Pracownia Fizyczna i Elektroniczna 2012

http://pe.fuw.edu.pl/
Wojciech DOMINIK

Struktura ukadu dowiadczalnego

Zjawisko przyrodnicze

detektor

Urzdzenie pomiarowe

Urzdzenie wykonawcze

interfejs

regulator

interfejs

komputer

Rozbysk gamma GRB 080319B

19.03.2008 teleskop Pi of the Sky sfilmowa najpotniejsz eksplozj obserwowan przez czowieka pierwszy film narodzin czarnej dziury 7.5 mld lat wietlnych

http://grb.fuw.edu.pl/

Prd elektryczny w obwodach; przypomnienie podstawowych poj i praw

I

Prd: uporzdkowany ruch adunkw elektrycznych Natenie prdu (prd - I):

I=

dQ dt

ilo adunku dQ przepywajca przez przewodnik w jednostce czasu dt Napicie elektryczne

(U):

spadek potencjau na czci obwodu elektrycznego nie zawierajcej rde prdu

Prawo Ohma:

U = I * R

Wspczynnik proporcjonalnoci R midzy napiciem i nateniem: opr lub rezystancja Sia elektromotoryczna E : napicie na odcinku obwodu zawierajcego rdo prdu, a nie zawierajcego rezystancji
U1=IR1

Drugie prawo Kichhoffa: dla obwodu zamknitego

R1

I
R3

R2

U2=IR2

IRi = E
i

U3=IR3
I1

I5

Pierwsze prawo Kirchhoffa: dla dowolnego wza sieci elektrycznej

I2 I3

I4

I
i

=0

I1 + I 2 + I 3 = I 4 + I 5

dzielnik napicia - podstawowy obwd elektryczny

R1 E=Uwe R2 Uwy

U wy = U we

R2 R1 + R 2

Dziaanie wikszoci obwodw elektrycznych mona opisa jako ukad jednego lub kilku dzielnikw napicia +

Wzmacniacz tranzystorowy o wsplnym emiterze

Analogicznym ukadem elektrycznym jest dzielnik prdowy

I1 R1

R2

I2

Prdy w poszczeglnych gaziach wynosz:

I1 =

G1 I G1 + G2

I2 =

G2 I G1 + G 2

gdzie:

G1 =

1 R1

G2 =

1 R2

oznaczaj przewodnoci gazi obwodu

Teoria obwodw rozwaa dwa rodzaje idealnych rde energii elektrycznej:

rdo napiciowe: Napicie E na jego zaciskach (sia elektromotoryczna) nie zaley od natenia prdu wyjciowego

rdo prdowe: Prd wyjciowy I nie zaley od napicia na zaciskach

Kade rzeczywiste rdo energii elektrycznej moe by przedstawione jako: - rdo napiciowe i szeregowa rezystancja wewntrzna lub - rdo prdowe i bocznikujca je rezystancja wewntrzna
Rwy

Uwy

E Imax=E/Rwy

Rwy Uwy=IRwy

Zasada Thevenina: Kad sie elektryczn mona przedstawi w postaci obwodu zastpczego skadajcego si ze rda napiciowego i szeregowej rezystancji wewntrznej Zasada Nortona: Kad sie elektryczn mona przedstawi w postaci obwodu zastpczego skadajcego si ze rda prdowego zbocznikowanego rezystancj wewntrzn

R1 E=Uwe R2 Uwy

E = U wy
Rwy = R1 R2 R1 + R2

U wy = U we

R2 R1 + R 2

Znajomo rezystancji (impedancji) wewntrznych ukadw elektrycznych oraz parametrw ich rde jest podstaw wiadomego posugiwania si urzdzeniami elektrycznymi

Natenie prdu (prd):

i(t )
U1=IR1

I=
R
R1

dQ dt

~ E

u(t)

I
C3
U3=IR3 R

R2

U2=IR2

i(t )

i(t )

W kadym punkcie obwodu elektrycznego natenie prdu ma jednakow warto Charakterystyki prdowo napiciowe elementw i ich konfiguracja decyduj o charakterystyce obwodu Prawa Kirchhoffa podstaw analizy obwodu !!!

Ukady zoone z elementw biernych

opr (R) Bierne elementy elektroniczne to: indukcyjno (L) pojemno (C)

Uoglnienie prawa Ohma dla prdw zmiennych:

i =: f (t )

napicie u(t) jest liniowym funkcjonaem prdu i(t) opr R: indukcyjno L:

u (t ) = Ri(t )
u (t ) = L
u (t ) =

di (t ) dt

pojemno C:

q(t ) 1 = i(t ) dt C C

Prawa Kirchhoffa obowizuj !!!

Rezystancja R Impedancja Z

Obwd szeregowy RLC zasilany ze rda napiciowego o zmiennej sile elektromotorycznej:

u (t ) = U 0 e jt
j = 1
natenie prdu:

U zespolona amplituda napicia 0

E(t)=Re [u(t)]
i (t )
R

=2

- czsto koowa

i(t ) = I 0 e jt
rwnanie ruchu adunku elektrycznego

I zespolona amplituda natenia 0

Z drugiego prawa Kirchhoffa: E

= U i
i

u(t) C

i (t )

u (t ) = Ri (t ) + L

di(t ) i (t )dt + dt C

i (t )

Podstawiajc wyraenia na i(t) i u(t) otrzymujemy: opr: Skadowe impedancji Z: indukcyjno: pojemno:

U0 1 = Z = R + j L + Io j C
Z jest impedancj obwodu Impedancja jest wielkoci zespolon

ZR = R

Z L = jL
ZC = 1 jC

Posta algebraiczna impedancji zastpczej obwodu zoonego zaley od ksztatu obwodu !!!

Rezystancja: cz rzeczywista impedancji Re(Z) Reaktancja: cz urojona impedancji Im(Z)

Im(Z)

Reprezentacja impedancji na paszczynie zespolonej: Im(Z) Re(Z)

Re(Z)

= tg ( ) tangens kta przesunicia fazowego midzy napiciem i nateniem prdu

Z praw Ohma i Kirchhoffa wynikaj prawa szeregowego i rwnolegego czenia oporw, ktre pozwalaj oblicza rezystancje zastpcze Rz
R1 R2 R3 Rn R1 R2 Rn

R Z = R 1 + R 2 + ...... + R n

1 1 1 1 = + + ......+ Rz R1 R2 Rn

Szeregowe poczenie impedancji: Rwnolege poczenie impedancji:

Z Z = Z1 + Z 2 + .... + Z n
1 1 1 1 = + + ... + Z Z Z1 Z 2 Zn

Szeregowy obwd RC:

obwd skadajcy si z pojemnoci i rezystancji

kondensator wstpnie naadowany do napicia UC0 zamykamy klucz: rozadowanie kondensatora

C

Uc0

Z II prawa Kirchhoffa: rwnanie ruchu adunku w obwodzie:

dq(t ) q(t ) =0 R+ dt C

Po przeksztaceniu:

dq dt = q RC
ln(q ) = 1 (t + t0 ) RC

cakowanie obustronne:

t q (t ) = U C 0 C exp RC
adunek zanika w obwodzie wykadniczo ze sta czasow RC

Szeregowy obwd RC
rdo napiciowe u(t) o zmiennej sile elektromotorycznej

u(t)=uR(t)+uC(t)
Rwnanie ruchu adunku elektrycznego: u (t ) Prd w obwodzie:

= Ri (t ) +

i (t ) =

uR (t ) R

i (t )dt C

Po podstawieniu do rwnania ruchu:

u (t ) = u R (t ) +

Napicie na oporze R:

u R (t )dt RC

uR (t ) = RC

d [u (t ) u R (t )] dt

Napicie na oporze jest zrniczkowanym napiciem na kondensatorze ! dla uR(t) << u(t)

u R (t ) RC

d [u (t )] dt

Napicie na pojemnoci C:

uC(t)= u(t)- uR(t)

u (t ) uC (t ) = RC

Napicie na pojemnoci C jest scakowanym napiciem na oporniku ! dla uC(t) << u(t)

d [uC (t )] dt

uC (t ) =

1 [u (t ) uC (t )]dt RC

uC (t )

1 u (t )dt RC

10

Obwd cakujcy (filtr dolnoprzepustowy)

Napicie wyjciowe:

uwy (t ) = uC (t )
UC(0) - pocztkowe napicie na kondensatorze

u wy (t ) =

1 i (t )dt + U C (0) C

prd pyncy w obwodzie

po podstawieniu:

i (t ) =

uwe (t ) uwy (t ) R

uwy (t ) =
gdy uwy<<uwe :

1 (uwe (t ) uwy (t ) )dt + U C (0) RC

u wy (t ) =

1 u we (t )dt + U C (0) RC

Obwd cakujcy (filtr dolnoprzepustowy)

Dla sygnau harmonicznego: uwy (t ) =

uwe (t ) = U we e

j t

u we (t ) Z C Z

dzielnik napicia !!!

1 RC
Uwy/Uwe
1

Stosunek napi :

1 u wy (t ) jC = uwe (t ) R + 1 jC
U wy U we = 1

1 = 0.7... 2

0,1

obszar dobrego cakowania

Transmitancja:

2 R 2C 2 + 1
ZC Z tg = ZC Re Z Im
0,01 10

pasmo transmisji

100

1000

10000

100000

Czsto [Hz]

Przesunicie fazowe midzy napiciem

wyjciowym a wejciowym:

[rad]
0,0

= arctan(RC )

-0,5

Pasmo transmisji filtra dolnoprzepustowego w skali czstoci: od 0 dog

-/4

2 g = g = U wy U we

1 RC

-1,0

-1,5

Dla czstoci granicznej:

1 = 2

10

100

1000

10000

100000

Czsto [Hz]

11

Obwd rniczkujcy (filtr grno-przepustowy)

Napicie wyjciowe:

uwy (t ) = uR (t )
uwy(t)=R i(t)

i (t ) =

dq d = C (u we (t ) u wy (t ) ) dt dt
po podstawieniu:

prd pyncy w obwodzie

uwy (t ) = RC
u wy (t ) = RC

d (u (t ) uwy (t )) dt we
d u we (t ) dt

gdy uwy<<

uwe

Obwd rniczkujcy (filtr grno-przepustowy) c.d.

Dla sygnau harmonicznego: u wy (t ) =

uwe (t ) = U we e jt

uwe (t ) R Z

dzielnik napicia !!!

1 RC
Uwy/Uwe
1

Stosunek napi:

uwy (t ) R = uwe (t ) R + 1 jC
U wy U we

1 2

Transmitancja:

RC = (RC )2 + 1
R Im Z tg = R Re Z

obszar dobrego rniczkowania

0,1

Uwy<<Uwe

pasmo transmisji

przesunicie fazowe midzy napiciem

wyjciowym i wejciowym:

0,01 10 100 1000 10000 100000

= arctan (RC )1

[rad]
1,5

Czsto [Hz]

Pasmo transmisji filtra grnoprzepustowego w skali czstoci od g do

1,0

2 g = g =
= 1 2

1 RC

4
0,5

Dla czstoci granicznej:

U wy U we

0,0
10 100 1000 10000 100000

Czsto [Hz]

12

Obwd cakujcy (filtr dolnoprzepustowy)

Przykady sygnaw wejciowych i wyjciowych

Ukad cakujcy jest wykorzystywany do: filtracji sygnaw ksztatowania sygnaw uredniania sygnaw np. w celu eliminacji zakce

Obwd rniczkujcy (filtr grno-przepustowy)

Przykady sygnaw wejciowych i wyjciowych

Ukad rniczkujcy wykorzystywany jest do: filtracji sygnaw ksztatowania sygnaw, eliminacji skadowej staej, wykrywania zboczy itd.

13

W systemach pomiarowych przy nieumiejtnym czeniu aparatury elektrycznej pasoytnicze obwody RLC mog znieksztaca sygnay
Przykad 1 Poczenie wysokooporowego rda z urzdzeniem pomiarowym
rdo Rwy kabel ck cm miernik (oscyloskop)

obwd cakujcy: ograniczenie od gry pasma przenoszenia obwodu pomiarowego do czstoci 1/(2RwyC).

Przykad 2 Sprzenie typu AC.

rdo miernik (oscyloskop) Cs

. obwd rniczkujcy ograniczajcy od dou pasmo pomiarowe

Rwe

Przykad 3 Brak kontaktu kabla w gniedzie oscyloskopu rwnowany pojemnoci, ktra wraz z rezystancj wejciow tworzy filtr grnoprzepustowy powodujcy rniczkowanie sygnaw wejciowych.

14

Filtry: dolno- i grno-przepustowy

Cel wiczenia. Zbadanie charakterystyk amplitudowych i fazowych oraz wasnoci obwodu cakujcego i rniczkujcego - pomiary za pomoc generatora funkcji oraz oscyloskopu Wykonanie wiczenia. Zmontowa obwd cakujcy lub rniczkujcy RC Dla napicia harmonicznego: wyznaczy charakterystyk amplitudow i fazow () obwodu

U wy ( ) U we ( )

W poprzednim ukadzie zamiast kondensatora zamontowa cewk Powtrzy pomiary jak dla ukadu RC

Z czstoci granicznej wyznaczy indukcyjno cewki

15