod
............ ................ <"FY
58
45
29
44
9
45
4
2
35
9
0
10
7
59
49, 50
Valeri
Valctudne dat,
vapos
vecos ri. sg.
vectis al adj.
veel :5
veheia