Amerykaski pivot ku Europie jako efekt wydarze na Ukrainie?

Czy w dzisiejszym dramacie Ukrainy moemy doszuka si czegokolwiek pozytywnego? Pytanie na pozr wydaje si nie na miejscu, biorc pod uwag skal i konsekwencje konfliktu rozgrywajcego si za nasz wschodni granic, w ktrym gin ludzie, a dramatyzm sytuacji potguje obawa, e imperialne ambicje Wadimira Putina nie ogranicz si tylko do Krymu jakkolwiek ju sama aneksja tej czci terytorium Ukrainy stanowi pogwacenie prawa midzynarodowego i zasad obowizujcych cywilizowane pastwa. Zatem pytanie, czy istnieje jaki pozytywny aspekt wydarze na Ukrainie, wydaje si retoryczne. Jednak warto zwrci uwag na pewien czynnik, ktry nie do koca moemy jeszcze wyartykuowa lub oceni jego skal, ale wydaje si by konsekwencj rosyjskiej agresji na Krymie. Nr 161/2014 190314 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna Mamy bowiem do czynienia z ponownym uaktywnieniem si amerykaskiej polityki wobec Europy. Jeszcze par miesicy temu wikszo ekspertw i analitykw bya zgodna w opinii, e Stany Zjednoczone od kilku lat skutecznie realizuj proces odwracania si od Europy i proces ten bdzie trudno zahamowa lub wrcz jest on nieodwracalny. Jakkolwiek rozchodzenie si interesw amerykaskich i europejskich miao Autor: swj pocztek ju w okresie prezydentury Georgea W. Busha, gdy doszo do spi we wsplnocie transatlantyckiej na tle Iraku, a nawet napicia takie pojawiy si wraz z kocem zimnej wojny, to jednak trend ten nabra przyspieszenia krtko po objciu urzdu prezydenckiego przez Baracka Obam.

Jadwiga Kiwerska
Redakcja: Marta Gtz Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski

Pierwszy czarnoskry gospodarz Biaego Domu, ktrego ojciec pochodzi z Kenii, a on sam swe dziecistwo spdzi gwnie w Azji, pozbawiony by tej wizi emocjonalnej ze Starym wiatem, jaka charakteryzowaa niemal wszystkich przywdcw amerykaskich w ostatnich dziesicioleciach, w wikszoci wywodzcych si ze Wschodniego Wybrzea. To bya jedna z przyczyn odwracania si Ameryki od Europy, dodajmy nie najwaniejsza. Znacznie wiksze znaczenie miao to, e Europa mwic najprociej nie spenia oczekiwa nowej administracji amerykaskiej. Jednym z gwnych wyznacznikw europejskiej polityki Obamy bya bowiem gotowo Europy do penienia roli wanego gracza na arenie midzynarodowej, skutecznego partnera, ktrego Ameryka potrzebowaa w wiecie zmierzajcym ku wielobiegunowoci i targanym rnymi problemami. Administracja Obamy apelowaa o dzielenie si obowizkami i wiksz aktywno europejskich sojusznikw w podejmowaniu wyzwa wspczesnoci. Na tym polu Europa/Unia Europejska z rnych wzgldw nie spenia oczekiwa Waszyngtonu. Pozostaa z amerykaskiej perspektywy do zrnicowana, niezdecydowana i zbyt asertywna, mimo posiadania w ramach struktur UE swego rodzaju ministra spraw zagranicznych. Z kolei wiele pastw europejskich rozczaroway niektre gesty i dziaania Waszyngtonu. Gdy w orbicie amerykaskiej koncyliacyjnej polityki znalaza si Rosja i tzw. resetowanie stosunkw z ni, spowodowao to nowe napicia i spory. A przede wszystkim nastpio osabienie zaufania do Waszyngtonu w stolicach pastw Europy rodkowo-Wschodniej. Sabnce zainteresowanie Europ wynikao te z prostego faktu, e przestaa by ona przedmiotem szczeglnych obaw amerykaskich o jej bezpieczestwo, stabilizacj i postpy w demokracji, jak dziao si w czasach zimnej wojny i w pierwszym okresie po jej zakoczeniu. Prezydent Obama dostrzega Stary wiat przede wszystkim w kontekcie i w zestawieniu z innymi problemami, stanowicym i rzeczywiste wyzwanie dla amerykaskich interesw i priorytetw, szczeglnie gospodarczych. Europa, nie bdc ju gwnym zobowizaniem Stanw Zjednoczonych w zakresie bezpieczestwa, zostaa podporzdkowana innym celom amerykaskiej polityki zagranicznej. A zatem zmieniajce si realia geopolityczne pocztku XXI wieku, w tym pojawienie si nowych potg, dysponujcych rnymi atutami, zoyy si na kolejny wyznacznik amerykaskiej polityki wobec Starego wiata. W efekcie dla Stanw Zjednoczonych kontynent europejski przesta by regionem o pierwszorzdnym znaczeniu. Natomiast konieczno konkurowania z innymi siami na geopolitycznym rynku, w tym szczeglnie z Chinami, spowodowaa zwrot ku Pacyfikowi ( pivot to the

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

Pacific Rim), ktry sta si jednym z waniejszych trendw w amerykaskiej polityce zagranicznej ostatnich lat. Mwiono nawet, e Obama nie tyle jest pierwszym czarnym prezydentem USA, ile pierwszym azjatyckim, gdy zastpi w amerykaskiej strategii orientacj atlantyck zdecydowanie opcj azjatyck ku Pacyfikowi. Skutek tego wszystkiego by jednoznaczny dalsze wzajemne oddalanie si Europy/Unii Europejskiej i Stanw Zjednoczonych. Wobec tego to, co obserwujemy ostatnio, pozwala wierzy, e trend zwracania si Ameryki ku Pacyfikowi zosta gwatownie zahamowany. A przede wszystkim politycy po obu stronach Atlantyku uwiadomili sobie z ca moc, e stabilno w Europie nie jest stanem danym naszemu kontynentowi raz na zawsze, e poczucie wiecznego bezpieczestwa na kontynencie jest zudne i ulotne. Nie mona wobec tego wyeliminowa spraw europejskich z optyki Waszyngtonu, za dla partnerw europejskich Stany Zjednoczone pozostaj najwaniejszym i strategicznym partnerem. W momentach tak kluczowych i dramatycznych, jak wydarzenia na Ukrainie, jedynym mocarstwem, ktre jest w stanie przynajmniej zmierzy si z ambicjami Rosji i sprbowa je powstrzyma, pozostaje Ameryka. T swoj odpowiedzialno za Ukrain, a porednio za bezpieczestwo Europy, mocarstwo zza Atlantyku zdaje si znowu odczuwa. Staje si to faktem niezaprzeczalnym, zwaszcza w wietle tego, jak zdecydowanie i z jak determinacj administracja Obamy podja ukraiskie wyzwanie, cho dodajmy z pewnym opnieniem i pewnym wahaniem. Ta determinacja Waszyngtonu jawi nam si jeszcze wyraniej zwaszcza na tle dziaa sojusznikw europejskich. Unia Europejska bowiem jakkolwiek zaprezentowaa stanowczo wobec posuni Rosji, daleko bardziej wykraczajc poza tradycyjn dla niej inercj i wstrzemiliwo w gestach wobec Moskwy nadal ma kopoty z wypracowaniem ostrego i jednoznacznego stanowiska. Ameryka natomiast - choby dlatego, e nie musi ustala swego stanowiska w mudnych i gorcych dyskusjach, co charakteryzuje gremia UE dziaa mocniej i bardziej zdecydowanie. Czy Stany Zjednoczone oka si skuteczne w tej trudnej rozgrywce z Rosj, dziaajc wbrew prawu i przyzwoitoci, zaley w duej mierze od wsparcia ze strony sojusznikw europejskich. Stawka jest wysoka. Przede wszystkim co do tego nie ma wtpliwoci chodzi o integralno terytorialn Ukrainy, a by moe nawet o jej niepodlego. Stawk rwnie wan jest te bezpieczestwo i stabilno w Europie. Jest jeszcze jeden znaczcy aspekt dziaania Ameryki we wsplnym froncie z sojusznikami europejskimi umocnienie sojuszu transatlantyckiego, przywrcenie mu znaczenia i rangi, niemal tak duych jak w czasach zimnej wojny.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

Przywdcy po obu stronach Atlantyku stanli przed ogromn szans udowodnienia, e sojusz transatlantycki ma sens i jest niezbywalnym czynn ikiem stabilizacji oraz egzekwowania prawa na arenie midzynarodowej. Podobnie jak jego militarno-polityczny filar NATO stanowi najlepsz gwarancj bezpieczestwa i przywracania porzdku. Znowu bowiem Europejczycy dostrzegli znaczenie Sojuszu Pnocnoatlantyckiego, ktrego presti tak bardzo ucierpia wskutek niepowodze w Afganistanie, sporw wewntrznych, asertywnoci niektrych pastw czonkowskich. Jest teraz szansa przypomnienia, e NATO pozostaje najbardziej skutecznym, najsilniejszym sojuszem wojskowym, ale potrzeba wikszego we zaangaowania i nawet powiecenia, mniej natomiast liczenia kosztw i waenia racji. Wielka w tym jednak rola Europy, aby po dugim stosunkowo okresie pawienia si w poczuciu stabilizacji, uznaa konieczno podjcia zobowiza i wyzwa, nawet kosztownych. Ameryka zdaje si takiego wyboru dokonaa ponownie uznaa konieczno angaowania si w Europie, pozostawania z ni w silnych politycznych i wojskowych wizach, a nawet ponoszenia tego kosztw. A przecie grozio nam dalsze ograniczenie amerykaskich baz wojskowych w Europie, a przede wszystkim drastyczne o ponad p biliona dolarw zmniejszenie amerykaskich nakadw na obronno w cigu najbliszych 10 lat oraz ograniczenie liczebnoci amerykaskiej armii (podczas gdy Rosja nie zamierza bynajmniej takich ci wprowadza, wprost przeciwnie nie ustaje w dozbrajaniu armii). Efektem tego przedefiniowania amerykaskich priorytetw, korzystnym dla Polski, jest wzmocnienie amerykaskiej obecnoci wojskowej na naszym terytorium, a by moe zmiana podejcia administracji Obamy do formuy tarczy antyrakietowej. W kadym razie po raz pierwszy od duszego czasu Polska poczua, e znajduje si w orbicie amerykaskich gwarancji bezpieczestwa. Potwierdzony i umocniony sojusz transatlantycki bdzie mia tym wiksze znaczenie, jeli zrealizuje si zy scenariusz na Ukrainie, a wszystko na to wskazuje Krym wczony zostanie do Rosji, nie ustan inspirowane przez Moskw zamieszki we wschodniej czci Ukrainy, groce rozpadem kraju. Wsplny front amerykaskoeuropejski wobec Rosji bdzie jedyn skuteczn presj, zdoln hamowa ambicje Putina. Ale musi to by naprawd wsplny front, a nie wobec zdeterminowanej postawy Waszyngtonu nadal zrnicowane stanowisko poszczeglnych pastw czonkowskich Unii Europejskiej. Tak sytuacj doskonale rozegra podobnie jak to czyni i czyni Putin. Stanie si to ze szkod dla wsplnoty transatlantyckiej, dla bezpieczestwa europejskiego/wiatowego, wreszcie spowoduje, e amerykask i pivot ku Europie bdzie tylko chwilow zmian strategicznej orientacji Stanw

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

Zjednoczonych. Europejskiej i

Bo

Waszyngton,

rozczarowany

brakiem ze

koherentnoci strony

Unii

pozbawiony

jednoznacznego

wsparcia

sojusznikw

europejskich, skupi si na innych priorytetach, Europ pozostawiajc samej sobie.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Jadwiga Kiwerska prof. dr hab., pracownik Instytut Zachodniego i WSNHiD w Poznaniu, historyk i politolog, specjalista w zakresie stosunkw midzynarodowych, zwaszcza polityki amerykaskiej.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5