23 november 2006

24A Tuin&Landschap
uin&Landschap

uercus
 Voorwoord
I nlandser dan inlands is de zomereik. Niet voor
niets wordt hij de Hollandse eik genoemd. Maar
waarom Hollands? Met net zo veel recht heet hij
de Europese, Keltische of Germaanse eik, of-
schoon die laatste aanduiding wellicht negatieve
associaties oproept. Het verspreidingsgebied van
de zomereik beperkt zich niet tot Nederland, het
strekt zich uit over heel Europa. Op onze cultuur-
historie heeft de zomereik een belangrijk stempel
gedrukt. Bert Maes schetst hiervan een beeld en
laat zien wat hiervan nog terug te vinden is.
Met alleen aandacht voor de zomereik doen we
het plantengeslacht Quercus als geheel tekort.
Rond de zeshonderd, merendeels bladverliezende
soorten zijn er, met Noord-Amerika als centrum
in het verspreidingsgebied. Hiervan zijn enkele
tientallen soorten in Nederland bruikbaar en dan
vooral in het stedelijk gebied. Ruime toepassing
is slechts voor een handvol soorten weggelegd.
Jammer, want er zitten interessante soorten tus-
sen en diversiteit beperkt de kans op ziekten en
aantastingen.
Wie eiken vanwege hun sierwaarde wil toepassen,
kan op verschillende aspecten letten. Zo is een
klein aantal soorten wintergroen. De bloei is be-
scheiden, alleen de mannelijke katjes vallen op.
De verscheidenheid aan vormen van de eikels is
vermoedelijk alleen iets voor sterk geïnteresseer-
den; de gemiddelde Nederlander ervaart afgeval-
len eikels als rommel op straat. Daar staat tegen-
over dat de herfstkleuren van met name Noord-
Amerikaanse soorten een waar kleurenfestijn zijn
in alle nuances rood.
Overigens is het besproken sortiment allesbe-
halve volledig. Naast enkele overbekende soorten
zijn ook weinig toegepaste soorten beschreven.
Dit aantal had zeker ruimer mogen zijn. Knelpunt
was de fotografie. Een zoektocht naar in steden
toegepaste soorten leverde geen fotografeerbare
bomen op. Om dezelfde reden is ook een aantal
nieuwigheden van boomkwekers niet opgeno-
men. Daarom het advies: bezoek zelf eens laan-
boomkwekers en laat u informeren over het reste-
rende eikensortiment.

Colofon Reed Business Information t.a.v.

Adresregistratie, Postbus 808,
© Reed Business Information, 2005
Alle rechten voorbehouden. Niets uit
7000 AV Doetinchem. deze uitgave mag worden verveelvou-
Voor inhoudelijke vragen en opmer- digd, opgeslagen in een geautomati-
kingen en voor vragen aan externe seerd gegevensbestand of openbaar ge-
auteurs kunt u contact opnemen met maakt in enige vorm of op enige wijze,
de redactie. hetzij elektronisch, mechanisch, door
Wendy Bakker Ton Stolk Angelique Bosman Gerrie van Adrichem fotokopieën, opnamen of enige andere
Hoofdredacteur Vakredacteur Bureauredacteur Vormgever Exploitatie manier, zonder voorafgaande toestem-
(071) 565 96 55 (071) 565 96 52 (071) 565 96 51 (071) 565 96 47 Reed Business Information ming van de uitgever.
wbakker@hortipoint.nl tstolk@hortipoint.nl abosman@hortipoint.nl gvanadrichem@hortipoint.nl Postbus 16500 Algemene voorwaarden: op alle aan-
2500 BM Den Haag biedingen, offertes en overeenkomsten
T (070) 441 56 90 van Reed Business Information zijn
Uitgever: Geert van Oosterhout. van toepassing de voorwaarden, welke
Tuin&Landschap is een twee- Abonnementsprijs per jaar €174,95 zijn gedeponeerd bij de Kamer van
wekelijkse uitgave van de Stichting (incl. 6% BTW). Advertenties Koophandel te Amsterdam. Uitgever
Vakinformatie Sier-gewassen en Reed Studenten en scholieren F (070) 441 56 91 en auteurs verklaren dat dit blad op
Business Information. €122,45 (30% korting). Marc Klumper (commercieel zorgvuldige wijze en naar beste weten is
ISSNnummer 016 533 50. Los nummer en abonnement in het manager) T (070) 441 50 62 samengesteld, evenwel kunnen uitgever
buitenland krijgen een kleine toeslag Dhierinder Ramcharan en auteurs op geen enkele wijze instaan
Schipholweg 1 (account manager)
voor extra portokosten. voor de juistheid of volledigheid van
Postbus 9324, 2300 PH Leiden. T 06 105 599 38 de informatie. Uitgever en auteurs aan-
Secretariaat (geen abonnementen): Arjan Bakker (account manager)
Opzegging schriftelijk minimaal 4 vaarden dan ook geen enkele aanspra-
Linda Laman en T 06 295 856 12
weken voor vervaldatum, te sturen kelijkheid voor schade, van welke aard
Alice Hoogenboom Les Weijenborg (verkoop)
aan Reed Business Information, t.a.v. ook, die het gevolg is van handelingen
T (071) 565 96 78 T 06 105 599 38
Klantenadministratie en/of beslissingen die gebaseerd zijn
F (071) 565 96 66 Michael Schröder (verkoop)
Postbus 4, 7000 ba Doetinchem. op bedoelde informatie. Lezers wordt
E tuinenlandschap@hortipoint.nl. T (070) 441 56 42.
Uw opgegeven gegevens kunnen met nadruk aangeraden deze informatie
Abonnementen worden gebruikt voor het toezenden Marketing manager niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te
Inlichtingen en wijzigingen: van informatie en/of speciale aanbie- abonnementen gaan op hun professionele kennis en
T (0314) 35 83 58 dingen door Reed Business Informa- Jaap Smit, T (070) 441 56 48. ervaring en de te gebruiken informatie
F (0314) 35 81 61 tion en speciaal geselecteerde bedrij- te controleren.
I www.reedbusiness.nl ven. Indien u hiertegen bezwaar Druk: Senefelder Misset BV
E info@reedbusiness.nl. heeft, stuurt u een briefje naar Doetinchem.

2 Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006

Inhoud
4 Twee inheemse
eiken: hun herkomst,
hun toekomst
Na de ijstijden zijn zomer- en
wintereik weer in West-Europa
teruggekeerd. Hun toekomst
worden bepaald door bedreigin-
gen en hiertegen te nemen be-
schermende maatregelen.
8 Zomereik ecolo-
gische drager van
levensgemeenschappen
De titel koning van het Neder-
landse bos ontleent de eik niet
alleen aan zijn afmetingen. Hij
behoort ook in ecologisch op-
zicht tot de absolute top.
12 Ziekten en
aantastingen in eik
Insecten en schimmels leven
niet alleen op maar ook ten
koste van bomen. Een overzicht
van de meest voorkomende en
bedreigende plagen en aantas-
tingen in eiken.
18 Meerstammige
bomen een bewuste
keuze
Van een laanboom gaan er
dertien in een dozijn. Op een
bijzondere plaats willen ontwer-
pers daarom graag iets afwij-
kends, bijvoorbeeld een meer-
stammige karakterboom.
Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006
6 Inheemse eiken:
waar vinden we ze?
Jaren van intensief veldonder-
zoek heeft de verspreiding van
zomer- en wintereik in Neder-
land in kaart gebracht.
10 Eik kenmerkend
voor cultuurhistorie
Nederland
De eik is niet alleen een boom
die waardevol hout levert. In het
verleden waren er ook allerlei
nuttige bijproducten en vervulde
hij als heilige boom een belang-
rijke rol in het leven.
16 Vermeerdering
van eiken
Saaien en enten. Dat zijn ook bij
eiken de vermeerderingstechnie-
ken. Beide technieken hebben zo
hun beperkingen.
20 Eikensortiment
Van bekend tot onbekend. De
twaalf eikensoorten in dit over-
zicht zijn slechts een bescheiden
greep uit het veel grotere aantal,
in Nederland toepasbare soorten.
3

In Nederland komen twee
inheemse eikensoorten voor:
de zomereik en de wintereik.
Na de laatste ijstijd zijn die
vanuit Zuid-Europa hier terug-
gekeerd. Vermoedelijk hebben
ze nog een lang bestaan voor
zich, gezien hun veerkracht.
Toch zijn er ook allerlei bedrei-
gingen.
Tekst en beeld Bert Maes
Twee inheemse eiken: hun
herkomst, hun toekomst
4 Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006
N aar het voorkomen van autochtone
boom- en struiksoorten zijn de
afgelopen vijftien jaar veel veldstudies
verricht. Ook de inheemse eiken zijn, in
combinatie met genetisch onderzoek,
bestudeerd. Het resultaat is dat er over
hun oorspronkelijke areaal veel kan
worden gezegd. Omdat er al zo lang en
zo veel is aangeplant, richt het zoeken
zich vooral op nog bestaande oude bos-
kernen. Dit betekent haast altijd een
bovenmatige belangstelling voor plaat-
sen met eikenhakhout.
Het natuurlijke areaal van de inheem-
se eiken – de zomereik en de wintereik –
omvat Midden-, West- en Zuid-Europa.
Het verspreidingsgebied van de zomereik
is het grootst. Naar het noorden komt de
zomereik tot in Scandinavië voor en naar
Eikenwal met schapen op de Utrechtse Heuvelrug
het oosten loopt de verspreiding tot de
Oeral en tot in West-Azië.
Herkomst van de eiken
Uit stuifmeel- of pollenonderzoek in de
bodem is duidelijk geworden dat na de
laatste ijstijd de eik zo’n 10.000 jaar ge-
leden in onze contreien is verschenen.
Gezien zijn grotere verspreidingsareaal
en zijn breder ecologische spectrum is
het waarschijnlijk dat de zomereik als
eerste arriveerde.
Recent dna-onderzoek heeft aange-
toond dat onze autochtone eiken afkom-
stig zijn van ijstijdrefugia op het Iberisch
Schiereiland en in Italië. De migratielij-
nen raken elkaar ergens op de Veluwe.
Aangetoond is dat alle zomer- en win-
Spaartelg
tereiken in Europa afstammelingen zijn
van Zuid-Europese bronpopulaties. De
nakomelingen van de Italiaanse lijn ko-
men vooral voor in Oost-Nederland, die
van de Spaanse lijn vooral in West- en
Midden-Nederland. Niet helemaal uitge-
sloten is een derde lijn vanuit de Balkan.
Spectaculair is dat met het dna-on-
derzoek die migratielijnen tot vandaag
zijn te traceren bij autochtone eiken
van oude boskernen en houtkanten. De
migratielijnen zijn ook in onze buur-
landen en in andere Europese landen
vastgesteld. Het is niet waarschijnlijk
dat de migratie door de mens is ver-
oorzaakt. De eiken waren er immers
al duizenden jaren voordat de eerste
neolithische landbouwers in Limburg de
’grens’ overstaken. Ongetwijfeld hebben
rivieren en vooral ook vogels een actieve
rol gespeeld in de verspreiding. Van de
Vlaamse gaai is bekend dat deze eikels
in grote aantallen tot meer dan 500 m
van de moederboom verstopt.
Weinig bedreigingen
Het ziet er naar uit dat onze eiken nog
een lange periode voor de boeg hebben.
Weliswaar komen geregeld plagen voor
als eikenprachtkever en meeldauw, maar
die vormen geen echte bedreigingen, al
kunnen ze voor bosbouwers tamelijk
lastig zijn.
Plaatselijk kan de eik het loodje leggen
door concurrentie van schaduwverdra-
gende boomsoorten, met name de beuk.
Overigens verscheen de beuk in de Lage
Landen pas 6.000 jaar na de eik. Een
samengaan met de beuk is op den duur
voor de lichtminnende eik niet mogelijk.
Een oplossing kan zijn om de beuk regel-
matig flink te dunnen, of als hakhout te
behandelen. Als hakhout draagt de beuk
Loonse en Drunense Duinen
geen vruchten en kan hij zich dus ook
niet uitzaaien.
De inheemse eiken komen door opslag
van beuk, Amerikaanse eik, grove den en
douglas in de verdrukking. Op den duur
leggen eiken zelfs het loodje. Maar ook
door begrazing, beschaduwing of een dik
bladhumuspakket krijgt verjonging vaak
geen kans.
Op verschillende plaatsen in ons land
is door eigenaren van oude eikenbos-
sen het hakhoutbeheer weer opgepakt.
Sommige provincies geven subsidie voor
actief hakhoutbeheer. Een aanzienlijk
beheerprobleem is dat reeën het fris
uitgelopen blad van de gehakte eiken-
stoven intensief begrazen. De stoven
sterven daardoor vaak af. Een tijdelijke
afrastering is een oplossing die veelal te
kostbaar is of niet in de terreindoelstel-
lingen past. Het probleem is niet nieuw.
In vroeger eeuwen moesten rasters,
houtwallen en veedriften het vee buiten
de hakhoutpercelen houden.
Grote veerkracht
Bij een niet ondenkbare verdere opwar-
ming van onze planeet kunnen autoch-
tone eiken een belangrijke rol spelen.
Een breed genetisch spectrum is dan
immers geboden. Diverse autochtone
eikenpopulaties in de Noord-Brabantse
stuifzanden en op de Veluwe en zelfs in-
dividuele boomstoven hebben zowel de
warme vijftiende eeuw als de ’kleine ijs-
tijd’ van de zeventiende eeuw doorstaan.
Hieruit blijkt hun grote veerkracht bij
klimaatsveranderingen, gevormd door de
lange natuurlijke genetische selectie.
Onder invloed van de, tot voor kort
intensieve, exploitatie is de natuurlijke
ondergroei in onze eikenbossen min
of meer verdwenen. Introducties van
Loonse en Drunense Duinen
Spaanse lijn
Italiaanse lijn
Balkanlijn
Migratieroutes van de eik na de ijstijden.
autochtoon plantmateriaal van bij-
voorbeeld winterlinde, wilde lijsterbes,
haagbeuk en wilde appel kunnen een
meer natuurlijk beeld opleveren van de
eikenbossen. Ze dragen bij aan verbete-
ring van het bosmilieu, in het bijzonder
de bodem en humuskwaliteit.
Behoud van waarden
Bij het beheer en behoud van belangrijke
groeiplaatsen van zomer- en wintereik
gaat het om hoge ecologische en cultuur-
historische waarden en hun betekenis
als genenbron. Op de meeste plaatsen
lopen individuele autochtone eiken zelf
geen gevaar. Wel verdwijnen er ieder jaar
nog enkele van de eeuwenoude bosker-
nen en houtkanten. Op andere plaatsen
hebben eiken te lijden van verlaging of
juist verhoging van de grondwaterstand.
Het zou goed zijn als de locaties met
oude eikenboskernen letterlijk meer
zichtbaar worden gemaakt. Ze vormen
nog altijd een levend en waardevol erf-
goed. ■
Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006
5

Vooral de zomereik wordt veelvuldig aangeplant in stede-
lijke en landschappelijke beplanting. Hoe zien die inheemse
soorten eruit en waar vinden we oude, als autochtoon aan
te merken eikenbeplantingen?
Tekst en beeld Bert Maes
Inheemse eiken: waar vinden we ze?
Wintereik
6 Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006
Grillig gevormde zomereiken in
de Loonse en Drunense Duinen.
O ver heel Nederland bekeken is de
zomereik een veel algemenere
boom dan de wintereik: respectievelijk
Quercus robur en Quercus petraea. Toch
blijkt lokaal de wintereik een algemene
boom, zoals op de Veluwe. Op plaatsen
waar beide soorten naast elkaar voorko-
men, groeit niet zelden de bastaardeik,
Quercus ✕ rosasea, het product uit hybridi-
sering van beide soorten.
Een soort die net niet als inheems mag
worden aangemerkt is de donzige eik:
Quercus pubescens. Deze soort heeft Ne-
derland langs natuurlijke weg niet weten
te bereiken, in noordelijke richting is hij
niet verder gekomen dan Wallonië. In
tuinen en parken doet de soort het even-
wel bijzonder goed.
Ook andere soorten van buiten de
Lage Landen zien we geregeld als sier-
boom of laanboom aangeplant. Veel aan-
Zomereik Mannelijke eikenkatjes Wintereik
geplant zijn: Hongaarse eik (Q. frainetto),
moseik (Q. cerris), moeraseik (Q. palustris)
en Amerikaanse eik (Q. rubra). Hiervan
speelde de Amerikaanse eik tot circa
1950 een belangrijke rol in de bosbouw.
Soorten herkennen
Evenals beuk en tamme kastanje maakt
de eik deel uit van de familie van de
napjesdragers (Fagaceae). Zoals de naam
aangeeft, onderscheidt deze familie zich
doordat de vrouwelijke bloemen aan de
voet uitgroeien tot napjes. Bij de eiken
is er per bloem een napje, bij de beuk is
dat een napje per bloeiwijze. Zoals bij
alle windbestuivers hangen bij eiken de
meeldraden ver uit de bloem, terwijl de
stijlen dicht bij de bloemsteel blijven.
Zomereik- en wintereiksoorten bloeien
in april-mei, waarbij de wintereik meest-
al net iets later is.
Het verschil tussen wintereik en
zomereik is vooral te zien aan de eikels
en bloemen. Bij de wintereik zitten ze
dicht op elkaar in een bladoksel, bij de
zomereik zijn ze juist lang gesteeld. Het
omgekeerde is het geval bij de bladeren.
Deze zijn bij de wintereik juist lang ge-
steeld, terwijl het blad bij de zomereik
zittend tot zeer kortgesteeld is. Daarbij
zijn de wintereikbladeren veel regelma-
tiger gelobd, meestal glanzend groen
en met een meer of minder wigvormige
bladvoet. De bladvoet van de zomereik
heeft juist opvallende gelobde oren
met omgebogen randjes. Bladeren van
wintereik hebben op de onderzijde twee
soorten haren, stervormige en enkel-
voudige. De sterharen zitten dicht over
de hele bladonderzijde, maar zijn alleen
Zomereik
met een loep goed te zien. De bladeren
van de zomereik zijn kaal of dragen en-
kelvoudige haren langs de hoofdnerf.
Ook aan de schorsstructuur is het
verschil tussen beide soorten zichtbaar.
Wintereiken hebben een veel regelma-
tiger schorspatroon dan zomereiken. De
bastaardeik is intermediair wat betreft
alle hiervoor noemde kenmerken.
Eiken zijn laatbloeiers: ze dragen pas
na een jaar of dertig tot veertig hun
eerste bloemen. Rond hun honderdste
levensjaar zijn ze het productiefst. Even-
als beuken hebben eiken de gewoonte
eens in de paar jaar erg overdadig te
bloeien en vrucht te dragen: het zoge-
heten mastjaar. Het optreden van een
mastjaar wordt bepaald door de weers-
omstandigheden. Daar staat tegenover
dat vorst in het voorjaar de vruchtvor-
ming bijna geheel kan belemmeren.
Verspreidingsgebied
In Nederland vinden we de grootste
eikenpopulaties op de Veluwse stuwwal.
De Veluwe herbergt nog enige duizenden
hectaren (voormalig) hakhout van zowel
winter- als zomereik. Menig eikenbos
heeft juist door eeuwenlang hakhout-
beheer kunnen overleven en zijn dan
ook vaak van hoge ouderdom.
Oudere individuele hakhoutstoven
kunnen bovendien een aanzienlijke om-
vang bereiken. Er zijn gevallen bekend
met een omtrek van meer dan 20 m en
een leeftijd van vermoedelijk meer dan
achthonderd jaar. Mogelijk zijn dat de
oudste nog levende individuen van eiken
in Europa. Met dna-onderzoek is vast-
gesteld dat dergelijke stammenclusters
ook inderdaad genetisch één individu
zijn. Ronduit indrukwekkend zijn de
eikenhakhoutstoven van meer dan 30 m
omtrek in het natuurgebied Maanscho-
ten op de Veluwe (bij Kootwijk). Behalve
door hakhoutbeheer kunnen boom-
clusters ook ontstaan door bijvoorbeeld
(wild)vraat en instuiving van zand.
Onlangs zijn dergelijke reuzen ook
aangetroffen in de Loonse en Drunense
Duinen. In feite zijn deze eikenhak-
houtbossen de grootste bewaard ge-
bleven, oude bosrestanten in ons land.
Belangrijk is dat met het eeuwenlange
hakhoutbeheer het oorspronkelijke
genenmateriaal van de eiken bewaard is
gebleven, uit oogpunt van genenbehoud
en biodiversiteit een bijzonder waardevol
gegeven.
Andere grote eikengroeiplaatsen zijn
te vinden op de Utrechtse Heuvelrug
– met fraaie populaties bij Leusden en
Rhenen – en op de stuwwallen bij Nij-
megen en Montferland. Bij Rhenen op de
Utrechtse Heuvelrug heeft het eikenhak-
hout de vorm van lage knotboompjes.
Vermoedelijk werden ze hoger gehakt
om vraat van schapen te voorkomen.
Dergelijke lage knoteiken zijn ook te
vinden in de Gelderse Vallei bij Barneveld
(natuurgebied Klein Bylaer) en in het Na-
tionaal Park Het Groene Woud (natuur-
gebied De Mortelen en omgeving tussen
Boxtel, Best en Oirschot).
De eerste overstoven en soms later
weer uitgestoven zomereiken in de Loon-
se en Drunense Duinen bij Giersbergen
hebben vaak bizarre vormen aangeno-
men. Verder staan er op de randen van
enkele Drentse essen nog eikenstrubben,
onder andere bij Zeyen en Schipborg, en
kent Twente oude eikenstoven rond de
Tankenberg bij Oldenzaal. In Limburg
behoren de natuurgebieden Meinweg bij
Roermond en Zeldersche Driessen bij
Gennep tot de mooiste eikengroeiplaat-
sen van onder meer ook wintereiken.
En in het kustduingebied zijn oude
groeiplaatsen met fraaie hakhoutbossen
teruggevonden in het duingebied van
Meijendel in Wassenaar, het Uilenbos en
de Bosjes van Poot in Den Haag en in de
duinen bij Domburg in Zeeland. In Dom-
burg gaat het om heel karakteristieke,
lage, struikvormige eikenstruwelen.
Opgaand bos
De Achterhoek, en dan vooral rond Win-
terswijk, vormt een uitzondering op het
gegeven dat autochtone eiken gebonden
zijn aan hakhout. Hier komen op enkele
middeleeuwse landgoederen, met name
in de omgeving van ’t Woold, nog bos-
sen voor met autochtone, opgaande
zomer- en wintereiken. Vergelijkbaar is
het Edese bos op de rand van de Veluwe.
Overigens ontbreken wintereiken in
de provincies Zeeland, Noord-Brabant,
Groningen, Friesland en Zuid-Holland. In
de provincies Drenthe en Noord-Holland
komt de wintereik slechts sporadisch
voor. ■
Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006
7
 De Friederikeneiche is
de oudste en dikste
(7,8 m stamomtrek) eik in
het oerbos Hasbruch bij
Oldenburch, Duitsland.
Boomsprinkhaan Meconema
thalassinum
D e zomereik is een veelzijdige boom.
Als gevolg wordt hij op veel manie-
ren en in sterk uiteenlopende situaties
toegepast. Maar van oorsprong is de eik
een bosboom die op ten minste drie
manieren de titel ’koning van het bos’
verdient. Zo zijn veel soorten dieren voor
hun voedsel direct of indirect afhankelijk
van deze boom. Andere dieren zijn niet
strikt gebonden aan de eik, maar maken
er wel dankbaar gebruik van.
Het tweede aspect is zijn hoofdrol in
de opbouw van het Nederlandse bos. Het
derde punt draait om de grote, erfelijke
variatie binnen de soort. Daardoor is er
een grote diversiteit in de uiterlijke vor-
men en kan de boom ook in een grote
variatie aan biotopen leven. En steeds
biedt hij voedsel en leefruimte aan weer
andere soorten dieren en paddenstoelen.
Eik als voedselbron
Honderden soorten insecten bestaan als
sapzuiger en bladeter op de eik. Alleen al
meer dan veertig soorten galwespen zijn
aan de eik gebonden. Verder zijn er rup-
sen van vele soorten nachtvlinders, maar
ook bladluizen, dwergcicaden, mijten en
De zomereik wordt wel de koning van het Nederlandse bos genoemd. Dat houtetende insecten op de eik aange-
wezen. In totaal gaat het om meer dan
is niet zo vreemd: hij kent de meeste ecologische relaties, is veelvormig,
vierhonderd soorten. Veel roofinsecten,
groeit in diverse biotopen en bereikt een enorm volume. In de stad ver- mijten en spinnen leven vervolgens van
dient de ecologische betekenis van de zomereik wel enige nuancering. de vegetarische insecten en van elkaar.
Een belangrijk deel van de insecten-
De wintereik is veel zeldzamer en beperkt zich tot de echte bossen. Daar
etende vogels in het bos bestaat even-
speelt hij vrijwel dezelfde rol als de zomereik. eens indirect van de eik. De voortplan-
ting van bijvoorbeeld koolmezen is in
principe afgestemd op de voorjaarsrup-
Tekst Dik Vonk / Beeld Ton Stolk en Dik Vonk sen die van de eik leven. In de herfst zijn
de eikels het stapelvoedsel voor onder
meer varken, eekhoorn, gaai en houtduif.
’s Winters eten insectenetende vogels
en zoogdieren de insecten die op de
Zomereik ecologische drager van levensgemeenschappen
8 Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006
Aardappelgallen zijn vergroeide Lensgalletjes van Neuroterus
bladknoppen. quercusbaccarum.
boom en in de strooisellaag overwinte-
ren. Dat zijn voor een groot deel insecten
die op de eik zijn opgegroeid. Door de
grote hoeveelheid blad zijn er veel in-
secten en gallen aanwezig die weer als
voedsel dienen voor andere dieren. De
tonnen biomassa van eik leveren dus
kilo’s voedzame insecten voor tiental-
len soorten dieren. En dan zijn er nog de
vele soorten schimmels en paddenstoe-
len die op en om de eik leven.
Eik als bouwmeester
In de opbouw van natuurlijk Nederlands
bos speelt de zomereik een hoofdrol. In
de spontane bosontwikkeling komt hij
vroeg en blijft hij heel lang. Omdat de
kronen van eiken vrij veel licht door-
laten, levert dat veel ondergroei van
bosplanten en struiken. Op hun beurt
bieden die weer kansen aan veel soorten
insecten en vogels. Zij leven van de ge-
wassen in de ondergroei of gebruiken de
ondergroei als nestgelegenheid.
Bosrank en klimop kunnen in de
lichtdoorlatende eiken omhoog groeien
en lang blijven voortbestaan als epify-
tische levensvorm. Zij leveren voedsel
en schuilgelegenheid aan weer andere
dieren. De totale biodiversiteit van de
gemeenschap eikenbos is door de goed
ontwikkelde interne structuur veel groter
dan in schaduwrijkere bossen.
Eik als variabel element
De zomereik is erg variabel in erfelijke
kenmerken en in uiterlijke verschijnings-
vorm. Daarnaast leeft hij bij voorkeur op
voedselrijke en vochthoudende bodems.
Op droge en voedselarme zandgronden
komen andere erfelijke typen voor dan
op voedselrijke grond.
Slakrups Apoda limacodes
In de zandgebieden komen sterk vertak-
kende en vrij laag blijvende typen voor.
Gaaien planten er eikels in heiden, gras-
landen en in de zoom van het bos. De
overlevende zaailingen van de zomereik
gaan via een struikachtige jeugdvorm
over in echte boomvormen. Zij blijven
lang als struikvorm aanwezig, gemengd
met echte struiken en omgeven door een
zoomvegetatie van kruiden en gras. De
langzame boomgroei levert uiteindelijk
een bos met grillige bomen.
Jonge zomereiken in de open struweel-
fase en in bosranden huisvesten weer
heel andere dieren dan bomen midden
in het bos. Er wonen dagvlinders als ei-
kenpage en diverse soorten sprinkhanen.
Glanzende houtmieren nestelen graag
aan de voet van een zonnig geplaatste
eik en leven van bladluizen in de kroon.
De strooisellaag van langzaam verte-
rend eikenblad is een ideale overwinte-
ringsplek voor allerlei ongewervelde die-
ren. Ook een deel van de insecten die in
of van struiken en kruiden naast de eik
bestaan, overwinteren beter in dit blad-
strooisel dan in de kruidenvegetatie zelf.
Opmerkelijk is dat eiken in voedsel-
rijke bossen rechter zijn en sneller tot
boom uitgroeien dan op arme zand-
grond. Dat verschil is erfelijk vastgelegd.
Ook herbergt een voedselrijk bos een an-
dere bodemfauna en een andere bevol-
king van roofinsecten in de boomkronen.
In de aftakelingsfase van eiken komen
paddenstoelen die hout afbreken en
weer andere insecten tot ontwikkeling.
In de holten van oude bomen kunnen
vleermuizen, vogels en zoogdieren wo-
nen. Het dode hout is nog tientallen ja-
ren voedsel voor paddenstoelen en een
leefwereld voor mossen, varens en bos-
planten. Tijdens zijn lange leven kan één
eik dus in meerdere biotooptypen leven
Knoppergallen op eikels van de gal-
wesp Andricus quercuscalicis.
en relaties hebben met steeds andere,
elkaar opvolgende soorten ’gebruikers’.
Eik in de stad
Hoe hoog de zomereik ook op de ecologi-
sche ladder staat, in de stedelijke situatie
is hij relatief arm aan soorten gebruikers.
Inheemse pionierbomen als wilg, zwarte
els en berk brengen relatief een groter
deel van hun gebruikers mee. Maar de
eik is in ecologisch opzicht als duurzame
boomsoort in het stedelijk groen enigs-
zins misplaatst. In de dynamische stede-
lijke omgeving krijgt hij niet de kans om
oud te worden en mankeert het typische
bosbiotoop met bosbodem, strooisellaag,
bosmicroklimaat en rust die bosdieren
nodig hebben. Als bewoner van open
struweel en bosrand mist de jonge eik
in stedelijk groen zijn kroon vanaf het
maaiveld, de aangrenzende zoomvege-
tatie en de uitgegroeide struiken op in-
sectenloopafstand. In grotere parken met
een gevarieerde begroeiing en een uitge-
groeide kruidlaag, levert de zomereik een
eigen bijdrage aan de soortenrijkdom.
De overige eiksoorten
De ecologische waarde van alle andere
soorten eik is in Nederland beperkt.
Deze uitheemse soorten zijn zonder hun
gebruikers ingevoerd en zeer weinig Ne-
derlandse dieren bestaan op of van een
uitheemse eikensoort. Hoe fraai ook, ze
zijn nauwelijks van ecologische beteke-
nis. In een opstand van Amerikaanse eik
is de dichtheid van dieren erg laag. Ook
het bodemleven is er arm door de extra
langzame vertering van het dorre blad.
Hun ecologische waarde is dus feitelijk
negatief door de relatieve armoede in de
ruimten die zij innemen. ■
Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006
9

Nederland kent verschillende
inheemse boomsoorten. Geen
ervan is zo veelvuldig gebruikt
en geëxploiteerd als de twee
inheemse soorten eiken. Een
deel van de Nederlandse ge-
schiedenis zou wellicht anders
zijn verlopen als de eik hier niet
had bestaan.
Tekst Herman Ludwig en Bert Maes
Beeld Bert Maes, Rijksdienst voor
Oudheidkundig Bodemonderzoek en
Drents Museum
Eik kenmerkend voor
cultuurhistorie Nederland
10 Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006
De Koekampeiken in Den Haag zijn
ongeveer tweehonderd jaar oud.
D e eik is voor de mensen in de Lage
Landen altijd een van de waardevol-
ste bomen geweest. Het hout heeft een
bijzonder goede kwaliteit en is vergelijk-
baar met menig tropische hardhoutsoort.
Maar niet alleen het hout, bijna alle
bijproducten van de eik: vruchten, hout,
bast, schors, bladeren en zelfs bladgallen,
zijn bruikbaar voor de meest uiteenlo-
pende doelen.
Al vanaf de prehistorie tot in de mid-
deleeuwen voldeed de eik in een groot
deel van de levensbehoeften van de
mensen. Dat is de reden dat de mens
door de tijd heen een goede bondgenoot
was. De eik werd daarom vaak bevoor-
deeld, al kwam roofbouw ook voor. Ar-
cheologen hebben namelijk vastgesteld
dat kleine groeiplaatsen van de eik in
het rivierengebied in de prehistorie vol-
ledig werden gekapt. Archeobotanist Bert
Groenewoudt stelde onlangs in de Graaf-
schap vast dat voor de productie van
houtskool in de vroege middeleeuwen
eikenbos op grote schaal is gekapt dat
nooit meer terugkwam.
Eikenhout werd eigenlijk overal voor
gebruikt: bij de bouw van woningen,
schuren en niet te vergeten de scheeps-
bouw waarvoor onvoorstelbaar veel
eiken geveld zijn. De schepen waarmee
De Ruyter en Tromp de oorlog ingingen
vroegen om enorm veel hout dat in de
zeventiende eeuw al lang niet meer in
ons land was te vinden. Het werd ge-
importeerd uit Duitsland, Frankrijk en
de Oostzeelanden, aangevoerd op reus-
achtige vlotten en meestal in Dordrecht
verhandeld. Het dunnere hout werd
gebruikt als brandstof en pas veel later
vervangen door turf.
Kunst uit prehistorie
Het waarschijnlijk oudst bekende kunst-
object uit Nederland, een eikenhouten
beeldje uit de veenbodem van Willem-
stad, stamt uit de prehistorie. De ouder-
dom van dit ’Mannetje van Willemstad’,
dat overigens eerder een vrouwenfiguur
voorstelt, is vastgesteld op circa 7.300
jaar. De oudst gevonden wielen in ons
land, en in heel Europa, stammen uit het
eind van de jonge steentijd. Ze zijn zon-
der uitzondering uit één stuk gemaakt,
en vrijwel alle van eikenhout.
Bij Bargeroosterveld in Drenthe is in
de jaren vijftig van de vorige eeuw een
tempeltje van eikenhout aangetrof-
fen midden in het veen. Het dateert uit
de bronstijd. Uit de late ijzertijd is de
grootste concentratie eikels uit één vind-
plaats bekend: circa 20.000 stuks in een
opslagkuil in Amersfoort. Eikels bevatten
namelijk een grote hoeveelheid zetmeel
en dienden daarom als voedselbron. Het
giftige looizuur (of tannine) werd eruit
verwijderd door middel van roosteren.
Langs de Oude Rijn, de grens van het
door de Romeinen bezette gebied in
de Lage Landen, zijn op verscheidene
locaties restanten van een Romeinse
militaire weg aangetroffen. Deze weg,
opgebouwd uit eikenhout, stamt uit de
eerste helft van de tweede eeuw van
onze jaartelling.
Eikenhakhoutbos
Wanneer jonge eikenplanten, van zowel
de zomer- als de wintereik, in regelmatig
verband worden geplant en ongeveer
om de zeven tot twaalf jaar worden ge-
hakt ontstaat er een eikenhakhoutbos.
Telkens lopen de gehakte eiken met
meerdere stammetjes uit die dan weer
na circa tien jaar worden afgehakt. Deze
eikenhakhoutbossen leverden gedurende
vele eeuwen een constante hoeveelheid
hout en schors.
Licht hakhout werd bijvoorbeeld ge-
bruikt voor het stoken van bakkersovens
of voor de houtskoolwinning. De schors
was voor het looien van leer een waarde-
volle grondstof. Dit gebruik is tot nu toe
bekend vanaf de twaalfde of dertiende
eeuw blijkens een opgraving in de pro-
vincie Groningen. Maar waarschijnlijk is
het gebruik veel ouder en stamt het uit
de ijzertijd. Uit opgravingen in Sleeswijk-
Holstein is gebleken dat eikenbast is
Het Mannetje van Willemstad is Eikenbos met varkens en hoeders,
circa 7.300 jaar oud. vijftiende eeuw.
gebruikt voor de fabricage van visnetten.
Die netten dateren uit de tiende eeuw.
Houtskool van eik, maar ook van an-
dere boomsoorten, is een belangrijk be-
standdeel van buskruit. Deze uitvinding
van de Chinezen kwam in de dertiende
eeuw naar Europa. In zekere zin waren
de uitgestrekte bossen van de Veluwe,
en ook die rond grote steden als Parijs,
belangrijke leveranciers van grondstoffen
voor de oorlogsvoering. Het gebruik van
houtskool voor het smelten en bewerken
van ijzer was al veel langer bekend.
Door de komst van goedkopere, ver-
vangende looistoffen rond 1880 stortte
de markt van eikenlooistof in. De hak-
houtteelt was niet langer rendabel. Ook
verloor eikenhout toen als brandstof zijn
betekenis door de komst van steenkool
uit de Limburgse mijnen. De boseigena-
ren lieten vervolgens op iedere stoof één
goede telg staan. Deze mocht doorgroei-
en tot zwaar timmerhout.
Bovendien kwam na 1907 de eiken-
meeldauw naar voren. Na de langste dag
tast deze van oorsprong Noord-Ameri-
kaanse schimmel het Sint-Janslot aan bij
vooral warm, vochtig weer na een peri-
ode van warm en droog weer. De schade
blijft meestal beperkt tot een stagnatie in
de groei in dat jaar.
Met de toenemende import van goed-
koop tropisch hardhout verliest het veel
duurdere eikenhout nu opnieuw terrein.
Mythologie
Al in het verre verleden werd de eik
door de oude Grieken, Noren en Kelten
vereerd als een heilige boom. In ons land
zou die verering zelfs terug kunnen gaan
tot de bronstijd, want in grafheuvels vin-
den we bijlstelen van eikenhout, terwijl
Massief eikenhouten wiel uit de
prehistorie.
in nederzettingen vrijwel altijd essen-
hout of andere geschikte houtsoorten
worden aangetroffen.
Dat juist de eik in vele mythen en
sagen figureert is natuurlijk niet echt
verwonderlijk. Oude, omvangrijke eiken
– die overigens meestal niet zo oud zijn
als menigeen denkt – maken een over-
weldigende indruk. Over het algemeen
worden eiken in bosverband als opgaan-
de boom niet ouder dan drie à vierhon-
derd jaar. Toch staan er nog eiken in En-
geland en Duitsland waarvan de leeftijd
op aannemelijke gronden op meer dan
achthonderd jaar wordt geschat.
Nut en schoonheid
Nut ging in het verleden ook vaak samen
met verfraaiing. Eiken waren vanouds als
laan- en parkbomen gewild. Zo zijn op
Het Loo prachtige en imposante laange-
deelten uit de achttiende eeuw bewaard
gebleven. Vooral vanaf de negentiende
eeuw worden ook verschillende andere
eikensoorten en cultuurvariëteiten toe-
gepast, soms vanwege de fraaie herfst-
kleuren of kroonvormen.
In de eerste helft van de negentiende
eeuw werden onder Koning Willem I
eiken geplant langs nieuwe kanalen,
rijksstraatwegen en ontginningswegen.
Nog steeds zijn die eiken op allerlei
plaatsen te zien, zoals langs het Apel-
doorns Kanaal, verscheidene rijksstraat-
wegen en in de Mariapeel. Vanwege hun
kwaliteit staan sommige van die oude
rijkswegbeplantingen op de Rassenlijst.
In park de Worp in Deventer, het oudste
nog bestaande openbare park in Neder-
land, staan nog enkele eiken uit de aan-
legtijd (circa 1815). Nog iets ouder zijn de
eiken van de Koekamp in Den Haag. ■
Houtskoolproductie in Roemenië
(2004).
Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006
11
 Biefstukzwam
Tussen alle organismen die op of rond de inlandse eik leven, zitten
diverse insecten en schimmels die de boom belagen of in zijn
voortbestaan bedreigen. Zo komt herhaaldelijk de eikenprocessie-
rups in het nieuws. Een overzicht van de meest voorkomende
probleemorganismen in eiken.
Tekst Ton Stolk / Beeld Peter-Jan Keizer en Alterra (Leen Moraal)
U it inventarisatie van probleemorga-
nismen blijkt dat vooral schimmels
op de meeste eikensoorten voorkomen.
De belangrijkste probleemorganismen
zijn hier op een rij gezet en worden be-
handeld naar de plaats in de boom waar
zij leven: bladeren en twijgen, stam en
(gestel)takken, en stamvoet en wortels.
Op stamvoet en wortels
De vruchtlichamen van de eikenweer-
schijnzwam (Inonotus dryades) kan op
de stamvoet of op stobben van eiken
ontstaan. Deze zwam is in Nederland
Ziekten en aantastingen in eiken
12 Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006
zeldzaam en komt alleen voor op ver-
zwakte eiken. Van de zomer tot in de
herfst verschijnen de dikke, bultige,
halfronde vruchtlichamen. Ze worden
7-30 cm groot en zo’n 8 cm dik, en staan
soms in een elkaar overlappende groep.
De bovenkant is zacht, eerst geelachtig
en later vlekkerig lichtbruin. Tijdens de
groei treedt roestbruin water naar bui-
ten. De schimmel veroorzaakt witrot dat
langzaam uitbreidt in de wortels, stam-
voet en de onderste 2 m van de stam.
Meestal is het rot lokaal begrensd. Op
den duur wordt de boom breukgevoelig.
De vruchtlichamen treden niet elk jaar
op en verschijnen ook niet altijd op de-
zelfde plaats.
Op de stamvoet kunnen ook verschil-
lende soorten tonderzwammen aanwe-
zig zijn. De vruchtlichamen zijn over-
blijvend. De schimmels veroorzaken alle
witrot wat een getroffen boom op den
duur windworpgevoelig maakt.
In het wortelgebied is de echte ho-
ningzwam (Armillaria mellea) een heel
bekende zwam die zijn kans grijpt bij
stress: verplanten, droogte, waterover-
last. In de verzwakte boom tasten de
zwarte schoenveterachtige rhizomorfen
het cambium aan. Het is daarmee een
cambiumdoder. Maar de schimmel kan
ook uitgebreid witrot in wortels en stam-
voet veroorzaken. Kenmerkend in een
vroeg stadium van dit rotproces zijn de
onregelmatige, vaalbruine of inktachtige,
blauwgrijze vlekken in het hout, die
soms met bruine of zwarte lijnen zijn
omgeven.
Veel minder algemeen is de eikhaas
(Grifola frondosa). Deze schimmel vormt
in de nazomer grote groepen vruchtli-
chamen aan de stamvoet. Elke vlezige,
witte steel vertakt zich en draagt meer-
dere hoeden van elk 2-6 cm doorsnede.
De schimmel parasiteert op de wortels
Eikenweerschijnzwam Echte honingzwam
en stamvoet en veroorzaakt daar witrot
in het spinthout dat slechts langzaam
uitbreidt. Ook deze schimmel kan alleen
zijn slag slaan in oudere, verzwakte ei-
ken. Toch weerstaan die eiken nog zeer
lang de schimmel voordat de standvast-
heid in gevaar is. De schimmel is in staat
om zich via wortelvergroeiingen tussen
verschillende eiken uit te breiden.
In stam en (gestel)takken
De vorming van dood hout komt alge-
meen voor in oudere eiken. Als gevolg
van lichtgebrek in de kroon zullen op
den duur ook dikkere takken volledig
worden afgestoten. Bij Amerikaanse
eiken, die in tegenstelling tot de inheem-
se zomer- en wintereik aanzienlijk snel-
ler groeien en minder lang leven, zal de
vorming van dood hout al bij jonge bo-
men inzetten. Dit afsterven van twijgen
vindt in alle delen van de kroon plaats
en wordt versterkt door slechte groei-
plaatssituaties als bodemverdichting en
schaduw. Zijn dode takken bij de takaan-
zet dikker dan 5 cm dan moeten ze van-
wege breukgevaar worden verwijderd.
Spechtgaten in stam en gesteltakken
duiden op een omvangrijke, inwendige
aantasting van het houtlichaam van de
boom. Spechten kiezen voor het maken
van een nestholte zacht hout. In het
geval van eiken moet het hout dus zijn
aangetast door een houtafbrekende
schimmel die bruinrot veroorzaakt.
Afgestorven schorsbanen, die meestal
hoog op de stam bij een takaanzet begin-
nen en over de stam helemaal doorlopen
tot aan de stamvoet, zijn vaak ontstaan
door blikseminslag. De levende bast en
het cambium zijn hier ernstig bescha-
digd en het spinthout ligt onbeschermd
open. In dergelijk beschadigde plekken
vestigt zich in eerste instantie de wit-
Eikhaas
rotveroorzakende schimmel elfenbankje
(Trametes versicolor). Deze schimmel
tast alleen lokaal het spinthout aan en
is niet in staat het kernhout af te bre-
ken. De veiligheid van een boom die
door het elfenbankje is aangetast komt
daardoor niet in gevaar. Wel kunnen an-
dere schimmels, zoals de zwavelzwam
(Laetiporus sulphureus), het elfenbankje
opvolgen en het kernhout afbreken, ze-
ker als het beschadigde spinthout wordt
verwijderd.
Hoog op de stam en op dikkere tak-
ken kunnen meerjarige, min of meer
knolvormige, op tonderzwam lijkende
vruchtlichamen van de eikenvuurzwam
(Phellinus robustus) tot ontwikkeling
komen. Ze staan alleen of in kleine
groepen. Na een aantal jaren bereiken
ze forse afmetingen tot wel 25 cm breed,
20 cm hoog en 10 cm dik. De kleur is
aanvankelijk roodbruin, later grijsbruin
en uiteindelijk bijna zwartbruin, met al-
gen overgroeid. De schimmel veroorzaakt
witrot in spint- en kernhout en omdat
hij ook in staat is het cambium te para-
siteren stopt ter plekke de diktegroei van
de boom. Na verloop van tijd ontstaan
zo ingezonken schorsplekken. Overigens
vestigt de eikenvuurzwam zich alleen in
oudere, verzwakte eiken en zal deze pas
na vele jaren de aangetaste boom breuk-
gevoelig maken.
Op wonden aan de stam en op afge-
broken takken kan de biefstukzwam
(Fistulina hepatica) optreden. Aanvankelijk
is het vruchtlichaam geelrood. Rijpe
vruchtlichamen zijn meest fluweelachtig
paarsrood of roodbruin, hebben de vorm
van een tong of halfronde console, zijn
5-30 cm groot en 2-5 cm dik en zitten
aan een korte steel. De biefstukzwam is
een zwakteparasiet die een onregelma-
tige bruinverkleuring van het kernhout
veroorzaakt. Alleen in een gevorderd
Zwavelzwam
stadium van de aantasting verbrokkelt
het bruinverkleurde kernhout tot kubus-
vormige segmenten, maar eerst wordt
het hout zacht en kruimelig zoals bij de
zwavelzwam. De stabiliteit van het hout
gaat dus langzaam achteruit.
Op bladeren en twijgen
Verschillende insecten kunnen ernstige
vraatschade veroorzaken aan bladeren
en knoppen. Vaak treft deze vraat het
jong uitgelopen blad. Worden de bomen
meerdere malen achtereen kaalgevreten
dan tast dat de vitaliteit van de bomen
aan. Op de eerste plaats gaat het hier om
rupsen van verschillende soorten vlin-
ders, maar ook om kevers.
Heel veel in het nieuws zijn sinds 1990
de rupsen van de eikenprocessievlinder
(Thaumetopoea processionea). Het eerst
verschenen de rupsen op eikenbomen in
Noord-Brabant en Limburg. Ondertussen
worden de harige rupsen op een groot
aantal plaatsen in Zuid- en Midden-
Nederland in de maanden mei, juni en
juli aangetroffen. De rupsen gaan dan
’s nachts groepsgewijs – in processie –
op zoek naar hun voedsel: eikenblade-
ren. In die periode en bij grote aantallen
rupsen kan dit tot kaalvraat van eiken
leiden. Dit leidt weer tot verminderde
vitaliteit. De grootste overlast ver-
oorzaken de rupsen echter door hun
brandharen. Die kunnen verschillende
gezondheidsklachten veroorzaken. Ook
oude haren en brandharen uit nesten
zijn daartoe in staat. Geleidelijk aan ruk-
ken rups en vlinder op in noordelijke
richting.
De spanrupsen van de kleine winter-
vlinder (Operophtera brumata) kunnen
eiken bij massaal optreden jaren achter-
een volledig kaalvreten. Daartoe worden
de bladeren geheel of gedeeltelijk slordig
▲
Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006
13
Ziekten en aantastingen in eiken
samengesponnen en voor een deel of
geheel opgevreten. De vraat vindt vroeg
in het groeiseizoen plaats en is in juni al
weer ten einde. Kale bomen komen ver-
volgens weer vlot in blad. Als kaalvraat
jaren achtereen optreedt, verzwakt dat
de bomen waarna ze gevoelig worden
voor aantasting door de eikenpracht-
kever. De rupsen komen ook op tal van
andere boomsoorten voor. De kleine
wintervlinder treedt vaak op in combi-
natie met de grote wintervlinder (Erannis
defoliaria).
De rupsen van de groene eikenbladrol-
ler (Tortrix viridana) beginnen hun vreterij
bij het uitlopen van het blad. Eind april,
begin mei verschijnen de eerste rupsen.
Die eerste rupsen vreten zich in uitlo-
pende knoppen. Later vreten de grijs-
groene rupsen met een donkerbruine
kop ook volledig ontwikkelde bladeren,
die ze samenspinnen tot slordige rol-
len. De vreterij verloopt van boven in de
kroon naar beneden. De rupsen verpop-
pen zich in juni in de bladrol.
De grote rupsen van de plakker (Ly-
mantria dispar) kunnen ernstige vraat-
schade veroorzaken. De rupsen komen
omstreeks begin mei uit de eitjes, zijn
dan bijna zwart met gele zijstrepen en
geel tot oranje vlekken. Later zijn de rup-
sen grijsbruin met lange, bruine borstel-
haren op wratjes, die vooraan blauw- en
Eikenprocessierups Kleine wintervlinder
Informatie voor dit artikel is ontleend aan:
■ Baumkontrolle nach Baumarten differenziert, Jahrbuch der Baumpflege 1999, Thalacker Medien, Braunschweig
■ Houtrot in bomen, IPC Groene Ruimte, Arnhem
■ Bosbescherming, Centrum voor Landbouwpublikaties en Landbouwdocumentatie (PUDOC), Wageningen
■ Cd-rom Tree Doctor, Alterra, Wageningen
14 Tuin&Landschap [ 24 ] 2006
Eikenprachtkever
achteraan roodgekleurd zijn. Bladeren
worden slordig afgevreten waardoor
bladresten ook op de grond te vinden
zijn. Soms wordt de bast van jonge twij-
gen aangevreten.
Nog betrekkelijk weinig bekend is de
eikenprachtkever (Agrilus biguttatus). De
kevertjes zelf zijn 8-13 mm lang en heb-
ben metaliggroene of blauwe dekschil-
den met twee kleine, witte vlekken. De
vrij platte, pootloze en ivoorwitte larven
zijn volgroeid 2-5 cm lang. Het zijn de
larven die eiken ernstig kunnen aantas-
ten. De eieren worden aan de zuidzijde
van eikenstammen afgezet, waarna
de larven lange gangen onder de bast
maken. Ze overwinteren vermoedelijk
tweemaal, voordat zij zich in de schors
verpoppen en vervolgens uitvliegen. De
larven ontwikkelen zich alleen in de
stam en niet in takken van de eik.
De eikenspintkever (Scolylus intricatus)
is een bastvreter met een voorkeur voor
eikensoorten, maar ook allerlei andere
boomsoorten staan op het menu. De
kever boort zich in de stam en tak van
een verzwakte eik en legt zijn eitjes in
een moedergang. Deze moedergang is
1-3 cm lang en loopt dwars op de stam
of tak. De larvengangen zijn lang en lig-
gen dicht bij elkaar. Pas geplante bomen
worden hierdoor geringd en sterven
af. Jonge aanplant van eiken kan veel
Grote wintervlinder
Eikenspintkever
schade oplopen. De gangen kunnen mo-
gelijk worden verward met die van de
boktor of de eikenprachtkever. Ook door
uitgebreide rijpingsvraat van volwassen
kevers ontstaat veel schade aan eiken.
Op de bladbovenzijde kunnen zich
vanaf eind mei gelige vlekken afteke-
nen. Aan de bladonderzijde zijn deze
plekken wit bepoederd. De aantasting
wordt veroorzaakt door eikenmeeldauw
(Microsphaera alphitoides), een echte
meeldauwsoort die specifiek op eiken
leeft. Het aantal vlekken kan zich in de
loop van de zomer zo ver uitbreiden dat
bladeren volledig overdekt raken en ten
slotte afsterven. Ook twijgtoppen raken
erdoor misvormd. De groei, vooral bij
jonge bomen, wordt erdoor belemmerd.
Oudere bomen worden vrijwel nooit aan-
getast, uitgezonderd het Sint-Janslot en
stronkopslag.
Afsterven van bebladerde, jonge twij-
gen treedt wel op in de loop van de vege-
tatieperiode. Dit afstoten van twijgen ge-
beurt bij afnemende vitaliteit, maar ook
als gevolg van stressfactoren als droogte
en wortelverlies door graafwerkzaamhe-
den. Twijgafstoting brengt op zich niet
de verkeersveiligheid in gevaar, maar is
een signaal dat de boom te leiden heeft
van ernstige standplaatsaantasting als er
werkzaamheden bij de boom zijn uitge-
voerd. ■
Plakker
 Zuileiken op het veld bij het entbedrijf.

Wie een eikel zaait in een eik-
vriendelijke bodem krijgt bijna
altijd een eikenboom met een
penwortel. Boomkwekers heb-
ben echter niets aan bomen
met penwortel. Hun handelen
op de kwekerij is erop gericht
E ikenzaailingen op kwekerijen wor-
den bewust regelmatig verplant.
De penwortel krijgt zo geen kans. Ver-
planten dwingt jonge bomen meerdere
neerwaarts groeiende, kortere wortels
te vormen die beter voorbereid zijn op
verplanten van de boom. Hoe deze kwe-
kerijbehandeling van jonge eikenzaailin-
gen eruitziet, wordt aangegeven met een
Tenax in Rijsbergen gebeurt. In elke plug
gaat een eikel. Een goede herkomst van
de zaden is hier erg belangrijk. In de
pluggen zijn in de lengterichting vier
ribbels aangebracht die voorkomen dat
de wortels gaan draaien, want dit levert
slechte doorgroei van het wortelgestel
op. De trays staan wat van de grond af
opdat de wortelpunten in de lucht af-
sterven, wat de planten telkens dwingt
er nieuwe wortels bij te maken. Zo ont-
staat een goed vertakte beworteling voor
de laanbomenteelt en voor gebruik als
onderstam.
Speciale zaadherkomsten
Van de eikensoorten die in grotere aan-
tallen worden gekweekt (Q. robur, petraea,
rubra, cerris en palustris) bestaan geselec-
teerde zaadopstanden. Een topherkomst
voor zomereik is bijvoorbeeld Ede-01
(langs provinciale weg N224 tussen Ede
en De Klomp). De Naktuinbouw contro-
leert en certificeert de partijen eikels van
zulke geselecteerde opstanden, waarna
het certificaat meegaat met het te leve-
ren plantsoen. Een voordeel is de grotere
mate van eenvormigheid van de zaai-
terrein. Men voorzag dat ter plekke uit-
zaaien in het gewenste bosverband te
veel uitval zou geven.
Eiken fluiten
Het verhaal dat Quercus robur vaak boch-
tige stammen maakt en Quercus petraea
rechte stammen gaat alleen op voor in
de natuur gezaaide bomen. In de laan-
bomenteelt fluit de kweker in het tweede
jaar na uitplant het jonge plantsoen.
Fluiten is het tot de grond boven een oog
terugsnijden. Alle energie steekt de eik
dan in dat ene oog. Aan het einde van
het groeiseizoen zijn de kaarsrechte spil-
len tot 2,5 m lang en goed van dikte.
Kwekers die eiken enten geven de
voorkeur aan in pluggen opgekweekte,
eenjarige eiken. Dit plantsoen heeft voor
de enters een mooie dikte, het hout is
nog betrekkelijk zacht en goed bewerk-
baar en de planten groeien direct door.
Enten van eiken
Van heel wat eikensoorten bestaan selec-
ties. Vermeerdering hiervan is alleen mo-
gelijk door te enten op een onderstam.
van de ent behouden. ’s Winters is plak-
ken de entmethode: men snijdt ent en
onderstam over een lengte schuin door
en plakt beide delen secuur opeen. Om
te kunnen enten plant Van den Hout de
onderstammen op.
Na vergroeiing staan de geënte plan-
ten voor drie jaar op het veld, waarna ze
200-250 cm lang zijn. Deze tot de grond
toe beveerde spillen gaan naar de laan-
boomkwekers die ze in vier jaar opkwe-
ken tot de leverbare diktematen 10-12 of
12-14 cm. Vaak planten kwekers deze bo-
men weer op en bieden dan na drie jaar
zuileiken aan met 20-25 cm stamomtrek.
Zaailingen van Quercus frainetto verto-
nen lichte verschillen. Voor de bekende
Quercus frainetto – wat in feite een boom-
kwekerskloon is – en de cultivar ’Trump’
zijn deze zaailingen als onderstam
te prefereren boven de nog altijd veel
gebruikte robur-onderstammen. De on-
derstam van de eigen soort verkleint het
gevaar van verlate onverenigbaarheid. ■
Vermeerderingsmethode van eiken bij enkele kwekers
Codering eikenplantsoen
De kwekerijbehandeling van jong
zaailingplantsoen, bijvoorbeeld
eiken, wordt aangegeven met een
cijfercode. Hierin geven de cijfers
bij elkaar opgeteld de leeftijd, en
wordt afpennen aangeduid met a en
verplanten met –; dus 1 – 0 is een
eenjarige zaailing; 1 a 1 is tweejarig
afgepend; 1 – 1 = tweejarig verplant
en 1 + 1 a 1 is driejarig na het tweede
jaar afgepend.
Daarnaast is er de 1/10-norm voor de
dikte-lengteverhouding van eiken-
plantsoen. De dikte van de wortelhals
is dus 1/10 van de lengte, maar wel
minimaal 3 mm dik.
Op voorraadlijsten en in catalogi van
laanboomkwekers staat bijvoorbeeld:
Quercus robur 3xv 18-20 €132,00.
Dat betekent dat de bomen drie keer
verplant zijn en een stamomtrek heb-
ben van 18-20 cm op 1 m boven de
wortelhals gemeten.

de ***

***
***
speciale codering (zie kader). lingen. Toch is de genetische diversiteit Geënt wordt bijvoorbeeld de ondertussen

**
om zaailingen en geënte culti-

hout *

Haaren
edenro
Vanouds worden eiken breedwerpig nog zo groot dat die de eiken beschermt vrij populaire zuileik en dan bij voorkeur

Haaren
vars verplantbaar te houden. uitgezaaid op zaaibedden. Na één of tegen aantastingen die een hele laan een strakke smalblijvende selectie als

t*

**

t, Uden
erlijk *

k, St. O
Zunder

Oever,
Cuyk *
twee jaar pent de kweker de jonge bomen van één kloon kunnen treffen. ’Fastigiate Koster’. Alle selecties worden

Oever,
eikenwortels af door met een tractor Voor speciale objecten of bijzondere geënt op robur-onderstammen.

De

ou
Tekst en beeld Pierre Lombarts

.
Bömer,

Ebben,

V.d. Be

Ton v.d
M. v.d.
Udenh
Pavia,
een u-vormig mes onder het zaaibed herkomsten wordt soms voor pluggen- Entbedrijf Harry van den Hout in
door te trekken. Ook bij verplanten wordt teelt gekozen. Zo heeft men eikels van Oirschot produceert jaarlijks zevendui-
de penwortel doorgesneden. Afpennen inheemse wintereikbosschages op de zend kosterzuileiken. Men geeft er de Quercus castaneifolia ’Greenspire’ Geënt ● ● ● ● ●
en afsnijden stoppen de groei tijdelijk. Leusderheide in pluggen gezaaid. Het voorkeur aan voorzomerenting op een Quercus cerris Gezaaid ● ● ● ● ● ●
Quercus coccinea Gezaaid ● ● ● ● ● ●
Verfijnder is het zaaien in pluggen plantsoen hieruit is gebruikt voor de voetje. Het opgewas van de onderstam
Quercus coccinea ’Splendens’ Geënt ● ● ● ● ●
– puntige potjes in trays – zoals dat bij herbebossing van 3,5 ha van dit militaire blijft als saptrekker tot na de vergroeiing Quercus dentata ’Carl Ferris Miller’ Geënt ● ●
Quercus dentata ’Sir Harold Hillier’ Geënt ●

Vermeerdering van eiken

Quercus frainetto Geënt ● ● ● ● ● ●
Quercus frainetto ’Trump ’ Geënt ● ● ● ● ● ●
Quercus ilex Gezaaid ● ● ● ● ●
Quercus imbricaria Gezaaid ● ● ● ●
Quercus ’Macon’ Geënt ● ● ● ● ● ●
Quercus macranthera Geënt ● ● ●
Kwekerij Pavia Quercus ’Mauri’ Geënt ● ● ●
Bij gebrek aan vraag houden weinig kwekers Quercus palustris Gezaaid ● ● ● ● ● ●
Quercus palustris ’Helmond’ Geënt ●
zich bezig met bijzondere sortimenten. Dirk Quercus petraea Gezaaid ● ● ● ● ●
Benoit van kwekerij Pavia in Deerlijk, België, Quercus phellos Gezaaid ● ● ● ● ●
heeft zich juist in het niet alledaagse Quercus pontica Geënt ● ● ●
eikensortiment gespecialiseerd. Verkrijg- Quercus robur Gezaaid ● ● ● ● ●
baar zijn onder meer: Q. imbricaria, Q. Quercus robur ’Fastigiate Koster’ Geënt ● ● ● ● ● ●
Quercus rubra Gezaaid ● ● ● ● ●
nigra, Q. bicolor, Q. gambeli en Q. alba. Het Quercus rubra ’Aurea’ Geënt ● ● ●
zaad verkrijgt Benoit van eikenverzamelaars Quercus ✕ hispanica ’Wageningen’ Geënt ● ● ● ● ●
of leden van de International Oak Society. Quercus ✕ turneri ’Pseudoturneri’ Geënt ● ● ● ● ● ● ●
Tray met eikenzaailingen. Sterk vertakt fijn wortelstelsel. Pluggenteelt buiten. Pluggenteelt in tunnelkas.
* = enter; ** = enter/zaaier; *** = laanboomkweker

16 Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006 Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006

17

Strak in het gelid in lange rijen
staan de bomen bij laanboom-
kwekers. Keurig opgekroond
ook allemaal. Krom, meerstam-
mig of laag vertakt, dat is er
niet bij, dat valt buiten de
laanboomnorm. Toch is er vraag
naar bomen die afwijken van de
norm, al is de markt beperkt.
Bovendien vragen zulke bomen
een eigen kweeklijn.
Tekst en beeld Ton Stolk
Meerstammige bomen
een bewuste keuze
18 Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006
K arakterbomen noemen tuinontwer-
pers en landschapsarchitecten de
vrijuitgegroeide bomen, die vervolgens
ook op de definitieve standplaats weer
vrijuit verder mogen groeien. Het karak-
ter ontlenen die bomen aan hun vrije
vorm: meerdere stammen, wat kromme
stam of grillige, lage vertakking. Maar dat
zijn allemaal eigenschappen die niet in
de norm voor laanbomen passen.
Waar zijn dergelijke bomen te koop?
Ontwerpers zoeken ook karakterbomen
bij voorkeur bij vaste leveranciers. Maar
bij hun laanboomkwekers komen die
ontwerpers vaak van een koude kermis
thuis. De bomen op die bedrijven zijn, de
naam zegt het al, overwegend bedoeld
om in straten en lanen aan te planten.
Dus voldoen de bomen aan strakke kwa-
Quercus palustris: laag vertakt en rustig
uitgegroeid tot een meerstammig bos.
liteitsnormen, zoals rechte spil, takvrije
stam, geen verse snoeiwonden en alleen
tot driejarig hout in de kroon.
De laanboomkweker snoeit zijn bo-
men tijdig op tot de gewenste takvrije
stam. Tevens bindt hij zo ongeveer alle
bomen op zijn kwekerij aan een bam-
boestok om een rechte, doorgaande spil
te realiseren. Want na de kwekerijtijd
moeten laanbomen ook langs de straat
strak in het gelid staan. Bomen die niet
aan deze strakke norm voldoen belanden
bij de kweker over het algemeen op de
brandstapel.
Serieuze maar beperkte vraag
De vraag van tuinontwerpers en land-
schapsarchitecten naar karakterbomen
is evenwel heel serieus, doch beperkt
zich over het algemeen tot betrekkelijk
kleine aantallen solitairbomen. En be-
halve dat die ontwerpers kiezen voor een
afwijkende groeiwijze, kiezen ze ook met
regelmaat voor minder gangbare soorten
met een afwijkende habitus.
De markt voor karakterbomen is on-
miskenbaar. Maar alle aspecten bij elkaar
maakt het voor bomenkwekers wel lastig
om op deze vraag in te spelen. Toch stapt
een groeiend aantal kwekers in dit speci-
fieke sortiment.
Doordat de Duitse markt wat anders
is, kweekt het bedrijf Baumschulen Lap-
pen in Kaldenkirchen, kort over de grens
bij Venlo, vanouds naast het courante
sortiment laanbomen ook vele, meer bij-
zondere soorten. Van een beperkt aantal
soorten worden bovendien laag vertakte,
al dan niet meerstammige bomen ge-
kweekt. Dit sortiment is echter slechts
voor een deel in hun catalogus terug te
vinden, zo blijkt tijdens een gesprek met
Teije de Haan, de Nederlandse verkoper
van het bedrijf. Wie iets aparts wil, moet
niet in de catalogus van Lappen kijken
maar voor een bedrijfsbezoek naar Kal-
denkirchen gaan, stelt De Haan.
Op het gebied van eiken heeft het be-
drijf een speciale hoek met bijzondere,
deels minder tot nauwelijks bekende
soorten eiken en dat in boommaten van
25-30 tot 50-60 cm stamomtrek. Hier
staan onder meer: Quercus alba, Quercus
✕ schochiana, Quercus velutina, Quercus ✕
ludoviciana, Quercus pyrenaica en Quercus
rubra ’Aurea’. ,,Heel veel is al weg’’, ver-
ontschuldigt De Haan zich. ,,Een groot
aantal bomen is naar België, Nederland
en de Bundesgartenschau 2007 in Gera-
Ronneburg gegaan.’’
Daarnaast worden bewust meerstam-
Driestammige Quercus palustris. Vijfstammige Quercus robur.
In de speciale eikenhoek staan van elke eikensoort maar enkele exemplaren.
mige en tot de grond betakte bomen
gekweekt. In het eikensortiment beperkt
het bedrijf zich tot Quercus robur, Quercus
rubra, Quercus cerris en Quercus palustris.
Vanuit technisch opzicht is de ene soort
geschikter voor de opkweek tot meer-
stammige solitair dan de andere soort.
Keuze in vroeg stadium
De keuze voor laag betakt en meerstam-
migheid wordt door het bedrijf in een
vroeg stadium van de opkweek gemaakt.
Normaal worden bomen als hoogstam
gekweekt. Dat betekent dat spillen zo
snel mogelijk tot een hoogte van 2,20-
2,25 m worden opgekroond voor een
takvrije stam. Bij vier keer verplante
bomen gaat de kroonhoogte tot 2,5 m.
Dit opkronen blijft echter achterwege bij
tot de grond betakte bomen. Ze moeten
dus echt vanuit de struikvorm uitgroeien
tot boom. En door de ruime afstanden
waarop ze worden doorgekweekt blijven
de onderste takken ook behouden en
bepalen zo het karakter van dit product.
Lappen vermeerdert niet zelf. Ook het
sortiment meerstammige bomen komt,
net als de spillen voor de hoogstamlaan-
bomen, van vermeerderingsbedrijven.
Hoewel historisch gezien vaak uitgegaan
werd van drie of vijf bomen bijeen in één
Tot de grond betakte Quercus robur.
plantgat, geeft Lappen de voorkeur aan
het stoofmodel. De jonge boom is daar-
voor tot de grond teruggeknipt en loopt
vervolgens met meerdere groeikrachtige,
vaak drie maar ook wel vier, vijf of zeven
loten uit. Door de enkelvoudige wortel-
hals ontstaat een stabielere plant dan bij
drie genetisch niet gelijke bomen in een
plantgat. Die drie bomen moeten name-
lijk tot één boom opgroeien, terwijl elk
zijn eigen groeikracht heeft.
Het doorkweken blijft beperkt tot het
regelmatig bemesten – geen stikstof voor
de groei, wel kali en fosfaat voor gezond-
heid en afharden – en verplanten van de
meerstammige bomen, tot ze een stam-
omtrek van 30-40 tot 50-60 cm hebben.
Opkronen is er niet bij voor dit product.
Iedere boom uniek karakter
Opvallend verschil met de tot hoog-
stam opgekweekte laanbomen is dat
de meerstammige bomen en de tot de
grond betakte exemplaren veel meer een
eigen karakter laten zien, en dus minder
uniform zijn in hun verschijning. Ieder
exemplaar blijkt ineens een unieke habi-
tus te hebben. Teije de Haan: ,,Dit soort
bomen zoeken ontwerpers hier ter plek-
ke stuk voor stuk uit. Ze moeten passen
in hun project.’’ ■
Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006
19
 Kastanjebladige Moseik
eik

Hoogte 20-25 m
Hoogte 15-20 m Kroon Eerst breed piramidaal, later open
Kroon Uiteindelijk rond en breed spreidend en min of meer rond
Blad 7-16 cm, langwerpig, regelmatig Blad 6-12 cm, zeer variabel van veer-
getand, lijkt op blad van tamme vormig tot grof getand gelobd
kastanje Bloei Mei
Bloei Mei Vruchten een tot vier eikels bijeen, in tweede
Vruchten Eikel 2-4 cm lang, in tweede jaar rijp. jaar rijpend; napje met tot draden
Nap met teruggeslagen schubben uitgegroeide schubben (mos)
Windbestendigheid Goed Windbestendigheid Zeer goed, zoute zeewind redelijk
Ziektegevoeligheid Gering goed
Grondsoort Elke voedzame, niet te natte, neutrale Ziektegevoeligheid Vaak aangetast door luizen (honing-
tot alkalische grond die zeker kalk- dauw), weinig last van meeldauw
houdend mag zijn Grondsoort Alle, van zwak zuur tot kalkhoudend

Een boom waarvan het
blad lijkt op dat van
de tamme kastanje en
die ook eikels draagt.
Dat kan niet anders
dan de kastanjebladige
eik zijn: Quercus cas-
taneifolia. Het blad is
het meest opvallende
onderscheid met onze
zomereik.
De kastanjebladige eik is af-
komstig uit de wouden ten
westen van de Kaspische Zee.
Het verspreidingsgebied strekt
zich uit van de Russische
Kaukasus tot in Noord-Iran en
Oost-Turkije. Daar groeit deze
eik uit tot een hoge boom tot
wel 25 m met een ronde, breed
spreidende kroon. Maar in cul-
tuur komt hij hier afhankelijk
van zijn standplaats niet ver-
der dan een middelmaatboom
van 15 m.
Het meest karakteristieke
aan Quercus castaneifolia is
het blad. Dat lijkt namelijk
bedrieglijk veel op dat van de
tamme kastanje. Het is glan-
zend donkergroen maar grijs-
achtig viltig aan de onderzijde.
Bij het uitlopen is het blad
meer bruinviolet dan groen.
De eikels zijn vrij groot en
alleenstaand of staan met
enkele bijeen op een zeer kort
steeltje en lijken daardoor
bijna zittend op de twijg. De
nap omsluit de eikel meestal
voor meer dan de helft.
Gebruik
De kastanjebladige eik is een
goede park- en straatboom,
die er tegen kan om in de
verharding te staan. Ook is hij
geschikt om tot dicht aan de
kust te worden aangeplant.
Kan op een voldoende warme,
diep doorwortelbare stand-
plaats tot een forse boom
uitgroeien.
Selecties
Van deze soort is één selectie
in omloop: ’Green Spire’. Deze
cultivar groeit krachtig, doch
gedrongen en vormt uiteinde-
lijk een brede zuilvorm. ■
De naam moseik ver- De bladknoppen van de mos-
eik geven hetzelfde kenmer-
wijst naar een belang-
kende beeld als de schubben.
rijk onderscheidend Ook de knopschubben zijn
kenmerk van Quercus sterk draadvormig uitgegroeid
en ineengedraaid tot een mos-
cerris. De schubben van
kluwen.
het napje, dat de eikel Een prettige eigenschap van
voor de helft omsluit, deze snelgroeiende eikensoort
uit Midden- en Zuid-Europa
zijn namelijk draadvor-
is dat hij over het algemeen
mig uitgegroeid. Daar- een goed doorgaande stam
door lijkt het dat het heeft en in de kroon zware
afstaande takken maakt. Het
napje bemost is.
resultaat is dat de jonge boom
een min of meer piramidale
vorm heeft. De kroon wordt
later ongeveer net zo breed
als hoog, maar heeft door de
takbezetting een vrij open
structuur.
Gebruik
De moseik is zeer winterhard,
hoewel in de stam makkelijk
een vorstscheur kan ontstaan.
Zijn behoefte aan warmte, het
bestand zijn tegen hitte en
droogte en zijn geringe bodem-
eisen maken de moseik tot
een geschikte stadsboom. De
bodemeisen liggen lager dan
bij de zomer- en wintereik.
Op een diep doorwortelbare
bodem zal het hoofdwortel-
gestel diepgaand zijn. Ook
wordt bestrating verdragen,
waardoor de moseik tevens in
een geheel verharde situatie
nog goed zal voldoen.
Bij jonge bomen hangt de
topscheut vaak scheef, maar
die richt zich later vanzelf
rechtop. In die fase moeten
wel de nog afhangende on-
derste takken tijdig worden
verwijderd. ■

Quercus castaneifolia Quercus cerris

Tekst op deze en volgende pagina’s Ton Stolk

Beeld Ton Stolk en Rens Kromhout

Gemaakt in Hilversum, Cuijk en Haarlem en
bij Boomkwekerij Gebroeders Van den Berk

20 Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006 Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006

21
 Scharlaken eik Hongaarse eik

Hoogte 20-25 m
Kroon Breed eirond, later rond, gesloten
Hoogte 15-25 m Blad Groot, 10-18 cm en vaak nog groter,
Kroon Hoger dan breed helder groen, onderzijde lichter,
Blad 8-15 cm, met aan weerszijden drie tussen de zeven en twaalf paar lobben
(vier) diepe lobben die scherp doch diepe insnijdingen
spaarzaam getand zijn, loopt geel uit Bloei Mei
Bloei Mei Vruchten Vrijwel zittend, twee tot vijf bijeen,
Vruchten Eikels kort gesteeld, 1,5-2,5 cm lang 2-2,5 cm lang, voor eenderde of meer
tot maximaal de helft omsloten door omgeven door de nap met priemvor-
de nap. Ze rijpen in twee jaar mige en zachtbehaarde schubben
Windbestendigheid Goed Windbestendigheid Zeer windvast
Ziektegevoeligheid Vrij van ziekten en aantastingen Ziektegevoeligheid Gering
Grondsoort Betrekkelijk bodemvaag, ook voor Grondsoort Doorlatende, voedzame, niet te natte,
droge zandgrond, zwak zuur tot alka- zwak zure tot alkalische, bij voorkeur
lisch maar geen kalkhoudende grond lemige bodem

Vanwege zijn fel schar-
lakenrode herfstkleur
wordt van Quercus coc-
cinea veelal de cultivar
’Splendens’ aange-
plant. Zijn herfstkleur
brengt een beetje de
Indian Summer in
Nederland.
Van de scharlaken eik wordt
de soort weinig gekweekt, de
cultivar ’Splendens’ des te
meer. In zijn natuurlijke ver-
spreidingsgebied in oostelijk
Noord-Amerika groeit Quercus
coccinea op uiteenlopende
grondsoorten, maar veelvuldig
op zeer droge en hete stand-
plaatsen.
De scharlaken eik groeit als
jonge boom vrij snel, tot zo’n
40 cm per jaar, en heeft dan
een piramidale groeiwijze.
Later verandert de kroon naar
bijna rond en wordt dan vrij
open en onregelmatig. De
zijtakken staan min of meer
horizontaal uit. Het blad lijkt
op dat van de moeraseik maar
is wat grover.
Gebruik
Door zijn tolerantie voor droog-
te en warmte is Quercus coc-
cinea geschikt voor stedelijke
beplanting, mits er voldoende
ruimte is. De omvangrijke
kroon van oudere bomen zal
anders klachten van aanwo-
nenden tot gevolg hebben. Een
belangrijke reden om deze eik
aan te planten is de prachtige
fel scharlakenrode herfstkleur.
Quercus coccinea laat zich
gemakkelijk verplanten, doch
bij voorkeur in het voorjaar en
met kluit.
Selectie
De cultivar ’Splendens’ groeit
beter rechtop dan de gezaaide
soort. De bladeren zijn groter,
tot 20 cm lang, glanzend en
meer leerachtig. Bovendien
is hij meer geschikt voor toe-
passing als straatboom. De
gezaaide exemplaren vertonen
ook een mooie herfstkleur,
hoewel het afwachten is hoe
sterk deze is en hoe langdurig
deze te zien is. ■
Wat Nederlandse Het lijkt erop dat de Hongaar-
se eik, Quercus frainetto, bij
boomkwekers van de
gemeenten wat uit de belang-
Hongaarse eik in de stelling verdwijnt. Dat is jam-
handel brengen, is in mer, want deze relatief snel
groeiende boom heeft fraai
feite een kloon die al-
blad, vertoont nauwelijks ziek-
tijd op een onderstam ten en is zeer windvast. Het
is geënt. Zaailingen in Nederland gekweekte type
heeft bovendien schuin op-
worden nooit als boom
gaande takken, wat niet snel
aangeboden. verkeershinder zal geven.
Het probleem is dat bomen
soms plotseling na jaren
afsterven als gevolg van uit-
gestelde onverenigbaarheid
met de onderstam. Kwekers
gebruikten bijna altijd zaai-
lingen van Quercus robur. Een
groeiend aantal kwekers stapt
nu over op frainetto-zaailingen.
Gebruik
De soort groeit in zijn natuur-
lijke verspreidingsgebied Zuid-
en Zuidoost-Europa en Turkije
op zonnige, dus warme en
droge heuvels. Als gevolg zijn
de bodemeisen gering, wat
nauw aansluit bij de meeste
stedelijke situaties, al geven
kwekers aan dat de stand-
plaats beter niet te droog kan
zijn. De Hongaarse eik is niet
alleen een goede parkboom,
maar ook geschikt voor lanen
en bredere straten.
Selecties
Van Quercus frainetto is door
Naktuinbouw de selectie
’Trump’ uitgegeven. Deze heeft
in de jeugdfase een breed
eironde kroon.
Het herschreven Stadsbo-
menvademecum Deel 4 noemt
ook de cultivar ’Hongarian
Crown’ met een meer ovale
groeiwijze. In hoeverre deze
selectie al in Nederland wordt
gekweekt is onbekend. ■

Quercus coccinea Quercus frainetto

22 Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006 Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006

23
 Steeneik Schindeleik

Hoogte 15-20 m, in Zuid-Europa tot 25 m

Kroon Dicht vertakt en rond, veelal struik- Hoogte Ruim 20 m
achtige boom Kroon Aanvankelijk piramidaal, later breed
Blad Leerachtig, glanzend groen, variabel en rond
van vorm, tot 7 cm lang, 4 cm breed Blad 10-18 cm lang, ovaalelliptisch, gaaf-
Bloei In zacht klimaat zeer rijk randig, glanzend donkergroen
Vruchten één tot drie bijeen aan korte, Bloei April-mei
donzige steel, rijpen in eerste jaar Vruchten 1-1,5 cm lang, kegelvormig, alleen-
Windbestendigheid Onbekend staand, door vlakke nap omgeven
Ziektegevoeligheid Onbekend Windbestendigheid Onbekend
Grondsoort Zure tot neutrale, matig voedselrijke, Ziektegevoeligheid Onbekend
zandig tot humeuze, niet te zware Grondsoort Bij voorkeur vochthoudende, neutrale
grond tot zwak zure grond

Het aantal eiken dat in
de winter groen blijft,
is beperkt. Een ervan
is de steeneik, Quercus
ilex. De winterhardheid
kent wat vraagtekens,
alhoewel er de laatste
jaren goede ervaringen
zijn met als boom op-
gekweekte exemplaren.
Lange tijd stond de steeneik
te boek als liefhebbersplant.
Zijn vorstgevoeligheid was
hier debet aan. Het herkomst-
gebied ligt dan ook rond de
Middellandse Zee. Toch zijn
er laanboomkwekers die deze
soort in hun programma heb-
ben opgenomen. Op beschei-
den schaal wordt de steeneik
nu ook als straatbeplanting
toegepast.
Belangrijke sierwaarde van
Quercus ilex is het glimmende,
donkergroene blad dat in de
winter aanblijft. Bij een vol-
doende zacht klimaat ontstaat
ook een rijke bloei. Vooral de
bundels geliggrijze tot crème-
kleurige mannelijke katjes aan
de twijguiteinden steken fraai
af tegen het glanzend groene
blad.
Zonder al te veel begelei-
dingssnoei groeit de steeneik
uit tot een dichtvertakte,
struikachtige boom.
Gebruik
In Engeland en in de landen
ten zuiden van Nederland is
te zien dat Quercus ilex kan
uitgroeien tot een opvallende
boom. Voor Nederland geldt
het advies om bomen van
deze soort op beschutte en
zonnige plaatsen aan te plan-
ten. Vooral zeer jonge bomen
zijn vorstgevoelig.
Overigens houdt de steeneik
niet van al te droge groeiom-
standigheden. De voorkeur
gaat dan ook uit naar een
humeuze, zandige tot lemige
bodem die ook weer niet al te
zwaar mag zijn. Een alkalische
of kalkrijke grond is niet ge-
schikt. ■
Feitelijk heeft Quercus Op het eerste gezicht heeft
Quercus imbricaria weinig van
imbricaria geen Ne-
de karakteristieken van de
derlandse naam. Een eik. Gelobde bladeren heeft hij
letterlijke vertaling niet. De bladeren zijn breed
ovaal tot elliptisch, bijna altijd
van de soortnaam im-
gaafrandig en enigszins ge-
bricaria levert de naam golfd. Maar de vruchten laten
schindeleik op, de eik zien dat deze bladverliezende
boom uit oostelijk Noord-
dus waarvan het hout
Amerika onmiskenbaar een
wordt gebruikt voor eik is.
het maken van dunne In zijn jeugd heeft de boom
een piramidale tot kegelvor-
plankjes (schindels)
mige kroon. Later wordt hij
voor dakbedekking. breed en bijna rond. Door zijn
herkomst (van Pennsylvania
tot in Georgia) is hij volkomen
winterhard.
Gebruik
Hoewel zeer bruikbaar in par-
ken en brede lanen, wordt
Quercus imbricaria in Nederland
nauwelijks toegepast. Toch zijn
daar mogelijkheden genoeg
voor. Aan de standplaats stelt
hij niet echt bijzondere eisen.
Dat heeft ermee te maken
dat de boom thuishoort in
het hardhoutooibos in Ameri-
kaanse uiterwaardengebieden.
Hij verdraagt daardoor tijde-
lijke droogte en eveneens een
kortdurende overstroming.
Gemiddeld vraagt hij een
min of meer vochthoudende
bodem die neutraal tot zwak
zuur, niet te voedselarm en
zandig, humeus tot lemig mag
zijn. Daarnaast wil hij een
zonnige en liefst ook warme
standplaats en is hij bestand
tegen tijdelijk hitte. Dus op
zich zou Quercus imbricaria ook
een prima stadsboom kunnen
zijn. ■

Quercus ilex Quercus imbricaria

24 Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006 Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006

25
 Mauri-eik Moeraseik

Hoogte Tot 20 m
Kroon Breed en met rechte, doorgaande
Hoogte 20-25 m stam en bijna horizontaal afstaande
Kroon Smal piramidaal, later breed zuil- takken
vormig Blad 7-12 cm lang, variabel, met scherp
Blad 8-16 cm, grof gelobd, rood uitlopend toegespitste lobben
Bloei Mei Bloei Mei
Vruchten 1,5-2 cm, afgeplat, voor eenderde Vruchten Zittend, kleine eikels, 1-1,5 cm, voor
omsloten door nap tweederde vrij
Windbestendigheid Matig Windbestendigheid Goed, verdraagt geen zeewind
Ziektegevoeligheid Onbekend Ziektegevoeligheid Gering
Grondsoort Bij voorkeur vochthoudend, verder Grondsoort Bij voorkeur vochthoudende, neutrale
weinig eisend tot licht zure grond

Net als van de Europese
en Aziatische eiken
bestaan er ook van
Amerikaanse eiken ver-
schillende kruisingen.
Een ervan is Quercus
’Mauri’, een relatief
smalle boom met een
goede groeikracht.
Wanneer Quercus ’Mauri’ exact
is ontstaan en wat de kruisings-
ouders zijn is niet geheel dui-
delijk. De hybride is van voor
1962, de kruisingsouders moe-
ten Q. rubra en Q. coccinea of
Q. palustris zijn. Vaststaat dat
de kruising is ontstaan op de
kwekerij van Francesco Mauri
in Italië.
De oudste bomen zijn nu
zo’n 45 jaar. Voor de beoorde-
ling van de eigenschappen
is dat betrekkelijk jong. De
inschatting is dat de boom,
afhankelijk van de stand-
plaats, om en nabij de 20 tot
25 m hoog wordt. De habitus is
aanvankelijk smal piramidaal,
maar de oudste exemplaren
zijn meer breed zuilvormig en
tot 7 m breed.
Het blad met scherp ge-
tande lobben verraadt de
Amerikaanse herkomst van
de ouders. Aantrekkelijk is
dat het blad niet alleen in de
herfst scharlakenrood ver-
kleurt, maar ook mooi rood
uitloopt, zowel in het voorjaar
als bij het Sint-Janslot na de
langste dag.
Gebruik
Gezien de smallere groeivorm
heeft de Mauri-eik meer toe-
passingsmogelijkheden dan
zijn ouders. Zowel Q. rubra
als Q. coccinea en Q. palustris
worden heel breedkronige
bomen. ’Mauri’ is vermoedelijk
geschikt voor straten en smalle
groenstroken.
Afgeleid van de vermeende
ouders neemt deze hybride het
in zijn bodem niet zo nauw.
Het belangrijkst is waarschijn-
lijk zijn beperkte tolerantie
voor kalk. ■
De moeraseik, Quercus Oostelijk Amerika is het her-
komstgebied van de moeras-
palustris, is vermoede-
eik. Hij groeit daar in gemeng-
lijk de meest toegepas- de bossen. In stroomgebieden
te Amerikaanse eik. van rivieren en beken, met
slecht doorlatende bodems die
Karakteristiek aan deze
ook nog eens regelmatig onder
boom zijn de vrijwel water staan, groeit de moeras-
horizontaal afstaande eik doorgaans zonder andere
boomsoorten in zijn omgeving.
takken. Die groeiwijze
Maar in veenmoerassen in
heeft wel tot gevolg Amerika groeit hij niet.
dat de boom nogal wat Opvallend is de groeiwijze
van deze middelgrote eik. Lang
ruimte vraagt.
blijft de kroon kegelvormig
met vrijwel horizontaal uit-
staande takken en een tot in
de top doorgaande stam. Ou-
dere bomen krijgen een meer
ronde kroon. De onderste tak-
ken gaan op den duur sterk
hangen. Over het algemeen
groeit Quercus palustris beter
dan bijvoorbeeld de eveneens
Amerikaanse Quercus coccinea.
Gebruik
Hoewel Quercus palustris van
nature in vochtige tot zeer
natte bodems groeit, blijkt hij
een sterk aanpassingsvermo-
gen te bezitten. Ook op nor-
male en matig droge bodems
groeit hij goed. Zelfs bestrating
geeft geen groeiproblemen, als
de pH maar rond neutraal ligt.
Een zure bodem geeft minder
snel problemen dan een kalk-
houdende grond. Te veel kalk
heeft ijzergebrek tot gevolg,
wat zich uit in lichtgroen tot
geel blad en groeiachterstand.
Selecties
Van de moeraseik bestaan ver-
schillende selecties die vooral
afwijkende groeivormen bie-
den als zuil-, bol-, treur- en
dwergvormen. De Naamlijst
van Houtige Gewassen noemt
er een aantal. ■

Quercus ’Mauri’ Quercus palustris

26 Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006 Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006

27
 Zomereik Amerikaanse
eik

Hoogte 25-30 m
Kroon Brede, onregelmatige kroon Hoogte 20-25 m
Blad 5-10 cm, met onregelmatige, ronde Kroon Ovaal, later rond tot afgeplat
lobben, zittend tot bijna zittend Blad 12-22 cm, scherp getande, ondiepe
Bloei Mei lobben
Vruchten Gesteeld, twee tot drie bijeen, Bloei Mei
2-3,5 cm lang, tot hooguit eenderde Vruchten 2-3 cm lang, afgeplat, kort gesteeld,
omgeven door de nap nap vlak tot eenderde om eikel
Windbestendigheid Zeer goed, zoute zeewind redelijk Windbestendigheid Geen zeewind, bij storm breuk-
goed gevoelig
Ziektegevoeligheid Beperkt, al kunnen luis en allerlei Ziektegevoeligheid Weinig
rupsen in grote aantallen optreden Grondsoort Tolereert breed bodemspectrum wat
en voor overlast zorgen betreft vocht, zuurgraad en minerale
Grondsoort Nogal bodemvaag samenstelling

De inlandse zomereik,
Quercus robur, is de
boomsoort die in stede-
lijke en landschappe-
lijke beplantingen het
meest van alle eiken
wordt aangeplant. In
populariteit wint hij
het ook van de meeste
andere boomsoorten.
Zoals ook in de verschillende
artikelen in dit eiken-thema-
nummer naar voren komt,
kent en kende de zomereik
vele toepassingen. Een nuts-
boom is hij tegenwoordig aan-
zienlijk minder dan vroeger,
al geldt hij nog altijd als een
goede houtproducent.
Gebruik
Door zijn afmetingen is Quer-
cus robur een ideale boom voor
lanen, pleinen, parken en al-
lerlei landschappelijke beplan-
tingen. Voor straten wordt hij
op den duur te groot al kan hij
wel in bestrating staan.
Aan de bodem stelt de zo-
mereik betrekkelijk weinig
eisen. Hij staat dan ook als
bodemvaag te boek. Optimaal
groeit hij echter op een mi-
nerale, diep doorwortelbare,
voedselrijke en min of meer
vochthoudende bodem. Hier-
toe behoren zware leem- en
kleigronden. Tijdelijke over-
stroming is geen probleem;
aangevoerd nieuw slib komt
de vitaliteit van de boom ten
goede.
Selecties
Van de zomereik bestaan veel
selecties die betrekking heb-
ben op een speciale habitus en
bladafwijkingen. Vaak toege-
past wordt de zuileik. Hoewel
dit het idee geeft dat het om
één groeivorm gaat, blijken
er allerlei variaties op het
zuilthema in de handel. Het
goedkoopst zijn zaailingzuilen
onder de naam Quercus robur
’Fastigiata’. Ze laten echter een
grote diversiteit in groei zien.
Eenvormig zijn daarentegen
de diverse selecties binnen
de zuileik. Daarvan is Q. robur
’Fastigiate Koster’ de bekend-
ste. Verschillende laanboom-
kwekers hebben echter ook
eigen selecties. ■
Er komen vele soorten Als solitair met voldoende
ruimte rondom komt de
eiken uit Amerika. Rode
Amerikaanse eik het best tot
herfstkleuren zijn hun zijn recht. Dan groeit hij uit
handelsmerk. Een van tot een forse boom met een
breed-ronde, afgeplatte kroon.
al die eiken, Quercus
De herfstkleur is meestal het
rubra, kreeg de naam argument om deze eikensoort
van Amerikaanse eik aan te planten. De verkleuring
loopt afhankelijk van zon en
mee, hoewel de soort-
temperatuur van oranjerood
naam juist duidt op de tot scharlakenrood, maar geel
rode herfstkleur. en geelbruin komen ook voor.
Helaas is die herfstverkleuring
niet elk jaar even overtuigend.
Gebruik
In tegenstelling tot de in-
landse eiken verdraagt Quercus
rubra schaduw, evenals ste-
delijke luchtvervuiling. Van
nature wortelt de boom graag
diep, dus een standplaats met
een hoge grondwaterstand is
minder geschikt. Verder stelt
deze Amerikaanse eik weinig
eisen aan de bodem. Op droge,
arme, niet kalkrijke gronden
is de groei redelijk tot goed.
De boom geeft daar ernstige
vochtconcurrentie. De voor-
keur gaat echter naar zandig-
lemige, doorlatende bodems,
die min of meer vochthoudend
zijn en zuur tot neutraal. Te
veel kalk geeft chlorose.
Selecties
Er is een beperkt aantal cul-
tivars. Dit betreft merendeels
selecties op herfstkleur. Alleen
Quercus rubra ’Aurea’ wordt
gekweekt om het helder goud-
geel uitlopende blad. Het blad
is in de zomer lichtgeelgroen
tot aan de herfstverkleuring. ■

Quercus robur Quercus rubra

Quercus robur ’Fastigiate Koster’

28 Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006 Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006

29
 Kurkeik Turners eik

Hoogte 6-10 m Hoogte 8-10 m

Kroon Breed, vaasvormig Kroon Kegelvormig tot rond
Blad 6-10 cm leerachtig, glanzend donker- Blad 6-10 cm lang, leerachtig en donker-
groen, wintergroen groen
Bloei April-mei Bloei Mei-juni, grijswitviltige lange katjes
Vruchten 1,5-2,5 cm lang, alleenstaand of in Vruchten 3-7 bijeen, gesteeld, 20 cm lang,
paren, voor eenderde door nap met half omsloten door viltige nap
iets afstaande schubben omgeven Windbestendigheid Redelijk
Windbestendigheid Redelijk Ziektegevoeligheid Onbekend
Ziektegevoeligheid Onbekend Grondsoort Alle, niet te arm, van zuur tot sterk
Grondsoort Weinig eisend, verdraagt droogte alkalisch

De kurkeik refereert
net als vijg en olijf aan
de mediterrane sfeer
van het Middellandse
Zeegebied. Het bijzon-
dere van de kurkeik is
zonder twijfel de dikke,
grillige schors. Een
boom die op het randje
zit van wat hier moge-
lijk is.
Quercus suber, de kurkeik,
spreekt sterk tot de verbeel-
ding omdat hij de leverancier
is van kurk. Zijn natuurlijke
verspreidingsgebied is echter
maar klein, reden waarom de
soort beschermd is en niet
meer voor kurkwinning mag
worden geëxploiteerd. Maar
handel in de bomen vindt nog
wel plaats.
Bomen die vanuit Spanje of
Portugal worden geïmporteerd,
komen volledig ontdaan van
hun takken aan. Het vermogen
om op het oude hout uit te
lopen is echter bijzonder groot.
Binnen enkele jaren ontstaat
een nieuwe kroon met zomer
en winter donkergroen, glan-
zend blad.
Opmerkelijk is ook het
bloeigedrag. De bloei valt in
april-mei, gelijk met het uitlo-
pen van het jonge blad, maar
gaat door in de zomermaan-
den. Hierdoor zitten er in de
boom ook altijd eikels in alle
ontwikkelingsstadia. Rijpe
eikels zijn zwart.
Gebruik
De kurkeik is geen boom om
in aantallen aan te planten
in parken en plantsoenen.
Het is een echte solitair voor
beschutte plaatsen en ook bin-
nenbeplantingen. De winter-
hardheid is beperkt, als win-
terhardheidszone wordt in de
literatuur 8b opgegeven. Dat
betekent dat hij tot zo’n 10ºC
vorst kan doorstaan. Gewaakt
moet wel worden voor uitdro-
gende wind en zonneschijn in
winterse vorstperioden.
Als standplaats vraagt hij
om een droge, niet te rijke
grond als open zandgrond. Hij
is niet geschikt voor zware,
vochtige, kalkrijke terreinen. ■
Een wintergroene eik Uit een kruising van Quercus
ilex met Quercus robur is op de
en volledig winterhard.
kwekerij van Spencer Turner,
Deze combinatie van Holloway Down in Essex, En-
eigenschappen maakt geland in 1783 of wellicht al
eerder Quercus turneri ontstaan.
de Quercus x turneri
Later is door Willdenow een
’Pseudoturneri’ tot een wat afwijkende boom in de
speciale verschijning. botanische tuin van Berlijn
beschreven. Uiteindelijk kreeg
Opmerkelijk genoeg
deze de naam Quercus ✕ turneri
wordt hij maar mondjes- ’Pseudoturneri’.
maat toegepast. Gekweekt wordt uitsluitend
Quercus ✕ turneri ’Pseudoturne-
ri’, een grote struik tot kleine
boom. De leerachtige bladeren
zijn donkergroen, matglan-
zend en hebben naar de top
gerichte, ronde lobben. Afhan-
kelijk van de winter is hij win-
tergroen. In het voorjaar is hij
echter korte tijd kaal, want de
rest van het blad valt vlak voor
het uitlopen van het nieuwe
blad af. Dit in tegenstelling tot
de bladhoudende eiken, die
hun bladeren twee tot drie
jaar behouden.
Gebruik
Het is een wintergroene boom
die als solitair of in kleine
groepen prima past in parken,
plantsoenen en wat grotere
tuinen. Hij kan ook op kalk-
houdende grond worden aan-
geplant. De boom accepteert
overigens alle grondsoorten
die niet te nat en arm aan voe-
dingsstoffen zijn. Belangrijk is
een goed ontwaterde bodem.
Als standplaats gaat de
voorkeur naar een zonnige of
halfbeschaduwde locatie. Het
stadsklimaat met ’s zomers
hitte-uitstraling van gebou-
wen en verharding is voor
deze boom geen probleem.
Uitdrogende wind en zon in de
winter hebben bladschade tot
gevolg. ■

Quercus suber Quercus x turneri

30 Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006 Tuin&Landschap [ 24-thema ] 2006

31