Kady akapit ma mied 200 sw. Wstp i zakooczenie po 250.

By the way bardzo dobre pocztki akapitw, takie maj zostad. Zakooczenia te, tylko trzeba je adnie zredagowad.

Jakie znaczenie ma konflikt? Jakie znaczenie ma malarstwo? Jak to si czy?

Zasady, jakimi rzdzio si malarstwo miniaturowe wpyway na konflikt wschodu z zachodem. To, czy artysta stosowa zasady wschodu lub zachodu, ju stawiao go po konkretnej stronie konfliktu. Malarze wierni stylowi wschodniemu wzbraniali si przed stosowaniem podpisu [dlaczego? Bo prowadzi to do mierci oraz e dzieo ma byd na chwa boga bla bla odniesienie do tekstu]. Malarze zachodni przedstawiali postacie w sposb realistyczny oraz stosowali perspektyw, czym zasugiwali na potpienie ze strony malarzy wschodu [odniesienie do tekstu komentarz wschodu na to]. Prba rozwizania konfliktu przez malarstwo nie daaby skutku, gdy poczenie obu styli daje skutek mizerny [odniesienie do tekstu].

Wane jest, e ta praca poprzez swoje pikno zwraca nam uwag na bogactwo ycia, wzywa do mioci, do szacunku dla kolorw wiata stworzonego przez Allaha, do refleksji oraz wiary. Tosamod autora nie jest wana 67 Chan, pojwszy swj bd, uzna, e wszystkiemu winna jest fascynacja miniaturzysty wasnym stylem, i jeszcze tego samego dnia kaza go olepid za uleganie podszeptom szatana. 72 Podpis jako udowodnienie odrbnoci i klasy, jak to czyni mistrzowie europejscy *u mnie str. 66] Dobrze wiem, e to upodobanie do wasnego stylu i podpisu przyszo do nas ze Wschodu od pewnych chioskich mistrzw, ktrzy ulegli europejskim wpywom. P.68 Tak, bardzo adne. Ale jeli ich nie podpisze, kt po latach bdzie wiedzia, e wyszy spod jego rk?". Jeli mj syn je podpisze, czy nie przyzna sobie niezasuenie praw do techniki i stylu dawnych mistrzw, ktrych naladuje? odpowiedzia sutan. Co wicej, jeli je podpisze, czy nie powie: Czy moje obrazy nie nosz ladw mojej niedoskonaoci?*". p. 70 Skutek [z opow.] zamordowanie ojca przez syna; mierd ojca Wszyscy trzej, nie kontaktujc si ze sob, przedstawili ten sam temat, ale jeden z nich, chcc zwrcid na siebie uwag, w mao rzucajcym si miejscu, w ktrym namalowany by narcyz, ukry swj podpis. Czyn ten potraktowany zosta jak wyzwanie rzucone mistrzom, za ktre modzieoca wydalono z Kazwinu i wysano do Chin. P.71

Bd jest matk stylu", owiadczy szach i wypdzi go do Bizancjum. P.71 Pierwsza historia mwi o naruszeniu stylu powiedziaem. Druga o tym, e idealny rysunek nie wymaga podpisu. Trzecia czy myli zawarte w pierwszej i drugiej i wyjania, e styl i podpis wiadcz tylko o gupocie i arogancji. P.72 Odniosem wraenie, e ma ochot zdzielid mnie nim po gowie, bo omieliem si spojrzed na sztuk ilustracji nie z perspektywy Boga, bo sprzeniewierzyem si marzeniom mistrzw z Heratu i ich tradycji malarskiej, bo podstpnie wcignem w to naszego sutana. P.122 pdf Okno powiedzia wuj. Stosowanie perspektywy jest jak patrzenie na wiat przez okno... 128 Gdy jednak zorientowa si, e nie zrobiy one na mnie adnego wraenia, powiedzia co jeszcze e Wuj posuguje si technik niewiernych, perspektyw, po czym doda: Jest jeszcze sprawa ostatniej ilustracji. Na tym obrazku Wuj profanuje wszystko, w co wierzymy. On ju nie tylko obraa nasz religi, on bluni przeciw Bogu". 134 Uzna, e korzystanie z zasad perspektywy i metod weneckich mistrzw to nic innego jak kuszenie szatana. 173 perspektywa zmienia punkt widzenia z centralnego, czyli boskiego, na niszy poziom ulicznego kundla 173 Miniatura ta zawiera podobno twarz miertelnika, namalowan zachodnimi technikami. Ogldajcemu wydaje si, e to nie ilustracja, lecz ywy obraz do tego stopnia ywy, e ma ochot pokonid si przed nim jak przed ikonami w kocioach 173 Jeeli miod jest tematem miniatury, to powinna byd narysowana z uczuciem pouczaem. Jeli ma przedstawiad bl, to powinien on z niej emanowad. Ale nie poprzez wyraz twarzy czy zy osb znajdujcych si na obrazie, co wydawaoby si na pierwszy rzut oka najatwiejsze, ale poprzez wewntrzn harmoni obrazu. Ja nie malowaem wyrazu zdziwienia tak, jak to robiy przez wieki setki mistrzw, czyli rysujc osob wtykajc palec wskazujcy w otwarte usta. Ja spowodowaem, e zdziwienie przebijao z caego obrazu. 84 malowanie jest aktem poszukiwania pamici Allaha i widzeniem wiata tak, jak on go widzi". 90 niewierni Wenecjanie maluj, to jest tak, jakby kreowali przedmiot, a nie stwarzali jedynie jego obraz. 115 Kady z nich by inny, kady przedstawia niepowtarzaln ludzk twarz powiedzia. Poruszya go ich rnorodnod, barwa, agodne, mikkie wiato, nadajce portretom ostrod, ktre zdawao si spywad na malowane twarze i pene wyrazu oczy. Tam kady ma swj portret opowiada. Wszyscy bogaci i wpywowi ludzie chc je mied. To dla nich

symbol, pamitka i wiadectwo bogactwa, wadzy i wpyww, dowd istnienia nie: raczej wyjtkowoci i oryginalnoci. 118 Te weneckie obrazy sprawiaj wraenie, jakby namalowano je po to, by przeraay powiedzia jaki czas pniej mj wuj. Nie wystarczy, e strach wzbudzaj w nas wadza i pienidze tych ludzi, ktrzy zamawiaj portrety. Usiuj nas jeszcze przekonad, e samo istnienie ich na tym wiecie jest czym wyjtkowym i tajemniczym. Chc nas przestraszyd niezwykymi twarzami, oczami, postaw i strojami, w ktrych kada fadka jest wycieniowana. Chc uchodzid za istoty tajemnicze. 119 Odniosem wraenie, e ma ochot zdzielid mnie nim po gowie, bo omieliem si spojrzed na sztuk ilustracji nie z perspektywy Boga, bo sprzeniewierzyem si marzeniom mistrzw z Heratu i ich tradycji malarskiej, bo podstpnie wcignem w to naszego sutana 122 Starzec tak sprytnie podszed modego artyst, e ten zbyt pno zauway, i tworzc mj wizerunek, wzorowa si na stylu zachodnim. Ogarn go wic niepokj, e okaza brak szacunku i sprzeniewierzy si starym mistrzom. Zda sobie spraw, podobnie jak kilku gupkw, ktrzy maj mnie dod i tego nie kryj, e mierd to nic miesznego. Od tej pory miniaturzysta co noc wczy si po ulicach, aujc tego, co zrobi. Sdzi, jak niektrzy chioscy mistrzowie, e sta si tym, co sam namalowa. 140 Patrzc na portrety weneckich mistrzw perorowa ojciec uwiadamiamy sobie z przeraeniem, e oczy s nie tylko otworami w twarzy, lecz sprawiaj wraenie prawdziwych oczu, ktre odbijaj wiato jak lustro i wchaniaj je jak studnia. Usta nie s jedynie szczelin porodku twarzy, pask jak papier, lecz dwiema wypukociami o rnych odcieniach czerwieni oddajcymi nasze radoci, smutki i myli poprzez odpowiednie uoenie. Nasze nosy nie s czym w rodzaju przegrody dzielcej twarz, lecz ywymi i ciekawymi instrumentami o niepowtarzalnych ksztatach. 149 Woski mistrz namalowa Wenecjanina w taki sposb, e od razu byo wiadomo, kogo przedstawia portret. Gdyby nigdy nie widzia tego czowieka, a kazano by ci go odnaled w tumie, mgby to zrobid dziki temu dzieu. Woscy malarze posugiwali si takim stylem, technik, ktra umoliwiaa oddanie rysw twarzy, a nie strojw i orderw. To si wanie nazywa portretem. 32 Gdybym mia przy sobie portret ekure, wykonany w stylu woskich mistrzw, nie czubym si taki samotny podczas dugiej podry, gdy nie mogem sobie przypomnied ukochanej, ktr zostawiem gdzie daleko. 37 Powiedzmy, e mielibymy skrcid w jak ulic. Na ilustracji wykonanej przez mistrzw Zachodu wyszlibymy poza jej ramy. Gdyby za namalowali j wielcy mistrzowie z Heratu, znalelibymy si w miejscu, z ktrego spoglda na nas Allah. Na chioskim malowidle zostalibymy uwizieni, poniewa chioskie rysunki s nieskooczone. 253 O prawdziwym talencie jednak wiadczya umiejtnod postrzegania wiata tak jak niewidomi. *+rka zawsze bdzie malowad tego samego konia, poniewa nie istnieje co, co Europejczycy nazywaj stylem 308

Porwnujc sygnowania i kolofony, mg stwierdzid, kto co od kogo zapoyczy 325 wysilek przy rozpozna. Zachod jest latwy do zdefin. Bo styl

Prbujc poczyd dwa style, moi miniaturzyci i ten bezmylny bazen stworzyli mierny obrazek. Mojego gniewu nie wzbudzao to, e miniatura czya dwa punkty widzenia, lecz wanie jej miernota. 270 Jeli ulegniemy szatanowi i sprbujemy opanowad ich styl i manier, zdradzimy nasz przeszod. Ale mao prawdopodobne, eby si nam udao mnie nie starczyo talentu i wiedzy, kiedy tworzyem wasny wizerunek. Mj portret wyszed prymitywnie, nie daem rady uchwycid podobieostwa. Jeszcze raz przekonaem si waciwie wszyscy o tym wiemy, chocia jest to przykre e aby opanowad w stopniu mistrzowskim styl europejski, potrzebne s wieki. Gdyby Wuj ukooczy ksig i wysa j do Wenecji, tamtejsi malarze i doa wymialiby nasz prac i na tym by si skooczyo. Pomyleliby, e Osmanie nie chc ju byd Osmanami. Przestaliby si nas bad. To pozwolilo oliwce uwiadomid sobie ze Osman mia racje + umiejcy zatrzymad czas mistrzowie z Heratu nie mogliby narysowad mnie tak, jak wygldam naprawd, za to malarze europejscy, ktrzy w kko tworzyli jedynie portrety madonn z dziecitkiem, nie byliby w stanie wstrzymad czasu. 442 Mentalnod i wartosci, jakimi ludzie si kierowali take wpywaa na konflikt. Malarze wschodu odznaczali si pokor, a tradycja miaa dla nich wielk wartod. Przykadowo Mistrz Osman [odniesienie]. Malarze zachodu przywizywali wag do sawy i bogactwa. Dlatego [ktrys z malarzy wschodu] nie chcia przyznad si to tego e zbiera pienidze. Inni si tego nie wstydzili, co moe sugerowad, e wpywaa na nich kultura zachodu. Jedn z uniwersalnych cech czowieka jest nieustanna ciekawod. Ludzie chc poznawad nowe rzeczy, nie ograniczad si do tego, co maj. Std sowa meddaha cytat. \
dla starych mistrzw pytanie o to, czy mona zmienid styl swojej pracy, kolory, ktrym jest si wiernym przez cae ycie, byo kwesti sumienia. Uwaali, e niegodne jednego dnia widzied wiat oczyma wschodniego szacha, drugiego zachodniego wadcy, tak jak to czyni wspczeni artyci

skromnod jest w naszej czci wiata wysoko nagradzan cnot. 252 Obawiam si, e mj wizerunek bdzie zawieszany na cianie, a poganie zechc mi oddawad pokony. Niech suchacze hody z Erzurumu nie usysz, e skrycie jestem dumne z tej myli, niech sdz, e przepeniaj mnie wielki strach i zawstydzenie. 55 Na pierwszej miniaturze nasz sutan, zbawca wiata, siedzc w specjalnie na t okazj wykonanej galerii paacu zmarego Ibrahima Paszy, z zadowoleniem przyglda si scenom rozgrywajcym si na Hipodromie*. Nawet jeli jego twarz nie posiadaa tylu szczegw, aby mona go byo odrnid od innych, narysowany by mistrzowsko i z szacunkiem. 65

W rzeczy samej ani sawa, ani zoto nie maj ujemnego wpywu na zdolnoci i umiejtnoci. Tak naprawd, czego jestem zreszt przykadem, pienidze i popularnod id w parze z talentem. motyl 71 Nim powstaa sztuka ilustracji, na wiecie panoway ciemnoci zapadn one rwnie wtedy, gdy sztuki tej zabraknie. Dziki kolorom, farbom, sztuce i mioci przypominamy sobie, e Allah rozkaza nam: Patrzcie!". Wiedzied" znaczy pamitad, e si widziao". Widzied" znaczy wiedzied bez odwoywania si do pamici". Tak wic malarstwo jest nieustannym przypominaniem o istnieniu ciemnoci. *+Artyci pozbawieni pamici nie s w stanie przypomnied sobie ani Allaha, ani jego czerni. 86 malowanie jest aktem poszukiwania pamici Allaha i widzeniem wiata tak, jak on go widzi". 90 Alifodparem. Pierwsza opowied o minarecie dowodzi, e talent miniaturzysty nie jest wany, bo to czas czyni jego prac doskona. Ba, druga opowied o haremie i bibliotece, pokazuje, e jedynym sposobem, by uwolnid si od problemu czasu, jest rzucenie si w wir pracy, ilustrowanie i dwiczenie. A co si tyczy trzeciej opowieci, to ty mi wyjanij. Dim powiedzia z pewnoci siebie Czarny. Trzecia opowied o studziewitnastoletnim mistrzu czy si z Alif i Ba. Mwi o tym, e dla kogo, kto zrywa z nienagannym yciem i prac, czas si kooczy i przychodzi mierd. 85 Miniaturzysta, ktremu dane byo ujrzed niemiertelne krlestwo Allaha, nigdy nie wrci do malowania stron przeznaczonych dla miertelnikw". Po czym dodaje: Tam, gdzie umys lepego miniaturzysty czy si z Allahem, panuj absolutna cisza, bogosawiona ciemnod i nieskooczonod czystej stronicy". 92 Tych, ktrzy uwaaj, e naley zachowad w pracowni dawne zasady moralne, podad drog perskich mistrzw i nie zawsze przyjmowad za swe usugi pienidze. Chcemy, aby na rwni z broni, armiami, jeocami i zdobywcami w naszych ksigach byy obecne legendy, opowiadania i gawdy. Nie trzeba rezygnowad z tradycyjnych form, nie warto robid tanich rysunkw bez tekstu, aby wrczyd je za kilka monet przypadkowemu przechodniowi. Czarny 105 Zapytabym Wuja: Czy Elegant mia racj, mwic, e malujc nasze miniatury, naduywamy zaufania padyszacha? e zdradzamy starych mistrzw i zniewaamy nasz religi?". 113 Posiadanie portretu stao si wrd monych, ksit i czonkw wielkich rodw jednoczenie mecenasw sztuki tak powszechnym zjawiskiem, e nawet gdy fundowali w kocioach freski o tematyce biblijnej, pragnli si na nich znaled. 118 wielcy niewierni (wikszod sprawiaa wraenie ywych, a czd zdawaa si patrzed mi prosto w oczy) stali si wielcy jedynie dziki tym portretom 119 Przerazio go to, bo nagle sobie uwiadomi chyba nie bez radoci e sztuka islamu, stworzona i doskonalona przez starych mistrzw z Heratu, moe zostad wyparta przez portreciarstwo. 120

Nigdy nie pozwolibym na wystawienie mojego portretu na widok publiczny", oznajmi nasz sutan, chocia tego wanie pragn doda wuj z szataoskim chichotem. 121 Wuj posuguje si technik niewiernych, perspektyw, po czym doda: Jest jeszcze sprawa ostatniej ilustracji. Na tym obrazku Wuj profanuje wszystko, w co wierzymy. On ju nie tylko obraa nasz religi, on bluni przeciw Bogu". 134 eby rycina bya doskonaa, taka jak u starych mistrzw, trzeba najpierw wykonad tysice prb. 137 Czy mona malowad bluniercze obrazy, nie zdajc sobie z tego sprawy? 171 ludzie szukaja usprawiedliwienia Miniaturzysta powiedzia Wuj tonem czowieka zadowolonego z siebie tworzy sztuk, pozostajc w zgodzie z wasnym sumieniem i zasadami, w ktre wierzy. Niczego si nie obawia. Nie zwraca te uwagi na to, co mwi jego wrogowie, nadgorliwcy i zazdronicy 174 miniaturzyst kieruje jedynie chciwod 180 Kopiowanie wiata to co niegodnego, oburzajcego. Lecz w tych obrazach jest jaki urok. Maluj to, co widzi oko, i tak, jak ono postrzega wiat. W istocie maluj to, co widz, podczas gdy my malujemy to, na co patrzymy. Po obejrzeniu ich prac mona dojd do przekonania, e jedyn metod na uwiecznienie czyjego oblicza jest styl zachodni. Uwaaj tak nie tylko mieszkaocy Wenecji, lecz wszyscy krawcy, rzenicy, onierze, ksia i sklepikarze w krajach Zachodu. Oni wszyscy maj stworzone w tym stylu portrety. Wystarczy, e raz na nie spojrzysz, a sam zapragniesz byd tak przedstawiony i zaczniesz wierzyd, e jeste kim wyjtkowym, szczeglnym i niepowtarzalnym. Pozwala na to malowanie ludzi nie tak, jak postrzega ich umys, lecz jak widzi oko. Pewnego dnia wszyscy bd tak malowad. 184 Kogo nie rozgniewaby wizerunek psa namalowanego z gry, lecz patrzcego na mnie, jakby by moim bratem? 270 bowiem utalentowani artyci maj wrodzon skonnod do malowania tego, co zakazane. Czasami wrcz nie mog si powstrzymad od psot. 273 Syszaem, e niektrzy weneccy miniaturzyci chtnie sprzedaj krawcom i rzenikom ilustracje przecitnych koni jucznych, malowane metod prb i bdw. Taka iluminacja nie ma adnej wartoci i nie oddaje pikna wiata stworzonego przez Boga. Jestem jednak przekonany, e nawet przecitni artyci wiedz, e prawdziwy obrazek nie powstaje wedug tego, co widzi oko, lecz wedug tego, co zapamitaa i do czego przywyka rka. 289 Ciekawe, ile sztuk zota dadz mi za niego? Jak namalowaby go Mir Musawir, a jak Behzad? 297 Niektrzy miniaturzyci, obawiajcy si tego hody i jego zwolennikw, twierdz, e to ja stoj za europejskim stylem malowania 311

nie pokoniem si czowiekowi. Ale to wanie robi nowi europejscy mistrzowie *+Maj jeszcze czelnod umieszczad postacie na " rodku strony, jakby czowiekowi naleao oddawad czed. Maluj go jak jakiego boka, przed ktrym powinnimy bid pokony. Czy czowiek jest na tyle wany, by trzeba byo go przedstawiad ze wszystkimi szczegami, cznie z jego cieniem? 312 wspaniaej rce narysowanej przez mistrza Behzada jest co, co od razu sugeruje, i to wanie wizerunek owego poety. Bo w naszej miniaturze tred ma pierwszeostwo przed obrazem. Teraz, kiedy zaczto naladowad francuskich i woskich mistrzw, wiat treci ustpi miejsca wiatu obrazw, jak w ksidze, ktr zamwi sutan u witej pamici Wuja. Dlatego e w europejskiej tradycji... 342 Kiedy wielkich mistrzw zmuszano do rysowania w nieznanym im stylu zwycizcw i naladowania obcych wzorw, wtedy bez zastanowienia, wziwszy do rki ig, bohatersko olepiali si, eby bronid swojego honoru, a potem kadli przed sob jak wspania miniatur i dopki nie zstpio na nich bogosawieostwo Allaha, czyli wieczna lepota, patrzyli na /ni bez przerwy, godzinami, czasem dniami 350 Dla mnie posiadanie stylu jest gorsze ni bycie morderc. 402 Oni ukrywali swoje podpisy nie dlatego, eby si nie ujawniad, ale z szacunku dla swoich mistrzw i tradycji 426 Stosunek bohaterw do sztuki wschodu i zachodu decydowa o ich miejscu w konflikcie. Mistrz Osman by zdecydowanym zwolennikiem sztuki wschodu i potpia malarstwo zachodnie. Oliwka, Bocian i Motyl, mimo e byli z zaoenia artystami wschodu, w tajemnicy bd niewiadomie skaniali si ku zachodowi. Oliwka prbowa namalowad swj portret. Bocian lubi kas. Motyl publicznod. Wuj natomiast sdzi, e wschd i zachd nale do boga, wic konflikt dla niego nie mia sensu. Jego zdaniem poczenie obu kultur byo nieuniknione.

Ja te chciabym zostad w ten sposb sportretowany. wuj 32 Sam wuj nie by mistrzem iluminacji i waciwie iluminatorstwo wcale nie byo jego zawodem, ale poniewa za zgod i zacht sutana kontrolowa prace nad ksig, stosunki midzy nim a Osmanem si popsuy 38 To dziki mnie sutan zainteresowa si europejskim stylem w malarstwie. Mao tego, nawet zmusi mistrza Osmana do skopiowania jego portretu, wykonanego przez woskiego malarza. Naczelny iluminator z obrzydzeniem wykona wol sutana, a naladowanie woskiego malarza nazwa tortur. 104 Bocian nie ukrywa nas przed nikim, wie, e nikt z malarzy w Stambule tyle nie zarobi 113

 Ja take zapragnem poczud si kim nadzwyczajnym, szczeglnym i wyjtkowym doda. I w tej chwili zrozumia, e jest pod wraeniem tej napawajcej go strachem nowej sztuki. 120 wuj Nic nie jest czyste odrzek Wuj. Gdy w krlestwie rysunku powstaje arcydzieo, gdy doskonaa iluminacja sprawia, e oczy wilgotniej z radoci, a po plecach przebiega dreszcz, mona byd pewnym jednego: dwa style, ktre do tej pory rozwijay si niezalenie od siebie, spotkay si, by stworzyd co nowego i zachwycajcego. Dziea Behzada i perskie malarstwo zawdziczamy spotkaniu si arabskiej wraliwoci i mongolsko-chioskiej tradycji malarstwa. Najlepsze miniatury szacha Tahmaspa cz styl perski z turkmeoskim wyrafinowaniem. Jeeli dzisiaj ludzie nie potrafi docenid pikna ksig powstajcych w pracowniach sutana Akbara w Indiach, to dlatego, e kae on swoim iluminatorom naladowad techniki zachodnich mistrzw. Do Boga naley zarwno Wschd, jak i Zachd. Niech on nas chroni przed koniecznoci zachowania czystoci stylu. 173 Pewnie syszelicie o tych upartych starych ludziach, ktrzy bezinteresownie powicili si sztuce. Bd atakowad kadego, kto wejdzie im w drog. Zwykle s wymizerowani, wysocy i kocici. Chc, by kurczca si liczba dni, jakie im jeszcze pozostay, bya rwna liczbie dni, ktre ju przeminy. S zapalczywi i zwykle na wszystko narzekaj. Pragn wszystkim sterowad, co sprawia, e ludzie z ich otoczenia podnosz rce z irytacj. Nie lubi nikogo i niczego. Wiem to, bo jestem jednym z nich. *+Nie lubimy nowoci dlatego, e nie znajdujemy w nich niczego wartociowego. 251 osman zmary by dla mnie rdem trudnej do opisania udrki, bo zmusza mnie do naladowania mistrzw europejskich 252 drogi Motyl, mdry Bocian i chytry Oliwka 269 By bardzo dumny, gdyby wic zniy si do sygnowania miniatury, jego znak byby prosty i wyrany, nie staraby si go ukryd. Allah szczodrze obdarzy go zdolnociami. Mg bez trudu robid wszystko, od zocenia po liniowanie, i robi to doskonale. W pracowni by mistrzem od drzew, zwierzt i ludzkich twarzy. 276 Oliwka by przywizany do stylu z Heratu 277 Oliwka w nic nie wierzy. Nie wierzy te w pienidze, mimo to je gromadzi. 278 Irytuje mnie, bo malujc, nigdy nie zatraca si w tym wspaniaym wiecie, nie tonie w rozkoszy, lecz jedynie myli o tym, by jego ryciny podobay si ludziom. Irytuje mnie, poniewa myli o pienidzach, ktre zarobi. 280 motyl Nie ufaem Oliwce, a Bocian w koocu staby si niewolnikiem stylu Wenecjan. Motyl pragn byd podziwiany zdenerwowaa mnie myl, e mgby odebrad komu ycie a to uatwioby mu kierowanie pracowni i zdobycie przychylnoci sutana. 281 Podobno naley do grupy zwolennikw hody z Erzurumu powiedzia Czarny 282 motyl

Kady szczeg traktowa z rwn uwag, starajc si jedynie, by by wyrany, dlatego estetycznym podejciem przypomina weneckich mistrzw. Ale w przeciwieostwie do nich mj ambitny Bocian nie uwaa, e kada twarz jest inna, wyjtkowa. 284 Malujc wspaniaego rumaka, staj si wspaniaym rumakiem. 297 oliwka Malujc wspaniaego konia, staj si dawnym mistrzem malujcym konia. 298 motyl Malujc wspaniaego konia, jestem sob, nikim wicej. 300 bocian Powiedzcie tylko, ile mi za to dacie, a namaluj wam pid lub szed takich. 298 bocian Spogldajc w lustro, prbowaem narysowad wglem swj portret. Cierpliwie szkicowaem przez duszy czas. Kiedy zobaczyem, e twarz na papierze nie jest podobna do mojego odbicia w lustrze, ogarna mnie taka rozpacz, e zy trysny mi z oczu. Jak sobie z tym radzili malarze weneccy, ktrymi tak si zachwyca Wuj? Wyobraziem sobie, e jestem jednym z nich w nadziei, e dziki temu stworz przekonujcy autoportret. Jaki czas pniej przeklem artystw europejskich i Wuja, zmazaem to, co narysowaem, popatrzyem w lustro i zaczem wszystko od nowa. 305 oliwka *tutaj czy do mentalnoci?+ Po co Oliwka, tak przywizany do tradycji Heratu, miaby zabijad biednego Eleganta, ktry by jeszcze wikszym zwolennikiem starego stylu? 359 Moim zmartwieniem nie jest Wuj, ale atmosfera panujca w pracowni. Przez niego miniaturzyci, ktrych wychowywaem i ktrych kocham jak wasne dzieci, zdradzili mnie i wszystkie nasze malarskie tradycje: zaczli z przekonaniem naladowad europejskich mistrzw, twierdzc, e tak yczy sobie sutan. S niegodziwcami i zasuguj na tortury! Jestemy godni raju, jeli suymy swojemu talentowi i sztuce bardziej ni sutanowi, ktry daje nam prac. 360 miniaturzyci pracujcy dzieo i noc i zadowalajcy si drobnostkami *+mistrzowie, ktrzy nie znali zawici i uznawali za normalne i sprawiedliwe, e Allah da jednym talent i zdolnoci, a drugim gorliwod i pokor*+Albo taki chudziutki, niziutki malarz, ktry chichoczc, powtarza sobie: Cierpliwoci, cierpliwoci, cierpliwoci", gdy co le pokry farb. 412 Ale kiedy wykorzystujemy styl europejskich mistrzw, nasza praca przestaje byd tylko zdobnictwem, a zaczyna byd prawdziwym rysunkiem. A to zakazane jest przez szlachetny Koran i wcale nie podoba si naszemu Prorokowi. 421 W historiach opowiadanych przez meddaha zawarte byy przesania odnonie strony wschodu i zachodu. Meddah poprzez wcielanie si w postacie z miniatur i wypowiadanie si w ich imieniu, opisywa to, co w sztuce wschodu jest niepowtarzalne [drzewo np. bd te cieniowanie czerwieni]. W opowiadaniach ironicznie wyraa rwnie swj stosunek do hody z Erzurumu, ktry fanatycznie opowiada si po stronie wschodu. wiadczyo to o tym, i bdc po jednej stronie konfliktu, nie naley si jej kurczowo trzymad. Trzeba byd elastycznym.

patrzenie na rysunek drzewa jest przyjemniejsze od patrzenia na ywe drzewo, 57. A weneccy przedstawiali tak jak zywe drzewo wiec nie ma przyjemnoci z obrazu Na koniec wspomn malarzy europejskich i jeli kto ich naladuje, niech to, co powiem, bdzie dla niego przestrog. Tak wic malarze ci w taki sposb przedstawiaj twarze krlw, ksiy, szlachetnie urodzonych panw, a nawet kobiet, e spojrzawszy na nie, mona t osob rozpoznad na ulicy. Ich ony, wyobracie sobie, swobodnie chodz po miecie, a reszty ju sami moecie si domylid. Lecz jakby to im nie wystarczao, posunli si jeszcze dalej... Nie w nierzdzie, ale w malarstwie... 58 diabelsk myl: najbardziej pragniemy malowad co, czego nie znamy, co kryje si w cieniu, a nie to, co znamy i widzimy w penym wietle. 138 Starzec tak sprytnie podszed modego artyst, e ten zbyt pno zauway, i tworzc mj wizerunek, wzorowa si na stylu zachodnim. Ogarn go wic niepokj, e okaza brak szacunku i sprzeniewierzy si starym mistrzom. 140 Sto dziesid lat temu sztuka wenecka nie stanowia jeszcze takiego zagroenia, by nasi wadcy musieli si ni martwid, a legendarni mistrzowie wierzyli w swoje metody rwnie arliwie jak w Allaha. Dlatego uwaali stosowanie przez Wenecjan rnych odcieni czerwieni, by oddad zwyk ran zadan szabl czy co rwnie banalnego jak worek, za niegodne i wulgarne, niewarte nawet pogardliwego umiechu. Twierdzili, e tylko saby i niepewny swoich umiejtnoci miniaturzysta uywaby jakiego odcienia czerwieni do namalowania czerwonego kaftana. Cieniowanie nie byo adn wymwk. Wedug nich istnia tylko jeden kolor czerwony. 203 Wenecjanie maj inne poczucie przyzwoitoci i pokazuj artystom nie tylko crki, lecz rwnie konie i paace. Utalentowany malarz moe ukazad pann lub konia w taki sposb, aby korzystnie si wyrniali na tle innych. Gdy krl niewiernych oglda obrazy z Wenecji, zastanawiajc si, czy pojd dziewczyn za on, jego ogier nagle poderwa si, prbujc pokryd pikn klacz z malowida. 234 Dlaczego s dumni z przedstawiania tysicy i dziesitek tysicy koni w jeden sposb, bez realistycznego spojrzenia na nas? Powiem wam dlaczego. Poniewa prbuj ilustrowad wiat taki, jakim postrzega go Bg, a nie taki, jakim oni sami go widz. Czy nie stanowi to wyzwania dla boskiej jedynoci? 235 Wprost przeciwnie, oni wanie s najbliej naszej wiary. Modl si, by moi bracia z Erzurumu nie zrozumieli mnie le. Nie podoba mi si, e niewierni artyci pokazuj swoje kobiety na wp nagie, w sposb daleki od pobonej skromnoci, e nie rozumiej, jakie przyjemnoci daje kawa i przystojni chopcy, e chodz z gadko ogolonymi twarzami, chocia wosy maj rwnie dugie jak kobiety, i e utrzymuj, i Jezus te jest Bogiem Allahu, miej nas w swojej opiece. Tak mnie ci niewierni zdenerwowali, e gdybym spotka ktrego na swojej drodze, tobym go porzdnie kopn. 235

Dlaczego nasze jedzenie, picie, wydalanie i spanie budz zakopotanie? Dlaczego artyci boj si malowad ten nasz wspaniay, dany przez Boga, instrument? W tajemnicy wszyscy, szczeglnie kobiety i dzieci, bardzo lubi na niego patrzed co w tym zego? Czy hoda z Erzurumu jest take temu przeciwny? 236 + rze koni przez to ze jakis Kon nie wyglda jak na obrazkach uklon w strone zachodu podszed do nas podrny, da kademu po srebrnej weneckiej monecie i zacz nas malowad. By Europejczykiem. Oczywicie by dziwny 330 Hej, niewierny Europejczyku, dlaczego rysujesz tych dwch? zapyta. Ci plugawi derwisze kalenderyci wasaj si, kradn i ebrz, pal haszysz, pij wino, pieprz si ze sob i sdzc z ich wygldu, nie chodz do meczetu, nie odmawiaj modlitw, nie wiedz, co to dom i rodzina. To zwyke mty na tym naszym dobrym wiecie. Dlaczego wic malujesz ich plugawy portret, gdy jest tyle pikna w tym wielkim kraju? Chcesz okryd nas haob? Skde znowu. Po prostu obrazy przedstawiajce wasze ze strony przynosz wicej pienidzy odpowiedzia niewierny. Osupielimy, syszc tak mdr ripost. Gdyby mg zarobid duo pienidzy, namalowaby diaba w korzystny sposb? zapyta hoda, usiujc rozpoczd dyskusj, lecz jak widad z rysunku, Europejczyk by prawdziwym artyst, przeto wola zajd si prac i zarabianiem pienidzy ni suchaniem pustej gadaniny hody. 331 Przez to, e w europejskich miastach kobiety chodz nie tylko z odsonitymi twarzami, ale te demonstruj swoje byszczce wosy, szyj, rce, a nawet, jeli to prawda, cudowne nogi, mczyni nieustannie maj wybrzuszone z przodu spodnie, co musi byd naprawd mczce i oczywicie powoduje parali spoeczeostwa. 378 Moje niezdecydowane serce mwi: kiedy jestem na Wschodzie, chc byd na Zachodzie, a znalazszy si na Zachodzie, d na Wschd. *+Chc czerpad rozkosz z tyu i z przodu, ze Wschodu i Zachodu.380 Motyw morderstwa odnosi si do konfliktu oraz mia scisy zwizek ze sztuk. Oliwka zabi Eleganta, gdy ten drugi przyczyni si do powstawania ksigi sprzecznej z tradycj wschodu. Wykrywanie cech kadego z bohaterw w celu odnalezienia mordercy odbywao si przez badanie ich stosunku do sztuki wschodu bd zachodu. Mistrz Osman wraz z Czarnym studiowali dziea artystw z pracowni, w ktrej rwnie pracowa Elegant, by zdemaskowad morderc. Pomg w tym bd, ktry wedug [] jest matk stylu, z kolei styl niedozwolony jest w sztuce wschodu. To prowadzi do tego, e [wniosek jakis, bo na razie jest to skrt myslowy].

By jeden taki iluminator podjem. Przychodzi do mnie potajemnie, tak jak i inni miniaturzyci, dla dobra sekretnej ksigi sutana. Pracowalimy razem do rana. To on robi najlepsze zocenia. Biedny Elegant pewnego wieczoru wyszed std, ale nigdy nie dotar do domu. Obawiam si, e mj nieszczsny mistrz pozoty zosta zamordowany. 33

 Lecz ty nie jeste miniaturzysta zauway a ja nie zabiem Eleganta ze strachu. Zamordowae go, bo chciae malowad zgodnie z wasn wol, bez adnych skrupuw. 179 A moe ten pojedynek to podstp, za ktry zapac krwi lub gow? Ale czy wszystkie legendarne dziea mistrzw z Heratu nie powstaway za pomoc pocignid pdzla wyznaczajcych granice pikna i mierci? 295 Byem pewny, e ich te poproszono o namalowanie konia i e woyli w to wiele wysiku, cakiem powanie traktujc zaplanowany przez tych gupcw pojedynek. 305 Erzurumczycy rozzocili si pewnie take dlatego, e Elegant opowiedzia im o tajemnej ksidze. 395 Powtrzenie wszystkiego, e wszystko to wpywa na rozwj konfliktu, ale szala nie przechyla si w adn stron, bo [pikny jakis cytat na zakooczenie].

Czy rysowanie w inny sposb jest jednoznaczne z innym postrzeganiem rzeczywistoci? zapyta mj dziadek. 34 jedno z rozwizao konfliktu Wenecjanie umieraj po wenecku odpar mody czowiek, ktry wkrtce mia mnie namalowad. Kada mierd jest taka sama stwierdzi starzec. 138 Domyliem si, e to znowu Azrael, lecz jaki wewntrzny gos przypomnia mi o fragmencie z Ksigi Apokalipsy, gdzie napisano, i Azrael to anio z tysicem skrzyde czcych Wschd z Zachodem, trzymajcy w doniach wiat. 190 byo duzo nawizao do azraela przy rozdziale ze mierci Wschd i Zachd nale do mnie. Wstrzymaem oddech. Ale jakie ma znaczenie to wszystko, cay ten wiat? Tajemnica usyszaem w mylach, a moe: aska. Nie byem pewny. 249 Zlecaem mu wykonanie kwiatw, bo nikt lepiej ni on nie potrafi tego zrobid. Umilk na chwil, po czym doda: Szkoda, jaka szkoda! Domyliem si, e te sowa oznaczaj koniec pewnej epoki. 293 sztuka wschodu zanika\ Tote zo jest rwnie potrzebne jak cnoty, a grzech rwnie niezbdny jak prawod. 310 Przegldajc stare manuskrypty, patrzy ze smutkiem na wspaniae arcydziea (bo nikt ju nie potrafi tak malowad), 326

 Jestemy malarzami, bradmi owiadczyem. Ale teraz wszystko si kooczy. 341 osman Mj mistrzu i panie zaczem mu schlebiad. Doskonale ci rozumiem i zbiera mi si na pacz. Nadeszy okropne czasy, kiedy nie ceni si sztuki, a dba o pienidze, nie ceni si starych mistrzw, lecz tylko imitatorw z Zachodu 358 Miniaturzysta rysuje nie to, co sam widzi, ale to, co widzi Allah przypomnia Motyl, zerany zazdroci. Racja potwierdziem ale Allah widzi to, co i my widzimy. Allah widzi to, co i my widzimy, ale nie tak jak my wytkn mi Motyl. Wojn, ktr my widzimy jako chaos, On w swojej wszechwiedzy postrzega jako starcie dwch uporzdkowanych si. Oczywicie miaem dla niego odpowied. Chciaem rzec: Naszym obowizkiem jest wierzyd Allahowi, zatem rysujmy to, co on nam pokazuje, a nie to, co przed nami ukrywa", ale zrezygnowaem. 396 Do Boga naley Wschd i Zachd powiedziaem po arabsku ulubion fraz zmarego Wuja. Ale Wschd jest na wschodzie, a Zachd na zachodzie owiadczy Czarny. Artysta nie powinien ulegad pysze pod adn postaci powiedzia Motyl. Powinien po prostu malowad tak, jak to uwaa za stosowne, i nie przejmowad si ani Wschodem, ani Zachodem. 430 Od tego momentu w pracowni sutana bdzie si rysowad na europejski sposb, a styl, ktremu oddalimy cae swoje ycie, ksigi, ktre ilustrowalimy, stopniowo zostan zapomniane, wszystko si skooczy... Jeli nas nie przyapi i nie zabij erzurumczycy, to kalekami uczyni nas kaci sutana. 409 str 412-413-wspominanie podsumowane slowami Co w ogle stao si z tradycj usuwania bdw? My, malarze, jak paczce w haremach szacha kobiety, przechodzimy z ycia do historii, ale czy dane nam bdzie przejd z historii do legendy? 414 miejsca odparem. Nawet jeli mistrz Osman rzeczywicie olepnie albo umrze, a kady z nas bdzie rysowa tak, jak chce, z wykorzystaniem europejskich metod, w koocu opanujemy jaki styl, byd moe nawet podobny, ale nie uda nam si ju odnaled siebie w penym tego sowa znaczeniu. A jeli bdziemy rysowad tak jak dawni mistrzowie, upierajc si, e tylko w ten sposb odnajdziemy siebie, nasz sutan, ktry odwrci si nawet od mistrza Osmana, znajdzie na nasze miejsce innych, bardziej odpowiadajcych mu malarzy. Ludzie zaczn uwaad nas za godnych poaowania 418 Czy nie da si pokonad tej choroby? zapytaem. Kiedy zmieni si w epidemi, aden z nas si jej nie przeciwstawi. 426

 Nie miej zbyt wielkiej nadziei na to, e uda ci si uciec od europejskiego stylu uprzedzi mnie Czarny. Czy wiesz, e sutan Akbar proponuje malarzom, aby podpisywali prace? Portugalscy jezuici dawno temu przywieli do Indii europejskie ryciny i manier malowania. Europejczycy s teraz wszdzie. 431 Walka midzy stylem starych mistrzw z Heratu i nowymi europejskimi metodami, ktra staa si przyczyn ktni midzy malarzami i zrodzia tyle problemw, skooczya si niczym. Od tej pory nie rysowano ani tak jak na Zachodzie, ani tak jak na Wschodzie. Malarze nie oburzali si i nie buntowali, przyjli to wszystko ze smutn pokor, jak starzec w milczeniu przyjmuje chorob. Nikt wicej nie interesowa si dzieami wielkich mistrzw z Heratu i Tabrizu ani nowymi metodami Europejczykw. Miniatura pogrya si w ciemnoci jak miasto, kiedy noc gasn wszystkie wiata i zamykaj si drzwi domw. Nikt nie pamita czasw innego postrzegania wszechwiata. Ksiga mojego ojca niestety nie zostaa dokooczona. Miniatury do niej przygotowane przekazano do paacu, a tam sprawni i skrupulatni bibliotekarze porozrzucali je po rnych ksigach razem z innymi rysunkami, wykonanymi w pracowni 441 Czy rysowanie w inny sposb jest jednoznaczne z innym postrzeganiem rzeczywistoci? 34 Oliwka: Jeli ograniczymy si do kopiowania Europejczykw to () poniesiemy porak. (Europekczycy) Pomyleliby, e Osmanie nie chc ju by Osmanami. Przestali by si nas ba (str 568/9)