Wdrwki po Kresach.

Miasta Podola... Krzemieniec, Winiowiec Wrd wzgrz Podola ziemi krzemienieckiej, tego Krzemieca z gr krlowej Bony, resztek zamku sigajcych jeszcze czasw ksicia Witolda, XI-XII wieku, grobu matki Juliusza Sowackiego na pobliskim cmentarzu, odnowionego obecnie dworku, w ktrym mieszka poeta... na poudnie od niego, zaledwie 22 km, ley miasteczko Winiowcem zwane. Stary to grd i stary zamek Korybutw sigajcy a do Michaa i Jeremi Winiowieckiego, tak dobrze wbity w pami Chmielnickiego i jego Kozaczyzny! Przed tym to Winiowcem ley Stary Winiowiec, wie pooona nad Horyniem, tylko o rzut kamieniem" oddalona - 2 km, wie Loy, znw z zamkiem-ruinami kiedy do Winiowieckich nalecy... Kolej losw na paac przerobiony, mia i park z francuska uoony... Mia! Od 1940 roku kolejni okupanci nie szczdzili trudu i pracy w likwidacji wszystkiego, a wic i tego co byo dorobkiem pokole. No wanie. Czyich pokole jak nie Polakw? Na starym to szlaku, od Lucka, stolicy Woynia, poprzez Dubno, Krzemieniec, Trembowl, Janw, Budzanw do granicznych Zaleszczyk i Czerniowiec -pereki nanizane na ni historii, stoj te miasta, zamki i wsie przypominajc jadcym obecnie przez nie o swej historii. Historii i przynalenoci do Polski, bo kt je budowa i broni? Ten Stary Winiowiec do wojny (1939) zamieszkay by wsplnie przez Rusinw i Polakw, gdy ydzi pilnowali handlu w pobliskim miasteczku Winiowiec. Na uboczu wsi, na lekkim wzniesieniu stoi lub raczej stoj resztki wypalonych murw kocioa rzymskokatolickiego sigajcych roku 1757, fundacji Jana Karola Mnisz-cha i jego ony Katarzyny z Zamojskich, a pod wezwaniem w. Stanisawa Bpa Mczennika. Wewntrz znajdowa si duy obraz w. Antoniego oraz fresk przedstawiajcy Trjc wit. Te resztki widoczne s jeszcze dzi mimo podpale! Koci zbudowany w stylu klasycznym, z wolnostojc trjpolow dzwonnic, zwieczon u szczytu figur witego... ale ju bez gowy! Podobnie jak i ta dzwonnica, ju nie trzypolowa, a dwupolowa - trzeci zlikwidowano, podobnie jak gow witego i cay koci w pamitnym roku 1944! Na zewntrznej cianie prezbiterium, na wysokoci drugiego pitra, we wnce zachowa si (za wysoko) naturalnej wielkoci drewniany krucyfiks. Od strony pnocnej kocioa dodana przybudwka mieszczca tzw. organistwk. A przyszed miesic luty 1944 roku. Rok wzmoonych mordw Polakw przez tzw. UPA. Bandy zoone z mieszkacw tej wsi, jak i wielu, wielu innych lecych na caym Podolu i Woyniu, mieszkacw narodowoci ukraiskiej, wyrzynaniem POLAKW zaczy budowa tzw. Samostijn". W Winiowcu Starym banderowcy nawieli somy do kocioa, spdzili Polakw, mieszkacw tej wsi, i podpalili! Kto nie zgin od ognia, nie udusi si dymem, kto prbowa uciec zosta zabity! W przybudwce-organistwce zamknito rodzin Kucewiczw: Bronisawa, jego on Stefani i creczk El lat 12! Ofiarom kazano rozebra si do naga i taczy w ogniu! Zostali spaleni ywcem! Pierwszego marca 1944, gdy wkroczyli partyzanci sowieccy, naliczono 200 trupw! Widmo tych dziaa UPA wci wisi nad ruinami tego kocioa z okopconymi od ognia cianami, z resztkami spalonej somy na gruzach posadzki, a nocami niesie si jk mordowanych! Ukrywajcych si jeszcze nielicznych ju Polakw systematycznie wyapywano i tak: 26 lutego w nocy upowcy uprowadzili ostatnie 3 rodziny: Stemplowskich, Dudkiewiczw i Krlikowskich. Wywieziono ich saniami do wsi Loy, do gospodarstwa ciotki przywdcy bandy UPA- Mychaja Prociuka, syna Stepana, lat 18 i tam zamordowano! Mordowali ssiedzi z tej samej ulicy gdzie mieszkali Stemplowscy! Oto ONI: Czorneko, Serioa Asonow, Brega, mieszkaniec wsi Loy! Takim to sposobem krowa z cielakiem, wasno Stemplow-skich, znalaza si u czonka bandy - Bregi! Jeszcze tej samej nocy zabudowania

Krlikowskich i Dudkiewi-czw zostay spalone! Mordowano... ALE JAK??? Najpierw zaproponowano Jzefowi Stemplowskiemu by zarba siekier Jzefa Krlikowskiego, gdy ten odmwi t sam propozycj uczyniono Krlikowskiemu. Gdy to nie dao rezultatu wyprowadzono wszystkich do pooonej o 50 m dalej studni, bdcej wasnoci osadnika z Woli Strzeleckiej i kolejno siekierami zarbywano najpierw mczyzn, potem kobiety, nastpnie dzieci, a ciaa wrzucano do studni gbokoci 70 m... W procesie przeprowadzonym przez Sowietw w sierpniu 1944 roku zapany organizator zbrodni - My-chajo Prociuk tak zeznaje: najpierw rbano rce i nogi, eby polska morda duej si mczya". Oprcz tych 28 osb do studni wrzucono zwoki 47 innych zamordowanych Polakw. wiadkiem mordw bya Ukrainka Dunka Fiyk mieszkajca obok. Znane s wszystkie nazwiska pomordowanych, od 70-letniego Grzegorza Krlikowskiego, po 3-letni Krystyn, crk Janiny Dudkowskiej z domu Krlikowskiej. W czerwcu 1944, w zwizku z procesem Prociuka, wadze sowieckie usioway dokona wydobycia zwok ze studni. Wydobyto tylko ciao Dominika Stemplowskiego lat 5! Mia wybite zby, porbane rce, nogi oraz rozpruty brzuch!!! Wracamy z ruin kocioa. Pytane dwie mode Ukrainki o miejsce potopienia w studni dalszych 60-ciu Polakw z drugiego koca wsi, odpowiadaj bez wahania: a to u Tatiany Kuchty, to pod grk, na kocu zabudowa". Trudno nazwa koleiny po furmankach za drog chociaby wiejsk. Ukraiska zagroda... Rodzice Tatiany ju nie yj, zmarli ubiegego roku, ona sama mao ju pamita... wwczas bya ma dziewczynk. Pokazuje nam studni, z ktrej po wkroczeniu Sowietw wydobyto zwoki pomordowanych wanie tu i potopionych 63 Polakw. W gbi sadu grb i pomnik ICH, pomnik postawiony przez wadze RADZIECKIE! Ogrodzony metalowym parkanem z furtk, porzdnie pomalowany na urzdowy zielony kolor. Obelisk wysokoci -2.5 m zwajcy si ku grze, ze citym szczytem, ozdobiony jest od gry: ukrzyowanym Panem Jezusem, troch niej, jakby dla rwnowagi - gwiazda radziecka, obowizkowo czerwona, a pod ni kamienna tablica umocowana do obeliska z wykutym napisem w polskim tumaczeniu: Jeszcze niej ustawiona w skosie druga kamienna tablica z bardzo wyranym napisem gosi: 1. STEMPLOWSKI JOSYF I 3-JE DZIECI 2. KRLIKOWSKI J. K. ONA I 2-JE DZIECI 3. KRLIKOWSKI S. J. . MARIA 4. KRLIKOWSKI G. 5. KRLIKOWSKA G. I SYN 6. DUDKOWSKA J. I CRKA 7. DUDKOWSKA S. I 47 NIEZNANYCH. Jakby i tego byo mao, to w 1956 roku, a wic 10 lat ju po wojnie zosta zamordowany przez miejscowych Ukraicw jeszcze jeden Polak: Kazimierz Krlikowski, ktry zabrany do sowieckiego wojska wrci po wojnie do Winiowca St. A za co? Za to, e przypomnia tamtejszym Ukraicom, e mordowali Polakw! PYTANIE? I gdzie tu by zmieci sowa o przebaczeniu"? P.S. Nazwiska i fakty przytoczono z ksiki: Wadysaw i Ewa Siemaszko LUDOBJSTWO DOKONANE PRZEZ NACJONALISTW UKRAISKICH NA LUDNOCI POLSKIEJ - WOY 1939-1945". Marek Rogalski SEMPER FIDELIS Pismo Towarzystwa Mionikw Lwowa i Kresw Poudniowo-Wschodnich * Wrocaw Marzec-Kwiecie 2(79) 2004