Mgr in.

Ryszard Jastrzbski, Instytut czenia Metali w Krakowie, Mgr Magorzata Kli, TABOR, Projektowanie Wagonw Kolejowych w Dbicy

Porwnanie klas konstrukcji spawanych i uprawnie firm budownictwa z odpowiadajcymi im systemami zarzdzania w zachodniej Europie i przemysu maszynowego we wschodniej Europie i USA
Streszczenie
W artykule porwnano tabelarycznie 12 norm i przeprowadzono analiz konsekwencji poszczeglnych rozwiza, w tym rwnie wpyw wdroenia rozwiza Midzynarodowego Instytutu Spawalnictwa na upado polskich stoczni. Zwrcono uwag, e norma EN 1090 i forowanie ograniczajcych si do mechanikw, pracownikw budowlanych i materiaowcw 4 segmentowych szkole IIW nie sprawdzaj si w przemyle maszynowym i lotniczym, budownictwie przemysowym (rafinerie i elektrownie), przemyle stoczniowym, budownictwie mostw i wysokociowcw odpornych na trzsienia ziemi. Wynika to z tego, e system ten usuwa z brany fizykw, elektronikw i informatykw, ktrzy s gwnym rdem innowacji w spawalnictwie. Dla przemysu maszynowego rozsdne byoby rozwizanie japoskie dokadajce po jednym segmencie dla konstrukcji ramowych (statki, mosty i wysokociowce) i urzdze cinieniowych oraz zastpienie odpowiedzialnoci osb fizycznych dziaami realizujcymi funkcj kontroli jakoci w spawalnictwie poprzez specjalistw rnych dziedzin w tym fizykw, elektronikw i informatykw.

Systemy Zapewnienia Jakoci w Spawalnictwie Wschodniej i Zachodniej Europy

System kontroli etapw kontroli spawania przez wielozawodowe dziay przemysu maszynowego polskiej normy maszynowej PN 87/M- 69009 jest proinnowacyjny a system budownictwa EN 1090 ogranicza nadzr spawalniczy do mechanikw i pracownikw budowlanych pomijajc fizykw, chemikw, elektronikw i informatykw, ktrzy w obecnych czasach tworz innowacje w spawalnictwie. Brak moliwoci uzyskania certyfikacji IIW przez Hiszpanw, ktrzy ukoczyli kurs EWE w Polsce czy Anglii lub odwrotnie ogranicza wymian wiedzy do elit, co moe przypomina sytuacj w firmach zbrojeniowych wschodniej Europy, gdzie technologia spawania spada poniej poziomu polskich firm budowlanych, budujcych elektrownie w Niemczech. Naley take zaznaczy, e kwalifikacje EWE, IWE dotycz poziomu jakoci spawania rcznego w budownictwie a nie dotycz przemysu maszynowego, gdzie poziom spawalnictwa ze wzgldu na mechanizacj musi by wyszy. Wychodzc na przeciw tym wyzwaniom Japoczycy dla przemysu maszynowego wprowadzili dwa dodatkowe segmenty i dwa poziomy certyfikacji inynierw mechanikw. Najniszy jest poziom budownictwa IIW, wyszy jest poziom konstrukcji ramowych obcionych dynamicznie (produkcji statkw, suwnic, dwigw i budynkw odpornych na trzsienia ziemi), a najwyszy jest poziom produkcji urzdze cinieniowych (zbiornikw magazynowych na rop skroplony gaz ziemny -naturalny, zbiornikw kulistych, naczy cinieniowych elektrowni, rafinerii i reaktorw chemicznych).

Wprowadzenie
Od dawna starano si powiza wymagania projektowe (klasy konstrukcji spawanych) z wymaganiami produkcyjnymi, w zakresie kontroli i bada oraz wymaga dotyczcych organizacji wytwarzania i kontroli. We wschodniej Europie dotyczyo to przemysu maszynowego i budownictwa przemysowego a w Niemczech i w zachodniej Europie budownictwa komunalnego. Rnice w podejciu wynikay nie tylko z gazi gospodarki, ale z wielkoci firmy. Przed wejciem do Unii Europejskiej polska firma budowlana zatrudniaa tyle osb, co niemiecki koncern, czyli 3000 pracownikw, a zjednoczenie Budostal (koncern pastwowy) 40 000osb. W maych firmach spawalnictwem zajmowali si gwnie inynierowie mechanicy a w duych cae zespoy ludzi rnych zawodw. Takie rnice w wielkoci serii i moliwoci ekonomicznych firm prowadz do tego, e w Rosji s pastwowe normy i uprawnienia budowlane dla osb fizycznych, w USA normalizacj zajmuj si stowarzyszenia inynierw, a w Niemczech s uprawnienia dla firm budowlanych, bo maych firm nie sta na innowacje, ktra musi by wspierana przez rzd czy Uni Europejsk. Problemy pojawiy si przy prbie integracji tych systemw. Wida to na przykadzie trudnoci w zarzdzaniu koncernem BUDIMEX poprzez zatrudniajc 10 razy mniej pracownikw hiszpask firm Ferowial (skoczyo si zwolnieniami pracownikw fizycznych i zatrudnienie w ich miejsce doprowadzanych do plajty maych podwykonawcw).
) Artyku bdzie prezentowany na konferencji COSOL w Madrycie, 3-5padziernika 2012 r.

Klasy konstrukcji przemysu maszynowego i polskie uprawnienia firm

W latach 80-tych na Politechnice Gdaskiej opracowano norm PN-87/M-69008 dzielc konstrukcje mechaniczne na 3 klasy (Tab. 1). Norma ta, podobnie jak norma EN1090, opieraa si na punktacji zagroenia ycia (do 4 punktw obliczeniowych), zagroenia mienia (do 4 punktw obliczeniowych) i rodzaju obcienia (do 3 punktw obliczeniowych). Jeeli suma punktw miecia si pomidzy 3 a 7 to konstrukcja bya klasy 2. Poniej konstrukcja bya klasy 3 a powyej klasy 1. Norma nie obejmowaa konstrukcji nadzorowanych przez Urzd Dozoru Technicznego, Polski Rejestr Statkw i Instytut Badawczy Drg i Mostw. Odpowiadajca jej norma PN-87/M-69009 do kadej klasy konstrukcji mechanicznych przyporzdkowaa kwalifikacje wykonawcy. Uprawnianiem firm wg tej normy zaj si Instytut Spawalnictwa w Gliwicach. Norma ta opieraa si na dziaach: gwnego mechanika (elektrycy, elektronicy), kontroli jakoci (fizycy), gwnego konstruktora (projektanci) i dziale gwnego spawalnika (technolodzy maszyn, materiaowcy, metalurdzy). Zadania tych dziaw byy identyczne jak segmenty programu midzynarodowego inyniera spawalnic-

80 DOZR TECHNICZNY 4/2012

twa IWE (dawniej EWE). Wiadomo, e grupy ludzi z wyksztaceniem elektrycznym, materiaowym, fizycznym czy mechanicznym po przeszkoleniu w zakresie technologii spawania osign wikszy sukces ni proponowana przez europejskie normy jedna osoba nadzoru, przeszkolona w zakresie urzdze, fizyki uku spawalniczego i techniki spawania, inynierii materiaowej i spawalnoci oraz w zakresie wymogw odbiorczych, metod bada nieniszczcych oraz projektowania i obliczania zczy spawanych. W latach siedemdziesitych ub.w. due koncerny nie widziay potrzeby certyfikowania si wg tej normy. W okresie prywatyzacji i 10-krotnego zmniejszenia zatrudnienia firmy z brany budownictwa przemysowego sprywatyzowane dziay miay potrzeb potwierdzania swoich kwalifikacji w Instytucie. Pracujc w Firmie Technolkonstrzbski Co organizowaem gwnych spawalnikw stoczni, Mostostali, firm budownictwa chemicznego i energetycznego do prowadzenia praktycznych wykadw na Kursach Nadzoru i Kontroli Prac Spawalniczych. Pozwolio to przechowa dla przyszych pokole (kiedy skrywan w PRL-u przez zakady) wiedz praktyczn, z ktr macie Pastwo okazj zapozna si czytajc to czasopismo. Poniewa odczone od rda wiedzy dziay byy pozbawione instrukcji spawania i instrukcji kontroli jakoci, do ktrych prawa autorskie miaa firma-matka, szkolonym osobom opracowywalimy instrukcje na podstawie wiedzy, ktrej prawa autorskie miaa firma Technolkostrzbski Co. Instrukcja ta bya pisemnym uzupenieniem zdobytej na kursie wiedzy. Byy te osoby, jak np. gwny spawalnik Morskiej Stoczni Remontowej, ktre na podstawie materiaw z kursu same umiay opracowa potrzebne instrukcje. Na kursach prowadzili te zajcia pracownicy polskich uczelni technicznych. Okazao si, e Politechnika Gdaska jest najlepsza z fizyki spawania i obliczania odksztace spawalniczych; Politechnika Szczeciska w badaniach nieniszczcych i procedurach odbiorczych; Politechnika Warszawska w urzdzeniach spawalniczych i projektowaniu konstrukcji stalowych; AGH w materiaach podstawowych i dodatkowych, spawalnoci i badaniach zmczeniowych; Politechnika Wrocawska w zgrzewaniu i lutowaniu; Politechnika lska w technologii budowy elektrowni, a Politechnika Krakowska w technologii spawania i robotyzacji.

Dlatego specyfika kursw, ktre w rnych miastach byy prowadzone przez wychowankw miejscowych uczelni bya rna. Zakady, ktrych wacicielami byy amerykaskie firmy zbrojeniowe wysyay swoich pracownikw na kursy w rnych miastach. Kiedy nadzr spawalniczy opiera si na wielu specjalistach takich jak: fizycy, elektrycy, absolwenci kierunku budowy maszyn, metaloznawcy, technolodzy szkoleni na kursach nadzoru spawalniczego. Dzisiaj, kiedy pienidze Unii Europejskiej poszy na rozwj spawalnictwa w budownictwie, jedn osob (wg programu Midzynarodowego Inyniera Spawalnictwa podanego w tabeli 1) po wydziale mechanicznym, budownictwie, inynierii materiaowej (dawniej metalurgii) uczy si wszystkiego. Wiadomo, e pracownik budowlany nie nauczy si fizyki spawania tak atwo jak fizyk, czy elektroniki spawarek tak szybko jak elektryk. Pomimo wielkiego prestiu midzynarodowego poziom jest niszy, a przemys maszynowy jednak powinien dysponowa technologi spawania na poziomie wyszym ni budownictwo europejskie. Rozwizania oparte na IWE nie wytrzymuj konkurencji z systemem opartym na dziaach, ktre zatrudniaj rnych specjalistw zajmujcych si spawaniem. wiatowy poziom przemysu maszynowego zastpiono standardami europejskiego budownictwa a elektrykw i fizykw zastpiono marketingowcami producentw spawarek i materiaw dodatkowych oraz pracownikami budownictwa z kursem EWE. Technolodzy dumni z midzynarodowych dyplomw (budownictwa a nie przemysu maszynowego) nie mieli motywacji do nauki i blokowali prac znacznie zdolniejszych elektrykw, elektronikw informatykw i fizykw. Bez tych fachowcw przegapiono zakup spawarek elektronicznych z funkcjami do robienia przetopw i funkcjami gboko-wtapiajcymi, co 7 krotnie zmniejszyo wydajno stoczni szczeciskiej i stoczni Gdynia w stosunku do stoczni niemieckich doprowadzajc do ich zamknicia i likwidacji. Jak pokazano na rys 1 przyczyn naszych problemw przy klasycznym spawaniu jest narastanie prdu zwarcia i gwatowny wzrost mocy w wyniku wzrostu napicia po zajarzeniu uku (wykresy prdu i napicia w czasie- w ramce). Objawia si to wyrzucaniem kropli wywoujce niestabilno osony gazowej oraz prze-

Rys. 1. Technologia spawania Stadionu Narodowego w Warszawie i korzyci wynikajce z zastpienia drutu proszkowego elektronicznymi funkcjami ColdArc i forceArc DOZR TECHNICZNY 4/2012

_i81

grzanie jeziorka spawalniczego. Recept na to jest automatyczne elektroniczne obnienie prdu po zajarzeniu uku w metodzie Cold Arc (stosowanej do wykonywania przetopu przy szczelinie do 12 mm) i przez obnianie napicia przy wzrocie prdu w metodzie forceArc stosowanej do spawania zczy teowych stali S690 i S890 dwignic i naczep. Zmniejszenie napicia skraca uk i podobnie jak przy spawaniu TIG stali austenitycznych zwiksza wtopienie i szybko stapiania drutu, ktrego krople chodz uk zawajc go i ponownie zwikszajc gboko wtopienia nawet do 8 mm przy spoinie pachwinowej o gruboci 3 mm wykonanej metod cignicia. Jak pokazuje rys 1 spoina pachwinowa force Arc o wymiarze 3 daje efektywny przekrj na cinanie o wymiarze 8 co powoduje, e przy tym samym prdzie jeden spawacz niemieckiej stoczni zastpi polskich siedmiu (32 x 7= 63, 82=64). Jak wida brak tej niemieckiej technologii w Polskich stoczniach moe obniy ich efektywno na rynku wiatowym. Poza tym technologia EWM daje tak zimne jeziorko, e stopiwo nie miesza si ze stopionym materiaem podstawowym i 3 razy taszy drut o granicy plastycznoci 460 MPa w stosunku do drutu o granicy plastycznoci stopiwa 690 MPa daje przy spawaniu stali S690 wytrzymao na rozciganie 740 MPa nawet przy klasie wadliwoci spoin D wystarczajc do spawania naczep samochodowych.

Konstrukcje klasy 3 wg w PN-B/06200 to konstrukcje ze stali kategorii S235 o gruboci mniejszej ni 30 mm i masie mniejszej ni 12 ton bez pocze na ruby sprane, ruby pasowane i pocze nitowanych. Konstrukcje klasy 1 wg PN-B/06200 to o granicy plastycznoci powyej S355 lub konstrukcje wytwarzane z zastosowaniem obrbki cieplnej oraz konstrukcje klasy, 2 ktrych awaria pocigaaby za sob znaczne zagroenie ycia lub straty materialne. Stadion Narodowy w Warszawie wykonywano wg tej normy. Jednak schody Stadionu Narodowego byy wykonane na poziomie EXC3 wg nowej normy Europejskiej EN 1090 a ich odbir przypomina odbir mostu. Rys 2 pokazuje sposb klasyfikacji konstrukcji wg normy EN 1090. Jak pokazuje tabela 1 norma 1090 wprowadzia obowizek badania technologii, a zakres bada w zalenoci od klasy konstrukcji okrelaj normy. Norma EN 1090 dla poszczeglnych klas okrela wymagany system jakoci wg normy ISO 3834, kwalifikacje nadzoru spawalniczego i poziom wadliwoci spoin. Wg niemieckiej instytucji notyfikowanej SLV norma EN 1090 to wymagania DIN 1880 cz. 7 do spawania uzupenione o uprawianie firm do projektowania, zabezpieczenia antykorozyjnego i ogniowego oraz do montau (skrcanie rub i naciganie lin).

Europejskie kwalifikacje firm i systemy jakoci w budownictwie

W tabeli1 klasy konstrukcji i powiadajce im kwalifikacje firm wykonawczych tak rozmieszczono, aby w tych samych kolumnach byy podobne kwalifikacje firm. Biorc po uwag to, e Rosja traktuje Europ Wschodni jak obszar swoich wpyww w oparciu o polskie normy mona rozwija wymian gospodarcz z Ukrain, Rosj, Biaorusi i krajami azjatyckimi, ktre wchodziy w skad Zwizku Radzieckiego. W Niemczech istnieje norma DIN 18800 cz 7. Norma ta pocztkowo dzielia zakady na mae (stale S235) i due (stal S350). Rozwj przemysu stalowego o stale S460 i S690 wymaga rozmnoenia klas o zakady mae rozszerzone do stali S350 i zakady due rozszerzone do wykonywania konstrukcji obcionych dynamicznie. Z myl o narzuceniu Europie tej normy wprowadzono praktyczny podzia konstrukcji pod wzgldem rozpitoci pomidzy supami, pod wzgldem gruboci i gatunku stali. Uprawnienia zakadu klasy E moga dosta firma z duymi wysokimi halami produkcyjnymi i suwnicami o udwigu powyej 8 ton lub maa firma posugujca si wzkami widowymi, ale posiadajca kwalifikowanie technologii spawania stali S690. W Polsce w wzorujc si na Niemczech opracowano norm budowlan PN-B/06200, ktra ostrzej traktowaa wykonawcw z zakadw maych wg normy budowlanej. Konstrukcje klasy 3 mg wykonywa zakad grupy II a konstrukcje klasy 2 mg wykonywa zakad May grupy 1, a konstrukcje klasy 1 mg wykonywa zakad grupy I posiadajcy system jakoci ISO9001. Norma powouje si te na systemy jakoci wg normy ISO 3834 (dawniej EN 729).

Wykonywanie konstrukcji kolejowych wg normy EN 15085-2

W przypadku norm kolejowych serii PN-EN 15085 dotyczcych projektowania i wytwarzania elementw skadowych pojazdw szynowych(taboru kolejowego) nie ma takiego pojcia jak klasa konstrukcji. Kady projektowany element konstrukcyjny, w zalenoci od kategorii napre i kategorii bezpieczestwa moe by bardziej lub mniej odpowiedzialny. Projektant na tej podstawie okrela klas wykonania spoin na danym elemencie konstrukcyjnym (CPA,CPB,CPC1, CPC2, CPC3, CPD), ktra decyduje o tym, jakie wymagania podane w tabeli 1 musi spenia wytwrca (CL1, CL2, CL3,CL4). Na podstawie okrelonej w projekcie klasy wykonania spoin odczytuje si z normy, wedug jakich kryteriw spoiny bd badane (poziomy B, C, D) i jaki zakres bada nieniszczcych bdzie wymagany. W przypadku projektowania tak odpowiedzialnego elementu jak wzek wagonu projektant najczciej zakada najwysz klas wykonania spoin CPA. Aby wykona te elementy zgodnie z projektem wytwrca musi posiada uprawnienia na poziomie CL1, a wykonane poczenia spawane bd badane w 100% ultradwikowo lub radiograficznie. W przypadku konstrukcji rurowej zalewanego plastikiem dziobu szynobusu (zderzak) wymagana jest klasa spoin CP2. Oznacza to, e firma musi mie uprawnienia na poziomie CL2 a spoiny rur kwasoodpornych bd w 100% badane wizualnie(od rodka endoskopem) i w 100% bd badane penetracyjne (stali niemagnetycznej nie bada si metodami magnetyczno-proszkowymi). W przemyle kolejowym bardziej sprawdzaj si inynierowie po kierunkach spawalnictwa wyszych uczeni ni po kursach.

Rys. 2. Okrelenie klasy konstrukcji wg EN1090

82 DOZR TECHNICZNY 4/2012

Tabela 1. Porwnanie norm: polskich, niemieckich i europejskich [2]. PN 87/M- 69009 grupy zakadw pod wzgldem spawalnictwa PN-S-10050 Uprawnienia mostowe PN87/M-69008 Klasy konstrukcji mechanicznych PN-B06200 Klasy konstrukcji budowlanych Spawanie prtw do zbrojenia betonu Rozpito 7 m DIN 18800 cz.7 klasy rozpitoci i uprawnienia firm niemieckich EN-1090-2 europejskie klasy konstrukcji (dotyczy rwnie zgrzewania liniowego profili zamknitych) EN 15085-2 Spawanie elementw skadowych pojazdw szynowych Spawanie szyn kolejowych ISO 3834 europejskie uprawnienia firm Uprawnienia firm do zgrzewania liniowego rur i profili zamknitych PN-EN ISO 14731 kwalifikacje nadzoru spawalniczego PN-EN ISO 5817 poziom wadliwoci do 2 pkt GRUPA III GRUPA II GRUPA I GRUPA I+ISO Dzia Mechanika + Dzia Kontroli Spoin + Dzia Konstrukcyjny + Dzia Spawalnictwa (segment 1 EWE) (segment 4 EWE@) (segment 3 EWE) (segment 2 EWE) Uprawnienia IS Uprawnienia IS Uprawnienia IS, UDT do 5 MPa Uprawnienia UDT, PRS Rozpito mostu do 18 m IBDM Rozpito mostu powyej 18 m IBDM Uprawnienia UDT wytwarzanie suwnic

od 3 do 7 pkt

od 8 pkt

zagroenie ycia (do 4pkt) + zagroenie mienia (do 4 pkt) + obc. dynam. (do 3pkt) rzemioso bez uprawnie St3S 18G2A 14HMBCu

zcza nienone EN ISO 17660-2

zcza none EN ISO 17660-1 Rozpito 30 m uprawnienia Maego Zakadu rozszerzone dla stali S 355J3 (18G2A) S 355J3 (18G2A) Badanie technologii PN-EN ISO 15613

Rozpito 20 m uprawnienia Maego Zakadu S 235JR (St3S) S 235JR (St3S) Badanie technologii wg PN-EN ISO 15610

Rozpito pow.30 m uprawnienia Duego Zakadu

uprawnienia Duego Zakadu rozszerzone do obcie dynamicznych S460 Huta Stalowa Wola S690 Huta Czstochowa S460J5 Badanie technologii wg PN-EN ISO 15614

Obc. dynamiczne

EXC1

EXC2

EXC3

S690 Badanie technologii PN-EN ISO 15614

EXC4

CL3

ogldziny zewntrzne wg EN ISO 6520-1 Ksieczka spawacza normy ISO 3834-4 nadzr EWS polecenia ustne Ogldziny zewntrzne wg EN ISO 6520-2 Karta technologiczna WPS wg EN ISO 15609-5 Egzamin spawacza EN 14730-2 instrukcje ISO3834-3 nadzr EWT protokoy ISO14554-2 Badanie technologii wg PN-EN ISO 15613

CL2 CL4

CL1
prby produkcyjne Badanie technologii zgrzewania szyn EN 14730-1 pene badanie echnologii ISO 3834-2 nadzr EWE system zarzdzania ISO ISO14554-1 Badanie technologii wg PN-EN ISO 15614-13

CL1
badania zmczeniowe

rzemioso bez uprawnie

ISO3834-2 nadzr EWE

IWP D

IWS C

IWT B

IWE B+

IS-Instytut Spawalnictwa w Gliwicach, UDT- Urzd Dozoru Technicznego, PRS-Polski Rejestr Statkw, IBDM- Instytut Badawczy Drg i Mostw w Warszawie

Porwnanie programw szkolenia personelu spawalniczego i projektantw

Polscy technolodzy dumni z midzynarodowych dyplomw (budownictwa a nie przemysu maszynowego) nie mieli motywacji do nauki i blokowali prac znacznie zdolniejszych elektrykw, elektronikw informatykw i fizykw. Tym sposobem obniaa si wydajno stoczni, co pomimo interwencji kolejnych rzdw doprowadzio do likwidacji najwikszych: w Szczecinie i Gdyni. Norma kolejowa wprawdzie powouje si na szkolenia International Institute of Welding lecz nie bardzo pasuje do systemu budownictwa. O wiele wikszy jest problem z dopasowaniem tego systemu do przemysu maszynowego: budowy statkw, suwnic,
DOZR TECHNICZNY 4/2012

dwigw, zbiornikw cinieniowych, elektrowni, rafinerii, reaktorw i instalacji chemicznych czy zbiornikw cinieniowych i magazynowych. Jak pokazuje tabela 2 w Japonii dorobiono 2 dodatkowe segmenty, czyli 2 poziomy przemysu maszynowego/1/. W Polsce Urzd Dozoru Technicznego wprowadzi certyfikacj personelu po kursach nadzoru i kontroli prac spawalniczych urzdze dwignicowych i urzdze cinieniowych. Autor zaproponowa dopasowanie do tego systemu programw szkolenia projektantw wg IIW. Wydaje si ze segmenty M4,M5 i M6 kursu projektowania na poziomie penym zaatwiyby poziom I mechaniczny. Pozostaje jeszcze projektowanie urzdze cinieniowych i instalacji przemysowych.

_i83

Tabela 2. Porwnanie programw IIW dla przemysu budowlanego z programami japoskimi i we wschodniej Europie dla przemysu maszynowego Zagadnienia teoretyczne Nadzr spawalniczy IWE IWT IWS IWP Cakowita suma godzin 1. Metody i urzdzenia spawalnicze EWE, IIW budownictwo 2. Materiay i ich zastosowanie podczas spawania 3. Projektowanie konstrukcji spawanych 4.Produkcja, koszty jako i inspekcja wyrobw spawanych 5. Projektowanie wytwarzania konstrukcji ramowych (stocznie, dwigi, wysokociowce, budynki odporne na trzsienia ziemi)/1/ 6. Projektowanie wytwarzania urzdze cinieniowych (zbiorniki magazynowe i cinieniowe, elektrownie, reaktory i instalacje chemiczne)/1/ Projektant poziom peny poziom podstawowy

1.8 Spawanie metod TIG 1.9 Spawanie metod MIG/MAG 1.10 Spawanie ukowe elektrod otulon 1.11 Spawanie pod topnikiem 1.12 Zgrzewanie oporowe 1.13 Inne rodzaje procesw spawalniczych 1.14 Cicie i ukosowanie brzegw, 1.15 Obrbka powierzchni 1.16 Automatyzacja i robotyzacja spawania 1.17 Lutowanie twarde i mikkie 1.18 czenie plastiku, 1.19 czenie nowoczesnych materiaw 1.20 Instytuty badawcze (zwiedzanie, eksperymenty) 2 Materiay i ich zastosowanie podczas spawania 2.1 Projektowanie i wytwarzanie stali 2.2 Badanie materiaw i zczy spawanych 2.3 Struktura i wasnoci czystych metali 2.4 Stopy i wykresy fazowe 2.5 Stopy elazo wgiel 2.6 Obrbka cieplna materiau podstawowego zczy spawanych 2.7 Struktury zczy spawanych 2.8 Stale wglowe i wglowo-manganowe 2.9 Pknicia stali 2.10 Stale drobnoziarniste 2.11 Stale obrabiane termomechanicznie

6 8 10 6 8 10 6 6 4 6 10 110 2 8 4 6 4 4 4 6 4 4 2

6 8 6 4 6 6 6 4 4 3 8 80 1 8 2 4 4 4 4 5 4 2 1

4 5 4 2 2 3 3 2 2 1 6 45 1 6 2 2 2 3 2 2 4 2 1

2 2 2 2 0 1 2 0 0 0 0 22 1.5 2.5 0 1 1 1 2 2 2 1 1

1 1 1 1 1 1 M1.3

punkt punkt 446 340 222 146 179 pro- 104 programu gramu 102 80 45 22 12 M1.1, M1.3 12 M1.1, M1.3 M1.4 M1.2, M2.1, M2., M3. M7.2, M7.3, M7.4

110

80

45

22

10 M1.4 M1.2, M2.1, 53 M2., M3. M7.2, 25 M7.3, M7.4

10

64

40

22

53

10

1 1 1 1 1 1 1 1 1 M1.4

110

80

50

32

25

80 Japonia przemys maszynowy

75

Projektowanie zczy spawanych Projektowanie M4, blachownic M5, spawanych M6 Projektowanie konstrukcji spawanych

80

2.12 Stal konstrukcyjna i stal o podwyszonej wytrzymaoci na rozciganie 2.13 Stal niskostopowa do pracy w ekstremalnie niskich temperaturach 2.14 Stal niskostopowa odporna na pezanie 2.15 Stale wysokostopowe (nierdzewne) 2.16 Oglne informacje o korozji 2.17 Oglne informacje o abrazji 2.18 Obrbka powierzchni 2.19 Stal odporna na pezanie i aroodporna 2.20 Staliwo i eliwo 2.21 Mied i stopy miedzi M1.1 2.22 Nikiel i stopy niklu 2.23 Aluminium i jego stopy 2.24 Inne metale i ich stopy 1 1 1 M1.3 2.25 czenie materiaw rnoimiennych 2.26 Badanie struktury metali 3 Projektowanie konstrukcji spawanych 3.1 Podstawy wytrzymaoci materiaw 3.2 Podstawy projektowania, naprzenia, obcienia, odksztacenia spawalnicze

2 4

2 2

1 1

2 0.5

4 8 6 2 4 2 4 4 4 6 2 4 6 64 4 8

2 6 3 1 3 1 2 2 2 5 1 3 6 40 4 6

1 3 1 0 2 0 1 1 1 2 0 2 2 22 2 3

0.5 2 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 8 0 0 53 4 7 M2.6 M2.2, M3.1 1

Tabela 3. Program IIW (wg. Japoskiego Stowarzyszenia Spawalniczego JWS) tumaczya Anna Rogowska [1] IWSD-sl projektanci IWE IWT IWS IWP poziom podstawowy 446 340 222 146 104 80 2 4 1 4 2 4 2 45 1 2 1 2 1 2 2 22 2 2 0 2 1 2 2 12 3 punkt programu

Zagadnienia teoretyczne

Cakowita suma godzin

1 Metody i urzdzenia spawalnicze 102 1.1 Oglne wprowadzenie do spawalnictwa 1.2 Spawanie gazowe 1.3 Specjalne metody obrbki gazowej 1.4 Elektrotechnika przegld (podstawy) 1.5 Wasnoci uku elektrycznego 1.6 Spawalnicze rda energii do spaw. ukowego 1.7 Wprowadzenie do procesw spawania w osonach gazowych 4 5 1 2 4 4 2

84 DOZR TECHNICZNY 4/2012

3.3 Zasady projektowania konstrukcji spawanych 3.4 Symbole spawalnicze, rysunki konstrukcyjne i projektowanie pocze M3.2 Obcienia konstrukcji 3.5 Wprowadzenie do mechaniki pkania 3.6 Kryteria uszkodze spoin i materiaw w rnych warunkach obcienia 3.7 Projektowanie konstrukcji spawanych o obcieniach przewaajco staych 3.8 Zachowanie si konstrukcji spawanych pod wpywem obcie dynamicznych 3.9 Projektowanie konstrukcji spawanych o obcieniach dynamicznych 3.10 Projektowanie konstrukcji spawanych o zmiennych obcieniach termicznych? 3.11 Projektowanie konstrukcji z aluminium i jego stopw 3.12 Spawanie prtw zbrojeniowych M3.4 Badawcze metody konstrukcji M3.5 Dokumenty wprowadzajce projektu, kody i normy 4 Produkcja, koszty jako i inspekcja wyrobw spawanych 4.1 Wprowadzenie do systemw jakoci w konstrukcjach spawanych 4.2 Kontrola i zapewnienie jakoci konstrukcji spawanych 4.3 Naprenia i odksztacenia spawalnicze 4.4 Spawalnicze oprzyrzdowanie w zakadach przemysowych 4.5 Zagadnienia bezpieczestwa i higieny prac spawalniczych 4.6 Pomiary, kontrola i rejestracja danych w spawalnictwie 4.7 Badania nieniszczce,.8 Ekonomiczno 4.9 Spawanie naprawcze, 4.10 Fitness for purpose 4.11 Analiza wypadkw M7.2 Projektowanie uatwiajce wykonanie

4 4

4 4

2 4

0 4

4 7 4

M3.3 M1.2+ M3.3 M3.2 M2.5 M2.3

Tabela 3 (uzupenienie). Rozszerzenie program IIW dla Midzynarodowych Projektantw Konstrukcji Spawanych o penych kwalifikacjach IWSD-cl w stosunku do programu o kwalifikacjach podstawowych IWSD-sl
Midzynarodowego Projektanta Konstrukcji Spawanych o penych kwalifikacjach (182 godziny)

Dodatkowe zagadnienia teoretyczne IWSD-cl

8 4

2 2

0 1

0 0

5 4

M4 Projektowanie zczy spawanych

M4.1 Typy zczy spawanych M4.2 Projektowanie zczy spawanych z przewaajco statycznymi obcieniami M4.3 Projektowanie zczy spawanych z przewaajco dynamicznymi/cyklicznymi obcieniami M4.4 Projektowanie zabezpieczajce przed kruchym pkaniem

25 4 8 10 3 25 8 godz 8 godz 25 3 godz 2 godz 8 godz 4 godz

M2.1

M2.4

M5

Projektowanie blachownic spawanych

M5.1 Blachy i powoki M5.2 Belki i supy konstrukcji

+M2.4

M5.3 Projektowe rozwaania nt. napre spawalniczych i odksztace 9 godz

M6
6 4 2 2 4 1 2 1 1 1 0 0 5 4 110 6 14 6 4 4 4 28 4 40 80 4 12 4 4 4 4 15 5 28 50 2 10 2 4 3 4 8 3 14 32 1 10 2 2 2 2 11 2 0 10 M7.2 11 M7.4 25 2 2 M7.3 M7.3 M3.4 M3.5

Projektowanie konstrukcji spawanych

M6.1 Wprowadzenie do projektowania; ustalenie poj dla konstrukcji spawanych M6.2 Doskonalenie projektowania zczy obcionych statycznie M6.3 Doskonalenie projektowania zczy obcionych dynamicznie M6.4 Obrbka cieplna zczy spawanych

M6.5 Rozwaania projektowe dla rcznego i automatycznego spawania 2,5 godz M6.6 Metody numeryczne i projektowanie konstrukcji pracujcych 4 godz na zmczenie M6.7 Prby laboratoryjne RAZEM GODZIN 1,5 godz 75

cignicia (w prawo), umiejtno spawania stali austenitycznych bez przebarwie (zoty kolor spoiny), umiejtno spawania duymi prdami cienkich blach w pozycji podobnej porwnywania ze szkoleniem policjantw w szybkiej intuicyjnej jedzie. Firma firma DGSd(alemana) do pozyskiwania spawaczy z Polski opracowaa zrozumia dla kadrowcw i ekonomistw punktacj zwikszonych umiejtnoci spawaczy.. Osoby powyej pewnej iloci punktw rzeczywicie cigle spaway na budowach eksportowych.

Wnioski
1) Porwnanie norm Polskich, Niemieckich i Europejskich wskazuje na moliwo zwikszenia wymiany gospodarczej UE z krajami byego Zwizku Radzieckiego 2) Przemys maszynowy wymaga 2 dodatkowych segmentw szkolenia nadzoru spawalniczego i rozszerzenie szkolenia o zawody wprowadzajce innowacj: fizykw, elektronikw i informatykw 3) Dowiadczenia Ukrainy mog by przydatne w rozwoju europejskiego spawalnictwa.

Podobnie jest z kwalifikacjami spawaczy dla przemysu maszynowego. W praktyce eksportowej zdany egzamin nie wystarczy. Zazwyczaj firmy niemieckie chc pozyska pracownikw o wyszych kwalifikacjach ni posiadaj. Dostawca spawaczy musi bra charakter i odpowiedzialno produkcji. Dlatego wana jest punktacja wiedzy technicznej, umiejtno prawidowego sczepiania, umiejtno wielociegowego wykonania pachwin bez przerywania jarzenia uku na naroach, umiejtno wykonania przetopu bez ladw przerywania spawania, umiejtno wykonania wypukego przetopu w suficie, sposobu zaczynania bez ladw przerywania spawania, umiejtno wyprowadzania gazw z jeziorka spawalniczego (przerywania ukadania ciegu), umiejtno spawania wielociegowego w pionie, umiejtno spawania MAG metod
DOZR TECHNICZNY 4/2012

Pimiennictwo
[1] Japan Welding Society: Metody spawania oraz urzdzenia spawalnicze Ysetsu gakkai-hen, Ysetsu, setsug gijutsu tokuron. Shinpan( japoskiego podrcznika midzynarodowego inyniera spawalnictwa IIW), wydawnictwo Sanp, 2008 r, [2] Edmund Tasak: Metalurgia spawania Krakw 2008 r, drukarnia Patria. [3] Japan Welding Society: Metalurgia Spawania, wydawnictwo Sanp, 1978 r, [4] G. Padula, R. Jastrzbski, J. Nowacki, Z. Lataa: Decodificacin de los conocimientos prcticos como un paso ms hacia la creacin de software de apoyo para el anlisis microscpico cualitativo de las juntas. Materiay konferencyjne EUROJOIN 6, Santiago de Compostela str 627- 644, [5] R.Jastrzbski: Nadzr i kontrola prac spawalniczych, 2002 r., Materiay szkoleniowe firmy PTPUH TechnolkonstrzebskiCo Sp. z o.o.

_i85