Nr 4(10)/13

Portret zachodniopomorskiej rodziny

/ujcie statystyczne/

Czowiek najlepsza inwestycja

Biuletyn Obserwatorium Integracji Spoecznej Nr 4(10)/13

Wydawca: Urzd Marszakowski Wojewdztwa Zachodniopomorskiego Regionalnej Orodek Polityki Spoecznej ul. Korsarzy 34 70-540 Szczecin

Autor opracowania: Lech Barylski

Redakcja: ul. Starzyskiego 3-4, p. III, pok. 319 70-506 Szczecin tel. 091 42 53 642 email: ois@wzp.pl www.ois.wzp.pl

Opracowanie typograficzne, projekt okadki, skad, amanie idruk: Przedsibiorstwo Produkcyjno-Handlowe ZAPOL Dmochowski, Sobczyk Sp. j. al. Piastw 42, 71-062 Szczecin tel. +48 91435 19 00, www.zapol.com.pl

Nakad: 300 egz.

Egzemplarz bezpatny

ISBN: 978-83-7518-624-6

Biuletyn wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej wramach Europejskiego Funduszu Spoecznego, Program Operacyjny Kapita Ludzki, Priorytet IZatrudnianie i integracja spoeczna, Dziaanie 1.2 Wsparcie systemowe instytucji pomocy iintegracji spoecznej, projekt Koordynacja na rzecz aktywnej integracji.

Preambua
Dla dobra dzieci, ktre potrzebuj szczeglnej ochrony ipomocy ze strony dorosych, rodowiska rodzinnego, atmosfery szczcia, mioci izrozumienia, wtrosce oich harmonijny rozwj iprzysz samodzielno yciow, dla zapewnienia ochrony przysugujcych im praw i wolnoci, dla dobra rodziny, ktra jest podstawow komrk spoeczestwa oraz naturalnym rodowiskiem rozwoju, idobra wszystkich jej czonkw, a w szczeglnoci dzieci, w przekonaniu, e skuteczna pomoc dla rodziny przeywajcej trudnoci w opiekowaniu si i wychowywaniu dzieci oraz skuteczna ochrona dzieci ipomoc dla nich moe by osignita przez wspprac wszystkich osb, instytucji iorganizacji pracujcych zdziemi irodzicami () do Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastpczej z dnia 9 czerwca 2011 r.

Spis treci
1. Wprowadzenie  3 2. Ustalenia terminologiczne  4 3.  Sytuacja spoecznoekonomiczna rodzin wwojewdztwie zachodniopomorskim  5 a)  Statystyki publiczne dotyczce rodzin, maestw, rozwodw iurodze pozamaeskich wedug Gwnego Urzdu Statystycznego  5 Liczba rodzin wwojewdztwie zachodniopomorskim wedug NSP 2002 i2011  5 Maestwa irozwody  7 Przyczyny rozwodw  10 Rozwody wg liczby maoletnich dzieci  11 Rozwody wg czasu trwania maestwa  12 Maestwa cywilne iwyznaniowe  13 Urodzenia pozamaeskie  16 b) Rodzina wsystemie pomocy spoecznej  18 wiadczeniobiorcy pomocy spoecznej woglnej liczbie ludnoci  18 Liczba rodzin penych iniepenych wlatach 20092011  22 Liczba rodzin wielodzietnych wlatach 20092011  25 Dochd wrodzinie, wprzeliczeniu na osob  25 c) Rodzina wsystemie pieczy zastpczej  26 Liczba adopcji wwojewdztwie zachodniopomorskim wlatach 20062010  26 Liczba dzieci wpieczy zastpczej  27 Liczba rodzin zastpczych  28 Liczba dzieci niepenosprawnych wpieczy zastpczej  30 4. Rekomendacje  31

Wprowadzenie

1. Wprowadzenie
Rodzina naley do jednej z najbardziej powszechnych i uniwersalnych instytucji funkcjonujcych wspoeczestwie. Jest przedmiotem refleksji prowadzonej wramach nauk spoecznych, ktre staraj si opisa iuporzdkowa zagadnienia zwizane zrodzin wedug rnych kryteriw. Przegld literatury pokazuje, e ycie spoeczne zna rne modele ycia rodzinnego, ie sama rodzina definiowana iopisywana jest na wiele sposobw. Celem niniejszego opracowania nie jest jednak wszechstronny, akademicki opis rodziny jako takiej, ajedynie analiza wybranych elementw, niezbdna do zaprogramowania praktycznych dziaa na rzecz poprawy kondycji rodziny, moliwych do realizacji zpoziomu samorzdu wojewdztwa. Jego zawarto podyktowana jest potrzebami praktycznymi. Zagadnienia dotyczce rodziny maj co prawda swoje odzwierciedlenie w zapisach Strategii Rozwoju Wojewdztwa Zachodniopomorskiego do roku 20201, jednak bezporednim impulsem do sporzdzenia diagnozy, staa si Ustawa zdnia 9 czerwca 2011r. owspieraniu rodziny isystemie pieczy zastpczej (Dz.U. 2011 Nr 149 poz. 887), nakadajca na samorzd wojewdztwa nowe zadania na rzecz rodziny, midzy innymi: opracowywanie programw dotyczcych wspierania rodziny i systemu pieczy zastpczej, bdcych integraln czci strategii rozwoju wojewdztwa; promowanie nowych rozwiza wzakresie wspierania rodziny isystemu pieczy zastpczej; sporzdzanie sprawozda rzeczowofinansowych z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastpczej oraz przekazywanie ich waciwemu wojewodzie ()2. Prowadzenie systematycznych dziaa w jakimkolwiek obszarze ycia spoecznego wymaga wczeniejszego zdiagnozowania danego obszaru. Zakres diagnozy, w przypadku niniejszej analizy, wyznaczony zosta trzema czynnikami: 1. zadania nakadane na ROPS przez przepisy prawa, 2. dostpno przydatnych danych zastanych, 3. realne moliwoci przeprowadzenia wasnych bada, w przypadku braku danych w innych rdach. Ostatecznie, opracowanie oparte zostao na danych pochodzcych zczterech rde: Gwnego Urzdu Statystycznego (GUS), Ministerstwa Pracy iPolityki Spoecznej (dane ze sprawozda: MPiPS03 iMPiPS05), Systemu Informatycznego POMOST (SI POMOST)3, bada wasnych ROPS (badania opisowe na temat orodkw adopcyjnych w wojewdztwie zachodniopomorskim Obserwatorium Integracji Spoecznej wSzczecinie 2011r.)

2 3

Strategia Rozwoju Wojewdztwa Zachodniopomorskiego do roku 2020 (Uchwaa Nr XLII/482/10 Sejmiku Wojewdztwa Zachodniopomorskiego zdnia 22 czerwca 2010r.), wcelu 6.1 Wspieranie funkcji rodziny, zakada prowadzenie takich dziaa jak: a) wsparcie rodzin znajdujcych si wtrudnej sytuacji materialnej, dotknitych marginalizacj, rodzin wielodzietnych, zastpczych, niepenych izagroonych b) wspieranie ipromowanie rozwiza sprzyjajcych realizowaniu funkcji rodziny wpoczeniu zwykonywaniem pracy zawodowej c) edukacja ipromocja ksztatujca postawy rodzinne irodzicielskie oraz pozytywny wizerunek rodziny d) wdraanie programw wsparcia dla kobiet wciy irodzin zmaymi dziemi e) integracja dziaa dotyczcych funkcjonowania rodziny (pomocy spoecznej, ochrony zdrowia, edukacji, kultury) przy wspudziale partnerw spoecznych Art. 183 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastpczej. System informatyczny ozasigu oglnopolskim, ktrym posuguj si orodki pomocy spoecznej wcelu gromadzenia danych na temat klientw pomocy spoecznej.

PORTRET ZACHODNIOPOMORSKIEJ RODZINY

2. Ustalenia terminologiczne
Na potrzeby niniejszego opracowania dokonano ujednolicenia semantycznego kluczowych poj zwizanych z rodzin. Do analizy danych statystycznych uwzgldniono definicje opracowane przez Gwny Urzd Statystyczny oraz ustalenia terminologiczne suce do analizy danych udostpnianych cyklicznie przez Ministerstwo Pracy iPolityki Spoecznej. Gwny Urzd Statystyczny wtym obszarze przyj nastpujce definicje: Rodzina rodzina (biologiczna) wspisie definiowana jest jako dwie lub wiksza liczba osb, ktre s zwizane jako m iona, wsplnie yjcy partnerzy (kohabitanci) osoby pci przeciwnej lub jako rodzic idziecko. Tak wic, rodzina obejmuje par bez dzieci lub par zjednym lub wiksz liczb dzieci, albo te samotnego rodzica zjednym bd wiksz liczb dzieci.4 Maestwo zwizek midzy dwiema osobami pci odmiennej pocigajcy za sob pewne wzajemne prawa iobowizki, ustalone wprzepisach prawnych izwyczajach.5 Maestwo wyznaniowe zwizek zawarty w kociele lub zwizku wyznaniowym, ktry wywouje takie same skutki cywilno prawne jak maestwo cywilne. Rozwd rozwizanie zwizku maeskiego przez odpowiedni sd w formie okrelonej prawem.6 Zwizek partnerski dwie osoby yjce wtym samym gospodarstwie domowym, ktre nie zawary ze sob zwizku maeskiego, ale wzajemne relacje tych osb s natury maeskiej.7 Urodzenie maeskie urodzenie, ktre zgodnie zKodeksem prawa rodzinnego iopiekuczego nastpio w czasie trwania maestwa albo przed upywem 300 dni od jego ustania lub uniewanienia, a take przed zawarciem zwizku maeskiego pod warunkiem zarejestrowania dziecka po lub wmomencie rejestracji zwizku maeskiego.8 Urodzenie pozamaeskie urodzenie, ktre nastpio oraz zostao zarejestrowane poza okresem trwania maestwa zwyczeniem urodze, ktre nastpiy przed upywem 300 dni od daty ustania lub uniewanienia maestwa. Podziau na urodzenia maeskie ipozamaeskie dokonuje urzd stanu cywilnego zgodnie ze stanem formalnoprawnym.9 W zakresie analizy danych pochodzcych zMinisterstwa Pracy iPolityki Spoecznej przyjto nastpujce definicje: Rodzina pena rodzina, wktrej obowizek iprawo do wychowywania dziecka spoczywa na obojgu rodzicw. Rodzina niepena w ktrej obowizek i prawo do wychowywania dziecka spoczywa na jednym zrodzicw. Rodzina wielodzietna wychowujca troje iwicej dzieci, speniajca kryterium dochodowe uprawniajce do otrzymywania wiadcze zsystemu pomocy spoecznej. wiadczeniobiorca pomocy spoecznej wustawie opomocy spoecznej brak definicji pojcia wiadczeniobiorca. Wmyl obowizujcych przepisw, moe to by osoba fizyczna lub rodzina. Ustawa dokonuje podziau na wiadczeniobiorc bdcego osob wrodzinie iosob samotnie gospodarujc. Ta ostania okrelona jest jako osoba prowadzca jednoosobowe gospodarstwo.

4 5 6 7 8 9

rdo: http://www.stat.gov.pl/szczec/69_276_PLK_HTML.htm rdo: http://www.stat.gov.pl/gus/definicje_PLK_HTML.htm?id=POJ337.htm rdo: http://www.stat.gov.pl/gus/definicje_PLK_HTML.htm?id=POJ-788.htm rdo: http://www.stat.gov.pl/gus/definicje_PLK_HTML.htm?id=POJ3350.htm rdo: http://www.stat.gov.pl/gus/definicje_PLK_HTML.htm?id=POJ-1724.htm rdo: http://www.stat.gov.pl/gus/definicje_PLK_HTML.htm?id=POJ 1725.htm

Sytuacja spoecznoekonomiczna rodzin wwojewdztwie zachodniopomorskim

3. Sytuacja spoeczno ekonomiczna rodzin wwojewdztwie zachodniopomorskim

a) Statystyki publiczne dotyczce rodzin, maestw, rozwodw i urodze pozamae skich wedug Gwnego Urzdu Statystycznego Liczba rodzin wwojewdztwie zachodniopomorskim wedug NSP 2002 i2011 Gwny Urzd Statystyczny (GUS), podajc liczb rodzin wPolsce (wraz zpodziaem na mniejsze jednostki administracyjne), posuguje si danymi uzyskanymi wramach Narodowych Spisw Powszechnych (NSP). Ostatni taki spis odby si wroku 2011, apoprzedni wroku 2002. Jednak Gwny Urzd Statystyczny nie opublikowa jeszcze wszystkich danych orodzinie, ktre umoliwiyby kompleksowe porwnanie wynikw spisw powszechnych z2002 i2011 roku. Std ponisza analiza danych spisowych ograniczy si do porwnania liczby rodzin tylko wedug ich typu. Gwny Urzd Statystyczny wyrni na potrzeby NSP 2002 nastpujce typy rodzin: maestwo bez dzieci maestwo zdziemi partnerzy bez dzieci partnerzy zdziemi samotna matka zdziemi samotny ojciec zdziemi. Wedug danych z NSP, w 2002 roku, wojewdztwo zachodniopomorskie zamieszkiwao 473,7 tys. rodzin (suma wszystkich typw rodzin), wtym najwicej maestw zdziemi (250,3tys.). Interesujca jest wysoka liczba maestw nieposiadajcych dzieci (105 tys.) oraz stosunkowo wysoka liczba samotnych matek zdziemi (89,9 tys.10). Porwnujc wyniki z2002r. zdanymi z2011r. okazuje si, e oglna liczba rodzin wwojewdztwie zachodniopomorskim zwikszya si oponad 26 tys. (499,9 tys. rodzin ogem). Pomimo wzrostu oglnej liczby rodzin, znaczco zmniejszya si liczba maestw zdziemi z250,3 tys. do 225,6 tys. (spadek o7,7%) ijednoczenie zwikszya si liczba maestw bez dzieci z105 tys. w2002r. do 124,8 tys. w2011 roku (wzrost o2,8%). Wydaje si, e wyniki te bezporednio koresponduj zpodnoszonym wdebatach publicznych problemem niskiej dzietnoci kobiet wPolsce11. Istotnym zjawiskiem jest wzrost liczby rodzin niepenych oponad 20 tys. (w tym samotnych matek o16,4 tys. isamotnych ojcw o4,8 tys.) oraz wzrost liczby osb decydujcych si na ycie wzwizkach partnerskich. Pen, liczbow iprocentow charakterystyk porwnawcz rnych typw rodzin wwojewdztwie zachodniopomorskim przedstawia wykres 1.

10

11

Warto zauway, e gdyby posuy si klasyczn definicj rodziny, rozumian jako rodzice plus dzieci, wwczas oglna liczba rodzin wwojewdztwie byaby mniejsza. Stanowiaby sum trzech kategorii, obejmujc maestwa zdziemi oraz matki iojcw zdziemi czyli rodziny pene iniepene. Wtakim ujciu zamiast 473,7 tys., byoby wwojewdztwie 351,2 tys. rodzin, wtym: 250,3 tys. rodzin penych i100,9 tys. niepenych. W Polsce, warto wspczynnika dzietnoci (okrelajcego liczb urodzonych dzieci przypadajcych na jedn kobiet wwieku rozrodczym 1549 lat) oscylowaa wostatnich 10 latach wgranicach 1,2 1,4. Jednoczenie, wnauce odemografii przyjmuje si, e warto wspczynnika midzy 2,10 2,15 jest poziomem zapewniajcym tzw. prost zastpowalno pokole. Gdy warto wspczynnika dzietnoci spada poniej 2,10 2,15, liczba ludnoci zaczyna spada.

PORTRET ZACHODNIOPOMORSKIEJ RODZINY

Analiza danych wskazuje, e zarwno wkraju jak iwwojewdztwie zachodniopomorskim mamy do czynienia zidentycznymi kierunkami zmian. Istniej tutaj niewielkie rnice procentowe, co pozwala wnioskowa, i zmiany dokonujce si wregionie s zgodne zoglnopolskim trendem.

Z danych spisowych z2002r. warto zwrci uwag na liczb rodzin posiadajcych na swoim utrzymaniu dzieci do 24 roku ycia (280,8 tys.) 12. Podzia tej grupy rodzin wedug liczby dzieci przedstawia poniszy wykres.

12

Liczb tych rodzin uzyskujemy odejmujc od oglnej liczby wszystkich rodzin mieszkajcych wwojewdztwie zachodniopomorskim (473,7 tys.) liczb rodzin (maestw ipartnerw) wcale nieposiadajcych dzieci (111,6 tys.) iliczb rodzin, ktre nie maj na utrzymaniu dzieci do 24 roku ycia (81,2 tys.).

Sytuacja spoecznoekonomiczna rodzin wwojewdztwie zachodniopomorskim

Z analizy danych wynika, e w2002r., wwojewdztwie zachodniopomorskim zdecydowanie przewaajc grup byy rodziny posiadajce na utrzymaniu jedno lub dwjk dzieci do 24 roku ycia. Brak danych ze spisu przeprowadzonego dziesi lat pniej (NSP 2011) uniemoliwia dokonanie porwnania ze stanem obecnym. Biorc pod uwag znaczce rnice liczbowe pomidzy typami rodzin, mona domniemywa, e kolejno przedstawiona na wykresie 2. nie ulega jednak istotnej zmianie. Maestwa irozwody Sytuacja spoecznoekonomiczna przekada si na kondycj wsplnot lokalnych icaego spoeczestwa. Wcelu porwnania wybranych parametrw rodzin wskali kraju, dane zostay przeliczone na 1000 mieszkacw. Poniej przedstawiono ogln liczb maestw zawartych na przestrzeni lat 2002 2011.

W latach 20022005, wojewdztwo zachodniopomorskie cechowaa nisza liczba zawartych ma estw wporwnaniu zliczb maestw zawieranych wtym okresie wPolsce. Tendencja ta ulega zmianie wlatach 20062009, kiedy to liczba maestw wPolsce iwojewdztwie zachodniopomorskim znaczco zbliyy si do siebie, osigajc wroku 2008 identyczn ijednoczenie najwysz warto

PORTRET ZACHODNIOPOMORSKIEJ RODZINY

wcaym analizowanym okresie. Od roku 2009 rozpoczyna si negatywny trend wliczbie zawieranych maestw, przy czym wzachodniopomorskim obserwujemy wikszy spadek tej liczby, wporwnaniu ze redni krajow. Wroku 2011, wPolsce zawartych zostaje 5,4 maestw na 1000 mieszkacw, awzachodniopomorskim liczba ta wynosi 5,0. Porwnanie wojewdztwa zachodniopomorskiego z Polsk pod wzgldem liczby rozwodw na 1000 mieszkacw wskazuje, e wanalizowanym okresie (2002 2011) wskanik rozpadu zwizkw by kadorazowo wyszy wwojewdztwie ni wPolsce. Najwiksza rozpito tego wskanika wystpia w2006r., kiedy wPolsce na 1000 mieszkacw rozwodzio si rednio 1,9 maestw, awwojewdztwie zachodniopomorskim 2,7. Od 2007 roku, wartoci wskanika zbliay si do siebie, aby w2010 uzyska porwnywaln warto: wPolsce 1,6, wwojewdztwie 1,9. W2011r., wskanik rozwodw wwojewdztwie zachodniopomorskim zacz ponownie wykazywa nieco wiksz dynamik wzrostu (2,1) wporwnaniu ze redni krajow, ktra wyniosa 1,7. Interesujcy jest fakt, e wlatach 20072009, tak wPolsce jak iwwojewdztwie zachodniopomorskim, wskanik rozwodw utrzymywa si na niezmienionym poziomie iwynosi odpowiednio 1,7 dla Polski i2,2 dla wojewdztwa.

Podsumowujc dane zwykresw nr 3 i4 mona stwierdzi, e wporwnaniu do redniej krajowej, wwojewdztwie zachodniopomorskim zawiera si mniej maestw wprzeliczeniu na 1000 mieszkacw ijednoczenie orzeka si wicej rozwodw ni ma to miejsce wpozostaej czci kraju. Ponisza tabela ukazuje liczb zawartych maestw oraz orzeczonych rozwodw (ogem i w przeliczeniu na 1000 mieszkacw) w latach 20022011. Dane obrazuj trendy w wojewdztwie zachodniopomorskim.

Sytuacja spoecznoekonomiczna rodzin wwojewdztwie zachodniopomorskim

Z porwnania liczby maestw irozwodw na 1000 mieszkacw wynika, e wlatach 20052008 systematycznie zwikszaa si liczba zawieranych maestw (od 5,0 w2005r. do 6,8 w2008r.), podczas gdy liczba rozwodw pozostaa na niezmienionym poziomie 2,2 na 1000 mieszkacw. Wyjtek stanowi rok 2006, kiedy warto ta wzrosa do 2,7. Od 2009r., wwojewdztwie zachodniopomorskim obserwowany by spadek liczby zawieranych maestw, przy jednoczenie stabilnym, ale stosunkowo wysokim wskaniku rozwodw. Uoglniajc, w latach 20022011, liczba zawieranych maestw wprzeliczeniu na 1000 mieszkacw bya wwojewdztwie znacznie wysza od liczby rozwodw, ktre wyniosy rednio: 5,45 dla liczby zawieranych maestw i2,1 dla liczby orzekanych rozwodw. Ponisza mapa ukazuje nominaln liczb rozwodw przypadajcych na 1000 maestw zawartych w2011 roku. Wojewdztwo zachodniopomorskie charakteryzuje si najwyszym wkraju wskanikiem rozpadu maestw.

PORTRET ZACHODNIOPOMORSKIEJ RODZINY

Przyczyny rozwodw Statystyki zwizane zrozwodami sigaj warstwy przyczynowej. Poniszy wykres ukazuje pi najczciej wystpujcych wwojewdztwie zachodniopomorskim przyczyn rozwizania maestwa. Dopenia go tabela zawierajca wszystkie przyczyny rozwodw uwzgldnione wanalizach GUS, wraz zprocentowym udziaem kadej zprzyczyn woglnej liczbie rozwodw wlatach 20022011.

10

Sytuacja spoecznoekonomiczna rodzin wwojewdztwie zachodniopomorskim

Spord dziewiciu przyczyn rozwodw podawanych przez GUS, najczciej podawane s dwie: 1. niedochowanie wiernoci maeskiej 30,6% rozwodw, 2. niezgodno charakterw 30,5% rozwodw. O ile wlatach 20022008, najczstsz przyczyn rozwodw byo niedochowanie wiernoci (za wyjtkiem roku 2004), otyle od roku 2009, pierwszorzdow przyczyn staa si niezgodno charakterw. Liczba rozwodw powodowana niezgodnoci systematycznie wzrasta, przy jednoczesnym spadku liczby rozwodw z powodu niedochowania wiernoci. Na trzecim miejscu wrd przyczyn rozwodw plasuje si naduywanie alkoholu, ktre na przestrzeni analizowanych lat osiga do zrnicowane wartoci. Kolejne dwie przyczyny rozwodw: nieporozumienia na tle finansowym inaganny stosunek do czonkw rodziny plasuj si wanalizowanym okresie niezmiennie na czwartym ipitym miejscu. Warto wtym miejscu wspomnie ojeszcze jednej przyczynie rozwodw duszej nieobecnoci. Cho podaje j stosunkowo niewielka liczba rozwodzcych si maestw, to jednak jest ona wskazywana zroku na rok coraz czciej, w2002 roku rozpado si ztego powodu tylko 9 maestw, awroku 2011 bya to ju przyczyna 143 rozwodw, co oznacza znaczcy skok procentowy. Przyczyny (nazwy przyczyn), podawane przez rozwodzcych si maonkw maj charakter deklaratywny. Za niezgodnoci charakterw moe kry si zarwno niedochowanie wiernoci jak i dusza rozka, ktra osabia wizi maeskie i bywa przyczyn decyzji o rozstaniu bez podania gbszych, drastyczniejszych powodw. Nierzadko przyczyna, wskazana przez rozwodzce si pary, jest czysto umowna ima suy uproszczeniu procedury rozwizania maestwa. Mimo jednak bdu umownoci, na poziomie danych liczbowych zregionu, zauwaalne s oglne trendy izjawiska, jakie towarzysz rodzinom imaestwom. Moe to stanowi punkt wyjcia do dalszych, pogbionych bada, jak i(z ca pewnoci) do podjcia dziaa profilaktycznych wsferze utrzymania iochrony rodziny, jako rodowiska bezpiecznego wychowania dzieci. Rozwody wg liczby maoletnich dzieci Kolejny aspekt analizy dotyczy zwizku midzy liczb maoletnich dzieci wrodzinie apodejmowaniem przez maonkw decyzji o rozwodzie. Dane opisane na wykresie nr 6 wskazuj, i w latach 2002 2011 najwicej rozwodw miao miejsce wrd maestw nieposiadajcych dzieci lub posiadajcych jedno dziecko, natomiast wrd maestw zdwjk dzieci, liczba rozwodw bya wtym okresie rednio opoow mniejsza. Znaczco niska wydaje si liczba rozwodw pord maestw posiadajcych troje i wicej dzieci. Uoglniajc trend wystpujcy w latach 20022011, mona stwierdzi, e im wicej dzieci wrodzinie, tym rzadziej mamy wniej do czynienia zrozwodem. W okresie od 2002 do 2006 roku, zarysowa si wzrost liczby rozwodw wkadej grupie maestw/ rodzin, wyrnionych ze wzgldu na liczb maoletnich dzieci, natomiast od roku 2007, odnotowuje si nieznaczn tendencj spadkow rozwodw. Szczegowe liczby dotyczce omawianej kwestii przedstawia poniszy wykres.

11

PORTRET ZACHODNIOPOMORSKIEJ RODZINY

Rozwody wg czasu trwania maestwa Na przestrzeni lat 20022011, wwojewdztwie zachodniopomorskim, najwicej rozwodw miao miejsce wrd maestw ze staem 20 lat iwicej. Na drugim miejscu znalazy si maestwa ze staem od 5 do 9 lat. Dane te mog wskazywa na zwizek pomidzy liczb rozwodw a zdefiniowanym przez psychologw syndromem pustego gniazda, ktry zwykle dotyka maestw ze staem 20 lat iwicej, kiedy dorastajce dzieci odchodz zdomu zarwno wcelach dalszej nauki bd wzwizku zcakowitym usamodzielnieniem si. Rozwody wgrupie ze staem 59 lat mona stara si wyjania powszechnym zjawiskiem kryzysu maestwa po kilku latach jego trwania. Na drugim kracu skali, zbardzo nisk liczb rozwodw, sytuuj si maestwa zkrtkim staem (mniej ni rok oraz rok).

12

Sytuacja spoecznoekonomiczna rodzin wwojewdztwie zachodniopomorskim

Analizujc rozwody wedug czasu trwania maestwa, warto zwrci uwag na to, jaki udzia procentowany maj poszczeglne stae maeskie woglnej liczbie rozwodw wdanym roku. Wsposb wyczerpujcy opisuje to tabela nr 3.

Analiza odsetka rozwodw woglnej liczbie rozwodw wposzczeglnych latach pokazuje, e najwiksze zmiany wstrukturze rozwodw ponownie dotycz maestw ze staem 59 lat oraz 20 lat iwicej. Oile wroku 2002 obie te grupy miay jednakowy udzia procentowy (23,1%) woglnej liczbie rozwodw, otyle wroku 2011 udzia ten uleg diametralnej zmianie iwgrupie maestw ze staem 59 lat zanotowa spadek o5,5% (z 23,1% 17,6%), awpozostaej grupie wzrost o6,8% (23,1% do 29,9%), co potwierdza, e rozwody najczciej dotycz maestw ze staem 20 lat iwicej. Oile zpunktu widzenia potrzeb dzieci mona postawi tez, i ta grupa osb rozwodzcych si nie stanowi problemu spoecznego, otyle zpunktu widzenia szerszej polityki spoecznej ju tak. Osoby, ktre wychodz ze zwizkw maeskich inie zawizuj nowych rodzin, jako osoby samotne, wokresie starzenia si bd wymagay innych usug izabiegw opiekuczych, ktre to stan si obowizkiem samorzdu lokalnego lub pastwa. Doycie staroci wrodzinie stanowi najlepsz inajtasz form samoorganizacji systemu pomocy iopieki. Tak wic na kadym etapie ycia czowieka rodzina jest podmiotem zabezpieczajcym dostarczanie niezbdnych do godnego iaktywnego ycia usug wychowania, socjalizacji, pielgnacji iopieki. Maestwa cywilne iwyznaniowe W poszukiwaniu czynnikw wpywajcych na trwao rodziny, podjto prb analizy porwnawczej (pod ktem zawierania irozwizywania) maestw ocharakterze wieckim iwyznaniowym. Wlatach 20022011, tak wPolsce jak wwojewdztwie zachodniopomorskim, wystpiy niemal identyczne trendy. Na obu poziomach analizy, systematycznie zmniejszaa si wtym okresie liczba lubw wyznaniowych, arosa liczba lubw cywilnych.13 WPolsce, odsetek lubw wyznaniowych zmniejszy si wtym czasie o 8,5%, a w wojewdztwie zachodniopomorskim o 8,3%. Tym samym, odsetek lubw cywilnych zwikszy si: wPolsce o8,5%, awregionie o8,3%. Pomimo oglnego trendu spadkowego, naley zauway, e wwojewdztwie zachodniopomorskim zawierano co roku rednio o11,5% lubw wyznaniowych mniej ni miao to miejsce winnych regionach kraju. Dane te mog skania do wniosku, i mamy wPolsce do czynienia zpostpujcym procesem sekularyzacji ycia spoecznego, ktry dotyka take kwestii maestwa i rodziny, a wojewdztwo
13

Kosztem, poniewa procesy te s bezporednio wspzalene, co oznacza, e zmniejszenie si odsetka lubw wyznaniowych odan warto powoduje jednoczesne zwikszenie si odsetka lubw cywilnych ot sam warto.

13

PORTRET ZACHODNIOPOMORSKIEJ RODZINY

zachodniopomorskie jest wtym procesie bardziej zaawansowane lub te sia jego oddziaywania jest wiksza. Warto jednak zwrci uwag, e zwyran tendencj spadkow dotyczc liczby maestw wyznaniowych mamy do czynienia wwojewdztwie dopiero od 2009 roku. Ilustruje to wyranie wykres 8. itabela 4.

Wniosek opostpujcym procesie sekularyzacji zdaje si potwierdza odsetek lubw cywilnych iwyznaniowych udzielonych wlatach 20022011 wmiastach ina obszarach wiejskich wwojewdztwie zachodniopomorskim. Obszary wiejskie tradycyjnie kojarzono wPolsce zwiksz religijnoci wporwnaniu z obszarami miejskimi. Jeli wic sekularyzacja faktycznie dotyka caego spoeczestwa, powinno to znale odzwierciedlenie wzmniejszajcym si odsetku maestw wyznaniowych zawieranych przede wszystkim na wsiach. Dane zgromadzone przez GUS zdaj si potwierdza t tez. Oile w2002 roku na wsiach udzielono 68,2% lubw wyznaniowych, to wroku 2011 byo ich ju tylko

14

Sytuacja spoecznoekonomiczna rodzin wwojewdztwie zachodniopomorskim

56,1%. Odnotowany spadek wynis wic 12,1% iby znaczco wyszy ni wmiastach, gdzie liczba lubw wyznaniowych zmniejszya si o6,8%. Wyczerpujce dane dotyczce tej kwestii opisuje wykres 9. iznajdujca si pod nim tabela 5.

Dane wtabeli 5. pokazuj odsetek maestw zawieranych wmiastach ina wsiach wojewdztwa zachodniopomorskiego. By on na przestrzeni lat 20022011 wzgldnie stabilny ioscylowa wgranicach 70% wszystkich lubw udzielanych wmiastach i30% na wsi.

15

PORTRET ZACHODNIOPOMORSKIEJ RODZINY

Urodzenia pozamaeskie Trwao maestwa i rodziny, a nawet jego cywilny lub wyznaniowy charakter, wi si z jeszcze jedn kwesti poruszan w tej czci analizy, mianowicie z urodzeniami pozamaeskimi. Przegld danych wyranie pokazuje, e na przestrzeni lat 20022011 wPolsce stale wzrasta odsetek urodze pozamaeskich. Proces ten mia miejsce wkadym wojewdztwie, lecz najwiksze natenie przybra wwojewdztwie zachodniopomorskim. Ilustruje to wykres 10.

Odsetek urodze pozamaeskich by wwojewdztwie zachodniopomorskim, wlatach 20022011, rednio dwukrotnie wyszy ni wPolsce. Co wicej, tendencja ta ma charakter wzrostowy iutrzymuje si od pocztku analizowanego okresu (rok 2002), kiedy to wPolsce odnotowano 14,4%, awZachodniopomorskim 30,7% urodze pozamaeskich, do wroku 2011, wktrym analogiczne dane wynosiy: 21,2% dla Polski, oraz 38,1% dla wojewdztwa. Trudno jednoznacznie wskaza na przyczyny takiego stanu rzeczy. Szczegowa analiza danych dla wszystkich wojewdztw (tabela 6) wskazuje, e najwikszy odsetek urodze pozamaeskich ma miejsce na tzw. cianie zachodniej (wojewdztwa: zachodniopomorskie, lubuskie idolnolskie) anajmniejszy na Podkarpaciu iwMaopolsce, czyli na ziemiach tradycyjnie polskich, owzgldnie stabilnej strukturze normatywnej. By moe wanie tu, wobszarze ksztatowania wartoci, naley poszukiwa kierunkw interpretacji opisywanego stanu rzeczy.

16

Sytuacja spoecznoekonomiczna rodzin wwojewdztwie zachodniopomorskim

Analiza urodze pozamaeskich w wojewdztwie zachodniopomorskim w podziale na wie imiasto pokazuje, e oile wlatach 20022006 mielimy do czynienia zwyran tendencj wzrostow wobu tych obszarach, otyle wkolejnych latach tendencje te ulegy zrnicowaniu. Odsetek urodze pozamaeskich wmiastach ustabilizowa si ijego wahania oscyloway wlatach 20062011 wgranicach 35,2% 35,8%, podczas gdy na wsiach odsetek ten nieustannie wzrasta, osigajc wroku 2011 puap 43,3% (!). Wzrost wynis wic a 10,3% wstosunku do roku 2002. Procesy te Ilustruje wykres 11.

17

PORTRET ZACHODNIOPOMORSKIEJ RODZINY

Tak duy odsetek urodze pozamaeskich, wtym przede wszystkim na wsiach, stanowi prawdziwe wyzwanie nie tylko dla sub pomocy spoecznej, lecz dla wszystkich rodowisk zainteresowanych edukacj iwychowaniem modego pokolenia. b) Rodzina wsystemie pomocy spoecznej wiadczeniobiorcy pomocy spoecznej woglnej liczbie ludnoci W latach 20092010, na terenie caego kraju wzrosa liczba klientw pomocy spoecznej. Tendencja ta bya rwnie widoczna w wojewdztwie zachodniopomorskim. Do wojewdztw, na terenie ktrych najmniej osb korzystao zpomocy spoecznej byy: lskie, dolnolskie, mazowieckie imaopolskie. Do wojewdztw, na terenie ktrych najwicej osb korzystao ze wiadcze (procentowo), naleay: lubuskie, kujawskopomorskie, podkarpackie iwarmiskomazurskie. Wojewdztwo zachodniopomorskie znajdowao si na jedenastym miejscu.

Wrd klientw pomocy spoecznej, wykazanych wsprawozdaniach MPiPS, wyrniamy trzy grupy: 1. gospodarstwa jednoosobowe 2. rodziny zdziemi 3. pozostae rodziny. Dwa pierwsze terminy nie budz wtpliwoci znaczeniowej, natomiast termin trzeci (pozostae rodziny) oznacza, za ustaw opomocy spoecznej, osoby spokrewnione lub niespokrewnione, pozostajce wfaktycznym zwizku, wsplnie zamieszkujce igospodarujce. Moe to oznacza np. matk zdorosym synem, dwch dorosych braci lub konkubinat. Zposiadanych danych wynika, e na przestrzeni lat 20092011, wwojewdztwie zachodniopomorskim nastpi spadek liczby wiadczeniobiorcw nalecych do jednoosobowych gospodarstw, jak rwnie liczby rodzin zdziemi. Wystpi natomiast znaczcy wzrost rodowisk korzystajcych zpomocy finansowej wgrupie pozostae rodziny. Czynnikiem majcym wpyw na zmniejszajc si liczb wiadczeniobiorcw womawianych grupach mogo by bardzo niskie kryterium pomocy spoecznej, obowizujce wtych latach.14 Konieczna wydaje si,
14

W latach 20092011 obowizywao kryterium dochodowe wwysokoci: 477 z dla jednoosobowego gospodarstwa oraz 351 z dla czonkw rodzin. Od 1 padziernika 2012 (Dz. U.zdnia 17 lipca 2012r. poz. 823) obowizuje nowe kryterium dochodowe dla osb prowadzcych jednoosobowe gospodarstwo domowe 542 z, dla czonkw rodzin 456 z na osob wrodzinie.

18

Sytuacja spoecznoekonomiczna rodzin wwojewdztwie zachodniopomorskim

ponowna analiza liczby klientw korzystajcych zpomocy spoecznej wlatach 20122015, ze szczeglnym uwzgldnieniem zmian wposzczeglnych grupach klientw.

Na terenie wojewdztwa, wlatach 20092011, nastpi wzrost liczby klientw pomocy spoecznej o3232 osoby. Wzrost ten jest zgodny zogln tendencj wystpujca wtych latach wPolsce. Zanalizy danych na poziomie powiatw wynika, e zwikszenie liczby rodzin korzystajcych zpomocy nie miao charakteru powszechnego. Womiu powiatach odnotowano nieznaczny spadek. Powiaty, wktrych nastpi spadek liczby rodzin korzystajcych ze wiadcze pomocy spoecznej to: drawski, goleniowski, pyrzycki, kamieski, sawieski, szczecinecki, waecki oraz miasto winoujcie. Najwikszy spadek zanotowano wpowiecie goleniowskim o270 klientw. Niestabilna jest liczba klientw (i rodzin) wpomocy spoecznej powiatu obeskiego na przestrzeni trzech lat nie uzyskaa trendu wzrostowego czy spadkowego wroku 2010 drastycznie wzrosa wstosunku do roku poprzedniego, po czym zmalaa poniej poziomu wroku 2009. Bardzo niepokojc tendencj jest wzrost liczby klientw pomocy spoecznej wmiecie Szczecin. Przyrost ten wlatach 20092011 wynis 2473 osoby. Tendencja jest tym bardziej niekorzystna, e w2011 roku zanotowano wSzczecinie spadek liczby mieszkacw. Zdanych wynika rwnie, e w wikszoci powiatw, w 2010 r., nastpi znaczcy wzrost rodzin korzystajcych zpomocy spoecznej. Obiektywna ocena tej sytuacji wymaga pogbionej analizy.

19

PORTRET ZACHODNIOPOMORSKIEJ RODZINY

Dane pokazujce, na poziomie powiatw, procent mieszkacw korzystajcych z pomocy spoecznej wlatach 20092011, wskazuj na znaczce rnice subregionalne. Stosunkowo niski procent odnotowuje si wpowiatach: miasto Koszalin 3,6%, miasto winoujcie 4,9%, miasto Szczecin 4,9%, powiat koobrzeski 4,5%. Z kolei wysoki procent liczby mieszkacw korzysta zpomocy wpowiatach: obeskim 13,6%, widwiskim 11,8%, waeckim 10,1%. Naley zwrci uwag, e wmiecie Szczecin, gdzie procent mieszkacw korzystajcych zpomocy spoecznej w2011 roku nie by wysoki (4,9%), odnotowano znaczcy wzrost: z3,3% w2009 roku do 4,9% wroku 2011.

20

Sytuacja spoecznoekonomiczna rodzin wwojewdztwie zachodniopomorskim

Zgodnie zzapisami Ustawy opomocy spoecznej, do obowizkw pracownikw socjalnych naley wiadczenie na rzecz mieszkacw pracy socjalnej. Praca socjalna rozumiana jest jako dziaalno zawodowa, majc na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolnoci do funkcjonowania wspoeczestwie, poprzez penienie odpowiednich rl spoecznych oraz tworzenie warunkw sprzyjajcych temu celowi. Korzystanie ztej formy wsparcia nie jest powizane zkoniecznoci osigania dochodw na poziomie kryterium kwalifikujcego do pomocy. Praca socjalna najczciej jest realizowana w postaci doradztwa lub wparcia. Ma charakter dziaa profilaktycznych, wyprowadzajcych interwencj socjaln zpoziomu ratunkowego na poziom prewencji. Na terenie wojewdztwa zachodniopomorskiego, wlatach 20092011, zwikszya si liczba osb, ktre skorzystay ze wiadcze ocharakterze pracy socjalnej, bez przyznawania pomocy pieninej. Na przestrzeni trzech lat, liczba ta zwikszya si o1583 osoby. Jest to bardzo korzysta tendencja, obniajca wymiar ekonomiczny systemu pomocy, ajednoczenie podnoszca wymiar spoeczny ijakociowy publicznego systemu pomocy. Profesjonalizacja zawodu pracownik socjalny przyczynia si do poprawy jakoci ycia mieszkacw, do upowszechnienia odwagi korzystania z form wsparcia wtedy, gdy wystpuj pierwsze trudnoci wfunkcjonowaniu rodziny czy gospodarstwa domowego, anie wsytuacjach, wktrych dochodzi ju do rozpadu rodziny, przejcia na utrzymanie samorzdu lub do innych drastycznych okolicznoci.

21

PORTRET ZACHODNIOPOMORSKIEJ RODZINY

Zastanawiajcym iwymagajcym dodatkowych docieka jest fakt, e wwojewdztwie s powiaty, na terenie ktrych nie wiadczy si pracy socjalnej bez pomocy finansowej. Do powiatw tych nale: biaogardzki, drawski, gryfiski, koobrzeski, policki, szczecinecki, widwiski, oraz miasto Koszalin. Z kolei powiatem, w ktrym liczba klientw objtych tak form profesjonalnego wsparcia, bez koniecznoci wiadcze pieninych, na przestrzeni ostatnich trzech lat wzrosa, jest miasto Szczecin (w 2009r. 781 rodzin, w2011 2338 rodzin). Warta odnotowania jest tendencja spadkowa w liczbie wiadcze w postaci pracy socjalnej, womawianym okresie, udzielanej wpowiecie stargardzkim igoleniowskim. Dziaania zwizane zprac socjaln, wiadczon na rzecz osb niekorzystajcych zpomocy finansowej, abdcych wkryzysach, s bardzo istotnym elementem modelu aktywnej polityki spoecznej. Ponadto, wpywaj na popraw jakosci ycia mieszkacw, bez koniecznoci wydatkowania rodkw publicznych wpostaci zasikw czy innych wiadcze na rzecz klientw, ktrych pogarszajcej si sytuacji wpor nie zatrzymano. Pomoc organizacyjna czy doradcza, udzielona na etapie pojawienia si symptomw trudnoci yciowych, moe uchroni rodzin przed degradacj, asamorzd przed kosztami. Liczba rodzin penych iniepenych wlatach 2009 2011 Na przestrzeni lat 20092011, nie zmienia si proporcja rodzin penych do niepenych, korzystajcych ze wiadcze pomocy spoecznej.

22

Sytuacja spoecznoekonomiczna rodzin wwojewdztwie zachodniopomorskim

W omawianych latach, wrd klientw systemu pomocy, widoczna jest liczebna przewaga rodzin penych nad niepenymi. Tendencja ta jest bardzo niepokojca i wskazuje na brak samodzielnoci spoecznoekonomicznej rodzin zdziemi. Pokrywa si take zwnioskami zbada ubstwa relatywnego wUE, zroku 2009, mwicymi ozagroeniu ubstwem dzieci zpolskich rodzin, wktrych obydwoje rodzice pracuj zawodowo. Potwierdza to bardzo z kondycj finansow rodzin, ale moe rwnie wskazywa na du liczb zwizkw nieformalnych, wktrych rodzina niepena jest tylko form deklaratywn, majc uatwi dostp do finansowej pomocy spoecznej. Na terenie wojewdztwa (pomimo niekorzystnych trendw opisanych wIczci raportu), mieszka wicej rodzin penych ni niepenych. Zasadnym wydaje si dalsza analiza tego problemu.

23

PORTRET ZACHODNIOPOMORSKIEJ RODZINY

Przewaga liczby rodzin niepenych nad penymi, korzystajcymi z pomocy spoecznej w 2011 r., wystpuje jedynie wmiastach na prawach powiatu, wSzczecinie, Koszalinie iwinoujciu. Wpowiecie polickim, ze wiadcze wroku 2011 skorzystaa taka sama liczba rodzin penych jak iniepenych. Wpowiatach: sawieskim, obeskim, pyrzyckim, gryfickim igryfiskim odsetek rodzin penych do niepenych, korzystajcych zpomocy wformie wiadcze pieninych jest wyjtkowo wysoki. Niezalenie od szerszych uwarunkowa, majcych wpyw na tak sytuacj, jednym znajbardziej istotnych czynnikw jest za kondycja finansowa rodziny wwojewdztwie zachodniopomorskim.

W latach 20092011, rodziny pene, korzystajce ze wiadcze finansowych, skaday si najczciej zrodzicw ijednego lub dwojga dzieci. Liczba rodzin, wskad ktrych wchodzio troje lub czworo dzieci, womawianym okresie, pozostawaa na porwnywalnym poziomie, zniewielk tendencj znikow. Wyranie natomiast zmiejsza si liczba rodzin zpiciorgiem iwiksz liczb dzieci

W latach 20092011, rodziny niepene, korzystajce z pomocy spoecznej, posiaday najczciej jedno lub dwoje dzieci. Widoczna jest tendencja zmniejszania si liczby rodzin niepenych korzystajcych ze wiadcze, posiadajcych troje lub wicej dzieci.

24

Sytuacja spoecznoekonomiczna rodzin wwojewdztwie zachodniopomorskim

Liczba rodzin wielodzietnych wlatach 2009 2011 W okresie 20092011, nastpowa systematyczny, chocia nieznaczny, spadek liczby rodzin wielodzietnych korzystajcych z pomocy w formie wiadcze pieninych. Tendencja spadkowa widoczna jest zarwno w przypadku rodzin wielodzietnych penych jak i niepenych. W przypadku rodzin penych, rnica pomidzy rokiem 2009 a2011 wynosi o416 rodzin, awprzypadku rodzin niepenych wtym samym okresie 128.

Dochd wrodzinie, wprzeliczeniu na osob Z danych za rok 2011, dotyczcych dochodw rodzin korzystajcych zpomocy spoecznej, wprzeliczeniu na gow wrodzinie, wynika, e najwicej rodzin znajduje si wdwch przedziaach dochodw: 1. od 0 do 50 z 30,5% rodzin, 2. od 477 z wzwy 30,2% rodzin.

25

PORTRET ZACHODNIOPOMORSKIEJ RODZINY

Fakt, e 26,5% rodzin korzystajcych z pomocy uzyskiwaa dochd na jednego czonka rodziny wwysokoci 050 z, jest zgodny zpowszechnym postrzeganiem klientw pomocy spoecznej. Nieco mniejszy, ale porwnywalny jednak procent rodzin (19,6%), uzyskujcy dochody powyej kryterium kwalifikujcego do pomocy, skania do zastanowienia. Podobnie jak fakt, e tylko niecae 10% rodzin znajduje si wprzedziale od 50 do 150 z. Pozostae 44,6% rodzin korzystajcych zpomocy, uzyskuje dochody wprzeliczeniu na jednego czonka rodziny, wpoczonym przedziale: 150 477 z. Problemem, ktrego zbraku danych nie mona przedstawi wniniejszej analizie, pozostaje liczba rodzin wedug dugoci okresu pobierania wiadcze pieninych zsystemu pomocy. Zpowodu ogranicze systemu informatycznego POMOST, nie ma moliwoci uzyskania danych ukazujcych, jak dugo klient jest objty wiadczeniami. Brak tych danych uniemoliwia rzeteln ocen skutecznoci systemu pomocy oraz pla nowanie optymalnych narzdzi interwencji socjalnej. Ze wzgldu na wag problemu, istotnym wydaje si podjcie dziaa majcych na celu zmian wparametrach systemu informatycznego do obsugi pomocy spoecznej. c) Rodzina wsystemie pieczy zastpczej Kolejnym obszarem, istotnym z punktu widzenia problemw rodziny, jest system pieczy zastpczej. Funkcjonuje wobecnym ksztacie od roku 2012, wprowadzony Ustaw owspieraniu rodziny isystemie pieczy zastpczej, zdnia 9 czerwca 2011r. (Dz. U.2011 nr 149 poz. 887). rodowiskiem najbardziej podanym dla efektu skutecznego wychowania i socjalizacji dziecka, jest pena rodzina biologiczna. Drugi typ rodziny, pod wzgldem skutecznoci izapewnienia optymalnej jakoci ycia dziecka, to rodzina adopcyjna. Wodrnieniu od rodziny biologicznej, wchodzi ona wprawa iobowizki takiej rodziny pod wpywem postanowienia sdowego, anie naturalnej prokreacji, okresu ciy iporodu. W przypadku, gdy dziecko pozbawione jest opieki rodziny biologicznej, ajego sytuacja zdrowotna, prawna, emocjonalna (lub inna) nie pozwalaj na adopcj, aby zapewni mu bezpieczestwo imoliwo respektowania praw obywatelskich, wynikajcych zkonstytucji, opiek nad nim roztacza starosta miejscowego powiatu isytuuje je wjednej zzastpczych form opieki iwychowania: typu instytucjonalnego (dawny dom dziecka) lub rodzinnego (rodzinny dom dziecka lub rodzina zastpcza). Placwki te, poprzez zapisy ustawy, zobligowane s do wsppracy zorodkami adopcyjnymi wcelu poszukiwania dla dzieci rodzin, gotowych do ich przysposobienia. Liczba adopcji wwojewdztwie zachodniopomorskim wlatach 2006 2010 W latach 20062010, na terenie wojewdztwa zachodniopomorskiego, nastpi niewielki wzrost liczby adopcji (o 26 dzieci). Natomiast liczba dzieci zgoszonych do adopcji wtym okresie wzrosa o11. Wkadym z omawianych lat, liczba dzieci zgoszonych do adopcji bya wiksza ni liczba przysposobie. Podobnie ksztatowaa si sytuacja po reformie orodkw adopcyjnoopiekuczych, przeprowadzonej w caym kraju w roku 2011. Dane za rok 2012 pokazuj, ze stosunek liczby dzieci zgoszonych do adopcji do liczby dzieci zaadoptowanych nie uleg zasadniczej zmianie, cho obie te liczby wyranie wzrosy wporwnaniu do lat poprzednich.15

15

Na wykresie brakuje danych zroku 2011 (jest to okres reformy instytucjonalno organizacyjnej orodkw adopcyjno opiekuczych), co utrudnia postawienie tezy owystpowaniu trendu wzrostowego, cho pokazuje wyranie, e od roku 2009 liczba dzieci zgoszonych do adopcji jak izaadoptowanych systematycznie wzrasta.

26

Sytuacja spoecznoekonomiczna rodzin wwojewdztwie zachodniopomorskim

Liczba dzieci wpieczy zastpczej Dane zokresu 20072011, ukazujce ogln liczb dzieci umieszczanych wpieczy zastpczej, wskazuj na wzrost liczby dzieci kierowanych do form rodzinnych pieczy. Zinformacji sprawozdawczych MPiPS za rok 2011 wynika, e liczba dzieci wychowujcych si w placwkach opiekuczowychowawczych zmniejszya si oponad 1000.

Dane te jednak nie wystarczaj dla zbadania przyczyn zjawiska. Korzystn, zgodn zintencj Ustawy owsparciu rodziny isystemie pieczy zastpczej, jest wystpujca od 2010r. tendencja zwikszania si liczby dzieci wpieczy rodzinnej, ktra zpewnoci jest waciw alternatyw sytuacji umieszczenia dziecka wplacwce opiekuczowychowawczej.

27

PORTRET ZACHODNIOPOMORSKIEJ RODZINY

Liczba rodzin zastpczych Z danych liczbowych zlat 20092011, ukazujcych potencja systemu zastpczej pieczy rodzinnej wwojewdztwie zachodniopomorskim, wynika, e nastpi wzrost liczby zawizanych rodzin zastpczych, zarwno spokrewnionych, niespokrewnionych zdzieckiem, jak irodzin zawodowych. Widoczna jest te znaczca przewaga (wystpujc we wszystkich latach tego okresu) wliczbie rodzin spokrewnionych wstosunku do pozostaych typw rodzin zastpczych. Ilustruje to poniszy wykres.

Zjawisko wzrostu liczby rodzin zastpczych jest niewtpliwie pozytywne. Naley jednak podkreli, e czsto rodziny spokrewnione nie s dostatecznym gwarantem prawidowego wypeniania funkcji opiekuczowychowawczych, szczeglnie zsytuacji wsplnego zamieszkiwania zrodzicem biologicznym, pozbawionym lub ograniczonym w prawach wobec dziecka. To najczciej sytuacje, kiedy sd ustanawia prawo do opieki nad dzieckiem na rzecz jego dziadkw, rodzestwa matki lub ojca czy innych krewnych. Jeli ograniczenie wie si z nagann postaw wobec czonkw rodziny, z przemoc, chorob alkoholow czy innymi uzalenieniami, dalsze przebywanie dziecka w bezporedniej bliskoci rodzica czsto nie tylko nie poprawia jego warunkw wychowania, ale pogarsza je iwpywa na budowanie niewaciwego obrazu wiata oraz samego siebie. Istotnym wskanikiem szczelnoci systemu pieczy zastpczej jest wzrost liczby rodzin zawodowych, jednak tempo tego przyrostu jest bardzo wolne. Na przestrzeni omawianego okresu, liczba rodzin zawodowych na terenie wojewdztwa zachodniopomorskiego zwikszya si jedynie o 48, mniej ni winnych regionach kraju.

28

Sytuacja spoecznoekonomiczna rodzin wwojewdztwie zachodniopomorskim

W zwizku zwprowadzeniem Ustawy owsparciu rodziny isystemie pieczy zastpczej oraz wskazanymi trudnociami w budowaniu systemu zastpczych form wychowania modych mieszkacw regionu, uzasadnionym dziaaniem byoby prowadzenie cyklicznych kampanii spoecznych, adresowanych do potencjalnych kandydatw na zastpcze rodziny zawodowe. W sytuacji zmniejszajcej si dzietnoci rodzin, bezpowrotnych migracji modziey poza obszar wojewdztwa, dbao opozostanie kadego dziecka blisko miejsca urodzenia, owytworzenie wnich poczucia tosamoci regionalnej ze spoecznego punktu widzenia wydaje si koniecznoci iwyzwaniem dla samorzdu wojewdztwa oraz wszystkich samorzdw szczebla powiatowego.

29

PORTRET ZACHODNIOPOMORSKIEJ RODZINY

Analiza danych, dotyczcych funkcjonujcych na terenie wojewdztwa zastpczych rodzin wielodzietnych, specjalistycznych oraz rodzin penicych funkcj pogotowia opiekuczego, wskazuje na systematyczny wzrost ich liczby. Znaczcy przyrost dotyczy rodzin wielodzietnych. Rodzin ocharakterze specjalistycznym, pomimo wzrostu oprawie 400% (z 4 wroku 2007 do 15 wroku 2011), funkcjonuje do dzi zbyt mao. Rodziny te sprawuj opiek nad dziemi wymagajcymi, na og ze wzgldu na stan zdrowia, szczeglnych warunkw i form pracy. Ponadto, wregionie odnotowuje si powolny wzrost liczby rodzin ocharakterze pogotowia rodzinnego. Wcigu piciu lat, na terenie wojewdztwa zawizay si zaledwie cztery pogotowia, ata forma pieczy jest istotna, gdy stanowi alternatyw dla umieszczania bardzo maych dzieci wplacwkach opiekuczych. Liczba dzieci niepenosprawnych wpieczy zastpczej Dzieci niepenosprawne, wsytuacji braku opieki rodziny biologicznej, trafiaj do rodzinnych form opieki, ale wci jeszcze dua ich liczba pozostaje pod kuratel placwek opiekuczych. Najmniej korzystne, w punktu widzenia rozwoju dziecka oraz moliwoci terapii i rehabilitacji, jest przebywanie w domu pomocy spoecznej. Wroku 2011, wtakiej sytuacji pozostawao 31 dzieci zregionu. Poniszy wykres przedstawia pozytywn tendencj do umieszczania dzieci niepenosprawnych w rodzinach zastpczych. Na przestrzeni omawianego okresu, znaczco zmiejszya si liczba dzieci umieszczanych wdomach pomocy spoecznej. Jeszcze w2009 roku byo to 50 dzieci. Liczba dzieci niepenosprawnych, pozostajcych w pieczy placwek opiekuczowychowawczych, we wskazanym okresie nie zmienia si.

30

Rekomendacje

4. Rekomendacje
Z przedstawionej analizy problemw rodzin w wojewdztwie zachodniopomorskim wynika, i gwne kierunki interwencji, ktre naleaoby prowadzi dugofalowo isystemowo, to: 1. profilaktyka problemw maeskich irodzinnych, skierowana zarwno do modych ludzi, na pocztku budowania rodziny jak ido osb dojrzaych, wokresach krytycznych dla zwizkw maeskich okoo 59 oraz 20 roku trwania maestwa; 2. edukacja i interwencja socjalna wobec rodzin niesamodzielnych ekonomicznie, polegajca na ksztatowaniu umiejtnoci spoecznych i ekonomicznych rodzin, doradztwie w zakresie aktywnoci zawodowej (gwnie wramach ekonomii spoecznej); 3. promocja iupowszechnianie waciwych postaw wrodzinie, jak irodziny wogle jako podstawowej komrki ekonomicznej dla gospodarki rodowiska lokalnego, regionu oraz kraju. Biorc pod uwag zapisy Ustawy owspieraniu rodziny isystemie pieczy zastpczej, atake obecny ksztat systemu pomocy spoecznej w Polsce, czyli organizacyjne i prawne warunki dziaania, Wojewdzki program dziaa na rzecz wsparcia rodziny isystemu pieczy zastpczej, naley oprze na budowaniu partnerskiej sieci wsppracy zsamorzdami powiatowymi, acilej powiatowymi centrami pomocy rodzinie. Samorzd wojewdztwa pozostaje zbyt oddalony od konkretnych rodzin iproblemw wystpujcych na obszarze wsplnoty lokalnej, by samodzielnie prowadzi skuteczne interwencje pomocowe. Szczebel powiatu stanowi naturalny poziom transmisji inicjatyw podejmowanych na poziomie wojewdztwa. Wzmocnienie iprofesjonalizacja funkcji PCPR, wydaje si rozwizaniem optymalnym, dajcym szanse powodzenia ze wzgldu na ju posiadane przez nie dowiadczenia iwypracowane formy wsppracy zorodkami pomocy spoecznej oraz zrodzinami. Ponadto, rekomenduje si uruchomienie mechanizmw wsparcia sieciowego koordynatorw pieczy zastpczej, powoanych zmocy ustawy na poziomie powiatw. Uszczelnienie systemu pieczy zastpczej moe przyczyni si do poprawy jakoci ycia dzieci, ktre nie zwasnej winy znalazy si

31

PORTRET ZACHODNIOPOMORSKIEJ RODZINY

poza rodzin, aktre take zasuguj na godne warunki rozwoju iwychowania, na szanse zbudowania poczucia tosamoci, by mie wprzyszoci swj udzia wkapitale spoecznym regionu. Kolejnym rekomendowanym dziaaniem jest docieranie do mieszkacw regionu, optymalnie za porednictwem mediw, zprzekazem owartoci rodziny jako miejsca wychowania, wizi, ale take jako miejsca prowadzenia swoistej dziaalnoci usugowej, ocharakterze ekonomicznym. Promocja waciwych postaw irelacji rodzinnych, zjednoczesnym informowaniem oformach pomocy iwspierania rodziny, moe odegra istotn rol wprofilaktyce rozwizywania maestw irozpadu rodziny.

32

Urzd Marszakowski Wojewdztwa Zachodniopomorskiego Regionalny Orodek Polityki Spoecznej ul. Korsarzy 34 70540 Szczecin

Obserwatorium Integracji Spoecznej dziaanie realizowane przez Regionalny Orodek Polityki Spoecznej Urzdu Marszakowskiego Wojewdztwa Zachodniopomorskiego w ramach projektu systemowego 1.16 Koordynacja na rzecz aktywnej integracji, wspfinansowanego z Europejskiego Funduszu Spoecznego. Dziaanie 1.2 Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji spoecznej. Priorytet I Zatrudnienie i integracja spoeczna Programu Operacyjnego Kapita Ludzki.