ISOCRATES

MOWA DO DEMONIKA

EDYCJA KOMPUTEROWA: WWW.ZRODLA.HISTORYCZNE.PRV.PL

MAIL: HISTORIAN@Z.PL

MMIII

(1) W wielu przypadkach, Demoniku, odkrywamy, ze rni si bardzo cele ludzi szlachetnych i zamiary niegodziwych. Drogi ich szczeglnie rozchodz si w obliczu stosunkw z innymi ludmi. Posplstwo bowiem dba jedynie o przyjaci, z ktrymi ma codzienny kontakt, natomiast ludzie szlachetni kochaj przyjaci nawet bardzo oddalonych. Kontakty ludzi pospolitych rozlunia krtki czas, przyjani ludzi szlachetnych nie pokona nawet wieczno. (2) Majc na uwadze to, e ludziom wykazujcym ambicj w deniu do sawy i wyksztacenia, wypada naladowa szlachetnych, a nie nikczemnych, posyam tobie w darze t oto mow jako dowd mojej yczliwoci dla was [obu] i znak przyjani z Hipponikiem. Godzi si przecie, eby dzieci byy spadkobiercami zarwno ojcowskiego mienia, jak i przyjani. (3) Los, jak widz, jest nam przychylny i sprzyja nam sytuacja: ty potrzebujesz wychowania, ja za podejmuj si wychowywa innych; dla ciebie nadszed czas poszukiwania mdroci, ja natomiast prostuj cieki tych, co mdroci szukaj. Ci, ktrzy spisuj porady dla swych przyjaci, podejmuj si, bez wtpienia, piknego dziea, chocia nie powicaj czasu temu, co w poszukiwaniu mdroci najwaniejsze. (4) Ci, ktrzy pouczaj modych nie o tym, jak wiczy sztuk wymowy, ale o tym, jak pod wzgldem obyczajw zyska opini ludzi szlachetnych z natury, przynosz o tyle wiksz korzy suchaczom, o ile ci pierwsi poprawiaj jedynie elokwencj, drudzy za ulepszaj obyczaje. (5) Dlatego te nie wymylaem zacht dla ciebie, ale spisaem napomnienia dotyczce tego, ku czemu modzi ludzie powinni dy, jakich czynw poniecha, z jakimi ludmi obcowa i jak swym yciem gospodarzy. Jedynie bowiem ci, ktrzy w yciu wdruj t drog, zdolni byli osign prawdziw cnot, od ktrej nie ma wspanialszego i pewniejszego nabytku. (6) Urod bowiem albo czas naruszy, albo choroba strawi; bogactwo to suga raczej niegodziwoci ni szlachetnoci: otwiera drog prniactwu i modych zachca do poszukiwania przyjemnoci; krzepko ciaa poczona z roztropnoci przynosi korzy, pozbawiona roztropnoci - przynosi szkody tym, ktrzy j posiadaj i mimo e upiksza ciaa wiczcych, to jednak przeszkadza trosce o dusz. (7) Cnota staje si towarzyszem staroci jedynie dla tych, z ktrymi wzrastaa wraz z poznaniem [rzeczy], potniejsza od bogactwa i uyteczniejsza od dobrego urodzenia; czyni moliwym to, co dla pozostaych niemoliwe, miao stawia czoa

temu, co dla tumu przeraajce, oci ganie si poczytuje za hab, trud natomiast za zaszczyt. (8) atwiej zrozumie to na przykadzie trudw Heraklesa i czynw Tezeusza: na ich uczynkach cnota wyrzebia tak silne znami, e nawet upywajcy czas nie zdoa sprawi, eby ich dziea poszy w niepami. (9) Jeli jednak przypomnisz sobie ojcowskie zasady postpowania, znajdziesz bliski i pikny wzr tego, o czym tobie mwi. Nie dokona on bowiem ycia lekcewac cnot, czy prnujc, ale ciao wiczy wrd znojw, duchem za przeciwstawia si niebezpieczestwom1. Bogactwa nie poda przesadnie, ale korzysta jak miertelnik z dbr ulotnych, a o ponadczasowe troszczy si jak niemiertelny. (10) yciem swoim nie pokierowa ndznie, lecz przeciwnie - by mionikiem pikna, czowiekiem wielkiego ducha, oddany przyjacioom i bardziej powaajcy tych, ktrzy okazywali mu trosk ni tych, ktrzy pozostawali z nim w zwizkach rodzinnych. Sdzi bowiem, e w stosunkach towarzyskich wiksze znaczenie ma charakter ni prawo zwyczajowe, sposb ycia ni rd, a wolno wyboru jest wicej warta od przymusu. (11) Kady czas okazaby si zbyt krtki, gdybymy chcieli wyliczy wszystkie czyny Hipponika. Przedstawimy je przy innej [bardziej] sprzyjajcej okazji2 . Teraz natomiast zaprezentujemy przykad charakteru Hipponika, wedug ktrego jak wedug wzoru powiniene y uznajc jego sposb postpowania za wasny zwyczaj, szukajc i naladujc ojcowsk cnot. Szpetnym przecie wydaje si fakt, e podczas gdy malarze kopiuj pikne zwierzta, dzieci nie naladuj szlachetnych rodzicw. (12) Zwa, e aden z atletw nie potrzebuje tak wprawia si do walki z przeciwnikami jak ty musisz baczy, aby dorwna stylowi ycia ojca. Nie jest za moliwe, eby umys tak si uksztatowa, jeli nie nasyci si wieloma piknymi naukami. Jest naturalne, e ciao modeluje si pod wpywem odpowiednio dobranych wicze, dusz natomiast za spraw szlachetnych sw. Dlatego te sprbuj wprowadzi ci zwile w to, dziki czemu mgby uczyni w moim przekonaniu najwiksze postpy w cnocie i pozyska dobre imi u wszystkich ludzi. (13) Najpierw, okazuj pobono nie tylko przez skadanie ofiar, ale rwnie przez dochowywanie przysig. O ile bowiem pierwsze jest oznak materialnego dostatku, o tyle drugie - dowodem doskonaoci obyczajw. Zawsze czcij bogw, szczeglnie przy okazji uroczystoci publicznych: w ten sposb bowiem jednoczenie okae si, i skadasz ofiary bogom i jeste posuszny prawom. (14) Wobec rodzicw bd takim, jak pragnby, aby byy wobec ciebie twoje dzieci. Uprawiaj wiczenia gimnastyczne nie dla siy, lecz dla zdrowia, co moesz
R. Jebb, The Attic Orators from Antiphon to Isaeus, London 1876, dopatruje si podobiestwa wyraonej myli do Bakchylidesa III 78. 2 O ile wiemy ta intencja autora nigdy nie zostaa zrealizowana.
1

uzyska, jeli nie zaprzestaniesz wicze w chwili, kiedy mgby je jeszcze kontynuowa. (15) Nie znajduj upodobania w niepohamowanej wesooci, ani nie pozwalaj sobie na zuchwao w wypowiedziach: pierwsze jest bezmylne, drugie szalone. Wyznawaj zasad, e o tym, co szpetne nieadnie jest nawet mwi. Sam przyzwyczajaj si by nie tyle ponury, co powany. Przez pierwsze bowiem wydasz si zadufanym w sobie, dziki drugiemu za mylcym. Pamitaj, e jako ozdoba przystoj ci najbardziej: skromno, poczucie sprawiedliwoci i roztropno. Jak si wydaje, wszystkie one czyni silnym charakter modych ludzi. (16) Nigdy nie spodziewaj si, e ukryjesz rzecz haniebn, gdyby kiedykolwiek jej si dopuci. Jeli nawet ukryby j przed innymi, sam bdziesz j mia na sumieniu. Okazuj lk przed bogami, czcij rodzicw, szanuj przyjaci, bd posuszny prawom. Szukaj przyjemnoci, ktrym towarzyszy dobra sawa, przyjemno bowiem powizana z piknem jest czym wspaniaym, pozbawiona za go zym. (17) Bro si przed obmowami, nawet jeli byyby faszywe -wielu przecie nie zna prawdy, ale zwraca uwag na pozory. Powinno si wydawa, i czynisz wszystko tak, jakby nie mia nic do zatajenia. Zrazu si bowiem ukryjesz, ale w kocu [ i tak ] ci odkryj. Bdziesz si cieszy najlepsz opini wtedy, gdy okae si, e ty nie dopuszczasz si uczynkw, ktre ganisz u innych. (18) Jeli bdziesz dny wiedzy, to jej wiele posidziesz. To, co ju umiesz, zachowuj przez czste powtarzanie3, tego, czego jeszcze nie umiesz, szukaj, aby uzupeni wiedz. Jednakowo szpetne jest zarwno to, e nie wycignie si nauki z wysuchania poytecznej mowy, jak i to, e nie przyjmie si od przyjaci jakiego dobrego daru. Powi swj wolny czas na przysuchiwanie si dysputom: w ten sposb uda ci si atwo nauczy tego, do czego inni doszli nie bez trudu. (19) Miej pouczenia za o wiele bardziej wartociowe ni dobra materialne: te bowiem szybko przestaj wystarcza, podczas gdy tamte pozostaj na zawsze. Z tego, co nabyte, jedynie mdro jest niemiertelna. Nie zwlekaj z podjciem dugiej podry4 do ludzi, ktrzy obiecuj nauczy ci czego poytecznego. Brzydko jest bowiem, gdy kupcy przemierzaj wielkie przestrzenie morskie dla pomnoenia majtku, a modzi ludzie nie maj odwagi wyprawi si ldem dla polepszenia swoich umysw. (20) W sposobie bycia bd zawsze grzeczny, a w rozmowie uprzejmy. Oznak grzecznoci jest pozdrawianie spotykanych osb, oznak uprzejmoci natomiast pewna zayo w rozmowie. Bd miy dla wszystkich, ale przestawaj tylko z najlepszymi: w ten sposb jednym nie bdziesz wrogi, a drugich staniesz si przyjawiczenie melete stanowio podstawowe zalecenie w szkole retorycznej Izokratesa. Wrodzone zdolnoci physis o ile nie podlegay konsekwentnym wiczeniom, posiaday mniejsze znaczenie w procesie dydaktycznym. 4 Myl ta niewtpliwie wzorowana jest na frg. 69-72 Teognisa.
3

cielem. Nie rozmawiaj ani [zbyt] czsto z tymi samymi ludmi, ani [zbyt] dugo na ten sam temat, gdy wszystko to rodzi przesyt. (21) wicz siebie samego podejmujc dobrowolne trudy, aby potrafi sprosta take tym przymusowym. Staraj si opanowa to wszystko, czego wadza nad dusza jest rzecz szpetn, a mianowicie: ch zysku, gniew, rozkosz, smutek. Bdziesz taki, gdy: za korzy poczytasz to, co przysparza dobrej sawy, a nie majtnoci, okaesz gniew wobec tych, co pobdzili, taki sam, na jaki mgby zasuy ze strony innych, gdyby to ty pobdzi; gdy w chwilach zadowolenia uznasz za haniebne, e panujesz nad niewolnikami, a sam jeste zniewolony przez rozkosze; gdy w trudnych godzinach rozwaajc cudze niepowodzenia, nie zapomnisz, ze sam jeste czowiekiem. (22) Bardziej strze tego, co zostao ci powierzone w sowach ni tego, co w majtku, poniewa ludzie szlachetni powinni pokazywa, e ich [wasny] charakter jest wiarygodniejszy od przysig. Uznaj, e nie naley w tym samym stopniu ufa ludziom podym, co zacnym. Sekretw nie zdradzaj nikomu, z wyjtkiem sytuacji, w ktrych nie ma rnicy midzy podaniem do wiadomoci lub przemilczeniem faktw, i to zarwno dla ciebie, jak i dla tych, ktrzy tego suchaj. (23) Wymuszon przysig dopuszczaj tylko z dwch powodw: albo, kiedy sam uwalniasz si od haniebnego zarzutu, albo przyjaci wycigasz z wielkich niebezpieczestw. W kwestiach pieninych nie przysigaj na adnego z bogw, ani te nie zwlekaj z dotrzymaniem przysig: w pierwszym przypadku wydasz si czowiekiem, ktry obraa bogw, w drugim za asym na majtek. (24) Nikogo nie czy swym przyjacielem, zanim nie zbadasz jak traktuje on przyjaci, ktrych ju ma. Moesz si spodziewa, e wobec ciebie bdzie taki, jaki jest wobec nich. Przyja ofiaruj bez popiechu, kiedy si jednak ju zawie, staraj si zachowa j na trwae. Jedno i drugie jest nieadne: nie mie adnego przyjaciela, jak i czsto ich zmienia. Nie wystawiaj przyjaci na prb z jak dla nich szkod, ale te nie lkaj si poddawa ich prbie w ogle: t za uczynisz, jeli nie cierpic biedy, upozorujesz j. (25) Z tym, o czym mona mwi, postpuj tak jak z sekretami. Jeli si bowiem pomylisz, nie doznasz adnej szkody, a jeeli si nie pomylisz, lepiej bdziesz zna charakter tych, [ktrym powierzye swe sowa]. Dowiadczaj przyjaci zarwno na podstawie ich stosunku do yciowych nieszcz, jak i przyjani wrd niebezpieczestw zoto wyprbowujemy przecie w ogniu, przyjaci natomiast poznajemy w biedzie. Najlepiej przysuysz si swoim przyjacioom, jeli nie bdziesz wyczekiwa prb z ich strony, ale w odpowiednim momencie sam, z wasnej inicjatywy ich wspomoesz. (26) Uwaaj za jednakowo szpetne i to, gdy wrogowie zwyciaj ci przez podstpy, jak i to, gdy ty ustpujesz przyjacioom w wywiadczaniu przysug. Do grona towarzyszy przyjmij nic tylko tych, ktrzy brzydz si wystpkiem, ale i tych, ktrzy nie zazdroszcz drugim dbr, gdy wielu wspczuje dowiadczonym przez los, ale i odczuwa zazdro wobec tych, ktrym si dobrze wiedzie. Pamitaj o

nieobecnych przyjacioach przez wzgld na obecnych, aby nie wydawao si, i tych nieobecnych zaniedbujesz. (27) Co do odzienia, staraj si by czowiekiem eleganckim, ale nie strojnisiem. Cech czowieka eleganckiego jest wytworno, strjnisia za przesada. Kochaj si nie tyle w zdobywaniu dbr doczesnych, co w ich harmonijnym uywaniu. Za nic miej ludzi, ktrzy dokadaj wszelkich stara, aby zdobywa bogactwa, ale nie potrafi korzysta z tego, co maj. Zachowuj si oni podobnie do kogo, kto kupuje piknego konia, tyle tylko, e nie umie dobrze jedzi konno. (28) Wrd tego, co posiadasz, sprbuj oddzieli pienidze od nabytkw trwaych. Pienidze s dla tych, ktrzy potrafi ich uy, nabytki za trwae dla tych, ktrzy [bardziej] zdolni s do gromadzenia. Szanuj posiadany dobytek z dwch powodw: aby [sam] mg stawi czoa nawet wielkiej stracie oraz by w stanie wspomc zacnego przyjaciela w nieszczciu. Co do pozostaych sytuacji yciowych, niczego nie podaj nadmiernie, przeciwnie zawsze umiarkowanie. (29) Bd zadowolony z tego, co masz, ale poszukuj lepszego. Nie zazdro nikomu losu, dla wszystkich jedno jest bowiem przeznaczenie, a przyszo nieznana. Odno si z dobroci do ludzi szlachetnych, bo dug wdzicznoci u czowieka szlachetnego, to prawdziwy skarb. Traktujc dobrze ludzi podych, doznasz tego, czego doznaj ci, ktrzy podkarmiaj cudze psy one i tak szczekaj na nich jak na obcych. Podobnie i ludzie niegodziwi krzywdz zarwno tych, co im pomagaj, jak i tych, co im szkodz. (30) Do pochlebcw odno si jak do oszustw - z nienawici: i jedni i drudzy, zdobywszy zaufanie, krzywdz tych, ktrzy ich zaufaniem obdarzyli. Jeeli przyjmiesz do grona przyjaci ludzi znajdujcych przyjemno w tym, co szpetne, nie bdziesz mia [ w swoim towarzystwie] tych, ktrzy d w yciu do doskonaoci. Bd wobec zwolennikw uprzejmy, ale nie wyniosy, poniewa pych ludzi wzgardliwych z trudem wytrzymuj nawet niewolnicy, natomiast sposb bycia ludzi uprzejmych wszyscy przyjmuj z sympati. (31) Uprzejmym za si staniesz, jeeli nie bdziesz ktliwym, niezadowolonym, z ambicj growania nad wszystkimi; jeli nie bdziesz gwatownie si przeciwstawia gniewowi [swoich] zwolennikw, nawet gdyby akurat gniewali si niesusznie, lecz ustpisz, kiedy bd si sroy, a skarcisz, gdy zaprzestan zoci; dalej - jeeli nie bdziesz zachowywa powagi wobec miesznoci, ani bawi si artami w obliczu spraw powanych ( nietaktowno zawsze przecie razi); jeli nie bdziesz wywiadcza przysug bez yczliwoci, co jest udziaem wielu, ktrzy [wprawdzie] czyni to, ale tak jakby niechtnie suyli przyjacioom; jeeli nie bdziesz skory do oskare, bo to cikie do zniesienia, ani skonny do krytykowania, bo to dranice. (32) Najbardziej strze si towarzystwa przy kielichu"5. Jeli nadarzy si okazja, wsta od stou przed pijatyk. Kiedy bowiem za spraw wina rozum si osabi, dzieje si z nim to samo, co z zaprzgami, ktre trac wonicw: poniewa brak
5

Na temat sympozjonw w Atenach szerzej wypowiada si Izokrates w Antidosis 286 -287.

powocych, pdz na olep, dusza natomiast popenia wiele pomyek, skoro zaburzeniu ulega zdolno mylenia6. Troszcz si o niemierteln [cz swojej osoby] poprzez wzniose myli, a o cz mierteln poprzez umiarkowane korzystanie z dbr doczesnych. (33) Uznawaj, e wychowanie jest dobrem o tyle bardziej znaczcym od braku wychowania, o ile z [wychowania] poytek maj nawet wszyscy ci, ktrzy w innych sprawach dopuszczaj si otrostwa, natomiast sam brak wychowania uderza w ludzi dodatkowo7. Czsto przecie tym, ktrym uchybili w sowach, musz da zadouczynienie w uczynkach. Na temat ludzi, ktrych chciaby uczyni [swymi] przyjacimi, powiedz co miego tym, ktrzy im to przeka, gdy podstaw przyjani jest pochwaa, wrogoci przygana. (34) Zastanawiajc si nad podjciem decyzji, czy wypadki minione wzorem dla przyszych wydarze: najszybsze poznanie tego, co niejasne, pynie bowiem z tego, co oczywiste8. Zastanawiaj si bez popiechu, ale decyzje realizuj spiesznie. Bd zdania, e najlepszym darem bogw jest szczliwy los, a naszym wasnym dobra rada. O rzeczach, o ktrych nieskadnie ci mwi otwarcie, z ktrymi jednak cz przyjaci pragnby zapozna, mw tak, jakby mwi o jakiej obcej sprawie. W ten sposb poznasz opini przyjaci, a sam si nie odsonisz. (35) Kiedy zamierzasz w zwizku ze swoimi sprawami skorzysta z jakiego doradcy, zbadaj najpierw, jak on zawiaduje swoimi sprawami. Ten, kto le rozeznawa si w swoim, nigdy w cudzym nie doradzi waciwie. Dlatego te najlepsz zacht do zastanowienia si bdzie dla ciebie, jeli zwrcisz uwag na niebezpieczestwo pynce z nierozwagi: najbardziej bowiem troszczymy si o zdrowie wtedy, gdy przypominamy sobie cierpienia, ktre przynosi choroba. (36) Naladuj obyczaje krlw i dostosuj si do ich sposobu postpowania. Bdzie si bowiem wydawao, e ich akceptujesz i ubiegasz si o ich wzgldy, tak e zarwno lepsza bdzie twoja opinia u posplstwa, jak i pewniejsza yczliwo u wadcw. Bd posuszny prawom ustanowionym przez krlw, jednak za najpotniejsze prawo uwaaj ich sposb ycia. O ile bowiem kto yjcy w ustroju demokratycznym powinien stara si o przychylno tumu, tak komu, kto yje w ustroju monarchicznym, wypada podziwia krla. (37) Gdyby znalaz si u wadzy, nie powiniene korzysta w rzdach z usug adnego najemnika, win bowiem za to, w czym on zbdzi, przypisz tobie. Urzdowania na stanowiskach publicznych nie kocz jako bogatszy, ale jako sawniejszy, gdy dobre imi wrd tumu ma wiksze znaczenie od wielkich bogactw. Ani
Porwnanie przypomina scen z Platoskiego Fajdrosa (247 a - c). Zdanie sprawiajce kopot w interpretacji. Za Sandysem (Ad Demonicum et Panegirycus, London 1902) odniosam aule do apaideusia, inaczej postpi Norlin (Isocrates with an English Translation, The Loeb Classical Library, Cambridge 1991) odnoszc zaimek do paideia. Tym samym znaczenie tekstu ulega zmianie. 8 Izokrates wprowadzi historykw jako pierwszy do kanonu lektur obowizujcych w szkole. Por. H.E. Marrou, Historia wychowania w staroytnoci, prze. S.o, Warszawa 1969, s. 134.
7 6

nie pomagaj, ani nie wystpuj jako obroca w adnej brudnej sprawie, moe si bowiem wydawa, e ty sam dopuszczasz si tego, w czym udzielasz pomocy innym. (38) Przygotuj samego siebie do zdolnoci growania nad innymi, ale pozwl, aby traktowano ci jako rwnego, eby sprawi wraenie, e pragniesz sprawiedliwoci nie z powodu bezsilnoci, lecz zacnoci obyczajw. Przyjmij raczej uczciw bied ni wystpne bogactwo. Sprawiedliwo jest o tyle potniejsza od bogactwa, e o ile ono przynosi korzy jedynie ywym, to sprawiedliwo przysparza chway rwnie zmarym. (39) Nie naladuj nikogo spord nieuczciwych dorobkiewiczw, ale przeciwnie potraktuj yczliwie tych, ktrzy pozostajc uczciwymi doznali strat. Poniewa nawet gdyby sprawiedliwi nie mieli adnej innej przewagi nad nikczemnikami, to przecie gruj nad nimi w szlachetnych nadziejach9. (40) Dbaj o wszystko, co dotyczy [twego] ycia, lecz szczeglnie wicz rozum: najpotniejsz rzecz jest wiaty umys w lichym ludzkim ciele. Postaraj si o hart ducha, i o sprawno umysow, aby przy pomocy ciaa potrafi zrealizowa swe zamierzenia, a za spraw umysu umia przewidywa to, co dla ciebie dobre. (41) Wszystko, co zamierzasz powiedzie, najpierw rozwa w umyle, gdy u wielu ludzi mwienie poprzedza mylenie. Zabieraj gos tylko w dwch wypadkach: albo na temat tego, w czym jeste dokadnie zorientowany, albo na temat tego, o czym nieuchronnie trzeba powiedzie. Tylko w dwch sytuacjach sowo ma wag wiksz ni milczenie; w innych natomiast lepiej jest milcze ni mwi. (42) Pamitaj, e nic, co dotyczy czowieka, nie jest trwae. W ten sposb bowiem nie bdziesz nazbyt radosny w chwili szczcia, ani te zbytnio smutny w nieszczciu. Ciesz si, gdy spotyka ci powodzenie, kiedy jednak zdarza si niepowodzenie, nie smu si zanadto. W obu przypadkach nie daj innym niczego pozna po sobie, rzecz nie do przyjcia jest bowiem, eby majtek ukrywa w domu, a obnosi si publicznie ze swymi mylami. (43) Bardziej obawiaj si przygany ni niebezpieczestwa, bo jak dla ludzi pospolitych przeraajca jest mier, tak dla szlachetnych powinna by niesawa za ycia. Przede wszystkim sprbuj y bezpiecznie, gdyby jednak kiedy znalaz si w niebezpieczestwie, szukaj ocalenia z wojennej zawieruchy w chwale, a nie w niesawie. Przeznaczenie skazao bowiem wszystkich ludzi na mier, ale pikn mier przyznao jedynie szlachetnym10. (44) Nie dziw si, je li wiele z tego, co mwi, nie pasuje do wieku, w jakim obecnie jeste. Dobrze o tym wiem, lecz wolabym w obrbie jednego utworu zaproponowa zarwno rady [dotyczcej obecnego momentu ycia, j ak i pozostawi wskazwki na przyszo. Przydatno ich atwo odkryjesz, a kogo,
Sowo nadzieja" (elpis) wymaga komentarza: autorowi chodzio najprawdopodobniej o nadzieje na przysze ycie, po sprawiedliwym przeyciu doczesnego. Podobne intencje towarzyszyry misteriom w Eleusis. 10 Myl, ktr wyraa Izokrates, przypomina pocztek mowy obroczej Palamedcsa, napisanej jako wiczenie retoryczne przez Izokratesowego nauczyciela, Gorgiasza.
9

kto udzieliby mdrej rady znajdziesz z trudem. Aby zatem nie musia szuka brakujcych wskazwek u kogo innego, ale czerpa z tego rda niczym ze skarbca, pomylaem, e nie powinienem opuci niczego, w czym mog ci doradzi. (45) Zo bogom wielkie dziki, jeli nie omyliem si w opinii, jak akurat mam na twj temat. Moemy si przekona, e wikszo ludzi pozostaje w zayoci z tymi przyjacimi, ktrzy s wsplnikami wystpku, a nie z tymi, ktrzy przed nim przestrzegaj, tak jak znajduje przyjemno raczej w smacznych ni zdrowych potrawach. Ty za, jak sdz, reprezentujesz przeciwne do tego nastawienie jako dowodem posu si umiowaniem trudw zwizanych z caym [twoim] wyksztaceniem. A ten, kto sobie samemu nakazuje czynienie tego, co najszlachetniejsze, spord doradcw przyjmie prawdopodobnie tych, ktrzy zachcaj do cnoty. (46) Najbardziej mona by jednak zachci ciebie do denia do piknych dzie, jeeli zrozumiesz, e pynce z nich radoci odbieramy jako ze wszech miar prawdziwe. W prniactwie i umiowaniu przesytu do radoci przyczaj si zaraz troski, natomiast ponoszenie trudw ze wzgldu na cnot oraz rozsdne gospodarowanie wasnym yciem czyni przyjemnoci zawsze czystymi i trwaymi. (47) W tamtym przypadku, mimo e najpierw odczuwa si zadowolenie, w kocu doznaje si cierpie, tutaj za po troskach spotykaj nas przyjemnoci. We wszystkich przecie dziaaniach nie tyle bierzemy pod uwag przyczyny, co staramy si uwiadomi sobie efekty. Wikszo bowiem dziaa w yciu podejmujemy nie dla nich samych, lecz ze wzgldu na ich rezultaty. (48) Zwa, e ludzie pospolici dziaaj bez planu, poniewa po prostu wyznaj tak zasad yciow. Ludzie szlachetni nie mog jednak zaniecha troski o cnot, dlatego e wiele osb patrzy na nich krytycznie. Wszyscy czuj przecie niech nie tyle do tych, ktrzy bdz, co raczej do tych, ktrzy cho podkrelaj sw zacno, nie rni si w niczym od ludzi przygodnych. I susznie. (49) Skoro bowiem odrzucamy ludzi, ktrzy oszukuj jedynie w sowach, chyba niegodziwymi nazwiemy tych, ktrzy obudnie postpuj przez cae ycie? Susznie moemy podejrzewa, i tego rodzaju ludzie grzesz przeciw samym sobie, a take s zdrajcami [swego] losu. On bowiem daje im majtek, saw i przyjaci, oni za sami czyni siebie niegodnymi przypadajcego im w udziale szczcia. (50) Jeeli, skoro jestemy miertelnikami, moemy [jedynie] domyla si boych zamiarw, to sdz, e sami bogowie w stosunku do swoich najbliszych pokazali najlepiej, jak odnosz si do podych, a jak do szlachetnych. Zeus przecie spodziwszy jak opowiadaj o tym mity, a wszyscy wierz i Heraklesa, i Tantala, pierwszego uczyni niemiertelnym ze wzgldu na cnot, a drugiego z powodu niegodziwoci skaza na najsrosze kary. (51) Korzystajc z tych wzorw trzeba, aby dy do doskonaoci i nie tylko zachowywa si wedug tego, co powiedzielimy, ale rwnie uczy si tego, co najpikniejsze od poetw i od innych mdrych ludzi, jeli tylko mwi co poytecznego.

(52) Jak pszczoa, ktr widzimy, e cho siada na wszystkich kwiatach, to jednak zbiera z kadego tylko to, co najlepsze, tak i ci, ktrzy d do zdobywania wyksztacenia, nie powinni odrzuci adnego dowiadczenia, ale zewszd zbiera to, co przydatne. Przy tak wielkiej nawet skrztnoci z trudem udaje si zapanowa nad uomnociami [ludzkiej natury].