Palmiro Togliatti - Aktualne Znaczenie Myśli I Działalności Gramsciego PDF

Wspczesna Myl Marksistowska
AKTUALNE ZNACZENIE MYLI I DZIAALNOCI GRAMSCIEGO

Palmiro Togliatti
Centrum Bada i Studiw Marksistowskich
Opis publikac i! Referat !g"o#$o%! %a &o#ie'$e%i( Komitet( Ce%tral%ego )"o#*ie+ Partii Kom(%i#t!,$%e+- $ o"a%!m '%i( ./ * iet%ia .01/ r2 'la (,$,$e%ia ' ('$ie#te+ ro,$%i,! 3mier,i Gram#,iego2 O&(4li*o a%! %a#t5&%ie &i3mie 6Ri%a#,ita7- * ie,ie8 .01/2 C$539 :A%to%io Gram#,i ; +ego <!,ie i '$ie"o= #ta%o i ,$539 (,> a"! &o'+5te+ '%i( ./ * iet%ia .01/ r2 &r$e$ Komitet Ce%tral%! )"o#*ie+ Partii Kom(%i#t!,$%e+ $ i?$*( $ ' ('$ie#t? ro,$%i,? 3mier,i Gram#,iego2 "odstawa ninie sze#o wydania! A%to%io Gram#,i- Pisma wybrane- tom I!'2 K#i?<*a i )ie'$a- )ar#$a a .0@. $umaczenie z %zyka woskie#o! Barbara Sieroszewska Wydawca! Ce%tr(m Aa'a8 i St('iB Mar*#i#to #*i,> )ar#$a a CD.E r2 )!'a%ie I o&ar,i( o Po #$e,>%? Li,e%,+5 P(4li,$%? GNU FGNU Ge%eral P(4li, Li,e%#eG
Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego
Od dnia, w ktrym Antonio Gramsci opuci wiat ludzi yjcych, mino lat dwadziecia !ednake "os !e"o zamilk i !e"o dziaalno# zostaa przerwana wraz ze znikniciem Gram$ scie"o z otwartej sceny ycia narodowe"o % ju na dziesi# lat przed mierci, ktra nastpia w &'() roku *ydany przez po$ licj dwuwierszowy komunikat o z"onie Gramscie"o wydruko$ way wszystkie dzienniki, ale aden z nich ani sowem nie sko$ mentowa tej wiadomoci +odczas po"rze,u, ktry musiano przeprowadzi# popiesznie, ,ez tracenia czasu na jakiekolwiek ceremonie ao,ne, za trumn szy tylko dwie oso,y % szwa$ "ierka i ,rat zmare"o -eszt orszaku stanowili policjanci, kt$ rych o,ecno# miaa zapewne oznacza#, e nawet w trumnie niesionej na cmentarz Gramsci podle"a nadal czujnemu nadzo$ rowi i nie przesta ,y# wi.niem /dawa# si wic mo"o % i najpewniej wczeni wadcy rzeczywicie tak sdzili % e ksi"a !e"o ycia zostaa w ten spos, na zawsze zamknita Gdzie ,owiem podziewali si w tym momencie *sptowarzysze cikich walk, ktre nie"dy stacza0 Osadzeni ,yli w wizie$ niach, zesani do miejsc odoso,nienia, rozproszeni na wy"na$ niu al,o te walczyli i "inli w 1iszpanii Gdzie ,ya +artia, kt$ r On zaoy i ktrej ,ez reszty powici swe ycie0 2krywaa si, rozproszona i roz,ita na dro,ne, pojedyncze o"niwa, a na zewntrz wystpowaa jedynie jako przedmiot oszczerczych atakw, o,el" i szyderstwa /a,orcza wojna a,isy3ska zako3$ czya si zreszt zwycistwem *och 4yra3skie rzdy, podo,ne do reymu woskie"o, przy"niatay znaczn cz# 5uropy i cie$ szyy si yczliwym poparciem zachodnich demokracji, tak jak$ ,y te wanie rzdy miay stanowi# wzr przysze"o porzdku polityczne"o cae"o wiata zachodnie"o 6o"o si nawet wy$ dawa#, cakowicie sprzeczne z rzeczywistoci historyczn mniemanie, i dziaalno# 4e"o, ktry reda"owa 789Ordine :u$ o;o<, inspirowa ruch -ad =a,rycznych i kierowa +arti >o$ munistyczn w czasie, "dy ustrojem demokratycznym we *o$ szech wstrzsay ostatnie przedmiertne konwulsje % e dzia$ alno# Gramscie"o zachowa na przyszo# jak inn warto# prcz wartoci wiadectwa wielkiej pr,y, ktra sko3czya si
&
niepowodzeniem ?o si za tyczy myli Gramscie"o, ktrej !e"o dziaalno# ,ya praktycznym wyrazem, to naja"odniej$ szym wwczas o niej sdem ,ya chy,a opinia owe"o uczone"o, ktry wznawiajc wydanie pism Antonia 8a,rioli, prekursora i mistrza Gramscie"o, twierdzi, e chodzi tu o rzecz od dawna ju martw i e wskrzeszanie jej ,yo,y daremnym wysikiem 6ino od tej chwili dziesi# lat, i w &'@) roku, kiedy ukazao si pierwsze wydanie Listw z wizienia, *ochy ,yy ju innym pa3stwem 5uropa kapitalistyczna, Aaszystowska lu, Aaszywie demokratyczna, runa w o"niu straszliwej wojny 8ud woski chwyci za ,ro3, zwyciy i przepdzi tyranw /a$ oona przez Antonia Gramscie"o +artia, ktra stana na czele mas ludowych i znalaza si w samym centrum ycia narodo$ we"o, wywierajc na to ycie swj wasny, ",oki wpyw % kon$ soliduje si wok nowych, stajcych przed ni pro,lemw, nie$ ktre z nich rozwizujc, i to rozwizujc skutecznie *tedy to wanie zaczynaj ukazywa# si kolejno Zeszyty wizienne i urastaj natychmiast do ran"i niezwyke"o wy$ darzenia *ydawao si wprost, e ,yy one o,jawieniem, prze$ waajca ,owiem cz# kulturalnej opinii pu,licznej zarea"o$ waa na nie jak na o,jawienie :a czym jednak pole"ao to o,$ jawienie0 O"oszono drukiem kilka tysicy stron, na ktre Gramsci % uwiziony i schorowany % przela sw myl i ktre pewna wiata i odwana ko,ieta cudem ocalia od "rocej im za"ady >ierunek i metoda owej myli nie powinny chy,a wy$ woa# wraenia cze"o nowe"o B one ,owiem niczym innym jak marksizmem, rewolucyjn doktryn klasy ro,otniczej, dok$ tryn, ktr "enialny umys Gramscie"o przedstawi w jej pier$ wotnej, nieskaonej postaci i zapodni nowymi, ory"inalnymi po"ldami i przenikliw analiz rzeczywistoci Ale we *o$ szech wszyscy ju od dawna ,yli przewiadczeni o tym, e z doktryn t zwycisko si rozprawili +rzekonanie takie ywili zarwno AilozoAowie, jak i ksia i ich zakrystianie =aszyci ,yli pewni, e przepdzili j ju dawno pakami, demokraci % e przy"wo.dzili j swymi ar"umentami /asypali j zarzutami najcisze"o kali,ru, wypatroszyli, roznieli na sztuki i doszli
C
spoem do wniosku, e jest to doktryna cakowicie ,ez znacze$ nia, martwy zewok, wysty"y uel lu, % co najwyej % szkodli$ wa ekstrawa"ancja, od ktrej lepiej raz na zawsze si uwolni# D oto ukazuj si Zeszyty, i tak jak +artia Gramscie"o zdo,ya centralne miejsce w yciu politycznym kraju, tak te je"o myl znalaza si od razu w centrum uwa"i i ,ada3 Btraciy naraz wszelk przydatno# dawne soAizmaty i tak wy"odne dotych$ czasowe Aaszerstwa :iemoliwe stao si te zastosowanie zmowy milczenia % nie tylko dlate"o, e powicenie, znamio$ nujce cae ycie Gramscie"o, stworzyo wok !e"o dziea nie$ zwyk atmosAer "odnoci i szacunku, lecz przede wszystkim ze wz"ldu na wewntrzn warto# tej myli oraz dlate"o, e o,jawia si ona akurat w tym momencie, kiedy wiat nauki i ludzie czynu, kiedy polityka, kultura i cae spoecze3stwo zdaj si naj,ardziej jej potrze,owa# +otrze,y ideowe i praktyczne przedstawione w tym dziele i znajdujce w nim wyraz s tymi potrze,ami, wok ktrych skupia si cae ycie narodu i ktre sam nurt te"o ycia zaostrzy i uczyni palcymi +ochylaj si tedy nad tymi stronicami dziaacze polityczni i uczeni, ludzie dojrzali i modzie, myliciele i aktywici partyjni, zwolennicy szk wieckich i o,ro3cy szk katolickich, komunici, socjali$ ci i chrzecija3scy demokraci Ddee Antonia Gramscie"o oy$ waj na nowo Gramsci jest na powrt o,ecny wrd nas % jako towarzysz walki i nauczyciel, o ktre"o wskazaniach nie mona zapomina# w tych poszukiwaniach, jakie dla utorowania so,ie nowej dro"i prowadzi lud woski !u nawet czysto zewntrzna Aorma doktryny Gramscie"o zyskaa popularno# w toczcej si o,ecnie polemice politycznej i kulturalnej, jednake nade wszystko uwa" przykuwa tematyka i metoda je"o ,ada3 oraz rezultaty, ktre osi"n :ie mam ,ynajmniej zamiaru ukrywa# lu, przemilcza# te"o Aaktu, e w niezwyky sukces Zeszytw jest po czci wy$ nikiem same"o sposo,u dowodzenia i prowadzenia polemiki ideolo"icznej, z jakim mamy do czynienia w pismach Gram$ scie"o +olemika ta zwraca si we wszystkich kierunkach, a pre$ cyzyjne i drapiene sdy Gramscie"o nie szczdz niko"o !ed$
(
nake zwalczanych przez sie,ie stanowisk Gramsci nie trakto$ wa ni"dy jak tarcz strzelniczych, ktre istniej tylko po to, a,y koncentrowa# na nich krzyowy o"ie3 ar"umentacji :ie zna$ czy to wcale, a,y w je"o pismach mona ,yo dopatrzy# si ja$ kichkolwiek ladw ,iernej tolerancji lu, jakiej tendencji do sprzecznej z zasadami u"odowoci :a kadym jednak kroku przejawia si w nich wiadomo#, e stanowisko przeciwne % o ile tylko zasu"uje na uwa" i nie jest zwyk "r adwokackiej Arazeolo"ii % stanowi cz# skadow pewnej rzeczywistoci, ktra jest o wiele ,ardziej zoona od te"o, co moe wynika# z samych ar"umentw i swE e zatem, a,y o,nay# istot prze$ ciwie3stw, naley wysiek ,adawczy skierowa# ku analizie teje wanie rzeczywistoci 4ote sdy i polemika Gramscie"o zmierzaj zawsze do o,iektywnej wizji historycznejE ale histo$ ria jest rozwojem i przezwycianiem przeciwie3stw, a wic i sama myl, ktra o tym rozwoju sdzi, uczestniczy w nim, a,y znale.# w nim potwierdzenie swej susznoci :ie mamy tu wic do czynienia z jak szcze"ln Aorm umiejtnoci rozu$ mowania +rzejawia si w niej po prostu % uderzajc i przeko$ nywajc % naj",sza istota i wyszo# myli marksistowskiej 6yl ta znajduje ,ezporednie potwierdzenie w jej aktualnoci, wynikajcej wanie z wypr,owania jej i konArontacji z prze$ ciwstawnymi metodami mylenia i z przeciwstawnymi wiato$ po"ldami, z ktrymi rozprawia si tak, jak te"o wyma"a prze$ ,ie" walki praktycznej i ideolo"icznej Antonio Gramsci pierwszy na terenie *och wykaza, w spos, w peni wiadomy i konsekwentny, e marksizm jest doktryn i wiatopo"ldem cakowicie autonomicznym, e jest now, rewolucyjn wizj caej rzeczywistoci, now ,usol dla dziaalnoci praktycznej Fo takie"o stanowiska doszed przed Gramscim Antonio 8a,riola !ednake w rozwoju myli 8a,rioli nastpi w pewnym punkcie % tak jak to zawsze ,ywa w przy$ padku oderwania si od konkretnej dziaalnoci realizatorskiej % moment ",okiej niepewnoci i niemale zerwania z mark$ sizmem Fay temu szcze"lny wyraz rozwaania zawarte w wy$ kadach wy"aszanych przez 8a,riol na pocztku te"o stulecia
@
O,ecnie posiadamy tylko nieliczne z tych wykadw % te, ktre zostay ze,rane pod tytuem a un secolo all!altro i przedsta$ wione jako pocztek czy te zarys czwarte"o "zkicu o materia$ listycznej koncepcji historii 4ematem owych wykadw jest analiza historyczna Gery li,eralnejH, rzeczywistym za przed$ miotem docieka3 poci"ajcym wielkie"o myliciela jest Gwspczesna scena cywilizowane"o wiataH, na ktrej, wedu" nie"o, roz"rywa si to, co okrela jako Grewizj stanu wiataH * wiecie tym zachodz nowe wane wydarzeniaI wojna pou$ dniowoaAryka3ska, rewan -osji za inwazj mon"olsk, krucja$ ta przeciwko ?hinom, koniec niepodzielne"o wadztwa An"lii na morzach, wyzwolenie ludw ,aka3skich, przemiany w Au$ strii, zwiastujce ,liski koniec te"o pa3stwa, i inne jeszcze Aak$ ty *ydarzenia te, z punktu widzenia socjolo"a % 8a,riola tym wanie terminem okrela w tym przypadku swoje dociekania % zawieraj wszystkie elementy rozpoczynajce"o si ,urzliwe$ "o okresu historyczne"o i uzasadniaj sAormuowane przez nie"o wyra.ne twierdzenie, e Gpolityka pod,ojw, supremacji, przemocy, interwencji, wojny lu, "r., wojennych ,ya i jest nadal nieuchronn konsekwencj, potnym czynnikiem i de$ cydujcym narzdziem ekspansji kapitalistyczno$,uruazyj$ nejH * stwierdzeniu tym tkwi ,ez wtpienia zalek nowe"o odkrycia, ktre"o marksizm musia dokona#, a,y rozwija# si z"odnie z now rzeczywistoci % ale jedynie zalek te"o od$ krycia Bpostrzeenia zawarte w wywodzie 8a,rioli s jeszcze Ara"mentaryczne, uszere"owane w porzdku opisowym, nie po$ czone jeszcze ze so, w caociowej analizie morAolo"icznej dokonujcych si przemian, a zatem rwnie wizja przyszoci na nich oparta jest jeszcze niepewna +olemizujc z socjolo$ "iem pozytywist 8a,riola uznaje jednak je"o sceptyczne za$ strzeenie, e Gnie wiemy, dokd historia zmierzaH 8ecz pole$ mika 8a,rioli jest nieprzekonywajca, dlate"o, e dotyczy tylko a,strakcyjnej moliwoci jakiej Gtotalnej retrospekcji dziejw rodzaju ludzkie"oH, a nie odnosi si wcale do dajcej si udo$ wodni# koniecznoci okrelone"o ,ie"u i rytmu historii oraz aktualnych zada3 historycznych, cile zwizanych z przemia$
J
nami struktury wiata D chocia 8a,riola wyczuwa nieuchron$ n potrze, nowe"o odkrycia i sam ku niemu zmierza, to jed$ nak je"o myl zatrzymaa si w tym punkcie, popadajc w ko3$ cu w sprzeczno# z so, sam :ie doszed % i, ,y# moe, wsku$ tek charakteru swoich docieka3 AilozoAicznych i naukowych nie m" doj# % do pojcia imperializmu jako nowej, wyszej Aazy rozwoju kapitalizmu oraz przesanki rewolucji socjalistycznej :atomiast pojcie to ,yo osi "wn i "wiazd przewodni myli Antonia Gramscie"o Orodkiem je"o docieka3 i wnio$ skw, zwaszcza w pismach powstaych w wizieniu, ,yy za$ "adnienia dotyczce historii *och +ro,lemami, nad ktrych rozwizaniem pracowa, ,yy pro,lemy polityczne ycia wo$ skie"o /dawa on so,ie jednak jasno spraw z te"o, e prze$ miany dojrzewajce w naszym kraju dokonuj si w ramach wielkie"o o"lne"o ruchu, ktry popycha kapitalizm ku nie$ uchronnej mierci i stwarza na caym wiecie warunki do po$ wstania nowe"o spoecze3stwa 6arksizm Gramscie"o jest wic marksizmem nowym i aktualnym, "dy za punkt wyjcia przyj$ muje odkrycie, ktre"o dokona 8enin i ktre suyo 8eninowi za dro"owskaz w je"o dziaalnoci +ocztek dziaalnoci ideowej i politycznej Antonia Gramscie"o przypada na lata &'&K%&'&C 4rze,a od razu przy$ pomnie#, e ,y to okres decydujcy i doniosy w yciu cae"o narodu woskie"o, okres kryzysu, ktry mia przejawi# si we wszystkich dziedzinach i wywoa# potne reperkusje i prze$ miany * okresie tym dokonywa si mianowicie ",oki prze$ wrt zarwno w ,azie, jak i w nad,udowie spoecze3stwa wo$ skie"o +odjta przez Giolittie"o pr,a zmiany polityczne"o ukadu si przez rozci"nicie na lewic, w kierunku zor"anizo$ wanych mas pracujcych, podstaw ustroju demokratyczne"o w parlamencie i w caym kraju % sko3czya si niepowodzeniem 2jawnio si wyra.nie niemal materialne niepodo,ie3stwo prowadzenia polityki reAorm, mimo sprzyjajcych warunkw rozwoju ekonomiczne"o -ozwj ten postpowa pod znakiem wzrostu wielkie"o przemysu cikie"o i a"resywnej Ainansjery, ktre dyy do opanowania majtku pu,liczne"o *yprawa li$
L
,ijska, dziki ktrej *ochy, chocia okryte achmanami, w$ czyy si czynnie do rywalizacji pa3stw imperialistycznych, za$ dowalaa aspiracje wymienionych "rup ekonomicznych 4ym$ czasem za ruch ro,otniczy, przezwyciywszy niezdecydowa$ nie i sa,o# cechujce "o poprzednio, odzyskiwa rozmach i przesuwa si na pozycje rewolucyjne"o nieprzejednania, ktre wprawdzie ,yo jeszcze pene chwiejnoci oraz poz,awione podstaw doktrynalnych i szerszej perspektywy, ale stanowio waciwy odzew na wz,ierajce w masach ludowych nastroje nieustpliwoci i wol walki * cieniu interesw, ktre po$ pchny *ochy do pod,oju 4rypolitanii i ?yrenajki, a take pod wpywem lku, jaki postpy socjalizmu ,udziy we wszyst$ kich partiach klasy ,uruazyjnej, zosta Aaktycznie zae"nany dawny rozd.wik midzy pa3stwem li,eraw i wiatem kato$ lickim -uch katolicki, ktry poprzez uprawian dla zasady opozycj w stosunku do li,eralne"o aparatu pa3stwowe"o d$ y do nawizania kontaktu z masami chopskimi, popychany$ mi przez ndz do re,elii, i kontakt taki nawiza, zacz przyj$ mowa# now orientacj Fojrzeway zatem elementy cakowicie nowej sytuacji !ednake sytuacja taka nie mo"a jeszcze si wytworzy#, co doprowadzio do te"o paradoksu, e *ochy przystpiy do wojny wiatowej =akt ten dokona si po zmia$ nach, jakie nastpiy w yciu politycznym pa3stwa na skutek ,rutalne"o po"wacenia praworzdnoci parlamentarnej w oczach cae"o narodu, ktry w swej o"romnej wikszoci na$ stawiony ,y wro"o lu, ,iernie wo,ec wojny i przed ktrym zaczynay popisywa# si Arakcyjne, ,ezwstydne mniejszoci, ,$ dce zwiastunami Aaszyzmu +rzypomniaem te okolicznoci, "dy uwaam to za rzecz niez,dn dla waciwe"o zrozumienia zarwno pism Gramscie"o powstaych przed rokiem &'&', w ktrych odzwier$ ciedla si na,rzmiewajcy wwczas w onie spoecze3stwa wo$ skie"o kryzys, jak te dla zrozumienia p.niejszej je"o dro"i, wiodcej do wyszych celw i osi"ni# >ryzys dojrzewajcy w owych latach ,y niezwykle "$ ,oki O,ejmowa nie tylko klasy rzdzce i ich postpowanie w
)
stosunku do mas ludowych i do innych pa3stw, ale rozci"a si na cae ycie narodu, na je"o idee, uczucia, wierzenia i namit$ noci * opisach te"o okresu przedstawianych przez ideali$ styczn historio"raAi przywizuje si wielkie znaczenie % jako do zjawiska znamionujce"o zdecydowany postp % do upadku pozytywistycznych systemw AilozoAicznych i do ich praktycz$ ne"o wyeliminowania z ycia ideowe"o *och -zeczywicie ,y to pewien postp, kultura woska ,owiem staa si w mniej$ szym stopniu prowincjonalna i zaczy na ni oddziaywa# ,ar$ dziej zapadniajce prdy myli :ie wolno jednak zapomina# o tym, e pozytywistyczna AilozoAia ,ya do# wanym, a pod wie$ loma wz"ldami nawet zasadniczym elementem uz,rojenia ideolo"iczne"o nowe"o spoecze3stwa woskie"o, ktre uksztatowao si w ci"u pierwszych dziesitkw lat po -isor$ "imento * skad owe"o uz,rojenia wchodzia pewne"o rodza$ ju naiwna wiara w to, e rozwj nauki jest momentem postpu, a take podkrelanie walorw cywilizacji, przeciwstawianych ideolo"ii reli"ijnej, a u co ,ardziej postpowych i odwanych intelektualistw % rwnie solidaryzowanie si z Gwielkimi za$ sadamiH rewolucji ,uruazyjno$demokratycznych * ten spo$ s, w kraju, w ktrym od paru wiekw wielkie przeomy w dziedzinie myli znajdoway zaledwie ,ardzo niky odd.wik, otwara si dro"a do nowe"o owiecenia szcze"lne"o typu Owiecenie to miao jeszcze charakter prowincjonalny, to praw$ da, ale chodzio tu ju o tak prowincj, ktra poz,ywa si daw$ nej lkliwoci, przesdw i zacoAania -wnie uniezalenienie si ycia polityczne"o i cywilne"o, a take sAery ycia moralne$ "o od wizw reli"ijnych wynikao w wikszym stopniu z tych wanie m"listych stanowisk ideowych nieli z nauki dawnych mylicieli he"lowskich, ktrych oddziaywanie ,yo we *o$ szech do# o"raniczone :ie mona tu te pomin# znaczenia zarwno prdw zwizanych z tak zwan Gmyl spoecznH i prdw demokratyczno$radykalnych, ktre to prdy wypyway z tych samych stanowisk ideowych, jak te znaczenia ,ada3 nad struktur spoecze3stwa woskie"o, nad stosunkami mi$
M
dzy miastem i wsi i nad "ospodark roln, z ktrych potem zrodziy si pierwsze studia merydionalistyczne 4a atmosAera ideowa stanowia niewtpliwie korzystne podoe dla umocnienia si socjalizmu jako skrajne"o nurtu demokratyczne"o, ,dce"o wyrazem spoeczne"o humanita$ ryzmu Ale te socjalizm zatraci na tym podou wasny, od$ r,ny, ory"inalny charakter, zatraci zdolno# u"runtowania si jako odr,ne, autonomiczne pojmowanie wiata i historii Od pozytywizmu przej on metaAizyczn w znacznym stopniu koncepcj ewolucji spoecze3stw ludzkich i poczywszy j z ,analnym, deterministycznym wypaczeniem doktryny marksi$ stowskiej % "osi niestrawne koncepcje Aatalistyczne, ktre mo$ "y przedstawia# tylko % co najwyej % warto# przekadu tej doktryny na jzyk za,o,onw +rzejcie od kapitalizmu do so$ cjalizmu miao si dokona# na zasadzie dziaania prawa przy$ rody, te"o same"o prawa, ktre zdeterminowao przejcie od mapy do czowieka i od m"awicy kosmicznej do systemu "wiazd i planet :ie wszyscy wprawdzie socjalici stoczyli si do poziomu tak ,analnych koncepcji +olemika i walka poli$ tyczna, jak rwnie znaczna cz# podstawowej propa"andy osi"ay do# czsto wyszy i powaniejszy poziom, ,rak im jednak ,yo silne"o oparcia w myli teoretycznej, a wielka na$ uka 8a,rioli pozostawaa przez wiele lat nauk ,ezpodn i prawie niezrozumia 4ote "dy przywdca prdu antypozytywistyczne"o o,$ wieci, e marksizm naley uwaa# za doktryn martw i nie$ zdoln do dalsze"o rozwoju, to % jeli odnie# je"o tez do owych wul"arnych wypacze3 naszej doktryny % mona ,yo chy,a uzna#, e ma racj *ydaje mi si jednak, e uwadze ide$ alistyczne"o AilozoAa umkn ten prosty Aakt, e wraz z roz"ro$ mieniem ideolo"ii pozytywistycznych wymierzono miertelny cios w ca tkank ideow spoecze3stwa woskie"o +roces ten przyspieszy znacznie kryzys pa3stwa +owstaa ,owiem pr$ nia, ktrej nie wypeniaa ju reli"ia wolnoci, lecz haaliwe rojowisko rnych prdw irracjonalistycznych, wyuzdany na$ cjonalizm, indywidualizm, tendencje odmawiajce wartoci
'
wszystkim Aormom demokracji * ty"lu tym dojrzeway zal$ ki przyszej tyranii Aaszystowskiej +odo,ny kryzys dry ruch socjalistyczny, "dy ani re$ Aormici, ani rewolucjonici nie ,ardzo wiedzieli, do cze"o na$ ley dy# Naden z tych dwch nurtw nie ,y w stanie wype$ ni# sw treci owe"o jakociowe"o przejcia, w ktre"o toku klasa ro,otnicza zaczyna rozumie# i potwierdza# czynem, e zostaa postawiona kwestia jej dojcia do wadzy i do kierowa$ nia yciem narodu O,a nurty wleky si w o"onie ustroju ,ur$ uazyjne"oI jeden z nich prowadzi % ale ,ez adnych widokw na przyszo# % polityk potulnej wsppracy z ,uruazjE dru$ "i za "osi % czsto jednak ,ez przekonania % pro"ram lepej rewolty Aktualno# myli Gramscie"o pole"a przede wszystkim na tym, e powstaa ona w tym wanie okresie przeomu i "$ ,okie"o kryzysu, porusza zatem i rozwizuje pro,lemy o,iek$ tywnie dojrzae i palco pilne, zarwno dla same"o ruchu ro$ ,otnicze"o, jak i dla cae"o spoecze3stwa woskie"o i kultury narodowej -ozwoju tej myli nie mona oderwa# od rzeczywi$ ste"o ,ie"u wydarze3 w yciu narodu i na arenie midzynaro$ dowej, od tra"icznych dowiadcze3 pierwszej wojny wiatowej, od zaamania si spoecze3stwa i pa3stwa li,eralne"o we *o$ szech, od panujce"o wwczas w 5uropie porzdku, nazywane$ "o ukadem rwnowa"i, a ,dce"o w rzeczywistoci porzd$ kiem he"emonii kapitalistycznej, niepohamowane"o rozwoju i rozptania imperializmu, zdajce"o do katastroAy, w ktrej wyniku je"o a3cuch zosta przerwany Flate"o dominant te"o o,razu jest zwycistwo *ielkiej Bocjalistycznej -ewolucji +a.$ dziernikowej w &'&) roku, ktre zmienio struktur cae"o wiata, przekuwajc w czyn naukowe przewidywania sAormuo$ wane przez 8enina, e przejcie kapitalizmu w Aaz imperiali$ zmu otwiera okres upadku spoecze3stwa ,uruazyjne"o, okres zwycistwa rewolucji proletariackiej /wizek i wzajemne przenikanie si myli i dziaania jest tedy dla Gramscie"o % ,o$ jownika i przywdcy ruchu ro,otnicze"o w owym okresie %
&K
rzecz konieczn, tak jak zawsze ,yo rzecz konieczn dla roz$ woju marksizmu :ie mona rozumie# 6arksa i 5n"elsa, jeli uksztato$ wanie si ich doktryny oderwiemy od realnych walk, ktre skoniy ich do ,adania stosunkw midzy klasami i o,jawiy im ekonomiczn i polityczn istot tych stosunkw % od pierw$ szych ,ojw z reakcyjnym reymem pruskim, poprzedzajcych rok &M@M, od wielkich dowiadcze3 rewolucyjnych te"o roku i lat nastpnych a po tra"edi >omuny +aryskiej, ktre to do$ wiadczenia rzuciy nowe wiato na pro,lem pa3stwa :ie mona rozumie# 8enina w oderwaniu od kryzysu, ktry wstrzsn caym wiatem kapitalistycznym w pierwszym dzie$ sitku lat nasze"o wieku :ie rozumie si 8a,rioli, jeli traktuje si "o wycznie jako uczone"o i AilozoAa, jeli nie ujmuje si je"o docieka3 na tle upadku ideaw i struktur politycznych -isor"imenta D wreszcie Gramscie"o zrozumie# mona tylko na tle owe"o wiel$ kie"o wzrostu ruchu socjalistyczne"o we *oszech, dziki kt$ remu woska klasa ro,otnicza przesza od rewindykacji ekono$ micznych i politycznych, dajcych si zrealizowa# w ramach ustroju ,uruazyjne"o % do wysunicia sie,ie samej jako anta$ "onisty ,uruazji przemysowej i rolnej w kierowaniu caym spoecze3stwem 4ylko w tej perspektywie mona waciwie oceni# nie tylko wielkie dowiadczenie ruchu -ad =a,rycznych i nastpnych przedsiwzi# politycznych, ale przede wszystkim dzieo zaoenia i ,udowy +artii >omunistycznej jako awan"ar$ dy przy"otowanej do walki o wadz, dzieo, ktre wrd tych pozostaych przedsiwzi# miao znaczenie decydujce * pismach Gramscie"o sprzed roku &'&' wida# jeszcze niepewno# i rozterk !ednake pisma te zawieraj ju wiele po"ldw nowych, przy czym niektre z nich maj znaczenie zasadnicze, "dy wskazuj na osi"nity przez Gramscie"o sto$ pie3 dojrzaoci, a tezy w nich zawarte zostay p.niej dope$ nione i rozwinite /asadnicz trosk autora % cho# nie zawsze jasno daje on temu wyraz % jest oparcie socjalizmu na racjonal$ nym Aundamencie o"lne"o po"ldu na histori i wiat, takie"o
&&
po"ldu, w ktrym zor"anizowana akcja i wiadoma walka lu$ dzi zajmoway,y miejsce nalene im jako wyrazom wolnoci i wiadomoci, i w ktrym nie ,yy,y spychane do rzdu zjawi$ ska dru"orzdne"o i traktowane jako wyraz automatyczne"o rozwoju :ietrudno stwierdzi#, e na tym pole"a istota pro,le$ mu odrodzenia marksizmu z popiow pozytywistyczne"o ,a$ nau, w oparciu o skuteczny powrt do podstawowych idei >a$ rola 6arksa 6arks % jak pisze Gramsci % Gnie stworzy jakiej teoryjkiH, Gnie jest 6esjaszem, ktry zostawia po so,ie "ar# przypowieci ,rzemiennych w imperatywy kate"oryczne i w a,solutne, nie podle"ajce dyskusji normy, niezalene od kate$ "orii czasu i przestrzeni 4u jest jeden tylko imperatyw kate"o$ ryczny, jedna jedyna normaI +roletariusze wszystkich krajw, czcie siO *ypywa z niej o,owizek stowarzyszenia si i zor$ "anizowania, a zatem o,owizek jednoci i dyscypliny, ,d$ cych wanie czynnikami wiadomoci i wolnociH G6arks nie jest mistykiem ani pozytywistycznym metaAizykiem % jest hi$ storykiem, ktry ,ada i interpretuje dokumenty przeszociH, jednake Gwszystkie dokumenty, a nie tylko jedn ich cz#H -wnie dla 6arksa Ghistoria jest nadal domen idei, wiado$ mej dziaalnoci ludzi pojedynczych i stowarzyszonych Ale u 6arksa idee i duch su,stancjalizuj si, trac sw dowolno#, przestaj ,y# Aikcyjnymi a,strakcjami reli"ijnymi i socjolo$ "icznymi Dch su,stancj jest ekonomia, praktyczne dziaanie, systemy i stosunki produkcji i wymiany A,y pozna# cile i dokadnie historyczne cele dane"o kraju, spoecze3stwa, war$ stwy, naley przede wszystkim z,ada#, jakie w tym kraju czy w tym spoecze3stwie istniej systemy i stosunki produkcji i wy$ mianyH ?ytuj tu jeden z artykuw Gramscie"o z &'&M roku /awiera on ju, jak atwo zauway#, zalki naj",szych roz$ waa3 z Zeszytw na temat wzajemnej zalenoci ,azy i nad,u$ dowy, na temat jednoci ekonomii i polityki w kompleksie rze$ czywistoci spoecznej -oz"raniczanie polityki i ekonomii, or$ "anizmu i otoczenia spoeczne"o jest jedynie teoretyczn a,s$ trakcj okrelonej koniecznoci empirycznej, dokonan dla ce$ lw ,adawczych * rzeczywistoci Gpolityka i ekonomia, oto$
&C
czenie i or"anizm spoeczny stanowi jedno# i jednym z naj$ wikszych osi"ni# marksizmu jest wanie stwierdzenie tej dialektycznej jednociH +rzywrcenie owej jednoci ma decy$ dujce znaczenie dla ruchu ro,otnicze"o *yodr,nianie zja$ wisk ekonomicznych i kostnienie w or"anizacji zawodowej % na wzr syndykalistw % jest rwnie ,dne i szkodliwe, jak wyod$ r,nianie zjawisk politycznych i kostnienie w pozorach parla$ mentarnych, co cechuje reAormistw !edynym te"o wynikiem moe ,y# za polityka i jeszcze "orsza ekonomia :a czym wic pole"a zadanie rewolucyjne"o socjali$ zmu0 :a ujmowaniu historycznej i ideowej rzeczywistoci spo$ ecznej w jej jednoci Bocjalizm rewolucyjny Gprzywraca dzia$ aniu spoecznemu je"o jedno# i usiuje uprawia# polityk i ekonomi ,ez przymiotnikw, to znaczy wspoma"a# rozwj i zdo,ywanie samowiedzy przez ywioowe, wolne i historycznie konieczne siy proletariackie i kapitalistyczne, po to, a,y z ich or"anizmu wyrastay coraz peniejsze i doskonalsze syntezy prowizoryczne, ktre musz osi"n# punkt kulminacyjny w tym ostatecznym czynie i Aakcie, majcym wszystkie te syntezy przezwyciy# wraz z przezwycieniem pozostaoci przywile$ jw i wyzyskuH / dziaalnoci historycznej si anta"onistycz$ nych wyoni si Gorganizac#a wolnoci wszystkich i dla wszyst$ kich, or"anizacja, ktra nie ,dzie miaa pod adnym wz"l$ dem charakteru sta,ilne"o i deAinitywne"o, lecz ,dzie ci"ym poszukiwaniem nowych Aorm, nowych stosunkw, ustawicznym dostosowywaniem tych Aorm do potrze, ludzi i "rup, tak a,y kada inicjatywa % ,yle,y tylko ,ya inicjatyw uyteczn % miaa zapewnione pole dziaania i a,y wszystkie swo,ody % z wyjtkiem swo,d wypywajcych z przywilejw % ,yy za"wa$ rantowaneH -wnie te cytaty pochodz z &'&M roku i zostay wyjte na chy,i traAi z jednej z owych ,iecych notatek polemicz$ nych, w ktrych znajdoway naj,ardziej ,ezporedni wyraz wy$ niki dociekliwoci Gramscie"o, przejawiajcej si tak uporczy$ wie % co niektrzy z nas zapewne pamitaj % zarwno w je"o pracy naukowej, jak i w je"o rozmowach >iedy dzisiaj odczytu$
&(
jemy na nowo te Ara"menty, moemy jedynie z ",okim podzi$ wem i niemal z osupieniem stwierdzi#, e zawieraj one pewne zasadnicze elementy doktryny rewolucji socjalistycznej, i to wanie te elementy, ktre tak mocno zostay uwydatnione w uchwaach PP /jazdu, a nastpnie w p.niejszych de,atach prowadzonych w onie nasze"o ruchu oraz w uchwaach nasze$ "o QDDD /jazdu >rajowe"o ?hcemy jednak podkreli# tutaj dwa momentyI jeden z nich dotyczy rozwoju myli Gramscie"o, dru"i % rozwoju je"o dziaalnoci !u w tych pierwszych sAormuowaniach Gramscie"o na temat doktryny marksistowskiej wielk nowoci ,yo prze$ zwycienie dotychczasowych jej znieksztace3 :ie ma w nich ju miejsca ani dla wul"arne"o, metaAizyczne"o naturalizmu pozytywistw, ani dla Aatalistycznych przesdw wul"arne"o determinizmu ekonomiczne"o +ojcie materialnej ,azy spoe$ cze3stwa oczyszczone zostao z dotychczasowych wyo,rae3, przedstawiajcych t ,az jako Gutajone"o ,o"aH, tajemnicze"o twrc wszystkich pozostaych zjawisk, ktrym AilozoAia ideali$ styczna posu"iwaa si, ni,y ku"larsk sztuczk polemiczn, dla uzasadniania swych wzniosych, lecz jaowych zarzutw wy$ mierzonych w zasady marksizmu Raza jest terenem praktycz$ nej dziaalnoci produkcyjnej, na ktrej opiera si caoksztat stosunkw spoecznych, w jakich realni ludzie yj i dziaaj !est zatem nie tylko czym przypuszczalnym, lecz czym praw$ dziwym, jest momentem historii % ale takiej historii, ktra nie jest ju tylko histori samych idei i nad,udw, histori Gmuch$ wo.nicwH * Zeszytac$ znajdziemy deAinitywny wykad owej odnowionej doktryny marksistowskiej jako inte"ralne"o wia$ topo"ldu i a,solutne"o historycyzmu, i wykad ten % mimo swj Ara"mentaryczny charakter zapiskw i notatek "romadzo$ nych w wizieniu % jest tak peny i ",oki, tak o,Aicie udoku$ mentowany szcze"owymi materiaami, konkretnymi analiza$ mi historycznymi, przepojony tak mocn wiadomoci zdo,y$ tej prawdy, i mona ,ez wahania powiedzie#, e spenia on w caej rozci"oci zadanie, jakie postawi przed naszym ruchem
&@
kryzys ideowy pocztkw ,iece"o stulecia :atomiast myl idealistyczna nie zdoaa wydosta# si poza "ranice nowej transcendencji, jej historycyzm za skapitulowa w o,liczu ko$ niecznoci racjonalistyczne"o wyjanienia minione"o pwie$ cza historii *och *szelako ,adacze pism Gramscie"o podno$ sz t kwesti, e Gramsci pra"n, a,y kiedy zosta napisany GAnty$?roceH ?o do mnie % uwaam, e nasz wielki towarzysz sam ju to zadanie wypeni, i to zarwno w swych pismach wiziennych, jak i caym swym dzieem /adanie dnia dzisiej$ sze"o pole"a na tym, e,y i# dalej, podejmujc i rozwizujc pro,lemy, ktre staj si palce dzisiaj Ryli tacy, co w pierwszych latach ostrej walki politycznej i ideolo"icznej, w ktrej toku po"ldy Gramscie"o na,ray sprecyzowanych ksztatw, usiowali dopatrzy# si u Gramscie$ "o i zdemaskowa# przejawy o,ce"o doktrynie marksistowskiej woluntaryzmu /arzut ten nie odpowiada prawdzie *prost przeciwnie, po"ldy Gramscie"o zawieray suszne i prawdziwe okrelenie przyczynowoci historycznej i natury ludzkiej ?zo$ wiek poznaje same"o sie,ie tylko wtedy, jeeli zdoa Gopanowa# sekret Aunkcjonowania mechanizmu rzeczywiste"o nastpstwa wydarze3H 2mie wwczas podda# si jarzmu koniecznoci, ale wie take, cze"o moe dokona# je"o wola, Gw jaki spos, moe spot"owa# moc woli przez to, e poddaje si koniecznoci, do$ stosowuje si do niej i opanowuje w ko3cu t konieczno#, utosamiajc j ze swym wasnym celemH -zekomy wolunta$ ryzm Gramscie"o jest wic nie tylko susznym ujciem ko$ niecznej jednoci midzy ,az ekonomiczn i nad,udowami ideolo"icznymi, lecz jest przesank caej doktryny rewolucyj$ nej partii proletariatu, przesank poszukiwa3 politycznych tej partii, wypracowywania jej strate"ii i taktyki, przesank jej or$ "anizacji i dziaania * tej dziedzinie trze,a ,yo uczyni# nie tylko krok czy par krokw naprzd, ale trze,a ,yo dokona# prawdziwe"o i rzeczywiste"o skoku +olityka klasy ro,otniczej prowadzona przez socjalistw ,ya % nawet w susznych jej punktach % poli$ tyk z "ru,sza tylko ustalon i Ara"mentaryczn :awet ci z
&J
nich, ktrzy uwaali si za rewolucjonistw, nie mieli jasne"o pojcia o tym, co termin ten winien oznacza#, nie mieli pojcia o moliwoci i koniecznoci i o tym, w jaki spos, klasa ro,ot$ nicza moe sta# si klas kierujc caym yciem narodu +ro$ ,lemy te ,yy centralnym tematem docieka3 i dziaalnoci poli$ tycznej Gramscie"o Ryy one ,od.cem do je"o ,ada3 nad ,az spoecze3stwa woskie"o, do docieka3 nad okreleniem cha$ rakteru te"o przewrotu ekonomiczne"o i spoeczne"o, ktry hi$ storia stawiaa na porzdku dziennym i ktry ma ,y# rwno$ znaczny z ko3cem panowania ,uruazji, do ,ada3 nad siami napdowymi rewolucji, do odkrycia zasady sojuszu midzy kla$ s ro,otnicz i masami pracujcymi *och poudniowych i wysp woskich, zasady stanowicej punkt wyjciowy i klucz do naszej strate"ii rewolucyjnej * o,razie tym nie mona nie uwz"ldni# ruchu tury3skich -ad =a,rycznych, "dy w mo$ mencie naj",sze"o kryzysu ,y on przede wszystkim walk o zdo,ycie przez proletariat przemysowy he"emonii w yciu na$ rodu 4o, e o"lne warunki do wysunicia i rozwizania te"o pro,lemu ju wtedy dojrzay i e klasa ro,otnicza staa si ak$ tywnym i ,ezporednim ,ohaterem historii, wynikao z analizy owe"o stadium, do jakie"o doszed w swym rozwoju kapita$ lizm, i zostao udowodnione zwycistwem -ewolucji +a.dzier$ nikowej Rardzo pouczajce jest przeledzenie rozwoju sdw Gramscie"o o tej rewolucji !e"o zasadnicz trosk od same"o pocztku ,yo przestrze"anie przed ,dnymi, szkodliwymi, pedantycznymi interpretacjami marksizmu, wedle ktrych pro$ letariat moe przej# kierownictwo nad yciem spoecznym je$ dynie tam i wwczas, "dzie ustrj kapitalistyczny osi"nie pe$ n dojrzao# Gramsci podkrela z ca moc, e rewolucja ro$ syjska jest rewolucj skierowan zarazem przeciwko takim pe$ dantycznym po"ldom, przeciwko owym pozytywistycznym i naturalistycznym dodatkom, ktre znajduj pokrycie nie w ide$ ach 6arksa, lecz w tezach je"o Aaszywych uczniw SGramsci mwi o tym w jednym ze swoich artykuw, mocno zreszt po$
&L
citym i poprzekrcanym przez cenzurT +o o,aleniu dawnych klas panujcych i warstw porednich proletariat musi przej# w swoje rce kierownictwo ycia polityczne"o i ekonomiczne"o i wprowadzi# swj wasny porzdek, nawet jeli to nie ,dzie od razu socjalizm +roletariat stwarza swj wasny porzdek przez ustanowienie takich instytucji politycznych, ktre zapewniaj swo,odny rozwj w kierunku socjalizmu i za,ezpieczaj ci$ "o# i trwao# je"o wadzy Fyktatura nie jest zatem narz$ dziem sucym do wykorzystania Gokazji historycznejH, lecz jest koniecznoci historyczn, a wic podstawow instytucj zapewniajc rozwj spoecze3stwa ludzkie"o pod kontrol proletariatu -wnie jej konkretne Aormy okrela historiaE za$ le one od te"o, do jakie"o punktu rozwoju doszed ruch ro$ ,otniczy, jakie zdo,ycze ju osi"n i jakie staj przed nim za$ dania na naj,lisz przyszo# *iemy, e Gramsci uzupeni potem swoje sdy o -ewo$ lucji +a.dziernikowej, poznawszy do",nie myl i dziaalno# 8enina !ednake ju te pierwsze je"o sdy ujmuj istot rzeczy i prowadz do zrozumienia pro,lemw wynikych w ostatnich latach, kiedy ujawnione zostay wypaczenia, ktre wystpiy w ustroju radzieckim w okrelonych dziedzinach i w okrelonym okresie Fecydujce znaczenie ma tu Aakt, e zasada kierowania caoksztatem ycia spoeczne"o przez proletariat i je"o awan$ "ard, zor"anizowan w szere"ach partii komunistycznej, nie poniosa uszczer,ku 4ym sposo,em ocalono zasadnicz wol$ no# % wolno# marszu do socjalizmu, a nastpnie % rozwoju socjalizmu ?i, ktrzy z ujawnienia wypacze3 zwizanych z imieniem Btalina usiuj czerpa# ar"umenty dla uzasadnienia wyszoci ,uruazyjne"o ustroju polityczne"o i przy tej okazji jeszcze raz padaj na kolana przed tym ustrojem, popeniaj zasadniczy ,d jakociowyE utosamiaj mianowicie jedn z czci nad,udowy ideolo"icznej i prawnej z sam istot ustroju spoeczne"o !eli istota ta zostaje zachowana, to zasady demo$ kracji, wymo"i praworzdnoci, poszanowanie i za"warantowa$ nie pene"o rozwoju oso,owoci i wreszcie wolno# ,ada3 na$ ukowych i twrczoci artystycznej zostaj rycho przywrcone,
&)
"dy spoecze3stwo zachowao swj twrczy rozmach, ktry wypywa z Aaktu, e klasa ro,otnicza jest nadal si kierowni$ cz, a partia klasy ro,otniczej rozwija nadal swoj dziaalno# kierownicz i ,adawcz ku coraz to nowym rozwizaniom w ramach tej samej ,azy ekonomicznej i struktury cae"o ycia spoeczne"o :ierozerwalne"o zwizku socjalizmu i wolnoci nie mona sprowadza# do powierzchownych i wul"arnych zasad dawnych ideolo"ii maso3skich *yraa si on i urzeczywistnia poprzez przeciwie3stwa, wypywajce ze straszliwe"o kryzysu, w ktre"o onie nowy porzdek spoeczny rodzi si i rozwija na caym wiecieE na prze,ie" te"o procesu oddziaywaj niewt$ pliwie take okrelone zalety i wady ludzkie, ale determinuj "o przede wszystkim konkretne sytuacje poszcze"lnych krajw, rnice pozycji wyjciowych, opory zewntrzne i wewntrzne, otoczenie kapitalistyczne, zacieky opr dawnych klas panuj$ cych, wojny i stosunki pokojowe -zecz istotn jest istnienie zor"anizowanej, wiadomej siy, zdolnej do kierowania tym procesem tworzenia si nowe$ "o porzdku spoeczne"o we wszystkich je"o Aazach :auka Gramscie"o w tej kwestii wie si ,ezporednio z nauk 8eni$ na, posiada wszake sw wasn, ory"inaln Aorm, ktr nada$ je jej doktryna o partii jako kolektywie intelektualnym oraz tendencja do rozwinicia tej nauki w pen, kompletn teori polityki :ie jest prawd, jako,y Gramsci w okresie tury3skich -ad =a,rycznych i pierwsze"o 789Ordine :uo;o< lekceway konieczno# powstania do,rowolnej or"anizacji awan"ardy ro$ ,otniczej i jako,y uwaa za moliwe rozwizanie pro,lemw rewolucji proletariackiej przez zwyke samorzutne kiekowanie % w zakadach pracy, w toku procesu produkcyjne"o % or"a$ nicznie konstytutywnych komrek nowe"o spoecze3stwa !a$ kiekolwiek ,y ,yy odnone sAormuowania w tym czy innym je"o artykule, domniemaniom tym zaprzecza Aakt, e pro,lemy zwizane z or"anizowaniem -ad =a,rycznych dyskutowane ,yy w +artii i rozwizywane w jej siedzi,ie i e wanie z ruchu -ad =a,rycznych wyoni si kociec nowej +artii 4ym, co
&M
Gramsci chcia i musia podkrela#, w polemice zarwno z re$ Aormistami, jak z rewolucjonizmem operujcym maksymali$ styczn Arazeolo"i, i co stanowi istotn cz# je"o nauki, jest nieodzowne po",ienie procesu rewolucyjne"o, ktry tylko wwczas jest procesem rewolucyjnym, jeli atakuje i zmienia ,az ustroju produkcyjne"o A,y to nastpio, nie wystarczy sam postp w technice pracy +ostp ten dopty nie jest si na$ pdow rozwoju historyczne"o, dopki nie wejdzie w "r czyn$ nik or"anizacji, kierownictwa polityczne"o i wiadomoci kla$ sowej, ,ez ktre"o klasa nie moe sta# si pa3stwem * 4ury $ nie i w caych *oszech trze,a ,yo % po pierwszej wojnie wiatowej % roz,udzi# w klasie ro,otniczej wiadomo# te"o, e zdolna jest stworzy# % w oparciu o zakady pracy % nowy ustrj spoeczny, ale ustrj taki nie m" oczywicie narodzi# si jedy$ nie z -ad =a,rycznych, lecz z utworzenia, za pomoc zoonej akcji politycznej, nowe"o ,loku si klasowych, sojuszu rewolu$ cyjne"o, w ktrym proletariat ,y,y si kierujc i ktry sta$ nowi,y % w skali o"lnokrajowej % Aundament dla nowej or"a$ nizacji ekonomicznej i nowe"o pa3stwa -uch -ad =a,rycznych w rzeczy samej nie zdoa uzewntrzni# caej swej mocy rewo$ lucyjnej, a to wanie dlate"o, e za,rako owe"o dru"ie"o mo$ mentu % z winy or"anizacyjnej nieudolnoci +artii Bocjalistycz$ nej oraz w wyniku nieuchronne"o zawenia samej akcji pro$ wadzonej przez Gramscie"o i otaczajc Go "rup Flate"o te rozam w 8i;orno i zaoenie +artii >omuni$ stycznej nie ,yy aktem ar,itralnym, lecz historyczn koniecz$ noci +artia staje si historycznie konieczn % napisze potem Gramsci w wizieniu, a piszc te sowa na pewno mia na myli zjazd w 8i;orno % Gkiedy przynajmniej zaczynaj powstawa#, rokujc nadziej na dalszy rozwj, warunki zwycistwa tej +ar$ tii, warunki jej niechy,ne"o przeksztacenia si w pa3stwoH Bytuacji takiej nie stwarza si dowolnie Gramsci wiedzia o tym do,rze *iedzia jednak, e perspektywa taka w wiecie, w ktrym pracowa i walczy, ,ya o,iektywnie prawdziwa i e nie przestaa ,y# nadal prawdziw i wtedy, "dy "aso !e"o ycie ?o do nas, moemy doda#, e perspektyw t potwierdzi cay
&'
stopniowy rozwj historii i e dzisiaj jest ,ardziej prawdziw i aktualn ni kiedykolwiek Btruktura wiata przeo,razia si w taki spos,, e perspektywa ta staa si oczywista dla wszyst$ kich i Aakt ten jest % mimo hura"anowych atakw, o,el" i prze$ ladowa3 % jednym z najpotniejszych .rde popularnoci naszej +artii i jej oddziaywania na szerokie masy :ie jestemy ju % jak to kiedy utrzymywano % tylko parti przyszoci !e$ stemy parti tera.niejszoci % tera.niejszoci, ktr wszyscy dostrze"aj i ktrej nikt nie moe lekceway# !ednake to, co konieczne i co przewidywalne, nie za$ wsze jest atwe do zrealizowania i nie zawsze urzeczywistnia si tak, jak ,y te"o ludzie so,ie yczyli /adaniem partii klasy ro$ ,otniczej jest kierowanie ruchem rewolucyjnym, ale tej Aunkcji kierowniczej nie mona realizowa# w spos, dowolny, w opar$ ciu o schematy i o"lne, a,strakcyjne Aormuy odnoszce si do wszystkich krajw i wszystkich epok G+artia % mwi Gramsci % ,dzie posiadaa wiksze lu, mniejsze znaczenie i wa" za$ lenie od stopnia w jakim jej wasna dziaalno# wpynie na zdeterminowanie ,ie"u historii dane"o krajuH >iedy Gramsci wy"asza ten po"ld, zdawa so,ie z pewnoci spraw z o"ro$ mu zada3, ktre staway przed zaoon przez nie"o or"aniza$ cj polityczn *iedzia jednak take, e zadania te mo" zo$ sta# spenione Dde przewodni wszystkich je"o studiw nad histori *och ,yo wykazanie nieuchronnoci te"o, e pro,le$ my nie rozwizane, pominite i za"matwane przez dawne klasy panujce, musz zosta# podjte i rozstrzy"nite w toku wielkie$ "o przewrotu, z ktre"o powstanie nowe spoecze3stwo, spoe$ cze3stwo socjalistyczne >lasa spoeczna moe sta# si klas kierujc caym spoecze3stwem, o ile narzuci mu swe wasne panowanie, przy czym moe posuy# si take si z,rojn Ale klasa ta staje si klas narodow tylko wtedy, "dy rozwizuje pro,lemy zwiza$ ne z yciem cae"o spoecze3stwa A te"o wanie klasa ,uru$ azyjna w naszym kraju nie ,ya w stanie dokona# :ie tylko nie usuna cikie"o dziedzictwa przeszoci, lecz spitrzya nowe elementy przytaczajce"o dziedzictwa chwiejnoci ekonomicz$
CK
nej i politycznej, stworzya nowe nie rozwizane pro,lemy wol$ nociowe i prawne +roletariat staje si klas o"lnonarodow, o ile pro,lemy te czyni swymi wasnymi pro,lemami, a wic % o ile poznaje ca rzeczywisto# ycia narodowe"o po to, a,y j zmieni# Btwarza w ten spos, warunki do ujcia wadzy poli$ tycznej w swoje rce, otwiera so,ie dro" do przeksztacenia si w rzeczywist klas panujc * dokonanej przez Gramscie"o interpretacji i odnowie rewolucyjnej doktryny marksistowskiej zawarte jest tedy stwierdzenie koniecznoci kroczenia do socjalizmu po drodze narodowej, okrelonej warunkami historycznymi waciwymi dla nasze"o kraju +ra"n on utorowa# tak wanie narodow dro" do socjalizmu Gramsci nie m" przewidzie#, w jaki spos, zostanie o,alony Aaszyzm !ednake dziki swej walce o uwolnienie par$ tii od dziecinne"o do"matyzmu pierwszych lat, dziki wytycz$ nym przedstawionym na DDD /je.dzie >rajowym i dziki stop$ niowemu, uporczywemu deniu do stworzenia po za,jstwie 6atteottie"o wielkie"o sojuszu si ludowych i narodowych wo$ k proletariatu, nada +artii >omunistycznej rozmach i kieru$ nek niez,dne do te"o, a,y w walce z Aaszyzmem i w toku "$ ,okie"o kryzysu, ktry wstrzsn tym reymem, dziaalno# komunistw i kierowanej przez nich klasy ro,otniczej staa si decydujcym czynnikiem w historii nasze"o kraju *ypenili$ my to zadanie i moemy powiedzie#, e *oska +artia >omu$ nistyczna potraAia zrozumie# nauk swe"o zaoyciela i t na$ uk si kieruje, e przyja je"o dziedzictwo i dotrzymaa mu wiary Flate"o te ,ylimy w stanie wytworzy# now sytuacj polityczn, ktr zanalizowalimy na naszym QDDD /je.dzie i z ktrej wypywaj nasze o"lne wytyczne, nasza strate"ia i na$ sza taktyka w walce o rozwj demokracji woskiej w kierunku socjalizmu Bytuacja ta nie jest trwaa i nie moe tak ,y# :ie odpo$ wiada ona tej sytuacji, ktr zna i w ktrej pracowa Gramsci :ie odpowiada te ju tej sytuacji, do ktrej wytworzenia przy$ czynilimy si po o,aleniu Aaszyzmu +anujce klasy ,uruazyj$
C&
ne zdaj so,ie spraw z te"o, e znaczna cz# wadzy nad spo$ ecze3stwem wymkna im si z rk, i prowadz zaciek walk o odzyskanie te"o, co utraciy *ynikaj std nowe pro,lemy, czsto ,ardzo powane, modyAikujce charakter ,uruazyjne"o ,loku historyczne"o, przeciwko ktremu skierowana jest akcja klasy ro,otniczej i jej sojusznikw ?zynnikiem cementujcym ten ,lok staje si coraz jawniej >oci katolicki ze swoj ide$ olo"i, or"anizacjami i rodkami zastraszania +ro,lem ruchu katolickie"o wykracza zatem poza ramy zwyke"o elementu kwestii chopskiej Btwarza on nowe przeciwie3stwa, po",ia dawne kryzysy ideolo"iczne, rodzi nowe momenty kryzysu, a nawet powoduje zao"nienie sytuacji w tej dziedzinie Fro"a wyjcia z tej sytuacji nie pole"a na powrocie do maksymali$ zmu, na zaklciach, na oczekiwaniu cudownych przeomw wy$ woanych zrcznymi manewrami przywdcw Fro" wyjcia z tej sytuacji jest ta dro"a, ktr wskazywa Antonio Gramsci :a$ ley wszystkie aspekty ycia narodu i ca powierzchni ycia spoeczne"o o,j# dziaalnoci zor"anizowanej awan"ardy klasy ro,otniczej, przy czym dziaalno# ta nie moe sprowa$ dza# si do kaznodziejstwa, do a"itacji, do Arazeolo"ii lu, prze$ ,ie"ych manewrw, lecz musi odpowiada# cile warunkom ycia z,iorowe"o i stwarza# tym samym ,az, moliwo# i real$ ne perspektywy dla ruchu szerokich mas ludowych :ie ma in$ nej dro"i do ujawnienia dwoiste"o charakteru ruchu katolic$ kie"o, do oddzielenia te"o, co w nim postpowe, od dziaalnoci reakcyjnej, ktra dzi przynosi korzy# klasom ,uruazyjnym :ie ma innej dro"i do odizolowania wielkie"o kapitau mono$ polistyczne"o, ktry dzi jest orodkiem ,loku ,uruazyjne"o, i do przeciwstawienia mu inne"o ,loku, w ktrym rnorakim "rupom spoecznym winna nadawa# kierunek dziaalno# kla$ sy ro,otniczej i ktry klasa ro,otnicza winna prowadzi# % na "runcie demokracji % do socjalizmu :asza walka o jedno# si ludowych i demokratycznych nie jest tedy podyktowana wymo$ "ami zrcznoci taktycznej, lecz jest koniecznoci historyczn i ma na celu zarwno utrzymanie te"o, co ju zostao zdo,yte, o,ron i ocalenie demokracji, jak te dalsze jej rozwijanie
CC
>ierujc si nauk Gramscie"o, zdoalimy ju, jako par$ tia, dokona# wielkich postpw, i za nasz spraw te"o same"o postpu dokona ruch ro,otniczy i cay nard woski Fo nauki tej musimy umie# stale powraca#, z t wiadomoci, e jest to nie tylko nasze wasne do,ro, ale dziedzictwo cae"o narodu, na nas za ciy szcze"lny o,owizek nadania mu realnej warto$ ci /doalimy przeama# dawne schematy zarwno "ada$ tliwe"o maksymalizmu, jak te niedone"o reAormizmu /doalimy osi"n# to, e pojmujemy dziaalno# partii i mas pracujcych nie jako "imnastyk rewolucyjn, ale jako konkretn dziaalno#, ktra za punkt wyjcia ,ierze realnie istniejce warunki i warunki te zmienia w toku walki /doalimy wprowadzi# nasz wiadomo# i nasze dzia$ anie do historii nasze"o kraju, zdoalimy wykry# siy, ktre zmierzaj do rewolucji socjalistycznej, zdoalimy spot"owa# zdolno# proletariatu do przewodzenia tym siom i do kiero$ wania nimi 2czynilimy, co naley, a,y dy# do socjalizmu w wa$ runkach wyznaczonych przez struktur nasze"o kraju oraz hi$ stori i tradycj ojczyst :ie szczdzilimy pracy i walki, a,y odkry# i utorowa# wosk dro" do socjalizmu, a,y odnowi# kultur wosk i nada# naszemu ruchowi ro,otniczemu charakter i Aormy or"a$ nizacyjne odpowiadajce naszej woskiej rzeczywistoci naro$ dowej /awsze podtrzymywalimy i umacnialimy or"aniczn wi. nasze"o ruchu z wielkim midzynarodowym ruchem ko$ munistycznym i wizi tej ,ronilimyE je"o zwycistwa stay si naszymi zwycistwami, je"o pro,lemy s naszymi pro,lemami, je"o niepowstrzymany rozwj torowa i toruje dro" naszym postpom !estemy tym ,ardziej wierni zasadom proletariac$ kie"o internacjonalizmu, im usilniej pracujemy nad podniesie$ niem nasze"o proletariatu do roli siy narodowej i prota"onisty w yciu narodu
C(
+openialimy te ,dy i doznawalimy poraek :ie stracilimy jednak ni"dy zdolnoci do krytyczne"o poszukiwa$ nia prawdy, ktre nie jest ,ynajmniej jaowym samo,iczowa$ niem si, lecz warunkiem coraz lepsze"o rozumienia i coraz lepszej pracy *ezwanie, z ktrym zwracamy si do ro,otnikw i do wszystkich pracujcych, a,y wstpowali do naszej +artii, a,y czynili j coraz wiksz i mocniejsz, jest wezwaniem do prze$ kucia w czyn nauki Gramscie"o, "dy tylko w dziaaniu nauka ta staje si nauk skuteczn Gramsci udowodni suszno# swej myli, udowodni prawd doktryny rewolucyjnej, ktr odno$ wi, o,roni i rozwin w oparciu o warunki istniejce w na$ szym kraju % nie tylko swymi pismami, lecz przede wszystkim swym yciem, strawionym w walce i zako3czonym najwysz oAiar zoon z same"o sie,ie Fo nas naley, a,ymy nasz prac i walk potwierdzili t prawd, wznoszc coraz wyej sztandar naszej +artii A:4O:DO G-A6B?D % !5GO NU?D5 D F/D5VO D Fwadziecia lat temu, dnia C) kwietnia &'() r , o "odzi$ nie @ &K rano, zmar Antonio Gramsci !e"o powolne konanie trwao dziesi# lat, przez dziesi# lat toczy straszliw, niewi$ dzialn walk o ycie i o to, ,y cae"o sie,ie odda# +artii /a,i$ o Go Aaszystowskie wizienie Gramsci urodzi si w Ales S?a"liariT C( stycznia &M'& r w u,o"iej rodzinie dro,nomieszcza3skiej Od dzieci3stwa ,y wte"o zdrowia % zarwno z natury, jak i wskutek cikich wa$ runkw ycia 6ia zaledwie jedenacie lat, "dy zacz praco$ wa# w miesicach wolnych od zaj# szkolnych, zara,iajc dzie$ wi# lir miesicznie przy dziesicio"odzinnym dniu pracy >ie$ dy jesieni &'&& roku uzyska stypendium i opuci Bardyni, a,y zapisa# si na wydzia humanistyczny uniwersytetu w 4u$
C@
rynie, wyposaony ,y nie tylko w zapa i am,itne aspiracje modzie3ca o umyle niezwykle ",okim i dojrzaym, ale take w ciki ,a"a dowiadcze3 i cierpie3 wasnych oraz cae"o ludu sardy3skie"o * owych latach spoecze3stwo woskie przeywao "$ ,oki kryzys, ktry o,ejmowa wszystkie dziedziny "ospodar$ cze"o, polityczne"o i umysowe"o ycia narodu Dntensywny rozwj przemysu na +nocy, poczony z szy,kim rozwojem kapitalistyczne"o rolnictwa w dolinie +adu, spowodowa w ca$ ych rejonach kraju "watowne przemiany, dokonujce si w warunkach o"lne"o zacoAania "ospodarcze"o, co stwarzao tym ostrzejsze sprzecznoci i konAlikty spoeczne * skali wia$ towej kryzys ustroju kapitalistyczne"o osi"a swj punkt szczytowyI zao"nia si walka pomidzy wielkimi mocarstwa$ mi imperialistycznymi o rynki z,ytu, popychajc wiat ku woj$ nie Ruruazja woska, ktra stana do wyci"u ostatnia, rzuci$ a si w awantur li,ijskE rodzi si nacjonalizm, a z kryzysu panujcej kultury idealistycznej wyaniali si ideolo"owie irra$ cjonalizmu i schykowi mistycy awanturnictwa, tacy jak d9Annunzio, usiujcy znale.# usprawiedliwienie dla wysikw zap.nione"o imperializmu woskie"o Fawna li,eralna klasa panujca % ,yle tylko pohamowa# poprzez wpywy >ocioa ro$ sncy napr mas % porzucia pozycje laicyzmu, ktre"o hasa przywiecay walkom -isor"imenta, i paktem Gentilonie"o daa pocztek reakcyjnej polityce ,loku klerykalno$konserwa$ tywne"o >o3czy si okres polityki Giolittie"o, ktry dy % po$ przez przyznanie o"raniczonych swo,d % do zapewnienia so$ ,ie wsppracy pewne"o odamu ruchu ro,otnicze"oE wkrtce te wy,uch pierwszej wojny wiatowej mia zaostrzy# narasta$ jce sprzecznoci Odpowied. ro,otnikw na zakusy reakcji ,ya niezwykle "watowna !u w roku &'&& miay miejsce wiel$ kie maniAestacje przeciwko wojnie w 4ripolitanii * &'&C roku wy,ucha strajk metalowcw tury3skich * latach &'&(%&'&@ wzrasta Aala opozycji ludowejI strajk "eneralny w :eapolu w odpowiedzi na podniesienie opat akcyzowychE zajcia w -oc$
CJ
ca"or"a, zajcia w Ankonie i strajk "eneralny prawie we wszyst$ kich miastach woskichE na ulicach =lorencji, 6ediolanu i +ar$ my wyrastaj ,arykady Fochodzi do G?zerwone"o 4y"odniaH w -omanii, do rozruchw chopskich w Apulii i na Bycylii w ko3$ cu &'&@ i w pocztkach &'&J roku, a wreszcie w lutym &'&J roku walka o"arnia cae *ochy, rozpalajc si na nowo w wiel$ komiejskich orodkach przemysowych +nocy, i osi"a szczyt w strajku "eneralnym przeciwko wojnie, proklamowanym w 4urynie &) maja &'&J roku * tych to przeomowych latach historii wiata i *och Gramsci rozpocz sw dziaalno# socjalistyczn, a !e"o posta# staa si niejako sym,olem otwierajce"o si nowe"o rozdziau w dziejach walki klas pracujcych i w yciu nasze"o kraju * twardej szkole tych lat ksztatowa si umys i charakter Gram$ scie"o, a pod wpywem owych przeomowych wydarze3 zaczo si w :im rodzi# przekonanie o koniecznoci ",okiej odnowy woskie"o ruchu ro,otnicze"o *z,ierajcy w masach duch walki nie znajdowa nale$ yte"o przewodnictwa w polityce *oskiej +artii Bocjalistycz$ nej, w ktrej dominowa reAormistyczny oportunizm, przyczy$ niajcy si do powstania a,strakcyjne"o i Arazeolo"iczne"o maksymalizmu i uniemoliwiajcy opanowanie wpyww anar$ chosyndykalistycznych na klasy pracujce :ie przy"otowani do zrozumienia istoty imperializmu, do zrozumienia ",okich przyczyn zrodzonych przez imperializm konAliktw oraz kryzy$ su ustroju kapitalistyczne"o, przywdcy socjalistyczni nie mo$ "li sprosta# zadaniu zespolenia klasy ro,otniczej i jej awan"ar$ dy i wyniesienia jej na czoo tych wszystkich u"rupowa3 spo$ ecznych, ktre uwid modej demokracji woskiej i wojna roz$ ,iy, zdezorientoway, sponiewieray, sprowokoway do walki +rzywdcy maksymalistyczni, chocia toczyli polemik ze sta$ nowiskiem reAormistw, w "runcie rzeczy tolerowali ich polity$ k i o"raniczali si co najwyej do wprowadzania do tej polity$ ki pewnych poprawek, z"aszania pewnych zastrzee3, skazujc tym samym polityk +artii Bocjalistycznej na ,ezruch i ,ier$ no#
CL
?akiem rne ,yo stanowisko, jakie od same"o poczt$ ku zaj Gramsci w toku swej walki przeciwko reAormizmowi / nieprzejednan walk ideolo"iczn umia on od same"o po$ cztku czy# konkretne posunicia polityczne +od tym te k$ tem widzenia naley ujmowa# je"o wniosek z maja%czerwca &'&@ roku, a,y w DQ okr"u wy,orczym 4urynu wysunito kan$ dydatur Gaetana Bal;eminie"o, ktry nie nalea wprawdzie do +artii Sa nawet prowadzi przeciwko +artii ostr kampaniT, uchodzi jednak za jedne"o z radykalnych przedstawicieli mas chopskich +oudnia +ropozycja Gramscie"o, zapowied. przy$ szej platAormy komunistycznej przyjtej dla rozwizania kwe$ stii poudniowej, ,ya pierwsz pr, powizana ruchu ro,ot$ nicze"o +nocy z ludowym ruchem chopskim +oudnia i na$ krelaa przysz lini rozwoju woskie"o ruchu ro,otnicze"o -ok &'&) ,y w yciu i po"ldach Gramscie"o rokiem decydujcym G,oki rozd.wik midzy reAormistycznymi przywdcami +artii Bocjalistycznej i szerokimi masami, ktry ujawni si w latach poprzedzajcych wojn i podczas wojny, zaostrzy si jeszcze ,ardziej po wy,uchu -ewolucji +a.dzier$ nikowej, ktr klasa ro,otnicza i masy ludowe powitay z y$ wioowym entuzjazmem, a reAormistyczni przywdcy % z zu$ penym niezrozumieniem i niechci +olemika z reAormizmem na,raa odtd dla Gramscie"o nowej treci /rozumia on, jak wyjtkowe znaczenie miao dla woskiej klasy ro,otniczej stu$ diowanie dziejw rewolucji rosyjskiej i przyswajanie so,ie tych dowiadcze3, ktre proletariat rosyjski zdo,y w walce o o,ale$ nie stare"o porzdku spoeczne"o i ,udow nowe"o pa3stwa oraz w toku o,rony i umacniania te"o pa3stwa przeciwko poli$ tyce okrenia i interwencji ze strony mocarstw imperialistycz$ nych Gramsci zdawa so,ie dokadnie spraw z te"o, e -ewo$ lucja +a.dziernikowa ma znaczenie o"lnowiatowe, e stanowi ona historyczny zwrot w dziejach ludzkoci, e wytworzya z "runtu now sytuacj, odkrywajc przed ruchem ro,otniczym konieczno# ",okiej odnowy * wietle tych wielkich wyda$ rze3 Gramsci po",i i uzupeni swj po"ld na kryzys wo$
C)
ski, ktry ,y nie tylko kryzysem ustroju kapitalistyczne"o, lecz take kryzysem stronnictw ro,otniczych, kryzysem starych so$ cjaldemokratycznych partii DD 6idzynarodwki /akadajc w dniu & maja &'&' roku pismo 789Ordine :uo;o< S7:owy Vad<T, Gramsci zapocztkowa we *oszech to dzieo odnowy Analizujc kryzys woski, sAormuowa platAor$ m, ktr 8enin uzna za naj,lisz rewolucyjnemu stanowisku 6idzynarodwki >omunistycznej /rywajc cakowicie z re$ Aormizmem, Gramsci wskaza na klas ro,otnicz jako na anta$ "onist ,uruazji przemysowej i a"rarnej w kierowaniu spoe$ cze3stwem, jako na zasadnicz si procesu odnowy kraju, si, ktrej przypa# ma historyczne zadanie z,udowania nowe"o pa3stwa Gramsci postawi na porzdku dziennym za"adnienie stworzenia nowej partii klasy ro,otniczej, partii zdolnej do przeprowadzenia marksistowskiej analizy spoecze3stwa wo$ skie"o, zjednoczonej i zdyscyplinowanej zarwno ideolo"icz$ nie, jak i w dziaaniu, partii cile zwizanej z najszerszymi ma$ sami proletariatu i narodu, partii, ktra potraAi rozwiza# re$ wolucyjn sytuacj dla do,ra klasy ro,otniczej !u w &'&' roku zdawa so,ie spraw, e istnieje taka tylko alternatywaI al,o rozwizanie proletariackie, al,o krwawa reakcja *raz z Gramscim internacjonalizm ro,otniczy wycho$ dzi poza "ranice Arazesu i staje si, po raz pierwszy we *o$ szech, konkretn umiejtnoci rozumienia i przyswajania so$ ,ie dowiadcze3 zdo,ytych w walce rewolucyjnej przez prole$ tariat innych krajw, a przede wszystkim przez rosyjsk klas ro,otnicz, ktra pierwsza rozerwaa a3cuch imperializmu /asadnicze znaczenie w rozwoju myli i dziaalnoci po$ litycznej Gramscie"o od"rywa dowiadczenie -ad, tych nowych or"anw demokracji ,ezporedniej, za pomoc ktrych rosyj$ ska klasa ro,otnicza nie tylko poprowadzia masy pracujce swe"o kraju do o,alenia kapitalistyczne"o porzdku i roz,icia starej machiny pa3stwowej, ale zdoaa zor"anizowa# dyktatur proletariatu i z,udowa# zr,y nowe"o pa3stwa Gramsciemu nie chodzio jednak o mechaniczne przeniesienie systemu -ad do *och, ale o znalezienie ich odpowiednika w konkretnych
CM
warunkach woskich, o stworzenie takich or"anw, ktre mo$ "y,y we *oszech spenia# t sam Aunkcj, jak w -osji spe$ niay -ady Ww woski odpowiednik -ad widzia Gramsci w or$ "anach powstaych w zakadach produkcyjnych i zwizanych ,ezporednio z produkcj, a mianowicie w powstajcych w 4u$ rynie -adach =a,rycznych Opierajc si na dowiadczeniach >omisji *ewntrznych oraz dowiadczeniach dele"atw od$ dziaowych i rozszerzajc ich wadz w drodze zdo,yczy rewo$ lucyjnych miay one sta# si or"anami zdolnymi do wyzwole$ nia si produkcyjnych, ktre rozwiny si w onie spoecze3$ stwa kapitalistyczne"o i przez to spoecze3stwo s dawione Gramsci ,y inspiratorem ruchu -ad =a,rycznych Ode"ra on czoow rol we wszystkich walkach ro,otniczych, ktre toczy$ y si w latach &'&'%&'CK i ktrych punktem kulminacyjnym ,ya okupacja Aa,ryk Rdy, sa,o# polityczna, mtniactwo i ,ezwad, cechu$ jce przywdcw *oskiej +artii Bocjalistycznej, ukazyway jednak coraz janiej Gramsciemu i skupionej wok :ie"o "ru$ pie niemono# rozszerzenia ruchu -ad =a,rycznych na cae *ochy, polityczne"o zwizania z tym ruchem innych warstw spoecznych majcych decydujce znaczenie dla sprawy rewo$ lucji socjalistycznej we *oszech, a wreszcie % niemono# wy$ sunicia za"adnienia wadzy, skoro ,rak ,yo rewolucyjnej par$ tii, ,dcej wyrazem autonomicznej i kierowniczej Aunkcji kla$ sy ro,otniczej w do,ie kryzysu spoecze3stwa woskie"o :ie$ ocenion, historyczn zasu" Gramscie"o jest to, e sw myl i dziaalnoci przyczyni si w decydujcy spos, do powsta$ nia we *oszech takiej wanie rewolucyjnej siy politycznej, e zastosowa w ory"inalny spos, nauk 8enina do woskiej rze$ czywistoci i zespoli teoretyczn spucizn Antonia 8a,rioli z dowiadczeniem praktycznym wielu dziesitkw lat woskie"o ruchu ro,otnicze"o -ozam, ktry nastpi na zje.dzie w 8i;orno w roku &'C&, stanowi konieczny etap historyczny na drodze ,udowy rewolucyjnej partii klasy ro,otniczejE oznacza on zerwanie z reAormizmem i maksymalistycznym ,ezruchem, da klasie ro$
C'
,otniczej awan"ardow or"anizacj i zainicjowa opr i walk przeciwko "watom popenianym przez ,andy Aaszystowskie 2tworzenie +artii >omunistycznej nie zdoao ocali# klasy ro$ ,otniczej przed przypywem reakcji, nastpio ,owiem z,yt p.no, a zasi" politycznej dziaalnoci +artii o"raniczony zo$ sta przez sekciarstwo ,ordi"owskieE stworzyo ono jednak przesanki odwetu i umoliwio na"romadzenie teoretycznych i politycznych dowiadcze3, majcych potem przyci"n# ku +artii rwnie te nurty ruchu ro,otnicze"o, ktre w 8i;orno oddzieliy si od skrzyda komunistyczne"o ?o prawda wsku$ tek Aali "niewu na kapitulanctwo reAormistw i ,ierno# cen$ trystw oraz wo,ec ,raku o"lnokrajowej or"anizacji skupio$ nej wok "rupy 789Ordine :uo;o<, jak rwnie w nastpstwie pewnych pocztkowych ,dw i waha3 teje "rupy % przewa" w kierownictwie nowo powstaej +artii >omunistycznej uzy$ skali a,senteici ,ordi"owscy, zasklepieni w postawie sekciar$ skiej i unikajcy w "runcie rzeczy konkretnej dziaalnoci poli$ tycznej, ktra pozwolia,y pozyska# szerokie masy i zapewnia$ ,y +artii kierownictwo w ich walce =akt ten op.ni proces przyswojenia i dalsze"o rozwijania przez ca +arti dowiad$ cze3 Gramscie"o i "rupy 789Ordine :uo;o< i sprawi, e skiero$ wany przez 6idzynarodwk >omunistyczn do DD >on"resu +artii apel o zerwanie z ,ordi"owskim doktrynerstwem i sek$ ciarstwem nie znalaz waciwe"o odzewu 8ecz prace i poszu$ kiwania rozpoczte w 4urynie w latach pierwszej wojny wiato$ wej wyday nie,awem owoce * o,liczu rozptanej nawanicy Aaszystowskiej Gramsci i "rupa 789Ordine :uo;o< przeamuj oportunizm lewicy ,ordi"owskiej, o,ejmuj kierownictwo +ar$ tii, pozyskuj stopniowo kadry partyjne i opracowuj pro"ram natychmiastowej akcji antyAaszystowskiej, pro"ram oparty na analizie klasowe"o charakteru Aaszyzmu, na waciwej ocenie roli mas w walce z Aaszyzmem i na postulacie, e walka ta, a,y ,y# skuteczn, musi sta# si walk jednolitoArontow +o,yt Gramscie"o w /wizku -adzieckim w latach &'CC%&'C( pozwo$ li mu na ,lisze, ,ardziej ,ezporednie i konkretne poznanie leninizmu i skierowa "o jeszcze wyra.niej ku walce z sekciar$
(K
skim oportunizmem / inicjatywy Gramscie"o powstaje w lu$ tym &'C@ roku dziennik 7892nita< X7!edno#<Y, ktre"o sam ty$ tu jest ju pro"ramem Fziaalno# rozwinita przeze3 po po$ wrocie do *och, podczas kryzysu, jaki nastpi po zamordo$ waniu 6atteottie"o, pozwolia +artii dokona# wielkie"o kroku naprzdI wyjcie z +arlamentu, projekt zor"anizowania Anty$ parlamentu stronnictw opozycyjnych, powrt komunistw na sal o,rad w celu zdemaskowania z,rodni Aaszyzmu % oto naj$ waniejsze momenty tej akcji politycznej * latach &'C@%&'CL +artia staje si zwart, ,ojow si opozycji przeciwko dyktatu$ rze Aaszystowskiej, dc do stworzenia szerokie"o Arontu an$ tyAaszystowskie"o, w peni przy"otowan do podjcia krytyki i zwalczania ,dw i sa,oci innych "rup antyAaszystowskich, w celu posunicia naprzd caej akcji 4ezy przedstawione na kon"resie w 8ionie w styczniu &'CL roku, opracowane przez Gramscie"o i 4o"liattie"o, mimo pewnych niejasnoci i zawe3 w nakreleniu perspektyw oraz ,ezporednich, przejciowych celw i zada3 walki z Aaszy$ zmem, stanowiy mocn podstaw do dalsze"o rozwoju wiel$ kiej partii ro,otnikw i ludzi pracy 4ezy te zwalczay i prze$ zwyciay ,dy dawne"o inAantylizmu ekstremistyczne"o w ich zasadniczych przejawach oraz wskazyway na "wnych so$ jusznikw klasy ro,otniczejE nad urzeczywistnieniem tych so$ juszw pracowa# ,dzie w nastpnych dziesicioleciach awan$ "arda woskie"o ruchu ro,otnicze"o i demokratyczne"o 2stawy wyjtkowe o"oszone w listopadzie &'CL roku wyrway Antonia Gramscie"o z je"o ,ojowe"o posterunku Ry to ,ardzo ciki cios dla caej +artii !u od szere"u lat zmuszo$ na ona ,ya dziaa# w warunkach p$konspiracyjnych, a teraz rozpoczynao si jawne jej przeladowanie wszelkimi rodka$ mi *raz z Gramscim wielu innych przywdcw +artii, a wkrt$ ce potem tysice komunistw znalazo si w wizieniach i na zesaniu !ednake akcja odnowy wszczta przez Gramscie"o zdoaa ju zahartowa# si +artii, ktra potraAia oprze# si na$ wet tej straszliwej pr,ieE +artia >omunistyczna ,ya jedyn parti, ktra na o"oszenie stanu wyjtkowe"o odpowiedziaa
(&
wzmoon walk, utrzymujc ci"o# pracy or"anizacyjnej, podczas "dy inne stronnictwa antyAaszystowskie ule"y or"ani$ zacyjnemu, politycznemu i moralnemu zaamaniu +rzez kilka lat +artia samotnie trwaa na sza3cach walki z Aaszyzmem, wal$ ki, ktra miaa si ci"n# nieprzerwanie a do upadku dykta$ tury +omimo ciosw, jakich dzie3 w dzie3 doznawaa z rk po$ licji, pomimo aresztowania i skazania na du"oletnie wizienie setek towarzyszy +artia prowadzia dalej sw dziaalno# i wal$ k, wydawaa tajne pisma ulotne i odezwy, rozpowszechniaa je wrd ro,otnikw, wezwaa w lutym &'C) roku ludzi pracy do od,udowy konspiracyjne"o kierownictwa ?G8 XGeneralna >onAederacja +racyY, ktr rozwizali jej poprzedni, reAormi$ styczni przywdcy, przy"otowywaa i prowadzia strajki i inne akcje o charakterze ekonomicznym i politycznym, walczya o utrzymanie kontaktu z masami 4a zdolno# ,ojowa +artii ,ya rezultatem wytrwaej pracy Gramscie"o nad ksztatowaniem i wychowaniem kadr rewolucyjnych, a przede wszystkim kadr ro,otniczychE take w tej dziedzinie pozostawi on po so,ie spucizn i nauk, ktre ni"dy nie z"in Gramscie"o, w,rew immunitetowi parlamentarnemu, aresztowano w je"o mieszkaniu w -zymie wieczorem M listopa$ da &'CL roku i skazano pocztkowo na J lat odoso,nienia -oz$ pocza si du"a wdrwka z jedne"o wizienia do dru"ie"o, mczarnia nie ko3czcych si podry w karetce wiziennej, przestoje i po,yty w naj"orszych wizieniach caych *och % w -zymie, :eapolu, +alermo, Dsernii, Bulmonie, Rolonii, 6ediola$ nie, Rene;encie, =o""i, 4uri i ?i;ita;ecchia +o @( dniach zesa$ nia na wyspie 2stica Gramsci zostaje przeniesiony do wizienia w 6ediolanie, "dzie trwaj przy"otowania do ponurej Aarsy, jak mia ,y# proces przed 4ry,unaem BpecjalnymE rozprawa od,dzie si dopiero po roku, w -zymie, midzy CM maja i @ czerwca &'CM roku +roces jest z "ry wyreyserowany, ale oskareni przeksztacaj "o w akt oskarenia przeciwko rey$ mowi G6usimy na dwadziecia lat uniemoliwi# Aunkcjonowa$ nie te"o mz"uOH % woa oskaryciel pu,liczny GFoprowadzicie *ochy do ruiny, ale do nas, komunistw, naley ocali# je od
(C
klskiH % odpowiada Gramsci * tych dwch owiadczeniach mieci si cay sens procesu, ktry sko3czy si skazaniem Gramscie"o na CK lat, @ miesice i J dni wizienia :awet w wizieniu Gramsci prowadzi nadal sw dziaal$ no# ,ojownika rewolucji +rzez owe dziesi# lat je"o ycie jest ci", wytrwa walk % nie tylko walk z przeladowcami, w o,ronie wasne"o ycia, ale take walk o kierowanie tymi to$ warzyszami, z ktrymi m" jeszcze mie# jakikolwiek kontakt, walk o opracowanie podstawowych pro,lemw doktrynal$ nych, historycznych, strate"icznych, stojcych przed ruchem ro$ ,otniczym i *osk +arti >omunistyczn w okresie imperiali$ zmu :awet "dy !e"o siy ju si wyczerpay, a Aaszystowscy oprawcy czynili wszystko, ,y zama# nie tylko !e"o ciao, ale i ducha, Gramsci nie straci ani na chwil spokoju i "odnoci re$ wolucjonisty * momencie kiedy !e"o stan Aizyczny ,y ju ,ar$ dzo ciki, zaoAerowano 6u wolno# pod warunkiem zoenia pro,y o ask, skierowanej oso,icie do 6ussolinie"o Gramsci odpowiedzia, e rwnao,y si to samo,jstwu, a On nie ma zamiaru od,iera# so,ie ycia A do ostateczne"o kresu swych si pracuje nad rozwiniciem, po",ieniem i uzupenieniem dziea, ktre rozpocz ,y w 4urynie, w ,ezporednim kontak$ cie z klas ro,otnicz, i ktre teraz, w odoso,nieniu wizien$ nym, miao przy,ra# now Aorm +owstaj Listy z wizienia i Zeszyty wizienne % dro"ocenna spucizna, ktr Gramsci po$ zostawi +artii, kulturze woskiej i midzynarodowemu rucho$ wi ro,otniczemu, niezwykle doniosy wkad do dziejw naszej epoki DD 8isty pisane przez Gramscie"o w ci"u dziesicioletnie$ "o po,ytu w wizieniu s nie tylko, jak to wszyscy jednomyl$ nie uznaj, dokumentem o najwyszej wartoci ludzkiej, jakich niewiele spotyka si w historii literatury wiatowej, ale stano$ wi jednoczenie klucz niez,dny do zrozumienia imponujce$ "o dziea teoretyczne"o, utrwalone"o w Zeszytac$ wiziennyc$,
((
ktre"o Gramsci dokona w najciszych warunkach material$ nych :ici przewodni Zeszytw, wizi, ktra z tych kartek, pozornie Ara"mentarycznych, poruszajcych tematy, zdawao,y si, tak roz,iene, czyni dzieo jednolite i or"anicznie powiza$ ne, jest konieczno# zdo,ycia przez klas ro,otnicz prawdzi$ wej wiadomoci, e jest ona now klas rzdzc, zdoln prze$ ksztaci# spoecze3stwo woskie z"odnie z charakterystyczny$ mi cechami je"o rozwoju historyczne"o Riorc za punkt wyj$ cia zainicjowane przez 789Ordine :uo;o< w toku ,ezpored$ niej walki ,adania naukowe nad stosunkami midzy istniejcy$ mi w kraju klasami spoecznymi, nad istot pojcia klasy, nad struktur i ",okimi sprzecznociami pa3stwa woskie"o % Gramsci w swych studiach powstaych w wizieniu, prowadzc pozornie oderwane ,adania w rnych kierunkach, po",ia te wanie za"adnienia * ten spos, rodzi si nowa interpretacja historii *och, a szcze"lnie okresu -isor"imenta, ktry Gram$ sci uwaa za pocztek waciwych dziejw kraju, "dy dopiero wwczas w strukturze spoecze3stwa woskie"o zarysoway si konkretnie podstawowe elementy jednoci narodowej * epoce -isor"imenta zasadnicze pro,lemy poprzednie"o okresu histo$ rii *och osi"aj punkt krytyczny Gramsci analizuje je, stara$ jc si wyodr,ni# te pro,lemy, ktre nie zostay rozwizane w czasie walk -isor"imenta i ktre nadal % take po zjednoczeniu i utworzeniu jednolite"o pa3stwa % ci na yciu *och *skazujc na to, co nazywa G,rakiem jako,inizmuH we wo$ skich partiach ,uruazyjnych, Gramsci zwraca uwa" na szere" czynnikw, ktre przewijaj si stale w toku historii *ochI od$ sunicie mas ludowych od aktywne"o udziau w yciu pa3stwaE sa,o# "ospodarcza i reakcyjno# warstw rzdzcych, od,iera$ jca tym warstwom wszelk moliwo# wpywu na masy chop$ skieE wynikajca std przepa# pomidzy miastem a wsi, po$ midzy +noc a +oudniem, pomidzy inteli"encj a ludemE papiestwo jako przeszkoda w ksztatowaniu si wiadomoci narodowej i w dziele zjednoczenia pwyspu * nowoczesnej polityce Gjako,i3skiejH widzi Gramsci jedyn dro" przezwyci$
(@
enia sprzecznoci, ktrych nie rozwizao -isor"imento, prze$ zwycienia zacoAania woskie"o ycia narodowe"o / te"o kompleksu pro,lemw wyaniaj si trzy zasad$ nicze za"adnieniaI kwestia he"emonii klasy ro,otniczej i w zwizku z tym % kwestia +oudnia, oraz kwestia inteli"encji /a"adnienia te Gramsci postawi ju uprzednio w samym cen$ trum analizy historyczno$politycznej w swym podstawowym studium o sprawie +oudnia, ktre pisa na krtko przed aresz$ towaniem, ale nie zdoa uko3czy# *szystkie te za"adnienia sprowadzaj si do nauki 8enina o koniecznoci stworzenia przez klas ro,otnicz szerokie"o systemu sojuszw, systemu zdolne"o do zapewnienia he"emonii proletariatu, to znaczy je"o kierownictwa polityczne"o, intelektualne"o i moralne"o, nie tylko po zdo,yciu wadzy % celem z,udowania spoecze3$ stwa socjalistyczne"o % ale i przedtem, w toku cae"o ol,rzy$ mie"o, rewolucyjne"o procesu demokratycznych i postpowych przeo,rae3 spoecze3stwa i pa3stwa 4ote Gramsci przyst$ puje do konkretne"o rozwizania za"adnienia +oudnia pod ktem koniecznoci nawizania sojuszu polityczne"o midzy klas ro,otnicz z jednej strony, a ludowymi masami +oudnia z dru"iej, w celu wsplne"o ,udowania podwalin pod nowe pa3stwo, pa3stwo o nowoczesnej strukturze, pa3stwo ,ardziej sprawiedliwe i ,ardziej wolne Btd te wypywaj o"lniejsze studia Gramscie"o nad cechami charakterystycznymi warstwy intelektualistw, analiza ich znaczenia w historii *och i w o,ecnie istniejcym spoecze3stwie politycznym i o,ywatel$ skimE w spoecze3stwie tym przejawiaj oni tendencj do od$ "rywania roli czynnika cementujce"o wszelakie ,loki konser$ watywne, co z kolei jest wynikiem szcze"lne"o procesu, ktry osa,ia ich wi. z masami ludowymi narodu, wyo,cowuje ich z realne"o ycia i walki i czyni z nich powolne narzdzie he"e$ monii reakcji Flate"o te Gramsci koncentruje stale uwa" na stosunkach midzy inteli"encj i klasami pracujcymi, na wal$ ce tych klas i ich "rup przodujcych o dostp do kultury, o jej przeksztacenie i o,jcie o"lnym procesem odnowy spoecz$ nejE za jedno z podstawowych zada3 stojcych przed klas ro$
(J
,otnicz uwaa on wychowanie zastpu wasnych, o r " a $ n i c z n y c h i n t e l e k t u a l i s t w , a take pozyskanie szerokich k i n t e l e k t u a l i s t w t r a d y c y j n y c h , pokierowanie nimi i przeksztacenie ich z przedmiotu roz"ry$ wek reakcji w sprzymierze3cw klas pracujcych +oprzez rozwaania na temat umacniania przez klas ro,otnicz niez,dnych sojuszw Gramsci skierowuje wszyst$ kie swe wysiki ,adawcze na wykrycie w historii *och, ujtej w wietle marksizmu, dro"i i warunkw podniesienia si klasy ro,otniczej z pozycji klasy zalenej do roli klasy kierowniczej, dro"i i warunkw ustanowienia przez klas ro,otnicz swej he"emonii i z,udowania przez ni nowe"o pa3stwa Gwnym narzdziem walki o he"emoni klasy ro,otniczej jest wedu" Gramscie"o +artia +o",iajc ,adania nad Aormami or"aniza$ cyjnymi, strate"i i taktyk ruchu ro,otnicze"o, Gramsci take w tej dziedzinie szuka linii rozwojowych waciwych tradycji woskiej i nadaje tym ,adaniom Aorm historycznej analo"ii z walk 6achia;elle"o przeciwko "ospodarczo$korporacyjnej or$ "anizacji woskie"o mieszcza3stwa, z walk o wci"nicie cho$ pw do ruchu dziejowe"o i o stworzenie tym sposo,em nowe$ "o pa3stwa ,uruazyjne"o, pa3stwa oparte"o na nowoczesnych podstawach +artia klasy ro,otniczej % ten nowoczesny G>si$ H % osi"nie to, cze"o nie osi"na rewolucja ,uruazyjna, je$ li zdoa zwalczy# wpywy reAormistw i ciasne po"ldy ekono$ miczno$korporacyjne istniejce w onie klasy ro,otniczej i jeli uczyni klas ro,otnicz przewodniczk cae"o narodu 4ej samej dialektycznej i jednociowej wizji Gramscie"o odpowiadaj je"o dociekania i studia nad ,ardziej o"lnymi za"adnieniami teoretycznymi /daniem Gramscie"o, ktry przej i rozwin nauk Antonia 8a,rioli, marksizm jest inte$ "raln koncepcj wiata i oznacza pocztek nowej cywilizacji 4o przekonanie nie moe jednak sprowadza# si jedynie do wy$ "aszania zasad o"lnych, ale musi znajdowa# wyraz w kon$ kretnych ,adaniach nad poszcze"lnymi aspektami tych zasad w przeszoci i w tera.niejszoci, "dy tylko pod tym warun$ kiem marksizm pozostaje twrczy i unika raA do"matyzmu
(L
4wrczy marksizm Gramscie"o ,ierze zawsze za punkt wyjcia rzeczywisto# i stan kultury danej epoki, ktr Gramsci studiu$ je ze skrupulatnoci uczone"o i z pasj rewolucjonisty, po"$ ,iajc i wz,o"acajc w ten spos, metody ,adawcze i doro,ek teoretyczny marksizmu * je"o ,ezlitosnej nieraz i miadcej krytyce tradycyjnej kultury, nacjonalistycznej retoryki czy pr$ dw konserwatywnych czuje si zawsze denie do wykrycia i ujawnienia elementw pozytywnych, ktre mona ,y rozwin# i z ktrymi naley si liczy# przy tworzeniu nowych koncepcji rzeczywistoci * ten spos, Gramsci nie tylko umoliwi za$ szczepienie myli i nauki marksistowskiej w ywy or"anizm woskiej kultury narodowej, ale da caemu ruchowi ro,otni$ czemu niezniszczaln lekcj metody marksistowskiej OF -5FA>?!D& Oddajemy do rk ?zytelnika po raz pierwszy w jzyku polskim o,szerne, dwutomowe wydanie wy,ranych pism Anto$ nia Gramscie"o :iektre artykuy, rozdziay i Ara"menty wikszych prac Gramscie"o ,yy ju pu,likowane w +olsce w latach &'JL%&'JM w 7/eszytach teoretyczno$politycznych<I w nrze @ZC(ZJL Ara"$ menty z tomw %aterialismo "torico e la &iloso&ia di 'enedetto (roce i )ote sul %ac$ia*elli+ sulla ,olitica e sullo "tato modernoE w nrze JZ(LZJ) artyku o -adach =a,rycznychE w nrze &&Z@CZJ) artyku pt G:ieprzejednanie % tolerancja, nietoleran$ cja % konAormizmHE w nrze &CZ@(ZJ) artyku w sprawie roli inte$ lektualisty SAra"menty z tomwI Gli -ntellettuali e l!organizzazione della cultura oraz Passato e ,resenteTE w nrze &$CZ@@$@JZJM % G/ za"adnie3 socjolo"ii wadzy i partiiH Selementy polityki, partia polityczna, o ,iurokracjiT SAra"menty z t )ote sul %ac$ia*elli+ sulla ,olitica e sullo "tato moderno TE w nrze ($@ZJM
& *stp redakcyjny do polskie"o wydania G+ism wy,ranychH Antonia Gramscie"o
()
G6arksizm a wspczesna kulturaH, rozdzia z tomu %aterialismo storico e la &iloso&ia di 'enedetto (roce * &'JK r G?zytelnikH wyda wy,r listw Gramscie"o z wizienia, w przekadzie 6ieczysawa Rrahmera [[[ +isma Antonia Gramscie"o podzieli# mona na dwie ka$ te"orieI pisma opu,likowane za ycia autora % cile zwizane z aktualnymi pro,lemami i wydarzeniami politycznymi oraz pi$ sma nie opu,likowane za ycia Gramscie"o, na o" nie zwiza$ ne ,ezporednio z okolicznociami zewntrznymi +isma pierwszej kate"orii rozsiane s po rnych dzien$ nikach i czasopismach, a cz# z nich ma posta# oAicjalnych do$ kumentw woskich ro,otniczych or"anizacji politycznych +i$ sma dru"iej kate"orii zawarte s % z wyjtkiem korespondencji % w Zeszytac$ wiziennyc$ S.uaderni del carcereT -kopisy Zeszytw wiziennyc$ ocalia przed za"ad szwa"ierka Gramscie"o 4atiana Bchucht, ktra mylc czujno# policji, wykrada je w roku &'(), natychmiast po mierci ich au$ tora * tym samym jeszcze roku zostay one przewiezione do /wizku -adzieckie"o, "dzie po skrupulatnym sAoto"raAowaniu manuskryptu za,ezpieczono "o w kilku archiwach +o dru"iej wojnie wiatowej Zeszyty zostay przewiezione z powrotem do *och *yznaczona przez Bekretariat >? *oskiej +artii >o$ munistycznej komisja przystpia ,ezzwocznie do prac nad przy"otowaniem tych pism do druku -kopisy wizienne Gramscie"o skadaj si z (C zeszy$ tw rne"o Aormatu, liczcych cznie CM@M stron, pokrytych re"ularnym pismem, czsto tak dro,nym, e przy odczytywa$ niu "o musiano posu"iwa# si szkem powikszajcym Fwadziecia jeden zeszytw powstao lu, przynajmniej zostao rozpocztych w wizieniu w 4uri i kada ich kartka nosi odcisk pieczci te"o wizienia +ozostae jedenacie zeszy$ tw, a mianowicie DDD, Q, QD, P, PD, PDD, PQDD, PPD, PPDDD, PPQ i PPQDD Swedu" numeracji 4atiany BchuchtT, nie maj pieczci,
(M
poniewa nie maj innej datyE naley je odnie# do okresu, jaki nastpi po przeniesieniu Gramscie"o z wizienia w 4uri ?o do daty ostateczne"o zarzucenia przez Gramscie"o pracy nad Zeszytami wskutek po"arszajce"o si stanu je"o zdrowia, to pocztkowo =elice +latoneC ustali j na lato &'(J roku +otem Fomenico /ucaro( sprostowa t dat i przesun j do okresu ,ezporednio poprzedzajce"o mier# Gramscie$ "o +owouje on si na wiadectwo ,rata Gramscie"o i inne dane, z ktrych wynika, e Gramsci a do samej mierci pisa lu, przynajmniej prze"lda swoje Zeszyty Zeszyty dziel si tedy wyra.nie na dwie "rupy, rnice si midzy so, nie tylko czasem i miejscem powstania, lecz take kompozycj +ierwsz "rup, powsta w 4uri, cechuje to, e skada si na ni szere" notatek i studiw ze,ranych ,ez z,ytniej troski o ich spoisto# Aormaln :atomiast zeszyty dru"iej "rupy, jakkolwiek zawieraj nowe dociekania i reAlek$ sje, odznaczaj si przede wszystkim deniem do nadania po$ przednim zapiskom i studiom pewnych cech systematycznoci i or"anicznej caoci Dnnymi sowy, mona domyla# si, e Gramsci w pewnym momencie postanowi uporzdkowa# i opracowa# wyniki swych dotychczasowych docieka3 /eszyty pierwszej "rupy s zapisane do ko3ca, a niekt$ re ich strony zostay przekrelone re"ularnymi liniamiE prze$ krelenia te pozwalaj jednak swo,odnie odczyta# tekst B to te stronice, ktre, po przejrzeniu i usystematyzowaniu ich tre$ ci, zostay przez Gramscie"o przepisane do zeszytw dru"iej "rupy, ktra skada si z zeszytw nie zapisanych cakowicie, "dy Gramsci nie mia czasu uko3czy# zamierzone"o opraco$ wania swoich notatek /apiski zawarte w zeszytach stanowi# miay podstaw i materia do szere"u przyszych Gszkicw zasadniczychH Oto ich tematyka, wedle dwch kolejnych planw pracy Gramscie"o
* /elazione sui 0uaderni del carcere, 7-inascita<, kwiecie3 &'@L Srok DDD, nr @T, str M&%'K ( 1ita dal carcere di Antonio Gramsci, 5dizioni A;anti, 6ediolan%-zym, &'J@, str )L%)) ('
C
+ierwszy plan pracy zosta sAormuowany dnia M lute"o &'C' r w zeszycie pierwszym Rrzmi on, jak nastpujeI G+ierwszy zeszyt SM luty &'C'T % /apiski i uwa"i Gwne tematyI & 4eoria historii i historio"raAii C -ozwj ,uruazji woskiej do roku &M)K ( >sztatowanie si poszcze"lnych "rup intelektualistw woskich, ich rozwj i po"ldy @ 8itera$ tura ludowa 7dodatkw powieciowych< i przyczyny jej trwae$ "o powodzenia J ?a;alcante ?a;alcantiI je"o rola w strukturze i sztuce 'oskie# komedii L +ocztki i rozwj Akcji >atolickiej we *oszech i w 5uropie ) +ojcie Aolkloru M Fowiadczenia ycia wizienne"o ' 7Bprawa +oudnia< i kwestia wysp &K Bpostrzeenia o ludnoci *ochI jej skad, Aunkcja emi"racji && Amerykanizm i Aordyzm &C >westia jzykowa we *oszechI 6anzoni i G D Ascoli &( 7/drowy rozsdek< &@ 4ypowe pisma periodyczneI prze"ldy teoretyczne, krytyczno$historyczne, o"lnokulturalne SpopularyzacjaT &J :eo"ramatycy i neolin$ "wici S7ten okr"y st jest kwadratowy<T &L +ro"enitura ojca Rrescianie"oH@ Fru"i plan pracy pochodzi z &'(C rokuI G+rowizoryczny charakter tych notatek i uwa" jako zapi$ skw 7pro memoria<E CT mo" one stanowi# podstaw do od$ dzielnych szkicw, a nie do or"anicznej pracy o charakterze syntezyE (T nie ma w nich rozrnienia na cz# zasadnicz i czci po,oczne wykadu, na 7tekst< i to, co winno znale.# si w przypiskachE @T zawieraj one czstokro# twierdzenia nie sprawdzone, ktre mona ,y nazwa# twierdzeniami 7wstpnie aproksymatywnymi<E w toku dalszych ,ada3 mo"y,y one zo$ sta# odrzucone, lu, te mo"o,y si okaza#, e susznymi s wanie twierdzenia wrcz przeciwneE JT z wymienionych wyej przyczyn nie mona ,ra# mi za ze rozpitoci i nieprecyzyjno$ ci zakresu tematuE w rzeczywistoci nie mam ,ynajmniej za$ miaru tworzy# mtne"o z,ioru studiw o intelektualistach ani
@ / przedmowy do tomu Gramscie"o -l materialismo storico e la &iloso&ia di 'enedetto (roce, wyd 5inaudi &'@', s PDQ
@K
jakiej encyklopedycznej kompilacji, ktra miaa,y wypeni# wszelkie moliwe 7luki< Bzkice zasadnicze % *stp o"lny % -ozwj intelektuali$ stw woskich do &M)K rokuI poszcze"lne okresy % 8iteratura ludowa dodatkw powieciowych % =olklor i zdrowy rozsdek % >westia jzyka literackie"o i dialektw % +ro"enitura ojca Rre$ scianie"o % -eAormacja i Odrodzenie % 6achia;elli % Bzkoa i owiata % -ola R ?roce"o w kulturze woskiej do czasw wojny wiatowej % -isor"imento i partia Akcji % 2"o =oscolo i kszta$ towanie si retoryki narodowej % 4eatr woski % 1istoria Akcji >atolickiej % >atolicy inte"ralni, jezuici, modernici % Gmina redniowieczna, Aaza ekonomiczno$korporacyjna pa3stwa % -ola kosmopolityczna intelektualistw woskich do PQDDD wie$ ku % -eakcja na ,rak cech ludowo$narodowych w kulturze wo$ skiejI Auturyci % Bzkoa jednolita i jej znaczenie dla caej or"a$ nizacji kultury narodowej % 78orianizm< jako jedna z charakte$ rystycznych cech intelektualistw woskich % Rrak 7jako,ini$ zmu< we woskim -isor"imento % 6achia;elli jako technik po$ lityki i polityk inte"ralny 2szere"owanie treciI & Dntelektualici % /a"adnienia szkolneE C 6achia;elliE ( +ojcia encyklopedyczne i za"adnie$ nia kulturyE @ *stp do studium AilozoAii i uwa"i krytyczne o Po,ularnym zarysie soc#ologiiE J 1istoria Akcji >atolickiej % >atolicy inte"ralni, jezuici, moderniciE L /,ir notatek ency$ klopedycznych SPassato e ,resenteTE ) -isor"imento woskie Sw znaczeniu, jakie Omodeo przypisuje wiekowi -isor"imenta woskie"o, ale z pooeniem mocniejsze"o nacisku na je"o mo$ tywy cile woskieTE M +ro"enitura ojca Rrescianie"o % 8itera$ tura ludowa % S:otatki o literaturzeTE ' 8orianizmE &K 2wa"i o dziennikarstwieHJ +ene wydanie pism Gramscie"o, pod o"lnym tytuem 2,ere di Antonio Gramsci, rozpoczto w roku &'@), nakadem wydawnictwa 5inaudi w 4urynie *ydanie to nie jest jeszcze zako3czoneE do chwili o,ecnej ukazao si &K nastpujcych to$
J
4ame, s PQDDD%PDP @&
mw Stytuy tomw zawierajcych materiay z Zeszytw wiziennyc$ zostay na o" zaczerpnite z planw pracy sporz$ dzonych przez Gramscie"o lu, te s to ory"inalne tytuy przez nie"o ustaloneTI &T Lettere dal carcere SListy z wizieniaT, &'@) Swydanie dziesite % &'J' r T, str CLK CT -l materialismo storico e la &iloso&ia di 'enedetto (roce S%aterializm $istoryczny i &ilozo&ia 'enedetta (roceT, &'@M Swydanie szste % &'JJ r T, s C'' (T Gli intellettuali e l!organizzazione della cultura S-ntelektualici i organizac#a kulturyT, &'@' Swydanie szste % &'JJ r T, str CK@ @T -l /isorgimento, &'@' Swydanie sidme % &'JJ r T, str C(@ JT )ote sul %ac$ia*elli+ sulla ,olitica e sullo "tato moderno S)otatki o %ac$ia*ellim+ o ,olityce i o ,a3stwie nowoczesnymT, &'@' Swydanie czwarte % &'JJ r T, str ()& LT Letteratura e *ita nazionale SLiteratura i 4ycie naroduT, &'JK Swydanie czwarte % &'JJ r T, str @KK )T Passato e ,resente SPrzeszo5 i tera6nie#szo5T, &'J&, Swydanie czwarte % &'JJ r T, str C)@ MT L!2rdine )uo*o 7898989:;<, &'J@ Swydanie dru"ie % &'JJ r T, str JK& 'T "critti gio*anili 7898=898>< SPisma modzie3czeT, &'LK, str JK' &KT "otto la %ole? 7898?89:;<, &'LK, str JK' /apowiedziane jest nowe, uzupenione wydanie Listw z wizienia oraz tom zawierajcy artykuy z lat &'CK%&'CL
L 6ole % ,udowla w 4urynie ,dca sym,olem cae"o miasta +od tytu$ em "otto la %ole Gramsci pu,likowa swoje kroniki teatralne
@C
-nne wydania zawiera#@ce r4ne wyAory ,ism GramsciegoI &T L!alAero del riccio, 6ediolan, 6ilano$Bera, &'@M, str CC) CT Americanismo e &ordismo, oprac = +latone, 6ediolan, 2ni;ersale 5conomica, &'JK (T La 0uestione meridionale, -zym, 5dizioni -inascita, &'J& @T Antologia ,o,olare degli scritti e delle lettere , oprac przez ?arlo Balinari i 6ario Bpinella, -zym, 5ditori -iuniti, &'J) JT "ul /isorgimento, oprac 5lsa =u,ini, -zym, 5ditori -iuniti, &'J& [[[ Fo niniejsze"o wydania Pism wyAranyc$ weszy prze$ kady wy,ranych rozdziaw z nastpujcych tomw woskie"o wydania zie Gramscie"o S2,ere di Antonio GramsciT i z in$ nych wyda3 woskichI 4O6 D ?z# pierwsza /a"adnienia materializmu historyczne"oI D *stp do studiw nad Ailo$ zoAi DD :iektre za"adnienia z za$ kresu ,ada3 nad AilozoAi praktyki DDD 2wa"i krytyczne o Po,ularnym zarysie soc#ologii DQ =ilozoAia Renedetta ?roce
2,ere di Antonio Gramsci, t CI -l materialismo storico e la &iloso&ia di 'enedetto (roce, 5inaudi, 4uryn &'@'
@(
?z# dru"a +ro,lemy rewolucjiI D -uch 789Ordine :uo;o< DD :owoczesny >si >atolicy inte"ralni, jezuici, modernici DDD Dntelektualici i or"anizo$ wanie kultury 2,ere di Antonio Gramsci, t 'I L!2rdine )uo*o 8989 89:;, 5inaudi, 4uryn &'J@ 2,ere di Antonio Gramsci, t JI )ote sul %ac$ia*elli+ sulla ,olitica e sullo "tato moderno, 5inaudi, 4uryn &'@' 2,ere di Antonio Gramsci, t (I Gli intellettuali e l!organizzazione della cultura, 5inaudi, 4uryn &'@'
4O6 DD ?z# trzecia /a"adnienia historyczne i polityczneI D -isor"imento a przeszo# DD -isor"imento :otatki do historii klas za$ lenych DDD Amerykanizm i Aordyzm
2,ere di Antonio Gramsci, t @I -l /isorgimento, 5inaudi, 4uryn &'JK, wyd ( 2,ere di Antonio Gramsci, t JI )ote sul %ac$ia*elli+ sulla ,olitica e sullo "tato moderno, 5inaudi, 4uryn &'@' Antonio GramsciI La 0uestione meridionale, 7+icco$ la ,i,lioteca mar\ista<, zesz (K, 5dizioni -inascita, -zym &'JC, wyd C
DQ Bprawy +oudnia
@@
?z# czwarta 8iteratura i ycieI D /a"adnienia krytyki lite$ rackiej DD ?harakter literatury wo$ skiej DDD 8iteratura ludowa DQ !zyk narodowy i "rama$ tyka Q 2wa"i o Aolklorze QD Dntelektualici woscy
2,ere di Antonio Gramsci, t LI Letteratura e *ita nazionale, 5inaudi, 4uryn &'JK
2,ere di Antonio Gramsci, t (I Gli intellettuali e l!organizzazione della cultura, 5inaudi, 4uryn &'@' ?z# pita
4era.niejszo# i przeszo#I D 2wa"i na mar"inesie DD :otatki encyklopedyczne DDD /a"adnienia kultury
2,ere di Antonio Gramsci, t )I Passato e ,resente, 5inau$ di, 4uryn &'J&
?z# szsta 8isty z wizienia Swy,raneT) 2,ere di Antonio Gramsci, t &I Lettere dal carcere, 5inau$ di, 4uryn &'JK, wyd )
+rzy lekturze Pism Gramscie"o naley pamita# zarw$ no o tym, e w wikszoci s to tylko podrczne ,ruliony i za$
) Fo czci szstej niniejsze"o wydania pism Gramscie"o wczylimy Spoza listami opu,likowanymiT kilka nowych listw z wizienia, dotychczas nie znanych czytelnikowi polskiemu
@J
piski ,ro memoria do przyszych szkicw i studiw mono"ra$ Aicznych, jak te o tym, e Gramsci w toku swej pracy nad Zeszytami musia liczy# si z ,ezustann "ro., kontroli ze stro$ ny administracji wizie3, w ktrych prze,ywa A,y unikn# podejrze3, e je"o notatki zwizane s z t dziaalnoci poli$ tyczn, za ktr "o uwiziono Smo"o,y to spowodowa# na$ tychmiastowe uniemoliwienie mu dalszej pracyT, Gramsci cz$ sto porzuca tradycyjn terminolo"i, zwaszcza marksistow$ sk, unika wymieniania nazwisk klasykw marksizmu i tytu$ w ich dzie, stosowa natomiast liczne omwienia, kryptoni$ my i paraArazy Oto kilka przykadw ze sowniczka omwie3 i krypto$ nimw stosowanych przez Gramscie"oI /aoyciel AilozoAii praktyki Autor ekonomii krytycznej +ierwszy i dru"i zaoyciel Ailo$ zoAii praktyki >rytyka ekonomii politycznej =ilozoAia praktyki Dlici Qilici :ajwikszy wspczesny teore$ tyk AilozoAii praktyki 6arks 6arks i 5n"els Ba,ita 6arksa materializm historyczny, marksizm 8enin
+rojekt wy,oru zosta opracowany przez 8udo;ico 4ulli i przekonsultowany z Dnstytutem Gramscie"o w -zymie O,janienia, ktre w znacznej mierze zostay oparte na przypisach pira Gil,erta 6o"et i Armanda 6onjo do Arancu$ skie"o wydania pism Gramscie"o SAntonio GramsciI 2eu*res
@L
($oisies, +ary, 5ditions Bociales, &'J' r T, opracowaliI 6 Orla3$ ski, / -yko i R *cieklica -edakcja skada wyrazy podzikowania proA drowi 6 Rrahmerowi i proA dr 1 8ewickiej za przejrzenie rozdziaw tomu DD dotyczcych literatury i jzykoznawstwa, doc drowi R Raczce za cenne konsultacje, drowi ! Bzackiemu za przejrzenie przypisw redakcyjnych, drowi G Rozzolato za opracowanie ,i$ ,lio"raAii oraz red D 8ewandowskiej za uwa"i edytorskie
@)
Centrum Bada i Studiw Marksistowskich &Center 'or (esearch and Study o' Mar)ism*
Pro a'$im! 4a'a%ia i '$ia"a%ia &o&(lar!$ator#*ie $ $a*re#( m!3li mar*#i#to #*ie+2 P(4li*(+em! *la#!,$%? i #&B",$e#%? literat(r5 mar*#i#to #*?2 Orga%i$(+em! #&ot*a%ia '!#*(#!+%e i #amo*#$ta",e%io e2 Oe'%o,$!m! 4a'a,$! i #$!#t*i,> $ai%tere#o a%!,> ro$ i+a%iem m!3li mar*#i#to #*ie+2 D$ia"am! %a $a#a'$ie %o%L&rofit2 +,"(,S+,M- .O WS"/0"(,C-1
Tel2H#m#I JEK 1DEL@00LCM. S*!&eI mar*#i$m2e'(2&l ELmailI mar*#i$mNmar*#i$m2e'(2&l I%ter%etI 2mar*#i$m2e'(2&l

Palmiro Togliatti - Aktualne Znaczenie Myśli I Działalności Gramsciego PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Palmiro Togliatti - Aktualne Znaczenie Myśli I Działalności Gramsciego PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Wspczesna Myl Marksistowska

AKTUALNE ZNACZENIE MYLI I DZIAALNOCI GRAMSCIEGO

Centrum Bada i Studiw Marksistowskich

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

4ame, s PQDDD%PDP @&

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

2,ere di Antonio Gramsci, t LI Letteratura e *ita nazionale, 5inaudi, 4uryn &'JK

4era.niejszo# i przeszo#I D 2wa"i na mar"inesie DD :otatki encyklopedyczne DDD /a"adnienia kultury

2,ere di Antonio Gramsci, t )I Passato e ,resente, 5inau$ di, 4uryn &'J&

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Palmiro Togliatti Aktualne znaczenie myli i dziaalnoci Gramsciego

Tel2H#m#I JEK 1DEL@00LCM. S*!&eI mar*#i$m2e'(2&l ELmailI mar*#i$mNmar*#i$m2e'(2&l I%ter%etI 2mar*#i$m2e'(2&l

You might also like

Tel2H#m#I JEK 1DEL@00LCM. S!&eI mar#i$m2e'(2&l ELmailI mar#i$mNmar#i$m2e'(2&l I%ter%etI 2mar*#i$m2e'(2&l