Ekotoksykologia

Tre i organizacja kursu Historia ekotoksykologii katastrofy ekologiczne Biogeny i ksenobiotyki Prof. dr hab. Ryszard Laskowski Instytut Nauk o rodowisku UJ Ul. Gronostajowa 7, Krakw pok. 2.1.2 http://www.eko.uj.edu.pl/laskowski

Ekotoksykologia WBNZ-690
Prowadzcy: prof. Ryszard Laskowski (wykad) dr hab. Paulina Kramarz (wiczenia) Termin wykadw: pitki 10:00-11:30 (10 wyk. po 2 godz. = 20 godz.) Tre kursu: Podzia substancji toksycznych pod ktem ich oddziaywania na organizmy: pierwiastki, zwizki nieorganiczne i organiczne; mechanizmy oddziaywania substancji toksycznych: biochemiczne i fizjologiczne; czynniki rodowiskowe i ich wpyw na intoksykacj; mechanizmy obronne organizmw intoksykowanych, parametry ekologiczne w ocenie oddziaywania substancji toksycznych. Wpyw substancji toksycznych (zanieczyszcze, pestycydw) na populacje, zespoy organizmw i funkcjonowanie ekosystemw. Metody badania wpywu substancji toksycznych na populacje (testy ekotoksykologiczne, ukad eksperymentalny, analiza i prezentacja wynikw); znaczenie abiotycznych i biotycznych czynnikw rodowiskowych; wpyw na pul genow populacji; ekstynkcje - interakcja dziaania substancji toksycznych i zjawisk losowych; wpyw substancji toksycznych na ekosystemy (ukady wielogatunkowe, procesy dekompozycji materii organicznej); przykady zaburze na poziomie funkcjonowania ekosystemw - np. "osobliwe zamieranie lasw" itp.; ocena ryzyka ekotoksykologicznego dla rodowiska.

wiczenia
Dr hab. Paulina Kramarz Wtorki, 14:00 17:30 (s. 2.0.4; 2.0.6) 20 godz. (5 zaj po 4 godz.):
17 listopada 24 listopada 1 grudnia 8 grudnia 15 grudnia

Podrczniki ekotoksykologii...
POLECANE: Podstawy ekotoksykologii, C. H. Walker, S. P. Hopkin, R. M. Sibly i D. B. Peakall, PWN 2002.

Podrczniki ekotoksykologii...
POLECANE: Podstawy ekotoksykologii, C. H. Walker, S. P. Hopkin, R. M. Sibly i D. B. Peakall, PWN 2002. Ekotoksykologia: od komrki do ekosystemu, R. Laskowski i P. Migula. PWRiL 2004. NIE: Podstawy ekotoksykologii, P. Rejmer, Ekoinynieria 1997.

...oraz statystyki

Ekotoksykologia - co to takiego?
E. jest t dziedzin wiedzy, ktra bada wystpujce w rodowisku substancje chemiczne w aspekcie ich oddziaywania na organizmy ywe w sposb dugotrway, systematyczny oraz w niskich dawkach (Rejmer, 1997) E. zajmuje si ochron systemw ekologicznych przed szkodliwym dziaaniem syntetycznych substancji chemicznych (Calow, 1993) E. zajmuje si badaniem szkodliwego dziaania substancji chemicznych na ekosystemy (Walker i in., 1996) Nauka integrujca ekologiczne i toksykologiczne efekty chemicznych zanieczyszcze z losami tych zanieczyszcze w rodowisku (przemieszczanie si, przemiany, rozkad) (Forbes i Forbes, 1994)

Definicje na nasz uytek

Nauka polega na kreowaniu intelektualnego modelu wiata materialnego. Technologia zajmuje si procedurami i narzdziami oraz ich oglnym zastosowaniem w zdobywaniu lub wykorzystywaniu wiedzy. Praktyka skupia si na rozwizywaniu poszczeglnych przypadkw. Mieszanie tych trzech poj moe by niebezpieczne. (Slobodkin i Dykhuizen, 1991) Ekotoksykologia jest nauk o oddziaywaniu substancji toksycznych na organizmy ywe i konsekwencjach tych oddziaywa ujawniajcych si na poziomach organizacji wyszych ni pojedynczy organizm

Prapocztki
Co za duo, to niezdrowo Sola dosis fecit venenum Paracelsus (Phillippus Aureolus Teophrastus Bombastus von Hohenheim; 1493-1541) Prawo tolerancji Shelforda (Victor E. Shelford; 1877-1968)

A naprawd zaczo si od tego:

!
Biomagnifikacja (np. DDT, Me-Hg)
Biokoncentracja (pestycydy, metale i inne)
Biokoncentracja Biomagnifikacja

Rachel Carson Silent spring (1962)

Clear Lake (Kalifornia): 1950 1960, ok. 20 tys. L 30% DDT do jeziora (zwalczanie muchwek z rodz. Sciaridae ryby perkozy i inne ptaki drapiene masowe wymieranie

Inne synne katastrofy ekotoksykologiczne Choroba Minamata: lata 1950., Chisso Corporation Hg Zatoka Minamata ryby ludzie ok. 1000 ofiar miertelnych! Choroba Itai-Itai: 1940 1960, Prefektura Toyma nawadnianie pl ryowych wod zanieczyszczon Cd przez odpady kopalniane Cd w ryu ludzie cikie zachorowania

Zuycie pestycydw w Europie

Zuycie pestycydw na obszarach rolniczych

Brak danych Poza UE

Emisja siarki (1995 r.)

Emisja azotu (1995 r.)

Zmiana liczebnoci ptakw w latach 1980 2002

wskanik liczebnoci (1980 = 100)

Ptaki lene

Ptaki terenw rolniczych

Zmiana liczebnoci motyli w latach 1973/73 1997/98

Zmiana (%)

rednia dla nowej 10.

rednia dla starej 15.

Narodziny ekotoksykologii
TOKSYKOLOGIA

Toksykologia kliniczna

Toksykologia sdowa

Toksykologia rodowiska naturalnego

Ekotoksykologia (stosowana)

chemia farmakologia biochemia fizjologia genetyka ekologia prawo ekonomia

Najwaniejsze dziay i zagadnienia

Ekotoksykologia Ekotoksykologia

ekosystemowa ekosystemowa

populacyjna populacyjna

transfer zanieczyszcze w sieciach troficznych

wpyw zanieczyszcze na dostosowanie

udzia zanieczyszcze w obiegach biogeochemicznych

ewolucja odpornoci

Mikroelementy i ksenobiotyki
Funkcjonowanie organizmu 100% Optimum
100%

Dolne stenie letalne

Zakres tolerancji

Grne stenie letalne

Zakres tolerancji

Stenie letalne

Stenie mikroelementu

Stenie ksenobiotyku

Kady osobnik ma waciwy sobie zakres tolerancji wzgldem wszystkich czynnikw rodowiskowych; Czynniki niezbdne do ycia, np. mikroelementy, maj okrelone wartoci minimalne i maksymalne, w zakresie ktrych osobnik moe y; Pozostae czynniki, np. ksenobiotyki, mog nie przeszkadza w niewielkich ilociach, ale staj si toksyczne powyej pewnej wartoci progowej

Podzia pierwiastkw chemicznych ze wzgldu na stenie w wodzie oceanicznej

Pierwiastki gwne (C, O, N, H): % Pierwiastki podrzdne (S, P, Cl, Ca, Mg, Na, K): mg/dm3 Pierwiastki ladowe (Sr, B, Si, F, Li, Al, Fe, P, Ba, I, Mo, Zn, Mn, V, Ni, Cu, Co, Sn, Se, Cr, Pb, Cd, Hg, Os, Rb, Ar, In, Ti, U, aktynowce): <10-3 mg/dm3

Biogeny i ksenobiotyki
IA H Li Na K Rb Cs Fr IIA IIIA IVA VA VIA VIIA VIII VIII VIII IB IIB IIIB IVB VB VIB VIIB 0 He Ne Ar Kr Xe Ru Be Mg Ca Sr Ba Ra H V As B Al Cu Zn Ga Ag Cd In Au Hg Tl C Si Ge Sn Pb N P As Sb Bi O S Se Te Po F Cl Br I At

Sc Y Lu Ac

Ti Zr Hf Th

V Nb Ta Pa

Cr Mn Fe Co Ni Mo Tc Ru Rh Pd W Re Os Ir Pt U

- pierwiastki podstawowe (makroelementy) - inne pierwiastki niezbdne zwierztom i rolinom (mikroelementy) - pierwiastki prawdopodobnie niezbdne niektrym organizmom

U czowieka 99.9 % atomw 11 najpospolitszych pierwiastkw, w tym: 99% C, O, H, N 0.9% Na, K, Ca, Mg, P, S, Cl 0.1% pozostae ok. 10 pierwiastkw

Do czego organizmy uywaj pierwiastkw przykadowe funkcje

C, H, O, N, P, S, Si, Ca, Mg, B, Fe, Zn: budowa tkanek i bon; szkielet, zby, muszle H, Na, K, Cl, Mg, Ca, P: przesy sygnaw nerwowych, produkcja energii metabolicznej Ca, Mg, P: skurcze mini, transport przez bony Zn, Ni, Fe, Mn: kwana kataliza (zwizane z enzymami) Fe, Cu, Mn, Mo, Se, Co, Ni, V: kataliza reakcji redox (zwizane z enzymami)

Metale
Klasyfikacja chemiczna:
Klasa A: wice tlen (np. Ca, Mg, Mn) Klasa B: wice azot lub siark (np. Cd, Cu, Hg) Przejciowe (np. Zn, Pb, Fe, Co)

Klasyfikacja biologiczna:
mikroelementy (np. Zn, Cu, Ni, Cr) ksenobiotyki (np. Pb, Hg, Cd*)

Hemoglobina jako przykad zastosowania metalu w organizmie

COO

N N

COO N

Fe
N

Inne barwniki oddechowe zawierajce jony metali

NH
NH NH

NH

Fe O
N

O C O

Fe
N

N NH

N NH
NH

Deoksyhemocjanina

Deoksyhemerytryna

Cu

NH

NH

Przykady metaloenzymw

Rubredoksyna (Fe)
- transport elektronw

MSS4 (Zn)
- przewodnictwo sygnaw za porednictwem GTPazy

Liczba enzymw z poszczeglnymi metalami jako kofaktorami

Ca: Cd: Co: Cu: Fe: Mg: Mn: 27 1 13 20 92 17 39 Mo: 14 Ni: 5 K: 4 Na: 1 W: 2 Zn: 107 V: 1