Podrecznik GLINA Darmowy Fragment

www.bramawiedzy.
pl
bezpatny fragment
Lista Honorowych Wydawcw Ksiki Niniejsza ksika powstaa dziki wsparciu wymienionych poniej osb, ktre dokonujc zakupu ksiki w przedsprzeday umoliwiy uruchomienie procesu produkcji pierwszego nakadu. Akcja przedsprzeday, ktr zorganizowalimy bya prawdopodobnie jednym z pierwszych w Polsce projektw wydawniczych opartych o ide crowdfundingu, czyli finansowania spoecznociowego. Lista ta zawiera imiona i nazwiska osb, ktre formalnie wyraziy zgod na publikacj swoich danych osobowych. Nasz akcj wspara wiksza liczba czytelnikw, ale zdecydowali si oni pozosta anonimowymi. W obu przypadkach, bez ich wsparcia, wydanie tej ksiki nie mogoby doj do skutku. Dumni ze wsplnej pracy, dzikujemy. Agata Banach, Arkadiusz Baron, Anna Baturo, Grzegorz Berezowski, Artur Btkowski, Karolina Bielak, Magda Baszczyk, Agata Boduch, Sawomir Bolek, Piotr Borkowski, Piotr Borowy, Arletta Broniowska, Natalia Buczkowska, Arkadiusz Chrapusta, Marek Chudzik, Piotr Chybowski, Janusz Curyo, Daniel Cwalina, ukasz miel, Wojciech Daltka, Anna Damzyn, Adam Dbrowski, Kasia Dobrowolska, Dariusz Dolecki, Janek Dowgiao, Grzegorz Drapaa, ukasz Dubiel, Marcin Durski, Monika Dyndo, Olga Dyakowska, Joanna Dzicioowska, Paulina Gasiun, Zuza Gorzeska, Ewa Gociska, Monika Grska, Dariusz Grabowski, Mateusz Grabski, Bartosz Gromulski, Anna Grusza, Marcin Jan Grzegorzek, Zofia Grzybowska, Elbieta Hibner, Krzysztof Jakimowicz, Marcin Janicki, Maciej Janowiak, Wojciech Januszczyk, ukasz Jasiski, Monika Jezierska, Pawe Jdruszczak, Jakub Junga, Justyna Junga, Anna Joanna Kamonciak, Ewa Karczmarczuk, Tomasz Karczmarzyk, Jagoda Karowska, Dorota Karwat, Justyna Kasjaniuk, ukasz Koczak, Marta Kossakowska, Marta Kownacka, Aleksander Krajewski, Dagmara Krawiec, Adam Kruszyski, Jerzy Krysiuk, Bartosz Krzewiski, Mateusz Krzewiski, Dominik Kucia, Aleksandra Kurzawska, Bartomiej Kumierski, Sawek Kumierz, Krzysztof Leszczyski, Natalia Leniak, Jakub Linowski, Justyna Lis, Krzysztof Lis, Waldemar Litwiski, Ada Lubelska, Grzegorz uecki, Agnieszka ypacewicz, Cezary Makiewicz, Dawid Magiera, Teresa Majewska-wiertnia, Grzegorz Majewski, Elbieta Marciniak, Micha Marczyk, Katarzyna Markiewicz, Jakub Marszaek, Miron Matelonek, Agnieszka Matyszewska, Jacek Merc, Ewa Merda, Oskar Michna, Tomasz Mielczyski, Krzysztof Mikee, Mariusz Mikoajczyk, Micha Misiak, Sebastian Misiski, Pawe Molis, Joanna Muniowska, Emilia Musia, Aleksandra Niewada-Wysocka, Klarysa Nikiel, Leszek Nojman, Waldemar Nowak, Magorzata Nowicka, Jacek Nowodworski, Pawe Nykiel, Joanna Oleksy, Tomasz Opara, Rafa Orlikowski, Sylwia Pajk, Robert Paliga, Iwona Pielecka-Mackiewicz, Pawe Pluta, Izabela Pochopie, Pawe Pohorecki, Piotr Poleski, Rafa Pompa, Beata Posuszna, Przemek Prekurat, Magdalena Probola, Iga Prochowska, Mateusz Radwan, Inga Radziejewska, Anna Rakoczy, Maria Rauch, Anna Rogulska, Monika Raska, Monika Sachajko-Siudak, Micha Sady, Grzegorz Sagaski, Aleksander Saagacki, Szymon Sarnicki, Agnieszka Seliga, Grzegorz Serwatka, Hanna Sienkiewicz, Pawe Siwiec, Karolina Skalska, Kalina Somkowska-Grka, mgr in. Daniel Sok, Oktawiusz Stpie, Wioleta Sumorek, Antoni Surowiak, Krystian Swojak, Marika Sypniewska, Sebastian Szarszewski, Tomasz Szczepaniak, Monika Szepczyska, Amadeusz Szymura, Jakub lipiec, Ewa Tarasewicz, Pawe Tarasiewicz, Katarzyna Trojanowska, Leszek Tur, Janusz Tyrlik, Magorzata WaligraJasek, Anna Waligra-Jdrzejowska, Bartomiej Walu, Katarzyna Wciso, Markus Wiertarkus, Gabriela Wisniewska-Korre, Magorzata Witek, Tomasz Woszczowski, Mikoaj Wower, Karolina Wjcik, Joanna Wroska, Maciej Wroski, Katarzyna Zabieo, Ewa Zientara, Tomasz Zmylony, Tomasz emojcin
- zamw ksik na www.bramawiedzy.pl
bezpatny fragment
Tytu oryginau: Handbuch Lehmbau Tumaczenie: Zygmunt Bieliski Korekta: Agnieszka Kochanek, Rafa Ney, Bartosz Spawski Wsppraca w tumaczeniu oraz konsultacje merytoryczne: dr Marcin M. Koakowski Obrbka grafik, ilustracji i fotografii, wsppraca DTP do polskiego wydania: Marek miech Projekt okadki, skad DTP, przygotowanie do druku: Bartosz Spawski, wsppraca Daria Piskorz Koordynacja projektu: Piotr Kochanek, Bartosz Spawski, Pawe Sroczyski Partnerzy projektu: Fundacja Cohabitat ISBN: 978-83-63834-00-5 Copyright Prof. dr in. Gernot Minke 1994, 2004 This translation of Handbuch Lehmbau is published by arrangement with Gernot Minke and Cohabitat Foundation in Poland. Polish language edition published by SmartPoint Piotr Kochanek | Wydawnictwo Brama Wiedzy Copyright 2013 All rights reserved All rights reserved. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopying, recording or by any information storage retrieval system, without permission from the Publisher. Wszelkie prawa zastrzeone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie caoci lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metod kserograficzn, fotograficzn, a take kopiowanie ksiki na noniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji. Wszystkie znaki wystpujce w tekcie s zastrzeonymi znakami firmowymi bd towarowymi ich wacicieli. Autor oraz Wydawnictwo Brama Wiedzy dooyli wszelkich stara, by zawarte w tej ksice informacje byy kompletne i rzetelne. Nie bior jednak adnej odpowiedzialnoci ani za ich wykorzystanie, ani za zwizane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz Wydawnictwo Brama Wiedzy nie ponosz rwnie adnej odpowiedzialnoci za ewentualne szkody wynike z wykorzystania informacji zawartych w ksice. Autor zdjcia na okadce: Bruno Klomfar www.klomfar.com Zdjcie na okadce zostao wykorzystane za zgod autora. Ewentualne erraty do niniejszego wydania ksiki dostpne s na stronie: http://bramawiedzy.pl/erraty SmartPoint Piotr Kochanek | Wydawnictwo Brama Wiedzy ul. ukasiskiego 55/1 41-103 Siemianowice lskie Tel. +48 602 53 24 34 e-mail: kontakt@bramawiedzy.pl strona internetowa wydawnictwa, ksigarni online oraz e-dukacji: http://bramawiedzy.pl
Wydrukowano w Polsce/Printed in Poland
bezpatny fragment
Spis treci
1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.4.1 1.4.2 1.4.3 1.4.4 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Glina, materia budowlany przeszoci i przyszoci . . . . . . . . . 11 O historii budownictwa z gliny . . . 12 Istotne wiadomoci o glinie jako materiale budowlanym . . . . . . . . . . 15 Poprawa klimatu wntrz przez glin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Wpyw wilgotnoci powietrza na zdrowie czowieka . . . . . . . . . . . 16 Wpyw wietrzenia na wilgotno w pomieszczeniu . . . . . . . . . . . . . . . 16 Regulacja wilgotnoci przez glin. Pozytywny wpyw tego zjawiska na nasze zdrowie . . . . . . . . . . . . . . . 17 Uprzedzenia dotyczce gliny . . . . . 19 2.5 2.5.1 2.5.2 2.5.3 2.5.4 2.5.5 2.5.6 2.5.7 2.5.8 2.5.9 2.6 2.6.1 2.6.2 2.6.3 2.6.4 2.6.5 2.6.6 2.6.7 2.6.8 2.7 2.8 2.9 Zachowanie si gliny podczas dziaania ciepa . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Uwagi oglne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Przewodzenie ciepa . . . . . . . . . . . . 34 Ciepo waciwe . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Akumulacja ciepa . . . . . . . . . . . . . . 34 Pobieranie i oddawanie ciepa w zalenoci od czasu . . . . . . . . . . 34 Tumienie ciepa . . . . . . . . . . . . . . . 34 Promieniowanie cieplne/stopie emisji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Wyduenie termiczne . . . . . . . . . . 35 Odporno ogniowa . . . . . . . . . . . . 35 Wytrzymao . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Sia wizania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Wytrzymao na ciskanie . . . . . . 36 Wytrzymao na rozciganie w stanie wyschnitym . . . . . . . . . 37 Wytrzymao na rozciganie przy zginaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Wytrzymao na rozciganie przy sklejaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Wytrzymao na cieranie. . . . . . . 38 Modu elastycznoci . . . . . . . . . . . . 38 Wytrzymao krawdzi.. . . . . . . . . 38 Warto pH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Radioaktywno. . . . . . . . . . . . . . . . 39 Osona przeciw promieniowaniu elektromagnetycznemu o wysokiej frekwencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Zawarto energii pierwotnej (PEI), redukcja CO2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Poprawa waciwoci materiau poprzez specjaln obrbk i dodatki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . 41 Zmniejszenie tworzenia si rys podczas schnicia . . . . . . . . . . . . . . 41 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . 41 Schudzanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 rodki rozrzedzajce . . . . . . . . . . . . 42 Dodatki wkniste . . . . . . . . . . . . . . 42 rodki zaradcze . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Zwikszanie wodoodpornoci . . . . 42 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . 42 Spoiwa mineralne . . . . . . . . . . . . . . 43 Produkty zwierzce . . . . . . . . . . . . . 43 Produkty mineralne i zwierzce . . 44 Produkty rolinne . . . . . . . . . . . . . . 44 Emulsja bitumiczna . . . . . . . . . . . . . 44 Produkty syntetyczne . . . . . . . . . . . 44 Zwikszanie siy wizania . . . . . . . . 44 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . 44 Mieszanie i doowanie. . . . . . . . . . . 44 3.4.3 3.4.4 3.5 3.5.1 3.5.2 3.5.3 3.5.4 3.5.5 3.5.6 3.5.7 3.6 3.7 3.7.1 3.7.2 3.7.3 3.7.4 3.7.5 4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 5 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.6.1 5.6.2 5.6.3 5.6.4 5.7 5.8 5.9 5.10 5.11 5.12 6 6.1 6.2 6.3 Zwikszenie iloci iu . . . . . . . . . . . 45 Dodatki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Zwikszanie wytrzymaoci na ciskanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . 45 Optymalizacja rozkadu uziarnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Obrbka wstpna . . . . . . . . . . . . . . . 45 Zagszczanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Dodatki mineralne . . . . . . . . . . . . . 47 Dodatki organiczne . . . . . . . . . . . . . 49 Dodatek z wkien i wosw . . . . . 49 Zwikszanie wytrzymaoci na cieranie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Zwikszanie izolacji cieplnej . . . . . 50 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . 50 Glina lekka ze som . . . . . . . . . . . . 50 Glina lekka z dodatkami mineralnymi . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Glina lekka z korkiem . . . . . . . . . . . 52 Glina lekka z drewnem . . . . . . . . . . 53 Obrbka wstpna . . . . . . . . . . . . . . 54 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . 54 Doowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Rozdrabnianie i mieszanie . . . . . . . 54 Przesiewanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Dojrzewanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Szlamowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 Schudzanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 Glinobitka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . 58 Deskowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Przyrzdy do ubijania . . . . . . . . . . . 60 Proces wytwarzania . . . . . . . . . . . . . 62 Obrbka wilgotnej glinobitki . . . . . 62 Nowe sposoby budowania cian . . 62 Sposb elementowy . . . . . . . . . . . . . 62 Metody zmechanizowane . . . . . . . . 63 Budownictwo o konstrukcji ramowej z wypenieniem z gliny bitej . . . . . . 65 Konstrukcje cian z deskowaniem traconym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Budowa kopu z ubijanej gliny . . . . 65 Proces schnicia . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Wskanik skurczu schnicia . . . . . 66 Nakad czasu pracy . . . . . . . . . . . . . 66 Izolacja termiczna . . . . . . . . . . . . . . 66 Obrbka powierzchni . . . . . . . . . . . 66 Budowanie z cegie glinianych . . . 67 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . 67 Historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Przepisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
1.5 2
Glina jako materia budowlany i jej waciwoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 2.1 Skad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 2.1.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . 20 2.1.2 I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 2.1.3 Py piaskowy, piasek, wir . . . . . . . 21 2.1.4 Rozkad rozmiarw ziarna . . . . . . . 21 2.1.5 Skadniki organiczne . . . . . . . . . . . . 21 2.1.6 Woda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 2.1.7 Porowato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 2.1.8 Powierzchnia waciwa . . . . . . . . . . 22 2.1.9 Gsto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 2.1.10 Zagszczenie/zwarto . . . . . . . . . . 22 2.2 Test ustalajcy skad . . . . . . . . . . . . 23 2.2.1 Uwagi wstpne . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 2.2.2 Analiza sitowa i analiza mechaniczna (szlamowa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 2.2.3 Ustalenie zawartoci wody . . . . . . . 23 2.2.4 Testy proste (kontrole odrczne) 23 2.3 Reakcja gliny na wod. . . . . . . . . . . 26 2.3.1 Uwagi oglne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 2.3.2 Pcznienie i kurczenie . . . . . . . . . . . 26 2.3.3 Wyznaczanie skurczu schnicia. . . 26 2.3.4 Plastyczno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 2.3.5 Woskowate wchanianie wody . . . 28 2.3.6 Test na szlam gliniany . . . . . . . . . . . 30 2.3.7 Odporno na wypukiwanie . . . . . 30 2.3.8 Erozja powodowana deszczem i mrozem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 2.3.9 Czas schnicia . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 2.4 Wpyw pary wodnej na glin . . . . . 32 2.4.1 Uwagi oglne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 2.4.2 Dyfuzja pary wodnej . . . . . . . . . . . . 32 2.4.3 Wilgotno rwnowagi . . . . . . . . . . 32 2.4.4 Tworzenie si wody kondensacyjnej . . . . . . . . . . . . . . 33
2.10
3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.5 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4 3.3.5 3.3.6 3.3.7 3.4 3.4.1 3.4.2
bezpatny fragment
6.4 6.5 6.6 6.7 6.8 6.9 6.10 6.11 7 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 8 8.1 8.2 8.3 8.4 8.4.1 8.4.2 8.4.3 8.4.4 8.4.5 8.4.6 9 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 9.7 Produkcja cegie glinianych . . . . . . 69 Optymalizacja skadu materiau . . 72 Murowanie z cegie glinianych . . . 72 Obrbka cegie glinianych . . . . . . . 73 Obrbka powierzchni . . . . . . . . . . . 73 Mocowanie obrazw, regaw i szafek wiszcych . . . . . . . . . . . . . 73 Cegy z gliny lekkiej. . . . . . . . . . . . . 73 Akustyczne cegy gliniane . . . . . . . 74 Elementy wielkowymiarowe i pyty z gliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . 75 Kostki gliniane . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Elementy stropowe . . . . . . . . . . . . . 77 Pyty gliniane, wewntrzne do montau na sucho . . . . . . . . . . 78 Pyty podogowe z gliny . . . . . . . . . 78 Formy tworzone bezporednio z wilgotnej gliny . . . . . . . . . . . . . . 79 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . 79 Tradycyjne techniki na mokro . . . . 79 Sposb budowania zwany chleby gliniane z Dnne . . . . . . . . . . . . . . 82 Metoda pasm z gliny . . . . . . . . . . . . 83 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . 83 Produkcja pasm z gliny . . . . . . . . . . 83 Optymalizacja mieszanki . . . . . . . . 83 Ukadanie i wygadzanie pasm . . . 83 Naprawa pkni i poprawianie spoin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 Czasochonno . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Wypenianie mokr glin konstrukcji szkieletowych . . . . . . 88 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . 88 Obrzucanie glin . . . . . . . . . . . . . . . 88 Technika natryskowa . . . . . . . . . . . 89 Technika napeniania glin . . . . . . 89 Nawinite tyczki i butelki gliniane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 Konstrukcje cian wypeniane glin lekk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Konstrukcje cian wypeniane pasmami lub szlauchami z glin . . 91 Ubijanie, wsypywanie i pompowanie gliny lekkiej . . . . . 92 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . 92 Systemy deskowa do budowy cian z gliny lekkiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 ciany ubijane z gliny lekkiej ze som. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 ciany z ubijanej lub wsypywanej gliny lekkiej z drewnem . . . . . . . . . 94 ciany z gliny lekkiej z dodatkami mineralnymi wykonane 10.5.1 10.5.2 10.5.3 10.5.4 10.5.5 10.6 przez ubijanie, wsypywanie i pompowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . 95 ciany ubijane . . . . . . . . . . . . . . . . 95 ciany wsypywane i wlewane. . . . 95 ciany powstae przez pompowanie . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Obrbka powierzchni . . . . . . . . . . 99 Glina lekka z dodatkami mineralnymi, pompowana, do budowy posadzek i stropw.. . . 99 Wypenianie pustakw glin . . . . . 99 Szlauchy napenione glin . . . . . . 100 Tynki gliniane. . . . . . . . . . . . . . . . 104 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . 104 Wstpne przygotowanie powierzchni . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 Skad zaprawy tynkarskiej . . . . . . 105 Reguy dotyczce tynkowania cian z gliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Skurcze schnicia . . . . . . . . . . . . . . 107 Tynk natryskiwany z gliny lekkiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 Tynk z gliny lekkiej z keramzytem . . . . . . . . . . . . . 107 Tynk narzucany . . . . . . . . . . . . . . . 107 Tynkowanie ciany z beli somianych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 Tynk gliniany jako warstwa ochronna przed poarem . . . . . . . 108 Plastyczne ksztatowanie przy pomocy tynku glinianego . . . . . . . 108 Ochrona krawdzi . . . . . . . . . . . . . 108 Stabilizowane tynki gliniane, zewntrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Rozwaania porwnawcze o tynkach glinianych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 Ochrona powierzchni glinianych przed wpywami atmosferycznymi . . . . . . . . . . 114 Uwagi wstpne . . . . . . . . . . . . . . . . 114 Zagszczanie powierzchni . . . . . . 114 Powoki malarskie . . . . . . . . . . . . . 114 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . 114 Gruntowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 Powoki malarskie . . . . . . . . . . . . . 114 Wpyw na dyfuzj pary wodnej . . 115 Wpyw na wskanik przenikania wody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 Hydrofobizacja . . . . . . . . . . . . . . . . 115 rodki do hydrofobizacji . . . . . . . 115 Nanoszenie rodkw hydrofobizujcych . . . . . . . . . . . . . 116 Tynki wapienne . . . . . . . . . . . . . . . 117 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . 117 Przygotowanie powierzchni glinianych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 12.5.3 12.5.4 12.5.5 12.5.6 12.6 Zbrojenie tynku . . . . . . . . . . . . . . . 118 Skad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 Nakadanie tynku . . . . . . . . . . . . . 119 Wpyw na dyfuzj pary wodnej . . 119 Osony/okadziny/warstwy zewntrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 12.7 Konstrukcyjne rodki zaradcze . . 120 12.7.1 Ochrona przed deszczem . . . . . . . 120 12.7.2 Ochrona przed nasikaniem . . . . 120 12.7.3 Ochrona przed wod w pomieszczeniach . . . . . . . . . . . . 120 13 Naprawa elementw glinianych Remonty zabytkowych budowli przy pomocy gliny . . . . . . . . . . . . 122 Uwagi wstpne . . . . . . . . . . . . . . . . 122 O powstawaniu uszkodze elementw glinianych . . . . . . . . . . 122 Naprawy spoin glin . . . . . . . . . . . 122 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . 122 Materia do spoinowania . . . . . . . 122 Przygotowywanie spoin . . . . . . . . 122 Wypenianie spoin . . . . . . . . . . . . . 122 Naprawa spoin bez uycia gliny. . 122 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . 122 Materiay do spoinowania . . . . . . 122 Naprawy wikszych powierzchni 123 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . 123 Naprawy przy pomocy gliny . . . . 123 rodki zwikszajce przyczepno powok malarskich . . . . . . . . . . . . 123 Poprawa izolacyjnoci cieplnej przez stosowanie gliny lekkiej . . . . . . . . 123 Uwagi wstpne . . . . . . . . . . . . . . . . 123 Powody zwikszonego wystpowania wody kondensacyjnej . . . . . . . . . . 123 Sposoby izolacji cieplnej . . . . . . . . 124 Dodatkowa warstwa z gliny lekkiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 Rozwizania szczeglne . . . . . . . 125 Przyczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Szczeglne konstrukcje cienne . . 126 ciany gliniane o duej izolacyjnoci termicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 ciany z wypenionych glin starych opon samochodowych . . . . . . . . . 127 Szlauchy z tkaniny wypenione glin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 Konstrukcje stropowe z glin. . . . 128 Tradycyjne konstrukcje stropowe 128 Nowsze konstrukcje stropowe . . . 129 Posadzka z ubijanej gliny . . . . . . . 130 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . 130 Tradycyjne posadzki gliniane . . . 130 Wspczesne posadzki gliniane . . 130 Przezroczysta izolacja termiczna ciany glinianej kumulujcej ciepo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
10.7 10.8 11 11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 11.6 11.7 11.8 11.9 11.10 11.11 11.12 11.13 11.14
13.1 13.2 13.3 13.3.1 13.3.2 13.3.3 13.3.4 13.4 13.4.1 13.4.2 13.5 13.5.1 13.5.2 13.5.3 13.6 13.6.1 13.6.2 13.6.3 13.6.4
12
10 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5
12.1 12.2 12.3 12.3.1 12.3.2 12.3.3 12.3.4 12.3.5 12.4 12.4.1 12.4.2 12.5 12.5.1 12.5.2
14 14.1 14.2 14.2.1 14.2.2 14.2.3 14.3 14.3.1 14.3.2 14.4 14.4.1 14.4.2 14.4.3 14.5
bezpatny fragment
14.6 14.6.1 14.6.2 14.6.3 14.7 14.7.1 14.7.2 14.7.3 14.7.4 14.7.5 14.7.6 14.7.7 14.7.8 14.7.9 14.7.10 14.8 14.9 14.10 14.11 14.12 14.12.1 14.12.2 14.12.3 Dachy z gliny . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . 133 Tradycyjne konstrukcje dachowe 134 Nowe rozwizania pochyych dachw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 Sklepienia z cegie glinianych . . . 135 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . 135 Geometria sklepie . . . . . . . . . . . . 135 Statyka konstrukcji kopu . . . . . . . 136 Nubijskie konstrukcje kolebkowe 141 Afgaskie i perskie konstrukcje kopu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 Nubijskie konstrukcje kopu . . . . 144 Kopuy o ksztacie zgodnym z liniami cinienia . . . . . . . . . . . . . 146 Konstrukcje kopu z uyciem deskowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 Wzmacnianie kopu glinianych przez wypalanie od wewntrz . . . . . . . . 148 Przykady nowoczesnych budowli z kopuami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 Gliniana ciana kumulujca ciepo w ogrodzie zimowym . . . . . . . . . . 150 azienka z gliny . . . . . . . . . . . . . . . 150 Meble wbudowane wykonane z gliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 Umywalka z gliny . . . . . . . . . . . . . 154 Piece i trzony kuchenne z gliny . . 155 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . 155 Oszczdny, gliniany trzon kuchenny dla krajw Trzeciego wiata . . . . . 155 Piec z elementem trzonu kuchennego oraz zabudowan awk i miejscem do spania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 Piec do wypieku chleba i pizzy . . 158 Piec z paleniskiem bezrusztowym oboony glin . . . . . . . . . . . . . . . . 159 Ogrzewanie w cianach z gliny . . 160 Uszczelnianie staww glin . . . . . 161 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . 161 Uszczelnienie z ubitej gliny . . . . . 161 Ukadanie wilgotnych prefabrykatw glinianych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 Uszczelnienia przy uyciu wkniny nasczonej glin . . . . . . . . . . . . . . . 161 Nowe budowle z gliny . . . . . . . . . 162 Budynek mieszkalny w La Paz, Boliwia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 Budynek mieszkalny w Turku, Finlandia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 Budynek mieszkalny w Des Montes, Nowy Meksyk, USA . . . . . . . . . . . 166 Dom mieszkalny w Taos, USA. . . 168 Budynek mieszkalny w Tucson, Arizona, USA . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Dom farmerski w Wazipur, Haryana, Indie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 15.7 15.8 15.9 15.10 15.11 Budynek mieszkalny w Rosdorf, Niemcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 Budynek mieszkalno-biurowy w Kassel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 Budynek mieszkalny w Bad Schussenried, Niemcy . . . . . . . . . . 177 Dom trzyrodzinny w Stein am Rhein, Szwajcaria . . . . . . . . . . . . . . 178 Grupa budynkw ekologicznych Soliterra w Mhlacker-Enzberg, Niemcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180 Centrum modzieowe, BerlinSpandau, Niemcy . . . . . . . . . . . . . . 182 Przedszkole w Wennigsen- Sorsum, Niemcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 Szkoa w Jrna-Solvig, Szwecja . . 187 Panafrykaski instytut w Ouagadougou, Burkina Faso (Grna Wolta) . . . . . . . . . . . . . . . . 188 Szkoa w Rudrapur, Bangladesz . . 190 Biurowiec w Honowerze, Niemcy 192 Biurowiec IIT w New Delhi . . . . . 194 Drukarnia w Pielach, Austria. . . . 196 Hala wielofunkcyjna w Picada Cafe, Brazylia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 Kaplica Pojednania w Berlinie . . . 200 Kaplica przy Centralnej Klinice w Suhl, Austria . . . . . . . . . . . . . . . . 202 Meczet w Wabern, Niemcy . . . . . 204 Wskazwki dotyczce planowania i realizacji budowli z gliny . . . . . 205 Uwagi wstpne . . . . . . . . . . . . . . . . 205 Przepisy, zezwolenia . . . . . . . . . . . 205 Izolacja termiczna . . . . . . . . . . . . . 206 Tworzenie si wody kondensacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . 206 Ochrona przeciwpoarowa. . . . . . 206 Izolacja dwikowa . . . . . . . . . . . . 206 Organizacja i przebieg budowy . . 206 Perspektywy . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 Trend w kierunku gliny brak fachowcw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 Budownictwo z gliny zapotrzebowanie rynkowe . . . . 207 Jakie techniki budowania z gliny maj przyszo? . . . . . . . . . . . . . . 207 19 19.1 19.2 19.3 19.4 Adresy firm . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210 Producenci artykuw glinianych 210 Producenci maszyn i urzdze . . 211 Piece z gliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 Organizatorzy kursw budowania z gliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
O autorze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
15.12 15.13 15.14 15.15
15.16 15.17 15.18 15.19 15.20 15.21 15.22 15.23 16 16.1 16.2 16.3 16.4 16.5 16.6 16.7 17 17.1 17.2 17.3
14.12.4 14.12.5 14.13 14.14 14.14.1 14.14.2 14.14.3 14.14.4
15 15.1 15.2 15.3 15.4 15.5 15.6
18
Wskazwki dotyczce literatury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208 18.1 Cytowana i stosowana literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208 18.1.1 Polskojzyczne rda proponowane przez redakcj polskiego wydania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 18.2 Zalecane albumy o budownictwie z gliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
bezpatny fragment
Sowo od wydawcy
Z budownictwem naturalnym wykorzystujcym glin spotkaem si ju w wieku 5 lat w trakcie wakacji na wsi. Obok ponad stuletniej chaupki pokrytej strzech, ja i mj kuzyn znalelimy pikny kopiec gliny. Z gliny tej budowalimy zamki, twierdze i mury. Kamyczki peniy role rycerzy, patyczki role armat, marchewki podkradzione z ogrdka cioci, rol skarbu. Gdy zacz pada ciepy, lipcowy deszcz odkrylimy uroki kpieli botnej, za nasi rodzice godzinnego szorowania dzieci. Co nie zaskakuje, ilekro potem miaem styczno z glin, przypominao mi si tamto lipcowe popoudnie. Przyznam, e gdy kilka lat temu jako dorosy mczyzna, m i ojciec zaczem szuka sposobu i technologii wybudowania domu stanem przed dylematem: W jakiej technologii wybudowa wymarzony dom? Dylemat ten z dnia na dzie si pogbia w myl zasady: im dalej w las, tym wicej drzew. W gbokim uproszczeniu mj dialog wewntrzny brzmia mniej wicej tak: Czy wybra technologie powszechnie stosowane, czy moe technologie ekologiczne? Powszechne czyli tasze kontra ekologiczne czyli drosze. Powszechne czyli z wykorzystaniem duej iloci substancji chemicznych nie zweryfikowanych do koca pod ktem wpywu na zdrowie, kontra ekologiczne sprawdzone i bazujce w gwnej mierze na surowcach naturalnych. Moje wtpliwoci skoniy mnie do bardziej wnikliwych poszukiwa odpowiedzi w literaturze i internecie. Dziki temu zaczem odkrywa na nowo znane od wielu lat technologie oraz zasady projektowania i budowania budynkw. Odkrycie ksiki autorstwa Prof. Minke byo dla mnie kamieniem milowym w poszerzaniu wiedzy na temat budownictwa naturalnego. Mam nadziej, e jej polskie tumaczenie bdzie tak samo inspirujce dla naszych czytelnikw. Piotr Kochanek, Wydawnictwo Brama Wiedzy
O Bibliotece Design/Build Cohabitatu

Fundacja Cohabitat swoj dziaalnoci wspiera rozwizania, ktre radykalnie poprawiaj komfort ycia ludzi jednoczenie podnoszc ywotno naturalnych ekosystemw w obrbie ktrych yj. Popularyzacja aktualnej i rzetelnej wiedzy oraz praktyki czerpicej bogato z tradycji ma w tym procesie pierwszorzdne znaczenie. Biblioteka Design/Build jest odwan prb odnowienia ducha zrb-to-sam wrd krgw zainteresowanych projektowaniem, konstruowaniem oraz yciem w przyjaznych przestrzeniach, ktrych mdro budowy wspiera fizyczne i psychiczne zdrowie, samowystarczalno oraz trwao tych struktur w czasie. Umoliwiamy jeszcze skuteczniejsze wdroenie tej wiedzy w Polsce uruchamiajc grup mailingow designbuild@cohabitat.net oraz forum internetowe forum.cohabitat.net. Za ich porednictwem eksperci wsppracujcy w sieci Cohabitat bd mogli pomc wszystkim tym, ktrzy pragn w polskich warunkach zaprojektowa lub zbudowa dom lub inny budynek z wykorzystaniem technik opisanych w niniejszej ksice. Pawe Sroczyski, Fundacja Cohabitat
bezpatny fragment
Przedmowa do wydania polskiego
O glinie, niezwykych zwrotach w twrczoci Gernota Minke i o nowym duchu architektury naturalnej
Niewypalana glina jeden z najbardziej powszechnych materiaw budowlanych jest te o dziwo jednym z najmniej znanych wrd wspczesnych architektw czy budowniczych. Ta zwyka glina, po ktrej czsto chodzimy, ktr wykopujemy spod stp, ktrej pokady znajduj si na znacznej czci Polski ta zwyka glina moe by doskonaym materiaem przewyszajcym jakoci kupne produkty. Moe suy jako materia nony, wypenieniowy, tynk zewntrzny i wewntrzny, posadzka, sufit, a nawet dachwka. Mona z niej budowa ciany none i dziaowe, kopuy, stropy. To materia, ktry, jeli dobrze zastosowany, sam umie regulowa wilgotno i dba o klimat wntrz lepiej ni wyrafinowana mechaniczna klimatyzacja. By tak si stao i by budowa z gliny staa si sukcesem, potrzebna jest jednak wiedza i zrozumienie tego materiau. Glina ma swoje tajemnice i wcale nie jest takim prostym materiaem jak by si wielu zdawao. Std prace jak ta s szczeglnie dzi potrzebne by odkry co, co wydawao si tak powszechne. A warto. Glina ma walory zdrowotne, estetyczne, pozwala na niezaleno, na budowanie samemu, a w skali globalnej w zasadniczy sposb zmniejsza uzalenienie budownictwa od energochonnych procesw i paliw nieodnawialnych. Rewolucja technologiczna, ktra ma przynie powszechne zmiany niekoniecznie musi pochodzi z nowych modnych gadetw. O ile bardziej przeomowym staby si moment, w ktrym zdamy sobie spraw, e ju jestemy w posiadaniu skarbw wystarczy tylko wycign rk... Od wielu lat ksika ta bya przygotowywana i oczekiwana na polskim rynku. To bodaj najwaniejsza i najbardziej solidna praca o stosowaniu niewypalanej gliny w budownictwie: historii, waciwociach, technikach i przykadach. Oryginalny tytu tej ksiki brzmi Lehmbau Handbuch: Baustoffkunde, Techniken, Lehmarchitektur, czyli Podrcznik budowania z gliny: materiay, techniki, architektura gliniana. Jest to praca dla budowniczych, architektw, mionikw budowania z materiaw naturalnych, dla laikw i naukowcw. Jest ona podsumowaniem kilkudziesiciu lat bada i dowiadcze
jednego z wyjtkowych niemieckich badaczy i architektw profesora Gernota Minke. Spotkaem go kilkakrotnie i za kadym robi niezwyke wraenie kogo z wielk wiedz i wielkim sercem. Mimo swej specjalizacji i ogromnej technicznej wiedzy udao mu si unikn puapki wielu naukowcw nie straci z pola widzenia humanistycznego i ekologicznego kontekstu i celu techniki. Jest osob, ktra lubi by wrd ludzi, lubi taczy i artowa, ale lubi te solidnie pracowa, odkrywa i dzieli si sw wiedz. Jest architektem, ktry lubi by na placu budowy. Jest eksperymentatorem i naukowcem, ktry zawsze czy swoj teoretyczn prac z praktyk. Warto tej ksiki zbudowana jest na tym poczeniu. ycie i kariera Gernota Minke moe by symbolem fascynujcych zmian, jakie nastpiy i nastpuj w kulturze i architekturze w przecigu ostatniego pwiecza. Studiowa on na przeomie lat 50. i 60., gdy wiat otrzsa si z upiornej wojennej przeszoci i zaczyna wierzy, e przyszo moe by pokojowa, lekka, komfortowa i sensowna. Jeszcze w czasie studiw nawiza kontakt i zacz pracowa w biurze synnego wwczas Freia Otto, ktry na europejskim gruncie rozwija architektur jak si wwczas wydawao najbardziej przyszociow i futurystyczn. W biurze Otto opracowywano konstrukcje lekkie, cignowe, pneumatyczne, membranowe i oczywicie krzyk wczesnej architektonicznej mody tensegrity, czyli struktury stabilizujce elementy rozcigane i ciskane, ktre popularyzowa wczesny amerykaski architektoniczny celebryta Buckmunster Fuller. Nikt nie mia wtpliwoci, e to do tych lekkich konstrukcji naley przyszo. Minke po studiach przez cztery lata pracowa u boku Freia Otto w czasie tworzenia wizjonerskich budowli dla EXPO w Monteralu w 1967 r. Jako mody architekt Minke mia okazj by wiadkiem spotkania Fullera i Otto, ktrzy omawiali projekty i modele opracowane wanie przez Minke. Wspomina on jak nie mogli si zgodzi. Otto preferowa krzywoliniowe konstrukcje membranowe, Fuller sztywne konstrukcje z przestrzennych kratownic. Obydwaj zgadzali si jednak, e przyszo
architektury bdzie polega na lekkoci. Fuller zasyn nawet ze sloganu: powiedz mi ile way twj budynek, a powiem ci ile jest wart. Byo to motto, ktre zakwestionowa miaa przysza twrczo Minke. Po odejciu z pracowni Freia Otto jeszcze przez par lat projektowa pneumatyczne pompowane baseny i dachy, krzywoliniowe membrany. Zacz wtedy te karier akademick. Coraz czciej jednak wtpi w fullerowsk doktryn mierzenia architektury wag. Oczywicie, e oszczdno materiau i zwizany z tym ciar moe by jednym z aspektw, ktry trzeba bra pod uwag mwi mi w czasie jednej z rozmw Architektura to jednak znacznie bardziej zoony proces i nie mona jej a tak spaszcza. Realny wiat bywa znacznie bardziej skompilowany, w czasie tworzenia projektw i budynkw powstaj inne istotne pytania dotyczce kosztw, wykonania, energoszczednoci i eksploatacji, wykonalnoci, montau czy spoecznego kontekstu architektury. Wszystkie te czynniki musz by zbalansowane. Waga to tylko jeden wymiar w wielowymiarowym wiecie architektury. Moe si okaza, e ciki budynek jest duo wartociowszy. Przeomowy moment przyszed dla Minke w poowie lat 70. Bdc ju wtedy profesorem i szefem Instytutu Bada Eksperymentalnych na Uniwersytecie w Kassel zdoby fundusz na projekt badawczy nad zastosowaniem tanich i recyklingowanych materiaw. Zaangaowa si te jednoczenie w kilka projektw w rodkowej Ameryce. Czy by taki moment, w ktrym zapada decyzja, e warto odej od bada nad lekkimi konstrukcjami, ktre wyglday tak przyszociowo, i zwrci si ku badaniom gliny, ktra kojarzy si z archaicznoci? pytaem go, chcc zrozumie niezwyk transformacj jego twrczoci. Usyszaem wtedy histori, ktra sigaa jego pracy w Ekwadorze: Miaem okazj widzie i bada tamtejsze budownictwo. Proste, ktre przy tym byo powszechne. Byo rzeczywistoci tysicy ludzi w Centralnej Ameryce, a jednoczenie miao sporo ewidentnych budowlanych bdw. Defekty te mona by atwo poprawi znajc zasady konstrukcji, mechaniki i fizyki
bezpatny fragment
budowli. Stao si dla mnie wwczas jasne, e jako architekt, majc wiedz konstrukcyjn i budowlan, mog zaproponowa kilka prostych rozwiza, ktre mog zosta atwo i powszechnie zastosowane i bardzo wpyn na ycie wielu ludzi. Nagle doszo do mnie, e prosta architektura, jeli j uszlachetni i ulepszy, bdzie miaa wiksze znaczenie dla ludzi ni dalsze rozwijanie eksperymentw z lekkimi konstrukcjami. Im wicej badaem to budownictwo z gliny i materiaw naturalnych, tym bardziej zdawaem sobie spraw jak wiele jest do zrobienia dla architektw i jak wielu ludzi mogoby z tego skorzysta. Potem zaczo si okazywa, e niewypalana glina to materia wymienity nie tylko dla Ekwadoru, ale i przemysowo rozwinitych krajw, jak Niemcy. Od tego czasu Uniwersytet w Kassel dziki profesorowi Minke sta si wiatowym centrum bada nad zastosowaniem niewypalanej gliny w budownictwie. Idea ponownego odkrycia glinianych technik spada tu na podatny grunt. Niemiecka tradycja budowlana ju od XIX wieku moga si pochwali stosunkowo bogat histori i bibliografi, badaniami i nawet normami budowlanymi, ktre w latach 70. XX wieku nie byy co prawda stosowane, ale tylko czekay na ponowne odkrycie, uaktualnienie i dostosowanie do nowych realiw. Trzeba zda sobie spraw, e przez ostatnie stulecie, w ktrym w budownictwie niepodzielnie panowa wychwalany beton, wiedza o niewypalanej glinie zostaa w duej mierze zapomniana. Mao kto inwestowa czas i intelekt by j rozwija. Pozornie wydawa by si mogo, e poniewa historycznie glin stosowano wczeniej, a beton pniej, zatem ten drugi jest wyszym poziomem rozwoju budownictwa. Z dzisiejszej perspektywy wiemy ju, e prawda okazaa si znacznie ciekawsza. Nie da si tak prosto przetumaczy darwinowskiej logiki na histori architektury, ktra miaa te drug stron medalu. Przez miniony wiek w rozwj bada nad materiaami energochonnymi i syntetycznymi inwestowano, poniewa zapewniay one dochd firmom i koncernom, w przeciwiestwie do rozwoju tanich technik i materiaw naturalnych. Chocia taki rozwj moe by korzystny dla uytkownikw, ciko go jednak przeku na dochd. Std stuletnie zaniedbania w badaniach i stosowaniu tego materiau. Ta wiedza w latach 70. nie bya jednak tak oczywista jak dzi gdy popularyzuje si coraz wicej materiaw glinianych. Ju pierwsze badania Minke pokazay, jak wiele jest w tej dziedzinie do zrobienia. Gwnymi problemami tego materiau nie s waciwoci gliny, lecz raczej mity, zabobony, a przede wszystkim brak solidnej wiedzy. Minke musia zmaga si z uprzedzeniami. Naukowe, obiektywne podejcie uzna za najrozsdniejsz postaw, a wiedza zawarta w niniejszej ksice jest jej pokosiem. Osobowo profesora Minke, jego determinacja i nowa pozycja na Uniwersytecie w Kassel otwieraa nowe drzwi. Rozpoczcie bada budownictwa z gliny umoliwio wsparcie ze strony Niemieckiego Stowarzyszenia Badawczego przy takich projektach jak Rozwj prostych technologii przy wznoszeniu obiektw Low-Cost z odpadw, materiaw odpadowych i tanich (197583), Rozwj prostych technologii przy wznoszeniu obiektw z gliny (198183). Nowe, dotychczas niewyznaczone parametry fizyczno-budowlane i statyczne dotyczce materiaw glinianych uzyskano przede wszystkim dziki wsparciu Ministerstwa Bada i Technologii z Bonn i projektowi Glina w budownictwie szkieletowym drewnianym (199093), finansowanemu przez Uni Europejsk projektowi Produkty z niewypalanej gliny (19992001) oraz szeregowi innych eksperymentw i bada, ktre Minke przeprowadza z niemalejcym zapaem. Minke zawsze by badaczem, ktry czu, e naukowiec powinien czasem ubrudzi sobie rce i wierzy, e modele, praktyczne dowiadczenia s najwaniejszym elementem bada architekta-naukowca. Przyznaje, e czu si szczciarzem dziki temu, e przy Uniwersytecie w Kassel udao mu si zaoy jedyne bodaj na wiecie tego rodzaju Laboratorium Budowli Eksperymentalnych. Tam te organizowa warsztaty, a co waniejsze mia moliwo bez nadmiernej biurokracji i zezwole budowa eksperymentalne konstrukcje gliniane kopuy, dachy, piece, posadzki i rne typy cian. Minke jako architekt sta si jednoczenie autorem wielu budynkw jednorodzinnych i publicznych w Niemczech, Indiach, Rosji, Boliwii i wielu innych miejscach na wiecie. Przyznaje, e lubi by kady z obiektw by troch eksperymentem i cho troch rozszerza horyzont wiedzy o budownictwie. Kilka z nich opisanych jest w ostatnim rozdziale tej ksiki. Minke sta si jedn z gwnych postaci renesansu architektury glinianej w latach 80. i 90. Wtedy to w rnych orodkach na wiecie zaczyna si ponownie odkrywa zdrowotne, termiczne, estetyczne i praktyczne walory niewypalanej gliny. W 1979 powstaje prny
bezpatny fragment
francuski orodek Craterre. W 1989 Cob Cottage Company zaoono w USA, gdzie take wprowadzono poprawki do prawa budowlanego zezwalajc na budow z niewypalanej gliny. Z nowym zastosowaniem gliny w budownictwie zaczto eksperymentowa w Pnocnej Ameryce, w Australii i innych krajach. Powstay od tego czasu rne opracowania, ktre nie byy jednak czsto wolne od niecisoci lub te byway do powierzchowne. W tej pracy Gernot Minke postawi sobie za zadanie stworzenie solidnego i kompleksowego podrcznika, ktry byby wiarygodny, bo oparty na rygorystycznych badaniach. Jeli to konieczne, praca ta odnosi si do innych popularnych pozycji na ten temat i koryguje ich niecisoci. W trosce o rzetelno informacji, praca ta bya wielokrotnie uaktualniana. Za swoje walory zostaa wyrniona nagrod Lesen fr Umwelt za wkad w rozwj wiedzy o eko-budownictwie. Zostaa przetumaczona na 10 jzykw i doczekaa si 8 wyda. Niniejsze polskie wydanie jest tumaczeniem najnowszego smego wydania niemieckiego, pomniejszonego jedynie o krtki rozdzia dotyczcy budowania na terenach sejsmicznych, ktre, jak doszlimy do wniosku, nie dotycz budownictwa w kraju nad Wis. W Polce tego typu ksiki staj si dzi szczeglnie wane. Wzrostowi zainteresowania architektur przyjazn rodowisku towarzyszy niezwyka posucha dotyczca wiedzy. Niestety zbyt czsto zdarza si, e publiczne dyskusje na temat ekologicznego budownictwa osigaj enujco niski poziom wanie z powodu braku wiedzy i nieznajomoci faktw, co wynika bezporednio z braku literatury, na ktrej mona si oprze. Istnieje jaskrawa dysproporcja pomidzy publikacjami prezentujcymi celebryck architektur high-tech, a literatur dotyczc materiaw naturalnych i solidnej i inspirujcej, przyjaznej rodowisku architektury low-tech. Ten stan nie odzwierciedla wyzwa, ktre stawia nam wspczesny wiat. W przeciwiestwie do literatury niemiecko-, hiszpaskoczy anglojzycznej, a nawet publikacji w jzyku czeskim czy portugalskim, w naszym kraju wiedza o budownictwie low-tech z materiaw nieprzetworzonych i naturalnych opiera si czsto na rozproszonych, incydentalnych i niezweryfikowanych informacjach. Niemniej zmiany we wspczesnej Polsce mog napawa optymizmem i mona wierzy, e niniejsza ksika wpisze si w tego nowego ducha, ktry jest coraz bardziej odczuwalny. Z jednej strony gwny nurt budownictwa i sami producenci coraz bardziej doceniaj wartoci naturalnych materiaw. Z drugiej, coraz bardziej widoczna jest nowa energia tkwica w powstajcych grupach i organizacjach zajmujcych si budownictwem proekologicznym, przyjaznym rodowisku i nowej wizji spoeczestwa, w ktrej samodzielne budowanie z materiaw naturalnych moe odegra istotn rol. Skorzystaj z tej pracy rwnie ci, ktrych sercu bliska jest warto dziedzictwa narodowego tkwicego w historycznym budownictwie na Pomorzu, Wielkopolsce i Dolnym lsku czy w pnocnowschodniej Polsce. Jestemy wiadkami wanych i pozytywnych zmian. Optymizmu dodaj prne oddolne ruchy. W duej mierze to wanie dziki staraniom i przedsibiorczoci ludzi skupionych wok Grupy Cohabitat praca ta moe si ukaza. Wdziczno za wydanie tej ksiki naley si przede wszystkim ludziom z tego rodowiska: Pawowi Sroczyskiemu, Bartoszowi Spawskiemu i Piotrowi Kochankowi. Podzikowania szczeglne nale si te tumaczowi Zygmuntowi Bieliskiemu za to jak szczerze powici si tej pracy. Jego wiedza techniczna i jzykowa, a przy tym rzetelno, stay si cennym atutem tego wydania. Wspomnie naley tu o Andrzeju wawie, ktry jeszcze we wczesnym etapie powstawania tego tumaczenia bardzo yczliwie wspiera ten projekt. Mona wierzy ze praca ta umocni wspczesny okres owiecenia w architekturze mdrej i przyjaznej rodowisku, e pozwoli na inteligentn debat na temat architektury naturalnej, e co wane przyczyni si do stworzenia mostw pomidzy rodowiskiem naukowym, przemysowcami a mionikami, ktrzy w ostatnich latach dosownie wasnymi rkoma zdoali ju stworzy pierwsz fal polskiej architektury naturalnej. Marcin Mateusz Koakowski
bezpatny fragment
Uwagi wstpne
Zadanie i cel ksiki
Zadaniem ksiki jest przedstawienie moliwoci technologicznego wykorzystania gliny jako materiau budowlanego. Jest ona adresowana do wszystkich tych, ktrzy chc zdoby, jak rwnie pogbi posiadan ju wiedz na temat tej technologii, a take do inwestorw zainteresowanych budownictwem z gliny. Celem niniejszego opracowania jest przyblienie, wartych poznania, specyficznych waciwoci fizycznych gliny oraz pokazanie, na podstawie przykadw, rnorodnoci form budowli z tego materiau. Nawet jeeli ksika jest prb spisania zalece i zademonstrowania metod budowania z gliny, zdaj sobie spraw, e aden podrcznik nie zastpi wasnych dowiadcze zastosowania tego materiau w praktyce. Glina wystpuje jako zwizek tysica rnych skadnikw i dlatego zawsze wymaga przed uyciem innego przygotowania. Wszystkie zebrane tu dane, wiadomoci i dowiadczenia mog posuy uczestnikom procesu budowania za punkt wyjcia i by wskazwk podczas przeprowadzania wasnego testu oraz suy pomoc przy uwzgldnieniu warunkw zastanych w miejscu budowy. W tej ksice zawarto wszystkie dotychczas opublikowane dane i dowiadczenia dotyczce budownictwa z gliny. Zostay one uzupenione wynikami bada zebranymi od 1978 roku w Laboratorium Budownictwa Eksperymentalnego Uniwersytetu w Kassel a dotyczcymi tej dziedziny architektury. Ta ksika to te efekt 30 projektw przeprowadzonych w ramach bada, 30 letniego dowiadczenia autora przy projektowaniu i realizacji ponad 60 budowli z gliny w kraju i za granic.
Podzikowania
Moje podzikowanie naley si wszystkim, ktrzy wspdziaali przy planowaniu, realizacji i analizie projektw badawczych w kraju i za granic i w ten sposb, cho nie bezporednio, przyczynili si do powstania tej ksiki. Spord tych wielu osb tylko niektrych mog tu wymieni: Moje podzikowanie naley si przede wszystkim moim wsppracowniczkom i wsppracownikom z Uniwersytetu w Kassel. S to m.in.: H.G. Merz, Ilrich Merz, Klaus Eckart, Ulla Lustig-Rssler, Karin Mukerji, Ulrich Boemans, Uwe Jaensch, Dittmar Hecken, Alexander Fischer, Arno Reich-Siggemann oraz Friedemann Mahlke, ktrzy to poprzez wspprac, krytyk i inspiracj stale wspierali moje dziaania. Dzikuj take Frankowi Milliesowi, ktry poprzez twrcze i energiczne podejcie do dziea, pomaga przy tworzeniu lub sam stworzy wiele obiektw dowiadczalnych, aparatw kontrolnych, wzorcw, deskowa i urzdze budowlanych. Chciabym take podzikowa wielu studentom, ktrzy pomagali albo jako adepci sztuki budowania, albo te praktykanci w laboratorium i w moim biurze projektw. Dzikuj te koleankom i kolegom, ktrzy pomagali mi przy realizacji obiektw w Gwatemali, Ekwadorze, Boliwii, Chile, na Wgrzech i w Indiach. Przy pracy pomagay take Hiltrud Lnders i Petra Zink, piszce teksty; Pawan Kumar i Anke Lubenow pomocni przy wikszoci rysunkw; Urlich Boemans, Uwe Jaensch, Sigrid Kster i Friedmann Mahlke przygotowujcy grafiki komputerowe oraz Heinz Ladener z wydawnictwa kobuch Verlag odpowiedzialny za layout i wydanie tej ksiki (dot. wersji niemieckiej przyp. red.). Kassel, stycze 2009
Zawarto ksiki
Zawarto ksiki opiera si na jej pierwszym wydaniu z 1994 roku oraz szstym, rozszerzonym z 2004 roku. Poniewa w midzyczasie pojawiy si kolejne wyniki bada w dziedzinie budownictwa z gliny, nowe materiay na rynku oraz nowe, interesujce obiekty, uznano za konieczne aby zamiast kolejnego wydania opracowa ksik na nowo i w nowej formie wyda. Rozdzia dotyczcy budowania obiektw z gliny na terenach zagroonych trzsieniem ziemi zosta pominity. Temat ten jest omwiony na stronie internetowej www. gernotminke.de, w czci pt. Publikationen.
Gernot Minke
10
bezpatny fragment
1 Wprowadzenie
1.1 Glina, materia budowlany przeszoci i przyszoci
Prawie we wszystkich gorco-suchych i umiarkowanych strefach klimatycznych glina bya wiodcym materiaem budowlanym. Jeszcze dzisiaj prawie jedna trzecia ludzi mieszka w domach z gliny, a w krajach rozwijajcych si nawet wicej ni poowa. Zaspokojenie ogromnego godu mieszkaniowego w krajach rozwijajcych si nie bdzie jednak moliwe, ani przy pomocy przemysowych materiaw takich jak np.: cega, beton stal, ani te dziki przemysowym metodom budowania. Zreszt do tego brakuje na wiecie mocy produkcyjnych i kapitaowych. Gd mieszkaniowy w tych krajach mona zaspokoi jedynie przy zastosowaniu lokalnych materiaw i poprzez zaktywizowanie wasnej inicjatywy mieszkacw. Glina, najwaniejszy naturalny materia budowlany, znajduje si w wikszoci miejsc na Ziemi, a przy tym czsto wydobywana jest bezporednio na budowach, przy wykopach pod fundamenty czy piwnice. Take w krajach uprzemysowionych, tak beztrosko obchodzcych si z zasobami naturalnymi i trwonicych energi poprzez scentralizowan, kapitao- i energochonn gospodark, zamiecajc rodowisko i niszczc miejsca pracy, glina bdzie tym materiaem, ktry przeyje swoje odrodzenie. Coraz wicej ludzi budujcych wasne cztery ciany zwraca uwag na energooszczdne i tanie budownictwo. Dla nich wanym jest take zrwnowaony klimat wntrz. Pojmuj wic, e tak naturalny materia jakim jest glina, ma znaczc przewag nad produktami przemysu typu beton, cega ceramiczna albo wapienno-piaskowa, a take beton komrkowy. Nowe wyniki bada naukowych potwierdziy subiektywne spostrzeenie: glina moe w znacznie wikszej mierze poprawi klimat wntrza mieszkania ni inne materiay. Dowiadczenia z nowymi i starymi, poprawionymi technikami budowania z gliny pokazuj, e jest ono opacalne nie tylko dla budujcych indywidualnie i samodzielnie ale take dla firm stawiajcych domy oraz dla rzemielnikw. O tych moliwociach, o podstawach teoretycznych i wiadomociach praktycznych, ktre s niezbdne do realizacji obiektw z gliny bdzie tutaj mowa.
1.2-1
Spichlerze grobowca Ramzesa II, Gourna, Egipt, ok. 1200 p.n.e.
1.2-2
Wielki Meczet, Mopti, Mali, zbudowany w r.1935
11
bezpatny fragment
1.2 O historii budownictwa z gliny
Rne techniki wznoszenia budowli z gliny s znane na wiecie ju od ponad 9000 lat: W Turkiestanie odnaleziono prostoktne domy z gliny z okresu 8000-6000 p.n.e. (Pumpelly 1908), w Asyrii z kolei odkryto fundamenty ubijane z gliny pochodzce z ok. 5000 roku przed Chrystusem. Glina bya uywana we wszystkich starych kulturach nie tylko jako materia do budowy domw, ale take do wznoszenia obiektw kultu i umocnie. Przykadowo Chiski Mur, zbudowany przed ok. 4000 laty, by pierwotnie tylko budowl z ubijanej gliny i dopiero pniej oblicowano go kamieniami i ceg, by sta si dzisiejszym kamiennym murem. Rdze Piramidy Soca zbudowanej w latach 300-900 n.e. w Teotihuacan w Meksyku stanowi okoo 2 milionw ton ubitej gliny. Zdjcie 1.2-1 pokazuje, wykonane z niewypalonych cegie, sklepienie grobowca Ramzesa II, ktry zosta wzniesiony koo Gourna w Egipcie przed ok. 3200 laty. Zdjcia 1.2-2 i 1.2-3 przedstawiaj meczety z Mali i z Iranu. W suchym klimacie, gdzie drewna jako budulca praktycznie nie ma, powstay na przestrzeni wiekw techniki pozwalajce przykrywa budowle konstrukcj sklepie z surowej gliny, bez uycia drewnianych belek. Interesujcy przy tym jest fakt, e w wikszoci stosowanych tu metod sklepienia powstawa mog bez uycia deskowa. Zdjcie 1.2-4 przedstawia bazar w Sedjanie, ktrego kopuy zbudowano przy wykorzystaniu jednej z tych metod (patrz rozdzia 14.7). W Chinach mieszka ok. 20 milionw ludzi w podziemnych domach z gliny, a cilej: w jaskiniach wygrzebanych w glinie lessowej. Take w Hiszpanii, w pnocnej Afryce i w Turcji istniej podobne jaskinie, tyle e powstae w mikkich, wulkanicznych skaach jak tuf albo w piaskowych skaach osadowych. W poudniowochiskiej prowincji Yonding istniej do dzisiaj domy (ju ponad 300-letnie) z ubijanej gliny. Stoj na obrzeu kolistego lub kwadratowego podwrza, maj 3-4 kondygnacje i stanowi schronienie dla ok. 600 mieszkacw niewielkiego plemienia Hakka (por. 1.2-5). To, e w Niemczech ju przed tysicami lat glina bya materiaem wypeniajcym dla cian o konstrukcji palisadowej i plecionej, zostao wielokrotnie potwierdzone znaleziskami z epoki brzu. Udowodniono rwnie, e w murach obronnych Heuenburga, w okrgu Sigmaringen (IV wiek p.n.e.) wbudowano cegy gliniane, przypuszczalnie za spraw
1.2-3
Meczet, Kashan, Iran
1.2-4
Bazar, Sedjan, Iran
1.2-5
Budynki plemienia Hakka z ubijanej gliny, prowincja Yonding, Chiny pd.
12
bezpatny fragment
greckich budowniczych (Dehn 1964). Zdjcie 1.2-6 pokazuje rekonstrukcj czci tego muru z niewypalonej cegy. Z opisw Pliniusza Starszego wiemy z kolei, e ubijan glin jako materia do budowy umocnie obronnych stosowano w Hiszpanii ju co najmniej pod koniec I wieku p.n.e. Tacyt opisuje domy Saksoczykw, ktre nie z kamieni ani z cegie powstaj, ale z ziemi (Raw 1597). Prawdopodobnie z IX lub X wieku pochodzi may dom w Weimarze o kamiennych fundamentach i cianach z ubitej gliny (Donat 1980, str. 184). Nie jest jednak pewne czy jest to rzeczywicie budowla z ubijanej gliny, czy te chodzi tu raczej o lepiank. (Lepianka jest budowl podobnie wzniesion jak budynek z gliny czonej ze som, z t rnic, e mury s stawiane bez deskowania, por. rozdz. 8.2). Z tego samego czasu pochodzi mur z ubitej gliny w Altenburgu koo Merseburga, Niemcy (Behm-Blanke 1954, str. 115 i kolejne). W redniowieczu gliny uywano w Niemczech przede wszystkim do wypeniania szkieletu i tynkowania cian szachulcowych, a take jako warstwy chronicej przed poarem dachy budynkw krytych som. Na zdjciu 1.2-7 wida spichlerz z pocz. XVI wieku, ktry stoi do dzi w skansenie Cloppenburg. Interesujce w tym budynku jest to, e pod somianym dachem znajduje si drugi gliniany, sucy jako ochrona przeciwpoarowa spichlerza. Strzecha jest wic warstw chronic dach gliniany przed wpywami atmosferycznymi. Na lsku, w Turyngii i Czechach ju od redniowiecza budowa lepianek bya szeroko rozpowszechniona. W Saksonii z uwagi na brak drewna zwrcono ju do wczenie uwag na moliwoci jakie dawao budowanie z gliny np. w rozporzdzeniu o lasach i drewnie z 8 wrzenia 1560 i w Generalnym mianowaniu urzdnikw lenych z 20 maja 1575. W roku 1736 ukazaa si odezwa, przypuszczalnie pierwsza prywatna, nawoujca do budowania z litej gliny. Anonimowy autor proponuje dom cakowicie ognioodporny, zwieczony sklepieniem. Zaleca te przykrycie dachu ziemi, po to aby t powierzchni wykorzysta jak ogrd (Gntzel 1986, str. 44 i kolejne). Z roku 1592 pochodzi zbudowany w formie lepianki wiejski dom gospodarstwa rodu Metze w Dothen w Turyngii, ktry zburzono w roku 1959, po ponad 350 latach istnienia (Gntzel 1986, str. 50). W Saksonii istniej do dzisiaj zamieszkane domy z gliny, ktrych ciany zbudowano jako lepianki. Jeden z najstarszych stoi w Grogrimma w Saksonii-Anhalt przy Dofstr. 12. Dendrochronologicznie datuje si jego powstanie na rok 1658 (Ziegert
1.2-6 Rekonstrukcja ciany z cegie glinianych, VI wiek p.n.e., Heuneburg, Niemcy
1.2-7
Spichlerz, skansen Cloppenburg, ok. 1525
1.2-8
Dom mieszkalny w Gottscheina, 1768, lepianka z gliny
Budynek z ubijanej gliny
Budynek z cegy glinianej
Budynek szkieletowy drewniany z glin
Budynek z bry glinianych
1.2-9
Wgierskie techniki wznoszenia budynkw glinianych z XVIII wieku, (Griselini 1780)
13
bezpatny fragment
2000). Zdjcie 1.2-8 pokazuje jedn z najstarszych, zamieszkaych, dwukondygnacyjnych lepianek, ktra zbudowana zostaa w 1768 roku w Gottscheina (na pnocnym wschodzie od Lipska). Najwaniejszy bodziec inspirujcy budownictwo z gliny w Niemczech przyszed w kocu XVIII wieku, kiedy to dziki pismom Cointeraux znane stao si francuskie budownictwo z ubijanej gliny. Francois Cointeraux napisa w latach 1790 i 1791 cztery zeszyty pod tytuem Lecole dArchitecture rurale, oublecons, par lesquelles an apprenda soi-meme a batir solidement les moisons de plusieurs etages avec la terre seule, ktre to ju w 1793 roku opublikowane zostay po niemiecku (Cointeraux, 1793). Cointeraux opisa przede wszystkim powszechnie stosowane w okolicach Lyonu metody budowania z ubijanej gliny (terre pise). Zna on budynki, ktre powstay jeszcze przed 1600 rokiem (Lasius 1797, str. 169). Budownictwo z ubijanej gliny byo we Francji bardzo rozpowszechnione (Raulin 1984). Jeszcze dzisiaj istniej zamieszkane od ponad 300 lat budynki, jak np. zamek hrabiw Montbiant w dolinie Saone koo Lyonu (Schneider 1985, str. 17 i nastpna). W Dolomieux koo Lyonu ponad 90% stojcych dzisiaj domw zbudowanych zostao tradycyjn metod ubijania gliny. David Gilly, ktry w 1787 roku jeszcze propagowa lepianki (Gilly 1787), opisa w swoim dziele z 1787 r. pt. Podrcznik sztuki budownictwa wiejskiego metod ubijania gliny jako najkorzystniejsz spord wszystkich technik budowania z gliny i przyczyni si w ten sposb znaczco do jej rozpowszechnienia, zwaszcza, e jego ksika midzy latami 1797 i 1836 doczekaa si szeciu wyda, take w innych krajach Europy. Cointereaux i Gilly nie wiedzieli jednak przypuszczalnie tego, e ta technika znana bya ju od dawna na Wgrzech a prawdopodobnie stosowano j wczeniej take w Saksonii i Turyngii (Griselini 1780, Schimscha 1939, Gnzel 1986, str. 377 i kolejne). Jeli mwimy o obiektach w Saksonii i Turyngii, to naley jednak zaznaczy, e nie udowodniono jednoznacznie czy budowano tam metod ubijania czy te lepienia, poniewa niektrzy badacze nie rozrniali obydwu technik. Rysunek 1.29 przedstawia cztery udokumentowane przez Griseliniego wgierskie metody budownictwa: z ubijanej gliny, o drewnianej konstrukcji szkieletowej wypenionej glin, z cegy glinianej oraz z bry glinianych. Najstarszy, jeszcze do dzi zamieszkany niemiecki dom z ubijanej gliny powsta w 1795 roku i stoi w Meldorf przy Norderstr. 1 w Szlezwiku-Holsztynie (zdjcie 1.2-10). Inwestor, dyrektor stray poarnej Boeckmann, mg w ten sposb udowodni, e glina jako materia budowlany jest bezpieczniejsza i bardziej ekonomiczna ni stosowana wwczas najczciej drewniana konstrukcja szkieletowa wypeniana glin. Najwyszy w Europie rodkowej budynek z litej gliny stoi przy Hainalalle 1 w miejscowoci Weilburg an der Lahn. Jego budow rozpoczto w roku 1825 i zakoczono 3 lata pniej (zdjcie 1.2-11). Piciokondygnacyjn cian frontow z ubitej gliny postawiono na murze piwnicznym z amanego kamienia. Ma ona u dou ok. 75 cm gruboci i co kondygnacj jest od 5 do 10 cm ciesza, a na najwyszym pitrze ma ju tylko 40 cm. W Weilburgu, wskutek intensywnych prac badawczych, odkryto w ostatnich latach jeszcze 42 zamieszkane domy o cianach z ubitej gliny (Strieder 1982, Minke 1985, Schick 1987). Wielu mieszkacw nie miao nawet pojcia, e mieszkaj w glinianych domach. Najstarszy z budynkw powsta w 1796 r., najnowsze ok. 1830. Zdjcie 1.2-12 przedstawia fasady domw z ubitej gliny, pochodzcych z tamtych czasw i stojcych do dzisiaj przy Bahhofstr. w Weilburgu. Zarwno po pierwszej, jak i po drugiej wojnie wiatowej, kiedy to brakowao materiaw i pienidzy, przypomniano sobie znowu o glinie jako budulcu, a oglnie dostpne kopalnie gliny, ktre istniay w ubiegym stuleciu prawie we wszystkich gminach, zaczto ponownie eksploatowa. W latach 1919 do 1922 powstao w Niemczech nie tylko tysice budynkw (Gntzel 1986, str. 156), ale rwnie cay szereg osiedli z gliny. Przykadem niech bdzie choby to istniejce do dnia dzisiejszego w Badenermoor koo Achim (zdjcie 1.213) oraz inne w Moisling, dzielnicy Lubeki. Te powojenne budowle o ubogim charakterze
1.2-10 Budynek z ubitej gliny Nordestr. 1, Meldorf, 1975
1.2-11 Budynek z ubitej gliny Hainallee 1, Welburg, 1828
1.2-12 Fasady budynkw z ubijanej gliny Bahnhofstr., Weilburg, ok. 1830
1.2-13 Osiedle domw glinianych (Lehmhaus-Siedlung), Lubeka-Schlutup
14
bezpatny fragment
nie byy jednak szczeglnie dobr reklam dla gliny jak materiau budowlanego. W 1950 roku istniao jeszcze w RFN siedemnacie urzdowych orodkw kontroli gliny (por. DIN 18951, str. 2). Po roku 1950, przez kolejnych 30 lat nie zbudowano t metod prawie adnego nowego domu. Norma DIN 18951 ze stycznia 1951, ktra jako Przepisy dot. budownictwa z gliny praktycznie obowizywaa ju od roku 1944, zostaa w 1971 r. wycofana bez zastpienia jej inn, podobnie zreszt jak pozostae normy i przepisy, ktre zajmoway si glin i jej przetwarzaniem (por. rozdz. 15.2). (Pozostae dane dotyczce historii budownictwa z gliny patrz Gntzel 1986). Podczas gdy w XVIII i XIX wieku budowanie z gliny propagowano w Niemczech gwnie po to by zapobiec rabunkowej gospodarce lenej, tak po pierwszej wojnie wiatowej czyniono to aby zmniejszy zuycie wgla potrzebnego do produkcji energii. Po drugiej wojnie wiatowej widziano w tego rodzaju budownictwie przede wszystkim oszczdno materiau i pienidzy. Natomiast od mniej wicej 1980 roku, dziki rozbudzonej wiadomoci ekologicznej istnieje w Niemczech nowa sia napdowa dla budownictwa z gliny: moliwo zmniejszenia zanieczyszczenia rodowiska przy budowaniu oraz uzyskanie zdrowego klimatu we wntrzach obiektw wzniesionych z gliny. schnicia wynosi przy metodzie mokrej 3-12% a przy ubijaniu 0,4-2%. Skurcz mona znacznie zredukowa przez zmniejszenie iloci dodawanej wody albo te iu oraz poprzez optymalizacj uziarnienia. Glina nie jest wodoodporna Dlatego te, szczeglnie gdy jest wilgotna, naley glin chroni przed deszczem i mrozem. Trwa ochron cian przed dziaaniem wilgoci mog zapewni jedynie konstrukcyjne rodki (okap, cok chronicy przed bryzgami, izolacja pozioma odcinajca nasikanie), jak rwnie zabezpieczenie powierzchni powoki malarskie, impregnacja wodoodporna, tynki (por. rozdz. 4.3 i 12). Tym trzem wadom gliny jako budulca mona przeciwstawi jej znaczce zalety: Glina reguluje wilgotno powietrza Glina potrafi do szybko wchania wilgo i j w razie potrzeby oddawa. Reguluje wic wilgotno powietrza w pomieszczeniu, wpywajc na zdrowy klimat wntrza. Badania przeprowadzone przez Laboratorium Budownictwa Eksperymentalnego Uniwersytetu w Kassel (FEB) wskazuj, e suszone cegy potrafi wchon w cigu dwch dni ok. 30 razy wicej wody ni cegy wypalane (podczas wzrostu wzgldnej wilgotnoci powietrza z 50 do 80%). Cegy gliniane osigaj maksymaln wilgotno 5 do 7% przy 95% wilgotnoci powietrza w pomieszczeniu po 30 do 60 dniach (stopie rwnowagi). Take 6-cio miesiczne skadowanie w komorze klimatyzacyjnej przy 95% wzgldnej wilgotnoci powietrza nie powoduje ich zmikczenia (tak staje si dopiero, gdy nasycenie wod osiga poziom 11-15%). Pomiary dokonane w czasie 5 lat w pewnym budynku w Kassel (ciany z cegie glinianych, z wakw i z lekkiej gliny) wykazay, e wzgldna wilgotno w pomieszczeniach pozostawaa nieomal staa przez cay rok. Wynosia rednio 50%, przy (jedynie!) 5% wahaniach. Taka staa wilgotno wytwarza szczeglnie przyjemny, zdrowy klimat wntrza. Nie pozwala np. na wysychanie bon luzowych, redukuje powstawanie kurzu i w ten sposb dziaa zapobiegawczo przeciw przezibieniom (wicej na ten temat w rozdz. 1.4). Glina magazynuje ciepo Glina, podobnie jak inne cikie materiay budowlane, magazynuje ciepo i przyczynia si w ten sposb do poprawy klimatu mieszkania, a przy pasywnym wykorzystaniu soca jako rda energii, do znaczcego jej oszczdzania. Glina oszczdza energi i zmniejsza zanieczyszczenie rodowiska Glina, w przeciwiestwie do innych materiaw budowlanych, potrzebuje podczas przygotowania i przerabiania bardzo mao energii, powodujc tym samym znikome zanieczyszczenie rodowiska. Potrzebuje tylko ok. 1% energii niezbdnej do produkcji tej samej iloci cegy wypalanej albo betonu (por. rozdz. 2.10). Glin mona zawsze ponownie uy Niewypalon, surow glin mona zawsze i wszdzie ponownie uy. Wystarczy j jedynie rozdrobni i zmoczy wod a znowu uzyskamy budulec. A wic, w odrnieniu od innych materiaw, glina nigdy nie zamieca rodowiska jako gruz. Glina jest oszczdna jako materia budowlany i obnia koszty transportu W trakcie realizacji wikszoci inwestycji budowlanych w Europie rodkowej, w trakcie wykopw pod fundamenty i piwnice, natrafia si na glin. Kiedy nie zawiera ona za wiele iu i kamieni, mona j w takim naturalnym stanie uy jako budulca przy zastosowaniu wikszoci znanych technik. Jeeli zawiera za duo iu, wystarczy j odchudzi mieszajc z piaskiem. Poniewa przy wykonywaniu wykopw odpada transport urobku, mona tu mwi o oszczdzaniu zarwno kapitau, jak i rodowiska. Gdy z kolei na budowie brakuje gliny, to mona j najczciej tanio naby w pobliskiej cegielni. W piaskowniach i wirowniach glina jest produktem odpadowym przy pukaniu tych surowcw. Naley jednak pamita, e taka glina zawiera zazwyczaj ekstremalnie duo pyu piaskowego. Glina nadaje si do budowania przez kadego Budowa domy z gliny mog zazwyczaj nawet laicy, jeeli pokieruje nimi fachowiec. Poniewa tradycyjne techniki z jednej strony wymagaj minimalnej iloci narzdzi, a z drugiej s do pracochonne, nadaj si idealnie do stosowania przez osoby, ktre same chc zbudowa dom. Glina konserwuje drewno Drewno i inne materiay organiczne otoczone przez glin, dziki rwnowadze jej wilgotnoci wynoszcej wagowo 0,4-6% (zalenie od zawartoci iu, jego rodzaju oraz wilgotnoci powierza) zostaj albo osuszone, albo te
1.3
Istotne wiadomoci o glinie jako materiale budowlanym
W porwnaniu do powszechnie stosowanych i produkowanych przemysowo materiaw, glina ma trzy wady: Glina nie jest materiaem normowanym Glina jest mieszanin iu, muku (pyu piaskowego) oraz piasku, ktry zawiera take pospk, wir i kamienie. Glina wydobywana w rnych miejscach ma rne waciwoci i dlatego, zalenie od obrbki, powinna mie niejednolite proporcje skadnikw. Aby oceni jej waciwoci, jest wic konieczne poznanie jej komponentw po to, by mc, gdy zachodzi taka potrzeba, zmieni jej skad. Glina kurczy si podczas schnicia Przez odparowanie wody zarobowej, ktra jest konieczna do wymieszania i zaktywizowania lepkoci gliny, zmniejsza si jej objto. Powstaj pknicia na skutek wysychania oraz rysy skurczowe. Wyznaczony liniowo skurcz jednostkowy tj. miara oddajca zmniejszenie si pryzmatycznej prbki podczas
15
bezpatny fragment
pozostaj suche, co uodparnia je od zagrzybienia i zaatakowania przez insekty. (Drewno posiada wilgotno waciw do 8-12%. Szkodniki potrzebuj w zasadzie co najmniej 14 do 18%, a grzyby wicej ni 20% wilgotnoci (Mhler 1978, str. 18). W ten sposb mona mwi o konserwujcych waciwociach gliny. Poniewa soma wykazuje szczeglnie due siy kapilarne, moe si zdarzy przy stosowaniu mieszanki lekkiej, o gstoci mniejszej ni 500 kg/m, e wchodzca w jej skad soma, przy powolnym schniciu zbutwieje, por. rozdz. 10.3. Glina wie substancje szkodliwe Czsto spotyka si opini, e glina w pomieszczeniach absorbuje szkodliwe substancje. Zjawisko to jest jednak bardzo sabo zbadane. Wedug Ziegerta, podczas analizy historycznego tynku z gliny w pomieszczeniu opalanym piecami, w pewnym budynku z XVII wieku odkryto o wiele wiksz zawarto siarki ni w pozostaych pomieszczeniach. Tam siarki w tynku prawie nie byo (Ziegert 2000). Zdolno absorpcji obcych substancji (np. tych szkodliwych) przez mineray iu wykorzystuje take przemys: w centrum bada jdrowych w Karlsruhe stosuje si metod odzyskiwania fosfatu ze ciekw przy pomocy gliny o duej zawartoci iu. Fosfaty osadzaj si na mineraach iu i zostaj w ten sposb pozyskiwane z wody. Zalet tego systemu jest to, e nie trzeba dodawa do wody adnych, pozostajcych w niej obcych substancji. Odzyskany fosfor w postaci suchego fosfatu wapnia wykorzystywany jest potem do produkcji nawozw. W dzielnicy Berlina, Ruhleben wybudowano pokazow oczyszczalnia ciekw, gdzie t metod oczyszcza si codzienne 600 m wody. Glina zatrzymuje promieniowanie o wysokiej frekwencji Glina stanowi o wiele lepsze zabezpieczenie przed promieniowaniem o wysokiej czstotliwoci (wystpujce np. przy telefonii komrkowej, UMTS i GPS) ni inne, lite materiay cienne. Podczas, gdy typowe dachwki ceramiczne albo cementowe minimalnie izoluj promieniowanie, sklepienia gliniane gruboci 24 cm zatrzymuj go od 99,9 do 99,9999% (por. rozdz.2.9). ma zdolnoci jej regulowania, obydwa te aspekty bd omwione szerzej. Wpyw wilgotnoci powietrza na zdrowie czowieka Jest spraw powszechnie znan, e wzgldna wilgotno powietrza poniej 40% moe prowadzi do wyschnicia bony luzowej, a tym samym do zwikszonego ryzyka zachorowa w wyniku przezibienia. Suche powietrze wpywa na funkcj czyszczc cian tchawicy: tam komrki nabonka rzskowego poprzez ruchy faliste powoduj, e wydalany przez gruczoy zawiesisty luz, na ktrym znajduj si i czsteczki kurzu, i zarodki chorb, dostaje si do jamy ustnej. Kiedy tchawica jest wyschnita, to luz przestaje by lepki i skorupieje. Ponadto poprzerywana powierzchnia luzu powoduje, e nabonek rzskowy przestaje odtransportowywa czsteczki szkodliwe, por. rys. 1.4-1 (Grandjean 1972, Beckert 1986). Dua wzgldna wilgotno powietrza wpywa dodatnio na przyjemny klimat pomieszczenia: zmniejsza zawarto drobnych czsteczek kurzu, uaktywnia zdolnoci obronne skry przed mikrobami, zmniejsza ywotno wielu bakterii i wirusw, redukuje przykre zapachy oraz zapobiega naadowaniu elektrostatycznemu niektrych przedmiotw w pokoju. Wilgotno powietrza wiksza ni 70% jest jednak nieprzyjemna. Wynika to przypuszczalnie z mniejszej iloci tlenu absorbowanego wtedy przez krew. Powietrze wilgotne i zimne powoduje zwikszone dolegliwoci reumatyczne. Niebezpieczne jest take to, e wilgotno przekraczajca 70% moe powodowa w pomieszczeniach zamknitych tworzenie si bakterii pleniowych, ktre wdychane w duych ilociach mog prowadzi do schorze i alergii. Z tych powodw wilgotno w pomieszczeniach powinna wynosi ok. 50% (co najmniej 40 i nie wicej ni 70%). 1.4.3 Wpyw wietrzenia na wilgotno w pomieszczeniu Zim powietrze w pomieszczeniach wydaje si za suche. Niesusznie uznawane jest to za win ogrzewania, poniewa spowodowane jest niewaciwym wietrzeniem. Dlatego warto tej sprawie powici par uwag. Szczeglnie w czasie wyu atmosferycznego, kiedy temperatura zewntrzna jest niska i powietrze suche, istnieje niebezpieczestwo, e w zbyt dugo wietrzonym pomieszczeniu bdzie za sucho. Przecitna wzgldna wilgotno powietrza w Niemczech przy temp. +10C wynosi na zewntrz ok. 80%, przy temp.+20C 1.4.2
1.4
Poprawa klimatu wntrz przez glin
1.4.1 Wprowadzenie Przecitnie 90% czasu spdzamy w pomieszczeniach. Dlatego klimat jaki w nich panuje decydujco wpywa na nasze zdrowie i usposobienie. Dobre samopoczucie w pomieszczeniach zalene jest od nastpujcych waciwoci fizycznych: - temperatura powietrza - temperatura powierzchni ograniczajcych wntrze - ruchy powietrza - zawarto wilgoci w powietrzu - zanieczyszczenie kurzem i gazami Kady mieszkaniec czuje natychmiast kiedy temperatura w pomieszczeniu jest za wysoka czy za niska, albo gdy powietrze porusza si za prdko. Bdzie te stara si to zmieni tak, by czu si lepiej. Negatywne skutki za maej lub za duej wilgotnoci s jednak tak samo mao znane jak zwyczajne sposoby, ktre j reguluj. Poniewa wilgotno powietrza w tak znacznym stopniu wpywa na zdrowie mieszkacw, a glina jak aden inny materia
1.4-1
Przekrj przez tchawic zdrow oraz wyschnit z zeskorupia warstw luzu (Beckert 1986)
16
bezpatny fragment
ok. 75%. Najmniejsza wilgotno zim przy -10C wynosi ok. 60%. Poniewa wzgldna wilgotno powietrza spada przy jego podgrzewaniu, a zim podczas wietrzenia do pokoju dostaje si powietrze zimne, to przy jego ociepleniu mocno obnia si wilgotno. Wykres 1.4-2 przedstawia zaleno temperatury i wilgotnoci: jeli np. powietrze o temp. zewntrznej 0C i wzgldnej wilgotnoci 60% albo odpowiednio -5C i 80% podgrzeje si do +20C, to wilgotno spada do wartoci mniejszej ni 20%. W takim przypadku, dla zachowania zdrowego klimatu, powinna koniecznie i moliwie szybko zwikszy si zawarto pary wodnej w powietrzu. Moe to nastpi np. poprzez oddanie wilgoci z wszelkich powierzchni pomieszczenia, mebli i innych przedmiotw oraz przebywajcych tam osb. 1.4.4 Regulacja wilgotnoci przez glin. Pozytywny wpyw tego zjawiska na nasze zdrowie przedstawia wykres 1.4-5, natomiast kolejny (1.4-6) pokazuje, e przy wzrocie wilgotnoci z 50 do 80%, w czasie 24 godzin warstwa gliny gruboci 2 cm wchania tyle samo wody co warstwy gruboci 4 albo 8 cm. Oznacza to, e w czasie pierwszej doby tylko grne 2 cm absorbuj wilgo, a w czasie 4 dni tylko warstwa pierwszych 4 cm. Jak dokadnie pokazuje wykres 1.4-7 powoki z farb kredowych, klejowych i kazeinowych tylko nieznacznie wpywaj na zmniejszenie absorpcji wody przez chudy tynk gliniany. Dyspersyjna farba z ywic sztucznych zmniejsza wchanianie wilgoci po 2 dniach o 13%, a dwukrotne pokrycie farb lateksow nawet o 50%. Nieotynkowane ciany z gliny w pomieszczeniu o wymiarach 3 x 4 m, wysokoci 2,5 m i powierzchni cian 30 m (liczc bez okien i drzwi) przyjyby wic, bez znaczcego nawilgocenia, przy nagym wzrocie wilgotnoci z 50 do 80% w cigu 48 godzin ok. 9 litrw wody i oddayby odpowiednio t sam ilo, gdyby wilgotno wrcia znowu do wartoci 50%. Te same ciany wykonane z cegy ceramicznej, czy to penej czy kratwki, mogyby wchon albo odda w tym samym czasie tylko ok. 0,9 litra wody. Jeeli nawet w warunkach naturalnych taki przyrost wilgotnoci nie jest typowy, to rachunek ten uzmysawia jak ogromne moliwoci regulowania wilgotnoci posiada glina. O tym, e przy pomocy cian z gliny moliwa jest taka regulacja wilgotnoci w caym mieszkaniu, i przez okrgy rok pozostaje ona na staej, idealnej dla zdrowego samopoczucia wysokoci 50%, pokazuj wyniki bada w pewnym budynku w Kassel, wzniesionym z gliny w 1985 roku. Dokonywane w przecigu 5 lat pomiary pokazuj, e przecitna wilgotno utrzymywaa si na poziomie 50%, a wahania byy w granicach 5%. W zimnej sypialni, gdzie panowaa temperatura od +18 do +12C, wilgotno wynosia od 55 do 65%. W porwnaniu z pokojami dziennymi, ta relatywnie wysoka wilgotno bya subiektywnie odczuwana jako optymalna dla sypialni i dziaaa profilaktycznie przeciwprzezibieniowo. Kiedy wilgotno spadaa poniej 60% otwierano po kpieli drzwi do azienki aby ciany naadoway si par wodn, ktr potem oddaway pomieszczeniu. Wedug Howiesona (2005) istnieje jednoznaczna zaleno midzy astm a zbyt suchym powietrzem w pomieszczeniach. W jednym z przedszkoli, gdzie sklepienia wykonano z gliny, zaobserwowano u dziecka chorego na astm, e po trzech miesicach dolegliwoci ustpiy.
35 wzgldna wilgotno = 100% 30 25 20 15 40% 10 5 20% 80%
zawarto pary wodnej w powietrzu w g/m
60%
-10
-5
+5
+10
+15
+20
+25
0% +30
temperatura w C 1.4-2 Wykres Carriera: zawarto pary wodnej w powietrzu w zalenoci od temperatury (Lutz 1985)
Materiay porowate maj zdolno wchaniania wilgoci z powietrza albo te jej oddawania i wpywaj w ten sposb na rwnowag klimatu w pomieszczeniu. Maksymaln ilo wody przyjmowan z powietrza nazywamy wilgotnoci rwnowagi. Zaley ona od wilgotnoci wzgldnej i temperatury otoczenia (wilgotno rwnowagi rnych materiaw przy rnej wilgotnoci powietrza i staej temperaturze 21C przedstawia wykres 2.4-3). To, tak wane dziaanie regulujce wilgotno, zaley jednak nie tylko od maksymalnej zdolnoci wchaniania, ale przede wszystkim od prdkoci z jak materia moe j absorbowa lub wydali. Przeprowadzone badanie w Laboratorium Eksperymentalnego Budownictwa (FEB) Uniwersytetu w Kassel pokazuj np., e podczas nagego wzrostu wilgoci w pomieszczeniu z 50 do 80% pierwsza (1,5 cm gruboci) warstwa ciany glinianej wchania 300 g wody/m, podczas gdy (w tym samym przedziale czasowym) cega wapienno -piaskowa i szalunek z drewna wierkowego tej samej gruboci tylko 100 g/m, tynki 26-76 g/m, a cega ceramiczna jedynie 10 do 30 g/m (por. wykresy 1.4-3). Absorpcj wilgoci dwch stron, nietynkowanych cian gruboci 11.5 cm wykonanych z rnych materiaw, mierzon w czasie 16 dni przedstawia wykres 1.4-4. Wyniki tych bada pokazuj m.in., e cegy z gliny przy wzrocie wilgotnoci z 50 do 80% po 16 dniach wchony 8,3 razy wicej wody ni cega kratwka i 30 razy wicej ni cega ceramiczna pena. Dane dotyczce absorpcji przy zmianie wzgldnej wilgotnoci powietrza z 30 do 70%
17
bezpatny fragment
g/m
300
g/m
300
250
250
200
200
150
150
1
100
1 2
100
3 3 4 5 6 2
50
50
4 5
12
24
48
12
24
48
1.4-3
900
g/m
Krzywe sorpcji prbek gruboci 15 cm, przy temp. 21C i wzrocie wilgotnoci w pomieszczeniu od 50 do 80%, w zalenoci od czasu)
800
700
3
g/m
250 700
4
g/m
600 200
500
5
600 500
8cm
400
6 7 8
150
1
4cm
400 300
2cm
300
100
3 4 6
200
9 10 11 12 13
100
50
4
200
5 7
7 6 5
100
0
1 2 3 4 5 6 7
1 2
8
8 9 10 11 12 13
16
3 6
12
24
48
1 2
16
glina z yem iaskowym, 1800 glina ilasta, 1900 glina ze som, 1400 lekka glina ze som, 700 lekka glina ze som, 550 sosna, 450 cega waienno-iaskowa, 2200
beton komrkowy, 400 glina lekka z keramzytem, 750 cega kratwka, 1500 beton B15, 2200 cega lekka, 800 cega ena, 1800
1.4-4
Krzywe sorpcji cian wewntrznych gruboci 11,5 cm przy temp. zewntrznej 21C i dwustronnym wchanianiu wilgoci z 50 do 80%
1.4-5
Krzywe sorpcji prbek o gruboci 15 mm przy temp. 21C i przy wzrocie wilgotnoci z 30 do 70%)
1.4-6
Wpyw gruboci tynku z gliny na absorpcj pary wodnej podczas wzrostu wilgotnoci w pomieszczeniu z 50 do 80%
18
bezpatny fragment
1.5 Uprzedzenia dotyczce gliny
g/m
(Legenda:) M 1 cz gliny z pyem piaskowym; 2 czci piasku tynk nie malowany KQ powoka 2-krotna: 1cz. wapna, 1cz. twarogu, 1,7 cz. wody KL powoka 2-krotna: farba kredowo-klejowa UD powoka 2-krotna: farba ekologiczna, dyspersyjna, wewntrzna bez rozpuszczalnikw D1 powoka 2-krotna: farba dyspersyjna wewntrzna LA powoka 2-krotrna: farba ekologiczna z pigmentami i zagruntowaniem AF powoka 2-krotna: farba akrylowa, zewntrzna do fasad D2 powoka 2-krotna: farba ekologiczna dyspersyjna bez rozpuszczalnikw, wewntrzna DK powoka 2-krotna: farba dyspersyjna zewntrzna LX powoka 2-krotna: farba lateksowa do stosowania na zewntrz i do wntrz LE powoka 1-krotna: olej lniany
M
Przesdy odnoszce si do gliny jako materiau budowlanego s cigle jeszcze nagminne i z reguy powszechne. Dla wielu ludzi jest niewyobraalne, e natura dostarcza materiau, ktrego nie trzeba uszlachetnia i e np. urobek z wykopu pod fundamenty i piwnice nie musi by odtransportowany, tylko moe suy jako budulec. Znaczca jest wypowied pewnego murarza, ktry mia za zadanie wymurowa cian budynku z surowej, niewypalonej cegy: To to jest jak w redniowieczu, teraz musimy jeszcze tylko rce w takim g... umaza. Ten sam murarz pokazuje po tygodniu z umiechem swoje rce i mwi: Prosz spojrze na te donie, widzia pan ju kiedy tak gadkie u jakiego murarza? Taka robota sprawia naprawd rado, tu nie ma ostrych kantw. Opinia mwica, e glina jest niehigienicznym materiaem budowlanym, bo myszy i robactwo si tam gnied, jest niesuszna jeeli nie dotyczy litych, masywnych budowli. Rozszerzajca si w Ameryce Poudniowej choroba Chagasa, prowadzca niekiedy nawet do lepoty, roznoszona jest przez insekty, ktre mieszkaj w szczelinach glinianych murw tzw. bahareque. Gdyby jednak te ciany wykonane byy nie z obrzuconych glin plecionek, ale z gliny ubijanej lub z surowych cegie zamknitych spoinami, insekty nie miayby adnej moliwoci aby tam si zagniedzi. Podczas budowy lekkich cian glinianych z du zawartoci somy tworz si na ich powierzchni grzyby pleniowe, ktre znikaj dopiero gdy materia wyschnie i taki pozostanie. Przy gstoci mniejszej ni 700 kg/m mog w tych cianach zagniedzi si insekty, ktre odywiaj si som. W cianach o konstrukcji z litej gliny (cega surowa, glina ubijana, waki gliniane) albo z gliny lekkiej z dodatkami mineralnymi (keramzyt, szko porowate, pumeks, lawa) te niebezpieczestwa nie istniej. Powierzchnie cian glinianych dla zwikszenia odpornoci na cieranie pokrywane s farbami kazeinowymi, kazeinowo-wapiennymi albo innymi, dziki czemu moliwe jest wycieranie ich na mokro tak praktyczne w kuchniach i azienkach. W porwnaniu do wykafelkowanych cian azienek, te z gliny s wrcz bardziej higieniczne, poniewa same szybko redukuj nadmiern wilgo po kpieli i zapobiegaj w ten sposb tworzeniu si grzybw pleniowych (por. rozdz. 14.9)
g/m
C1 E1 I1 I2
140
140
L1
120
120
J1 F1
100
KL KQ LA D1 D2 AF DK UD
100
D2
B1 H1
80
80
60
LX
60
LE
40
40
20
20
(Legenda:) M tynk gliniany bez dodatkw I2 wkna kokosowe 2% C1 celuloza 2% E1 szko wodne 2% I1 wkna kokosowe 1% L1 trociny 3% J1 soma pszeniczna 2% F1 cement 3% D2 mka ytnia gotowana 2% B1 klej do tapet 0,5% H1 wapno-kazeina 6%
12
24
36
48
12
24
36
48
1.4-7
Wpyw powok malarskich na wchanianie wilgoci na przykadzie prbek tynku glinianego gruboci 1,5 cm pokrytych z 5 stron farbami, przy wzrocie wilgotnoci z 50 do 80%; powoki wykonano wg DIN 53778, grubo warstw 10010 m
1.4-8
Zmiany wchaniania wilgoci przez tynk gliniany z rnymi dodatkami prba jak przy 1.4-7
19
bezpatny fragment
2 Glina jako materia budowlany i jej waciwoci
2.1 Skad
Glina jest mieszanin iu, pyu piaskowego i piasku, ktry z kolei moe zawiera kamienie, kawaki ska i czstki organiczne. W budownictwie dzielimy skadniki gliny w zalenoci od rednicy ich ziarna. Iem okrelamy skadniki o rednicy mniejszej od 0,002 mm, pyem piaskowym od 0,002 do 0,06 mm, piaskiem od 0,06 do 2 mm, a wir to czci od 2 do 60 mm. Zawarto ziaren w glinie ilastej, w glinie o duej zawartoci pyu piaskowego i w glinie mocno piaszczystej pokazano na wykresach 2.1-1. rodkiem wicym drobne czsteczki w glinie jest i. Py piaskowy, piasek i wir s wic materiaem wypeniajcym. W zalenoci od tego ktry z tych komponentw przewaa, mwimy o glinie ilastej, pylastej albo piaszczystej. W geologii uywa si, przy zawartoci wagowej komponentu mniejszej ni 15%, dodatkowego okrelenia saby, przy wikszej ni 30% mocny. Przy zawartoci komponentu mniejszej ni 5% nie uywa si specjalnych oznacze. Wedug tego podziau mocno pylasta, piaszczysta i sabo ilasta glina miaaby ponad 30% pyu piaskowego, 15-30% piasku, mniej ni 15% iu oraz mniej ni 5% wiru. Takie okrelenia nie s jednak typowe dla budownictwa z gliny, bo np. glina z 14% zawartoci iu, co w geologii nazwano by sab mieszank ilast, ju przy stosowaniu niejednej techniki budowania oznacza si jako za tust, czyli zbyt ilast. 2.1.2 I I jest produktem wietrzenia skalenia i innych mineraw z prastarych pokadw kamiennych. Skalenie skadaj si z tlenku glinu, z tlenku innego metalu oraz z kwasu krzemowego. Szeroko rozpowszechniony skale potasowy, czyli krzemian aluminiowo-potasowy ma wzr chemiczny Al2O3 K2O 6SiO2. Gdy poprzez wietrzenie odczaj si zwizki
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
py piaskowy
piasek
wir
0,002 0,008 0,02 0,08 0,2 0,8
20 80
rednica ziaren d (mm)
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
py piaskowy
piasek
wir
0,002 0,008 0,02 0,08 0,2 0,8
20 80
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
py piaskowy
piasek
wir
0,002 0,008 0,02 0,08 0,2 0,8
20 80
2.1-1
Krzywa zawartoci ziarna w glinie ilastej (u gry), w glinie o duej zawartoci pyu piaskowego (wykres rodkowy) oraz w bardzo piaszczystej glinie (na dole)
2.1.1 Wiadomoci oglne Glina jest produktem wietrzenia ska. Wietrzenie nastpio przede wszystkim w wyniku mechanicznego niszczenie ska poprzez ruchy lodowcw, dziaanie wody i wiatru, poprzez rozszerzanie i kurczenie termiczne, albo te w wyniku rozsadzajcego dziaania marzncej wody. Take reakcje chemiczne, wywoane organicznymi kwasami (wod i tlenem), mog powodowa wietrzenie. Glina, w zalenoci od miejsca pochodzenia, ma rny skad i waciwoci. Glina grska albo glina zboczowa powstaje na zboczach gr w wyniku wietrzenia ska. Glina grska zawiera tym samym sporo maych i duych odamkw skalnych i przy wystarczajcej zawartoci iu nadaje si do konstrukcji ubijanych. Posiada wysok wytrzymao na ciskanie, a kiedy nie jest bardzo ilasta, nie kurczy si zbytnio podczas wysychania. Gliny, ktre powstay w czci kontynentalnej Europy w czasie ruchu lodowcw, nazywane s glinami nasunitymi. Zawieraj zazwyczaj sporo wapnia; jeeli jest go bardzo wiele mwimy o marglu albo glinie marglowej, ktra z uwagi na niewielk si wizania raczej nie nadaje si na materia budowlany. Gliny spawione to rodzaj glin nasunitych, ktre zostay przez wod przemieszczone, spawione w inne miejsce. Less, glina nawiana, to drobnoziarnista glina zawierajca wiele pyku piaskowego, z ma zawartoci iu i niedu si wizania. Powstaa podczas burz piaskowych ostatniego okresu lodowcowego. Jest koloru tawego a do brzowego i nie zawiera wapnia. Glina kowa, zwana te namuem, tworzy si w dolinach rzek poprzez dziaanie osadowe wody. Glina ta jest czsto zmieszana ze skadnikami organicznymi.
zawarto w caej masie (%)
kaolinit
illit
montmorylonit
2.1-2
Struktury trzech najpospolitszych mineraw iu i odstpy midzy pytkami (lamelami), wedug Houbena, Guillaud 1984
20
bezpatny fragment
potasu, powstaje krzemowo-kwana ziemia ilasta, rodzaj tlenku aluminium (tlenku glinu) poczony chemicznie z wod (Al2O3 2SiO2 2H2O), ktry mineralogia okrela mianem kaolinit. Rwnie czsto wystpujcym mineraem ilastym jest montmorylonit (Al2O3 4SiO2 2H2O). Kolejnym, cho rzadko spotykanym mineraem ilastym jest illit, por. rys. 2.1-2. Obok wyej wymienionych, trzech najbardziej znanych mineraw, istnieje jeszcze cay szereg iw, ktre czsto nazywane s tak jak ich miejsce pochodzenia. Wszystkie te mineray wystpuj rzadko w postaci czystej. Mieszaj si one czsto z innymi zwizkami chemicznymi, szczeglnie z hydratem tlenku elazowego (Fe2O3 H2O) oraz z innymi zwizkami elaza, ktre to nadaj iom odcie od tego do czerwonego. Zwizki manganu daj odcie brzowy a zwizki wapnia i magnezu barwi iy na biao. Z kolei dodatek zwizkw organicznych daje zabarwienie od brzowego do czarnego. Woda chemicznie poczona z mineraami ilastymi, tzw. woda krystalizacyjna, uwalnia si przy temperaturze 400-900C. Mineray ilaste maj z reguy budow szecioktnych pytek krystalicznych. Pytki te skadaj si z kilku lameli. Lamele z kolei skadaj si z warstw, ktre z reguy powstaj z jder krzemu lub aluminium i w pierwszym przypadku otoczone s atomami tlenu, w drugim przez wodorotlenki (grupy OH). Warstwy z tlenku krzemu s naadowane negatywnie i dlatego maj zdolno wizania jonowego (rys. 2.1-3). Wizanie jonowe w dwuwarstwowym minerale kaolinitu jest stosunkowo niewielkie, poniewa za kadym razem czy si warstwa wodorotlenku aluminium z warstw tlenku krzemu. Trjwarstwowy minera montmorylonitu tworzy mocne wizanie jonowe dziki temu, e kada warstwa wodorotlenku aluminium ograniczona jest dwoma warstwami tlenku krzemu (por. rys. 2.1-2). Illit jest take mineraem trjwarstwowym, z tym e jony aluminium mog by w nim zastpione przez jony magnezu lub elaza, a z kolei jony krzemu przez jony aluminium. adunki ujemne wyrwnuj czsto jony potasu, powodujce wizanie midzy lamelami (por. rys. 2.1-2). Najczciej mineray ilaste posiadaj wymienialne kationy. Ich rodzaj i ilo ma decydujcy wpyw na si wizania a poprzez ni take na wytrzymao na zginanie i ciskanie na sucho (por. rozdzia 2.6). Oglnie mona powiedzie, e im ciesze pytki krysztau, a tym samym im wiksza jest ich powierzchnia, tym wiksza jest zdolno wymiany kationw i wytrzymao na zginanie na sucho. 2.1.3 Py piaskowy, piasek, wir Py piaskowy, piasek i wir rni si zasadniczo od iu, nie wi adnych innych czsteczek i stanowi dodatki do rodka wicego, jakim jest i. Powsta one z pokruszonych ska, maj ostre krawdzie, wyszlifoway si o siebie nawzajem w biecej wodzie, maj zaokrglony ksztat. Definiowane s na podstawie wielkoci ziarna (DIN 4022) z podziaem na frakcje: grub, redni i drobn, por. rys. 2.1-4. 2.1.4 Rozkad rozmiarw ziarna Glin mona scharakteryzowa na podstawie jej skadnikw (i, pyki piaskowe, piasek i wir) oraz ich zawartoci. Pospolite rozrnienie tych komponentw, wedug DIN 18123, wyznacza tzw. krzywa zawartoci ziarna, patrz rys. 2.1-1. Tutaj ilo skadnikw gliny podana jest w procentach a rednic ziaren przedstawiono w skali logarytmicznej. Wykres grny dotyczy tustej mieszanki gliny z relatywnie du iloci iu (28%). Jest ona uywana do produkcji cegy ceramicznej. Wykres rodkowy charakteryzuje i o duej zawartoci pyu piaskowego (ok. 70%), typowy less, wystpujcy w dolinach rzek i kotlinach pnocnych i rodkowych Niemiec. Dolny wykres dotyczy gliny piaszczystej, z zawartoci piasku do 60%. Stosuje si j do tynkowania. Do klasyfikowania gliny uywa si czsto tzw. siatki trjktnej, w ktrej zawarto iu, pyu i pisaku stanowi odpowiednio boki trjkta,
02
2m m
100 90 80
S II
10 20
ci 0 ,0
30
isto
70
ziar n
%p iask uo
65 60
uo % i
40
n ziar
pi glina ilasto-piaszczysta glina piaszczysta
50
50
isto
60
piasek
gp i glina glina ilasta pylasto-ilasta S III glina glina pylasta
40
ci <
70 80
0, 00 2m m
30
22 20
30
40
50
60
70
20
80
90
% pyu piaskowego o ziarnistoci 0,002 0,06 mm 2.1-4
Siatka trjktna przedstawiajca zawarto iu, pyu piaskowego i piasku w glinie (Voth 1978)
por. 2.1-4. Przykadowo przedstawiona glina S III zawiera 22% iu, 48% pyu i 30% piasku. Ustalenie zawartoci ziarna zostanie omwione w rozdziale 2.2.2. 2.1.5 Skadniki organiczne Ziemia gliniasta zawiera przewanie do gbokoci 40 cm komponenty rolinne oraz humus, bdcy produktem rozkadu czstek rolin. Ma on gwnie skadniki koloidalne, jest bardzo kwany (pH < 6). Glina budowlana nie powinna zawiera ani humusu, ani czci rolinnych. 2.1.6 Woda Glina czy si z wod. Rodzaj i ilo wody w glinie stanowi o jej waciwociach. Rozrniamy nastpujce rodzaje wody: krystalizacyjna (woda strukturalna), absorpcyjna (wchonita) oraz porowata (kapilarna). Woda krystalizacyjna jest zwizkiem chemicznym i uwalnia si dopiero podczas procesu wypalania przy 400-900C. Woda absorpcyjna wie si z mineraami gliny przez elektrycznie uwarunkowan sorpcj. Jako porowat okrelamy wod, ktra poprzez siy kapilarne dostaje si do wypenionych powietrzem porw w glinie.
czworocian z jdrem krzemu
omiocian z jdrem aluminium
2.1-3
Budowa lameli krysztaw iu z czsteczek tlenku krzemu (wedug Houbena, Guillaud 1984)
100
10
90 100
10 0
33
48
21
bezpatny fragment
Podczas zetknicia si iu z wod wnika ona do blaszkowej mikrostruktury, co powoduje wzrost objtoci, pcznienie. Pytki krysztau zostaj otoczone cienk powok wody i podczas ugniatania lizgaj si po sobie, przez co glina jest plastycznie urabialna. Cakowite molekularne rozpuszczenie iu w wodze jest jednak niemoliwe. Mineray ilaste pozostaj w wodzie w formie duych zwaw moleku (koloidw). Jest to widoczne jako jej zmtnienie. Podczas schnicia gliny wyparowuje woda zarobowa, a pytki krysztaowe iu ciasno przylegaj do siebie. Powstaj siy spjnoci, ktre powoduj wytrzymao gliny na rozciganie w stanie plastycznym (sia wizania) oraz wytrzymao na ciskanie i zginanie w stanie suchym. O zawartoci wody w glinie decyduje woda porowata i absorpcyjna, ktra wydostaje si podczas podgrzewania do odpowiednio 105 lub 110C. 2.1.7 Porowato Porowato gliny definiuje si przez objto porw. Jako porowato wzgldnie ilo porw n oznacza si objto porw miedzy staymi czstkami gliny (Vp) w stosunku do objtoci cakowitej (V): n= Vp V 2.1.8 Powierzchnia waciwa Jako powierzchni waciw oznacza si sum powierzchni wszystkich czci skadowych i oznacza w cm/g lub w m/g. Piasek gruboziarnisty ma powierzchni waciw ok. 23 cm/g, py piaskowy ok. 450 cm/g, i od 10 cm/g (kaolinit) do 1000 m/g (montmorylonit). Im wiksza powierzchnia waciwa iu, tym wysza jest jego chemiczna aktywno podczas wymiany jonw oraz sia przycigania wewntrznego, ktra z kolei jest miarodajna dla siy wizania oraz dla wytrzymaoci na ciskanie, rozciganie i zginanie w stanie suchym. 2.1.9 Gsto Przy okrelaniu gstoci jakiego ciaa bierze si pod uwag jego mas w stosunku do objtoci i pomija ewentualne puste przestrzenie. Gsto podaje si w kg/m. Okrelenia ciar objtociowy, zamiast gsto, ju si nie uywa. Gruzekowata glina o wilgotnoci gruntu ma gsto od 1000 do 1500 kg/m, glina zagszczona, sprasowana albo ubita od 1700 do 2200 kg/m (wartoci te s odpowiednio wysze, kiedy w jej skad wchodzi wicej piasku, wiru i kamieni, po dodaniu lekkich materiaw jak pumeks, spieki ceramiczne albo sieczka, gsto jest odpowiednio mniejsza). 2.1.10 Zagszczenie/zwarto Zwartoci nazywamy zdolno gruntu budowlanego do redukcji porw poprzez zagszczenie mechaniczne. Warunkiem uzyskania gliny maksymalnie zwartej jest jej odpowiednia wilgotno. Wtedy pojedyncze jej czsteczki ukadaj si moliwie cile, bez znaczcego oporu tarcia. Optymaln wilgotno, przy ktrej uzyskujemy najwiksz zwartoci gliny, ustala si testem Proctora (rozdzia 4.5.4).
Pory w masie cakowicie suchej s wypenione powietrzem. Natomiast kiedy s one w peni wypenione wod, mwimy o stanie nasyconym. Liczb porw e okrela stosunek objtoci porw do objtoci materiaw staych: e= n 1-n
Wedug Votha w glinie bardzo tustej objto porw waha si od 20 do 90%, przy czym pojedyncze pory s bardzo mae. Ilo porw w rnych glinach jest bardzo trudna do okrelenia ale dla oceny tego materiau budowlanego nie ma to zbyt wielkiego znaczenia. Istotne s za to wielkoci i formy poszczeglnych porw. Skoro struktura porw w glinie ma decydujce znaczenie dla odpornoci na przenikanie pary wodnej, sorpcj pary wodnej i na wchanianie wody, a tym samym na mrozoodporno, staje si niemoliwe zamknicie odpowiednimi parametrami analizy struktury porw. Z tego wzgldu porowato nie bdzie dalej omawiana.
22
bezpatny fragment
2.2 Test ustalajcy skad
2.2.1 Uwagi wstpne Aby ustali przydatno gliny do pewnych elementw lub technik budowlanych, wane jest poznanie jej skadu i okrelenie waciwoci. Najpierw opiszemy znormalizowane testy stwierdzajce skad glin, a potem kilka prostych bada, ktre nie wymagaj stosowania specjalnych urzdze. 2.2.2 Analiza sitowa i analiza mechaniczna (szlamowa) Okrelenie iloci duych skadnikw gliny (piasku, wiru, kamieni) jest stosunkowo atwe przy zastosowaniu analizy sitowej. Zawarto drobnych komponentw okrela si poprzez sedymentacj (analiz szlamow). Norma DIN 18123 (1983) nakazuje nastpujce postpowanie: materia musi by najpierw osuszony w temp. 105C, waony i potem poprzez odsiewanie metod such lub mokr, rozdzielony na rne wielkoci ziaren. Analiza nastpuje poprzez przeliczenie masy pozostaej na sicie w procentach w stosunku do caej masy suchego materiau. Znormalizowane wymiary otworw sita wynosz 16; 8; 4; 2; 1; 0,5; 0,25; 0,125 i 0,063 mm. Okrelenie iloci frakcji ziaren mniejszych ni 0,125 mm nastpuje (wedug DIN 18123) poprzez sedymentacj w wyniku analizy mechanicznej (szlamowej). Metoda zakada, e drobne czsteczki w zawiesinie wodnej opadaj z rn prdkoci w zalenoci od ich wielkoci. Tym samym zmniejsza si systematycznie gsto zawiesiny. Te zmiany ustala aerometr w okrelonych przedziaach czasu. Z odczytw gstociomierza mona ustali krzyw uziarnienia szlamu (ziaren o rednicy < 0,06 mm). 2.2.3 Ustalenie zawartoci wody Zawarto wody, ktra nie jest chemicznie zwizana z glin, ustala si w nastpujcy sposb: prbk gliny way si w stanie wilgotnym, nastpnie podgrzewa si w piecu w temperaturze 105 do 110C tak dugo, a przestanie zmniejsza si jej waga, a potem nastpuje ponowne waenie prbki. Rnica midzy dwoma wynikami okrela zawarto wody. Ilo ta jest zazwyczaj podawana w procentach masy w stosunku do wagi prbki suchej. Do szybkiego ustalenia zawartoci wody w materiale na budowie najbardziej nadaje si metoda CM. Polega ona na zamkniciu w stalowym pojemniku prbki gliny razem z ampuk karbidu i elazn kulk. Poprzez intensywne potrzsanie powoduje si rozbicie szklanej ampuki. Karbid reagujc z wod zawart w glinie produkuje acetylen. Odczytujc na manometrze powstae cinienie gazu i porwnujc ilo gliny mona wyliczy zawarto wody w prbce. Przy stosowaniu metody CM naley liczy si jednak z niedokadnoci rzdu nawet 15%. 2.2.4 Testy proste (kontrole odrczne) Nastpujce testy mona przeprowadza na budowie, bez przyrzdw. Pozwalaj one na przyblione okrelanie struktury gliny: Test zapachowy Czysta glina jest zapachowo neutralna. Kiedy ma zapach stchy to zawiera elementy organiczne. Test zgryzu Kiedy podczas ugryzienia wzgldnie zgniatania gliny powstaje nieprzyjemny zgrzyt oznacza to, e zawiera ona piasek. Gdy zgniatanie jest mikkie i glina lepi si do jzyka wskazuje to na du zawarto iu. Test na roztarcie i zmycie Wilgotn prbk rozciera si midzy palcami doni. Gdy czuje si ziarna, oznacza to du zawarto piasku. Gdy klei si na doni i po wyschniciu daje si atwo zetrze, a resztki bezproblemowo zmy wod, to zawiera wiele pyu piaskowego. Kiedy jednak glina przylega mocno, jej resztki nie daj si zetrze, a zmy je mona dopiero po dugim czasie, oznacza to e zawiera duo iu. Test cicia Wilgotn glin formujemy w kul, ktr rozcinamy noem. Gdy powierzchnia przecicia jest matowa, mamy do czynienia z glin pylast, gdy si wieci, to z ilast. Kiedy rozcicie jest szorstkie, oznacza to du zawarto piasku. Sedymentacja Jeeli wymieszamy glin z du iloci wody, to wir i piasek na dnie probwki osadz si o wiele prdzej ni czstki pyu i iu. Z uoenia si warstw mona wnioskowa ile jest w glinie skadnikw drobnych, a ile duych. Najczciej warstwy widoczne s goym okiem. Przy tym jednak nie odpowiada dolna warstwa zawartoci piasku, rodkowa pyu, a grna nie oddaje iloci iu. O tym, e takie zaoenie w fachowej literaturze (np.CRATerre 1979, str. 180; International Labour Office 1987, str. 30; Houben, Guillaud 1984, str. 49; Stulz, Mukerij 1988, str. 20; United Nations Centre for Human Settlement, 1992, str. 7), por. wykresy 2.2-3, jest bdne, wiadcz wyniki wielu testw przeprowadzonych w Laboratorium Eksperymentalnego Budownictwa na Uniwersytecie w Kassel. Wykresy 2.2-3 pokazuj krzywe uziarnienia na przykadzie dwch dokonanych testw sedymentacji. Jak pokazano w tabeli 2.1 ani optyczne odczyty wysokoci warstw ani widziane goym okiem podziay nie odpowiadaj rzeczywistemu rozkadowi rozmiarw ziarna. (Aby okreli procenty wagowe zamroono skadniki osadzajce si, rozdzielono je, a po odmroeniu i odparowaniu resztek wody okrelono grawimetrycznie ich wag). Pomidzy optycznym podziaem objtociowym a rzeczywistym rozkadem ziaren byy rnice dochodzce do 1800% (prbka K2). Korekta wagowa odczytw wzrokowych frakcji dawaa bd rzdu 850%. Rozgraniczenia warstw widoczne podczas testu sedymentacyjnego powstaj, kiedy krzywa uziarnienia przebiega pasko. Byoby wyjtkiem, gdyby spaszczenie krzywej przypadao wanie na styku iu z pyem albo pyu i piaskiem.
materia organiczny glina mu piasek wir
materia organiczny glina mu piasek wir

2.2-1 Test sedymentacyjny wedug CRATerre 2.2-2
Test sedymentacji
23
bezpatny fragment
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 0,001 0,002
py piaskowy drobny redni gruby
ziarna szlamu
ziarna piasku drobne rednie grube
ziarna odsiane sitami
ziarna wiru drobne rednie grube
0,006 0,01 0,02
0,06 0,1
0,2
0,6 1
rednica ziarna d (mm)
10
20
60
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 0,001 0,002
py piaskowy drobny redni gruby
ziarna szlamu
ziarna piasku drobne rednie grube
ziarna odsiane sitami

drobne
ziarna wiru rednie grube
procent wagowy masy cakowitej
procent wagowy masy cakowitej
0,006 0,01 0,02
0,06 0,1
0,2
0,6 1
rednica ziarna d (mm)
10
20
60
2.2-3
Krzywe rozkadu ziaren badanych rodzajw gliny
Prbka gliny
Frakcje
Odczyty optyczne
Rzeczywiste rozkady ziaren masa % 6 38 56 2 16 82
obj. % masa % i K1 py piaskowy piasek i K2 py piaskowy piasek

Tabela 2.1
45 18 37 36 24 40
14 26 60 17 19 64
Test na upadek kuli Glina przeznaczona do badania powinna by na tyle sucha, aby mona byo uformowa z niej kul o przekroju ok. 4 cm. Jeeli kulka rzucona z wysokoci 1,5 m przy zetkniciu z ziemi rozsypie si cakowicie, jak na zdjciu 2.2-4 z prawej str., to mamy do czynienia z ekstremalnie piaszczyst (chud) glin. Tak glin mona uywa do zapraw. Kiedy z kuli po upadku powstanie placek z maymi rysami (albo wrcz adnymi), to mamy do czynienia z glin tust (o duej zawartoci iu). Ma ona du si wizania ale jako materia budowlany moe suy po odchudzeniu. Glina z trzeciej prbki od lewej ma stosunkowo niewielk si wizania, nadaje si jednak do glinobitek lub do produkcji cegie formowanych rcznie. Test na konsystencj Z bryy wilgotnej gliny formuje si kulk o rednicy ok. 2-3 cm. Kulk naley nasyci wod na tyle, aby powstaa plastyczna masa, z ktrej robimy najpierw waek, a potem rolujemy z niego sznurek gruboci ok. 3 mm. Jeeli przy rolowaniu glina amie si lub zrywa, oznacza to, e jest za sucha i naley dola kilka kropi wody. Gdy sznurek zamie si po osigniciu przekroju 3 mm, tworzymy
z niego ponownie kulk i zgniatamy j midzy kciukiem i palcem wskazujcym. Jeeli glina nie daje si uformowa w kulk oznacza to, e zawiera duo piasku i niewiele iu. Taka glina, ze wzgldu na niedu si wizania, w zasadzie nie nadaje si na materia budowlany. Jeli jednak kulka daje si zgnie jedynie z trudem, nie pkajc przy tym, oznacza to, e glina zawiera duo iu. Taki materia jest z kolei za tusty i do celw budowlanych musi zasta odchudzony. Kiedy grudka lekko si poamie lub pokruszy, oznacza to ma zawarto iu. Prosty test na spjno ( tasiemkowy ) Do tego testu potrzebna jest na tyle wilgotna glina, aby daa si zrolowa w gruby na 3 mm waek. Z niego formuje si tam gruboci ok. 6 mm i szerokoci ok. 20 mm, ktr naley trzyma na paskiej doni, w ten sposb aby swobodnie zwisaa jej moliwie dua cz (por. rys. 2.2-5). Jeeli ten zwisajcy pasek osignie dugo (zanim si zerwie) powyej 30 cm, oznacza to, e glina ma du si wizania i powinna by w zasadzie odchudzona. Jeli pasek urywa si po wysuniciu na kilka cm, znaczy to, e glina zawiera zbyt duo iu. Metoda ta jest jednak bardzo niedokadna. Jeeli glina jest niedostatecznie wygnieciona a pasek ma rne gruboci, test ten prowadzi do rnych wynikw, odbiegajcych od siebie o ponad 200%. Test na spjno wedug FEB Z powyszego powodu opracowany zosta przez Laboratorium Eksperymentalnego Budownictwa Uniwersytetu w Kassel troch dokadniejszy test. Rwnomiernie uksztatowany pasek (20 mm szeroki i 6 mm gruby) uzyskuje si przez wgniatanie gliny palcami midzy dwie listwy drewniane i poprzez gadzenie go rolk albo butelk, (rys. 2.2-6). W celu atwego odspajania si prbki od podoa kadzie si pod ni cienki, naoliwiony pasek folii.
Rozkad ziaren 2 rodzajw gliny odpowiednio do wynikw testu sedymentacji
2.2-4
Kulki gliny po prbie upadku
24
bezpatny fragment
Dugo zerwanego paska okrela si podczas powolnego przesuwania go poza oby brzeg (promie zaokrglenia 1cm) por. 2.2-6. Poniewa pole przekroju paska wynosi 1,2 cm, a ciar gliny ok. 2 g/cm, otrzymujemy si spjnoci 2 g/cm na kady centymetr dugoci zerwanej prbki. W celu zapewnienia porwnywalnoci wynikw testw na spjno, wybrano konsystencj gliny, ktra w tecie na spadek 200 gramowej kuli z wysokoci 2 m tworzy spaszczenie o rednicy 70 mm. Wykres 2.2-7 pokazuje wartoci maksymalne dugoci zerwania przy kolejnych 5 testach tej samej gliny, ktrej si spjnoci okrelano wg DIN 18952, str. 2. Przy oznaczaniu siy spjnoci brano take pod uwag tylko grne wartoci 5 prb, poniewa mona zaoy, e nisze wartoci bior si z niedostatecznego wymieszania materiau lub s wynikiem bdw produkcji. Rezultat pokazuje, e spowodowane rn konsystencj gliny wyniki uzyskane wg Niemeyera s dwukrotnie wiksze ni wyniki FEB. Podczas okrelania siy spjnoci wg Niemeyera (rozdz. 2.6.1) wymagane spaszczenie o rednicy 50 mm jest niemoliwe poniewa kulki rozsypuj si. Test kwasu solnego Glina zawierajca wapno jest bielsza, mniej spjna i dlatego nie nadaje si do budowania. W celu sprawdzenie iloci wapna w prbce gliny kapie si na ni (uywajc sztabki szklanej lub drewnianej) jedn kropl 20%-owego kwasu solnego. Jeli glina zawiera wapno tworzy si CO2 wg wzoru CaCO3 + 2HCl CaCl2 + CO2 + H2O, co staje si widoczne poprzez spienienie si albo kipienie. Jeeli powierzchnia prbki nie kipi, wiadczy to o zawartoci wapna poniej 1%, przy pienieniu si sabym i nie trwajcym dugo ilo wapna wynosi 1-2%, przy pienieniu silniejszym ale te krtkim ok. 3-4%, przy mocnym i dugim ponad 5% (Voth 1978, str. 57). Godnym odnotowania jest fakt, e take glina ciemna, bezwapienna a zawierajca humus, moe wydziela CO2.
2.2-5 Test na spjno przeprowadzony odrcznie
2.2-6
Test na spjno wedug FEB
300
117,6
250 200 150 100 50 0
2.2-7
sia spjnoci wg Niemeyera (g/cm)
Korelacja midzy testem Niemeyera i testem FEB
65,1 52,1 35,7 35,7 69,3
92,4
0 0
50 25
100 50
150 g/cm 75 cm
Dugo zerwania i spjno wg FEB
25
bezpatny fragment
2.3 Reakcja gliny na wod
2.3.1 Uwagi oglne Glina przy zetkniciu si z wod staje si plastycznie formowalna. Dzieje si tak, poniewa woda dostaje si do warstwowej struktury mineraw gliny i otacza cienk powok pytki krysztaw. W wyniku dziaania si kapilarnych woda wnika take do wypenionych powietrzem porw znajdujcych si midzy staymi czsteczkami gliny (pyem, piaskiem, iem). 2.3.2 Pcznienie i kurczenie Jako materia budowlany glina posiada pewn pejoratywn waciwo. Podczas wchaniania wody pcznieje, a wic zwiksza swoj objto, a w trakcie schnicia kurczy si, tzn. jej kubatura maleje. Zjawisko pcznienia zachodzi jednak wtedy, gdy woda dziaa bezporednio na glin, a ta z kolei wchania tyle wody, e traci sta konsystencj. Natomiast absorpcja pary wodnej pcznienia nie powoduje. Wielko pcznienia i kurczenia si zaley od rodzaju i iloci iu. Montmorylonit w porwnaniu z kaolinitem i illitem ulega tam zjawiskom bardzo mocno. W glinie budowlanej zawarto iu wynosi tylko 5-15%. Ta ilo iu oraz skad pozostaych czsteczek ma mniejszy wpyw na pcznienie i kurczenie si ni rodzaj iu. W FEB nasczono wod prbki (10 x 10 x 7cm) wycite z cegie glinianych i suszono je w gorcym powietrzu w temp. ok. 50C. Zdjcie 2.3-1 pokazuje rezultat eksperymentu. Cega surwka, formowana przemysowo (u gry, po lewej) z frakcj ziarna wg grnej krzywej z wykresu 2.1-1, pczniaa bardzo mocno, a po wyschniciu powstaway w niej znaczne spkania. W przypadku cegy o takiej samej zawartoci iu ale z optymaln iloci pyu, piasku i wiru, nastpio tylko znikome spkanie prbki (u gry, po prawej). Cega uformowana rcznie z pylastej gliny lessowej, w ktrej skad ziarna odpowiada rodkowej krzywej wykresu 2.1-1, miaa jedynie drobne rysy skurczowe (na dole, po prawej, zdjcie 2.3-1). Prbka z rcznie formowanej cegy z mocno piaszczystej gliny (wg dolnej krzywej wykresu 2.1-1), nie miaa pkni skurczowych ( zdjcie 2.3-1 na dole, po lewej). Poprzez optymalny dobr skadnikw mona wic zmniejszy powstawanie rys skurczowych a nawet ich unikn, co zostanie bliej omwione w rozdziale 4.2. 2.3.3 Wyznaczanie skurczu schnicia W celu porwnania skurczw schnicia rnych mieszanek gliny, prbki powinny mie t sam wilgotno albo ten sam stopie plastycznoci. Poniewa ilo wody potrzebna do wymieszania gliny zalena jest gwnie od zawartoci w glinie iu i w niewielkim stopniu od jego rodzaju, wydaje si susznym, aby porwnywa materia o podobnej konsystencji. Wedug DIN 18952 trzeba najpierw uzyska sztywno znormalizowan. W tym celu naley przestrzega nastpujcych zasad: 1. Glina potrzebna do prby jest rozbijana i odsiana w stanie suchym aby odrzuci wszystkie skadniki wiksze od 2 mm. 2. Do ok. 1200 cm odsianej gliny dodaje si ostronie troch wody. W powsta mas uderza si pasko motkiem tak dugo, a poczy si w jeden placek. 3. Przy pomocy noa zdejmuje si placek z podoa i tnie go na paski szerokoci ok. 2 cm. 4. Paski kadzie si obok siebie na ich bokach i ubija z nich ponownie placek. Zabieg ten naley powtarza tak dugo a na spodzie powstanie rwnomierna struktura. 5. Celem zachowania rwnomiernej wilgotnoci naley prbk z chudej gliny zostawi pod przykryciem na 6 godzin, a z gliny tustej 12 godzin. 6. Z przygotowanej masy naley wzi ok. 200 g, zagci poprzez wielokrotne uderzanie o pyt podoa i uformowa kulk. 7. Kulk naley spuci z wysokoci 2 m na pyt. 8. Sztywno normow osiga si kiedy spaszczenie ma rednic 50 mm. Rnica midzy mniejsz i wiksz rednic (gdy spaszczenie nie jest idealnie koliste) nie powinna przekracza 2 mm. 9. Jeli okrge spaszczenie ma rednic wiksz ni 50 mm (51 mm gdy jest owalne) naley prb powtrzy, dodajc mniej wody. Gdy spaszczenie jest mniejsze ni 49 mm, trzeba doda troch wicej wody. Mona przy tym zauway, e dodanie ju kilku kropli znaczco zmienia sztywno mieszanki. Glina o tak uzyskanej sztywnoci znormalizowanej poddana zostanie prbie wyznaczenia skurczu schnicia: 1. Glina o sztywnoci normowej jest ubijana do formy, jak na rys. 2.3-2, przy pomocy drewnianego ubijaka o przekroju kwadratu 2 x 2cm. 2. Naley wykona (jedn po drugiej) 3 prbki i natychmiast je rozszalowa. 3. Na paskiej stronie prbki naley wyry noem, przy pomocy szablonu jak na rys. 2.3-2, dwa odlege od siebie o 200 mm znaki wymiarowe oraz czc je lini. 4. Teraz prbki naley zostawi do wyschnicia ukadajc je na lekko naoliwionej pycie szklanej przy temperaturze otoczenia 20C. (Wedug dowiadcze FEB, jeeli glina jest wystarczajco spjna, korzystniej jest zostawi prbk do wyschnicia na pycie z mikkich wkien. Proces schnicia nastpuje wtedy rwnomierniej.) 5. Po trzech dniach nastpuje suszenie prbek w piecu, w temp. 60C. tak dugo a przestan si kurczy. 6. rednia warto skurczenia si prbek oznacza miar skurczu schnicia w mm albo, w stosunku do dugoci pocztkowej, miar w%. Jeeli skurcz schnicia jakiej prbki odbiega o wicej ni 2 mm od wyniku dwch pozostaych, naley test powtrzy. Naley tutaj zaznaczy, e ta metoda pomiarowa jest do niedokadna, poniewa mierzenie wykonuje si przy pomocy zwykego
szablon wymiarowy
forma do prbek
2.3-1
Test na pcznienie i kurczenie
2.3-2
Forma i szablon do oznaczania skurczw schnicia (DIN 18952)
26
bezpatny fragment
przymiaru oraz dlatego, e prbki kurcz si zazwyczaj mocniej u gry ni od spodu. Dlatego te proponuje si metod dokadniejsz: na rodku powierzchni czoowych naley zaznaczy punkty, ktrych odlego odczytujemy przy pomocy czujnika zegarowego, z dokadnoci do 0,01 mm (por. 2.3-3). Opisana sztywno normowa wydaje si take mao przydatna jako podstawa do wyznaczania wartoci skurczu schnicia zapraw glinianych. Tutaj naley bra pod uwag sztywno w stanie przerabiania materiau. Gdy mamy do czynienia z zapraw wapienn lub cementowo-wapienn, to wg DIN 1060, cz 3 istotny jest rozpyw (miara pynnoci) rzdu 180 mm (por. rozdz. 2.3.4). Poniewa zaprawa gliniana ma wiksz si wizania i przez to wiksz sztywno, mona tutaj mwi o rozpywie wielkoci 160 mm. Wyznaczone wielkoci skurczu schnicia rnych zapraw podano w rozdziale 11.1. 2.3.4 Plastyczno Glina moe mie rne konsystencje: pynn, plastycznie mniej lub bardziej formowaln albo sztywn. Szwedzki badacz Atterberg zdefiniowa dla spoistych gruntw, a wic i dla gliny, granice rnych konsystencji, por. tab. 2.3. Te granice, nazywane czsto granicami Atterberga, podaj zawarto wody w glinie w momencie przejcia z jednego stanu do drugiego. Wane dla oceny gliny, granice jej stanu plastycznoci i ich wyznaczenie, wg DIN 18122, cz.1, zostan bliej omwione. Te same granice su te do podziau spoistych gruntw, wg DIN 4022, str. 1. Zawarto wody w rnych rodzajach gliny, mimo takiej samej konsystencji, moe by bardzo rna. I tak, aby uzyska tak sam konsystencj, glina tusta potrzebuje ponad 2 razy tyle wilgoci co glina chuda. Granica pynnoci Granica pynnoci WL ( okrelana w literaturze anglojzycznej jako Liquid LimitcL lub LL) jest zawartoci wody w momencie przejcia z pynnej do plastycznej formy stanu spjnoci. Podaje si j w%, a wyznaczana jest przy pomocy aparatu Casagrande (zdjcie 2.33) w nastpujcy sposb: 1. Mieszanka gliniana doowana przez duszy czas (tusta do 4 dni), przepuszczona przez sito o wielkoci oczka 0,4 mm zostaje wymieszana szpachl na jednolit mas. 2. Brejowat mieszank (50 do 70 g) wkada si do miski aparatu a powierzchni wygadza. Grubo warstwy nie powinna przekracza 1 cm.
2.3-3
Wyznaczenie skurczu schnicia wg FEB
3. Normowym znacznikiem (radem) robi si bruzd prostopad do wau krzywkowego aparatu i gbok a do dna miski. Znacznik naley prowadzi zawsze prostopadle do powierzchni wewntrznej miski. 4. Poprzez obrt korb z prdkoci 2 obrotw na min. miska podnosi si i opada tak dugo, a bruzda zamknie si na dugoci 10 mm. 5. Ilo uderze naley liczy. Ze rodka miski pobiera si prbk (ok. 5 cm) w celu okrelenia iloci zawartej w niej wody. Ilo wody w prbce, w ktrej bruzda zamkna si po 25 uderzeniach okrela si mianem granica pynnoci WL. Poniewa jest to metoda dosy mudna (tak dugo zmienia ilo wody aby dokadnie przy 25 uderzeniach zamkna si bruzda), mona stosowa metod wielopunktow opisan w normie DIN 18122. Przeprowadza si tu tylko cztery prby z materiaem o rnej zawartoci wody. Ilo uderze potrzebnych do zwarcia si bruzdy musi zawiera si w przedziale od 15 do 40. Te iloci uderze nanosi si na wykres (por. 2.3-5), gdzie odcita
Formy stanu spjnoci pynna (brejowata) plastyczna granica plastycznoci WP pstaa staa
tabela 2.2
(ilo uderze) ma podziak logarytmiczn, a rzdna (zawarto wody) linearn. Jeeli dowiadczenie przeprowadzane jest starannie, to naniesione punkty le blisko prostej, na ktrej mona odczyta warto WL dla 25 uderzenia. Z przedstawionych na tym wykresie pojedynczych prb wynika granica pynnoci = 0,297, tzn. ilo zawartej w prbce wody wynosi 29,7%.
2.3-4
Aparat do wyznaczanie granicy pynnoci wg Casagrande
Granice stanu spjnoci

zawarto wody W
0,35
granica pynnoci WL
0,30
WL
0,25
granica kurczenia si WS
0,20
15
20
25
30
35
40
ilo uderze N 2.3-5 Wyznaczanie granicy pynnoci metod wielopunktow wg DIN 18122
Formy i granice stanu spjnoci wg Atterberga
27
bezpatny fragment
Granica plastycznoci Granica plastycznoci WP (w literaturze anglojzycznej nazywana Plastic Limit albo PL) to zawarto wody (podawana w %) w momencie przejcia od stanu plastycznego do pstaego. Wyznacza si j w nastpujcy sposb: Cz przygotowanej do sprawdzenia mieszanki glinianej rozwakowuje si na grubo 3 mm. Czynno wykonuje si rcznie na podou wchaniajcym wod ale rwnie takim, ktre nie gubi wkien (moe to wic by np. karton albo pyta drewniana). Po rozwakowaniu zgniatamy prbk i rozwakowujemy ponownie. Czynnoci te powtarzamy tak dugo, a waek zacznie si rozsypywa. Z pobranych do badania grudek bierzemy 5 g i wyznaczamy ilo zawartej w nich wody. (Naley przy tym pilnowa aby grudki nie wysychay zanim nie zostan zwaone.) Prb naley powtrzy co najmniej trzykrotnie. rednia ilo wody co najmniej trzech prb, ktrych wyniki nie odbiegaj od siebie o wicej ni 2%, odpowiada granicy plastycznoci WP. Ocena wynikw Poniewa zarwno granic pynnoci jak i plastycznoci przeprowadza si na prbkach skadajcych si z czsteczek mniejszych od 0,4 mm, wyniki tych testw mona tylko wtedy odnosi do caej prbki, jeeli po jej przesianiu przez sito nie pozostan na nim ziarna wiksze od 0,4 mm. Kiedy pozostaoci na sicie (nadziarno) s mniejsze lub rwne 25% masy suchej prbki, moemy rachunkowo wyznaczy ilo wody w ziarnach mniejszych od 0,4 mm wg wzoru: W Wn = 1-n Wn oznacza rachunkowo, biorc pod uwag nadziarno, wyznaczon ilo wody, W jest wczeniej wyznaczon iloci wody WL albo WP dla przesianej gliny, a n to masa nadziarna w % masy suchej prbki. Wskanik plastycznoci Forma stanu spjnoci gliny okrelana jako plastyczna (midzy granic pynnoci i plastycznoci) dzieli si na trzy stany: brejowaty, mikki i sztywny. Rnica midzy wartoci granicy pynnoci i granicy plastycznoci zwana jest wskanikiem plastycznoci Jp. Wskaniki plastycznoci rnych rodzajw gliny pokazuje Tabela 2.3. Wskanik konsystencji Wskanik konsystencji IC wyznaczamy z dowolnej iloci wilgoci zawartej w materiale o plastycznym stanie spjnoci, biorc pod uwag zawarto wody W, zawarto wody WL granicy pynnoci oraz zawarto wody WP granicy plastycznoci. Liczb t obliczamy wg wzoru: IC= WL-W WL-W = WL-WP JP Sztywno znormalizowana wg Niemeyera Poniewa wyznaczanie granicy plastycznoci wg Atterberga jest bardzo niedokadne, tak samo nieprecyzyjnie bdzie okrelenie t drog siy wizania gliny. Dlatego te Niemeyer jako podstaw takiej samej konsystencji wprowadzi warto porwnawcz sztywno znormalizowan. Sposb jej wyznaczania omawia rozdzia 2.3.3. Miara pynnoci Miara pynnoci (rozpyw) gliny o konsystencji brejowatej, uywanej np. do tynkowania, okrelaj normy DIN 1060 cz. 3 oraz DIN 1048 cz. 1. Rozpyw wyznacza si przepuszczajc zapraw przez zdefiniowany, normowany lejek na pyt stosujc okrelon ilo wstrzsw. rednica powstaego placka jest miar pynnoci gliny. Granica skurczu Granic skurczu Ws okrela si zawarto wody w drobnoziarnistym gruncie w momencie przechodzenia ze stanu p-staego do staego (DIN 17122, cz. 2). Przy tym przyjmuje si, e ta ilo wody, ktr zawiera prbka gruntu na granicy skurczu, wypeniaby ca przestrze porw prbki cakowicie wyschnitej. Kurczenia ostatecznego, a do cakowitego wyschnicia (np. w piecu) nie uwzgldnia si. Wyznaczenie granicy skurczu opiera si na obserwacji drobnoziarnistych gruntw, ktre w momencie jej osignicia zmieniaj kolor, stajc si janiejsze, dlatego te takie optyczne ustalanie podlega duym wahaniom. 2.3.5 Woskowate wchanianie wody
Wskanik konsystencji w granicy pynnoci wynosi 0, a w granicy plastycznoci 1. Granice stanu spjnoci z odpowiednimi wskanikami konsystencji przedstawia wykres 2.3-6. Ocena plastycznoci Plastyczno gliny zalena jest od iloci i rodzaju iu oraz od granicy pynnoci i granicy plastycznoci. Niska granica pynnoci i wysoka plastycznoci powoduj wysoki wskanik plastycznoci; kiedy obie te granice s blisko siebie warto otrzymanego wskanika jest niska. Wspczynnik aktywnoci Poniewa wskanik plastycznoci gliny w zasadzie zaley od iloci zawartego w niej iu (im jest go wicej, tym wikszy wskanik), nie mwi on nic o samej plastycznoci gliny. Mona j wyznaczy kiedy uzalenimy wskanik plastycznoci od zawartoci iu. Ta warto, okrelona jako wspczynnik aktywnoci Ca (Houben, Guillaud, 1984, str. 59) wyznacza wzr: Ca= WL WP [masa %] zawarto iu [masa %]
Wartoci poniej 0,75 wskazuj na nisk aktywno, wartoci midzy 0,75 i 1,25 na normaln, a te powyej 1,25 na aktywno wysok.
Rodzaj gliny mocno piaszczysta mocno pylista mocno ilasta bentonit
Tabela 2.3
O transporcie wilgoci Materiay budowlane o strukturze porowatej, jak np. glina, s w stanie wchania wod i transportowa j dalej. Woda wdruje wtedy z obszarw wilgotniejszych do bardziej
WL (%) 10-23 15-35 28-150 40
WP (%) 5-20 10-25 20-50 8
JP(%)= WL-WP <5 5-15 15-95 32

2.3-6
staa WS WP
zakres plastycznoci Ip
brejowata
WL pynna
p-staa sztywna mikka
wskanik konsystencji IC =1,0
0,75 0,50 zawarto wody W
Wskaniki plastycznoci gliny (Voth 1978)
Granice stanu spjnoci i liczby konsystencji wg Votha
28
bezpatny fragment
suchych. Wsikliwo materiau budowlanego nazywamy kapilarnoci, a przenoszenie wilgoci kapilarnym transportem wody. Kapilarna zdolno przesyania wody wyznaczana jest przez wspczynnik absorpcji wody w [kg/mh0,5]. Okrela on ile wody na m moe wchon materia budowlany w zalenoci od czasu. Zalene od czasu woskowate wnikanie iloci wody W wyznacza wzr: W= w : t [ kg/m2] Wyznaczanie wspczynnika wchaniania wody Wyznaczanie wspczynnika wchaniania wody przez materiay budowlane wg DIN 52617 polega na zanurzeniu prbki o paskiej powierzchni w wodzie. Po pewnym czasie na podstawie wzrostu wagi, okrela si ilo zaabsorbowanej wody. Wspczynnik absorpcji wyliczamy nastpujco: w = W [kg/m2h0,5] : t Przy tym tecie naley pamita, e prbk zanurza si na gboko ok. 3 mm, a jej powierzchnie boczne musz by pokryte warstw wodoodporn. Glina po zanurzeniu w wodzie pcznieje, traci spjno i odpadaj jej czsteczki. Aby temu zapobiec zastosowano w FEB metod zmodyfikowan (Boemans 1990, str. 20 i kolejne). Boki prbek gliny pokryto ywic poliestrow wzmocnion wknami szklanymi. Warstwa ta nie tylko uszczelniaa powierzchni, ale take speniaa funkcj niedopuszczenia do deformacji zawilgoceniem bocznych cian prbki. Aby zapobiec odpadaniu kawakw gliny od zanurzanej powierzchni zakadano z tej strony papierowy filtr, ktry po bokach przyklejano do powoki poliestrowej. W celu uniknicia wypadania zmikczonej gliny podczas waenia prbki, kadziono j na uywanej w gospodarstwie domowym gbczastej cierce o gruboci ok. 4 mm, ktra z kolei leaa na pycie akrylowej (rys. 2.3-7). Prba porwnawcza wykonana z ceg ceramiczn wykazaa, przy tej zmodyfikowanej metodzie, e wchanianie wody byo mniejsze jedynie o 2%. Podczas bada uzyskano podane w tabeli 2.3-8 wartoci, ktre porwnano z wynikami innych materiaw. Interesujce jest przy tym, e prbki z mocno pylastej gliny lessowej wykazuj znacznie wysze wartoci wspczynnika w ni prbki z tustej, ilastej gliny. Ta waciwo zaley gwnie od rnej struktury porw
pyta akrylowa warstwa gbczasta papier filtracyjny prbka gliny warstwa z ywicy poliestrowej pojemnik z wod
cega z gliny pylastej (1900 kg/m) (3) cega z gliny ilastej (1940 kg/m) (3) glina lekka, mieszanka z keramyztem (470 kg/m) (3) glina lekka, mieszanka z keramyztem (700 kg/m) (3) glina lekka ze som (450 kg/m) (3) glina lekka ze som (850 kg/m) (3) glina lekka ze som (1150 kg/m) (3) drewno wierkowe cite w poprzek (2) beton ciki (2290 kg/m) (1) cega ceramiczna, kratwka (1165 kg/m) (1) cega ceramiczna, pena (1750 kg/m) (1)
3,7 1,6 1,3 2,8 2,4 3,6 3,1 1,2 1,8 8,9 0 0,2 0,13 0,15 0,20
0,32 0,27
0,26 0,29 0,4
drewno wierkowe cite wzdu (2) 0,2
(m/m)
25,1 0 10 20 30
rda: w (kg/mh0,5) (1) Buss 1987; (2) Breitenberger 1985; (3) Laboratorium Budownictwa Eksperymentalnego Uniwersytetu w Kassel.
2.3-7
Metoda prby wyznaczenia wspczynnika absorpcji w prbek gliny (Boemans, 1990)
2.3-8
Porwnanie wspczynnikw absorpcji wody
absorpcja wody (kg/m)
oraz od mocniejszego pcznienia gliny ilastej, powodujcego znaczne zmniejszenie objtoci porw. Porwnanie z ceg ceramiczn pokazuje, e wartoci wspczynnika absorpcji w s dla gliny 10-krotnie nisze. Fakt ten by dotychczas w literaturze fachowej nieznany. Np. Volhard uwaa, e glina posiada mniej wicej takie same zdolnoci kapilarne jak wypalona cega ceramiczna. (Volhard 1983, str. 82). Zalene od czasu wchanianie wody przez glin z rnymi dodatkami, szczeglnie ze som, moe by bardzo rne. Wartoci uzyskane przez FEB pokazuje wykres 2.3-9. Z uwagi na tak niejednolit absorpcj, aby w praktyce oceni kapilarne problemy transportu wilgoci w elementach budowlanych, nie wystarczy sama znajomo wspczynnika w Pojemno kapilarna Maksymaln ilo wchonitej wody, w zalenoci od objtoci prbki, okrelamy mianem pojemnoci kapilarnej [m/m] lub [kg/m]. Nie jest ona bez znaczenia dla oceny problemw wilgotno materiaw budowlanych, a bywa nieuwzgldniana jako wskanik i takie rozumowanie jest bdem. Na wykresie 2.3-8 zaznaczono wartoci pojemnoci kapilarnej obok wspczynnikw absorpcji w. Badanie przenikania wody wg Karstena Do badania przenikania wody wg Karstena uywa si szklanego kulistego dzwonu (o rednicy w wietle 30 mm) z rurk pomiarow i podziak objtoci. Przyrzd przylepia si silikonem do prbki; badana powierzchnia ma wielko 3 cm (Karsten 1983), por. zdjcie
35 2 30 3
25
20
11 8 7
15 13 10
9 6 5 12
10 1
0 0 1 4 9 16 80
czas zwilania t(h) 1 glina ilasta / piasek (1/1) 3 +2% cementu 4 +4% cementu 5 +8% cementu 6 glina lekka, mieszanka z keramyztem 650 7 glina lekka, mieszanka z keramyztem 850 8 glina lekka, mieszanka ze som 450 9 glina lekka, mieszanka ze som 850 10 glina lekka, mieszanka ze som 1150 11 glina ilasta 12 glina pylasta 13 glina piaszczysta 2.3-9 Wchanianie wody przez rne rodzaje gliny w zalenoci od czasu
29
bezpatny fragment
2.3-10. Typowe badanie stwarza w przypadku gliny problem odlepiania si przyrzdu w czasie testu. Dlatego FEB zmodyfikowao t metod, stosujc filtr z papieru do zamknicia otworu w przyrzdzie, por. rys. 2.3-11. Przeliczenie wartoci wchaniania wody wg metody Karstena pokazuje, w porwnaniu z wynikami uzyskanymi wg DIN 52617, ich wysoki stopie podobiestwa, por. wykres 2.3-12. 2.3.6 Test na szlam gliniany Zachowanie si gliny w wodzie mona okrela wg jej rozmikczenia do postaci szlamu (DIN 18952, str. 2). Podczas tej prby umieszcza si w wodzie na gboko 5 cm prbk o ksztacie graniastosupa i mierzy si czas, po jakim cz zanurzona zmiknie i rozsypie si. Wg tej samej normy glina, ktra w czasie 45 min. rozdrobni si a do postaci szlamu, nie nadaje si do budownictwa. W praktyce okazuje si jednak, e test ten jest nieistotny, poniewa elementy z gliny nie s przewidziane do stania w wodzie. Przy bdnej organizacji placu budowy moe si zdarzy, e woda deszczowa, albo te woda z pknitej rury wodocigowej, popynie po cianie z gliny. Z tego te powodu waniejsze jest poznanie odpornoci na wypukiwanie stosowanej gliny. 2.3.7 Odporno na wypukiwanie Jeeli w trakcie trwania budowy elementy z gliny bd le przykryte, moe si zdarzy, e woda deszczowa spynie bezporednio po powierzchni glinianej i wypucze z niej czsteczki. Podobnie moe si sta jeeli pknie rura wodocigowa. Aby zbada wraliwo powierzchni glinianych na spywanie po nich wody, zosta opracowany przez FEB test na porwnanie odpornoci na wypukiwanie czsteczek gliny. Metod przeprowadzanego dowiadczenia, gdzie rwnoczenie testowano 6 prbek, pokazuje zdjcie 2.3-13. Gwatowny deszcz symuluje tutaj strumie wody o gr. 4 mm spadajcy na prbki gliniane z prdkoci 3,24 m/s pod ktem 45. Wypukane czsteczki zbieraj si w specjalnym pojemniku. Przy sprawdzeniu wynikw testu na odporno na wypukiwanie prbek gliny, wystarcza w zasadzie optyczne porwnanie szerokoci i gbokoci wyobionych bruzd. Dokadniejsze badania s moliwe jeeli odsczymy przy pomocy torebek filtrujcych wypukane czsteczki gliny i po wysuszeniu zwaymy je. Erozja powodowana deszczem i mrozem Zdjcie 2.3-14 pokazuje dwie rne, surowe prbki tynku glinianego przed i po trzyletnim wystawieniu ich na dziaanie warunkw atmosferycznych. Prbki miay ok. 5 cm gruboci i byy z tyu chronione przed przemoczeniem. Glina w prawym polu jest ekstremalnie tusta, zawiera ok. 40% iu. Glina w lewym polu zostaa odchudzona piaskiem, tak e zawiera ok. 16% iu. Wida wyranie, e glina tusta podczas schnicia mocno pka. Jej liniowa miara skurczowa wynosi ok. 11%, podczas gdy ta sama warto dla chudej gliny wynosi jedynie 3%. Po trzech latach dziaania warunkw atmosferycznych mona te zauway, e prbka z tustej gliny uszczy si w kilku miejscach, ale rwnoczenie w innych fragmentach jej powierzchnia jest nieuszkodzona. uszczenie si gliny jest typowym znakiem erozji spowodowanej mrozem, co wyjani mona nastpujco: wysychanie tustej gliny powoduje oprcz sporych rys skurczowych take drobne, woskowate pknicia, do ktrych wnika woda. Pod wpywem mrozu rozszerzaj si i powoduj odpryskiwanie czstek gliny. W tych miejscach, gdzie nie byo pkni woskowatych, nie nastpia te erozja. Lewa strona prby po trzech latach wpyww atmosferycznych wskazuje na erozj spowodowan deszczem. Powierzchnia gliny jest wypukana, dawna rysa po skurczu schnicia jest ju czciowo zamulona. Interesujce jest to, e nie wida tu skutkw erozji mrozowej, co jest konsekwencj braku pkni woskowatych. Z tego testu mona wysun nastpujce wnioski: - glina chudsza jest mniej odporna na erozj deszczow; jeeli nie ma pkni woskowatych, jest take odporna na mrz. - glina tusta atwo ulega drobnym spkaniom i staje si przez to nieodporna na mrz. Jeeli glina nie pka, jest nieomal wodoszczelna. Mrozoodporno gliny ocenia si na podstawie jej porowatoci. W zasadzie mona stwierdzi, e im wicej ma porw, tym jest bardziej odporna na przenikanie mrozu. Jeeli woda znajdujca si w glinie zamarznie, a glina ma dosy porw w ktrych woda zmieci si po zamarzniciu, to nie nastpi erozja. Zielonki, niewypalone jeszcze w cegielni cegy, s nieodporne na mrz z uwagi na spor zawarto drobnych ziaren i nisk porowato. Dlatego nie naley ich uywa do murowania zewntrznych warstw cian, ktre s naraone na zamarzanie. Ta niewielka porowato mieszanki glinianej spowodowana jest du 2.3.8
2.3-10 Badanie przenikania wody wg Karstena
filtr papierowy silikon uszczelnienie
badanie przenikania wody bez filtra
zmodyfikowana metoda z papierowym filtrem
2.3-11 Normalne i zmodyfikowane przez FEB postpowanie metod Karstena
wchanianie wody W (kg/m)

6 5 4 3 2 1 0 0 20 40 60 80 100 120 1
1 2 3 4
glina ilasta, wspczynnik w glina ilasta, Karsten glina pylasta, wspczynnik w glina pylasta, Karsten
3 2
czas zwilania t (min)

2.3-12 Kapilarne wchanianie wody wg Karstena i wg DIN 52617
2.3-13 Urzdzenie do wielokrotnego testu sprawdzajcego odporno na wypukiwanie, FEB
30
bezpatny fragment
zawartoci iu i powszechnie stosowanym zagszczaniem w komorze prniowej prasy ceglarskiej. W porwnaniu z tymi produkowanymi w cegielniach, cegy gliniane formowane rcznie, zawierajce niewielk ilo iu i sporo gruboziarnistego piasku, posiadaj wystarczajco due pory, co powoduje ich mrozoodporno. 2.3.9 Czas schnicia Okres schnicia to czas niezbdny do tego, aby mokry lub przesiknity wod materia budowlany osign stan rwnowagi wilgotnociowej. Wykresy 2.3-15 i 2.3-16 pokazuj wyniki bada przeprowadzonych w FEB. Z tych dowiadcze wynika, e chuda glina o konsystencji brejowatej, w pomieszczeniu zamknitym bez ruchu powietrza, w temperaturze 20C przy wzgldnej wilgotnoci 44% po ok. 14 dniach
(a przy tej samej temp. ale wilgotnoci 81% po 30 dniach) osiga, prawie e w peni, stan rwnowagi wilgotnoci. Wykres 2.3-16 przedstawia zachowanie si rnych rodzajw gliny i innych materiaw podczas wysychania. W celu sprawdzenia tych waciwoci skadowano przez 24 godziny w komorze klimatyzacyjnej prbki o wymiarach 7,1 x 11,3 x 24 cm. Najpierw zostay one wysuszone w komorze klimatyzacyjnej przy temp. 60C, a nastpnie kadziono je na 24 godziny na najwikszym boku w wodzie na gboko 3 mm. Potem przenoszono do innego pomieszczenia klimatyzacyjnego i skadowano przy 23C i wzgldnej wilgotnoci 50%,
0,5
1 2 3 4 5 6 7 glina piaszczysta 1900 kg/m glina pylasta 1950 kg/m glina lekka, mieszanka ze som 1200 kg/m glina lekka, mieszanka ze som 550 kg/m glina lekka, mieszanka ze som 450 kg/m glina lekka, mieszanka z keramzytem 750 kg/m glina lekka, mieszanka z keramzytem 600 kg/m
2.3-14 Prbki tynku glinianego przed (z lewej) i po (z prawej) trzyletnim wpywie warunkw atmosferycznych
bez ruchu powietrza. Dowiadczenie wykazao jednoznacznie, e praktycznie po 20 do 30 dniach prbki gliniane ju nie traciy na wadze, podczas gdy cega ceramiczna pena, cega kratwka, cega wapienno piaskowa i beton nawet po 100 dniach zmniejszay cigle swoj wilgotno, tzn. nie byy jeszcze cakowicie suche. Naley tu take zaznaczy, e beton po 24 godzinach moczenia w wodzie nie by jeszcze nasycony, tak jak np. prbki z gliny.
0,5
1 2 3 4 5 6 cega ceramiczna, pena 1850 kg/m cega ceramiczna, kratwka 1200 kg/m cega wapienno-piaskowa 1800 kg/m beton porowaty HEBEL 600 kg/m beton porowaty YTONG 450 kg/m beton B25, 2200 kg/m
0,4
0,4
Objtociowa zawarto wilgoci (g/cm)
25
zawarto wody w (%)
15 10 5 0 0 5 10 1
1 1,5 2
linearne kurczenie si przy wysychaniu (%)
20
zawarto wody 1 przy 20/81 2 przy 20/44 kurczenie si przy wysychaniu 3 przy 20/81 4 przy 20/44
0 0,5
0,3
Objtociowa zawarto wilgoci (g/cm)
0,3
0,2
0,2
1 3 2
0,1
1
0,1
3 4 2 15 20 25 30 35
4 6 7
2,5
3 6 5 4
40 60
czas schnicia t (dni)

2.3-15 Kurczenie si przy wysychaniu i czas wyschnicia chudej gliny (T=4%, U=25%, S=71%) przy mierze pynnoci 42 cm (wg DIN 18555, cz.2)
5
0,0 10 20 30 40 50 0
2
80 100
0,0 0
Czas schnicia (d)
20
Czas schnicia (d)
2.3-16 Zachowanie si gliny podczas wysychania w porwnaniu z innymi materiaami
31
bezpatny fragment
2.4 Wpyw pary wodnej na glin
2.4.1 Uwagi oglne Podczas gdy woda oddziaywujc na glin pokazuje jej sabe strony i j zmikcza, to z kolei para wodna uwidacznia jej zalety: glina wchania wilgo bez zmikczania si i bez pcznienia, oddaje j, kiedy otaczajce powietrze staje si suche. Glina przyczynia si do regulacji zawartoci wody w powietrzu, jest wic w stanie wpywa na zdrow atmosfer z unormowan, harmonijn wilgotnoci w pomieszczeniach (por. rozdz. 1.4). 2.4.2 Dyfuzja pary wodnej Spadek cinienia pary wodnej midzy wntrzem budynku i jego otoczeniem, co w naszym klimacie i przy pomieszczeniach ogrzewanych przebiega w kierunku od rodka domu na zewntrz, powoduje, e zawarta w powietrzu para wodna sama szuka sobie moliwoci przeniknicia przez odgradzajce je ciany i stropy. Ten proces odbywa si zreszt w myl praw fizyki o wyrwnaniu cinienia, a okrelany jest jako dyfuzja. Opr jaki stawia materia przy przenikaniu przez niego pary wodnej zawartej w powietrzu okrela wskanik . Warto ta zaley od gstoci i struktury porw danego materiau. Sposb okrelenia przenikania pary wodnej przez materiay budowlane i izolacyjne definiuje DIN 52615. Iloczyn wskanika oporu przenikania materiau budowlanego i gruboci warstwy elementu s wyznacza istniejcy opr dyfuzji pary wodnej, ktry z kolei okrela si mianem rwnowanika przenikania warstwy powietrza sd [m]. Powietrze ma wskanik oporu dyfuzji =1 i tym samym materia budowlany o rwnowaniku przenikania sd=10 m odpowiada oporowi przenikania pary wodnej przez warstw powietrza o gruboci 10 m. Na wykresie 2.4-1 przedstawiono niektre wskaniki rnych rodzajw gliny, uzyskane przez Laboratorium Budownictwa Eksperymentalnego. Badania przeprowadzone z lit glin wykazay, e wskaniki dla gliny pylastych byy o ok. 20 nisze od wskanikw dla glin mocno piaszczystych lub mocno ilastych. Interesujcy i nowy jest take wniosek, e glina lekka, mieszanka z keramzytem o gstoci 750 kg/m posiada ok. 2,5 razy wikszy wskanik od gliny lekkiej bdcej mieszank ze som (relatywnie niskie wartoci wyznaczone dla gliny lekkiej ze som odpowiadaj danym wyliczonym przez Varnosa w r. 1981). Tym samym wyniki FEB nie odpowiadaj danym normy DIN 4108 cz. 4 z 1998 r. dla wszystkich typw gliny o gstoci od 2000 do 800 kg/m. Przepuszczalno pary wodnej mona znacznie zmieni poprzez obrbk powierzchni cian (patrz rozdz. 12.3.4). 2.4.3 Wilgotno rwnowagi Wilgotny element budowlany, ktry jest otoczony nienasyconym powietrzem o staej temperaturze, powinien wedug prawidowoci dyfuzji stopniowo cakowicie wyschn. Tak si jednak nie dzieje. Kady materia, ktry mona okreli mianem wyschnity zawiera waciw sobie wilgotno kocow, zwan wilgotnoci rwnowagi. Zaley ona od temperatury i wilgotnoci otoczenia. Im wiksza wilgotno powietrza, tym wiksza wilgotno
wskanik oporu dyfuzji pary wodnej (-)
0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0 16,0
rwnowagi i tym wicej wilgoci wchania materia z otaczajcego go powietrza. Ten proces nazywamy sorpcj lub absorpcj. Oddawanie wilgotnoci otoczeniu okrelamy mianem desorpcji. Okrelenie sorpcja jest uywane jako miano dla obydwu procesw. Sorpcja dotyczy zdolnoci odkadania si na cianach porw wnikajcych w materia czsteczek wody. Ten fenomen, nazywany take kondensacj kapilarn, mona wyjani tym, e prno pary nasyconej w rurkach woskowatych jest mniejsza ni w powietrzu otoczenia. Im mniejszy jest promie naczy woskowatych, tym bardziej zmniejsza si cinienie nasycenia i tym wiksza staje si kondensacja kapilarna. Wilgotnoci rwnowagi okrelamy zatem wilgotno maksymaln, ktr moe wchon jaki materia budowlany przy staej temperaturze i staej wilgotnoci powietrza; oznaczana jest ona take mianem higroskopijnej zawartoci wilgoci. Ilo zawartej w materiale wody oznaczana jest z reguy w procentach jako masowa zawarto wody Um. Wyliczana jest z rwnania: Um = masa wody masa suchego materiau
glina ilasta (i=28%, py piaskowy=34%, piasek=38%) glina pylasta (i=12%, py piaskowy=78%, piasek=14%) glina piaszczysta (i=15%, py piaskowy=29%, piasek=56%) glina lekka, mieszanka ze som 450 kg/m glina lekka, mieszanka ze som 750 kg/m glina lekka, mieszanka ze som 950 kg/m glina, mieszanka ze som 1250 kg/m glina lekka, mieszanka z keramzytem 800 kg/m glina lekka, mieszanka z keramzytem 500 kg/m glina lekka, mieszanka z keramzytem 750 kg/m tynk gliniany, ilasty tynk gliniany, pylasty tynk z mieszaniny nawozu krowiego, wapna, gliny (12/4/3/20)* tynk z wapna trasowego tynk wapienny tynk wapienno-kazeinowy (10/1) tynk wapienno-olejowy (z olejem lnianym) (20/1) ()* wartoci w klamrach = objtociowy stosunek skadnikw mieszanki
2.4-1
Wskaniki oporu dyfuzji pary wodnej rnych materiaw glinianych wg DIN 52615, metoda mokra
Sorpcja materiaw budowlanych, zalena od wzgldnej wilgotnoci powietrza przedstawiana jest za pomoc krzywej sorpcji (izotermy sorpcji pojcie bierze si z tego, e wchonita ilo wody zalena od wilgotnoci powietrza wyznaczana jest kadorazowo przy tej samej temperaturze.) Wykres 2.4-2 przedstawia wyznaczone przez FEB krzywe sorpcji dla gliny litej i gliny lekkiej. Okrelone wilgotnoci rwnowagi dla rnych rodzajw gliny wahaj si od 0,4 do 6%. Najnisza warto wyznaczona zostaa dla bardzo chudego tynku glinianego przy 20% wzgldnej wilgotnoci powietrza, najwysza za dla bardzo tustej gliny i 97% wilgotnoci powietrza. Interesujcy jest fakt, e soma ytnia przy wilgotnoci powietrza = 80% posiada wilgotno rwnowagi = 18%, natomiast keramzyt tylko 0,3%. Wykres 2.4-3 pokazuje wyznaczone przez FEB wilgotnoci rwnowagi czterech rnych rodzajw gliny w porwnaniu z innymi materiaami. Wida tu jednoznacznie, e glina tym wicej wchania wilgoci, im wicej zawiera iu, przede wszystkim za montmorylonitu (proszek bentonitowy zawierajcy ponad 70% montmorylonitu posiada przy wzgldnej wilgotnoci powietrza 50% wilgotno rwnowagi = 13%, kaolinit tylko 0,7%). Badany chudy tynk gliniany (nr 9 na wykresie 2.4-3) wchania przy
32
bezpatny fragment
58% wilgotnoci powietrza tylko jedn pit tej iloci wody, ktra wsika w niewypalan ceg z gliny lessowej przy tej samej wilgotnoci. Wane dla dziaania regulujcego wchanianie wilgoci przez glin jest jednak nie tyle wielko wilgotnoci rwnowagi, co przede wszystkim prdko z jak woda jest wchaniana wzgldnie wydalana. To, e glina o wiele szybciej ni inne materiay budowlane wchania i wydala wilgo, zostao szczegowo omwione w rozdziale 1.4. Tworzenie si wody kondensacyjnej W klimacie umiarkowanym i zimnym para wodna zawarta w powietrzu przenika dziki rnicy cinie najczciej ze rodka na zewntrz budynku. Kiedy jednak powietrze schadzajc si wewntrz ciany osiga stan nasycenia par wodn, para ta kondensuje si i mamy do czynienia z wod kondensacyjn. Zjawisko to powoduje zmniejszenie izolacji cieplnej cian zewntrznych i moe by przyczyn tworzenia si grzybw pleniowych. Dlatego te naley moliwie szybko odprowadza wilgo na zewntrz, co umoliwiaj materiay budowlane o wysokim stopniu przewodzenia kapilarnego, takie jak np. glina. Aby zapobiec przemoczeniu wod kondensacyjn zewntrznych elementw budynku naley zwrci uwag na: 1. Opr przenikania pary wodnej (por. rozdz. 2.4.2) powinien zmniejsza si od rodka budynku na zewntrz. 2. Opr przenikania ciepa 1/ = s/ [mK/W] (por. rozdz. 2.5.2) powinien przybiera na wartoci od rodka na zewntrz. Tworzeniu si wody kondensacyjnej mona skutecznie przeszkodzi poprzez zabudowanie paroizolacji, ale zabieg ten ma dwie zasadnicze wady: 1. Jak pokazuje dowiadczenie paroizolacj trudno jest pooy absolutnie szczelnie. Zawsze przy oknach, drzwiach, poczeniach cian ze stropem i posadzk powstaj przepuszczajce wilgo szpary i w tych miejscach kondensuje si jednak woda. 2. W budynkach o monolitycznych nastpuje czsto przemoczenie cian od zewntrz. Poniewa wilgo wdruje zawsze od miejsc mokrych do suchych, a wic w tym wypadku do rodka budowli, nie moe ona przenikn i wyparowa z wewntrznej powierzchni ciany, bo przeszkadza jej tam pooona paroizolacja. ciana pozostaje wic do dugo mokra. Obliczenia techniczne dotyczce izolacji cieplnej i zapobiegania tworzenia si wody kondensacyjnej omawia norma DIN 4108, cz. 5. 2.4.4
zawarto wody w (m.%)
16 16 14 12 10 8 6 4 2 0
zawarto wody w (m.%) 7

16 16 14 12 10 8
6 4 2 0
2 4 1/3 6
0 20
1 2 3 6 54 87
0 20
wzgldna wilgotno powietrza U (%)
40
60
80
100
wzgldna wilgotno powietrza U (%)
40
60
80
100
1 2 3 4
glina ilasta glina pylasta glina piaszczysta glina ilasta, granulat
5 cega gliniana Meldorf 6 kaolinit, proszek 7 bentonit, proszek
1 2 3 4 5 6 7 8 9
glina lekka, mieszanka ze som 450 glina lekka, mieszanka ze som 850 glina lekka, mieszanka ze som 1150 glina lekka, mieszanka z keramzytem 450 glina lekka, mieszanka z keramzytem 550 glina lekka, mieszanka z keramzytem 700 keramzyt luzem szko porowate, luzem soma ytnia, luzem
2.4-2
120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
Zawarto wody w glinie, ile i rnych dodatkach w zalenoci od wilgotnoci powietrza

20% 34% 58% 76% 81% 97%
zawarto wody (g/dm)
2 1 5
4 3 13 14 9 8 6 10 11 7 12
100
10
20
30
40
50
60
70
80
90
wzgldna wilgotno powietrza (%) 1 2 3 4

2.4-3
wierk heblowany limba heblowana glina ilasta cega z gliny lessowej
5 6 7 8
tynk cementowy tynk cementowo-wapienny tynk wapienno-kazeinowy tynk z gliny lessowej
9 tynk z gliny ilastej 10 cega ceramiczna 11 cega licwka 12 cega lekka
13 cega wapienno-piaskowa 14 beton komrkowy
Wilgotnoci rwnowagi gliny w porwnaniu z innymi materiaami budowlanymi
33
bezpatny fragment
2.5 Zachowanie si gliny podczas dziaania ciepa
2.5.1 Uwagi oglne Powszechnie przyjta opinia, e glina stanowi szczeglnie dobr izolacj ciepln jest bdna. ciana z ubitej, litej gliny albo te murowana z cegy glinianej bez dodatkw porowatych, posiada podobne waciwoci izolacyjne jak mur tej samej gruboci z cegy ceramicznej. Decydujcym czynnikiem izolacji termicznej materiau budowlanego jest jego porowato i tym samym gsto oraz zawarto wilgoci. Im wicej posiada on porw, tym jest lejszy i tym wiksze s jego waciwoci izolacji termicznej. Im z kolei jest wilgotniejszy, tym jego izolacyjno zmniejsza si. Przepyw ciepa przez element budowlany okrela wspczynnik przenikania ciepa U [W/mK]. Obliczanie wartoci wspczynnika U zostanie dokadniej omwione w rozdziale 16.3. 2.5.2 Przewodzenie ciepa Przewodzenie ciepa przez materia okrela wspczynnik przewodzenia ciepa [W/ mK]. Wyznacza on ile ciepa, mierzonego w W/m, przechodzi przez cian gruboci 1 m przy rnicy temperatur 1. Norma DIN 4108 cz. 4 z 2007 r. podaje wartoci dla gliny (patrz tab. 2.4). 2.5.3 Ciepo waciwe Ciepo potrzebne do ogrzania materiau o 1C nazywamy ciepem waciwym c. Norma DIN 18953 str. 1 okrela ciepo waciwe gliny c=0,24 kcal/kgC=1,0 kJ/kgK. 2.5.4 Akumulacja ciepa Zdolno gromadzenia ciepa przez materia budowlany wyznacza wskanik akumulacji ciepa S, ktry jest proporcjonalny do ciepa waciwego c i gstoci : S = c [kJ/m3K] lub [Wh/m3K] Liczba S okrela potrzebn ilo ciepa do podgrzania 1 m materiau o 1C. Zdolno gromadzenia ciepa przez element budowlany Qs wyznaczana jest przez wskanik S oraz przez grubo tego elementu s: QS = c s [kJ/m2K] lub [Wh/m2K] 2.5.5 Pobieranie i oddawanie ciepa w zalenoci od czasu Prdko z jak jaki materia pobiera albo oddaje ciepo wyznacza wspczynnik wnikania ciepa b, zaleny od ciepa waciwego, gstoci i wskanika przewodzenia ciepa: b = c [kJ/Kmh0,5]
40 35
Im wikszy jest wskanik b jakiego materiau, tym szybciej wnika ciepo do jego wntrza i tym zdaje si on zimniejszy przy dotkniciu, poniewa ciepo rki zostaje szybciej odprowadzone. 2.5.6 Tumienie ciepa Tumienie ciepa to waciwo ciany zewntrznej polegajca na zwolnieniu i zmniejszaniu przekazywania na wewntrzn powierzchni muru waha temperatury zewntrznej. ciana o duej zdolnoci magazynowania ciepa powoduje wiksze opnienie przepywu ciepa (przesunicie fazowe), dobrze izolowana ciana tumi wahania temperatury (tumienie amplitudy). W strefach klimatycznych, gdzie jest dua rnica temperatur midzy dniem i noc, przecitnie jednak ley w granicach wspczynnika komfortu (midzy 17 i 25C), dla zachowania przytulnoci sensowne staje si uzyskanie tumienia ciepa poprzez budowanie cian cikich i magazynujcych ciepo. Tumienie ciepa w cianie zewntrznej ma istotne znaczenie kiedy rednia temperatura zewntrzna ley duo poniej granicy komfortu, jak to ma miejsce np. w Europie. Na wykresach 2.5-1 przedstawiono wpyw formy i materiau na klimat wntrza dwch eksperymentalnych obiektw o takiej samej kubaturze, wzniesionych w Kairze w 1964 r.: budynek z cegy glinianej o cianach gruboci 50 cm i sklepieniach take glinianych oraz budynek z paskim dachem zbudowany z prefabrykatw elbetowych. Podczas gdy temperatura na zewntrz zmieniaa si w cigu 24 godzin o 13C, temperatura wntrza budowli z gliny zmieniaa si jedynie o 4C, a w budynku betonowym o 16C. Ok. godz. 16 temperatura w domu elbetowym bya o 5C wysza od tej na dworze, w budynku z gliny natomiast o 5C nisza (Fathy 1986). 2.5.7 Promieniowanie cieplne/stopie emisji Promieniowaniem cieplnym okrelamy promieniowanie elektromagnetyczne powierzchni w obszarze promieniowania podczerwonego. Emisja jakiej powierzchni w porwnaniu z emisj pytki pokrytej np. sadz z palcej si wieczki, ktra to absorbuje kad padajc na ni energi, okrela si stopniem emisji . Metale maj niski stopie emisji (mniejszy od 0,2) a materiay niemetaliczne wyszy midzy 0,8 i 1. Twierdzenie, e glina nie nadaje si ani na pokrywanie powierzchni piecw, ani te do budowania ogrzewajcych cian wewntrznych, poniewa stopie emisji gliny
temperatura (C)
30
komfortowy zakres temperatury
25 20 15 10 40 35 6
temperatura powietrza we wntrzu temperatura powietrza na zewntrz
Gsto kg/m3 2000 1800 1600 1400 1200 1000 900 800 700 600 500
Wspczynnik przewodzenia ciepa W/mK 1,10 0,91 0,79 0,59 0,35 0,30 0,25 0,21 0,17 0,14
temperatura (C)
8 10 12 14 16 18 20 22 24 2
czas dnia (h)
0,47
30 25
temperatura powietrza we wntrzu
komfortowy zakres temperatury
20 15 10 6
temperatura powietrza na zewntrz
8 10 12 14 16 18 20 22 24 2
czas dnia (h)
Tabela 2.4 Wskaniki przewodzenia ciepa dla materiaw budowlanych z gliny wg DIN 4108 cz.4 z r. 2007
2.5-1
Porwnanie waha temperatury na zewntrz i wewntrz testowanego budynku ze sklepieniem glinianym (wykres grny) oraz budynku z prefabrykatw betonowych (wykres dolny), (Fathy 1986)
34
bezpatny fragment
wynosi tylko 0,39 (Keppler i Lemke,1986 oraz Schneider, 1996) obalone zostao przez Dirka Reincke w jego pracy dyplomowej z roku 2000. Warto 0,39 opieraa si na faszywych zaoeniach i nigdy nie bya sprawdzana. Dowiadczenia przeprowadzone przez Reincke wykazay, e za cakowity stopie emisji powierzchni glinianych dla wyliczenia wymiany promieniowania cieplnego naley przyj warto > 0,93. 2.5.8 Wyduenie termiczne Zmiany dugoci zalene od temperatury speniaj szczeglnie wan rol przy stosowaniu tynkw wapiennych i glinianych. Wspczynniki rozszerzalnoci dla tynku i podoa powinny by moliwie podobne. Dla elementw z gliny wyznaczone zostay przez FEB nastpujce wartoci: glina cika: 0,0043 do 0,0052 mm/mK, mur z cegy glinianej: 0,0062 mm/ mK, chuda zaprawa gliniana: 0,007 mm/mK. Tynki mineralne posiadaj wspczynniki wyduania termicznego od 0,005 ( mikka zaprawa wapienna) a do 0,010 mm/mK (zaprawa cementowa). Beton i gazobeton: 0,01, cega wapienno-piaskowa: 0,007 mm/mK (wartoci te podaj Knfel, 1979 oraz Knzel, 1990). Tynki na bazie ywic syntetycznych osigaj wartoci od 0,013 do 0,030 a wytaczana pianka polistyrenowa 0,07 mm/mK. 2.5.9 Odporno ogniowa Wedug normy DIN 4102 cz. 4 glina naley do materiaw budowlanych klasy A1 (niepalnych). DIN 18951 z 1951 roku klasyfikuje glin jako materia niepalny take kiedy zmieszana jest z wknami rolinnymi, pod warunkiem, e ciar objtociowy mieszaniny nie jest mniejszy od 1700 kg/m. Wedug tych kryteriw glina lekka, mieszanka ze som nie zostaa zakwalifikowana jako niepalna. Przy elementach budynku z gliny naley bra pod uwag moliwe szkody spowodowane gaszeniem poaru wod. Na Uniwersytecie Technicznym w Brunszwiku podczas testu poarowego udowodniono, e dach trzcinowy pokryty od wewntrz trzywarstwowym tynkiem glinianym osiga odporno ogniow F30.
miary w mm
Sia wizania w g/cm2 Nazwa
50 111 201 281 do 110 do 200 do 280 do 360 glina chuda glina prawie tusta glina tusta glina bardzo tusta
forma dla prbek ksztat prbki do sprawdzania siy wizania 2.6-1 Urzdzenia do formowania prbek potrzebnych do badania siy wizania (DIN 18952 str. 2)
Tabela 2.5
Okrelenie nazw dla rodzajw gliny odpowiednio do jej siy wizania wg DIN 18952 str. 2
take rodzaj zawartych w glinie mineraw. Glina, w ktrej skad wchodzi sporo sodu albo potasu ma du, a glina zawierajca wap ma si wizania. Poniewa waciwo ta zaley te od iloci wody, mona porwnywa rne rodzaje gliny tylko wwczas, gdy zawieraj t sam ilo wody oraz gdy posiadaj ten sam stopie plastycznoci. Aby okreli si wizania gliny, wg DIN 18952 str. 2, musi ona uzyska tzw. sztywno normow, co zostao omwione w rozdziale 2.3.3 przy wyznaczaniu skurczu jednostkowego podczas schnicia. Prbki z gliny o sztywnoci normowej ubijane s w trzech warstwach o ksztacie jak forma na rys. 2.6-1. Z kadego rodzaju gliny naley wykona w przedstawiony sposb trzy prbki, ktre potem przy pomocy przyrzdu kontrolnego bd obciane a do zerwania. Rys. 2.6-2 przedstawia wykonany w FEB aparat, ktry zatrzymuje automatycznie dozowanie piasku przy pomocy zaworu magnetycznego w momencie opadnicia zbiornika po zerwaniu prbki. Ciar zbiornika i zawartego w nim piasku podzielony przez pole przekroju prbki (= 5 cm) daje warto siy wizania. Wykonanie prbek i wyznaczenie siy wizania nastpuje wedug nastpujcych zasad:
1. Glina o sztywnoci normowej ubija si w formie w trzech warstwach. Ubijanie powinno przebiega tak dugo, a dalsze zagszczenie nie bdzie ju moliwe. 2. Prbki wygadza si z obydwu stron noem, wyjmuje z formy i natychmiast wiesza na przyrzdzie kontrolnym. 3. Prbki s w sposb cigy obciane poprzez dosypywanie suchego piasku o ziarnistoci ok. 1 mm. Przepyw piasku nie powinien by wikszy od 750 g/ min. 4. Natychmiast po zerwaniu si prbki zatrzymuje si dosypywanie piasku. 5. Ciar zbiornika wraz z zawieszeniem i dosypanym piaskiem okrela obcienie niszczce, liczone na powierzchni przekroju = 5 cm. Si wizania okrela rednia warto trzech prbek w g/cm. Rnice uzyskanych wynikw nie powinny wynosi wicej ni 10%, w innym wypadku naley dowiadczenie powtrzy. W tabeli 2.6 okrelono nazwy rodzajw gliny na podstawie ich siy wizania, odpowiednio do normy DIN 18952 str. 2 (nazw tych nie uywa si jednak w budownictwie z gliny i nie bd one tu take przyjte). Wedug tej normy glina o sile wizania mniejszej od 50 g/cm nie nadaje si do budownictwa. To ograniczenie nie jest jednak waciwe. Glina ubijana
2.6
Wytrzymao
2.6.1 Sia wizania Opr jaki wykazuje glina plastyczna przy prbie rozerwania okrela si mianem siy wizania. Jest to wic miara wytrzymaoci na rozciganie w stanie plastycznym. Sia wizania zaley przede wszystkim od iloci iu w glinie. Znaczcy wpyw ma na ni
Ciar suchego i zageszczonego materiau bud. z gliny
Wytrzymao na ciskanie kg/cm2 20 30 40
Dopuszczalne naprenia ciskajce kg/cm2 ciany 11 3 4 5 3 4 5 supy o smukoci h/d 12 2 3 4 13 1 2 3 1 2 1 14 15
1600 do 2200
Tabela 2.6
Dopuszczalne naprenia ciskajce dla gliny wg DIN 18954
35
bezpatny fragment
i rcznie formowane cegy powinny wykazywa wystarczajc wytrzymao oraz nieduy skurcz schnicia i dlatego musz zawiera gruboziarniste dodatki (> 2 mm), majc tym samym niewielk si wizania. Pomiary przeprowadzone przez Instytut Bada Materiaw (Materialpfanstalt Eckernfrde) na prbkach pobranych z budynkw powstaych z ubitej gliny w roku 1795 w Meldorf wykazay, e dwie spord trzech badanych prbek miay si wizania jedynie 25, wzgldnie 26 g/cm. Tutaj naley zaznaczy, e sztywno normowa wg DIN 18952 str. 2 dla gliny bardzo chudej, stosowanej do zaprawy tynkarskiej i cian z gliny ubijanej, nie jest moliwa do wyznaczenia, poniewa podczas wykonywania testu na upadek kulki, kulka rozsypuje si. Dla takiej gliny naley przeprowadzi badanie siy spjnoci wg FEB (patrz rozdz. 2.3.3), ktrego wynik jest miar siy wizania.
2.6-2 Przyrzd kontrolny do wyznaczania siy wizania, FEB
spoisto / dopuszczalne naprenia ciskajce dopuszczalne naprenie ciskajce N/mm
0,50 0,45 0,40 0,35 0,30 0,25 0,20
do 0,5 N/mm glina budowlana tylko z piaskiem i wirem
do 0,3 N/mm glina budowlana z dodatkiem wkien
g/cm 50
piasek ilasty
glina chuda
110
glina glina bardzo prawie tusta tusta tusta
200 280 360 380 660 900

i
spoisto
(wg Niemeyera, DIN 18952)
2.6-3
Przyjta przez Niemeyera zaleno midzy si wizania i dopuszczaln wytrzymaoci na ciskanie, ktrej to zalenoci nie mona jednak przyjmowa jako obowizujcej powszechnie (oznaczenia/ jednostki wg DIN, zur Nieden 1984)
6 5 4 3 2 1 0
wytrzymao na ciskanie D (N/mm)
0
2.6-4
sia wizania (N/cm)

Zwizek midzy si wizania a wytrzymaoci na ciskanie badanych rodzajw gliny (wg Gotthardta i bada FEB)
2.6.2 Wytrzymao na ciskanie Wytrzymao na ciskanie suchych elementw glinianych, w przeciwiestwie do wytrzymaoci na ciskanie mierzonej na mokro, nazywana jest wytrzymaoci na ciskanie na sucho i wynosi 3 do 6 N/mm (30 do 60 kg/cm). Warto ta dla gliny ekstremalnie chudej moe wynie 1 N/mm. Jest ona zalena przede wszystkim od iloci i rodzaju iu, ale take od wielkoci ziarna i iloci zawartego w glinie pyu, piasku i wiru. Ponadto istotny jest rodzaj przygotowania mieszanki i jej zagszczenie. Rozdzia 4.5 opisuje jakimi sposobami i przy pomocy jakich dodatkw mona podnie wytrzymao gliny na ciskanie. Opublikowana przez Niemeyera teza, e wytrzymao na ciskanie jest proporcjonalna do siy wizania i tym samym zaoenie, e kadej glinie o tej samej sile wizania mona przypisa dopuszczalne naprenia ciskajce, jest nie do przyjcia. Wg Niemeyera naleaoby glinie o sile wizania 60 g/cm przyporzdkowa dopuszczalne naprenia ciskajce 2 kg/cm (0,2 N/mm), a glinie o sile wizania 360 g/cm odpowiednio dopuszczalne naprenia ciskajce 5 kg/cm (0,5 N/mm). Badania przeprowadzone przez FEB wykazay, e np. piaszczysta glina lessowa o sile wizania 80 g/cm wykazuje wytrzymao na ciskanie na sucho 6,6 N/mm, podczas gdy pylasty i o sile wizania 390 g/cm osiga tylko 2,5 N/mm wytrzymaoci na ciskanie. Podobnie zreszt tezy Niemeyera obali Gotthardt w 1949 r. przeprowadzajc cay szereg dowiadcze. Wykres 2.6-4 pokazuje odpowiednie wyniki. Dopuszczalne naprenia ciskajce elementw z gliny wynosz, wg DIN 18954, od
0,3 do 0,5 N/mm (3-5 kg/cm), zalenie od gstoci i wyznaczonej laboratoryjnie wytrzymaoci na ciskania na sucho, por. tab. 2.7. Dla elementw glinianych przyjmuje si wspczynnik bezpieczestwa 7, tzn., e rzeczywista wytrzymao na ciskanie jest przecitnie siedmiokrotnie wysza od dopuszczalnej. W przedstawionym na zdjciu 1.2-11 domu w miejscowoci Weilburg an der Lahn, ktry zbudowano w roku 1828 i jest do dzi zamieszkany, ciany none z bitej gliny o wysokoci piciu kondygnacji wytrzymuj, w swojej najniszej partii, wg Niemeyera (1946) obcienie = 7,5 kg/cm, czego norma DIN nie dopuszcza. W Jemenie spotka mona domy gliniane, ktrych ciany s nawet dwa razy wysze od domu w Weilburgu. Jakkolwiek jest to oczywicie moliwe, aby z gliny budowa domy 10-cio kondygnacyjne, niemieckie normy nie pozwalaj wznosi cian glinianych, statycznie obcionych, wikszych ni dwupitrowej wysokoci (DIN 18951 str. 1). Wedug DIN 18952 str. 2 okrela si wytrzymao na ciskanie suchego, zagszczonego materiau budowlanego z gliny na podstawie bada co najmniej 5 prbek szeciennych o boku dugoci 300 mm. Kierunek wykonania (ubijania) prbek zaznacza si wyranie wyryt strzak na boku szecianu. Prbki musz by zupenie suche. Proces schnicia mona od szstego dnia przyspieszy w piecu w temperaturze 60C. Materia uznaje si za wyschnity, gdy przestanie zmniejsza si jego ciar. Grna i dolna powierzchnia prbki zostaje wyrwnana zapraw cementow (proporcja objtociowa 1 cz. cementu na 3 cz. pukanego piasku); warstwy te nie mog by grubsze od 3 mm. Kostk obcia si w tym samym kierunku w jakim zostaa wykonana a do zniszczenia. rednia warto obcienia niszczcego z trzech testw w odniesieniu do powierzchni 900 cm daje wytrzymao na ciskanie gliny. Wartoci uzyskane przy badaniu prbek nie mog odbiega od wartoci redniej o wicej ni 20%. Aby przyspieszy badania mona warstw wyrwnawcz wykona z szybko wicej zaprawy gipsowo-piaskowej, pod warunkiem jednak, e chodzi o glin, ktrej wytrzymao na ciskanie jest znacznie mniejsza od tej, jak ma zaprawa. W praktyce testuje si czsto prbki o formie cylindrycznej albo kostki o wymiarach 20 x 20 x 20 cm lub 15 x 15 x 15 cm. Wytrzymao na ciskanie zapraw glinianych mierzy si podobnie jak wytrzymao innych zapraw uywajc prbek takich samych jak dla sprawdzania wytrzymaoci na rozciganie przy zginaniu (tj. 16 x 4 x 4 cm).
36
bezpatny fragment
Badanie wytrzymaoci na ciskanie cegie glinianych odbywa si wg DIN 18953 str. 2, a wic przy pomocy prbek, ktre skadaj si z dwch elementw zespolonych zapraw. Powierzchnie grna i dolna powinny by, jak to ju poprzednio opisano, wyrwnane zapraw cementow. Wedug norm indyjskich dla stabilnych, wyciskanych cegie ( stabilized soil blocks ), powinno si obok badania wytrzymaoci na ciskanie na sucho, wyznacza j take metod na mokro. W tym celu wyschnite cegy gliniane moczy si przez 24 godziny w wodzie o gbokoci 3 mm i potem bada ich wytrzymao. 2.6.3 Wytrzymao na rozciganie w stanie wyschnitym W przeciwiestwie do siy wizania (rozdz. 2.6.1), ktra odpowiada wytrzymaoci gliny na rozciganie w stanie plastycznym, wytrzymao na rozciganie w stanie suchym dotyczy gliny cakowicie wyschnitej. Prbki mieszanek gliny o formie semek badane przez FEB w urzdowym punkcie badania materiaw budowlanych Uniwersytetu w Kassel miay przekrj 24 cm. Wyniki tych testw wykazuj, e wytrzymao na rozciganie cegie wynosi ok. 10 do 11% ich wytrzymaoci na ciskanie, a zaprawy tynkarskiej odpowiednio 11 do 13% (por. tab. 2.8). 2.6.4 Wytrzymao na rozciganie przy zginaniu Wytrzymao suchej gliny na rozciganie przy zginaniu, ktr nazywa si take wytrzymaoci na zginanie na sucho, nie ma dla gliny budowlanej wielkiego znaczenia, poniewa nie naley elementw glinianych obcia na zginanie. Waciwo ta ma jednak znaczenie przy ocenie tynkw glinianych i wytrzymaoci krawdziowej cegie z gliny. Im wiksza wytrzymao na rozciganie przy zginaniu, tym mniejsze jest niebezpieczestwo odpadania wzgldnie pkania tynku poddanego dziaaniom mechanicznym i tym mniej bd odpryskiway krawdzie cegie podczas transportu i montau. Wytrzymao gliny budowlanej na rozciganie przy zginaniu zaley w pierwszym rzdzie, podobnie jak i sia spjnoci, od iloci i rodzaju zawartego w niej iu. Badania przeprowadzone w 1967 r. w 33 cegielniach (Hofmann, Schembra) na iach wolnych od montmorylonitu wykazay, e iy o maej powierzchni waciwej, a wic takie, ktre skadaj si ze stosunkowo duych i grubych pytek i tym samym posiadajcych ma zdolno wymiany kationw, wykazuj niewielk wytrzymao na rozciganie przy zginaniu. Tabela 2.7 przedstawia niektre dane badanych rodzajw iu. Wytrzymao na rozciganie przy zginaniu ostatniej prbki jest 54-krotnie wiksza ni pierwszej. To, e rodzaj kationw ma znaczny wpyw na wytrzymao, na rozciganie przy zginaniu, zostao jednoznacznie udowodnione: kaolinit posiada j najwiksz kiedy ma wymienialne jony sodu, a najmniejsz przy wymienialnych jonach wapnia. Rnica moe wynosi ponad 100%. Montmorylonit ma wiksz wytrzymao na rozciganie przy zginaniu ni kaolinit.
Materia pow. waciwa (m/g) wytrz. na rozciganie przy zginaniu (N/mm) 17 48 174 483 918
2.6-5 Sprawdzanie wytrzymaoci gliny na rozciganie w stanie wyschnitym
kaolin I Spezial kaolin Salzmnder i fajansowy (C) tusty i Groalmeroder czarny i Klingenberger
Tabela 2.7
6 15,5 17,2 54 90,7
Wytrzymao na rozciganie przy zginaniu rnych, wolnych od montmorylonitw iw pochodzcych z cegiel (Hofmann, Schembra, 1967)
Wytrzymao w N/mm ciskanie (1) glina ceglana G (2) glina ceglana D (2) glina ceglana G (3) zaprawa gliniana G (3) zaprawa gliniana C (3) Rozciganie przy zginaniu 1,1 Rozciganie
3,5
0,4
Badania (Hofmann, Schombera) wykazay, e najlepszy z testowanych iw montmorylonitowych zawierajcy 80% montmorylonitu, mia wytrzymao na rozciganie przy zginaniu 2230 N/cm, tj. 2,4 razy wicej ni najlepszy z 53 badanych iw wolnych od montmorylonitu. Bentonit, ktry w handlu wystpuje jako towar workowany, jest dziki duej zawartoci montmorylonitu szczeglnie nadajcym si dodatkiem zwikszajcym wytrzymao gliny na rozciganie przy zginaniu. Wytrzymao na rozciganie przy zginaniu gliny z rnych cegielni (mierzona wg DIN 1164 cz. 7 (zdjcie 2.6-6) na prbkach 40 x 40 x 160 mm, odlego midzy podporami = 100 mm) wykazuje wartoci od 1,1 do 1,6 N/mm.
4,4
1,3
0,5
6,1
1,6
0,6
2,02
0,69
0,21
2,63
0,85
0,35
wytrzymao supowa (4 x 4 x 4 cm) wg Boenkendorfa (1995) i wg FEB (2001)

Tabela 2.8 Wytrzymaoci cegie i zaprawy z gliny 2.6-6 Badanie wytrzymaoci na rozciganie przy zginaniu
37
bezpatny fragment
Wyniki te odpowiaday 25-31% wytrzymaoci tych prbek na ciskanie, a wyniki badanych zapraw glinianych odpowiednio 32-34%, por tab. 2.9. Naley take zaznaczy, e dodatek 2% do 4% wirkw kokosowych albo rozwknionej sieczki somianej zwiksza wytrzymao na rozciganie przy zginaniu o 5-10%. Kiedy jednak wkna rozdzielne s nierwnomiernie, mog wystpi pojedyncze wartoci nawet mniejsze ni dla mieszanki bez dodatkw. 2.6.5 Wytrzymao na rozciganie przy sklejaniu Wytrzymao na rozciganie przy sklejaniu istotna jest dla tynkw glinianych. Zaley ona od szorstkoci podoa i wytrzymaoci tynku na rozciganie przy zginaniu. Wg DIN 18555 cz. 6 wyznacza si j w sposb nastpujcy: wywierca si najpierw powierzchni prbn o rednicy 50 mm i zakleja pyt prbn. Pyta ta zostaje potem przy pomocy sznura obcignita pod ktem prostym do podoa. Obcienie niszczce podzielone przez powierzchni (1966 mm) daje wytrzymao na rozciganie przy sklejaniu w N/mm. 2.6.6 Wytrzymao na cieranie Powierzchnie gliniane jak tynk albo posadzka podczas dziaania mechanicznego ulegaj cieraniu. Powstaje ono poprzez kontakt z orodkiem poruszajcym si, staym lub gazowym. Powierzchnie zewntrzne ulegaj cieraniu podczas burz piaskowych, a posadzki poprzez ruch szorstkich podeszew. Wytrzymao na cieranie elementw glinianych jest tym wiksza, im gadsza i cilejsza jest ich powierzchnia oraz im wiksza jest sia wizania gliny. Poniewa dla powierzchni glinianych nie ma normowanych metod badania wytrzymaoci na cieranie, a testw stosowanych dla powok malarskich nie mona powiela, zbudowano w FEB na Uniwersytecie w Kassel aparat, przy pomocy ktrego moliwe jest ustalanie tej wartoci. Urzdzenie posiada obracajc si szczotk o przekroju 7 cm, ktra jest dociskana si 2 kg do badanej powierzchni. Po 20 obrotach py jest zbierany i waony. Zdjcie 2.6-7 pokazuje aparat do mierzenia w laboratorium oraz odpowiadajce mu urzdzenie rczne, gdzie si nacisku 2 kg osiga si przy pomocy spryny. Urzdzenie to stosowane na budowie pozwala na szybkie, optyczne sprawdzenie wytrzymaoci na cieranie. Wytrzymao na cieranie koreluje czciowo, a nawet w duej mierze, z wytrzymaoci gliny na rozciganie przy zginaniu. Decydujce na wytrzymao na cieranie s: skad ziaren oraz zawarto iu. Iy kaolinitowe
2.6-8 Aparat do badania wytrzymaoci krawdzi
2.6-7
Zbudowane w FEB urzdzenia do mierzenia wytrzymaoci na cieranie powierzchni glinianych
wykazuj mniejsz wytrzymao ni iy montmorylonitowe. 2.6.7 Modu elastycznoci Dynamiczny modu elastycznoci Edyn ilastych glin zawiera si, wedug bada Instytutu Chemii Budowlanej i Materiaowej Uniwersytetu w Siegen, midzy 8000 i 8500 N/mm. Glina chuda, ktr stosuje si jako zapraw i materia do murw ubijanych, wykazuje wartoci odpowiednio mniejsze.
2.6.8 Wytrzymao krawdzi. Podczas stosowania w budownictwie cegie glinianych niemaym problemem jest niewielka wytrzymao ich krawdzi. Ju podczas rozadunku i transportu na budowie moe nastpi uszkodzenie. Take krawdzie murw z gliny odpryskuj i pkaj przy uderzeniach twardych przedmiotw i dlatego zabezpiecza si je odpowiednio lub te zaokrgla czy cina (por. rozdz. 11.12). W celu zbadania wytrzymaoci krawdzi cegie i pyt glinianych opracowano odpowiedni metod testowania tych materiaw w Laboratorium Budownictwa Eksperymentalnego Uniwersytetu w Kassel (FEB) (zdjcie 2.6-8). Podczas badania nastpuje uderzenie obcinika opadowego, ktry spada pionowo z wysokoci 250 mm na krawd poziomo zamocowanej prbki. Obcinik opadowy, ktrego doln kocwk stanowi stalowa pkula o rednicy 30 mm, uderza prbk pod ktem 60 w odlegoci 10 mm od jej krawdzi. Poniewa obcinik opadowy spada punktowo i ukonie do krawdzi prbki, a uderzenie pochodzi od nieelastycznego ciaa, warunki przeprowadzanego dowiadczenia odpowiadaj ekstremalnemu obcieniu. Ciar obcinika opadowego wynosi min. 0,3 g i moe by stopniowo (co 100 g) zwikszany a do 3,5 kg. Przeprowadzone przez FEB testy
38
bezpatny fragment
wykazay, e nawet ceramiczne cegy kratwki i lite cegy wapienno-piaskowe nie osigaj wyszej wytrzymaoci krawdzi. Podczas bada wytrzymaoci krawdzi rozrniono 4 rodzaje szkd. Przy mikkich prbkach nastpuj one jedna po drugiej, natomiast podczas badania prbek kruchych mamy do czynienia tylko z pierwsz i ostatni: 1. W punkcie uderzenia kuli powstaje jedynie wgniecenie jako trwae znieksztacenie. 2. Powstaje delikatne pknicie woskowate z obydwu stron punktu uderzenia. Rysa przebiega ukonie, na zewntrz krawdzi ale na ssiedniej powierzchni nie pojawia si. 3. Powstaje rysa o takim samym przebiegu jak w przypadku B, pojawia si take na ssiedniej powierzchni lecz nie jest na tyle gboka, aby krawd odpada, wykazuje jednak tyko niewielk wytrzymao. 4. Krawd odpada. Wykres 2.6-9 przedstawia wyniki testw przeprowadzonych dotychczas przez FEB. Pokazuj one m.in., e badana pyta z gliny lekkiej, mieszanki ze som, pod wpywem uderzenia 300 g obcinika opadowego wykazuje zdeformowanie powierzchni (mae wgniecenie) i dopiero przy prbie z ciarem 3300 g nastpuje odprysk. Testowana ceramiczna cega kratwka ju przy prbie z 2400 g, a cega wapienno -piaskowa przy uderzeniu 2700 g obcinika opadowego wykazuje odpryski krawdzi. Badania wykazuj, e cega gliniana nie musi wcale posiada mniejszej odpornoci na odpryski krawdzi ni typowa cega ceramiczna albo wapienno-piaskowa. Zaley to jedynie od siy wizania gliny i rodzaju dodatkw wknistych. Cegy i pyty gliniane powinny osiga wytrzymao krawdzi 1000 g. Kiedy warto ta jest mniejsza, naley liczy si na budowie z odpowiednimi ilociami brakw. Ponadto dla krawdzi murw naley przewidzie odpowiednie elementy ochronne (por. rozdz. 11.11). rodowisko alkaliczne z reguy jest przeszkod dla powstawania grzybw. Najczciej spotykane potrzebuj rodowiska kwanego (pH od 4,5 do 6,5). Istnieje wiele metod okrelajcych czy glina reaguje kwano, czy te alkalicznie. Najprostsz jest zmieszanie jej z wod destylowan, a do powstania szlamu. Potem naley odczeka na osadzenie si szlamu na dnie i zbada wod papierkiem lakmusowym, a warto pH okreli na podstawie jego zabarwienia.
3500 3400 3300 3200 3100 3000 2900 2800 2700 2600 2500 2400 2300 2200 2100 2000 1900 1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300
Ciar obcinika opadowego [g]
2.8
Radioaktywno
2.7
Warto pH
Glina stosowana w budowlach historycznych bya zawsze alkaliczna. Z reguy warto wykadnika stenia jonw wodorowych pH wynosia od 7 do 8,5, jak wykazay to badania FEB. Kiedy jednak glina wydobywana bya z grnych warstw ziemi, a spaday na ni kwane deszcze, to i ona moga by kwana. Najnisze zbadane wartoci pH wynosz ok. 4,5. wiey tynk wapienny i cementowo-wapienny posiadaj warto pH od 12 do 13.
Podczas oceny radioaktywnoci materiaw budowlanych, naley wzi pod uwag obok iloci take ich rodzaj, a nastpnie wartoci te porwna z naturalnym promieniowaniem ziemskim i kosmicznym. Wypowied, e glina wykazuje mniejsz lub wiksz radioaktywno od innych materiaw budowlanych nie jest wic informacj istotn. Badania przeprowadzone przez autora przy pomocy licznika impulsw reagujcego na promienie i wykazay, e badane rodzaje gliny nie wykazyway wartoci wikszych ni badany beton czy cega ceramiczna, przeciwnie: niektre cegy wykazyway znacznie wicej impulsw mierzonych w tym samym przedziale czasu (jest powszechnie wiadome, e cegy z dodatkiem popiow lotnych, czerwonego szlamu z przerobu boksytw i ula wielkopiecowego wykazuj zwikszone promieniowanie radioaktywne). We wntrzu pomieszcze ze cianami glinianymi nie mierzono wyszej radioaktywnoci ni na wolnym powietrzu. Waniejszym dla zagroenia ludzkiego zdrowia wydaje si jednak by promieniowanie , wywoywane przez gaz radon i krtkotrwae produkty jego rozpadu. To mikkie promieniowanie nie moe wprawdzie wnikn do ciaa czowieka (zatrzymuje go skra), moe jednak by wchonite przez oddychanie i wywoa raka puc. Dlatego te ilo ekshalacji (wyziewania) radonu jest istotn wartoci. Nastpujce iloci ( w milibekerelach na kg i godzin) ekshalacji radonu podane zostay dla Niemiec w 1979 roku przez OECD: gips naturalny cement wir piasek budowlany cega z korundu (tlenku glinowego) cega wapienno-piaskowa gazobeton 25,2 57,6 64,8 54,0 mBq/kgh mBq/kgh mBq/kgh mBq/kgh
cega gliniana kratwka a cega gliniana pena a cega gliniana kratwka b pyta z gliny litej d=7,0 cm cega gliniana pena b cega gliniana lekka (mieszanka z drewnem) pustak gliniany a pustak gliniany b cega gliniana pena c pustak gliniany c pyta gliniana rurowa, zbrojona wknami pyta gliniana aurowa, zbrojona wknami cega gliniano-celulozowa pyta gliniana lekka, mieszanka ze som d=7,5 cm pyta gliniana lekka, mieszanka ze som d=10,0 cm
wgniecenie jako stae znieksztacenie delikatne rysy na jednej powierzchni mocne rysy na obu powierzchniach zniszczenie krawdzi przez odprysk
2.6-9
Wytrzymao krawdzi rnych materiaw ciennych
Zatem najmniejsze obcienie radonem spord wszystkich naturalnych, mineralnych materiaw budowlanych wykazuje czysta glina (tlenek glinu). Halder wysun w 1993 roku nastpujcy wniosek: wyziewanie radonu przez rne materiay budowlane powoduje tylko niewielk koncentracj we wntrzach pomieszcze Jedynym wyjtkiem jest gips chemiczny (fosforyt) Zaleno midzy radonem i materiaem budowlanym jest w praktyce bez znaczenia. Do tego stwierdzenia naley doda, e obcienie radonem we wntrzach pomieszcze pochodzi przede wszystkim z gruntu. Wicej na ten temat w publikacjach: Keller i Muth (1986) oraz Strahlentelex (1990).
2.9
Osona przeciw promieniowaniu elektromagnetycznemu o wysokiej frekwencji
5,0 mBq/kgh 13,3 mBq/kgh 18,0 mBq/kgh
Przeprowadzone przez prof. Petera Pauli i dr in. Dietricha Maldana z Instytutu Wysokich Frekwencji, Mikrofali i Techniki Radarowej Uniwersytetu Bundeswehry w Monachium
beton komrkowy cega lekka, kratwka cega licwka cega kratwka cega wapienno-piaskowa
39
bezpatny fragment
Tumienie transmisji wysokich frekwencji wg. MIL-Standard 285 pionowa fala spolaryzowana
GPS nawigacja satelitarna E-system (sie telefonii komrkowej) DECT (telefony bezprzewodowe) UMTS radar teletransmisja za pomoc fal radiowych teletransmisja za pomoc fal radiowych teletransmisja za pomoc fal radiowych D-system (sie telefonii komrkowej)
Materia bud. adobe (rcznie wyrabiane cegy gliniane) wypenienie szkieletu ciany glin lekk glinobitka tynk gliniany, produkcja przemysowa cegy zielonki suszone sztucznie cega kratwka, porowata cega pena prefabrykaty betonowe stal zbrojeniowa pyty aluminiowe cega wapiennopiaskowa wena mineralna keramzyt krawdziaki (suszone sztucznie) sklejka drewniana, trjwarstwowa pyta OSB sklejka bele somiane
PEI gsto t/m3 kWh/t kWh/m3
r.
1,7
3-6
5-10
60 99,9999% 50 99,999%
3 4 6 10 11 12 7 8 9
Tumienie w dB wzgl. w %
40 99,99% 30 99,9% 20 99% 10 99%
0,8
14
11
2,2
20
44
1,7
139
236
wynosi 50 dB (= 99,999%), natomiast ciany z cegy wapienno-piaskowej tylko 17 dB. ciana lekka, zbudowana w sposb konwencjonalny, ktra czsto wystpuje w budynkach z prefabrykatw, nie wykazuje praktycznie adnego tumienia. Jak pokazuj pomiary przeprowadzone przez FEB, nieomal cakowite osonicie (49 dB = 99,999%) daje ju przy 2 GHz dach pokryty traw poczony ze sklepieniem z cegy glinianej o gr. 24 cm. Dach z dachwki ceramicznej daje minimaln oson, podczas gdy dach zielony na lekkim podou o gr. 16 cm przy 2 GHz 22 dB, a wic osiga tumienie ponad 99,4%. Take okna mog wykazywa dziaanie osaniajce, jeeli posiadaj szyby pochaniajce promieniowanie cieplne albo te metalow siatk przeciwko owadom, jak pokazuje to wykres 2.9-1.
0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0
Frekwencja w GHz
1,2
290
349
1 dach zielony 16 cm / izolacja cieplna 20 cm / cega gliniana 24 cm / tynk gliniany 2 cm 2 dach zielony 16 cm (wilgotna ziemia z 1/3 upka wypalonego porowatego) / izolacja cieplna 20 cm 3 cega gliniana 24 cm 1600 kg/m / tynk gliniany 2 cm 4 tynk wapienny 2 cm / glina lekka, mieszanka z keramzytem 800 kg/m 25 cm / tynk gliniany 1,5 cm 5 cega z gliny lekkiej, mieszanka z drewnem 1400 kg/m 10 cm 6 beton komrkowy 500 kg/m 17,5 cm 7 cega sitwka 1200 kg/m 24 cm 8 cega wapienno-piaskowa 1800 kg/m 24 cm 9 dachwka ceramiczna 1,3 cm 10 roleta przeciwsoneczna, reflektujca 11 siatka metalowa przeciw owadom 1*1 mm 12 szko pochaniajce promieniowanie cieplne, dwie szyby rda: 1-4 FEB 2001, 5-12 Pauli, Moldan 2000
2.9-1 Osaniajce przed promieniowaniem dziaanie elementw budowlanych
2.10 Zawarto energii pierwotnej (PEI), redukcja CO2

Ilo energii, ktra jest potrzebna do produkcji jakiego materiau albo elementu budowlanego, okrela si mianem energii pierwotnej. S w niej zawarte wszystkie procesy transportowe i produkcyjne potrzebne do uzyskania gotowego produktu. Artykuy naturalne maj bardzo niskie wartoci PEI, natomiast produkty otrzymane przemysowo, wysze. Warto ta mierzona jest w kilowatogodzinach (kWh) albo w megadulach (MJ) na ton lub m. 1 MJ odpowiada 0,278 kWh. W tabeli 2.9 podano wartoci PEI dla niektrych produktw z gliny i dla porwnania innych materiaw budowlanych. Trzeba tu zwrci uwag, e podane w tabeli wartoci dla tynkw glinianych oraz dla cegie zielonek s dlatego relatywnie wysokie, poniewa chodzi tu o produkty przemysowe, gdzie zastosowano sztuczne suszenie. Zielonki wysychajce na powietrzu potrzebuj przypuszczalnie ok. 10% tej wartoci, a wykonywane rcznie i suszone w sposb naturalny cegy gliniane, tzw. adobes, jeszcze mniej. Podczas normalnego procesu transportu i mieszania wartoci PEI dla tych cegie wynosz od 5 do 10 kWh/m. Dla glinobitki, gdzie uwzgldniono nakad energii potrzebnej do wykonania deskowania i pneumatycznego ubijania, warto PEI wynosi mniej ni 5% tej wartoci dla ciany murowanej z cegy penej. Oszczdno energii pierwotnej oznacza zawsze take redukcj wytwarzania CO2: Wedug Mortona (2008) zastpienie w Anglii jedynie 5% elementw betonowych w budynkach przez gliniane cegy zielonki oznaczaoby zmniejszenie produkcji 100 000 ton CO2.
0,75 1,8
722 750
541 1350 800
1 1 3 1 3 2 4 7 1
7,8
3,611 72,500
28.166 195,000 564 169
1,8
313
badania na temat osaniania przed promieniowaniem o wysokiej frekwencji przez materiay budowlane wykazay, e ciana z cegy glinianej o gruboci 24 cm i gstoci 1600 kg/ m oraz 15-procentowej zawartoci porw dla frekwencji od 1,8 do 1,9 GHz telefonii komrkowej (siatki E) i telefonw bezprzewodowych (DECT) wykazuj tumienie promieniowania ok. 20 dB, co odpowiada redukcji o 99,4%. Tumienie promieniowania przez 24 cm cian z cegy sitwki o gstoci 1200 kg/cm wynosi tylko 17 dB, a ciany z cegy wapienno-piaskowej tej samej gruboci o gstoci 1800 kg/cm jedynie 7 dB. Dla czstotliwoci UMTS, ktrej wartoci le midzy 1,92 i 2,17 GHz, wykazano niewiele wiksze zalenoci, por. wykres 2.9-1. Dla wyszych frekwencji, np. radiofonii krtkofalowej 11 cm (2,32 2,45 GHz) i teletransmisji za pomoc linii radiowych (4,4 5,0 GHz) wartoci tumienia transmisji wynosz o wiele wicej ni wynikaoby to z wykresu. Przy 4 GHz tumienie ciany glinianej
0,35
857 1,306
300 588
0,43
1,691
727
0,62 0,49 0,11
2,058 2,681 64
1,276 1,314 7
2 2 5
rda: 1:Waltjen 1999; 2:Hegger et al. 2005; 3: Baier 1982; 4: Eyerer; Reinhardt 2000; 5: Krick 2008; 6: Minke 1986; 7: Marm, Seeberger 1982
Tabela 2.9 Zawarto energii pierwotnej w materiaach i elementach budowlanych
40
bezpatny fragment
3 Poprawa waciwoci materiau poprzez specjaln obrbk i dodatki
3.1 Wiadomoci oglne
na ciskanie, jedynie przy mocno pylastej glinie zauwaono jej lekki wzrost. Dodatki poprawiajce jedne waciwoci gliny mog negatywnie wpyn na inne, jak przedstawiono na wykresie 4.1-1 pokazujcym wpyw rnych komponentw na trzy najwaniejsze rodzaje wytrzymaoci oraz na skurcze schnicia. Tak przykadowo, skrobia i celuloza podnosz wytrzymao na ciskanie, co niewtpliwie jest zalet, ale redukuj rwnoczenie si spjnoci i zwikszaj kurczenie si przy wysychaniu, co jest z kolei wad dodatkw. Wane jest take spostrzeenie FEB, e dodawanie elatyny, skrobi i serwatki prowadzi do tworzenia si grzybw pleniowych. konsystencji materiau, dowolna redukcja iloci wody nie jest moliwa. Dlatego te opisane zostan inne moliwoci zmniejszenia powstawania pkni podczas wysychania. 3.2.2 Schudzanie Jako schudzanie okrela si mieszanie z innymi skadnikami, takimi jak piasek, wir i tucze. Powoduje to zmniejszenie zawartoci iu w glinie, co z kolei zmniejsza powstawanie rys w wyniku kurczenia si podczas schnicia. Krzywe na wykresach 3.2-1 i 3.2-2 pokazuj wyniki bada przeprowadzonych przez FEB. Podczas testu, gdzie uyto typowej, wystpujcej w handlu gliny do wyrobu kamionki o zawartoci 50% iu i 50% pyu glinianego,
Poprawa waciwoci gliny jest niezbdna tylko w szczeglnych przypadkach. Moliwoci dokonania tej poprawy zostan dalej opisane. Bdzie te mowa o polepszeniu cech gliny bez specjalnych dodatkw, np. poprzez optymalizacj skadnikw albo te przez doowanie i dojrzewanie. Prawie wcale nie zbadano jeszcze wpywu koloidacji. Inynier i fizyk Wilfried Hacheney opracowa metod pozwalajc na zwikszenie wytrzymaoci materiaw budowlanych poprzez powizanie procesw koloidacji, implozji wirowej i koagulacji. Zastosowa przy tym wod aktywowan przez drobne, koloidalne czsteczki SiO2 oraz poprzez, odkryte przez Viktora Schaubergera, zawirowania implozyjne (tzw. woda lewitowana). Ta metoda stosowana jest przede wszystkim do poprawy jakoci wody pitnej oraz polepszenia klejw cementowych i betonw. Poprzez koloidacj powikszono znacznie powierzchni czsteczek cementu w klejach cementowych, co dao ich zwikszon wytrzymao na rozciganie przy zginaniu (Hacheney 1992). Czy ta waciwo dotyczy take gliny nie zostao na razie sprawdzone. Z powodu duego zapotrzebowanie na energi wydaje si to te nieopacalne. Testy przeprowadzone przez FEB Uniwersytetu w Kassel z mocno ilast i mocno piaszczyst glin wykazay, e dodawanie do nich wody lewitowanej, jako wody zarobowej, nie powodowao zwikszenie wytrzymaoci
3.2
Zmniejszenie tworzenia si rys podczas schnicia
3.2.1 Wiadomoci oglne Tworzenie si rys podczas wysychania tynkw glinianych, przy poprawianiu spoin glin oraz przy produkcji cegie glinianych naley maksymalnie zredukowa wzgldnie zniwelowa. Zaleno kurczenia si przy schniciu od iloci wody, rozmieszczenia ziaren, iloci i rodzaju iu, zostaa omwiona w rozdziale 2.3.3. Dla praktycznego budowania z gliny wynika std nastpujca regua: niebezpieczestwo powstawania rys podczas wysychania mona zmniejszy przede wszystkim poprzez redukcj iloci wody. Poniewa jednak woda jest niezbdna do aktywizacji siy spjnoci gliny, a poza tym kada z technik wymaga pewnej
5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0
kurczenie si przy wysychaniu (%)
2 1
20
40
60
80
100
Zawarto piasku w % 1 piasek 0,25-1

3.2-1
2 piasek 0-2
Redukcja skurczu schnicia gliny kamionkowej o sztywnoci znormalizowanej poprzez dodawanie piasku

2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6
bez dodatkw pokost lniany 3% ISOFLOC* 2% celuloza 0,5% celuloza 0,75% elatyna 0,5% skurcz schnicia wytrzymao na ciskanie wytrzymao na rozciganie przy zginaniu sia spjnoci serwatka 4%
2 1
0,4 0,2 0,0 1/2
elatyna / aun 0,5%
skrobia 1%
skrobia 2%
serwatka 2%
1/3
1/4
*materia izolacyjny z celulozy
stosunek skadnikw mieszanki glina/piasek (wagowo) 1 piasek 0,1-2

3.2-2
2 piasek 0-2
3.1-1
Wpyw rnych dodatkw na linearne kurczenie si piaszczystej gliny przy wysychaniu, na si spjnoci, na wytrzymao na rozciganie przy zginaniu oraz na wytrzymao na ciskanie
Redukcja skurczu schnicia gliny pylastej poprzez dodawanie piasku
41
bezpatny fragment
tak dugo dodawano piasek jastrychowy (o uziarnieniu 0 do 2 mm, wzgl. 0,25 do 1 mm), a skurcz powodowany schniciem by bliski zeru. Celem porwnania wartoci uzyskanych w poszczeglnych testach przygotowano mieszanki wedug normy DIN 18952 str. 2 (uzyskujc ich sztywno znormalizowan) i zagszczono je maksymalnie przy pomocy urzdzenia Proctora wg DIN 18127. Podczas schudzania piaskiem o uziarnieniu 0 do 2 mm okazao si, e osignito linearny skurcz schnicia 0,1% przy ok. 90% zwartoci piasku. W dowiadczeniu z piaskiem jastrychowym (ziarno 0,25 do 1 mm) osignito ten sam wynik ju przy 80% zawartoci piasku. Wynika z tego wniosek, e przy schudzaniu du rol odgrywa rozkad rozmiarw ziaren, a dodanie materiau jednorodnie ziarnistego ma z reguy wikszy wpyw na zmniejszenie skurczw schnicia, co jednoznacznie potwierdza dowiadczenie pokazane na wykresie 3.2-2. Podczas testowania prbek o konsystencji brejowatej wykazano, e chocia mieszanki gliniane z niewielk zawartoci piasku maj znacznie wiksze skurcze schnicia, to warto 0,1% uzyskuj jednak przy takiej samej iloci piasku. Wykres 3.2-3 przedstawia wyniki schudzania kaolinitu (o zawartoci 90-95% kaolinu) oraz bentonitu (71% montmorylonitu, 16% illitu) piaskiem jastrychowym o uziarnieniu 0-2 mm. Przy 4% zawartoci iu bentonit osiga 0,3%, a kaolinit 0,1% kurczenia si podczas schnicia. 3.2.3 rodki rozrzedzajce W przemyle ceramicznym, szczeglnie przy odlewach, stosuje si rodki rozrzedzajce celem upynnienia iu bez dodawania wody i tym samym bez zwikszania niebezpieczestwa tworzenia si rys. rodkami takimi s np. sodowe szko wodne (Na2O 3-4SiO2), soda (Na2CO3), kwas humusowy albo kwas garbnikowy (tarnina). rodki te zmieniaj wewntrzne siy oporu midzy mineraami iu na tyle, e mog one si po sobie lizga. Ponadto istniej rodki powodujce tiksotropowo gliny, tzn. e pod wpywem wstrzsw staje si ona pynna. Badania FEB wykazay, e dobrym dodatkiem powikszajcym plastyczno gliny jest serwatka, ktra np. uywana przy produkcji pasem (wakw) glinianych moe suy te jako rodek redukujcy ilo potrzebnej wody. Poniewa dziaanie rodkw rozrzedzajcych zaley kadorazowo od rodzaju i iloci iu zawartego w glinie, naley przed ich dodaniem przeprowadzi odpowiednie testy.
20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 50 60 70 80 0 90 100 0 1 2 4 5
skurcz schnicia (%)
1
3
4 5 6
3 4
Zawarto pisku w %
1 bentonit
2 kaolinit
dodatki wkniste (% wagowo) 1 wkna kokosowe 2 soma lniana 3 soma ytnia zaprawa gliniana, pylasta (i=6%, py piaskowy=37% 4 wkna kokosowe 5 soma lniana 6 soma ytnia zaprawa gliniana, piaszczysta (i= 6%, py= 6%, piasek=88%) 3.2-4 Skurcz jednostkowy schnicia zaprawy glinianej z dodatkiem wkien
3.2-3
Wpyw schudzania na kaolinit i bentonit
3.2.4 Dodatki wkniste Poprzez dodawanie materiaw wknistych zmniejsza si liniowy skurcz jednostkowy gliny. Spowodowane jest to wzgldnym zmniejszeniem si zawartoci iu oraz zwizaniem pewnej iloci wody zarobowej przez wkna, co z kolei redukuje tworzenie si rys podczas procesu schnicia. Wykres 3.2-4 pokazuje niektre wyniki bada przeprowadzonych przez FEB. Jak wykazuje praktyka, odpowiednia ilo dodanych wkien redukuje wprawdzie powstawanie duych pkni, lecz powoduje te powstawanie wikszej iloci maych, drobnych rys. Nie stwarzaj one jednak problemw, bo mona je atwo zatrze podczas tynkowania. Poprzez dodanie wkien do cegie i tynkw z gliny zwiksza si ich stabilno i nie powstaj pknicia cige. Wkniste materiay organiczne, ktre nadaj si jako dodatki do gliny, to przede wszystkim: wosy zwierzce i ludzkie, wkna kokosowe, sizalowe, konopi, lniane i bambusowe, igliwie sosnowe i modrzewiowe, soma ze zboa i lnu oraz siano. Plewy ryu i zb, a take strzpy makulatury i trociny nie podnosz wytrzymaoci na rozciganie prawie wcale, powoduj jednak, podobnie jak inne dodatki, schudzenie gliny. Redukuj poprzez wzgldne zmniejszenie iloci iu skurcz jednostkowy i tym samym tworzenie si rys. 3.2.5 rodki zaradcze Najprostszymi rodkami zaradczymi na tworzenie si rys podczas schnicia elementw glinianych jest wybr takich dugoci i takiego sposobu skadowania, aby wysychanie
nastpowao powoli i rwnomiernie. Istotne przy tym jest to, aby objto moga zmniejsza si na tyle miarowo, e nie powstan napicia wewntrzne, ktre powoduj pknicia. Dlatego te nie naley produkowa cegie glinianych na wolnym powietrze z naraeniem na bezporednie dziaanie promieni sonecznych. Cegy trzeba te moliwie szybko postawi na wszym boku aby umoliwi im rwnomierne wysychanie. Przy wytwarzaniu elementw wikszych wane jest umoliwienie kurczenia si take powierzchni, na ktrej zostan one pooone. Nie naley dopuszcza do ich przyklejania si do podoa, poprzez np. kadzenie wyrobw na piasku. Kolejn moliwoci jest planowanie w odpowiednich odlegociach, tzw. szczelin wymuszonych, co powoduje, e elementy pkaj tylko w tych kontrolowanych miejscach, por. rozdz. 5.6.1, 8.4 i 14.4.3.
3.3
Zwikszanie wodoodpornoci
3.3.1 Wiadomoci oglne Zwikszanie wodoodpornoci gliny poprzez mieszanie jej z dodatkami jest w praktyce rzadko konieczne. Kiedy ciana gliniana chroniona jest przed zawilgoceniem od podoa izolacj poziom, co zreszt przewiduj przepisy dla kadej konstrukcji ciennej, a poza tym chroniona jest przed deszczem poprzez okap dachu, okadzin albo tynk, to nie wymaga ona adnych dodatkw stabilizujcych. Mamy inn sytuacj, kiedy tynki albo elementy konstrukcyjne z gliny naraone s bezporednio na dziaanie warunkw atmosferycznych. Tu czysto teoretycznie wystarcza odporna na wpywy atmosferyczne powoka
42
bezpatny fragment
malarska, ale przy uszkodzeniach mechanicznych albo kiedy powstaj rysy, istnieje niebezpieczestwo przeniknicia do rodka wody, powodujcej pcznienie, a przy dziaaniu mrozu dalsze uszkodzenie materiau. W takich wypadkach zaleca si wykonanie tych elementw jako wodoszczelnych poprzez dodanie odpowiednich skadnikw. Podobna sytuacja powstaje np. przy budowaniu kopuy z cegie glinianych podczas pory deszczowej, kiedy wykonanie w tym samym czasie wodoszczelnego zadaszenia jest zbyt trudne i skomplikowane. Podczas produkcji cegie glinianych dodaje si z reguy cement, wapno albo bitumy, jednak nie dla zwikszenia obcialnoci ale dla zmniejszenia powodowanej deszczem erozji i pcznienia. Jako przyblian regu mona przyj, e do glin piaszczystych, ubogich w i, dodajemy cement i bitumy, a do glin ilastych wapno. Nie jest tu jednak uwzgldniona zasada, e glina o duej zawartoci kaolinitu inaczej reaguje ni glina z du iloci montmorylonitu, co zostanie omwione w rozdz. 3.5.5. rodki stabilizujce otaczaj elementy iu, zapobiegajc w ten sposb wnikanie wody i pcznienie oraz zmikczenie gliny. W kolejnych rozdziaach opisane zostan metody dawne i dzisiejsze, przy pomocy ktrych mona osign lepsz wodoodporno gliny. Inne dodatki, ktre w pierwszym rzdzie podnosz wytrzymao na ciskanie ale rwnoczenie stabilizuj glin przeciw dziaaniu wody, omwione bd w rozdziaach 3.5.5 i 3.5.6. Badania przeprowadzone przez autora pokazuj, e odporno na rozmywanie mona zwikszy ju poprzez zmian rozkadu ziaren w glinie. Podczas testw polewano trzy rne cegy gliniane cienkim strumieniem przez 2 minuty, zuywajc 10 litrw wody, por. 3.3-1. Cega rodkowa z gliny lessowej ma due ubytki, cega z prawej, bdca niewypalon ceg z cegielni jest rwnie znacznie wypukana, natomiast cega po lewej, ktra miaa poprawiony skad ziaren przy tym samym materiale wyjciowym, nie ulega rozmyciu. 3.3.2 Spoiwa mineralne dwutlenku wgla z powietrza, nastpuje utwardzenie si przez karbonizacj. Im wysza warto pH, tym lepszy wynik stabilizacji. Optymalny dodatek wapna jest rny dla rnych rodzajw gliny i najlepiej ustali go laboratoryjnie. Zmniejszenie wytrzymaoci na ciskanie na sucho przy dodaniu do gliny wapna omwione zostanie w rozdziale 3.5. Istotna przy stabilizacji wapnem jest informacja, e dodatkowo do wzgldnie szybko przebiegajcego procesu twardnienia nastpuje twardnienie dugotrwae. Polega to na przecigajcym si w czasie procesie krystalizacji pierwotnie amorficznych skadnikw. Bitumy Zwikszenie odpornoci cegie glinianych na dziaanie wody poprzez dodawanie bitumw znane byo ju w Babilonie w V wieku p.n.e. Jest ono korzystne dla glin o duej zawartoci piasku i maej iu. Stabilizacja jest efektywniejsza przy jednoczesnym zagszczaniu mieszanki. Dlatego te bitumy s dodatkiem przy produkcji cegie wyciskanych. Bitumy dodaje si albo rozcieczone rozpuszczalnikiem, albo te wod z emulgatorem. Jako rozpuszczalnik stosuje si olej parafinowy, naft lub benzyn surow. Wyprbowan mieszank jest substancja, w ktrej skad wchodz 4 do 5 czci bitumu, 1 cz. oleju parafinowego i 1% parafiny podgrzanej do temp. 100C. Do stabilizacji cegie i tynkw glinianych w zasadzie wystarcza 3-6% emulsji bitumicznej. Po wyparowaniu rozpuszczalnika, wzgldnie wody powstaje powoka, ktra skleja skadniki gliny i nie pozwala na wnikanie wody deszczowej. Szko wodne Przy pomocy sodowego szka wodnego (Na2O 3-4SiO2), jak wykazay badania FEB, mona znacznie zwikszy wodoodporno chudej gliny. Bardzo wane jest tutaj jednak aby szko wodne rozcieczy wod przed zmieszaniem z glin, bo inaczej powstanie na jej powierzchni wiele drobnych rys, ktre powoduj zwikszone wchanianie wilgoci. 3.3.3 Produkty zwierzce Produkty zwierzce takie jak krew, uryna, ka, kazeina i klej kostny byy stosowane od stuleci jako rodki stabilizujce glin, przede wszystkim dla zwikszenia odpornoci jej powierzchni na wpywy atmosferyczne. Krew woowa bya znana ju za czasw rzymskich jako substancja wica i uodporniajca. Klepiska gospodarstw wiejskich w pnocnych Niemczech byy czsto nasczane krwi woow w celu wzmocnienia ich powierzchni na cieranie i aby umoliwi ich mycie.
3.3-1
Test na rozmywanie cegie zielonek
Cement Cement nadaje si przede wszystkim do stabilizacji gliny z ma zawartoci iu. Im wicej w glinie iu, tym wicej potrzeba cementu aby osign wystarczajcy efekt stabilizujcy. Dzieje si tak dlatego, e czsteczki cementu, ktre s wiksze od czsteczek iu, musz je otoczy aby wystarczajco ograniczy pcznienie i kurczenie si gliny. Cement niszczy
sie macierzyst iu i likwiduje jego si spjnoci. Dlatego czasami wytrzymao na ciskanie na sucho gliny stabilizowanej cementem jest mniejsza od tej niestabilizowanej, por. rozdz. 3.5.5. Decydujce dla wyniku stabilizacji jest dokadne wymieszanie cementu z glin, co powinno nastpowa w stanie suchym obu materiaw. Odpowiedni ilo wody dodaje si po wymieszaniu skadnikw. Wytrzymao stabilizowanej gliny zwiksza si z czasem. Podobnie jak w przypadku betonu ostateczn wytrzymao uzyskuje ona po upywie ok. 28 dni. Stabilizowane cementem cegy powinno si leakowa co najmniej przez 7 dni. Naley przy tym zapobiega nadmiernemu wysychaniu poprzez bezporednie dziaanie soca lub wiatru, bo moe to prowadzi do pkania i zmniejszenia wytrzymaoci. Najprociej jest skadowa cegy w stosy przykrywane foli, pod ktr tworzy si klimat o duej wilgotnoci wzgldnej. Jeeli nie jest to moliwe, naley liczy si z koniecznoci spryskiwania cegie wod. Celem przyspieszenia i zwikszenia efektywnoci stabilizacji cementem naley do wody zarobowej doda wodorotlenek sodowy (NaOH) w iloci 20 do 40 gram na litr. Podobne dziaanie wykazuj NaSO4, Na2CO3 i NaSiO2, dodane jednak po 10 g na litr wody. 2 Aby zwikszy odporno wyciskanych cegie glinianych na wpywy atmosferyczne dodaje si czsto ok. 3 do 8% cementu. Przedstawione na wykresie 3.5-8 wyniki testw FEB pokazuj, e ju przy wzgldnie niewielkim dodatku cementu znacznie wzrasta wytrzymao na ciskanie na mokro. Wapno Przy dodaniu wapna nastpuje wymiana jonowa, pod warunkiem jednak, e istnieje wystarczajca wilgotno: jony wapnia zostaj zastpione przez metaliczne kationy zawarte w glinie. W ten sposb zachodzi aglomeracja drobnych skadnikw i zmniejsza si zdolno wizania wody. Ponadto, poprzez wchanianie
43
bezpatny fragment
Serwatka i uryna jest take rodkiem stosowanym od wiekw dla wzmocnienia powierzchni glinianych. Przy dodawaniu obornika naley wilgotn mieszank, zalenie od temperatury, leakowa 1 do 4 dni a do rozpoczcia procesu fermentacji. Dopiero wtedy tynk gliniany staje si wodoodporny. Takie zjawisko tumaczy si zachodzc tu zwikszon wymian jonow. W Indiach tynkowanie budynkw mieszank gliny z obornikiem ma kilkusetletni tradycj i stosowane jest do dzi. Obowizuje tam zasada, e wyschnity nawz krowi naley jeden dzie moczy w wodzie, a po wymieszaniu z glin leakowa jeszcze przez p dnia albo nawet cay dzie. Testy przeprowadzone przez FEB z tynkami glinianymi z rnych rodzajw gliny i z rn iloci dodawanego nawozu krowiego wykazay np. e testowana powierzchnia tynku glinianego o 10% zawartoci iu poddana prbie staego strumienia wody zostaa spukana ju po 4 minutach, podczas gdy ta sama glina z dodatkiem nawozu krowiego ulegaa wypukaniu dopiero po 4 godzinach. Zawarto nawozu wynosia jedynie 3,5% wagowo; w konsystencji brejowatej odpowiadao to 25% zawartoci objtociowej. Strumie wody mia rednic 4 mm, cinienie 10 mbar, przepyw wynosi 0,9 l/min, a prdko wypywania wody wynosia 1,2 m/s. Stabilizujce dziaanie nawozu krowiego powodowane jest zawart w nim kazein oraz zwizkami amoniaku. Przypuszczalnie zawarta tam celuloza dziaa rwnie uodparniajce. Jeeli nie posiadamy nawozu lub nie chcemy go uy ze wzgldw estetycznych, moe on by zastpiony poprzez dodanie niewielkiej iloci kazeiny i amoniaku. Dla ustalenia stosunkw mieszaniny powinny zosta przeprowadzone odpowiednie i wystarczajce testy. 3.3.4 Produkty mineralne i zwierzce Typowym sposobem uzyskania wodoodpornoci gliny byo w wielu krajach dodawanie dwch skadnikw na raz: wapna i gnojwki, wapna i nawozu krowiego albo wapna i chudego twarogu. Tradycyjna receptura mwi np. o 1 czci proszku wapna i 8 czciach piaszczystej gliny, ktre to przez 24 godziny naleao moczy w gnojwce koskiej, a dopiero potem po wymieszaniu uywa jako zaprawy tynkarskiej. Midzy wapnem i czsteczkami gnojwki zachodzi zwizek chemiczny: na powierzchni widoczne s mae krysztay. Kazeina zawarta w gnojwce, wzgldnie w nawozie krowim, tworzy z wapnem wodoodporny albuminat. Wchodzca w skad mieszanki celuloza zwiksza si spjnoci a jej wkna su za zbrojenie. Zawarty w mieszance amoniak dziaa dezynfekujco na drobnoustroje. W FEB byy testowane nastpujce mieszanki, bdce take substancjami czciowo wodoodpornymi: 1 objtociowa cz wodorotlenku wapnia na 4 czci brejowatego, moczonego przez 4 dni nawozu krowiego i 8 czci piaszczystej gliny 4 objtociowe czci wapna, 1 cz chudego twarogu, 10 czci piaszczystej gliny. 3.3.5 Produkty rolinne Soki rolinne zawierajce olej i lateks pochodzce np. z agaw sizalowych, bananw i z wilczomleczowatej euforbii herea, czsto w poczeniu z wapnem, sprawdziy si w niektrych krajach jako rodki uodporniajce powierzchnie przed wpywami atmosferycznymi. Badania przeprowadzone przez FEB wykazay, e bardzo dobrym, dziaajcym przez wiele lat, rodkiem chronicym przed wpywami atmosferycznymi jest pokost lniany. Stwierdzono jednak rwnoczenie, e poprzez stosowanie pokostu zmniejsza si znacznie dyfuzja pary wodnej, por. 2.4.4. Rne inne relacje wskazuj na zmniejszajce erozj dziaania gotowanego krochmalu i melasy (produktu ubocznego przy wyrobie cukru). Skuteczno melasy mona zwikszy poprzez dodanie wapna. 3.3.6 Emulsja bitumiczna Emulsja bitumiczna to rozpuszczalna w wodzie pasta wyprodukowana na bazie bitumw. Nadaje si doskonale do uodpornienia tynkw glinianych na dziaanie wody. Jest ona czsto stosowana w Peru i w Kalifornii. Jak wykazay badania przeprowadzone przez FEB dodanie 4-8% emulsji (w zalenoci od zawartoci w niej wody) powoduje bardzo wysok wodoodporno tynku. 3.3.7 Produkty syntetyczne Syntetyczne ywice, woski, lateksy i parafina posiadaj podobne waciwoci stabilizujce jak opisane dodatki mineralne. Poniewa jednak s one czsto drogie, ulegaj szybciej rozpadowi przy dziaaniu promieniowania ultrafioletowego i najczciej s take znaczn przeszkod dla dyfuzji pary wodnej, nie bdziemy si w ramach tej ksiki bliej nimi zajmowa. W kadym jednak wypadku stosowania produktw syntetycznych naley przed ich uyciem przeprowadzi odpowiednie testy. Krzemowodory, sylikony, siloksany, estry kwasu krzemowego i akrylowego s rodkami hydrofobowymi i dodane w iloci od 1 do 4% mog znacznie zwikszy wodoodporno gliny. Opisane bd bliej w rozdziale 12.4
3.4
Zwikszanie siy wizania
3.4.1 Wiadomoci oglne Im wiksza jest sia wizania jakie gliny, tym zazwyczaj wiksza jest jej wytrzymao na ciskanie i cieranie w stanie suchym. Sposb wyznaczenia siy wizania opisano w rozdz. 2.6.1. Z reguy nie stawia si glinie budowlanej specjalnych wymaga dotyczcych tej waciwoci. Gdy sia ta jest niewystarczajca mona zwikszy j poprzez dodanie iu albo przez lepsz obrbk wstpn (ugniatanie i doowanie). Take produkty mineralne, zwierzce i rolinne, dodawane w zasadzie celem zwikszenia odpornoci na wpywy atmosferyczne, zmieniaj, najczciej pozytywnie, si wizania. Niektre proste metody zwikszania tej siy zostan przedstawione w kolejnych rozdziaach. 3.4.2 Mieszanie i doowanie To, e glina bdca jedn i t sam mieszank, wykazuje rne siy wizania zalene wycznie od tego jak dobrze zostaa przygotowana, jest bardzo interesujcym fenomenem. Warunkiem wstpnym jest zawarto w glinie wystarczajcej iloci wody zarobowej. Kolejnym bdzie wymieszanie czsteczek w procesie wygniatania i mieszania a potem pozostawienie gliny w spokoju (doowanie). Wszystko to ma pozytywny wpyw na si wizania. Badania FEB wykazay, e sia wizania gliny lessowej o duej zawartoci pyu piaszczystego po dziesiciominutowym mieszaniu w mieszalniku laboratoryjnym bya o 57% wiksza ni po mieszaniu w cigu 1 minuty. Podczas ugniatania w laboratorium, przy przedueniu czasu procesu z jednej do 10 minut nastpi przyrost siy wizania o 58%. Poszczeglne wartoci byy o ok. 8% wysze dla gliny przygotowywanej przy pomocy urzdzenia gniotcego ni dla gliny mieszanej mechanicznie. Oznacza to, e nie tylko czas ale rwnie rodzaj mieszania jest istotny dla zwikszenia siy wizania. Interesujcy jest take wynik testu wykazujcego, e w wyniku duszego procesu mieszania zmniejszaa si sia wizania: po 20 minutach bya ona mniejsza o 11% ni po mieszaniu 10-cio minutowym. Zwikszenie siy wizania poprzez lepsze przygotowanie mona zademonstrowa przy pomocy prostego przykadu: Zdjcie 3.4-1 pokazuje dwie kule z gliny o takim samym skadzie, o rednicy ok. 5cm, ktre spady z wysokoci 2 m. Miay one konsystencj sztywn, odpowiadajc granicy plastycznoci. Prbka lewa bya przez 2 min. a prawa przez 10 minut mieszana w mieszarce rcznej. Porwnanie wykazuje, e prbka duej przygotowywana jest mniej rozbita, a wic posiada wiksz si wizania.
44
bezpatny fragment
wtedy, gdy elementy gliniane musz przenosi wielkie obcienia. Ostatni przypadek zosta przez normy DIN wykluczony, poniewa dopuszczaj one tylko dwukondygnacyjne budowle z glinianymi elementami nonymi, a przy obcieniach punktowych, np. przy belkach stropowych, naley stosowa elementy rozdzielajce naprenia. Wana dla detali glinianych jest ich tzw. wytrzymao krawdziowa, tj. odporno krawdzi na zniszczenie mechaniczne. Zaley ona bezporednio od wytrzymaoci na rozciganie przy zginaniu albo od wytrzymaoci na ciskanie materiau. Praktycznie oznacza to, e dua wytrzymao cegy glinianej nie jest potrzebna z uwagi na konieczno przenoszenia obcie, lecz aby osign wystarczajc wytrzymao krawdzi, by cegy nie ulegay atwemu uszkodzeniu podczas transportu, skadowania i samego murowania. Wytrzymao gliny na ciskanie jest zalena przede wszystkim od rozkadu i rozmiaru ziaren, od zawartoci wody i od statycznego, wzgldnie dynamicznego zagszczenia przy produkcji elementw, a take od rodzaju iu. Jeeli czsteczki piasku s tak rozoone, e umoliwiaj du ciso przy minimalnej porowatoci, a glina zawiera tylko tyle czsteczek iu i pyu piaskowego, e przestrzenie midzy czsteczkami piaszczystymi s akurat wypenione, to elementy z takiego surowca osigaj najwiksz gsto, co z kolei najczciej oznacza take wiksz wytrzymao na ciskanie. 3.5.2 Optymalizacja rozkadu uziarnienia Mao znane jest zjawisko zwikszania wytrzymaoci gliny na ciskanie poprzez zmian, wskutek cile okrelonych warunkw, rozkadu ziaren iu, piasku i pyu, bez zmiany ich proporcji ilociowych. Najcilejsze rozmieszczenie wiru i piasku osiga si poprzez minimalizacj porw. W technologii betonu ten idealny rozkad uziarnienia definiuje parabola przesiewu Fullera. Krzyw Fullera wyznacza wzr: a = 90 d D a oznacza udzia wagowy wszystkich ziaren, ktrych rednica jest mniejsza od d w porwnaniu do masy cakowitej ziaren o najwikszej rednicy D. Boemans (1989) zwrci uwag, e krzywej Fullera nie mona bezporednio stosowa do technologii budownictwa glinianego, poniewa zawarto iu zalenie od najwikszych ziaren, wyniosaby jedynie 2 do 3%. Proponuje on aby ten zakres czsteczek, ktrych rednica jest wiksza od 0,002 mm, policzy wedug krzywej Fullera, a za minimaln ilo iu przyj jako warto podstawow przykadowo 10% caej masy. Przy takich zaoeniach otrzymamy rwnanie: a10 = 90 d +10 D Odpowiednio zmienion parabol Fullera, dla ziaren o maksymalnej rednicy 4 mm, przedstawia wykres 3.5-1. 3.5.3 Obrbka wstpna Wytrzymao gliny na ciskanie zaley take od jej rodzaju i czasu obrbki wstpnej oraz od iloci dodanej wody zarobowej. S to fakty jeszcze do mao znane i niewystarczajco zbadane. W Instytucie Budownictwa Ldowego ETH w Zurychu oraz w FEB stwierdzono, e gruzekowata, wilgotna glina wcinita pras do formy, wykazuje czsto mniejsz wytrzymao
3.4-1
Prby upadku dla demonstracji rnych si wizania wynikajcych z czasu mieszania
3.4.3 Zwikszenie iloci iu Si wizania gliny chudej, a wic o niewielkiej zawartoci iu, zwikszy mona najprociej poprzez dodanie gliny bardzo tustej, albo te czystego iu. Najwaciwszym sposobem jest dodanie tych skadnikw w formie proszku do brejowatej gliny i wymieszanie caoci. Proszek iu, dostpny w handlu jako Bentonit skada si w 80 do 90% z iu i zawiera 70% montmorylonitu. Jego gsto nasypowa wynosi ok. 800 kg/m. Naley pamita, e montmorylonit wykazuje wprawdzie du si wizania, ale take ulega atwo pcznieniu i skurczom. Dodatkiem moe by take proszek iu stosowany w przemyle ceramicznym albo odpowiednio przygotowana, tusta glina z cegielni. Tusta glina w formie bry i grud powinna przez duszy czas mikn w wodzie aby potem przy pomocy mieszarki mechanicznej uzyska szlam, albo te by rozdrobniona w stanie suchym. 3.4.4 Dodatki Si wizania chudej gliny mona podwyszy dodajc serwatki, twarogu, uryny, nawozu krowiego, pokostu lnianego albo kleju kazeinowo-wapniowego. Czy takie skadniki s konieczne i uzasadnione naley sprawdza w kadym przypadku. Niektre dane (FEB) na ten temat zawarte s w rysunku 3.1-1.
100
drobne
ziarno szlamu ziarna pyu piaskowego

rednie
ziarno sitowe
drobne
grube
ziarno piasku
rednie
ziarno wiru
grube drobne rednie grube
% (wagowo) cakowitej masy
3.5
Zwikszanie wytrzymaoci na ciskanie
90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 0,001 0,002 0,006 0,01 0,02 0,06 0,1 0,2 0,6 1 2 6 10
3.5.1 Wiadomoci oglne Glina budowlana wykazuje najczciej wytrzymao na ciskanie ok. 2-5 N/cm. Dopuszczalne naprenie ciskajce dla cian okrela norma DIN 18954 i wynosi 0,3 do 0,5 N/mm (3 do 5 kg/cm). Problem zwikszenia wytrzymaoci na ciskanie wystpuje w przypadkach wyjtkowych, kiedy mamy do czynienia z glin ekstremalnie chud o niewielkiej sile wizania albo te
rednica ziaren d w mm
20
60
100
3.5-1
Zmodyfikowana parabola Fullera wg. Boemansa, 1989
45
bezpatny fragment
na ciskanie ni ta sama glina, ktra przedtem zostaa wygnieciona z niewielk iloci wody, a potem bez ponownego ubijania albo wciskania, wrzucona do drewnianej formy. Odpowiednie badania przeprowadzone przez FEB wykazay, e formowane rcznie cegy osigaj przecitnie o 19% wiksz wytrzymao na ciskanie ni produkowane przy pomocy prasy dwigniowej (przy cinieniu 2 N/mm, tj. 20 kg/cm). Zaoenie przyjmowane przez wielu badaczy, e wytrzymao na ciskanie cegie glinianych najprociej zwikszy poprzez moliwie duy nacisk prasy produkcyjnej moe wprawdzie w pojedynczych przypadkach prowadzi do sukcesu, nie jest jednak tez zasadniczo suszn. Tajemnica gliny polega na blaszkowej strukturze mineraw iu i wystpujcej midzy nimi sile przycigania, ktra to aktywuje si dziki wodzie i ruchowi. Poprzez wygniatanie wilgotnej gliny porzdkuj si mineray iu, rozmieszczajc si blisko siebie i nawzajem rwnolegle. W ten sposb glina osiga du si spjnoci i tym samym wiksz wytrzymao na rozciganie i ciskanie. Zdjcie 3.5-2 przedstawia urzdzenia zagszczajce wykonane przez FEB celem umoliwienia badania prbek gliny o takim samy stopniu zagszczenia. Prbki majce ksztat cylindryczny (rednica 76 mm, wys. 100 mm) produkowano z pylastej gliny lessowej. Zagszczanie nastpowao poprzez 10 uderze 4,5 kg ciaru spadajcego z wys. 0,45 m. T sam glin mieszano przy pomocy mieszarki mechanicznej przez 2 min. wzgldnie 15 min. dodajc troch wody i potem wkadano bez zagszczania do tych samych cylindrycznych form. Po wyschniciu prbki wykazyway od 28 do 38% wiksz wytrzymao na ciskanie ni te ubijane, mocno zagszczone (3,7 wzgl. 4,0 N/mm w porwnaniu do 2,9 N/mm). Ten test dowodzi, e obrbka wstpna ma o wiele wiksze znaczenie dla wytrzymaoci ni zagszczanie. Naley jednak podkreli, e rnica wytrzymaoci na ciskanie midzy bardzo ilast i bardzo piaszczyst glin bya znacznie mniejsza. 3.5.4 Zagszczanie Zagszczanie gliny w celu osignicia wikszej wytrzymaoci na ciskanie, poprzez cinienie statyczne prasy, jest przewanie mniej skuteczne od ubijania lub wibrowania, gdzie siy dynamiczne s efektywniejsze. Kiedy ciki przedmiot upada na podog powstaj fale uderzeniowe, ktre wprawiaj w ruch czsteczki wewntrz posadzki, co w poczeniu z cinieniem wytworzonym przez upadajcy ciar powoduje zagszczenie materiau. Wywoane przez uderzenia lub wibracj fale uderzeniowe rozprzestrzeniaj si w wilgotnej glinie, poruszajc poszczeglne czsteczki i powodujc ich cilejsze uoenie. Do tego dochodzi jeszcze zjawisko zagszczania si mineraw w wyniku dziaania elektrycznych si przycigajcych, pod warunkiem, e glina zawiera wystarczajc ilo wody. W ten sposb powstaje wiksza sia wizania i tym samym wiksza wytrzymao na ciskanie w stanie suchym. Jak skuteczne jest zagszczanie uderzeniowe i wibracyjne w porwnaniu ze statycznym pokazuje tabela 3.1 przedstawiajca wyniki bada FEB. Std mona odczyta, e np. glina piaszczysta podczas dziaania staego nacisku i 10 sek. wibrowania o frekwencji 3000/min. osiga 14% wzrost wytrzymaoci na ciskanie. Kada technika produkcji wymaga optymalnej iloci dodawanej wody, co naley wyznacza metod testw. Przy glinie ubijanej oraz przy cegach wytaczanych uznaje si tak ilo wody za optymaln, ktra przy maksymalnym zagszczeniu daje najwiksz spoisto. Zagszczenia naley dokonywa wg DIN 18127 przy pomocy motka Proctora. Form do wytwarzania prbek wypenia si w trzech pooeniach. W kadym pooeniu nastpuje zagszczanie poprzez np. 25 uderze urzdzenia opadajcego o ciarze 2,5 kg z wysokoci 300 mm i o powierzchni ubijaka = 50 mm, albo te poprzez 25 uderze 4,5 kg ciaru z wys. 450 mm i tej samej rednicy ubijaka. Po odjciu ciaru suchej prbki od ciaru wilgotnej otrzymamy zawarto wody, ktr podajemy w% masy w stosunku do ciaru w stanie suchym. Ciar w stanie suchym podzielony przez objto da mam gsto. W celu wyznaczenia optymalnej iloci wody, naley przy kolejnych testach zmienia ilo dodawanej wody i wyznacza ciar w stanie suchym oraz gsto po ubiciu. Uzyskane gstoci w zalenoci od iloci zawartej wody bd przedstawiona na diagramie. Zawarto wody, ktra odpowiada najwikszej gstoci oznacza jej warto optymaln. Krzywa definiowana poprzez poszczeglne prby jest tzw. krzyw Proctora, por. 3.5-3.
Rodzaj gliny
Gsto (kg/m)
Drgania wibratora 1/min 0 1500 3000 0 1500 3000
Wytrzymao na ciskanie (N/mm) 3,77 4,11 4,17 2,63 2,91 3,00
2003 pylasta 1977 2005 2023 piaszczysta 2009 2024

Tabela 3.1
Porwnanie rnych wytrzymaoci na ciskanie gliny piaszczystej (i=15%, py=29%, piasek=56%) oraz gliny pylastej (i=12%, py=74%, piasek=14%) przy zagszczaniu statycznym i dynamicznym.
PPr 2 Pd 3 Pd Pd Pd
1 4
100% Pr.-D.
Pd [ t/m]
Pr
[%]
3.5-2
Urzdzenie do zagszczania prbek gliny, Laboratorium Budownictwa Eksperymentalnego (FEB)
3.5-3
Wyznaczanie krzywej Proctora przy pomocy pojedynczych prb (Voth 1978))
46
bezpatny fragment
Dla budownictwa glinianego z reguy istotne jest nie tyle maksymalne zagszczenie i optymalna ilo wody, co moliwo obrbki gliny i jej sia wizania. Dlatego te nie naley stosowa normy DIN 18127 mwicej o optymalnej zawartoci wody lecz raczej uywa tej wody wicej. Przy wytwarzaniu pras cegie glinianych za optymaln ilo wody naley przyj jej warto powikszon o 10%. Badania Boemansa potwierdzaj, e dotyczca gstoci w stanie suchym optymalna zawarto wody w odniesieniu do wytrzymaoci na ciskanie w stanie suchym, faktycznie nie jest wartoci idealn, co najwyej minimaln. Dowiadczenia te pokazuj dalej, e przy niewielkim zagszczaniu i odpowiednio duej zawartoci wody, osiga si tak sam wytrzymao na ciskanie jak przy duym zagszczeniu i maej wilgotnoci (Boemans 1989, str. 60 i nastpne). To, e take rodzaj iu ma wpyw na stabilizacj gliny poprzez zagszczanie, ustalono rwnie we francuskim laboratorium Gomatriaux, Ecole Nationale des Travaux Publicks de Letat, Vaulx en Velin Cedex (ENTPE). Zwikszenie cinienia statycznego przy produkcji wyciskanych cegie z 2 do 8 Mpa podnioso ich wytrzymao na ciskanie: dla kaolinitu o 50%, a dla montmorylonitu o ok. 100% (Oliver, Mesbah 1985). 3.5.5 Dodatki mineralne Wytrzymao gliny mao ilastej mona zwikszy poprzez dodanie montmorylonitu. W FEB dodawano do piasku jastrychowego (o ladowej zawartoci iu) po 17% kaolinitu wzgldnie bentonitu. W pierwszym przypadku uzyskano wytrzymao na ciskanie 0,5 N/mm, a w drugim 1,2 N/mm. Domieszka cementu lub wapna, najczciej w celu zwikszenia odpornoci na wpywy atmosferyczne, powoduje czsto take zwikszenie wytrzymaoci na ciskanie. Jednak dodawanie tych spoiw w ilociach mniejszych ni 5% moe dziaa ujemnie na wytrzymao, co zostanie dalej opisane. Dzieje si tak dlatego, e cement i wapno niszcz si wizania gliny. Im wiksza zawarto iu w glinie, tym wicej naley doda cementu lub wapna. Przeprowadzone dowiadczenia wskazuj, e dla glin tustych wapno posiada lepsze waciwoci stabilizujce (dla chudych cement) oraz, e cement jest lepszym dodatkiem dla kaolinitu, a z kolei dla montmorylonitu wapno. W kadym jednak przypadku niezbdne jest przeprowadzenie testw dowodzcych wpywu tych dodatkw na wytrzymao gliny na ciskanie. Przy tym naley pamita o nastpujcych uwagach: 1. Przy stabilizowaniu gliny niewielk iloci cementu czy wapna pozostaje zawsze cz struktury porw. Najczciej sklejaj si tylko punkty styku pojedynczych czsteczek. Puste przestrzenie nie wypeniaj si tak jak to ma miejsce w betonie. Im mniejsza jest objto porw, tym mniej trzeba dodawa wapna albo cementu. 2. Podczas hydratacji cementu wolne czsteczki wapna reaguj z kwasem krzemowym zawartym w mineraach iu i w ten sposb dodatkowo do wzgldnie szybkiej stabilizacji powodowanej cementem dochodzi twardnienie dugotrwae. Dlatego te wytrzymao gliny z dodatkiem cementu minimalnie zwiksza si nawet po upywie czterech tygodni. 3. Podczas dodawania lasowanego wapna powstaje wymiana jonowa pomidzy jonami czsteczek iu i jonami wapnia. Prowadzi ona do natychmiastowej reakcji i trwa ok. 4 do 8 godzin. Natomiast dodatkowe twardnienie wodorotlenku wapniowego poprzez wchanianie CO2 z powietrza nastpuje bardzo powoli. Jeszcze po kilku miesicach mona stwierdzi niewielki wzrost wytrzymaoci elementw. Dla tego procesu twardnienia niezbdna jest odpowiednia wilgotno materiau i ochrona przed szybkim wysychaniem na socu i wietrze. 4. Poprzez dodawanie wapna podnosi si optymalna zawarto wody i obnia optymalna gsto na sucho, co pokazuje te wykres 3.5-4. Przedstawione na wykresie 3.5-5 wyniki bada FEB pokazuj, e wytrzymao na ciskanie na sucho gliny o duej zawartoci pyu piaskowego (12% iu, 74% pyu i 14% piasku) bez dodatku cementu wynosi ok. 5 N/mm, a przy dodawaniu cementu pocztkowo si zmniejsza. Dopiero przy ok. 2% cementu glina osiga swoj pierwotn wytrzymao. Podczas podawania wapna do gliny pylastej osiga ona ponownie swoj wytrzymao przy 4% dodatku. Interesujce jest, e warto ta znowu spada przy dodaniu 6% wapna, por. 3.5-6. Jeszcze bardziej znamienny jest spadek wytrzymaoci chudego tynku glinianego stabilizowanego dodaniem cementu, co pokazuje wykres 3.5-7, przedstawiajcy take wpyw dodatku na wytrzymao na rozciganie przy zginaniu. Poprzez dodawanie cementu i wapna wzrastaj jednak wartoci wytrzymaoci na ciskanie na mokro. Wykres 3.5-8 przedstawia uzyskane w FEB wyniki wytrzymaoci na ciskanie
1,83 1,80
tSu -0,13 t/m
Pd [ t/m]
1,70
+6%
1,60
+3,5%
1,50
10
13,0
15 16,5
20
25 w
3.5-4
Krzywe Proctora dla gliny pylastej z dodatkiem wapna i bez dodatku (Voth 1978)
14 12
wytrzymao na ciskanie (N/mm)
2
10 8 6 4 2 0 0 2 4 6 8
3 1
dodatek cementu (% wagowo) 1 glina ilasta 2 glina pylasta 3 glina piaszczysta
3.5-5
Zmiana wytrzymaoci na ciskanie gliny poprzez dodanie cementu
14 12
10 8 6
3
4 2 0 0 2 4 6
2 1
dodatek wapna (% wagowo) 1 glina ilasta 2 glina pylasta 3 glina piaszczysta
3.5-6
Zmiana wytrzymaoci na ciskanie gliny poprzez dodanie wapna
47
bezpatny fragment
wytrzymao na rozciganie przy zginaniu BZ (N/mm)
1 2
3
0 2 4 8
dodatek cementu (%) 1 tynk gliniany ilasty 2 tynk gliniany pylasty 3 piasek
2
2
1 3
dodatek cementu (%) 1 tynk gliniany ilasty 2 tynk gliniany pylasty 3 piasek
3.5-7 Zmiana wytrzymaoci na rozciganie przy zginaniu i na ciskanie zaprawy glinianej i piasku poprzez dodanie cementu

5
1
2
2
1
dodatek cementu (%) 1 wytrzymao na ciskanie na sucho 2 wytrzymao na ciskanie na mokro
3.5-8
Wytrzymao na ciskanie cegie z gliny mocno piaszczystej, stabilizowanej cementem (i=11%, py=14%, piasek=75%)
na sucho i na mokro dla formowanych rcznie cegie glinianych z dodatkiem cementu. Jak wykazuj badania przeprowadzone w laboratorium Gomatriaux dodanie 4% cementu powoduje przy czystym kaolinicie wzrost, a przy czystym montmorylonicie spadek wytrzymaoci na ciskanie. Poprzez dodanie 6% wapna do kaolinitu wytrzymao nie wzrasta a do montmorylonitu wzrasta lecz nieznacznie. Dodanie 4% wapna i 2% cementu powoduje jednak wzrost o ok. 100% wytrzymaoci obydwu rodzajw iu, przy czym dla montmorylonitu zalena jest ona od stopnia jego zagszczenia (Oliver, Mesbah, 1985). Nie wolno tu nie wspomnie, e te dowiadczenia przeprowadzano przy optymalnej zawartoci wody, ktra powoduje maksymaln obcialno oraz przy uyciu czystego iu. Dla gliny budowlanej, zawierajcej 10 do 20% iu i nie posiadajcej optymalnej wilgotnoci, rnice te s o wiele mniejsze. Wyniki badanych przez FEB elementw przedstawiaj wykresy 3.5-9 i 3.5-10. Tutaj dodano kadorazowo do mieszanki piaskowo -ilastej 6% cementu lub 6% wapna. Interesujce s fakty, e dodanie cementu do czystego piasku tynkarskiego, ktry zawiera ok. 10 drobnoziarnistych czsteczek pyu i iu oraz do mieszanki bentonitowopiaskowej, dao takie same wyniki, i e glina zawierajca kaolinit osigna wartoci wysze od zawierajcej montmorylonit. Dodanie wapna (wykres 3.5-10) powoduje, e glina zawierajca kaolinit osiga wytrzymao nawet mniejsz ni taka mieszanka z czystym piaskiem tynkarskim. Porwnanie z wykresem 3.5-9 pokazuje, e efekty stabilizacji s lepsze dla wikszej zawartoci pyw i mniejszej iw. Na podstawie tych bada mona wysun nastpujce wnioski: Glin o duej zawartoci kaolinitu naley miesza nie z wapnem lecz z cementem, a glin o wikszej iloci montmorylonitu nie z samym cementem, tylko z wapnem i cementem w stosunku 2:1. Wytrzymao na ciskanie gliny montmorylonitowej wzrasta znacznie w efekcie jej zagszczenia, natomiast gliny kaolinitowej tylko w niewielkim stopniu. CRATerre przy wyborze waciwego rodka stabilizujcego zwraca uwag, e nie ilo tego dodatku ani te rodzaj iu maj wpyw na efektywno, ale zalena jest ona od granicy pynnoci (liquid limit), granicy plastycznoci (plastic limit) i wskanika plastycznoci (plasticity index), por. wykres 3.5-11 (CRATerre 1979).
Kiedy dla stabilizacji gliny domieszamy do niej cement, naley ten materia przerobi tak szybko, jak to tylko jest moliwe, poniewa proces wizania cementu nastpuje natychmiast. Jeeli np. mieszanka pozostanie na kilka godzin i potem zostanie uyta do wyciskania pras cegie, to bd one miay wytrzymao na ciskanie o ok. 50% nisz. Kiedy zamiast cementu uyjemy wapna, to taki okres czasu nie ma negatywnego wpywu na wytrzymao. Przy niewielkim dodatku cementu (ok. 5%) decydujcy wpyw na wytrzymao ma proces schnicia. Kiedy cegy wystawione s na bezporedni wpyw soca i wiatru, osigaj one o 20% mniejsz wytrzymao ni np. przykrywane wilgotnymi workami lub szmatami. Jeeli taka ochrona nie jest moliwa, naley cegy przynajmniej chroni przed promieniowaniem sonecznym i przez kilka pierwszych dni czsto opryskiwa wod. Przy dodatku 10% cementu ochrona przed szybkim wyschniciem nie ma znaczcego wpywu na wytrzymao kocow (Houben, Guillaud 1983). Pucolany w poczeniu z wapnem daj dodatkowy efekt stabilizujcy i mog tym samym zastpi cz dodatku wapna. Nazwa pucolana wywodzi si od pochodzcej spod Neapolu ziemi wulkanicznej, czciowo twardniejcej hydraulicznie, a przez staroytnych rzymian uywanej jako zaprawa. Pucolany wystpuj w przyrodzie jako popi albo lawa wulkaniczna. Do pucolanw zaliczy mona rwnie trass, drobno mielony tuf trachitowy pochodzcy albo z gr Eifel albo z okolic Nrdlingen. Produkty odpadowe spalania, np. pyy lotne albo popioy z Reishlsen maj podobne cechy jak pucolany. Mka ceglana z cegie wypalanych w niskiej temperaturze wykazuje rwnie porwnywalne, cho mniejsze dziaanie jak wyej wymienione produkty. Stosunek materiaw pucolanowych do wapna zaley od zawartoci w nich krzemu i potrzebnego czasu twardnienia. Powszechnie stosowana jest proporcja 2 do 4 czci materiaw pucolanowych do jednej czci wapna (Norton 1986). W Australii na Uniwersytecie of New South Wales Owen G. Ingles wraz z wsppracownikami opracowa metod wzmocnienia gliny poprzez proces sztucznego skamieniania. Glina tworzy, podobnie jak w naturze, poprzez dodanie w okrelonym rodowisku alkalicznym tlenku elaza (Fe2O3) nierozpuszczalny krzemian elaza. I kaolinitowy po dodaniu 10% alkalicznego Fe2O3 osiga po siedmiu dniach piciokrotnie wiksz wytrzymao na ciskanie na sucho ni materia czysty. Wytrzymao ta bya nawet wysza ni dla mieszanki z 10% cementu. Wyniki uzyskane
48
bezpatny fragment
przy wyznaczaniu wytrzymaoci na ciskanie na mokro byy jeszcze bardziej imponujce. Najlepsze efekty osignito kiedy do uzyskania rodowiska alkalicznego uyto krzemianu sodu w postaci suchego proszku. Poprzez dodatkowe dziaanie termiczne do 500C mona twardnienie znacznie przyspieszy i wzmocni (Ingles, Lim 1982; Ingles 1983). Podobnie dobre wyniki mona osign poprzez wizanie mczki glinianej (z dodatkiem kwarcu i mczki kredowej) ze szkem wodnym. Produkt ten, nazywany geopolimerem, uzyskiwany jest w wyniku reakcji chemicznej, przy ktrej powstaje polimeryzacja kondensacyjna trjwymiarowe sieciowanie w rodowisku alkalicznym przy wytrceniu si wody. Firma Hls Troisdorf AG produkuje go pod nazw Trolit. Produkt nadaje si do przerobu w formie pynnej, mona go wytacza i wyciska, a po dodaniu H2O2 pieni si (por. rozdz. 4.7.6). Niespieniony materia ma wysz wytrzymao na ciskanie ni beton (40 do 65 N/mm). Wytrzymao na rozciganie przy zginaniu wynosi midzy 8 i 14 N/mm. 3.5.6 Dodatki organiczne Wedug Weissa (1963) wytrzymao kaolinitu na zginanie na sucho, a tym samym wytrzymao na ciskanie na sucho, mona znacznie podnie przez dodanie mocznika (H2N-CO -NH2+H2O) i octanu amonu (NH4C2H3O2). Przypuszcza on, e niezwyk wytrzymao porcelany chiskiej osignito dziki doowaniu gliny kaolinitowej w urynie (ktra zawiera mocznik i octan amonu) i jej drobnemu ucieraniu. Patrzc z punktu widzenia chemika mona powiedzie, e wizania wodorowe midzy warstwami krzemianu zostaj przy tym zerwane. Wytrzymao na zginanie moe przez to wzrosn 10 do 20-krotnie. Przy illitach jednak zjawiska tego nie zaobserwowano. W jaki sposb ustala si odporno na cieranie powierzchni glinianych opisano w rozdziale 2.6.6. 3.5.7 Dodatek z wkien i wosw Wkna dodaje si z reguy do gliny w celu ograniczenia tworzenia si rys podczas schnicia. Wielokrotnie powtarzana opinia, e wkna podnosz take wytrzymao gliny na ciskanie, nie jest prawd. Podczas dodawania drobnych wkien albo wosw dla zwikszenia wytrzymaoci na rozciganie, zwiksza si take wytrzymao gliny na ciskanie, poniewa jest ona zalena od wytrzymaoci na rozciganie poprzeczne. Kiedy dodamy sieczki, bdziemy mieli do czynienia z efektem przeciwnym, jak pokazuj to wyniki bada FEB przedstawione w tabeli 3.2.
Zawarto sieczki (% masy) 0 1 2 4 8 Gsto materiau wysuszonego R (kg/m3) 1882 1701 1571 1247 872 Wytrzymao na ciskanie D (N/mm2) 2,2 1,4 1,3 1,1 0,3

0 1 2 3 4 5 6 7 8
piasek tynkarski 0-4 1 cz. bentonitu + 9 cz. piasku tynkarskiego
1 cz. kaolinitu + 9 cz. piasku tynkarskiego
Tabela 3.2 Redukcja wytrzymaoci na ciskanie gliny litej przez dodanie sieczki (5 cm)
6 cz. gliny lessowej + 4 cz. piasku tynkarskiego
3.5-9
Wytrzymao na ciskanie gliny przy dodatku 6% cementu
3.6
Zwikszanie wytrzymaoci na cieranie

0 1 2

3 4 5 6 7 8
Jak pokazuj przeprowadzone przez FEB badania porwnawcze, dotyczce zwikszenia wytrzymaoci na cieranie ubitej gliny (o zawartoci 14% iu, 41% pyu i 45% piasku) poprzez dodawanie sodowego szka wodnego, kleju kostnego, twarogu i wapna, parafiny, roztworu naftowo-parafinowego, zaprawy woskowej i pokostu lnianego, najbardziej odporn na cieranie powierzchni uzyskano przez dodanie 10% szka wodnego. Powierzchnia ta bya jednak pokryta wieloma pkniciami woskowatymi i przy moczeniu wchaniaa du ilo wody. Drug co do cieralnoci powierzchni uzyskano przez dodanie 5% pokostu lnianego, przy tym jednak powierzchnia zatarta zostaa podczas schnicia przy pomocy kielni i przy uyciu duego nacisku tak, e powstaa byszczca i wolna od rys paszczyzna. Trzecim z najlepszych rozwiza byo dodanie 5% chudego twarogu i 5% wapna. Najprociej zwikszy wytrzymao na cieranie powierzchni glinianej przez jej pomalowanie. Przy tym naley pamita aby rodek wnika wystarczajco gboko, a w razie potrzeby oraz od czasu do czasu trzeba czynno ponowi. Podczas dowiadcze stwierdzono, e ponowne wcieranie wosku znacznie podnioso wytrzymao na cieranie wszystkich prbek. Wedug tradycyjnych receptur mona uzyska bardzo odporn na cieranie powierzchni posadzki glinianej, jeeli pomaluje si j krwi woow, posypie zgorzelin kunicz (Fe3O4) i t warstw potem ubije. Do malowania mona uywa jeszcze krwi zwierzcej, moczu i smoy. Inne dane dotyczce wytrzymaoci na cieranie patrz rozdz. 14.4.3
piasek tynkarski 0-4 1 cz. bentonitu + 9 cz. piasku tynkarskiego 1 cz. kaolinitu + 9 cz. piasku tynkarskiego 6 cz. gliny lessowej + 4 cz. piasku tynkarskiego
3.5-10 Wytrzymao na ciskanie gliny przy dodatku 6% wapna
25
50
granica pynnoci %
40 35 30 25 20 2.5 7 10 13 18
wapno
bitumin
cement
25
29
wskanik plastycznoci %
3.5-11 Zalecane rodki stabilizujce w zalenoci od plastycznoci (CRATerre, 1979))
10
15
20
a gr a nic pla o czn sty ci %
49
bezpatny fragment
3.7 Zwikszanie izolacji cieplnej
3.7.1 Wiadomoci oglne Izolacj ciepln gliny mona zwikszy poprzez dodatki porowate. Moe to by soma, trzciny, trawa morska, kora korkowa i podobne lekkie czci rolinne, albo te naturalne lub sztucznie spienione czsteczki mineralne, takie jak pumeks, lawa, keramzyt, szko porowate, upek wypalony, perlit lub produkty rolinne, np. korek. Odpady jak np. trociny, wiry i plewy mona take miesza z glin. Z uwagi na ich du gsto powoduj one jednak niewielk popraw izolacyjnoci cieplnej. Im wicej jest w materiale porw z powietrzem, tym jest on lejszy i tym lepsze ma waciwoci izolacyjne. Glina z dodatkami lekkimi nazywana jest wedug DIN 18951 glin lekk, jeeli w stanie suchym jej ciar objtociowy nie przekracza 1200 kg/m. Glina lekka moe suy do produkcji cegie albo budowy cian w deskowaniu. Glina lekka nie jest jeszcze w Niemczech oficjalnie uznana za materia nony. Stosowana jest w zasadzie jako materia wypeniajcy konstrukcji szkieletowych cian lub stropw i dachw oraz do budowania posadzek. Do produkcji gliny lekkiej uywa si szlamu glinianego o stosunkowo duej zawartoci iu. Szlam powinien mie konsystencj pozwalajc na jego wylewanie i pompowanie. Poniewa produkcja szlamu wymaga o wiele wicej czasu ni produkcja gotowej mieszanki lekkiej, naley proces ten zoptymalizowa. Jest to jednak zalene od posiadanego materiau wyjciowego i moe by przeprowadzone rcznie lub mechanicznie, por. rozdz. 3.6. Teoretycznie moliwe jest take wytwarzanie pianki z gliny poprzez dodanie rodkw spieniajcych. Powoduje to tworzenie si wypenionych powietrzem porw a to z kolei poprawia wartoci izolacyjne materiau. Przeprowadzone z typowymi rodzajami gliny dowiadczenia nie day jednak zadowalajcych rezultatw. 3.7.2 Glina lekka ze som jest struktura jej dba. Dla zwikszenia izolacyjnoci cieplnej lepsze jest stosowanie somy o cienkiej i stabilnej odydze, ktra nie jest pognieciona i nie zostaa sprasowana w bele. Soma powinna by sucha i nie spleniaa. Cicie somy Dugo somy nie powinna by wiksza od gruboci elementu glinianego. Dla wykonania cian z gliny bitej o gruboci 30-50 cm nadaje si soma ze sprasowanych bel poniewa nie trzeba jej ju ci. Naley jedynie przed mieszaniem rcznie i dokadnie j wzruszy aby potem nie powstay kby, w ktrych soma nie zostanie szczelnie otoczona glin. Do produkcji cegie i pyt naley poci som na dugo 6 do 18 cm. Bardzo prosto, cho wymaga to czasu, mona poci som siekier na klocku do rbania drewna. Krtkie kawaki potrzebne np. do tynkw mona najprociej naci sieczkarni. Produkcja mieszanki Glin ze som miesza si w ten sposb, e albo polewa si szlamem som albo te zanurza si j w szlamie. Przy metodzie polewania naley som rozkada w warstwy o wysokoci 10-15 cm i zalewa szlamem, najlepiej uywajc do tego konewki. Po wykonaniu 6-12 warstw trzeba caa mas przenie w inne miejsce i dokadnie wymiesza. Jeeli wszystkie dba otoczone s dokadnie glin, co mona atwo skontrolowa optycznie, mieszanka jest gotowa. Urzdzeniem oszczdzajcym nakad pracy jest agregat tynkarski, ktrym mona wytwarza szlam i potem polewa nim som. Przy metodzie zanurzania naley lun som zatapia w wypenionej szlamem wannie. Pomocne przy zanurzaniu mog by widy albo ubijak. Mona te udeptywa mieszanin nogami. Potem wyjmuje si som widami. Historyczna literatura mwica o glinie zaleca doowanie somy przez 6 do 24 godzin aby woda zarobowa czciowo dostaa si do somy, a czciowo odparowaa. Dziki temu soma staje si gitka a glina lepka. Poniewa dzisiaj odygi somy s ciesze ni kiedy i gdy s mokre atwo je zgnie, aby uzyska lekk i izolacyjn mas konieczne jest niezwoczne przerabianie mieszanki. Dokadne dane dotyczce proporcji mieszaniny nie s moliwe, poniewa nie zale one jedynie od oczekiwanej gstoci suchych, gotowych elementw, ale take od rodzaju somy, jej skadowania i dugoci, jak rwnie od sposobu przygotowania materiau. Sposb przerobu gliny lekkiej ze som opisano w rozdziale 10.3. O dziaaniu izolacji cieplnej Ocena mieszanki gliny ze som jako dobrego materiau izolacyjnego stosowanego od setek lat w budownictwie szachulcowym jest od dawna bdna. 10 czci lunej sieczki somianej i gsta breja (2 cz. tustej gliny i 1 cz. wody) daj mieszank o gstoci ok. 1300 kg/ m i wspczynniku przewodnoci cieplnej ok. 0,53 W/mK. Oznacza to, e typowa dla muru pruskiego ciana z takiego materiau o gruboci 14 cm z dwustronnym tynkiem o gruboci 2 cm osiga warto U = 2,1 W/ mK. Aby przestrze midzy drewnianymi elementami konstrukcji szkieletowej osigaa warto U = 0,5 W/mK musiaaby mie grubo ok. 95 cm. Przykad ten pokazuje, e przy uyciu takiego materiau mury pruskie o typowej gruboci nie mog stanowi wystarczajcej izolacji, nawet jeeli podwoimy lub te potroimy ilo dodanej somy, ktra w podanym wyej przypadku wynosio 4% wagowe. W ostatnich latach zbudowano sporo domw z lekkiej gliny ze som o 30 cm gruboci cian. Kontrole wykazay, e oczekiwana niska gsto cian z gliny wynoszca ok. 300 do 400 kg/m3 praktycznie nie zostaa osignita. Powodem s trzy czynniki: 1. Soma w sprasowanych belach zawiera za mao pustych przestrzeni. 2. Soma poprzez zatopienie w szlamie staje si mikka i zgnieciona, co powoduje, e caa masa ju w fazie przygotowania i skadowania zastaje stosunkowo mocno zagszczona. 3. Poprzez wkadanie i wciskanie mieszanki do deskowania nastpuje kolejne zagszczanie. Czsto popenia si przy sprawdzaniu gstoci gliny lekkiej ze som znaczce pomyki. Bdem jest np. wypenianie maego pojemnika mas przeznaczon do kontroli, potem waenie prbki suchej i porwnywanie wyniku z objtoci pojemnika. Badania wykazay, e wyznaczona w ten sposb gsto dla prbek wielkoci cegy bya o 50% nisza od rzeczywistej dla caej ciany. Take dla prbek 20 x 20 x 20 cm, typowych dla badania betonu, otrzymano wyniki z bdem sigajcym 10 30%. Powodowane to jest przez dba somy w rogach i krawdziach, gdzie gsto prbki jest o wiele mniejsza ni w jej rodku. Z tego te powodu aby ustali rzeczywisty ciar waciwy ciany, naley bada bardzo due prbki a ich krawdzie obcina albo te do testu uy fragmentu wycitego z muru.
Wiadomoci oglne Jako glin lekk ze som okrela si mieszanin gliny i somy o gstoci mniejszej ni 1200 kg/m. Kiedy ta gsto jest wiksza mwimy o glinie ze som. To, jaki rodzaj somy naley uywa, jest problemem spornym. Niektrzy autorzy proponuj som ytni (Gilly 1813), inni natomiast pszeniczn lub owsian (Miller, Grigutsch, Schulze, 1947). Do tynkw najbardziej nadaje si soma jczmienna, bo jest mikka. Waniejsza jednak od rodzaju somy
50
bezpatny fragment
Naley przy tej metodzie wzi take pod uwag, e poprzez wycicie na krawdziach prbki, mog powsta odpryski i przez to ciar badanej prbki bdzie niszy ni ciar budowanej ciany. W ten sposb moe si zdarzy, e planowana gsto ciany zamiast 300 kg/m w rzeczywistoci wyniesie 600 do 700 kg/m. ciana z gliny lekkiej ze som o gr. 30 cm, obustronnie otynkowana, o gstoci 700 kg/m i wartoci = 0,21 W/mK osignie jedynie warto wspczynnika U = 0,6 W/mK. Oznacza to, e straty ciepa dla takiej ciany s o 100% wysze ni dla ciany z gliny lekkiej ze som o gstoci 300 kg/m3. Jest wic absurdem ignorowanie denia do osignicia moliwie duej wartoci izolacyjnej, bo przecie nie mona z jednej strony mwi o budowaniu ekologicznym, gdzie stosuje si glin i som oraz podkrela, e te materiay do ich otrzymania i zabudowanie nie wymagaj prawie adnego nakadu energii i tym samym nie zanieczyszczaj rodowiska, a z drugiej strony ignorowa konieczno zapotrzebowania na energi grzewcz. Niezbdna ilo energii, potrzebna do ogrzania budynku posiadajcego le izolowane ciany zewntrzne, powoduje zanieczyszczenie rodowiska poprzez szkodliwe odpady spalania. To zanieczyszczenie moe spowodowa wiksze szkody ju po pierwszym roku ogrzewania ni oszczdnoci, ktre dao zastosowanie naturalnych materiaw (glina i soma) zamiast cegy czy betonu i pyt izolacyjnych z tworzywa sztucznego. Aby uzyska warto wspczynnika U = 0,3 W/mK naley gsto gliny lekkiej ze som przy gruboci ciany 30 cm zmniejszy do wartoci 300 kg/m3. Wedug bada FEB najlejsza mieszanka wykonana z prasowanej sieczki o dugoci 10 do 15 cm, ktrej kade pojedyncze dbo otoczone jest glin, way ok. 500 kg. Zawiera ona 12% (wagowo) somy. Taka mieszanka sprynuje ju w czasie wkadania do formy a po wyschniciu nie wykazuje wystarczajcej wytrzymaoci aby np. zamocowa w cianie koek albo utrzyma warstw tynku. Dopiero przy gstoci 700 kg/ m ciana osiga moliw do przyjcia wytrzymao. Grubo takiej ciany, aby zapewni warto U = 0,3 W/mK, wynosi ok. 70 cm. Taka ekstremalna grubo jest jednak nie do przyjcia a to z uwagi na za dugi okres schnicia i tym samym niebezpieczestwo zbutwienia wilgotnej somy w deskowaniu. Na co naley przy glinie lekkiej ze som zwrci szczegln uwag Glina lekka ze som ma w porwnaniu z czyst glin wiele wad: 1. Stanowi rodowisko podatne na tworzenie si w nim ju po kilku dniach grzybw pleniowych, ktre w trakcie budowy stanowi due zagroenie dla zdrowia i co w przypadkach skrajnych moe wywoywa nawet alergi. Dlatego te naley pilnowa aby wszystkie elementy byy dobrze wietrzone oraz aby moliwie szybko wysychay. Po wyschniciu, ktre trwa wiele miesicy, a przy grubych cianach nawet duej ni przez rok, nie wytwarzaj si ju zarodniki grzybw. Bd one jednak znowu aktywne, jeeli ciana zawilgoci si od zewntrz albo kiedy poprzez z konstrukcj zacznie tworzy si na powierzchni woda kondensacyjna, np. w rogach zewntrznych lub w rejonie ociey okiennych. Tworzeniu si grzybw pleniowych mona wprawdzie zapobiega wapnem lub boraksem; dodatki te jednak utrudniaj obrbk materiau (niebezpieczestwo kauteryzacji), zmniejszaj znacznie si wizania i nieznacznie obniaj wytrzymao na ciskanie. 2. ciany o niskiej gstoci i gruboci ponad 25 cm wygldaj czsto jakby ju byy suche, podczas gdy w rodku jeszcze miesicami pozostaj wilgotne, co powoduje ich butwienie, por. rozdz. 10.3. 3. Wytrzymao cian o ciarze waciwym mniejszym ni 600 kg/m jest tak maa, e tynkowanie wymaga stosowania dodatkowych rodkw (grubsza warstwa, wzmocnienie z siatki) a gwodzie czy koki osadzone s zbyt sabo, by unie jakiekolwiek obcienia. 4. Podczas schnicia gliny lekkiej ze som tak si ona kurczy, e na grnym styku przestrzeni midzybelkowej z konstrukcj powstaj szpary. Jeeli si ich potem nie wypeni, to powstaj w cianach zewntrznych mostki termiczne, powodujce niebezpieczne zawilgocenie wod kondensacyjn. Na zdjciu 3.7-1 przedstawiono powstanie szpary w testowym elemencie konstrukcji drewnianej. Osiadanie wynosio tu ok. 9%. 5. Sama metoda wymaga duego nakadu pracy. Bez pomocy specjalnych mieszalnikw i urzdze transportowych naley liczy si z pracochonnoci ok. 20 godz./m wzgl. 6 godz./m. Jest to mniej wicej czterokrotnie wicej ni przy murowaniu ciany z cegie. Zalet gliny lekkiej ze som jest jej niski koszt i proste metody pracy bez maszyn, co jest szczeglnie wane dla budowania indywidualnego, rodkami wasnymi. Wymienione wady mona omin jeeli zamiast somy uyje si dodatkw mineralnych. 3.7.3 Glina lekka z dodatkami mineralnymi
3.7-1
Szczelina spowodowana osiadaniem lekkiej gliny ze som w konstrukcji drewnianej
Wiadomoci oglne Alternatyw dla gliny lekkiej ze som jest glina z dodatkiem porowatych rodkw mineralnych, takich jak np. keramzyt, szko porowate, porowata lawa, perlit albo pumeks. Taki lekki materia budowlany wykazuje, z odpowiednimi dodatkami rnej wielkoci ziaren, skurcze schnicia = 0% i tym samym jest jedynym materiaem z gliny, ktry si nie kurczy. Ponadto posiada on, w odrnieniu od mieszanki ze som, wystarczajc wytrzymao aby na wbitych gwodziach zawiesi obrazy, a uywajc kokw powiesi nawet szafki, i co jest take bardzo wane: podczas wyrabiania masy nie istnieje niebezpieczestwo tworzenia si pleni i butwienia. Glina lekka z mineraami jako materia na ciany zewntrzne posiada, w porwnaniu do materiau poprzednio omawianego, du przewag. Polega ona na tym, e jego odporno na przenikanie pary wodnej jest 2- do 3-krotnie wiksza i tym samym powstawanie wody kondensacyjnej jest znacznie trudniejsze, por. rozdz. 2.4.2 Ponadto mieszank mona tak wykona, e daje si, podobnie jak beton, transportowa pomp prosto w deskowanie, co skraca znacznie czas pracy. Poniewa nakad stosowanych przy tej technologii urzdze jest stosunkowo wysoki, opaca si to tylko przy wikszych elementach lub na wikszych budowach. Firmy wykonujce roboty powinny posiada w tej dziedzinie dowiadczenie, poniewa rozkad wielkoci ziaren stosowanych dodatkw powinien by dostosowany do warunkw lokalnych.
51
bezpatny fragment
Skad mieszaniny zaley od oczekiwanej wytrzymaoci elementw, od wymaganej izolacyjnoci, jak rwnie od czasu rozdeskowania zalenego od pory roku i metody wykonania. Dla gliny lekkiej z keramzytem typowa gsto wynosi od 500 do 1200 kg/m. Dodatki Najtaszym porowatym dodatkiem mineralnym o dobrej waciwoci izolacyjnej jest keramzyt , ktry w swojej najlejszej postaci ma gsto nasypow ok. 300 kg/m. W Niemczech produkuje si dwa rodzaje tego materiau: Leca i Liapor. Czsteczki tego drugiego maj form kulek, natomiast pierwszego s nieregularne. Oba powstaj w piecach obrotowych w temp. ok. 1200C z czystego iu, bez dodatkw i chemicznych uzupenie powodujcych tworzenie si porw. Porowato powstaje dziki szybkiemu dziaaniu wysokiej temperatury, przy ktrej wyparowuje woda krystalizacyjna. Powierzchnia stapia si lekko i tworzy spieczon powok. Przez to powstaj zamknite pory i dua wytrzymao na ciskanie. Keramzyt jest wg DIN 4102 materiaem niepalnym klasy A1. Keramzyt posiadajcy struktur niekapilarn jest odporny na wilgo i mrz. Wilgotno rwnowagi wynosi dla Liaporu 0,03% (obj.), wchanianie wody podczas dugotrwaego skadowania pod wod wynosi 11 do 12%. Gsto nasypowa dla ziarna 4 do 8 mm oraz 8 do 16 mm wynosi ok. 325 kg/m. Keramzyt jest bezzapachowy i odporny na dziaanie organicznych i nieorganicznych kwasw i ugw. Szko porowate posiada podobne cechy, ma jednak mniejsz gsto nasypow (ok. 19 kg/m) i dlatego zapewnia lepsze dziaanie izolacyjne. cianie z gliny lekkiej z keramzytem o gstoci 800 kg/m odpowiada, przy takiej samej wytrzymaoci powierzchni, ciana z dodatkiem szka porowatego o gstoci ok. 500 kg/m. Poniewa wykazuje ona o ok. 40% wiksz izolacj ciepln, wyrwnuj si w ten sposb koszty jej budowy. ciana z gliny lekkiej z dodatkiem szka porowatego posiada zawsze t zalet, e jest ciesza przy takiej samej izolacyjnoci. Szko porowate jest produktem odpadowym recyrkulacji, wymaga jednak stosowania dodatkowego rodka spieniajcego. Perlit porowaty powstaje ze skay wulkanicznej. Wydobywany jest przede wszystkim na greckiej wyspie Milos oraz na Wgrzech. Zawiera ok. 3 do 6% chemicznie zwizanej wody. W urzdzeniu do produkcji perlitu porowatego skaa jest podgrzewana do 1000C, zawarta w niej woda wyparowuje, a rozdrobniony, surowy perlit spienia si zwikszajc swoj objto 15-, 20-krotnie. Gsto nasypowa najlejszego perlitu porowatego wynosi ok. 60 kg/m, warto przewodnoci cieplnej R = 0,045 W/mK, wskanik oporu dyfuzji pary wodnej wynosi ok. 2,7 a ciepa waciwe c ok. 1000J/kgK. Chemiczna analiza okrela nastpujce czci skadowe: SiO2: 60-75%, Al2O3: 12-16%, Na2O: 10%. Lawa porowata otrzymywana jest ze skay wulkanicznej w podobny sposb jak perlit porowaty. Jest jednak substancj cisz. Pumeks jest naturalnym, porowatym kamieniem. Jest produktem wulkanicznym, wydobywanym w Niemczech w grach Eifel. Gsto nasypowa wynosi, zalenie od wystpowania i wielkoci ziarna, ok. 500-750 kg/m. Produkcja mieszanki Podczas gdy do mieszania gliny w zasadzie naley uywa urzdzenia o mieszaniu wymuszonym (por. rozdz. 3.3), tak do produkcji gliny lekkiej z dodatkami mineralnymi wystarcza zwyka betoniarka wolnospadowa. Mieszanka powstaje z tustej gliny o duej sile wizania oraz porowatego, gruboziarnistego, lekkiego dodatku. Jeeli do betoniarki z keramzytem, piaskiem pumeksowym albo podobnym dodatkiem wlejemy brej glinian, to po 3 do 5 min. otrzymamy gotow mieszank. (Sposb otrzymywania szlamu opisano w rozdziale 3.6). Rozoenie ziaren w mieszance Czynnikiem decydujcym o waciwociach gliny lekkiej z dodatkami mineralnymi jest rozoenie ziaren w mieszance: niewielk gsto (ok. 500 kg/m) otrzymamy przez dodanie jednorodnego keramzytu o frakcji 8 do 16 mm. Ilo tustej gliny musi by tak dobrana, aby przestrzenie midzy poszczeglnymi kawakami keramzytu nie byy cakowicie wypenione, a jedynie kawaki te byy ze sob pozlepiane. Tak mieszank mona uzyska np. z 2,5 czci (obj.) gliny i 12 czci keramzytu (8/16). Cegy wykonane z tego surowca maj jednak niewielk wytrzymao krawdziow. Stabilniejsza mieszanka powstanie z 24 czci (obj.) keramzytu frakcji 8-16 mm i ok. 5 czci frakcji 1-2 mm oraz 5 do 7 czci gliny. Gsto tego materiau wynosi ok. 640 do 700 kg/m. Mieszanka z 12 cz. keramzytu 8/16 i 5 cz. gliny da materia o gstoci ok. 780 kg/m. Jeeli potrzebny jest surowiec o jeszcze wikszej gstoci naley wzi dodatek o frakcji 4/8 i tak duo gliny, e wszystkie przestrzenie midzy kawakami keramzytu wypeni si. Korzystne jest wtedy domieszanie do gliny gruboziarnistego piasku. Przerbka W porwnaniu z glin lekk ze som, mieszanka z dodatkami mineralnymi posiada t zalet, e mona j nie tylko ubija w szalunku, ale uywajc wikszych zbiornikw, wsypywa lub te pompowa, pod warunkiem odpowiedniego przygotowania. Oznacza to, e proporcje gliny i wody oraz wielko i ilo dodatkw musz by cile okrelone. Blisze informacje na temat przerbki i moliwoci zastosowania omawia rozdzia 10. Izolacja termiczna Izolacja termiczna gliny lekkiej z dodatkami mineralnymi zaley przede wszystkim od gstoci materiau i jest ona porwnywalna, w przedziale ponad 600 kg/m, z izolacyjnoci gliny lekkiej ze som. Mieszanka lejsza od 600 kg/m ma lepsze waciwoci izolacyjne, poniewa glina ze som z powodu wyszej wilgotnoci rwnowagi somy jest zawsze bardziej wilgotna. Wilgotno rwnowagi somy ytniej przy wilgotnoci powietrza = 50% i temperaturze 21C wynosi 13% masy, dla keramzytu natomiast tylko 0,1%. Nakad energii Czsto przy porwnywaniu rnych dodatkw do gliny lekkiej przedstawia si nakad potrzebnej energii do produkcji keramzytu jako szczegln wad. Jest on jednak o wiele niszy ni dla drewna budowlanego albo lekkiej cegy ceramicznej. Energia potrzebna do wyprodukowania drewna budowlanego jest, liczc na m, 6-krotnie wysza ni do wytworzenia weny mineralnej i dwukrotnie wysza ni niezbdna do produkcji keramzytu. Kilka liczb dla porwnania: zasadniczy nakad energii dla keramzytu o gstoci 300 kg/m wynosi ok. 300 kWh/m, dla ciany z cegy wapienno-piaskowej ok. 430 kWh/m, dla drewna budowlanego ok. 600 kWh/m (Turowski 1977, Weller i Rehberg 1979, Elias 1980, Marm i Seeberger 1982). 3.7.4 Glina lekka z korkiem Zamiast lekkich, porowatych dodatkw mineralnych mona uy take spczniaego (spienionego) korka. Zalet takiej mieszaniny jest to, e spczniay korek posiada nieduy ciar nasypowy (ok. 90 kg/m) i tym samym nadaje si do wytwarzania lekkich mieszanek glinianych (o gstoci ok. 300 kg/m). Wad tego materiau jest jego wysoka cena oraz to, e glina lekka z korkiem
52
bezpatny fragment
w porwnaniu z glin z dodatkami mineralnymi cechuje si niewielk wytrzymaoci. I tak np. cegy wykonane z gliny z korkiem z uwagi na niewielk wytrzymao krawdziow atwo si krusz, a bezporednie mocowanie na cianach z tego materiau regaw i szafek wiszcych jest problematyczne. Wyprodukowana przez firm HAACKE mieszanka ze spczniaego korka i gliny z dodatkiem ziemi okrzemkowej i somy nadaje si doskonale jako materia do poprawy izolacji cieplnej starych murw o drewnianej konstrukcji szkieletowej. Materia przygotowany si w mieszarce o obiegu wymuszonym ubija si w szalunkach lub tam go pompuje. Mona go zastosowa w podobny sposb jak tynk, natryskujc go na chropowat powierzchni ciany. Dziki duej lepkoci tego brejowatego tynku, co zawdzicza on dodaniu do niego celulozy, mona go nanosi w kilku warstwach na grubo wielu centymetrw. Jest to materia oficjalnie dopuszczony przez urzdowy nadzr budowlany. Gsto tej mieszanki wynosi ok. 300 do 450 kg/m, a zmierzona warto przewodnoci cieplnej od 0,07 do 0,08 W/mK. Wyznaczone wskaniki oporu dyfuzji pary wodnej wynosz od 4 do 19, warto wilgotnoci wyrwnawczej u80 (wilgotno rwnowagi przy 80% wzgldnej wilgotnoci powietrza i temp. 23C) wynosi 3,3%. Kurczenie si przy wysychaniu jest rwne ok. 1-2%. Materia nadaje si szczeglnie do robt remontowych budynkw o drewnianej konstrukcji szkieletowej, jest jednak o wiele droszy od pozostaych opisanych rodzajw gliny lekkiej. Interesujcym faktem jest nadanie firmie HAACKE ju w 1899 r. patentu z nastpujcym opisem: Metoda otrzymywania materiau budowlanego i izolacyjnego z drobnego korka, paku i gorcej breji glinianej. W warsztatach centrum epileptycznego w Kehl -Kork w Niemczech produkuje si cegy z rozdrobnionych, starych korkw i gliny. Posiadaj one gsto ok. 1000 kg/m i wymiary albo normowe, albo te nietypowe (np. 24 x 11,5 x 30 cm, 24 x 10 x 14 cm, 20 x 20 x 6 cm). Cegy lekkie o gstoci 600 kg/m proponuje si o wymiarach 24 x 12 x 24 i 26 x 15 x 24 cm. Ponadto naby tam mona pakowan w worki lekk zapraw glinian z korkiem do murowania i tynkowania o gstoci ok. 600 kg/m. 3.7.5 Glina lekka z drewnem Dodawanie odpadw drewnianych jako dodatku do wytwarzania gliny lekkiej byo przedmiotem wielu eksperymentw. Poniewa drewno posiada o wiele wiksz gsto od somy, korka i dodatkw mineralnych, osigane wartoci izolacyjne s mniejsze ni w omwionych przypadkach gliny lekkiej. Co prawda z dodatkiem trocin albo wirw mona, przy zachowaniu ekstremalnej porowatoci, uzyska glin lekk o gstoci 500 kg/m ale taka mieszanka nie posiada wystarczajcej wytrzymaoci. Ponadto istnieje tu take, podobnie jak dla somy jako dodatku do gliny lekkiej, niebezpieczestwo plenienia i butwienia (por. 10.4). Rozdrobnione drewno podnosi znacznie izolacyjno gliny tylko wtedy, gdy mieszanka ma wystarczajc ilo porw ale naley przy tym pamita, e traci ona na wytrzymaoci. Wiry z mikkiego drewna albo odpadw lenych zawierajce du ilo kory ulegaj szybkiemu butwieniu. Naley wic do mieszanek glinianych stosowa wycznie takie, ktre kory nie zawieraj. Jak pokazuje dowiadczenie, nie naley budowa konstrukcji ciennych o gstoci poniej 700 kg/m bez deskowania traconego. atwe do obrbki mieszanki wykazuj gsto od 1000 do 1200 kg/m; dla tego materiau uznan wartoci jest 0,50 W/mK (zur Nieden 1992). Oznacza to, e np. ciana z tej mieszanki o gr. 30 cm, chroniona od rodka tynkiem glinianym, a z zewntrz tynkiem gr. 2,5 cm z mat trzcinow, osiga warto U jedynie ok. 0,9 W/mK, co jest wskanikiem nie do przyjcia zarwno z punktu widzenia ekonomii jak i ekologii. Aby osign gsto mieszanki = 800 kg/m powinna ona zawiera np. 1 cz. (objtociowo) trocin, 1 cz. drobnych i 2 cz. grubych, siekanych wirw oraz 1,6 czci gruzekowatej gliny. W Niemczech pnocnych wystpuj w handlu siekane wiry uzyskane w Skandynawii z odkorowanych drzew. Materia ten jest potem transportowany do Niemiec, a to oznacza podobny nakad energii jak ten potrzebny do uzyskania keramzytu. Zalet gliny lekkiej z drewnem w porwnaniu z glin czon ze som jest jej atwiejsza przerbka, podobnie zreszt jak dla mieszaniny gliny z dodatkami mineralnymi.
53
bezpatny fragment
4. Obrbka wstpna
4.1 Wiadomoci oglne
systemem ubijania, albo po wymieszaniu z wod do rcznej produkcji cegie, czy te jako zaprawy tynkarskiej. Glina tusta, zbrylona, albo pochodzca z warstw o rnej tustoci, musi by przed przygotowaniem rozdrobniona i wymieszana, a poza tym przy najczciej stosowanych technikach odchudzona piaskiem. Wymaga to jednak wystarczajcej iloci zbiornikw i duo miejsca. Bryy gliny wsypuje si do paskich pojemnikw na grubo 15-25 cm i zalewa wod. Po 2-4 dniach powstaje mikka masa, ktr ju daje si ugnie i moe by ona wymieszana z piaskiem, wirem lub wknami.
Przerobienie ziemi z wykopu na materia budowlany pod nazw glina jest zadaniem najwaniejszym i czsto najtrudniejszym w budownictwie glinianym. Rozpoznanie czy grunt nadaje si na przerbk w trway i dobry budulec, wybr urzdze i technik zastosowania, wymaga duego dowiadczenia i decyduje o opacalnoci budowania z gliny. Obrbka wstpna jest zalena od rodzaju i zastosowania gliny. Chuda, gruzekowata, wilgotna glina nie potrzebuje w zasadzie przygotowania. Mona j uy do budowy
4.2
Doowanie
4.3
Rozdrabnianie i mieszanie
Kiedy glina jest sucha i zbrylona, a jej rozdrobnienie wymaga duego, mechanicznego nakadu, najprostsz metod jest jej doowanie.
4.3-1
Obrbka wstpna przy pomocy myna do gliny (Miller 1947)
4.3-2
Obrbka gliny przy pomocy maszyny koowej na platformie (Miller 1947)
Najprostsz, stosowan ju od dawna metod rozdrabniania tustej, zbrylonej gliny, jest jej zimowanie. Glin skaduje na wolnym powietrzu si w warstwie wysokoci 20-40 cm i pozostawia tak przez zim. Warstwa ta przemarza, co powoduje rozszczepienie si gliny na mae, uskowate czsteczki. Jeszcze do dzisiaj w krajach rozwijajcych si najczciej stosowanymi sposobami przygotowania zadoowanej gliny jest jej mieszanie szerok motyk lub deptanie zarwno przez ludzi jak i zwierzta. Przy tym rwnoczenie dodaje si materiay wkniste np. sieczk. W Niemczech a do pocztku XX wieku przygotowywano glin w specjalnym mynie (rys. 4.3-1) albo na zbudowanej do tego celu platformie przy pomocy maszyny koowej (rys. 4.3-2). Jeeli mamy dosy miejsca, to najprostszym sposobem obrbki wstpnej jest zmikczanie gliny poprzez rozgniatanie jej koami traktora. Jeeli cignik dysponuje z przodu mechanizmem zaadowczym to mona w ten sposb glin od razu transportowa. Przy mniejszych ilociach zaleca si przerbk przy pomocy glebogryzarki, por. rys. 4.3-3. Przy pomocy tej maszyny moliwa staje si take obrbka zbrylonej, niedoowanej gliny, pod warunkiem, e jest lekko wilgotna. Najlepiej jednak przygotowywa glin w tzw. mieszarce o wymuszonym mieszaniu zarobu. Mieszanie nastpuje w bbnie z obracajcymi si ramionami. Zazwyczaj takie maszyny spotyka si w handlu jako betoniarki do mieszania zapraw. Posiadaj albo pionow o mieszajc (mieszarka talerzowa), por. rys. 4.3-4, albo poziom o mieszajc (mieszarka korytowa). Wygodne w obsudze s maszyny z urzdzeniem zaadowczym, jak na rys. 4.3-6 przedstawiajcym mieszark talerzow z samozaadowczym koszem. Jeeli jako mieszark stosuje si betoniark naley wybra maszyn z jak najmocniejszym silnikiem, poniewa jej obcienie przy
54
bezpatny fragment
mieszaniu gliny bdzie o wiele wiksze ni podczas mieszania zaprawy. Starsze mieszarki do zapraw, jak przedstawiony na rys. 4.3-5 myn krnikowy, nadaj si szczeglnie do rozdrabniania twardych bry gliny, poniewa poruszajce si w bbnie walce rozgniataj bez trudnoci kad grud. Zdjcie 4.3-8 przedstawia specjaln mieszark do gliny o pojemnoci 400 litrw, ktra nadaje si do mieszania zarwno ekstremalnie suchej, jak i brejowatej gliny. Urzdzenie charakteryzuje si poziom, obracajc si osi z opatowymi ostrzami. Cylindryczny zbiornik mona obrci do wysypania gotowej mieszanki do zbiornika transportowego. Mieszarka wolnospadowa (betoniarka przyp. red.) stosowana do produkcji betonu nie nadaje si w zasadzie do przygotowywania gliny, poniewa nie obracaj si tam ostrza czy ramiona, a jedynie cay bben razem z materiaem. Podczas takiego mieszania grudki zamiast ulega rozdrobnieniu tworz nowe, czsto nawet wiksze bryy. Mieszanie przy pomocy wirnika rcznego, jak pokazano na zdjciu 4.3-9, jest bardzo czasochonne. Mona go stosowa tylko przy niewielkich ilociach zaprawy albo szlamu. Maszyna do rozdrabniania ziemi, por. 4.3-7, nadaje si do suchego lub wilgotnego materiau wyjciowego. W tym urzdzeniu pozioma tarcza z przyrubowanymi ktownikami krci si z prdkoci 1440 obrotw na minut. Stalowe ktowniki rozbijaj take materia stay jak upek ilasty czy kawaki cegy. Do przygotowywania gliny zalecany jest silnik o mocy co najmniej 4 kW. Tustych i wilgotnych bry nie da si jednak rozdrobni przy pomocy tej maszyny. Przyklejaj si one do wirujcego talerza, powoduj zatkanie urzdzenia, a nawet jego wyczenie z powodu przesilenia. Podczas urabiania suchego materiau powstaje due zapylenie i dlatego zaleca si przykrycie maszyny szczelnym paszczem. Poniewa urzdzenie to wyrzuca przerobiony materia na jedn kup dobrze go przy tym mieszajc, mona go wic uywa jako mieszarki. Przy naprzemiennym napenianiu leja wsypowego piaskiem i glin powstaje do dobra mieszanka, tym bardziej, e kilkukrotne, kolejne wymieszania nastpi jeszcze przy transporcie materiau (przy wrzucaniu do taczki i do deskowania). Do rozdrabniania suchej, bryowatej gliny nadaje si take przedstawiona na rys. 4.3-
4.3-3
Glebogryzarka
4.3-4
Mieszarka talerzowa
4.3-5
Myn krnikowy, przejezdny
4.3-6
Mieszarka talerzowa z samozaadowczym koszem
10 maszyna firmy Caratec z Belgii. Posiada ona silnik o mocy 3 KM, produkuje ok. 3 m/8 godzin i way 150 kg. W tym urzdzeniu krc si w przeciwnych kierunkach dwa walce i rozgniataj przy tym grudy. Jeszcze wiksz wydajno, bo 30 m/8 godzin, posiada przedstawiony na rys. 4.3-11 rozdrabniacz francuskiej firmy Royer, z silnikiem benzynowym o mocy 3 KM i wacym tylko 100 kg.
55
bezpatny fragment
4.3-7
Urzdzenie do rozdrabniania ziemi (Erdwolf )
4.3-8
Mieszarka do gliny firmy Heuser
4.4
Przesiewanie
4.5
Dojrzewanie
Przy niektrych technikach budowania z gliny niezbdne jest odsiewanie wikszych kawakw albo oddzielanie dodatkw o okrelonej wielkoci ziarna. Najprostsz technik w tym przypadku jest wrzucanie materiau na ukonie stojce sito. Bardzo sprawne urzdzenie odsiewajce z ukonymi, cylindrycznymi sitami, ktre mona porusza maszynowo lub rcznie przedstawia rys. 4.4-1.
Gotowa, wymieszana glina powinna by skadowana w stanie wilgotnym przez 12 do 48 godzin przed jej zabudowaniem. Jak wykazuje dowiadczenie poprzez jej dojrzewanie zwiksza si sia wizania, co mona wytumaczy tym, e mineray gliny podczas tej fazy przemieszczaj si dziki elektrochemicznym siom przycigania i w ten sposb masa zagszcza si. Glina tusta powinna leakowa przez duszy okres czasu, chuda przez krtszy.
4.3-9
Elektryczna mieszarka rczna
4.3-10 Urzdzenie do rozdrabniania ziemi (Ceratec)
4.3-11 Urzdzenie do rozdrabniania ziemi (Royer)
56
bezpatny fragment
4.6 Szlamowanie
W celu zwikszenia tustoci chudej gliny albo uzyskania gliny lekkiej, trzeba najczciej doprowadzi j do postaci szlamu. Najatwiej mona uzyska taki rezultat z suchego proszku lub gruzeokowatej, wilgotnej gliny. Materia taki wsypuje si do wypenionego wod zbiornika i miesza. Przy uyciu pojemnikw o formie beczki najlepiej do mieszania stosowa siln wiertark z mieszadem albo mieszacz elektryczny, por. rys. 4.3-5. Betoniarka wolnospadowa nie nadaje si do wytwarzania szlamu, chyba e uyjemy proszku glinianego lub skrajnie chudej, gruzekowatej gliny. Natomiast nadaj si do tego celu mieszarki o wymuszonym mieszaniu zarobu z krccymi si ramionami i nieruchomym bbnem, por. rozdz. 4.3. Korzystne te jest stosowanie maszyn tynkarskich z wbudowanym mieszalnikiem wymuszonym, poniewa gotowy szlam mona tym samym urzdzeniem pompowa do zbiornikw gdzie bdzie wytwarzana gotowa mieszanka gliniana. Glina w postaci grubych, suchych bry powinna przed szlamowaniem by rozdrobniona, por. rozdz. 4.3. Wilgotne, due bryy mona albo zmrozi albo zadoowa, jak opisano w rozdz. 4.2.
4.7
Schudzanie
Glina musi zosta odchudzona, gdy jest za tusta, tzn. kiedy zawiera za duo iu. Odchudzanie oznacza dodawanie drobnoziarnistych czsteczek piasku lub wiru. Dla zwikszenia wytrzymaoci na ciskanie jest jednak lepiej, gdy dodamy materia amany o ostrych krawdziach. Przy schudzaniu powinno si gruboziarniste dodatki przed zmieszaniem zanurzy w tustym szlamie glinianym. Poza piaskiem i wirem mona stosowa te wosy zwierzce, nawz krowi, wrzos, som, plewy, igliwie modrzewia, trociny i podobne dodatki. Su one w pierwszym rzdzie zapobieganiu pkni powodowanych skurczami schnicia, jak te podniesieniu izolacyjnoci cieplnej. Powoduj take schudzenie, poniewa dziki tym dodatkom zmniejsza si zawarto drobnych ziaren gliny w mieszance.
4.4-1
Przesiewarka
57
bezpatny fragment
15 Nowe budowle z gliny
Uwagi wstpne
Jak przedstawiaj to opisywane przykady, domy z gliny, tzn. domy, ktrych dominujcym budulcem jest glina, nie maj szczeglnej formy wizualnej. Wygldaj one podobnie jak inne konwencjonalne budynki s proste, modne, nowoczesne albo ekskluzywne. W klimacie Europy zachodniej, wschodniej i pnocnej fasady budynkw mieszkalnych musz wykazywa du termoizolacyjno, co oznacza, e gliny jako materiau budowlanego najczciej z zewntrz nie wida. Tworzy ona warstw wewntrzn, jest te stosowana do budowy stropw i posadzek. Opisane poniej budynki z gliny przedstawiaj wybr nowych budowli z wielu krajw, o rnych przeznaczeniach uytkowych i rnorodnych formach przestrzennych. Inne obiekty z gliny o sklepieniach kopulastych przedstawiono ju w rozdz. 14.7.10. Architekt: Graeme North
162
bezpatny fragment
15.1 Budynek mieszkalny w La Paz, Boliwia

Budynek stoi na skraju stolicy Boliwii, na wysokoci ok. 3700 m. ciany i sklepienia kolebkowe wykonane s z rcznie formowanych cegie glinianych i posiadaj dobre waciwoci kumulacji ciepa. Charakteryzuj si te pozytywnym, przesunitym w czasie przepuszczaniem ciepa wynoszcym od 6 do 8 godzin. Oznacza to, e podczas mocnego promieniowania sonecznego ciepo przechodzi do wntrza dopiero wieczorem lub w nocy i wtedy, kiedy na dworze jest ju zimno, podgrzewa go. Sklepienie chronione jest przed erozj deszczow hydrofobowym tynkiem i elastyczn powok malarsk. Projekt: Raul Sandoval, La Paz Zakoczenie budowy: 1999 Powierzchnia mieszkalna: 84 m
163
bezpatny fragment
15.2 Budynek mieszkalny w Turku, Finlandia
Ten czciowo dwukondygnacyjny dom mieszkalny stoi na przedmiejskim osiedlu i jest mieszkaniem dla picioosobowej rodziny. Budynek ma drewnian konstrukcj szkieletow z zewntrz zabudowan prostopadocianami z gliny lekkiej ze som. Jako ochron przed wpywami atmosferycznymi wykonano deskowanie lub pooono na cianach tynk wapienny. Elementy prostopadocienne wykonywano na budowie wykorzystujc wasnorcznie skonstruowan pras. Maj one gsto 450 kg/m; warto U dla ciany zewntrznej wynosi 0,28 W/mK. Projekt: Teuvo Ranki, Finlandia Zakoczenie budowy: 1999 Powierzchnia mieszkalna: 127 m
164
bezpatny fragment
165
bezpatny fragment
15.3 Budynek mieszkalny w Des Montes, Nowy Meksyk, USA
Ten wiejski dom mieszkalny stoi w pobliu Taos, w okolicy, gdzie styl architektoniczny adobe ma ju wieloletni tradycj. Okrgy salon z centralnie postawionym piecem, przestrze kuchenna razem z mieszkaln oraz dwa due, przykryte dachem tarasy to najbardziej charakterystyczne elementy rzutu poziomego tego domu. Do tego dochodz dwie sypialnie, jak rwnie pomieszczenie gocinne oraz taras widokowy na pitrze. Wszystkie ciany zbudowano z rcznie formowanych cegie glinianych (adobes) i pokryto tynkiem glinianym. Niezbdny zasb ciepa zapewnia pasywne wykorzystanie energii sonecznej, kolektory na ciep wod oraz centralnie usytuowany piec, w ktrym pali si drewnem. Woda zbierana na dachu suy do podlewania ogrodu. Architekt: Joaquin Karcher, Taos, USA Zakoczenie budowy: 2004 Powierzchnia mieszkalna: 204 m
166
bezpatny fragment
0 1/8" = 1'
0 10' 1/8" = 1'
10' 20'
20' 50'
50'
167
bezpatny fragment
15.4 Dom mieszkalny w Taos, USA
Rzut poziomy tego budynku stanowi pomieszczenia pooone wok krtych schodw. Cylindryczna budowla klatki schodowej wyrnia si z zewntrz ciemniejszym kolorem. Na pitrze znajduje si studio i taras z rozlegym widokiem na pustynny krajobraz. Dom jest energetycznie samowystarczalny i zaprojektowany z uwzgldnieniem duych waha temperatury midzy dniem i noc. Fasada poudniowa to przede wszystkim okna, ktre su do pasywnego wykorzystywania energii sonecznej. Mury midzyokienne oraz wewntrzne wykonano z cegie glinianych (adobes) doskonale magazynujcych ciepo. Pozostae ciany zewntrzne zbudowano z bali somianych pokrytych grub warstw tynku glinianego. Komin solarny nad klatk schodow wyciga z budynku gorce powietrze. W zimie kominek opalany drewnem suy jako dodatkowe rdo ogrzewania. Architekci: EDGE Achitetects, Ken Anderson, Pamela Freund Zakoczenie budowy: 2004 Powierzchnia mieszkalna: 140 m
168
bezpatny fragment
15.5 Budynek mieszkalny w Tucson, Arizona, USA
Dom skada si z trzech szeciennych czci, ktrych grube na 60 cm ciany z ubitej gliny wyprowadzone s tak wysoko, e nie wida nachylonych poaci dachowych. Take miejsca do wypoczynku na zewntrz budynku osonite s przez przeduone mury. ciany gliniane pozostay zarwno z zewntrz jak i wewntrz w formie naturalnej; glina bya stabilizowana niewielk iloci cementu. Na brzegu attyki dodatek cementu jednak znacznie zwikszono. W zawizku z tym, e wsypywana do deskowania luna glina zagszczana zostaa mocniej w grnej czci kadej warstwy, powstaa na powierzchni pozioma tekstura. Architekt i przedsibiorca budowlany: Paul Weiner, Tucson
Legenda 1. salon 2. kuchnia 3. jadalnia 4. sypialnia 5. garderoba 6. azienka 7. pokj do pracy 8. pomieszczenie gospodarcze
169
BRAMA WIEDZY
AD RTP RES R E O ul. ! INT P DAKCJ IO I: u 41103 kasi"sk TR KO iego CHA Siem NEK 5 iano wice 5/1 BRA #l$s M AW E - M A kie IL TEL I EFO EDZY@ +48 N DO GMAIL .C RE 602 53 2 DAKC OM 4 34 JI SMA
http://bramawiedzy.pl
Podr"cznik Budowania z Gliny PREMIERA w Polsce ZAMW KSI$%K& TERAZ Natychmiastowa dostawa kurierem
Wydawnictwo dla ludzi, ktrych nie sta! na ignorancj"
Ju# w ocjalnej sprzeda#y na stronie wydawnictwa Brama Wiedzy i ksi"garniach partnerskich
Brama Wiedzy, ul. !ukasi"skiego 55/1, 41-103 Siemianowice #l. | +48 602 53 24 34 | http://bramawiedzy.pl

Podrecznik GLINA Darmowy Fragment

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Podrecznik GLINA Darmowy Fragment

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

www.bramawiedzy.

- zamw ksik na www.bramawiedzy.pl

Wydrukowano w Polsce/Printed in Poland

- zamw ksik na www.bramawiedzy.pl

- zamw ksik na www.bramawiedzy.pl

10 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5

- zamw ksik na www.bramawiedzy.pl

15.12 15.13 15.14 15.15

14.12.4 14.12.5 14.13 14.14 14.14.1 14.14.2 14.14.3 14.14.4

15 15.1 15.2 15.3 15.4 15.5 15.6

- zamw ksik na www.bramawiedzy.pl

O Bibliotece Design/Build Cohabitatu

- zamw ksik na www.bramawiedzy.pl

- zamw ksik na www.bramawiedzy.pl

- zamw ksik na www.bramawiedzy.pl

- zamw ksik na www.bramawiedzy.pl

- zamw ksik na www.bramawiedzy.pl

Spichlerze grobowca Ramzesa II, Gourna, Egipt, ok. 1200 p.n.e.

Wielki Meczet, Mopti, Mali, zbudowany w r.1935

- zamw ksik na www.bramawiedzy.pl

Meczet, Kashan, Iran

Bazar, Sedjan, Iran

Budynki plemienia Hakka z ubijanej gliny, prowincja Yonding, Chiny pd.

- zamw ksik na www.bramawiedzy.pl

Spichlerz, skansen Cloppenburg, ok. 1525

Dom mieszkalny w Gottscheina, 1768, lepianka z gliny

Budynek z ubijanej gliny

Budynek z cegy glinianej

Budynek szkieletowy drewniany z glin

Budynek z bry glinianych

Wgierskie techniki wznoszenia budynkw glinianych z XVIII wieku, (Griselini 1780)

- zamw ksik na www.bramawiedzy.pl

1.2-10 Budynek z ubitej gliny Nordestr. 1, Meldorf, 1975

1.2-11 Budynek z ubitej gliny Hainallee 1, Welburg, 1828

1.2-12 Fasady budynkw z ubijanej gliny Bahnhofstr., Weilburg, ok. 1830

1.2-13 Osiedle domw glinianych (Lehmhaus-Siedlung), Lubeka-Schlutup

- zamw ksik na www.bramawiedzy.pl

Istotne wiadomoci o glinie jako materiale budowlanym

- zamw ksik na www.bramawiedzy.pl

Poprawa klimatu wntrz przez glin

- zamw ksik na www.bramawiedzy.pl

zawarto pary wodnej w powietrzu w g/m

- zamw ksik na www.bramawiedzy.pl

- zamw ksik na www.bramawiedzy.pl

- zamw ksik na www.bramawiedzy.pl

0,002 0,008 0,02 0,08 0,2 0,8

rednica ziaren d (mm)

0,002 0,008 0,02 0,08 0,2 0,8

rednica ziaren d (mm)

0,002 0,008 0,02 0,08 0,2 0,8

rednica ziaren d (mm)

zawarto w caej masie (%)

zawarto w caej masie (%)

zawarto w caej masie (%)

- zamw ksik na www.bramawiedzy.pl

pi glina ilasto-piaszczysta glina piaszczysta

gp i glina glina ilasta pylasto-ilasta S III glina glina pylasta

% pyu piaskowego o ziarnistoci 0,002 0,06 mm 2.1-4

czworocian z jdrem krzemu

omiocian z jdrem aluminium

- zamw ksik na www.bramawiedzy.pl

- zamw ksik na www.bramawiedzy.pl

materia organiczny glina mu piasek wir

materia organiczny glina mu piasek wir