MERKANTYLIZM 1. Idee podstawowe. Zasady polityki gospodarczej.

Pocztki merkantylizmu przypadaj na okres rozkadu feudalizmu od wieku XVI do poowy XVIII. ustroju feudalnym nast!puj wtedy powa"ne zmiany na skutek gwatownego post!pu w rozwoju si wytw#rczyc$. %owe wynalazki tec$niczne doprowadzaj do zmian w formac$ produkcji. Zjawiaj si! c$aupnictwo oparte na systemie nakadczym. &alsze zmiany prowadz do manufaktury z zastosowaniem podziau pracy. 'o(nie wielko() produkcji i wydajno() pracy. szystko to oznacza roz*udowanie si! ukadu kapitalistycznego w ramac$ ustroju feudalnego. +ay ten okres w $istorii nosi nazw! tzw. pierwotnej akumulacji kapitau, w kt#rym przy u"yciu przemocy doc$odzi do powstania wolnej siy ro*oczej i pierwszyc$ kapita#w w postaci skoncentrowanyc$ (rodk#w produkcji. Proces ten dokonuje si! przez rugowanie c$op#w z ziemi, roz*udowany system kolonialny, wojny $andlowe, system podatkowy i szeroko stosowany protekcjonizm celny. 'ozszerzanie si! ukadu kapitalistycznego dokonuje si! najpierw na terenie miejskim. 'ozwija to stosunki towarowo - pieni!"ne, nasila konkurencj! i roz*ija asocjacje spoeczne. &ziaajcemu "ywioowo procesowi nie jest w stanie oprze) si! feudalna organizacja cec$owa. &okonujce si! tu rozwarstwienie zaczyna polaryzowa) mieszka.c#w miasta na wz*ogaconyc$ kapitalist#w i rodzc si! klas! ro*otnicz. Powoli znikaj podstawowe elementy ustroju feudalnego na terenie miejskim. Proces ten trwa przez *ardzo dugi okres. &"enie feudalnyc$ stosunk#w dociera r#wnie" na wie(. /tosunki towarowo - pieni!"ne wypieraj rent! naturaln. 0ej miejsce zajmuje powszec$nie renta pieni!"na. /tosunki pomi!dzy feudaem a c$opem poddanym zaczynaj ukada) si! za po(rednictwem rynku. 1ogate c$opstwo wykupuje si! z zale"no(ci feudalnej. 2iejsce wasno(ci feudalnej w rolnictwie zast!puje wasno() kapitalistyczna. wyniku tego samego procesu feuda zamienia si! w kapitalistycznego ziemianina. 3le wszystko to dziao si! na przestrzeni niemal paru wiek#w, zanim znikn ostatni feuda i ostatni c$op poddany. ka"dym razie feudaowie stanowili klas! najdu"ej *ronic swoic$ pozycji i resztek ustroju feudalnego. 4dkrycia geograficzne stworzyy mo"liwo(ci w postaci rynku (wiatowego. raz z rozwojem $andlu mi!dzynarodowego ma miejsce napyw kruszc#w szlac$etnyc$ do 5uropy i zwizany z tym wzrost cen. Po(rednio przyczynio si! do wzrostu wielko(ci i znaczenia kapitau $andlowego, ujemnie od*io si! na pozycji u*o"ejcyc$ feuda#w, z uwagi na spadek siy na*ywczej pienidza i otrzymywanyc$ przez nic$ rent pieni!"nyc$. 4g# dokonujcyc$ si! przemian spoecznyc$ prowadzi do zmian w ukadzie klasowym. 6macniajca swoje pozycje *ur"uazja zacz!a d"y) do o*alenia stosunk#w feudalnyc$ i zastpia ic$ stosunki kapitalistycznymi. Procesowi przeksztace. towarzyszyy narodziny nowego ideau czowieka, odpowiadajcego zmienionym warunkom. 0est to czowiek, kt#ry poszukiwane szcz!(cie c$ce osign) na ziemi. %owa koncepcja "ycia ludzkiego mie(ci si! w post!powym i $umanistycznym nurcie ideologicznym rodzcej si! *ur"uazji. %owa ideologia daje czowiekowi nieskr!powan wolno() w dziaaniu, co nie mogo pozosta) *ez znaczenia w "yciu gospodarczym. Procesowi przemian gospodarczyc$ towarzyszyy tak"e przemiany spoeczno - polityczne. 2iejsce (redniowiecznyc$ miast zajmuje nowoczesne pa.stwo, a miejsce autonomicznyc$ stan#w zajmuje centralna organizacja polityczna. Zjawia si! nieznany dotd nacjonalizm. %acjonalistyczne pa.stwa d" do pot!gi. Zrywaj wszelkie podporzdkowania, same dla sie*ie staj si! miar post!powania. 7a"de z nic$ ma swoje cele. &o ic$ realizacji ka"de pa.stwo podporzdkowuje so*ie nie tylko o*ywateli, ale tak"e c$ce mie) wpyw na ic$ interesy gospodarcze. ten spos#* "ycie gospodarcze zostaje podporzdkowane pa.stwu. 3le zar#wno pa.stwo, jak i o*ywatele c$c *y) *ogaci. Z*ie"no() interes#w jest oczywista. yrazem tyc$ przemian i d"e. sta si! merkantylizm. 2ia su"y) i *ur"uazji, i pa.stwu *ur"uazyjnemu. 8. 'odzaje i typy merkantylizmu. Przedstawicieli wczesnego merkantylizmu nazywa si! czasami monetarystami al*o *ulionistami. 4*ie nazwy podkre(laj goszon przez nic$ tez! o szczeg#lnym znaczeniu w "yciu gospodarczym i spoecznym pienidza kruszcowego. 9aci.skie sowo :moneta; odpowiadao w peni poj!ciu pienidza, kruszcowego. '#wnie" angielskie :*ullion; oznaczao zoto lu* sre*ro w szta*kac$, z

kt#ryc$ zwykle *ito monety. Zafascynowanie rol pienidza si!ga oczywi(cie staro"ytno(ci. a(ciwie pierwszyc$ monetaryst#w mo"na *y znale<) ju" w XIV i XV w., zwaszcza w(r#d tyc$, kt#rzy gosili konieczno() za$amowania odpywu z kraju szlac$etnyc$ kruszc#w. 2erkantylizm wyra"a istotne pro*lemy i interesy modej *ur"uazji z okresu akumulacji pierwotnej. &"y ona do przy(pieszonego wzrostu posiadanego *ogactwa. =rodki i metody do tego celu prowadzce mog *y) r#"ne. %ale"y jednak wy*ra) najskuteczniejsze. Pa.stwa formalnie s jeszcze feudalne, ale wpywowa *ur"uazja decyduje o kierunku polityki gospodarczej. 7lasa wi!c, kt#ra decyduje o polityce gospodarczej i klasa, kt#ra c$ce si! szy*ko wz*ogaci) jest ta sama. Zar#wno pa.stwo pozostajc formalnie w r!kac$ kr#la, jak i *ur"uazja szukaj dr#g do *ogactwa. 7a"demu z nic$ *ogactwo jest potrze*ne do czego innego, ale to nie ma znaczenia. Istotne jest, "e istniej wszelkie podstawy do sojuszu. 7apitau potrze*uje najwcze(niej umocniona *ur"uazja kupiecka. /zuka wi!c mo"liwo(ci gromadzenia go w formie pieni!"nej. /po(r#d r#"nyc$ postaci skar*u i kapitau na pierwsze miejsce wysuwaj si! pienidze z kruszc#w lu* w og#le kruszce szlac$etne. &rugim partnerem poszukujcym *ogactwa *yo pa.stwo. Za zoto mo"na *yo utrzymywa) armi!, z*udowa) flot! i przeprowadzi) potrze*ne inwestycje. Pomi!dzy *ur"uazj a pa.stwem nie tylko wsp#lne *yy cele gospodarcze, ale tak"e jednakowa ocena sytuacji i rodzaju potrze*. %a tej zasadzie doszo do sojuszu mi!dzy kr#lem a *ur"uazj. 4*aj partnerzy poszukiwali *ogactwa w postaci pieni!"no>kruszcowej. %a tej podstawie doszo do uto"samiania *ogactwa z pienidzem kruszcowym i kruszcem. Z czasem uznano je za kapita umo"liwiajcy zwi!kszenie o*rotu ekonomicznego i zwi!kszenie produkcji przez nowe inwestycje. 0ednak *rak wasnyc$ kopal. stawia pro*lem, jak spowodowa) napyw kruszc#w z zewntrz. 7ruszce i pienidze mo"na *yo otrzymywa) od tyc$ pa.stw, kt#re je posiaday przy pomocy $andlu zagranicznego. 1y oczywi(cie warunek - musia *y) to $andel o saldzie dodatnim dla zainteresowanego kraju. ?ak wi!c (rodkiem do zdo*ycia *ogactwa w postaci kruszc#w m#g *y) dodatni *ilans $andlowy. szystkie *owiem nadwy"ki w $andlu mi!dzynarodowym pokrywane s kruszcem szlac$etnym lu* pienidzem kruszcowym, wzgl!dnie walutami wymienialnymi na zoto. zwizku z tym merkantyli(ci stworzyli ca polityk! preferowania eksportu celem zdo*ycia pieni!dzy i pomno"enia *ogactwa. &ewiz tej polityki *ya kompresja wydatk#w zagranicznyc$. &o tego celu poddano $andel ostrej reglamentacji. &otyczyo to przede wszystkim importu. 5ksportowa) mo"na *yo prawie wszystko na co *yli na*ywcy. 4czywi(cie z wyjtkiem kruszcu. 1ezpo(rednim <r#dem *ogactwa *ya te" cyrkulacja. 2iao to szczeg#lne miejsce w pierwszej fazie merkantylizmu, w kt#rym akumulacja od*ywaa si! kosztem konsumpcji. +ec$ c$arakterystyczn tego okresu *yo niedocenianie $andlu wewn!trznego. +aa polityka sprowadzaa si! do redukcji wydatk#w na import. 4kres ten w literaturze ekonomicznej nosi nazw! *ulionizmu. 7oncepcje rozwini!tego merkantylizmu@ wieku XVII polityka merkantylistyczna przesza do wy"szego stadium, wa(ciwego dla produkcji manufakturowej. %a czoo wysuwa si! produkowanie warto(ci dodatkowej w kraju. 2iejsce sztywnyc$ zasad niez*!dnyc$ do realizacji dodatniego *ilansu pieni!"nego zajmuj *ardziej elastyczne zasady zmierzajce do realizacji dodatniego *ilansu $andlowego. nowyc$ warunkac$ zrezygnowano z zasady@ jak najmniej kupowa). 0ej miejsce zaj!o nowe $aso@ mo"na wiele kupowa), ale jeszcze wi!cej trze*a sprzedawa). nowyc$ warunkac$ zmienily si! tak"e warunki zdo*ywania *ogactwa. 3*y du"o sprzedawa) nale"ao du"o produkowa), a*y du"o zara*ia) nale"ao o*ni"a) koszty produkcji i otrzymywa) wysokie ceny. %owa polityka merkantylizmu na*raa c$arakteru ofensywnego. 2iejsce defensywnego *ulionizmu zaj!a ekspansja $andlowa. 'oz*udowano cay system protekcyjny, ulepszajc znacznie dziaajc ju" puapk! na zoto. 0est to ju" typowy protekcjonizm przemysowy, kt#rego celem *yo rozwini!cie wasnej produkcji. /pecjaln pomoc otoczono produkcje eksportow, zwolniono j od cen, dopacano premi!. &la zmniejszenia za( importu posu"ono si! cami wwozowymi. 6prawiany protekcjonizm musia tak"e odpowiedzie) na wiele zagadnie. praktycznyc$ z zakresu $andlu zagranicznego, kt#ry nadal odgrywa decydujc rol!. Przy eksporcie najlepsze rezultaty daway towary o maej o*j!to(ci a du"ej warto(ci. ?akie wa(nie warunki speniay gotowe wyro*y przemysowe przy tym atwo *yo o ic$ z*yt. Zysk na nic$ *ya tym wi!kszy im ni"sze *yy koszty produkcji. imporcie czoowe miejsce zajmoway surowce i pody rolne. &ecydoway o tym stosunkowo przede wszystkim ni"sze ceny. +akowicie przeciwwskazanym *y import wyro*#w przemysowyc$. Przez cay czas stosowania protekcji przemysowej cigle o*owizywa zakaz wywozu zota. Ae"cy u podstaw polityki merkantylistycznej przymus o*ejmowa

szeroko roz*udowany system interwencjonizmu pa.stwowego. Pa.stwo sprawdzao kwalifikacje pracownik#w popierao tec$nik!, d*ao o jako() wyro*#w, uatwiao komunikacj!, *udowao drogi itp. 2erkantylizm *y ideologi pierwotnej akumulacji, kt#ra przyspieszaa rozw#j gospodarczy kraj#w zac$odnio>europejskic$ i stworzya warunki powstania ustroju kapitalistycznego. Polityka merkantylistyczna posiadaa c$arakter narodowy i w zale"no(ci od miejscowyc$ warunk#w przy*ieraa r#"ne formy w poszczeg#lnyc$ krajac$. 4dmienno(ci narodowej praktyki merkantylistycznej w poszczeg#lnyc$ krajac$ pozwalaj na wyr#"nienie paru jej zasadniczyc$ kierunk#w. 0ednym z nic$ *y merkantylizm rolniczy stosowany we Brancji za rzd#w /ullyCego, kt#ry za podstaw! *ogactwa, opr#cz dopywu zota zagranicznego uwa"a rolnictwo. /amo za( zoto c$cia otrzyma) za eksport pod#w rolnyc$. P#<niej po doj(ciu 0.1.+ol*erta polityka rzdowa przesza do preferowania merkantylizmu przemysowego. szczeg#lno(ci popierano przemys luksusowy dla potrze* feuda#w. Zakadano tak"e manufaktury kr#lewskie. dalszej dziaalno(ci, ju" za rzd#w AouDoisa, nadmierne popieranie przemysu doprowadzio do zupenej ruiny rolnictwa. 0eszcze inny wyraz naday merkantylizmowi %iderlandy stosujce polityk! $andlowo>morsk. Zamiast przemysu na pierwsze miejsce wysun si! tu $andel morski. &la jego rozwoju "dano wolno(ci $andlu. yniki tego typu merkantylizmu wzmocniy wy*itnie gospodark! swego kraju. reszcie w 3nglii stworzono typ merkantylizmu wszec$stronnego, w kt#rym rozwijano przemys, nie zanied*ujc rolnictwa i popierajc $andel. /zczeg#lnie w tym ostatnim widziano najwi!ksze mo"liwo(ci realizacji przyrostu ekonomicznego. y*oru towar#w do $andlu dokonywano wycznie wedug stopnia opacalno(ci i przynoszonyc$ przyrost#w. Przy zac$owaniu tego kryterium mo"liwe *yo nawet wywo"enie kruszc#w. E.5lementy teorii ekonomicznej@ literatura ekonomiczna we oszec$, Brancji i 3nglii. 2erkantylizm nie tylko stworzy odpowiadajc jego potrze*om polityk! gospodarcz, ale pozostawi po so*ie r#wnie" *ogat literatur! ekonomiczn. Zagadnienia praktyczne *yy jednak odmienne w ka"dym kraju. /td tak"e proponowane rozwizania *yy zr#"nicowane. '#"nice dotycz szczeg##w, kt#re w istotny spos#* przyczyniy si! do rozwoju teorii ekonomicznej. /po(r#d wielu zagadnie. merkantyli(ci interesowali si! pro*lemem warto(ci towaru. Zajmowa si! ni woski przedstawiciel merkantylizmu Berdinando Faliani G1H8I>1HIHJ. traktacie :4 pienidzuK stwierdzi on istnienie zale"no(ci pomi!dzy warto(ci towar#w a ic$ u"yteczno(ci i rzadko(ci wyst!powania. Przez u"yteczno() do*ra rozumia su*iektywn ocen! producent#w, na*ywc#w i konsument#w, natomiast rzadko() uzale"nia od pracy zwizanej z produkcj, co praktycznie sprowadzao j do koszt#w produkcji. Znacznie peniejsz teori! warto(ci towary stworzy merkantylista angielski 0ames /tewart G1H18> 1HILJ. 0ego zdaniem warto() towaru skada si!@ z przeci!tnej ilo(ci pracy wkadanej w jego wyprodukowanie, z przeci!tnej warto(ci (rodk#w utrzymania ro*otnika, z warto(ci surowc#w. /praw analizowan przez wszystkic$ merkantylist#w *y pro*lem *ogactwa. 4gromna wi!kszo() uto"samiaa go z pienidzem i kruszcami szlac$etnymi. 1yli jednak przeciwnicy tego *!dnego sformuowania. Pocztkowo najwcze(niej zakwestionowa to twierdzenie 0o$n Males w pracy :&yskusja o spoecznym do*ro*ycie kr#lestwa angielskiegoK. Potraktowa pienidze jako *odziec do dziaalno(ci gospodarczej, a nie *ogactwo. %ie uwa"a, a*y *ogactwo pa.stwa zwizane *yo z ilo(ci posiadanyc$ pieni!dzy. 1ogactwa pa.stwa dopatrywa si! w zdolno(ci gospodarki narodowej do zapewnienia o*ywatelom o*fito(ci d#*r. &o realizacji celu doradza zatrudnienie wszystkic$ zdolnyc$ do pracy. /td te" wprowadzi idee uprzemysowionego kraju. &o zagadnienia tego wr#ci merkantylista francuski 3ntoine de 2ontekretien G1NHN>1O81J. pracy :?raktat o ekonomii politycznejK po raz pierwszy u"y nazwy ekonomia polityczna, a tak"e stwierdzi, "e *ogactwo stanowi nie zoto i pienidze, ale przedmioty potrze*ne do "ycia. zakresie wzrostu gospodarczego merkantyli(ci wszyscy uznawali klasyczn rol! *ilansu $andlowego, ale w zakresie wy*oru (rodk#w i metod prowadzcyc$ do nadwy"ki *ilansowej zdania *yy ju" podzielone. ?ak przynajmniej podc$odzi do tej sprawy merkantylista angielski ?$omas 2unG1NH1>1OP1J, kt#ry w pracy pt :1ogactwo 3nglii w $andlu zagranicznymK uzna $andel zagraniczny za <r#do zamo"no(ci 3nglii pod warunkiem dodatniego *ilansu $andlowego. Przeciwny *y zakazowi wywozu pieni!dzy z kraju i tezauryzowaniu skar*#w pieni!"nyc$. &omaga si! ponadto o*ni"ki ce wywozowyc$, poniewa"

podnosiy cen! towar#w angielskic$ za granic i utrudniay ic$ z*yt. Z podo*nyc$ powod#w przeciwny *y psuciu pienidza i o*ni"aniu jego warto(ci. %atomiast wedug 0amesa /tewarta przyspieszanie rozwoju kraju nast!puje nie tylko przez typowo merkantylistyczn polityk! gospodarcz. Za g#wny czynnik wzrostu uwa"a wysokie zyski, kt#re stanowi rozstrzygajce *od<ce inwestycyjne dla ka"dej ga!zi przemysu. &rugim elementem wzrostu jest czynnik ludzki. 'ozumie przez to odpowiednio przygotowane tec$nicznie kadry. %a dalszyc$ miejscac$ dopiero wymienia typowo merkantylistyczne czynniki przyspieszajce wzrost takie jak@ popieranie eksportu, oc$rona celna produkcji krajowej, su*wencje pa.stwowe, po*udzanie konsumpcji krajowej. %ajwi!ksze osigni!cia teoretyczne nale"y przypisa) merkantylistom w zakresie ic$ pogld#w na pro*lemy pieni!"ne. Pogld ten su"y interesom klasy panujcej, a przede wszystkim samego panujcego i jego skar*u. Praktyczna wad tego ustroju monetarnego *y *rak sta*ilno(ci walut na skutek staego faszowania ic$ warto(ci. /tan taki nie m#g *y) kontynuowany w okresie rozkadu feudalizmu. Interesy roz*udowanego kapitau $andlowego i rodzcej si! *ur"uazji wymagay uporzdkowanego o*iegu pieni!"nego i sta*ilizacji waluty. tyc$ warunkac$ narodzia si! merkantylistyczna teoria kruszcowa pienidza. Z kruszcu uczyniono uoso*ienie *ogactwa i pienidz kruszcowy uto"samiano z *ogactwem. Istotne i wa"ne w tej teorii *yo stwierdzenie "e, pienidz jest r#wnie" towarem. ?eoria tak stanowia krok do wyja(nienia istoty pienidza. Pr#*y konturowania tyc$ wyja(nie. przez niekonformistycznyc$ merkantylist#w szukajcyc$ odmiennyc$ rozwiza. istoty i przeznaczenia spoeczno>gospodarczego pienidza otwiera 1ernardo &aDanzati w pracy pod tytuem : wykad o pienidzac$K. Postuluje potrze*! uporzdkowania i usta*ilizowania warto(ci pienidza. 2o"liwo() taka tkwia wedug niego w porzuceniu systemu monetarnego i powrocie do o*iegu szta*ek zotaQ *y*y to r#wnocze(nie pienidz (wiatowy. yc$odzi z zao"enia "e istnieje og#lna r#wno() pomi!dzy sum warto(ci towar#w a ilo(ci pienidza. 7a"da wi!c zmiana ilo(ci pienidza musi wpywa) na ksztatowanie si! jego warto(ci. ?o niez*yt precyzyjne uwagi uczyniy z &aDanzatiego prekursora ilo(ciowej teorii pienidza. 0ames /tewart w pracy pt K1adania nad zasadami ekonomiiK dokona rozr#"nienia poj!cia pienidza i monet. 6wa"a "e pienidz jest poj!ciem a*strakcyjnym, wykorzystywanym jako miara warto(ci, natomiast monety kruszcowe s przede wszystkim towarem i jednocze(nie pienidzem. ?ak rozumiany pienidz kruszcowy posiada wady poniewa" jego ilo(ci zale"na jest od ilo(ci wydo*ywanego zota i sre*ra. ?ymczasem jego ilo() powinna zale"e) od potrze* zwizanyc$ z produkcj towar#w, dlatego o wiele lepszy *y*y pienidz papierowy. 0ego zdaniem ilo(ciowa zmiana pienidza nie musi pociga) za so* zmiany warto(ci pienidza wyra"onej w poziomie cen. 'ewizji ulegy r#wnie" pogldy na procent. +$arle de 2oulin twierdzi "e pienidz powinien dawa) doc$od#w, poniewa" mo"na za nie na*y) r#"ne do*ra, kt#re taki doc$#d przynosz. tej atmosferze zakaz po*ierania procent#w zosta zniesiony w wi!kszo(ci pa.stw europy zac$odniej w ko.cu XVII wieku.

MERKANTYLIZM ywodzi si! z systemu ekonomicznego, pierwszy to fizjokratyzm. 2erkantylizm> doktryna ekonomiczna, zasady polityki gospodarczej realizowanej przez monarc$i! a*solutn. 2ercare Gac.J> $andlowa) 2erkator> kupiec. 2erkantylizm XVIRXVIIRXVIII w> po odkryciac$ geograficznyc$, przyspieszenie w rozwoju gospodarczym 5uropy, $andel przynosi najwy"sze zyski, <r#do zysku to wymiana, $andel rozwija si! nad 2orzem =r#dziemnym, kruszce odpyway z 5uropy na wsc$#d> niedo*#r kruszc#w w 5uropie, rozw#j $andlu. Zmiany organizacyjne w sferze wytw#rczo(ci. XVI w ne> rzemioso, XVII w nowe metody organizacji produkcji, przem> c$aupnictwo, system nadawczy, kupiec dostarcza rzemie(lnikowi surowiec a ten przeksztaca na wyr#*. 'ozw#j manufaktury - manus> r!ka, r!kodzielnictwo, praca wykonywana zespoowo, r!cznie, nie ma maszyn, wzrost wydajno(ci pracy, kraj naj*ardziej uprzemysowiony 3nglia. 'o(nie znaczenie mieszcza.stwa Gkupcy, manufaktury(ciJ. 'ozkwit monarc$ii a*solutnej> umocnienie wadzy kr#lewskiej. Brancja> alezjanie a potem monarc$ia 1ur*on#w. 3nglia - ?udor#w potem /tewart#w. 3ustria> Ma*s*urg#w. 4kres licznyc$ wojen, potrze*a utrzymania armii i *ogatego dworu> wzrost wydatk#w kr#lewskic$. &oc$ody kr#lewskie niewystarczajce, znacznyc$ doc$od#w mog dostarczy) miasta i zaj!cia miejskie, nale"ao otoczy) je opiek, tak zrodzia si! wsp#lnota interes#w mi!dzy mieszcza.stwem a monarc$i. ? wsp#lnot! wyra"a merkantylizm. 2anufaktury(ci we Brancji c$cieli utrudni) import towar#w do kraju a*y sprzeda) wasne towary. 2erkantyli(ci opisuj wycinki "ycia gospodarczego> powoduj rozw#j nauki ekonomii. (redniowieczu podstaw zainteresowania *ya jednostka lu* cay (wiat c$rze(cija.ski, my(l ekonomiczna (redniowiecza> c$arakter normatywny, uniwersalistyczny, powszec$ny. 2erkantyli(ci - troszczyli si! o do*ro wasnego pa.stwa, *ogacenie pa.stwa, my(l ekonomiczna miaa c$arakter narodowy, nacjonalistyczny. %acjonalizm> d"enie do wz*ogacenia wasnego narodu nawet kosztem innyc$. (redniowieczu duc$owni zajmowali si! pisarstwem, w merkantylizmie> ludzie (wieccy. 2erkantylizm narodzi si! w XVI w, funkcjonowa do XVIII, dzieli si! na dwa etapy: I. *ulionizm Gsystem monetarnyJ XVI wiek II. merkantylizm wa(ciwy Gsystem protekcjonistycznyJ XVIIRXVIII Bulionizm nazwa poc$odzi od szta* zota i sre*ra, d"y do osigni!cia dodatniego *ilansu kruszcowego. +ec$a polityki> polityka defensywna, o*ronna, nastawiano si! na przeciwdziaanie wywozowi kruszc#w. Miszpania staa si! najwi!ksz pot!g kolonialn, napyw kruszc#w z 3meryki Pd., zanied*ali rozw#j przemysu i rolnictwa, kraj nie rozwija si!, u*o"a, wyludnia si!, emigrowano do kolonii w 3meryce =r i Pn. XVII wieku na czoo wysuwa si! Brancja, w XVIII wieku - Miszpania> pa.stwo drugorz!dne. 1ulionizm> we oszec$ Gpd.J> nie rozwin!y si! gospodarstwa w por#wnaniu do pn. XVII wiek> faza wy"sza, merkantylizm w a!"iwy, polityka ofensywna, d"enie do uzyskania dodatniego *ilansu $andlowego, mo"na wywozi) kruszce, zakupowa) surowce, przetwarza) w kraju i eksportowa) wyro*y gotowe. ?o zwi!ksza *ogactwo kraju, *o wyro*y gotowe sprzedaje si! po wy"szyc$ cenac$ ni" paci za surowce. Potrze*a oc$rony celnej, popierano ekspot i importy, naj*ardziej korzystny eksport wyro*#w gotowyc$, w imporcie preferowano przyw#z surowc#w, dostarczay ic$ kolonie oraz kraje le"ce nad 1atykiem GPolska - z*o"eJ. 1udowano kanay, regulowano rzeki, organizowano poczt!, rozwijano nowe wyro*y, w (redniowieczu znana *ya w enecji produkcja szka, utrzymywana w tajemnicy. Merkantylizm w po#z"ze$%lny"& kra'a"&( )i#zpania i p d( * o"&y - *ulionizm, +a#pare# Antonio ,erra> woski m. 1O1Er. - kr#tki traktat o przyczynac$, kt#re mog spowodowa) o*fito() zota i sre*ra w krajac$ nie majcyc$ kopalni. /erra m#wi o przewadze przemysu nad rolnictwem, kt#re zale"y od warunk#w atmosferycznyc$. Przemys nie zale"y od warunk#w klimatycznyc$, na danym o*szarze nie mo"na

powi!ksza) produkcji rolnej ale przemysow mo"na. Produkty rzemiosa mo"na przewozi) na du"e odlego(ci, nadaj si! do transportu, produkty rolnicze ulegaj zepsuciu. /erra> mieszka.cy Fenui s *ogaci, *o s pracowici. )olandia- c$arakter $andlowo> morski, I poowa XVII wieku> najwi!ksza pot!ga morska w 5uropie. Zajmowali si! przewozem towar#w, czerpali korzy(ci z po(rednictwa $andlowego. Przedstawiciel Mugo Frotius, tw#rca prawa mi!dzynarodowego, traktat o wolno(ci m#rz. An$lia- przedstawicielem 0o$n Males, opowiada si! za rozwojem przemysu sukienniczego> tkanin wenianyc$. Aata EL XVII wieku> Toma#z Man 1OELr. - *ogactwo 3nglii w $andlu zagranicznym. 2ekrantylizm angielski ma c$arakter rolniczo>przemysowo>$andlowy. 2an> zmieni) ugory na pola uprawne, nie importowa) - len i konopie mo"na $odowa) u sie*ie. 1ardzo korzystne dla 3nglii rozw#j wasnej wytw#rczo(ci, *o to daje ludziom prac!, rozw#j ry*o#wstwa, domaga si! ukr#cenia przewagi Molendr#w na morzac$. 7upcy angielscy sami powinni przywozi) towary z 5uropy sc$., mog sami zajmowa) si! przewo"eniem. Postulaty 2ana to pod*udowa dla akt#w nawigacyjnyc$. 1ON1r. do 3nglii mog *y) przewo"one towary jedynie na statkac$ angielskic$ lu* tego kraju, z kt#rego towary poc$odz. 6derzyo to w Molendr#w, wojna angielsko>$olenderska, zwyci!stwo 3nglii i utrzymanie akt#w nawigacyjnyc$. 2an wskazuje, "e opacalny jest wyw#z kruszc#w celem zakupienia surowc#w, przetwarzania ic$ na wyr#* gotowy i wywozu wyro*#w gotowyc$> t czynno() por#wnuje do czynno(ci rolnika siewcy. &"enie merkantylizmu do dodatniego *ilansu $andlowego - opowiadali si! oni za uprzemysowieniem wasnyc$ kraj#w. .ran"'a- II po. XVI wieku> wojny religijne mi!dzy katolikami i $ugenotami Gwyznawcy 7alwinaJ, zgin Menryk III uprzedni I elekcyjny kr#l Polski> Menryk alezy. 1artuelemy de Aaffemas - merkantylista> uprzemysowienie Brancji. 3ntoine 2ontec$ietien 1O1N - traktat, uprzemysowienie Brancji, u"y podej(cia ekonomia po raz pierwszy, podnie() rolnictwo, o"ywi) rzemioso, rozwiza) SSSS 0an 1aptysta +ol*ert> udziela su*sydi#w na powstawanie manufaktur prywatnyc$, zmniejsza podatki tym co zakadali manufaktury, nao"y ca antyeksportowe na produkty rolnicze. Polityka +ol*erta> osa*ienie rolnictwa. Brancja rozwin!a produkcj! artyku#w luksusowyc$ np. tkaniny, koronki, perfumy, *ro., produkcja z*rojeniowa dla potrze* armii francuskiej. Zanied*ano rozw#j artyku#w masowego u"ytku, zostaa zdystansowana przez 3ngli!. /ol#ka> XVI wiek> mocarstwa europejskie> Polska T Aitwa> 1NOU r. - 6nia Au*elska - poczenie Polski i Aitwy, wsp#lny sejm, kr#l, moneta, polityka zagraniczna, terytorium prawie 1 mln tys. km. 'ozwija si! *ulionizm szlac$ecki> 0 po#tulaty: 1 zawarcia granic> za*ronienie kupcom polskim wyjazd#w za granic!, kupcy zagraniczni *!d przyje"d"ali do Polski i tu na*ywali wyro*y, szlac$ta *!dzie dyktowa) warunki kupna>sprzeda"y. 8 redukcja gru*ego pienidza> o*ni"enie kursu waluty zagranicznej Gzotego dukata i sre*rnego talaraJ w stosunku do grosza polskiego. /tanisaw Ainowski, ojciec$ Fostkowski> *ulionizm szlac$ecki. E walka ze z*ytkiem, /zymon /tarowolski - kolonizacja kres#w pld>wsc$> 6krainy jako za*ezpieczenie si! przed ?atarami. iek XVII> merkantylizm wa(ciwy. Piotr Fra*owski> skupienie przez pa.stwo monopolu $andlu z*o"em. /tanisaw Zar!*a, 0an Frodwagner> rozw#j przemysu i $andlu wewn!trznego. Poowa XVII wieku> 7rzysztof 4pali.ski w satyrac$ pisali o op#<nieniu Polski,. /anowanie 1ana Kazimierza - pasmo niepowodze., wojny, ogromne straty gospodarcze i ludno(ciowe G(mier) 1RE ludno(ciJ. Pozycja Polski osa*a w 5uropie, przedstawiciel 3ndrzej 2aksymilian Bredro, traktat 2ilitaria - rozpatruje pro*lemy gosp. przez pryzmat potrze* militarnyc$, nawizuje do kameralist#w niemieckic$. N rodzaj#w zaj!)@ rolnictwo, $odowla, przemys, $andel, komunikacja. %aj*ardziej rozwojowi kraju su" E ostatnie. 4powiada si! za rozwojem miast, za kolonizacj kres#w pd>wsc$, za wzrostem licz*y ludno(ci. XVIII wiek> 6nia polsko>saska, dalszy upadek, wplta Polsk! w wojn! pn, Polska uzale"niona od 'osji, traci suwerenno(), gdy kr#lem zostaje Aeszczy.ski, czasy saskie> upadek. 2y(liciele> /tefan Farczy.ski, 3natomia 'zeczypospolitej Polskiej 1HEH - wydana w PUr. opowiada si! za zwi!kszeniem zatrudnienia, rozwojem manufaktur, niedoludnienie Polski. P#<ny merkantylizm> ks. /tanisaw 7onarski> reformator szkolnictwa pijar#w, zao"y 7olegium %o*ilum. 4 skutecznym rad sposo*ie> praca - zniesienie li*erum weto, wolnej elekcji. /tanisaw

Aeszczy.ski autor pracy :Fos wolny, wolno() u*ezpieczajcyK. 4graniczenie li*erum Deto i zniesienie wolnej elekcji. %a I miejscu stawia rolnictwo. Kryty"y merkantylizmu *E .ran"'i i An$lii( 7rytycy w An$lii kraj naj*ardziej rozwini!ty gospodarczo w 5uropie, pojawia si! my(l, "e nadmierna ingerencja pa.stwa w sprawy gospodarcze jest z*yteczna, *o w "yciu gospodarczym wyst!puj pewne samoczynne mec$anizmy tzw. prawa natury, kt#re powoduj, i" ingerencja w sprawy gospodarcze jest z*!dna. 'oz*udowany interwencjonizm pa.stwowy jest kosztowny. 4graniczenie ekonomicznej roli pa.stwa - o*ni"enie koszt#w funkcjonowania mac$iny pa.stw., mo"liwo() o*ni"enia podatk#w. dalszym cigu dominowa jeszcze merkantylizm. XVIIRXVIII> rozw#j filozofii, XVII wiek> systemy filozoficzne *udowane w oparciu o dedukcj!. %ajwi!kszy filozof to Brancuz 'ene &escartes Kartezjusz, autor dziea :'ozprawa o 2etodzieK, ekspansja kultury i j!zyka francuskiego. 7oniec XVII - 0o$n Locke> filozof o(wiecenia, tw#rca nowoczesnego empiryzmu> rozumowanie, kt#rego podstaw jest do(wiadczenie, Aock przywizywa wag! do do do(wiadczenia wewn. Przedstawiciel krytyki merkantylizmu> illiam Petty GII po XVIIJ, &udley %ort Gkoniec XVIIJ &awid Mume GXVIII .J .ran"'a- Piotr Boisquillebert *( /etty> "eglarz, in"ynier, wynalazca, *udowniczy, poeta, kartograf, statystyk, wszec$stronnie wyksztacony. /tudiowa we Brancji i Molandii, praca> ?raktat o podatkac$ i daninac$, inne> 3rytmetyka polityczna, 3natomia polityki Irlandii, 8 ostatnie c$arakter statystyczno>ekonomiczny, zastosowa now metod! *adawcz w pracac$, miejsce merkant. opisu zajmuj dane empiryczne i statystyczne, w jego rozwa"aniac$ teoretycznyc$, w pr#*ac$ powiza. przyczynowo>skutkowyc$ na czoo wysuwa si! pro*lem cenowyc$ kategorii, ceny nie odr#"nia od warto(ci, przeanalizowa 0 rodza'e "en@ rynkowa, polityczna, naturalna. Cena rynkowa> realnie prawdziwa, powstaje na rynku w wyniku wolnej gry popytu i poda"y, ma c$arakter zmienny i zale"y od czynnik#w przypadkowyc$. Cena polityczna to wynik decyzji wadz, zawiera elementy wolutarystyczne, pa.stwo decyduje o wysoko(ci cen, nie mo"e pozostawa) w zgodzie z wymogami ekonomicznymi. Cena naturalna do*ra posiada c$arakter sta*ilny i zale"y od nakadu pracy potrze*nej do jego wytworzenia. Petty wskazuje, "e zmiana proporcji wymiennyc$ zale"y od zmian wydajno(ci pracy. 'ozr#"nia warto() u"ytkow i wymienn ale *ez dostatecznego uzasadnienia podziau. 8 <r#da *ogactwa i warto(ci. ypowiada@ Praca jest ojcem a ziemia matk wielkiego *ogactwa. +zowiek, kt#ry w procesie produkcji przekazuje prac! otrzymuje pac! tytuem wykonania pracy. a(ciciel ziemi otrzymuje rent! gruntow. arto() d#*r zale"y od ilo(ci pracy zawartej w do*rac$. Teoria p a"y ro2( i renty $runtowe'( ysoko() pacy ro*. okre(lona jest kosztami utrzymania ro*otnika i jego rodziny. %a poziom pac wpywa urodzajno() gle*y i warunki klimatyczne. %aturalna urodzajno() gle*y decyduje o wydatkac$ na artykuy spo"ywcze. 4d warunk#w klimatycznyc$ zale" inne wydatki poza wy"ywieniem G mieszkanie, odzie"J. 'enta gruntowa - nadwy"ka ponad koszty produkcji w rolnictwie. ysoko() renty gruntowej jest zr#"nicowana i zale"y od urodzajno(ci gle*y i dogodno(ci poo"enia. &ostrzega istnienie renty r#"niczkowej. arto() ziemi to renta wieloletnia, renta skapitalizowana. Teoria pro"entu( 2erkantyli(ci> celowo() utrzymywania niskiej stopy procentowej, dziaa to korzystnie na poziom aktywno(ci gospodarczej. Petty poddaje krytyce polityk! merkantylizmu, ruc$em stopy procentowej rzdz tak"e o*iektywne prawa natury. edug Petty podstaw istnienia procentu jest renta gruntowa. Posiadacz pieni!dzy decyduje si! zamiast na*ycia ziemi wypo"yczy) kapita, musi otrzyma) w zamian stay roczny doc$#d r#wny przynajmniej rencie z gruntu jaki m#g*y za ten kapita na*y). /topa procentowa musi *y) wy"sza od renty gruntowej. Zawarte w niej musi *y) wynagrodzenie za ryzyko jakie zawiera transakcja po"yczenia. 3( Nort& wielki kupiec angielski zwizany z $andlem zagranicznym, szcz. z Brancj. %apisa prac!@ :'ozmowa o $andluK napisana pod wpywem rozprawy 7artezjusza o 2etodzie. %ort po raz pierwszy traktuje gospodark! jako zmierzajcy do r#wnowagi mec$anizm, "da wolno(ci ekonomicznej przeciwstawiajc si! monopolom, reglamentacji i przywilejom stosowanym przez merk. +elowo() prowadzenia polityki wolnego $andlu uzasadnia istnieniem wsp#zale"no(ci gospodarczyc$ kraj#w tworzcyc$ razem gospodarstwo (wiatowe. Pomy(lno() ka"dego kraju warunkuje og#lny rozw#j. 7raj

zamo"ny jest zar#wno wydatnym eksporterem jak i importerem. ysnuwajc ide! li*eralizmu gospodarczemu %ort wyra<nie antycypowa szereg konstrukcji 3dama /mit$a. 3awid )ume wiek XVIII( Adnostyk> czowiek powtpiewajcy w sprawac$ wiary, kadzie nacisk na *adanie fakt#w, nauczyciel i przyjaciel /mit$a, podsekretarz stanu, pose angielski w Pary"u. 7rytyk merkantylizmu, znaczna rola kap. $andlowego> w kupcac$ widzi najpo"yteczniejsz warstw! spoeczn, dostrzega rosnc rol! przemysu, wy"ej ceni pozycj! kraj#w przemysowyc$ ani"eli rolniczyc$. Zwolennik zasad li*eralizmu gospodarczego, wyr#"nia kr%tkie i d u$ie okre#y w pro"e#a"& $o#podar"zy"&. kr#tkic$ dodatni *ilans $andlowy i przypyw kruszc#w wywouje pozytywne zjawiska, rozwija si! przemys, ro(nie zatrudnienie, doc$ody powoli podnosz si! ceny. kr#tkim okresie ujemny *ilans $andlowy nie pociga za so* negatywnyc$ skutk#w dla rozwoju. 4 korzy(ciac$ dla gospodarki kraju mo"na si! zorientowa) analogicznie okresy dugie. Mume rozwija koncepcj! ekonomiczn pod wpywem rewolucji cen. 'ozpocz!a si! w II poowie XVI wieku w 5uropie. 5uropa przed odkryciami> niedo*#r kruszc#w, potem napyway kruszce ze zupionyc$ (wity. Ink#w, 3stek#w, 2aj#w oraz kopalni 3meryki =r. i Pd. zmalaa 8 warto() kruszc#w wi!c wzrosy ceny po dugim okresie cen usta*ilizowanyc$> wstrzs opinii pu*licznej. ?rwao() takic$ walor#w jak kruszce> zawodna. zrost cen uderzy w tyc$, kt#rzy otrzymywali stae doc$ody. 1yo to przyczyn powstania ilo(ciowej teorii pienidza> odmiana teorii nominalistycznej. 5lementy ilo(ciowej teorii wyst!puj ju" w XVI wieku u 0ana 1adina, ?omasza 2una, 0o$na Aocka. Istotne znaczenie maj dopiero koncepcje Muma. /ieni4dz nie ma "adnej samoistnej warto(ci, czerpie warto() z faktu, "e o*iega, jest znakiem warto(ci, umo"liwia jej realizacj! ale nie wynika z tego, "e musi posiada) odr!*n wewn!trzn warto(). *rew merkantylistom troszczcym si! o dodatni *ilans patniczy zdaniem Muma samoczynnie dziaajcy mec$anizm $andlu zagranicznego zapewnia krajom r#wnowag! *ilansu patniczego w dugic$ okresac$. miar! wzrostu ilo(ci pienidza w danym kraju zaczyna spada) jego sia na*ywcza i rosn ceny, ogranicza to mo"liwo(ci eksportowe kraju. zrost cen w kraju stwarza przesanki wzrostu rozmiar#w importu, *o towary zagraniczne s ta.sze ni" krajowe. Powoduje to przepyw pieni!dzy od kraju importujcego. Mume widzia, "e jest nie*ezpiecze.stwo nadmiernej ilo(ci pienidza w o*iegu, zwolennik umiarkowanej inflacji. Pogld ten spotka si! z krytyk /mit$a, apro*owany przez 7eynsa. Mume> nominalista, nie dostrzega r#"nicy mi!dzy pienidzem kruszcowym a papierowym i nie zwraca uwagi na wewn!trzn warto() sre*ra i zota. Francja. /iotr Boi#5uille2ert GXVIIRXVIIIJ Prace@ Podatek rolny we Brancji, ?raktat o z*o"ac$, 'ozprawa o naturze *ogactw, pienidza i danin 1H11r. Rolni"two to g#wna ga< gospodarki, dostarcza ona "ywno(ci i surowc#w. Postuluje podniesienie doc$odowo(ci rolnictwa przez podwy"k! cen z*o"a, o*ni"enie podatku rolnego i r#wnomierne rozo"enie ci!"ar#w na cae spoecze.stwo. %ale"y wprowadzi) wolno() $andlu z*o"em w tym te" eksportu poprzez ograniczenie lu* zniesienie ce wywozowyc$. &ostrzega produkcyjny c$arakter innyc$ ga!zi "ycia gospodarczego c$ocia" na I miejscu stawia rolnictwo. Vr#dem *ogactwa jest praca i jej wydajno(), kt#ra zale"y od podziau pracy. ?wierdzi, "e o *ogactwie kraju nie stanowi ilo() posiadanyc$ kruszc#w lecz kon#ump"'a umo"liwiajca zaspokojenie potrze*. Fosi now ide! - rozmiary produkcji kraju a wi!c i wielko() &% zale" od wielko(ci konsumpcji. 7onsumpcja i doc$ody to jedno. 4graniczenie konsumpcji oznacza zmniejszenie popytu, produkcji, wypacanyc$ doc$od#w.