WSTP

Temperatura jest powszechnym stanem kadej materii, ktry stanowi pozytywny lub negatywny czynnik przy
wszystkich niemal procesach technologicznych.
Czynnik pozytywny to warunek okrelonej wartoci temperatury niezbdny dla optymalnego przebiegu procesu
technologicznego.
Czynnik negatywny to zmiany temperatury spowodowane przemianami energetycznymi dziaajcymi w sposb
szkodliwy na proces technologiczny. Z tych wzgldw pomiar temperatury i jej kontrolowanie jest zadaniem, ktre
spotykamy najczciej. Zadanie to mimo swojej pospolitoci naley do trudnych, poniewa zaley od natury zjawiska, ktre nazywamy ciepem. Bogactwo form przenoszenia energii cieplnej z jednego rodowiska do drugiego (przewodzenie, konwekcja, promieniowanie) zmienno wspczynnikw decydujcych o intensywnoci przenoszenia oraz brak dobrych izolatorw ciepa ogromnie
utrudnia dobry pomiar temperatury.

W zastosowaniach przemysowych stosowane s cztery

podstawowe metody pomiaru temperatury:
pomiary wykorzystujce zmian rezystancji czujnika
pomiary wykorzystujce zjawisko termoelektryczne:
termopary s rdami sygnau pomiarowego
pomiary wykorzystujce emisj podczerwieni:
pirometry
pomiary czujnikami, w ktrych pomiar jest przetwarzany w sensorze na posta cyfrow, a zmierzona warto
jest przekazywana do urzdzenia odczytowego w formie binarnej.
Kada z tych metod ma pewne zalety jak i wady, a tym samym ograniczony zakres zastosowa. W naszej publikacji
zwrcimy szczeglnie uwag na pierwsze dwie metody pomiaru, ze wzgldu na ich dominacj w sektorze przemysowym.

Pomiary wykorzystujce zmian rezystancji czujnika

Pomiary wykorzystujce zjawisko termoelektryczne,
termopary s rdami sygnau pomiarowego

REZYSTANCYJNE (OPOROWE) CZUJNIKI

TEMPERATURY.

Zaleno opornoci metali i pprzewodnikw od temperatury wykorzystuje si do przetwarzania temperatury

na sygna elektryczny. Charakter przewodnoci elektrycznej decyduje o przebiegu funkcji R=f(t).
Oporniki metalowe odznaczaj si du staoci
i w przyblieniu liniowoci, natomiast pprzewodnikowe nazywane termistorami du czuoci, nieliniowoci oraz gorsz staoci.

REZYSTORY PLATYNOWE

Z uwagi na wysok dokadno i stabilno s najpowszechniej stosowane w przemyle. Wykonane s w technologii: tradycyjnej jako rezystory walcowe ceramiczne oraz cienkowarstwowe. Do jednoczesnego pomiaru i regulacji stosuje si rezystory podwjne dwuuzwojeniowe. Dopuszczalne wartoci
prdu pomiarowego wynosz od 1mA (cienka warstwa) do 5
mA (rezystor ceramiczny) i odpowiednio zakres pracy: -70 do
500C (cienka warstwa) i - 200 do 850C (rezystor ceramiczny). Podstawowym typem rezystora jest Pt100 posiadajcy
rezystancj 100 w temperaturze 0C; produkowane s take rezystory Pt500, Pt1000. PN-EN 60751 + A2:1997 podaje
zalenoci midzy temperatur a rezystancj, dla rezystorw
platynowych okrelon na podstawie poniszych wzorw:
w zakresie: -200C do 0C
Rt = R0 [1 + At + Bt2 + C (t 100C) t3 ]
w zakresie : 0C do 850C
Rt = R0 (1 + At + Bt2 )
Dla platyny stosowanej w przemysowych termometrach
rezystancyjnych w powyszych rwnaniach przyjto stae o wartociach:
A = 3,9083 x 10-3 C 1
B = - 5,775 x 10-7 C 2
C = - 4,183 x 10-12 C 4
Jednym z najwaniejszych parametrw opisujcych charakterystyk czujnika platynowego jest wspczynnik nachylenia deniowany jako:
= (R100 R0) /(100 x R0) = 0,00385 C-1

APATOR - KFAP Sp. z o.o.

30-011 Krakw; ul. Wrocawska 53, tel. (012) 637 87 20, 636 78 85; fax (012) 637 34 97; www.apator-kfap.pl; e-mail: biuro@apator-kfap.pl

Wzory pomocne przy obliczeniach dopuszczalnych odchyek opornikw platynowych w poszczeglnych klasach:
A
B
1/3B

t= (0,15 + 0,002 |t|) C

t= (0,30 + 0,005 |t|) C
t= 1/3(0,3 + 0,005 |t|) C

Przy zanurzeniu czujnika w rodowisko o temperaturze T,

temperatura czujnika zmienia si wedug krzywej (rys. poniej), z ktrej mona wyznaczy sta czasow NT

Dopuszczalne odchyki dla Pt100.

Temperatura

Dopuszczalne odchyki rezystancji R dla Pt100 []

Dopuszczalne odchyki temp t

dla Pt100[C]

kl. 1/3B

kl.A

kl.B

kl. 1/3B

kl.A

kl.B

0,19

0,24

0,56

0,43

0,55

1,30

-100

0,11

0,14

0,32

0,27

0,35

0,80

0,04

0,06

0,12

0,10

0,15

0,30

100

0,10

0,13

0,30

0,27

0,35

0,80

200

0,16

0,20

0,48

0,43

0,55

1,30

300

0,21

0,27

0,64

0,60

0,75

1,80

400

0,26

0,33

0,79

0,77

0,95

2,30

500

0,31

0,38

0,93

0,93

1,15

2,80

600

0,35

0,43

1,06

1,10

1,35

3,30

650

0,38

0,46

1,13

1,20

1,45

3,60

-200

700

1,17

3,80

750

1,23

4,10

800

1,28

4,30

850

1,34

4,60

REZYSTORY NIKLOWE I MIEDZIANE

W porwnaniu z platynowymi s tasze, lecz mniej dokadne i mniej stabilne. Niewielk zalet jest ich wysza
czuo (patrz charakterystyka)
Rezystory niklowe produkowane s jako Ni100 i Ni1000.
Rezystory miedziane wytwarzane s jako Cu100 i dedykowane gwnie do pomiaru temperatury redniej.
Wzory pomocne przy obliczeniach dopuszczalnych odchyek opornikw niklowych w klasie B:
- 60 do 0C

t= (0,3 + 0,0165 |t|) C

0 do 180C

t= (0,3 + 0,008 |t|) C

WASNOCI DYNAMICZNE CZUJNIKW

TERMOMETRYCZNYCH

W wikszoci termometrw elektrycznych bdy dynamiczne pomiarw, s powodowane gwnie bezwadnoci czujnikw termometrycznych, ktra ma istotny wpyw
na wasnoci dynamiczne obiektw regulacji temperatury. Wikszo czujnikw moe by w sposb uproszczony rozwaana jako jednorodny walec o masie m, przewodnoci cieplnej , cieple waciwym c, powierzchni wymiany
ciepa ze rodowiskiem otaczajcym F oraz wspczynnikiem wymiany ciepa . Czujnik taki przy dostatecznie duej wartoci i dostatecznie maej rednicy walca, mona
traktowa jako czon inercyjny I-rzdu o staej czasowej
NT = m c / F

APATOR - KFAP Sp. z o.o.

Odpowied czujnika termometrycznego na wymuszenie

skokowe.
0,5 czas wartoci poowicznej
0,9 czas dziewiciu dziesitych
Wzgldny dynamiczny bd pomiaru wynosi
= T - T(1 - e-t / N ) = - exp ( -t / NT )
T

i zaley od czasu przebywania czujnika w badanym orodku.

Wzgldny bd pomiaru w funkcji czasu t od chwili
umieszczenia czujnika w badanym rodowisku
t

0,693 NT
-1/2

NT
- 1/e

4,6 NT
- 1/100

6,9 NT
- 1/1000

9,2 NT
- 1/10000

Czasy odpowiedzi wyznaczane s w nastpujcych warunkach (wg PN):

w powietrzu:
prdko przepywu: = 3 0,3 m/s
temperatura powietrza: = 1030C
skok temperatury: = 1020C
minimalna gboko zanurzenia = (dugo czci czuej czujnika + 15 rednic)
w wodzie:
prdko przepywu: = 0,4 0,05 m/s
temperatura pocztkowa: = 530C
skok temperatury: = 10C
minimalna dugo zanurzenia = (dugo czci czuej
czujnika + 5 rednic)

30-011 Krakw; ul. Wrocawska 53, tel. (012) 637 87 20, 636 78 85; fax (012) 637 34 97; www.apator-kfap.pl; e-mail: biuro@apator-kfap.pl

UKADY POMIAROWE

Czujniki rezystancyjne mog by wczane do ukadw

pomiarowych za pomoc linii 2-, 3- lub 4- przewodowej.
Najczciej stosowane jest podczenie 2-przewodowe.
Zalet takiego podczenia jest redukcja kosztw kabli, ale
rezystancja przewodw i jej zmiana z temperatur otoczenia powiksza bd pomiaru. Zastosowanie linii 3- przewodowej ogranicza znacznie ten bd, a linia 4- przewodowa
eliminuje go cakowicie.

Szczeglne wymaganie techniczne oraz specjalne zastosowania np. medyczne, doprowadziy do opracowania termoelementw paszczowych o niewielkich wymiarach, wysokiej rezystancji izolacji i duej odpornoci na
agresywne rodowisko. Jednolity przewd termoelementu paszczowego skada si z:
dwch przewodw (termoelektrod)
warstwy izolacji silnie sprasowanego proszku mineralnego (przewanie tlenek magnezu)
paszcza metalowego zapewniajcego oson mechaniczn chemicznej spoiny pomiarowej i termoelektrody.
Na jednym kocu termoelektrody s zespawane tworzc
spoin pomiarow (gorcy koniec termoelementu). Zespawany jest rwnie paszcz termopary, aby odizolowa spoin pomiarow od wpyww zewntrznych. Drugi koniec termoelementu jest podczony do przewodu przeduajcego lub kompensacyjnego, bezporednio lub poprzez zcze wtyczka gniazdo. Dziki bardzo silnemu sprasowaniu warstwy izolacji
i odpowiedniej strukturze metalurgicznej, zarwno termoelektrod jak i paszcza, termoelementy s bardzo gitkie i mog by
wyginane z minimalnym promieniem krzywizny trzy razy wikszym od ich rednicy zewntrznej. Przy zachowaniu pewnych
rodkw ostronoci, promie zgicia moe by jeszcze mniejszy. Mae rednice zewntrzne termoelementw umoliwiaj
pomiar temperatury nawet w miejscach dotd niedostpnych.

CZUJNIKI TERMOELEKTRYCZNE
Dwa przewody z rnych metali zespawane na jednym
kocu tworz termoelement. Jeeli spoina pomiarowa ma
inn temperatur ni wolne koce, w termoelemencie powstaje sia termoelektryczna. Jeeli temperatura wolnych
kocw jest staa i znana, to warto powstajcej siy termoelektrycznej jest miar temperatury spoiny pomiarowej. Zaleno siy termoelektrycznej od temperatury spoiny pomiarowej, przy temperaturze wolnych kocw staej
i rwnej 0C, jest znormalizowana dla najczciej stosowanych termoelementw.
W praktyce nie ma moliwoci utrzymywa temperatury
zimnych kocw na staym poziomie 0C, konieczne jest
wic kompensowanie jej waha. Wikszo podstawowych obecnie przyrzdw wsppracujcych z czujnikami
termoelektrycznymi posiada obwody kompensujce.
W przypadku, gdy temperatura spoin odniesienia t0 jest
rna od 0C si termoelektryczn termoelementu oblicza
si wedug wzoru Et = E - Et0 w ktrym:
Et sia termoelektryczna dla t0 1 0C
E sia termoelektryczna dla 0C < t0 50C
wg PN - EN 60854-1
Et0 sia termoelektryczna spoiny odniesienia dla temperatury t0
wg PN - EN 60854-1
APATOR - KFAP Sp. z o.o.

BDY POMIARU TERMOELEMENTAMI

Bdy niejednorodnoci termoelementw.
Niejednorodno termoelementw moe by spowodowana przez skad chemiczny lub zmian w strukturze krystalicznej. Wewntrz drutw termoelektrod pojawia si niepodana
SEM, ktra zawsze ma negatywny wpyw na dokadno pomiaru (jeli termoelement umieszczony jest w obszarze z gradientem temperatury). Bd zaley wtedy tak od niejednorodnoci, jak i od gradientu temperatury. Zmiany w strukturze drutw termoelektrod mog powsta w czasie ich zwijania, skadania lub rozcigania. Maj one charakter odwracalny. Powrt
do pierwotnej struktury nastpuje w wyniku podgrzania termoelementu do temperatury 800C. W celu wykrycia niejednorodnoci mona przeprowadzi nastpujcy eksperyment:

30-011 Krakw; ul. Wrocawska 53, tel. (012) 637 87 20, 636 78 85; fax (012) 637 34 97; www.apator-kfap.pl; e-mail: biuro@apator-kfap.pl

Spoina pomiarowa jest utrzymywana w staej temperaturze

i podczona do miernika. rdo ciepa jest przemieszczane wzdu termoelementu. Wskazania miernika nie powinny si znaczco zmienia.
Bdy wynikajce z niewaciwego miejsca pomiaru.
Zasadniczo, spoina pomiarowa, ktra stanowi czujnik termoelementu, powinna by umieszczona w gorcej czci
obiektu, ktrego temperatur mierzymy. Jeli to nie jest spenione, temperatura nie jest mierzona poprawnie. Dodatkowo,
zakcenia w polu temperatury mog mie ujemny wpyw na
pomiar. Przewodno cieplna materiaw konstrukcyjnych takich, jak izolator, druty termoelektrod i paszcz powoduje, e
zachodzi przez nie wymiana ciepa. Jeeli paszcz jest w wyszej temperaturze ni spoina pomiarowa, nastpuje przepyw
ciepa w kierunku spoiny. T sam drog ciepo moe odpywa od spoiny. Oba przypadki zakcaj pomiar temperatury. Popraw mona osign poprzez odpowiedni konstrukcj i zamocowanie termoelementu. Naley zapewni tak dobr, jak to jest moliwe, wymian ciepa pomidzy mierzonym
obiektem a spoin pomiarow.
Bdy wynikajce z dryftu.
Defekty termoelementw nie wynikaj wycznie zmechanicznych uszkodze czy zama, ale take std, e SEM nie
mieci si ju w granicach tolerancji. To zjawisko, znane jako
dryft, zachodzi bez adnych zewntrznych zmian w temperaturze i moe stopniowo zmieni si termoelektryczn. Jedn
z przyczyn dryftu, jest zanieczyszczenie drutw termoelektrod
zachodzce pod wpywem temperatury.
Przykad: w termoelementach typu K przyczyn dryftu jest
fakt, e w wysokich temperaturach chrom w drucie (+) utlenia si atwiej, ni nikiel. Nastpuje redukcja chromu i SEM
zmniejsza si. Bd ten pojawia si czsto take wtedy, gdy
termopara jest uywana w atmosferze beztlenowej. Brak tlenu
przeszkadza w utlenianiu i uformowaniu si naturalnej osony. Pojawiajcy si nalot niszczy druty termoelektrod. Pomiary temperatury termoelementu typu K w atmosferze bogatej
w siark powoduje jej oddziaywanie z drutem niklowym. Powoduje to krucho materiau. Inn przyczyn dryftu jest zbyt
gwatowne schodzenie termoelementu od temperatury przekraczajcej 700C. Starzenie termoelementw jest skutkiem
jeszcze innych procesw, nie majcych nic wsplnego z wyej opisanymi. W tym miejscu zjawiska te nie s szczegowo
opisane, a jedynie wzmiankowane. Jako ogln zasad naley przyj, e termoelementy uywane w obszarach o wysokich temperaturach, s czasowo testowane pod ktem utrzymania SEM w granicach tolerancji.
Bdy wynikajce z niewaciwego przewodu kompensacyjnego.
Przewd kompensacyjny jest potrzebny w celu przeduenia termoelementu do urzdzenia /stanowiska/ pomiarowego.
Jego doczenie moe by przyczyn powstania bdu w pomiarach. Aby tego unikn naley pamita, e bdy SEM
spowodowane s czsto zmian polaryzacji kabli przy czeniu, zastosowaniem niewaciwego przewodu kompensacyj6

APATOR - KFAP Sp. z o.o.

nego, zbyt wysok temperatur otoczenia oraz niewaciwym

uziemieniem ekranowania przewodw termoelektrycznych,
jeli przechodz one przez pole magnetyczne. Jeli stwierdza
si wystpowanie bdw pomiarowych, zalecane jest najpierw sprawdzenie przewodu kompensacyjnego.
Tolerancje termoelementw wg PN - EN 60584-2
Typ termoelementu

Klasa 1

Klasa 2

Zakres stosowania C

Tolerancja C

Cu - CuNi
(T)

40...+125
+125...+350

0,5
0,004 |t|

40...+133
+133...+350

1
0,0075|t|

NiCr - CuNi
(E)

40...+375
+375...+800

1,5
0,004 |t|

40...+333
+333...+900

2,5
0,0075|t|

Fe - CuNi
(J)

40...+375
+375...+750

1,5
0,004 |t|

40...+333
+333...+750

2,5
0,0075|t|

NiCr - Ni
(K)

40...+375
+375...+1000

1,5
0,004 |t|

40...+333
+333...+1200

2,5
0,0075|t|

NiCrSi - NiSi
(N)

40...+375
+375...+1000

1,5
0,004 |t|

40...+333
+333...+1200

2,5
0,0075|t|

PtRh 13 Pt
(R)
PtRh 10 Pt
(S)

0...+1100
+1100 ...+1600

1
(1+0,003
(|t|-1100))

0...+600
+600...+1600

1,5
0,0025|t|

+600...+1700

0,0025|t|

PtRh30 PtRh6
(B)

Zakres stosoTolerancja C
wania C

PODCZENIE CZUJNIKW TERMOELEKTRYCZNYCH

Przewody kompensacyjne wykonane s z tego samego materiau, co przynaleny im termoelement i mog by stosowane w zakresie do 200C. Przewody kompensacyjne z materiaw zastpczych skadaj si ze stopw, ktre maj identyczn charakterystyk z przynalenym termoelementem. W zakresie temperatur dopuszczalnych dla przewodw kompensacyjnych (patrz DIN 43 722), maj te same wasnoci termoelektryczne jak przynalena im termopara. Materiay zastpcze s stosowane do termopar typu K i N oraz do termopar
z metali szlachetnych typu R, S i B, poniewa w tych przypadkach termopary skadaj si z materiaw bardzo drogich. Druty do przewodw pomiarowych i kompensacyjnych s znormalizowane w DIN 43 713. Napicia termoelektryczne w dopuszczalnym zakresie temperatur odpowiadaj napiciom termoelektrycznym dla termopar wedug DIN IEC 584 cz 1.
Odchylenia graniczne dla przewodw pomiarowych i kompensacyjnych s ustalone w DIN 43 722. S dwie klasy dokadnoci. Wysza klasa dokadnoci (1) jest moliwa tylko dla przewodw pomiarowych s to przewody z materiaw oryginalnych. Klasa (2) obowizuje zarwno dla przewodw pomiarowych jak i dla kompensacyjnych. Przewody pomiarowe i kompensacyjne odpowiadaj pod wzgldem oznacze barwnych
normie DIN 43 722. Przewody pomiarowe w klasie dokadnoci 1 mog by dostarczane na danie. Dla termopar typu
B mog by stosowane przewody kompensacyjne miedziane
w zakresie temperatur do 100C. Dlatego w DIN 43 722 dla
tych przewodw kompensacyjnych nie przewidziano adnych
odchyle granicznych. Jeli przewody kompensacyjne dla typu
B musz by stosowane w wyszych temperaturach, konieczne jest stosowanie specjalnego przewodu kompensacyjnego.
Te przewody mog by dostarczane na danie.

30-011 Krakw; ul. Wrocawska 53, tel. (012) 637 87 20, 636 78 85; fax (012) 637 34 97; www.apator-kfap.pl; e-mail: biuro@apator-kfap.pl

MATERIAY OSON
Materiay odporne na korozj
Ze wzgldu na zawarto chromu stale mona podzieli trzy grupy:
stale wysoko chromowe,
stale chromowo-niklowe,
stale chromowo-niklowo-manganowe.
Oznaczenie stali odpornych na korozj (wg. PN-71/H-86020). Stale odporne na korozj oznacza si literami okrelajcymi skadniki stopowe i liczbami za kad liter, podajcymi
w procentach rednie stenie tych dodatkw w stali. Stenie
wgla okrela si liczbami cakowitymi, oznaczajcymi przyblion, redni zawarto tego pierwiastka. Gdy stenie jest
mniejsze od 0,07%C, na pocztku znaku stali podaje si znak
0, gdy za mniejsze od 0,03%C podaje si znak 00. Pierwiastki s znakowane nastpujco: H - chrom, N - nikiel, Nb - niob,
M - molibden, G - mangan, Cu - mied, T - tytan, J - aluminium.
Obecnie obowizuj rwnolegle dwie normy PN-71-H-86020
i PN-EN 10088-1 opisujca skad chemiczny i niektre wasnoci zyczne stali.
Stale wysoko chromowe s odporne gwnie na korozj
chemiczn w tym na utlenianie w atmosferze powietrza, wody
naturalnej, pary wodnej, na dziaanie zimnych roztworw alkalicznych rozcieczonych kwasw i soli z wyjtkiem chlorkw , siarczanw i jodkw oraz na dzianie ropy naftowej i jej
par, paliw, olejw, alkoholi, a take rodkw spoywczych.
Stale chromowo-niklowe s odporne gwnie na korozj
elektrochemicz w rodowisku kwasw nieorganicznych
i organicznych, zwizkw azotu, roztworw soli i agresywnych rodkw spoywczych. Zawieraj one od 18 do 25%
Cr i od 8 do 20 % Ni. Maj struktur austenityczn. Najczciej stosowna jest stal typu 18/8 zawierajca 18%Cr i 8%Ni
wzgldnie jej modykacje jak 0H18N9, 1H18N9, 2H18N9.
Stal ta jest wybitnie odporna na korozj, nie dziaa na ni
kwas azotowy, stony kwas siarkowy, fosforowy i inne.
W celu zwikszenia odpornoci na kwas siarkowy i octowy, stosuje si dodatki molibdenu w iloci od 1,5% do 2,5%
np.H18N10MT, H17N13M2T. Wad tych stali jest niestety
skonno do korozji midzykrystalicznej, ktra wystpuje
przy ich nagrzaniu do temp. od 450C do750C.
Stale chromowo-niklowo-manganowe tak jak stale chromowo-niklowe, s odporne gwnie na korozj elektrochemicz w rodowisku kwasw nieorganicznych i organicznych,
zwizkw azotu, roztworw soli i agresywnych rodkw spoywczych. S to stale, w ktrych w celach oszczdnociowych czciowo zastpiono nikiel manganem wzgldnie azotem np. 1H17N4G9. Maj one te struktur austenityczn, jednak ich odpornos na korozj jest nieco gorsza ni stali chromowo niklowych. W rodowiskach, takich jak roztwory kwasu
mlekowego, octowego i innych wystepujcych w sokach owocowych wykazuj dobr odporno. S one szeroko stosowane w przemyle mleczarskim.
APATOR - KFAP Sp. z o.o.

Materiay aroodporne
Od stali i stopw pracujcych w wysokiej temperaturze
w zakresie powyej 600C, wymaga si duej aroodpornoci i arowytrzymaoci. aroodporno to odporno
stopu na dziaanie czynnikw chemicznych, gwnie powietrza oraz spalin i ich agresywnych skadnikw w temperaturze wyszej ni 600C. arowytrzymao to odporno stopu na odksztacenia, z czym wie si zdolno
do wytrzymywania obcie mechanicznych w temperaturze powyej 600C. Podstawowym pierwiastkiem zwikszajcym aroodporno stali jest chrom. arowytrzymao podwyszaj pierwiastki stopowe zwikszajce energi wizania atomw w sieci roztworu staego, a wic podwyszajce temperatur topnienia i rekrystalizacji, do ktrych nale: Mo, W, V, Co, a take Ti, Cr i Si. Skad chemiczny i podstawowe wasnoci stali aroodpornych i arowytrzymaych podaje norma PN-72/H-86022. Stale aroodporne i arowytrzymae oznacza si podobnie jak stale
odporne na korozj z pominiciem stenia wgla.
Waciwoci stali
Max.
temp.

Norma/Materia

Waciowoci

dobra odporno na:

kwasy organiczne w umiarkowanych temperaturach
DIN 1.4306
roztwory soli np. siarczanw, siarczkw
X2Cr-Ni 18.09
800C
i siarczynw
AiSI 304L
roztwory alkaiczne przy umiarkowanej temPN 00H18N10
peraturze
dobra spawalno, nie wymagana obrbka
cieplna po spawaniu
jak wyej
wysza odporno na korozj w kwasach nie
utleniajcych, jak octowy, winny, fosforowy,
DIN 1,4404
siarkowy i inne
800C X2CrNiM 18-10
podwyszona odporno na korozj weroAISI 316L
w
dobra spawalno, nie wymagana obrbka
cieplna po spawaniu
dobra odporno na korozj midzykrystaliczn
DIN 1.4541
take po spawaniu dobra odporno na proX6CrNiTi 18-10
dukty oleju cikiego, pary, gazy spalinowe
800C AISI 321
dobra odporno na utlenianie do 900C
PN 1H18N9T
dobra odporno na dwutlenek wgla do
PN H18N10T
50C
dobra spawalno, nie wymagana obrbka
cieplna po spawaniu
podwyszona odporno na korozj wobec
niektrych kwasw
DIN 1.4749
odporno na korozj werow, solank i
X6CrNiMoTi17122
800C
agresywne ciecze przemysowe
AISI 316Ti
dobra odporno na utlenianie do 900C
PN 17N13M2T
dobra spawalno, nie wymagana obrbka
cieplna po spawaniu
wyjtkowa odpornoc na atmosfer redukujc zawierajc siark
bardzo dobra odporno na utlenianie i poDIN 1.4571
wietrze
1150C X18CrNi28
dobra odporno na korozj wobec popiow
AISI 446
po spalaniu, ciek mied, ow i cyn
dobra spawalno metod ukow i TIG, nie
wymagana obrbka cieplna po spawaniu
znakomita odporno na korozj w wysokich
DIN 1.4841
temperaturach
X15CrNiSi2520
wystarczjca odporno w atmosferze zawiera1150C
AISI 314
jcej wgiel i siark w powietrzu na utlenianie
PN H25N20S2
do 1000C praca ciga
(do 1150C praca przerywana)

30-011 Krakw; ul. Wrocawska 53, tel. (012) 637 87 20, 636 78 85; fax (012) 637 34 97; www.apator-kfap.pl; e-mail: biuro@apator-kfap.pl

1200C

DIN 1.4762
PN H24JS

1100C DIN 1.4876

DIN 2.4816
1100C NiCr15Fe
Inconel 600

DIN 2.4951
1100C
Nimonic 75

1200C

HAYNES
HR 160

1700C Pt10Rh

1300C Kantal AFTM

1700C Kantal SuperTM

1400C

C 610
(Al2O3 60%)

1400C

C 799
(Al2O3 99,7%)

Molibden, Niob,
2200C Tantal, Ren,
Wolfram

- bardzo dua odporno w kontakcie z siark

- dobra odporno w kontakcie z chlorem
- bardzo dua odporno na korozj
- bardzo dua odporno cieplna (aroodporno)
- dua wytrzymaos mechaniczna w wysokiej temperaturze
- odporno na nawglanie i azotowanie
- dobra spawalo metod ukow i TIG, nie wymagana obrbka cieplna po spawaniu
- dobra oglna odporno na korozj
- odporno na korozj napreniow
- bardzo dobra odporno na utlenianie
- nie zalecana do atmosfery zawierajcej
CO2, siark powyej 550C i sd powyej
750C
- temperatura pracy w powietrzu 1100C
- bardzo dua odporno cieplna oraz na
utlenianie i nawglanie
- bardzo dua odporno na gorce media
gazowe
- odporno na zmcznia termiczne i udary
cieplne
- dobra cigliwo nawet przy dugim stosowaniu
- dobra spawalno wszystkimi metodami
- max. temp. pracy cigej 1200C
- bardzo dobra odporno w kontakcie z siark
- bardzo dua odporno na korozj
- odporno w kontakcie z chlorem
- wysoka odporno do 1300C w warunkach
utleniajcych
- odporno do 1200C, w obecnoci tlenu,
siarki i krzemu
- szczeglna odporno na kolageny, kwasy
octowe, roztwory NaCl i HCl itd.
- kruchliwo po dyfuzji krzemu
- powyej 1000C moliwa eutektyka siarkowa
- wraliwo na fosfor
- dobra arodporno
- dobra odporno w kontakcie z siark
- maa odporno na gazy azotowe
- bardzo dobra arodporno
- dobra odporno na korozj
- dobra przewodno cieplna
- odporno na cieranie
- maa odporno na gazy azotowe
- gazoszczelno
- rednia odporno na szok termiczny
- dobra ogniotrwao
- maa odporno na obcienia mechaniczne
- gazoszczelno
- bardzo dobra ogniotrwao
- odporno na kwasy i gorc par
- maa odporno na obcienia mechaniczne
- maa odporno na szok termiczny
- bardzo wysoka odporno w prni, rodowisku neutralnym i redukujcym

APATOR - KFAP Sp. z o.o.

OZNACZENIE MATERIAW WG RNYCH

NORM
W. Nr
DIN
1.4005
X12CrS13
1.4006
X10CM3
1.4016
X6Cr17
1.4021
X20Cr13
1.4028
X30Cr13
1.4034
X46Cr13
1.4057
X20CrNi172
1.4104
X12CrMoS17
1.4105
X4CrMoS18
1.4112
X90CrMoV18
1.4113
X6CrMo171
1.4122
X35CrMo17
1.4125
X105CrMo17
1.4301
X5CrNi1810
1.4303
X5CrNi18112
1.4305
X10CrNiS189
1.4306
X2CrNi1911
1.4310
X12CrNi177
1.4313
X5CrNi134
1.4401 X5CrNiMo17122
1.4404 X2CrNiMo18143
1.4435 X2CrNiMo13143
1.4436 X5CrNiMo17133
1.4460 X4CrNiMoN2752
1.4462 X2CrNiMoN2253
1.4539 X1NiCrMoCuN25
1.4541
X6CrNiTi1810
1.4541
1.4550
X6CrNiNb1810
1.4567
X3CrNiCu189
1.4571 X6CrNiMoTi17122
1.4571
1.4680 X6CrNiMoNb17122
1.4713
X10CrAl17
1.4742
X10CrAl18
1.4762
X10CrAl24
1.4828 X15CrNiSi2012
1.4841 X15CrNiSi2520

W.Nr
DIN
PN
AISI
SS
BS

PN
1H13
H17
2H13
3H13
H17N2

3H17M
H18
0H18N9

00H18N10
1H18N9
0H17N12M2T
00H17N14M2
G0H17N14M2
0H17N12M2T

0H22N24M4Cu
0H18N19T
1H18N9T
0H18N12Nb
H17N13M2T
H18N19MT

AISI
416
410
430
420
420
431
430 F
430 F
440 B
434
440 C
304
305/308
303
304 L
301
E 415
316
316 L
316 L
316
329
329A/F51
321
347
304 K
316 Ti

SS
BS
2380 416S21
2302 410S21
2320 430S15
2303 420S37
2304 420S45
(2304) (420S45
2321 431S29
2383 (441S29)

434S17

2332
2346
2352
2331
2384
2347
2348
2353
2343
2324
2377
2562
2337
2338

304S16
305S17
303S31
304S11
301S22
425C11
316S31
316S11
316S11
316S31

321S31
347S31

2350

316 CB
H18JS
H24JS
H2CN12S2
H25N20

(446)
309
314

(2322)
309S24
314S25

skrcony numer materiau wg DIN

Deutsche Industrie Normen
Polskie Normy
American Iron and Steel Institute
Swedish Standard
British Standard

Powysz tabel naley traktowa jako przyblienie oznacze. Wymienno materiaw wg podanych norm wzgldem siebie musi by sprawdzana za kadym razem.

30-011 Krakw; ul. Wrocawska 53, tel. (012) 637 87 20, 636 78 85; fax (012) 637 34 97; www.apator-kfap.pl; e-mail: biuro@apator-kfap.pl

OBCIALNO TYPOWYCH OSON

OSONA TYPU SW2

OSONA TYPU GB1 I GN1

rednica oson czujnika: 6, 8, 9, 10mm

Dopuszczalna prdko przepywu:
- para - 25m/s,
- woda - 3m/s
Dopuszczalny moment dokrcenia cznika - 49Nm

OSONA TYPU G1 i T1

Dopuszczalna prdko przepywu:

- para - 60m/s,
- woda - 5m/s

rednica oson czujnika: 11, 12, 15mm

Dopuszczalna prdko przepywu:
- para - 40m/s,
- woda - 5m/s
Dopuszczalny moment dokrcenia cznika - 98Nm

APATOR - KFAP Sp. z o.o.

30-011 Krakw; ul. Wrocawska 53, tel. (012) 637 87 20, 636 78 85; fax (012) 637 34 97; www.apator-kfap.pl; e-mail: biuro@apator-kfap.pl

ZALENO REZYSTANCJI R[] OD TEMPERATURY T[C] DLA POSZCZEGLNYCH REZYSTORW.

TABELA NR 1
PN - EN 60751+A2:1997
Pt100
T[C]

R[]

-200
-195
-190
-185

18,52
20,68
22,83
24,97

T[C]
-180
-175
-170
-165
-160
-155
-150
-145
-140
-135
-130
-125

T[C]
-120
-115
-110
-105
-100
-95
-90
-85
-80
-75
-70
-65

R[]
52,11
54,15
56,19
58,23
60,26
62,28
64,30
66,31
68,33
70,33
72,33
74,33

T[C]
-60
-55
-50
-45
-40
-35
-30
-25
-20
-15
-10
-5

R[]
76,33
78,32
80,31
82,29
84,27
86,25
88,22
90,19
92,16
94,12
96,09
98,04

T[C]
-60
-55
-50
-45
-40
-35
-30
-25
-20
-15
-10
-5

R[]
69,51
71,83
74,20
76,61
79,06
81,55
81,55
81,55
81,55
81,55
81,55
81,55

T[C]
-60
-55
-50
-45
-40
-35
-30
-25
-20
-15
-10
-5

78,70
80,83
82,96
85,09
87,22
89,35
91,48
93,61
95,74
97,87

T[C]
800
805
810
815
820
825
830
835
840
845
850

R[]
375,70
377,19
378,68
380,17
381,65
383,13
384,60
386,08
387,55
389,02
390,48

T[C]
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85
90
95
100
105
110
115
120
125
130
135
140
145
150
155
160
165
170

R[]
100,00
102,77
105,56
108,39
111,25
114,14
117,07
120,02
123,01
126,03
129,09
132,18
135,30
138,47
141,67
144,91
148,19
151,50
154,86
158,27
161,71
165,20
168,74
172,32
175,94
179,62
183,34
187,11
190,93
194,79
198,71
202,67
206,70
210,80
214,90

T[C]
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85
90
95
100
105
110
115
120
125
130
135
140
145
150
155
160
165
170

R[]
100,00
102,13
104,26
106,39
108,52
110,65
112,78
114,91
117,04
119,17
121,30
123,43
125,56
127,69
129,82
131,95
134,08
136,21
138,34
140,47
142,60
144,73
146,86
148,99
151,12
153,25
155,38
157,51
159,64
161,77
163,90
166,03
168,16
170,29
172,42

175
180

219,00
223,10

175
180

174,55
176,68

R[]
100,00
101,95
103,90
105,85
107,79
109,73
111,67
113,61
115,54
117,47
119,40
121,32
123,24
125,16
127,08
128,99
130,90
132,80
134,71
136,61
138,51
140,40
142,29
144,18
146,07
147,95
149,83
151,71
153,58
155,46
157,33
159,19
161,05
162,91
164,77

T[C]
200
205
210
215
220
225
230
235
240
245
250
255
260
265
270
275
280
285
290
295
300
305
310
315
320
325
330
335
340
345
350
355
360
365
370

R[]
175,86
177,69
179,53
181,36
183,19
185,01
186,84
188,66
190,47
192,29
194,10
195,91
197,71
199,51
201,31
203,11
204,90
206,70
208,48
210,27
212,05
213,83
215,61
217,38
219,15
220,92
222,68
224,45
226,21
227,96
229,72
231,47
233,21
234,96
236,70

T[C]
400
405
410
415
420
425
430
435
440
445
450
455
460
465
470
475
480
485
490
495
500
505
510
515
520
525
530
535
540
545
550
555
560
565
570

R[]
247,09
248,81
250,53
252,25
253,96
255,67
257,38
259,08
260,78
262,48
264,18
265,87
267,56
269,25
270,93
272,61
274,29
275,97
277,64
279,31
280,98
282,64
284,30
285,96
287,62
289,27
290,92
292,56
294,21
295,85
297,49
299,12
300,75
302,38
304,01

T[C]
600
605
610
615
620
625
630
635
640
645
650
655
660
665
670
675
680
685
690
695
700
705
710
715
720
725
730
735
740
745
750
755
760
765
770

R[]
313,71
315,31
316,92
318,52
320,12
321,71
323,30
324,89
326,48
328,06
329,64
331,22
332,79
334,36
335,93
337,50
339,06
340,62
342,18
343,73
345,28
346,83
348,38
349,92
351,46
353,00
354,53
356,06
357,59
359,12
360,64
362,16
363,67
365,19
366,70

175
180
185
190

166,63
168,48
170,33
172,17

375
380
385
390

238,44
240,18
241,91
243,64

575
580
585
590

305,63
307,25
308,87
310,49

775
780
785
790

368,21
369,71
371,21
372,71

195

174,02

395

245,37

595

312,10

795

374,21

APATOR - KFAP Sp. z o.o.

PN - 83/M-53852
Cu100

R[]
27,10
29,22
31,34
33,44
35,54
37,64
39,72
41,80
43,88
45,94
48,00
50,06

T[C]
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85
90
95
100
105
110
115
120
125
130
135
140
145
150
155
160
165
170

10

PN - 83/M-53852
Ni100

R[]

Pt500 = 5xPt100
Pt1000 =10xPt100

30-011 Krakw; ul. Wrocawska 53, tel. (012) 637 87 20, 636 78 85; fax (012) 637 34 97; www.apator-kfap.pl; e-mail: biuro@apator-kfap.pl

ZALENO SIY TERMOELEKTRYCZNEJ E[V] OD TEMPERATURY T[C] DLA WYBRANYCH

TERMOPAR WG PN - EN 60584-1
TABELA NR 2
T[C]
-270
-260
-250
-240
-230
-220
-210
-200
-190
-180
-170
-160

-8095
-7890
-7659
-7403
-7123
-6821

K
-6458
-6441
-6404
-6344
-6262
-6158
-6035
-5891
-5730
-5550
-5354
-5141

T
-6258
-6232
-6180
-6105
-6007
-5888
-5753
-5603
-5439
-5261
-5070
-4865

N
-4345
-4336
-4313
-4277
-4226
-4162
-4083
-3990
-3884
-3766
-3634
-3491

-150
-140

-6500
-6159

-4913
-4669

-4648
-4419

-3336
-3171

T[C]
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
110
120
130
140
150
160
170
180
190
200
210
220
230
240
250
260
270
280
290
300
310
320
330
340
350
360
370
380
390

J
0
507
1019
1537
2059
2585
3116
3650
4187
4726
5269
5814
6360
6909
7459
8010
8562
9115
9669
10224
10779
11334
11889
12445
13000
13555
14110
14665
15219
15773
16327
16881
17434
17986
18538
19090
19642
20194
20745
21297

K
0
397
798
1203
1612
2023
2436
2851
3267
3682
4096
4509
4920
5328
5735
6138
6540
6941
7340
7739
8138
8539
8940
9343
9747
10153
10561
10971
11382
11795
12209
12624
13040
13457
13874
14293
14713
15133
15554
15975

T
0
391
790
1196
1612
2036
2468
2909
3358
3814
4279
4750
5228
5714
6206
6704
7209
7720
8237
8759
9288
9822
10362
10907
11458
12013
12574
13139
13709
14283
14862
15445
16032
16624
17219
17819
18422
19030
19641
20255

N
0
261
525
793
1065
1340
1619
1902
2189
2480
2774
3072
3374
3680
3989
4302
4618
4937
5259
5585
5913
6245
6579
6916
7255
7597
7941
8288
8637
8988
9341
9696
10054
10413
10774
11136
11501
11867
12234
12603

APATOR - KFAP Sp. z o.o.

S
0
55
113
173
235
299
365
433
502
573
646
720
795
872
950
1029
1110
1191
1273
1357
1441
1526
1612
1698
1786
1874
1962
2052
2141
2232
2323
2415
2507
2599
2692
2786
2880
2974
3069
3164

R
0
54
111
171
232
296
363
431
501
573
647
723
800
879
959
1041
1124
1208
1294
1381
1469
1558
1648
1739
1831
1923
2017
2112
2207
2304
2401
2498
2597
2696
2796
2896
2997
3099
3201
3304

B
0
-2
-3
-2
0
2
6
11
17
25
33
43
53
65
78
92
107
123
141
159
178
199
220
243
267
291
317
344
372
401
431
462
494
527
561
596
632
669
707
746

T[C]
-130
-120
-110
-100
-90
-80
-70
-60
-50
-40
-30
-20

J
-5801
-5426
-5037
-4633
-4215
-3786
-3344
-2893
-2431
-1961
-1482
-995

K
-4411
-4138
-3852
-3554
-3243
-2920
-2587
-2243
-1889
-1527
-1156
-778

T
-4177
-3923
-3657
-3379
-3089
-2788
-2476
-2153
-1819
-1475
-1121
-757

N
-2994
-2808
-2612
-2407
-2193
-1972
-1744
-1509
-1269
-1023
-772
-518

-236
-194
-150
-103

-226
-188
-145
-100

-10

-501

-392

-383

-260

-53

-51

T[C]
400
410
420
430
440
450
460
470
480
490
500
510
520
530
540
550
560
570
580
590
600
610
620
630
640
650
660
670
680
690
700
710
720
730
740
750
760
770
780
790

J
21848
22400
22952
23504
24057
24610
25164
25720
26276
26834
27393
27953
28516
29080
29647
30216
30788
31362
31939
32519
33102
33689
34279
34873
35470
36071
36675
37284
37896
38512
39132
39755
40382
41012
41645
42281
42919
43559
44203
44848

K
16397
16820
17243
17667
18091
18516
2E+05
19366
19792
20218
20644
21071
21497
21924
22350
22776
23203
23629
24055
24480
24905
25330
25755
26179
26602
27025
27447
27869
28289
28710
29129
29548
29965
30382
30798
31213
31628
32041
32453
32865

T
20872

N
12974
13346
13719
14094
14469
14846
15225
15604
15984
16366
16748
17131
17515
17900
18286
18672
19059
19447
19835
20224
20613
21003
21393
21784
22175
22566
22958
23350
23742
24134
24527
24919
25312
25705
26098
26491
26883
27276
27669
28062

S
3259
3355
3451
3548
3645
3742
3840
3938
4036
4134
4233
4332
4432
4532
4632
4732
4833
4934
5035
5137
5239
5341
5443
5546
5649
5753
5857
5961
6065
6170
6275
6381
6486
6593
6699
6806
6913
7020
7128
7236

R
3408
3512
3616
3721
3827
3933
4040
4147
4255
4363
4471
4580
4690
4800
4910
5021
5133
5245
5357
5470
5583
5697
5812
5926
6041
6157
6273
6390
6507
6625
6743
6861
6980
7100
7220
7340
7461
7583
7705
7827

30-011 Krakw; ul. Wrocawska 53, tel. (012) 637 87 20, 636 78 85; fax (012) 637 34 97; www.apator-kfap.pl; e-mail: biuro@apator-kfap.pl

B
787
828
870
913
957
1002
1048
1095
1143
1192
1242
1293
1344
1397
1451
1505
1561
1617
1675
1733
1792
1852
1913
1975
2037
2101
2165
2230
2296
2363
2431
2499
2569
2639
2710
2782
2854
2928
3002
3078
11

TABELA NR 2 CD.
T[C]
800
810
820
830
840
850
860
870
880
890
900
910
920
930
940
950
960
970
980
990
1000
1010
1020
1030
1040
1050
1060
1070
1080
1090
1100
1110
1120
1130
1140
1150
1160
1170
1180
1190
1200
1210
1220
1230
1240
1250
1260
1270
1280
1290
1300
1310

12

J
45494
46141
46786
47431
48074
48715
49353
49989
50622
51251
51877
52500
53119
53735
54347
54956
55561
56164
56763
57360
57953
58545
59134
59721
60307
60890
61473
62054
62634
63214
63792
64370
64948
65525
66102
66679
67255
67831
68406
68980
69553

K
33275
33685
34093
34501
34908
35313
35718
36121
36524
36925
37326
37725
38124
38522
38918
39314
39708
40101
40494
40885
41276
41665
42053
42440
42826
43211
43595
43978
44359
44740
45119
45497
45873
46249
46623
46995
47367
47737
48105
48473
48828
49202
49565
49926
50286
50644
51000
51355
51708
52060
52410
52759

APATOR - KFAP Sp. z o.o.

N
28455
28847
29239
29632
30024
30416
30807
31199
31590
31981
32371
32761
33151
33541
33930
34319
34707
35095
35482
35869
36256
36641
37027
37411
37795
38179
38562
38944
39326
39706
40087
40466
40845
41223
41600
41976
42352
42727
43101
43474
43846
44218
44588
44958
45326
45694
46060
46425
46789
47152
47513

S
7345
7454
7563
7673
7783
7893
8003
8114
8226
8337
8449
8562
8674
8787
8900
9014
9128
9242
9357
9472
9587
9703
9819
9935
10051
10168
10285
10403
10520
10638
10757
10875
10994
11113
11232
11351
11471
11590
11710
11827
11951
12071
12191
12312
12433
12554
12675
12796
12917
13038
13159
13280

R
7950
8073
8197
8321
8446
8571
8697
8823
8950
9077
9205
9333
9461
9590
9720
9850
9980
10111
10242
10374
10506
10638
10771
10905
11039
11173
11307
11442
11578
11714
11850
11986
12123
12260
12397
12535
12673
12812
12950
13089
13228
13367
13507
13646
13786
13926
14066
14207
14347
14488
14629
14770

B
3154
3230
3308
3386
3466
3546
3626
3708
3790
3873
3957
4041
4127
4213
4299
4387
4475
4564
4653
4743
4834
4926
5018
5111
5205
5299
5394
5489
5585
5682
5780
5878
5976
6075
6175
6276
6377
6478
6580
6683
6786
6890
6995
7100
7205
7311
7417
7524
7632
7740
7848
7957

T[C]
1320
1330
1340
1350
1360
1370
1380
1390
1400
1410
1420
1430
1440
1450
1460
1470
1480
1490
1500
1510
1520
1530
1540
1550
1560
1570
1580
1590
1600
1610
1620
1630
1640
1650
1660
1670
1680
1690
1700
1710
1720
1730
1740
1750
1760
1770
1780
1790
1800
1810
1820

K
53106
53451
53795
54138
54479
54819

S
13402
13523
13644
13766
13887
14009
14130
14251
14373
14494
14615
14736
14857
14978
15099
15220
15341
15461
15582
15702
15822
15942
16062
16182
16301
16420
16539
16658
16777
16895
17013
17131
17249
17366
17483
17600
17717
17832
17947
18061
18174
18285
18395
18503
18609

R
14911
15052
15193
15334
15475
15616
15758
15899
16040
16181
16323
16464
16605
16746
16887
17028
17169
17310
17451
17591
17732
17872
18012
18152
18292
18431
18571
18710
18849
18988
19126
19264
19402
19540
19677
19814
19951
20087
20222
20356
20488
20620
20749
20877
21003

B
8066
8176
8286
8397
8508
8620
8731
8844
8956
9069
9182
9296
9410
9524
9639
9753
9868
9984
10099
10215
10331
10447
10563
10679
10796
10913
11029
11146
11263
11380
11497
11614
11731
11848
11965
12082
12199
12316
12433
12549
12666
12782
12898
13014
13130
13246
13361
13476
13591
13706
13820

30-011 Krakw; ul. Wrocawska 53, tel. (012) 637 87 20, 636 78 85; fax (012) 637 34 97; www.apator-kfap.pl; e-mail: biuro@apator-kfap.pl