Mate Maty Ka

Centrum matura bez barier w szkoach i placwkach prowadzcych ksztacenie zawodowe
Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt realizowany przez Centrum Ksztacenia Ustawicznego i Praktycznego
w Zielonej Grze

Pojcie zbioru i podzbioru. Rwno zbiorw.
Dziaania na zbiorach: suma, iloczyn, rnica zbiorw.
Dopenienie zbioru. Podstawowe prawa rachunku zbiorw.

Zbir i naleenie do zbioru s pojciami pierwotnymi, ktrych nie definiuje si.
Zbir jest jednoznacznie wyznaczony przez wszystkie swoje elementy.
Pojcie zbioru pustego,
Zbir pusty jest to zbir , ktry nie zawiera adnego elementu. Zbir pusty oznaczamy
symbolem .

Zbir najczciej podaje si wymieniajc jego elementy, np. { } 5 , 4 , 3 , 2 , 1 = B
lub te podajc wasno, ktr elementy jego musz spenia { } 5 : < . e = x N x x B .

Przykad: { } 5 : < . e = x N x x B oznacza, e zbir B skada si z takich liczb x,
e te liczby nale do zbioru liczb naturalnych i s mniejsze od 5.

Fakt, e pewien obiekt a jest elementem zbioru A zapisujemy, jako A ae . Inaczej moemy
powiedzie, e element a naley do zbioru A. Gdy obiekt a nie jest elementem zbioru A, to
piszemy A ae .

Elementami zbiorw mog by rwnie inne zbiory. Zbiory, ktrych elementami
s zbiory, nazywamy najczciej rodzinami zbiorw.

Dla mao licznych zbiorw skoczonych, moemy poda wszystkie elementy zbioru wypisujc
je. Gdy
n
x x x ,..., ,
2 1
s wszystkimi elementami zbioru A, to piszemy:
{ }
n
x x x A ,..., ,
2 1
=

Podzbir danego zbioru.

Def. Zbir A jest podzbiorem zbioru B (A zawiera si w B), gdy kady
element zbioru A jest elementem zbioru B co zapisujemy symbolicznie
B x A x B A e e c .


w Zielonej Grze

Rwno zbiorw

Def. Za rwne uwaamy zbiory, majce te same elementy. Zbiory A i B
nazywamy rwnymi wtedy i tylko wtedy, gdy kady element zbioru A jest
elementem zbioru B, co zapisujemy A = B.

Inkluzja zbiorw

Midzy zbiorami moe zachodzi relacja zawierania si (inkluzja).

Def. Zbir A zawiera si w zbiorze B wtedy i tylko wtedy, gdy kady
element zbioru A jest elementem zbioru B co oznaczamy symbolicznie
B Ac .

Przykady zbiorw nieskoczonych:
zbir licz rzeczywistych dodatnich,
zbir liczb naturalnych parzystych,
zbir wszystkich punktw prostej,
zbir wszystkich prostoktw.

Przykady zbiorw skoczonych:
zbir liczb naturalnych mniejszych od 4,
zbir liczb cakowitych ujemnych wikszych od 1000,
zbir wierzchokw siedmiokta,
zbir punktw przecicia stu prostych.

Wasnoci rwnoci i inkluzji zbiorw


w Zielonej Grze

Tw. Niech A,B,C, dowolne zbiory, wtedy:
- A A = (zwrotno)
- A B B A = = (symetria)
-
( ) ( ) ( ) C A C B B A = = . =
(przechodnio)

Tw. Niech A,B,C, dowolne zbiory, wtedy:
-
( ) ( ) ( ) C A C B c c . c
c
B A
A

-
( ) ( ) ( ) B A A B B A = c . c


w Zielonej Grze

Dziaania na zbiorach

1) Suma zbiorw
Suma zbiorw oznaczana jest jako: . B A

Def. Sum zbiorw A i B nazywamy zbir zoony ze wszystkich
elementw, ktre nale do zbioru A i B co oznaczamy . B A

Wynikiem tego dziaania s wszystkie elementy, ktre znajduj si
w zbiorze A lub w zbiorze B. By utworzy sum zbiorw, naley przepisa wszystkie elementy
ze zbioru A oraz wszystkie elementy ze zbioru B pilnujc, eby aden element si nie
powtrzy.

Sum zbiorw B A mona przedstawi graficznie, jako obszar zacieniowany:

Wasnoci sumy zbiorw:

A A A
A A
C B A C B A
A B B A
=
=
=
=
0
) ( ) (

Przykad :


w Zielonej Grze

{ } { } 8 , 5 , 3 , 2 , 1 , 5 , 3 , 2 , 1 = = B A
{ } 8 , 5 . 4 , 3 , 2 , 1 = B A


w Zielonej Grze

2) Iloczyn zbiorw

Iloczyn dwch zbiorw oznaczany jest jako: B A .

Def. Iloczynem zbiorw A i B nazywamy zbir zoony ze wszystkich
elementw, ktre nale do jednoczenie zbioru A i B.

Iloczyn zbiorw B A mona przedstawi graficznie, jako obszar zacieniowany:

Wasnoci iloczynu zbiorw

A A A
A
C B A C B A
A B B A
=
=
=
=
0 0
) ( ) (

Przykad:

{ }
{ }
) 5 , 1 (
8 , 5 , 4 , 1
, 5 , 3 , 2 , 1
=
=
=
B A
B
A


w Zielonej Grze

3) Rnica zbiorw

Rnica zbiorw, oznaczana jest A\B.

Def. Rnic zbiorw A i B nazywamy zbir zoony z elementw, ktre
nale do zbioru A i nie nale do zbioru B. Z definicji rnicy zbiorw
wynika, e B A x \ e wtedy i tylko wtedy, gdy x jest elementem zbioru A i
nie jest elementem zbioru B.

Rnic zbiorw A\B mona przedstawi graficznie, jako obszar zacieniowany:

Dopenienie zbioru

Def. Niech U oznacza przestrze oraz U Ac .
Dopenieniem zbioru A do przestrzeni nazywamy zbir U\A,
co oznacza A.

Interpretacja graficzna dopenienia zbioru


w Zielonej Grze


w Zielonej Grze

Prawa rachunku zbiorw

Niech A, B, C, oznaczaj dowolne podzbiory przestrzeni U. Zachodz nastpujce prawa
rachunku zbiorw:

- AB =BA - prawo przemiennoci mnoenia,
- AB =BA - prawo przemiennoci dodawania,
- (AB)C =A(BC) - prawo cznoci mnoenia,
- (AB)C =A(BC) - prawo cznoci dodawania,
- A(BC)=(AB)(AC) - prawo rozdzielnoci mnoenia wzgldem
dodawania,
- A(BC)=(AB)(AC) - prawo rozdzielnoci dodawania wzgldem
mnoenia.


w Zielonej Grze

Dziaania arytmetyczne. Prawa dziaa.
Kolejno dziaa arytmetycznych. Potgowanie.
Dziaania na potgach. Pierwiastkowanie. Dziaania na pierwiastkach.
Wyraenia algebraiczne. Wzory skrconego mnoenia.

Dziaania arytmetyczne.

Dziaania arytmetyczne, s to nastpujce cztery dziaania
- dodawanie,
- odejmowanie,
- mnoenie,
- dzielenie.

Odejmowanie jest dziaaniem odwrotnym do dodawania : x y r r y x = + =

Dzielenie jest dziaaniem odwrotnym do mnoenia: x y q q y x = = :

Liczb ( ) 0
1
= x
x
nazywamy odwrotnoci liczby 1
1
: =
x
x x
Dzielenie przez zero jest niewykonalne.

Liczba 0 jest elementem neutralnym ( moduem) dodawania: x+0=x

Liczba 1 jest elementem neutralnym (moduem) mnoenia x x = 1

Dziaania arytmetyczne podlegaj nastpujcym prawom:

- prawo cznoci dodawania - ( ) ( ) z y x z y x + + = + +
- prawo przemiennoci dodawania - x y y x + = +
- prawo cznoci mnoenia - ( ) ( ) z y x z y x =
- prawo przemiennoci mnoenia - z y y x =
- prawo rozdzielnoci mnoenia wzgldem dodawania - ( ) z x y x z y x + = +


w Zielonej Grze

Kolejno dziaa arytmetycznych

1) Przy obliczaniu wartoci wyrae, ktre nie zawieraj nawiasw najpierw wykonujemy
mnoenie i dzielenie w kolejnoci ich wystpowania, a nastpnie dodawanie i odejmowanie
w kolejnoci ich wystpowania.

2) Przy obliczaniu wartoci wyrae zawierajcych nawiasy wykonujemy najpierw dziaania
w tych nawiasach, wewntrz, ktrych nie ma innych nawiasw.

Potgowanie

Potgowanie oznacza wykonanie wielokrotnego mnoenia przez t sam liczb. Operacj t
zapisujemy, jako
n
a , gdzie a jest podstaw potgi (liczb ktr mnoymy), a n jest
wykadnikiem potgi.
Zapis ten czytamy jako a do potgi n.

=
n
a

n
a a a ...
Przykady:
8 2 2 2 2
3
= = 27 3 3 3 3
3
= = x x x x x x =
5

Dziaania na potgach:

a)
m n m n
a a a
+
= - iloczyn potg o tych samych podstawach
b) 0 , = =

a a
a
a
m n
m
n

- iloraz potg o tych samych podstawach
c) 0 ,
1
= =
a
a
a
n
n

- potga o wykadniku cakowitym
d)
m n m n
a a

= ) ( - potga potgi
e)
n n n
b a b a = ) ( - potga iloczynu
f) 0 , ) ( = = b
b
a
b
a
n
n
n

- potga ilorazu


w Zielonej Grze

g)
n
m n
m
a a , =
|
.
|
\
|
0 = n
- potga o wykadniku wymiernym


w Zielonej Grze

Przykady:

a)
5 3 2
2 2 2 =
b)
2
6
8
3
3
3
=
c) 4
2
1
2
=
|
.
|
\
|

d) ( )
6
3
2
2 2 =
e) ( ) 216 27 8 2 2 3 2
3 3 3
= = =
f)
100
4
10
2
2
=
|
.
|
\
|


w Zielonej Grze

Pierwiastkowanie

Obliczanie pierwiastka z danej liczby jest zwizane z potgowaniem, jest to dziaanie
odwrotne do potgowania.
Pierwiastek stopnia n liczby nieujemnej a, to liczba nieujemna b, speniajca a b
n
= .
Zapisujemy symbolicznie
n
a i czytamy pierwiastek n-tego stopnia z liczby a.

b a
n
=

a - liczba podpierwiastkowa,
b - pierwiastek n-tego stopnia z a, czyli wynik pierwiastkowania,
n - stopie pierwiastka.

Pierwiastek stopnia 2 nazywa si pierwiastkiem kwadratowym ) ( x , za stopnia 3
pierwiastkiem szeciennym ) (
3
x . Pierwiastki wyszych stopni identyfikuje si wycznie
liczbowo, np. pierwiastek pitego stopnia ) (
5
x .
Jeeli x,y s nieujemnymi liczbami rzeczywistymi, za n,m s dodatnimi liczbami cakowitymi,
to:
-
n
n
n
y x xy =

-
n
n
n
y
x
y
x
=
dla
0 = y


w Zielonej Grze

Wyraenia algebraiczne

Wyraenia algebraiczne to wyraenia skadajce si z liter oraz liczb, ktre
s poczone ze sob znakami dziaa ( np.: + ; - ) oraz nawiasami.

Za pomoc wyrae algebraicznych zapisujemy zwroty matematyczne, wzory, twierdzenia, a
take rwnania i nierwnoci.

Litery wystpujce w wyraeniu algebraicznym nazywamy zmiennymi.
Wyraenie, ktre jest iloczynami liczb i liter lub pojedyncz liter bd liczb nazywamy
jednomianem.
Suma dwch jednomianw to dwumian.
Suma wicej ni dwch jednomianw to wielomian.


w Zielonej Grze

Wzory skrconego mnoenia

Przy przeksztaceniach wielomianw bardzo uyteczne s wzory redukcyjne zwane rwnie
wzorami skrconego mnoenia:

Kwadrat sumy
( )
2 2 2
2 b ab a b a + + = +
Kwadrat rnicy
( )
2 2 2
2 b ab a b a + =
Rnica kwadratw
) )( (
2 2
b a b a b a + =
Szecian sumy
( )
3 2 2 3 3
3 3 b ab b a a b a + + + = +
Szecian rnicy
( )
3 2 2 3 3
3 3 b ab b a a b a + =

Przykady:
a) (2+x) = 4+4x+x
b) (5-2t) = 25-20t+t
c) (a+4d) = a+8ad+16d
d) (3y+1) = 9y+6y+1
e) (x-2)(x+2) = x-4
f) (2x+5)(2x-5) =4x-25


w Zielonej Grze

Zbir liczb rzeczywistych, podzbiory

Przez zbir elementw majcych pewn wasno W rozumiemy zbir wszystkich
i tylko takich elementw, ktre maj t wasno. Zbir elementw x majcych wasno W
oznaczamy symbolem {x: W(x)}.

1) Zbir liczb naturalnych to zbir ,...} 5 , 4 , 3 , 2 , 1 { .
- Oznaczamy go przez N.
- Zbir N jest nieskoczony.
- Posiada on liczb najmniejsz, jest to liczba 1, lecz nie istnieje liczba najwiksza.

2) Zbir liczb cakowitych to zbir zoony z liczb naturalnych, liczby 0 i liczb przeciwnych
do liczb naturalnych, czyli zbir ,...} 2 , 1 , 0 , 1 , 2 {..., . Oznaczamy go przez C. W zbiorze C
nie ma ani liczby najmniejszej ani liczby najwikszej.

Def. Liczba cakowita a jest podzielna przez liczb cakowit b ( ) 0 = b
(liczba b jest dzielnikiem liczby a wtedy i tylko wtedy, gdy istnieje taka
liczba , C k e e . k b a =

Zbir liczb cakowitych parzystych: zbir liczb podzielnych przez 2: { } C k k x x e . = 2 : .
Zbir liczb cakowitych nieparzystych: zbir liczb postaci { } C k k x x e . + = 1 2 :
3) Liczb postaci
b
a
, gdzie a oznacza liczb cakowit, za b liczb naturaln (b=0) nazywamy
liczb wymiern (uamkiem). Liczb a nazywamy licznikiem uamka, za liczb b
mianownikiem tego uamka. Zbir wszystkich liczb wymiernych oznaczamy przez W.
Liczba wymierna (uamek) liczba postaci ,
b
a
gdzie 0 = b .
Liczb a nazywamy licznikiem uamka, za liczb b mianownikiem tego uamka.
Liczba wymierna moe by zapisana w rnej postaci, np. 4
3
12
= ,
64
56
8
7
= .
Zbir liczb wymiernych:
)
`
e e = =
+
C b C a
b
a
x x W , : :

4) Zbir liczb niewymiernych to zbir tych liczb, ktre nie dadz si zapisa w postaci uamka
b
a
. Zbir wszystkich liczb niewymiernych oznaczamy przez IW.
Okrelenie liczby niewymiernej mona poda w oparciu o cigi przyblie dziesitnych.


w Zielonej Grze

Przykady liczb niewymiernych: 2 ,
5
4
, 3 , t.

Liczba niewymierna posiada rozwinicie dziesitne nieokresowe np. ... 1414213562 , 1 2 =


w Zielonej Grze

Liczby rzeczywiste. Podzbiory liczbowe zbioru R.
O liczbowa. Wsprzdna punktu na osi. Przedziay liczbowe.
Warto bezwzgldna. Interpretacja geometryczna wartoci bezwzgldnej. Procenty.

Zbir liczb rzeczywistych oznaczamy symbolem R.
Zbir liczb rzeczywistych R to zbir bdcy sum zbiorw liczb wymiernych W
i niewymiernych R\W.

Podzbiorami zbioru liczb rzeczywistych R s zbiory:

- N - zbir liczb naturalnych
- C - zbir liczb cakowitych
- W - zbir liczb wymiernych
- IW - zbir liczb niewymiernych

Zbir liczb naturalnych N jest podzbiorem liczb cakowitych C, co zapisujemy . C N c
Zbir liczb cakowitych C jest podzbiorem zbioru liczb wymiernych W, co zapisujemy . W C c
Zatem R IW W R IW R W C N = c c c c ; ;
Kada liczba rzeczywista x ma dokadnie jedno rozwinicie dziesitne skoczone lub
okresowe, gdy W x e i nieokresowe, gdy . IW x e

Podzbiory liczb rzeczywistych R mona przedstawi za pomoc rysunku:


w Zielonej Grze


w Zielonej Grze

O liczbowa

Def. O liczbowa to prosta, na ktrej wyznaczono kierunek, punkt zerowy
oraz jednostk.

Wsprzdna punktu na osi.

Kadej liczbie rzeczywistej moemy przyporzdkowa dokadnie jeden punkt na osi liczbowej
np. -2, 3, 1000.Taka liczba nosi nazw wsprzdnej.

Tw. Kadej liczbie rzeczywistej jest przyporzdkowany dokadnie jeden
punkt na osi liczbowej i na odwrt: kademu punktowi osi liczbowej jest
przyporzdkowana dokadnie jedna liczba rzeczywista.


w Zielonej Grze

Przedziay liczbowe

W zbiorze liczb rzeczywistych wyrniamy szczeglne podzbiory tzw. przedziay liczbowe.
Przedziay liczbowe: ograniczone i nieograniczone.

Przedziay ograniczone:

1. Przedzia obustronnie otwarty (a;b)

Def.
Niech R b a e , oraz . b a <
Zbir liczb rzeczywistych wikszych od liczby a i jednoczenie mniejszych od liczby b
nazywamy przedziaem otwartym o kocach a i b
Oznaczmy go symbolem (a ; b)

2.Przedzia obustronnie domknity

Zbir liczb rzeczywistych wikszych od a lub rwnych a i jednoczenie mniejszych od b lub
rwnych b nazywamy przedziaem domknitym o kocach a i b.
Oznaczamy go symbolem <a ; b>

3. Przedzia prawostronnie domknity lub lewostronnie otwarty

Oznaczamy go symbolem: (a ; b>


w Zielonej Grze

4.Przedzia lewostronnie domknity lub prawostronnie otwarty

Oznaczamy go symbolem: <a ; b)

Przedziay nieograniczone

Na osi liczbowej zaznaczono zbir liczb rzeczywistych wikszych od a.
Taki zbir nazywamy przedziaem nieograniczonym.

Oznaczmy symbolem: (a; )


w Zielonej Grze

Warto bezwzgldna

Def. Wartoci bezwzgldn liczby R x e oznaczamy symbolem x
i okrelamy:
=
x
x
x
dla
dla

0
0
<
>
x
x
Przykad:
2 2
3 3
=
=

Warto bezwzgldna oznacza odlego danej liczby od 0 na osi liczbowej.
Warto bezwzgldna jest zawsze wiksza lub rwna zero.

Jej interpretacja w ukadzie kartezjaskim przedstawia si nastpujco:

Rwnania z wartoci bezwzgldn

Rwnanie b a x = ma dwa rozwizania:
b a x b a x = v + =
Oba te rozwizania s oddalone od punktu a na osi o dugoci
b
, ale le po obu stronach
punktu a, co przedstawia rysunek:


w Zielonej Grze

b a b a b a
b a b b a
> v s >
s s s

Graficznie b a s przedstawi mona na osi liczbowej

Graficznie b a > przedstawi mona na osi liczbowej:


w Zielonej Grze

Procenty

Jeden procent (1%) to setna cz caoci. Znak % po acinie czyta si pro centum i oznacza
na sto.

01 , 0
100
1
% 1 = =

100% = 1

Jeden procent pewnej liczby a, to setna cz tej liczby.

a a =
100
1
% 1

Procent to inny zapis uamka. Procenty mona zamienia na uamki zwyke lub dziesitne.
Naley w tym celu liczb procentow pomnoy przez
100
1
lub podzieli przez 100.
Zamieniajc procent na uamek, przedstawiamy ten procent, jako uamek o mianowniku100.

Przykad:

07 , 0
100
7
% 7 = =
77 , 0
100
77
% 77 = =
70 , 1
100
170
% 170 = =

Uamek zwyky mona zamieni na procent, rozszerzajc lub redukujc do mianownika 100.

Przykad:

% 25
100
25
25 4
25 1
4
1
= =
=

Uamek mona take zamieni na procent mnoc go przez 100%.


w Zielonej Grze

% 25
4
% 100
% 100
4
1
4
1
= = =

Aby zamieni uamek dziesitny na procent naley pomnoy uamek przez 100%.

Przykad:

% 47 % 100 47 , 0 =
% 170 % 100 7 , 1 =
Aby obliczy procent danej liczby, naley procent przedstawi w postaci uamka i otrzymany
uamek pomnoy przez dan liczb.

Przykad:
24 40
100
60
40 % 60 = = liczby lub 24 40 60 , 0 40 % 60 = = liczby


w Zielonej Grze

Zadanie 1

Dane s zbiory:
{ }
{ }
{ } 2 , 1 , 0 , 1 , 2
15 , 5 , 3 , 1
11 , 7 , 5 , 3 , 2
=
=
=
C
B
A

Okrel:
a) B A ,
b) C B A ,
c) B A\
d) C B \


w Zielonej Grze

Zadanie 2

A - jest zbiorem trjktw rwnobocznych
B - jest zbiorem trjktw rwnoramiennych
C - jest zbiorem trjktw prostoktnych

Wyznacz zbiory:
a) B A
b) B A
c) C A\
d) C A
e) C B
f) B A\


w Zielonej Grze

Zadanie 3

Wyznacz zbiory:
a) ( ) W R N \
b) ( ) W R C \
c) W N
d) W N \
e) C W
f)
+
R R


w Zielonej Grze

Zadanie 4

Wyznacz zbiory B A , B A i B A\ jeeli
a) A= <-3,2> B=(0,4)
b) A=<-3,2> B=(3,6)


w Zielonej Grze

Zadanie 5

Oblicz:

=
+
|
.
|
\
|

7
2
1
5
2
8
9
2
2 : 14
3
5
:
3
1
2
3
1
9 :
5
1
11
4
1
4 8


w Zielonej Grze

Zadanie 6

Oblicz:
a) =
19 11
5 3 8
7 7
7 7 7

b) ( ) =
16 10
6 4
2
3
: x x
x x
x


w Zielonej Grze

Zadanie 7

Oblicz:
a) =
3
8
b)
4 4
2 8
c)
3 3
2 : 686


w Zielonej Grze

Zadanie 8

Wykonaj dziaania:
a) ( ) =
4 2 2
6
3 2
) ( 2 d c ab c b a
b) ( ) ( ) ( )
3
2
3
5 4 2
2
2
3 : 3 2 yz x z y x xy


w Zielonej Grze

Zadanie 9

Korzystajc ze wzorw skrconego mnoenia, "zwi" ponisze wyraenia algebraiczne
zapisujc je w postaci iloczynowej lub potgowej:

a) = + + 9 12 4
2
x x
b) = + + 1 2
2
x x
c) = + 9 6
2
t t


w Zielonej Grze

Zadanie 10

Upro ponisze wyraenia algebraiczne:

a) =
+

2 2
2 2
6 12 6
6 6
b ab a
b a

b)
( )
=
+

ab b a
b ab
2
3 5
2


w Zielonej Grze

Zadanie 11

Wykorzystujc wzory skrconego mnoenia rozwi ponisze wyraenia algebraiczne:

a) ( )( ) = + x x 7 7
b) =
|
.
|
\
|

2
2
1
3 b a


w Zielonej Grze

Zadanie 12

Jeli
5
6
,
5
4
= = b a oblicz
2 2
2 b b a + +


w Zielonej Grze

Zadanie 13

Znajd na osi OX wszystkie takie punkty, e ich odlego od punktu 5 jest mniejsza od 7
i wiksza od 2.


w Zielonej Grze

Zadanie 14

Rozwi rwnanie:
7 2 4 10 2 + = + + x x x


w Zielonej Grze

Zadanie 15

Wyznacz liczb ktrej 12% stanowi 75.


w Zielonej Grze

Liczby i ich zbiory -rozwizania:

Rozwizanie zadania nr 1

a) { } 15 , 11 , 7 , 5 , 3 , 2 , 1 = B A
b) { } = C B A
c) { } 11 , 7 , 2 \ = B A
d) { } 15 , 5 , 3 \ = C B


w Zielonej Grze


a) B B A = - zbir trjktw rwnoramiennych
b) A B A = - zbir trjktw rwnobocznych
A C A = \ - zbir trjktw rwnobocznych
c) { } = C A - zbir pusty
d) C B = zbir trjktw, ktre s prostoktne i jednoczenie rwnoramienne
e) { } \ = B A - zbir pusty


w Zielonej Grze


a) ( ) = W R N \ { }
b) ( ) = W R C \ { }
c) W W N =
d) = W N \ { }
e) W C W =
f) =

+
R R { }


w Zielonej Grze


a)

> = 2 , 0 ( B A
) 4 , 3 =< B A
> =< 0 , 3 \ B A

b)

= B A { }
( ) 6 , 3 2 , 3 > =< B A
> =< 2 , 3 \ B A


w Zielonej Grze


2
171
10
5
171
10
171
5
171
10
171
5
1
34
10
108 63
5
1
34
5
54
10
63
5
7
5
6
34
5
54
20
9
14
5
7
28
3
5
56
17 2
7
9
5
42
9
20
: 14
5
3
3
7
3
28
:
5
56
4
17
8
7
2
1
5
2
8
9
2
2 : 14
3
5
:
3
1
2
3
1
9 :
5
1
11
4
1
4 8
= = = =
+
+
=
=
+
+
=
+
+
=
+
+
=
+
|
.
|
\
|


w Zielonej Grze


a)
( )
49 7 7
7
7
7
7
7 7
7 7 7
2 8 10
8
10
19 11
5 3 8
19 11
5 3 8
= = = = =

+
+ +

b) ( )
( )
( )
10
6
10
6
16 10
6 4
2 3
16 10
6 4
2
3
:
x
x
x
x
x
x
x
x x
x x
x = = =


w Zielonej Grze


a) 2 8
3
= bo 8 2 2 2 2
3
= =
b) 2 16 2 8 2 8
4 4 4 4
= = = bo 16 2
4
=
c) 7 343 2 : 686 2 : 686
3 3 3 3
= = = bo 7 7 7 7
3
= =343


w Zielonej Grze


a) ( )
4 14 26 16 6 4 8 8 4 6 18 12 6 4 2 2
6
3 2
2 2 ) ( 2 d c b a d c b a c b a d c ab c b a = =

b)

( ) ( ) ( ) ( )
( )
12 13 2
3 3
15 16 2
3 3 6
15 12 6 4 2
3 3 6 15 12 6 4 2
3
2
3
5 4 2
2
2
4
4
27
27 4
27 : ) 27 ( 4 3 : 3 2
z y x
z y
z y x
z y x
z y x y x
z y x z y x y x yz x z y x xy
= =

=
= =


w Zielonej Grze

Rozwizanie zadania 9

a) ( )
2 2 2
3 12 2 9 12 4 + + = + + x x x x
b) ( )
2 2 2 2
1 1 2 1 2 + = + + = + + x x x x x
c) ( )
2 2 2 2
3 3 6 9 6 = + = + t t t t t


w Zielonej Grze


a)
( ) ( )( )
( )
( )( )
( )
b a
b a
b a
b a b a
b ab a
b a b a
b ab a
b a
b ab a
b a
+
=
+
=
+
+
=
+

=
+

2 2 2 2 2
2
2
2 2
2 2
2 6
6
6 12 6
6
6 12 6
6 6

b)
( )
( )
b
b a
b a
b
a
ab b ab a
ab b ab a
a b
a
ab b a
ab b a
b ab
=
+
+
=
+ +
+ +

=
+
=
+

1 3 5
2 2
2 2
) 3 5 (
3 5
2
2
3 5
2 2
2 2
2 2
2 2
2
2


w Zielonej Grze


a) ( )( )
2 2 2
49 7 7 7 x x x x = = +
b) ( )
2 2
2
2
2
4
1
3 9
2
1
2
1
3 2 3
2
1
3 b ab a b b a a b a + =
|
.
|
\
|
+ =
|
.
|
\
|


w Zielonej Grze


25
8
25
60 52
5
12
25
52
25
36
5
12
25
16
5
6
5
6
2
5
4
2 2
=
= = + =
|
.
|
\
|
+
|
.
|
\
|
+
|
.
|
\
|


w Zielonej Grze


Odlego punktu o wsprzdnej x=a od punktu o wsprzdnej x=5 wynosi 5 a . Z
zadania wynika, e ta odlego ma by mniejsza od 7 i wiksza od 2.

7 5 < a . 2 5 > a
( ) ) 7 5 7 5 > . < a a . ( ) ) 2 5 2 5 < v > a a
) 2 12 ( > . < a a . ) 3 7 ( < v > a a
( ) 12 ; 2 e a . ( ) ( ) | | e ; 7 3 ; a

Odpowied: Punkty na osi OX ktrych odlego od punktu 7 jest mniejsza od 5 i wiksza od
2 nale do przedziau ( ) ( ) 12 ; 7 3 ; 2 .


w Zielonej Grze


7 2 4 10 2 + = + + x x x
0 10 2 = + x 0 4 = x
10 2 = x 4 = x
5 = x

1. ( > e 5 , x

5
13
13 5
7 2 4 10 2
=
=
+ = +
x
x
x x x

D x e
2. ( > e 4 , 5 x
7
7
14 7 2
7 2 4 10 2
=
=
=
+ = + +
x
x
x x
x x x

D x e

3. ) ( e , 4 x
13
13 2 3
7 2 4 10 2
=
=
+ = + +
x
x x
x x x


w Zielonej Grze

D x e

Odpowied: Rozwizaniem rwnania jest 13 = x .


w Zielonej Grze


Oznaczamy: x szukana liczba
12%liczby x jest rwne 57 co zapisujemy
475 ,
12
100
57 , 57
100
12
= = = x czyli x x
Odpowied: Szukana liczba to 475


w Zielonej Grze

Ukad wsprzdnych. Oznaczenia. Waciwoci funkcji.
Pojcie funkcji. Sposoby okrelania funkcji. Funkcja rosnca.
Funkcja malejca. Funkcje monotoniczne. Funkcja parzysta. Funkcja nieparzysta. Funkcja
okresowa. Funkcja staa.

Ukad wsprzdnych.

Def. Ukadem wsprzdnych prostoktnych na paszczynie nazywamy
par osi liczbowych wzajemnie prostopadych, przy czym punkt przecicia
tych osi zwany pocztkiem ukadu jest punktem zerowym kadej z nich, co
oznaczamy XOY.

Ukad wsprzdnych XOY dzieli paszczyzn na cztery wiartki.
Liczby x (odcita) i y (rzdna) nazywamy wsprzdnymi punktu A, co zapisujemy: ( ) y x A , .

O poziom oznaczamy OX i nazywamy osi odcitych.
O pionow oznaczamy OY i nazywamy osi rzdnych.

Waciwoci funkcji.

Niech
f
D - dziedzina funkcji f ,
g
D - dziedzina funkcji . g

Pojcie funkcji.

Funkcj f ze zbioru X w zbir Y nazywamy takie odwzorowanie, w ktrym kademu
elementowi ze zbioru X przyporzdkowano dokadnie jeden element ze zbioru Y.


w Zielonej Grze

Zbir X nazywamy dziedzin funkcji, a jego elementy argumentami funkcji.
Zbir Y nazywamy przeciwdziedzin funkcji, a jego elementy wartociami funkcji.


w Zielonej Grze

Sposoby okrelania funkcji.

Funkcje mona okreli za pomoc:
opisu sownego np. kademu uczniowi w klasie przyporzdkowany jest dokadnie
jeden numer w dzienniku;

tabelki:

x -2 -1 0 1 2
y 4 1 0 1 4

wzoru:
y=x+2

grafu:

wykresu:


w Zielonej Grze


w Zielonej Grze

Rodzaje funkcji.

1) Funkcja jest rosnca, gdy poruszajc si w prawo po jej wykresie wznosimy do gry:

2) Funkcja jest malejca, gdy poruszajc si w prawo po jej wykresie opadamy na d:

3) Funkcja jest niemalejca, gdy poruszajc si w prawo po jej wykresie wznosimy si
lub pozostajemy na tym samym poziomie:


w Zielonej Grze


w Zielonej Grze

4) Funkcja jest nierosnca, gdy poruszajc si w prawo po jej wykresie opadamy lub
pozostajemy na tym samym poziomie.

5) Funkcja jest parzysta, gdy o OY jest osi symetrii jej wykresu.

6) Funkcja jest nieparzysta, gdy pocztek ukadu wsprzdnych jest rodkiem symetrii
jej wykresu.


w Zielonej Grze

7) Funkcja jest okresowa, gdy wartoci powtarzaj si cyklicznie w staych odstpach

.


w Zielonej Grze

8) Funkcja jest staa, gdy przyjmuje t sam warto niezalenie od argumentu


w Zielonej Grze

Miejsce zerowe. Proporcjonalno prosta i odwrotna.
Podstawowe zasady przeksztacania wykresw.
Przeksztacenia wzdu osi OX. Przeksztacenia wzdu osi OY.
Podstawowe zasady przeksztacania wykresw funkcji.

Miejsce zerowe funkcji.

Def. Miejscem zerowym funkcji f nazywamy kad tak warto
argumentu x funkcji f , dla ktrej funkcja przyjmuje warto zero, tzn.
0 ) ( = x f .

Proporcjonalno prosta.

Def. Funkcja x k y = , gdzie ( ) 0 = k za R x e wyraa zaleno zmiennej
y od zmiennej x , zwan proporcjonalnoci prost.

Proporcjonalno prost dla 1 = k przedstawia rysunek:

Proporcjonalno odwrotna.

Def. Funkcja ,
x
k
y = gdzie 0 = k za { } 0 \ R x e , wyraa zaleno
zmiennej y od zmiennej x zwan proporcjonalnoci odwrotn.


w Zielonej Grze

Funkcja cz cakowita.


w Zielonej Grze

Przeksztacenia wykresw funkcji.

1) Przeksztacenia wzdu osi OX

Majc wykres funkcji ( ) x f :

sporzdzi wykres funkcji ) 2 ( ) ( = x f x g :


w Zielonej Grze

2) Przeksztacenia wzdu osi OY

Majc wykres funkcji ( ) x f :

sporzdzi wykres funkcji 2 ) ( ) ( + = x f x g :


w Zielonej Grze

FUNKCJA LINIOWA, JEJ WYKRES I WASNOCI

Funkcja liniowa. Wykres. Monotoniczno funkcji liniowej. Miejsce zerowe funkcji
b ax x f + = ) (

Funkcja liniowa.

Def. Funkcj f okrelon wzorem b ax x f + = ) ( dla R x e , gdzie R b a e ,
nazywamy funkcj liniow.
Liczb a nazywamy wspczynnikiem kierunkowym, b - wyrazem wolnym.

Wykres funkcji liniowej.

Def. Wykresem funkcji liniowej f okrelonej wzorem b ax x f + = ) ( dla
R x e jest linia prosta nachylona do osi OX pod ktem , gdzie a = tg i
przecinajca o OY w punkcie [0, b].

Def. Ktem nachylenia prostej do osi OX nazywamy kt skierowany
dodatni midzy osi OX i dan prost.


w Zielonej Grze

Monotoniczno funkcji liniowej.

Monotoniczno funkcji liniowej zaley od wspczynnika kierunkowego prostej a.
Jeeli:
a > 0, to funkcja liniowa jest rosnca,
a < 0, to funkcja liniowa jest malejca,
a = 0, to funkcja liniowa jest staa.

Miejsce zerowe funkcji.

Miejsce zerowe funkcji to argument, dla ktrego dana funkcja przyjmuje warto 0.
Interpretacj geometryczn miejsca zerowego jest odcita punktu, w ktrym wykres funkcji
przecina albo styka si z osi OX w prostoktnym ukadzie wsprzdnych.

Jeeli funkcja b ax x f + = ) ( nie jest funkcj sta to posiada ona dokadnie jedno miejsce
zerowe okrelone wzorem:
a
b
x = .
Jeeli funkcja f jest funkcj sta, to albo nie posiada miejsc zerowych (dla b 0),
albo wszystkie jej argumenty s miejscami zerowymi (dla b = 0).


w Zielonej Grze

Rwnanie stopnia pierwszego. Pierwiastek rwnania.
Nierwno liniowa. Rwnanie i nierwno pierwszego stopnia.
Rwnania i nierwnoci pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi.

Rwnanie stopnia pierwszego.

Def. Rwnaniem 0 = +b ax , w ktrym x jest niewiadom za b a, s to
liczby dane, nazywamy rwnaniem liniowym z jedn niewiadom . x

Jeeli , 0 = a to rwnanie 0 = +b ax nazywamy rwnaniem stopnia pierwszego.

Def. Pierwiastkiem rwnania stopnia pierwszego nazywamy miejsce
zerowe funkcji b ax x f + = ) ( .

Niech dane jest rwnanie 0 = +b ax , R x e .
- Jeeli , 0 = a to istnieje dokadnie jedna liczba
a
b
x =
0
speniajca to rwnanie.
- Jeeli , 0 = = b a to kada liczba R x e spenia rwnanie 0 = +b ax .
Rwnanie jest w tym przypadku tosamociowe.
- Jeeli 0 = a i , 0 = b to adna liczba nie spenia rwnania 0 = +b ax .
Rwnanie jest wic sprzeczne.

Nierwno liniowa.

Nierwnoci liniow z jedn niewiadom nazywamy kad z nierwnoci w postaci:
0 ; 0 ; 0 ; 0 s + < + > + > + b ax b ax b ax b ax , gdzie . , R b a e
Zbir rozwiza tej nierwnoci zaley od wspczynnikw a i b.

Rwnania i nierwnoci pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi.

Def. Rwnanie , 0 = + + c by ax w ktrym , , , c b a oznaczaj liczby dane,
przy czym co najmniej jedna z liczb a i b jest rna od 0, za x i y oznaczaj
zmienne, nazywamy rwnaniem pierwszego stopnia z dwiema
niewiadomymi x i y .


w Zielonej Grze

Wykresem rwnania 0 = + + c by ax jest w tym przypadku prosta.


w Zielonej Grze

Nierwno pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi.

Def. Jeeli w rwnaniu pierwszego stopnia , 0 = + + c by ax zastpimy znak
rwnoci znakiem nierwnoci, to dostaniemy nierwno, ktr
nazywamy nierwnoci pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi.

Wykresem nierwnoci pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi jest ppaszczyzna
otwarta, ograniczona prost w rwnaniu . 0 = + + c by ax

Przykad:
Wykresem nierwnoci 0 1< + y x jest ppaszczyzna otwarta ograniczona prost
o rwnaniu , 0 1= + y x w ktrej ley pocztek ukadu wsprzdnych.


w Zielonej Grze

Ukad rwna pierwszego stopnia.
Rozwizanie ukadw rwna i metody ich rozwizywania.

Ukad rwna pierwszego stopnia

Niech dany bdzie ukad dwch rwna

( )
= +
= +
1 1 1
*
c y b x a
c by ax

W ktrym , , , c b a oraz
1 1 1
, , c b a oznaczaj liczby dane, za y x, s niewiadomymi, ktre naley
obliczy.
Zakadamy, e kade z rwna ukadu ( ) * jest rwnaniem pierwszego stopnia, czyli a lubb
i
1
a lub
1
b s rne od zera.
Ukad ( ) * w tym przypadku jest ukadem rwna pierwszego stopnia z dwiema
niewiadomymi.

Def. Kad par liczb ( ) y x, , ktra jest jednoczenie rozwizaniem obu
rwna ukadu ( ) * nazywamy rozwizaniem tego ukadu.

Zbir rozwiza ukadu rwna jest iloczynem zbiorw rozwiza poszczeglnych rwna
tego ukadu.
Rozwiza ukad rwna to znaczy znale wszystkie rozwizania tego ukadu albo wykaza,
e zbir rozwiza jest pusty.
Wykresem kadego z rwna ukadu ( )
= +
= +
1 1 1
*
c y b x a
c by ax
jest prosta.

Metody rozwizywania ukadw rwna

Ukady rwna pierwszego stopnia mona rozwiza graficznie i algebraicznie.

Rozwizanie graficzne ukadu rwna polega na wykreleniu obu prostych
w ukadzie ( ) * i wyznaczeniu punktu ich przecicia, ktry jest szukanym rozwizaniem.

Metody rozwizywania ukadu rwna

- podstawiania


w Zielonej Grze

- przeciwnych wspczynnikw,
- wyznacznikw.


w Zielonej Grze

Przykad:

=
= +
4 2
1
y x
y x

Rozwizanie metod przeciwnych wspczynnikw:

3
2
3
5
1
1
=
=
=
y
y
x y

Odpowied: Rozwizaniem ukadu jest para liczb
3
5
= x oraz
3
2
= y

3
5
5 3
4 2
1
=
=
=
= +
x
x
y x
y x


w Zielonej Grze

Przesunicie rwnolege wzdu osi OX.
Przesunicie rwnolege wzdu osi OY.
Przesunicie rwnolege o wektor

Przesunicie rwnolege wzdu osi OX
Przesunicie rwnolege wykresu funkcji ( ) x f y = o wektor | | 0 , p a =
:

Przesunicie rwnolege wzdu osi OY.
Przesunicie rwnolege wykresu funkcji ( ) x f y = o wektor | | q b , 0 =
:

| | q p c , =


w Zielonej Grze


w Zielonej Grze

Przesunicie rwnolege o wektor | | q p c , =


w Zielonej Grze

Zadania

Zadanie 1

Dana jest funkcja ( )
4
4
9
=
x
x
x x f
a) wyznacz dziedzin podanej funkcji
b) oblicz ( ) ( ) 10 , 5 f f .

Zadanie 2
Rysunek przedstawia fragment wykresu funkcji liniowej ( ). x f

a) znajd wzr tej funkcji liniowej
b) oblicz dla jakiego argumentu funkcja osiga warto (-8)
c) sprawd rachunkiem, czy punkt A(-7,-4) naley do wykresu tej funkcji.

Zadanie 3

Rozwi nierwno x
x
x
3
2
1
9
3
3
1
+ <
. Podaj dwie liczby niewymierne, ktre speniaj t

nierwno.

Zadanie 4

Dana jest funkcja liniowa ( ) 4 5 = x x f
a) sprawd, czy punkty ( ) 6 , 2 = A , ( ), 1 , 9 = B ( ) 3 ; 2 , 0 = C nale do wykresu funkcji.


w Zielonej Grze

b) Dla jakich argumentw ( ) 6 < x f
c) Podaj zbir argumentw, dla ktrych funkcja przyjmuje wartoci nieujemne.

Zadanie 5

Dana jest funkcja : , 4
3
2
R x x y e + =
a) oblicz miejsce zerowe funkcji
b) oblicz dla jakiego argumentu funkcja osiga warto (-5)
c) sprawd rachunkiem, czy punkt ( ) 4 , 6 A naley do wykresu tej funkcji,
d) napisz rwnanie prostej prostopadej do danej, do ktrej naley punkt ( ) 8 ; 3 P .
Zadania do samodzielnego rozwizania.

Zadanie 1.

Dana jest funkcja ( )
<
>
=
1 dla 1
1 dla 2
x
x x
x f

a) wykonaj wykres funkcji ( ) x f
b) podaj zbir wartoci funkcji ( ) x f
c) przedzia, w ktrym funkcja ( ) ( ) 3 + = x f x h przyjmuje wartoci dodatnie
d) odczytaj z wykresu miejsce zerowe funkcji ( ) ( ) 2 = x f x g

Zadanie 2
Dana jest funkcja R R f : okrelona worem ( ) 4 + = ax x f .
a) wyznacz warto a, dla ktrej miejscem zerowym funkcji ( ) x f jest liczba (-1).
b) wyznacz wartoci a, dla ktrej prosta bdca wykresem funkcji ( ) x f jest nachylona
do osi OX pod ktem
o
60
.
c) wyznacz warto a, dla ktrej rwnanie 4 2 4 + = + a ax ma nieskoczenie wiele
rozwiza.

Zadanie 3

Dana jest funkcja ( ) . 2 3 2 = x x y
a) sprawd rachunkowo, czy miejsce zerowe funkcji ) (x y jest mniejsze od .
2
1


w Zielonej Grze

b) do wykresu funkcji ( ) x h naley punkt ( ) 2 , 1 = A i wykres ten jest prostopady do
wykresu funkcji y(x). Wyznacz wzr funkcji ( ) x h .

Zadanie 4

Suma dwch liczb naturalnych wynosi 350. Dzielc za pierwsz z nich przez drug
otrzymujemy wynik 8 reszt 8. Znajd te liczby.

Zadanie 5

W dwch zbiornikach jest pewna ilo oleju opaowego. Jeeli z pierwszego zbiornika
przelejemy 20% jego zawartoci do drugiego zbiornika, to w obu zbiornikach bdzie taka
sama ilo oleju opaowego. Jeeli natomiast z drugiego zbiornika przelejemy do pierwszego
20 litrw oleju opaowego, to pierwszy zbiornik bdzie zawiera 3 razy wicej oleju
opaowego ni drugi. Ile oleju opaowego jest w kadym zbiorniku.


w Zielonej Grze

Funkcja liniowa- test

Rozwi test. Kade pytanie ma tylko jedno rozwizanie.

1. Rysunek 1 przedstawia wykres funkcji liniowej.

Rysunek 1

Jak warto przyjmuje ta funkcja dla argumentu 2?
a) 1
b) -2
c) 0
d) 3

2. Dla jakiego argumentu warto funkcji przedstawionej na rysunku 1 wynosi 2?
a) -3
b) 2
c) 1
d) 3

3. Ktra z podanych liczb jest miejscem zerowym funkcji przedstawionej
na rysunku 1?
a) -1
b) 1
c) -3
d) 0


w Zielonej Grze

4. Ktra z podanych liczb jest miejscem zerowym funkcji y=x+3?
a) -3
b) -2
c) 0
d) 6

5. Ktry punkt naley do wykresu funkcji przedstawionej na rysunku 1?
a) (-2;-3)
b) (0;1)
c) (3,1)
d) (-2;4)

6. Dla jakiego argumentu wartoci funkcji y=2x+5 wynosi 1?
e) -2
a) -1
b) 0
c)
2
5

7. Ktry wzr przedstawia funkcj rosnc?
a) y=-2x+4
b) y=x+1
c) y=-5x
d) y=3

8. Ktry z podanych punktw naley do wykresu funkcji y=2x+3?
a) (-3,9)
b) (-2,8)
c) (-1,-4)
d) (1,5)

9. Ktra z podanych liczb jest wartoci funkcji y=2x+1 dla argumentu 1 ?
a) 3
b) -1
c) 3
d) 5


w Zielonej Grze

10. Dana jest funkcja y=4x+1. Wzr funkcji, ktrej wykres jest rwnolegy do danej
funkcji to:
a) y= -3x+1
b) y=2x-1
c) y=-x+7
d) y=4x-2

11. Funkcja, ktra kadej liczbie rzeczywistej x rnej od zera przyporzdkowuje jej liczb
przeciwn, okrelona jest wzorem:
a) y=x-1
b) y=-1-x
c) y=-x
d) y=x+5

12. Dla jakich wartoci x funkcja y=x+5 przyjmuje wartoci dodatnie?
a) x>0
b) x>1
c) x<-2
d) x>-5

13. Dla jakich wartoci x funkcja y=-2x+7 przyjmuje wartoci ujemne?
a) x<2
b) x>7
c)
2
7
> x
d) x>0.
Rozwizanie zada

( )
4
4
9
=
x
x
x x f

a)

9
9
0 9
s
>
>
x
x
x

4
0 4
=
=
x
x


w Zielonej Grze

{ } 4 9 : = . s = x x x D

b)
( )
( ) 1 ,
6
40
1
4 10
10 4
10 9 10
18 20 2 20 4
4 5
5 4
5 9 5
- je nie istnie poniewa zania brak rozwi f
f
=
=
= = =
=

( )
4
4
9
=
x
x
x x f
a)rozwizujemy ukad rwna

( )
+ =
+ =
b a
b a
3 2
| 2 0

( )
5
2

2 5
2 3
0 2
2 3
1 / 0 2
=
=
= +
=
= +
= +
a
a
b a
b a
b a
b a
dodajemy stronami
5
4
5
2
2
2
=
=
=
b
b
a b

Odpowied: Wzr funkcji :
5
4
5
2
+ = x y


w Zielonej Grze

b)
18
2
5
5
36
5
36
5
2
5
4
5
40
5
2
5
4
8
5
2
8
5
4
5
2
5
4
5
2
8
5
4
5
2
=
=
=
=
=
= +
+ =
+ =
x
x
x
x
x
x
x
x y

Odpowied: Dla x=18 warto funkcji jest rwna -8

c)
( )
( )
2 4
5
10
4
5
4
5
14
4
5
4
7
5
2
4
4 , 7
=
=
+ =
+ =
A

Odpowied: Punk A nie naley do wykresu funkcji.



w Zielonej Grze

2
3
4
6
6 4
6 6 2
6 9 3 3
9 /
3
2
1
9
3
3
1
>
>
<
<
+ < +
+ <
x
x
x
x x
x x x
x
x
x

Odpowied: Liczby niewymierne, ktre speniaj t nierwno to np. 2 , . 5


w Zielonej Grze


( ) 4 5 = x x f

a)
( )
( )
14 6
4 10 6
4 2 5 6
6 , 2
=
=
=
A
punkt A nie naley do wykresu funkcji
( )
41 1
4 45 1
4 9 5 1
1 , 9
=
=
=
B
punkt B nie naley do wykresu funkcji

( )
5 3
4 1 3
4 ) 2 , 0 ( 5 3
3 ; 2 , 0
=
=
=
= C
punkt C nie naley do wykresu funkcji

b)

( )
2
10 5
6 4 5
6
<
<
<
<
x
x
x
x f

c)
5
4
4 5
0 4 5
>
>
>
x
x
x



w Zielonej Grze

4
3
2
+ = x y
a) miejsce zerowe funkcji
6
2
12
2
3
4
4
3
2
0 4
3
2
=
=
|
.
|
\
|
=
=
= +
x
x
x
x
x

b)
( )
2
27
2
3
9
9
3
2
5 4
3
2
4
3
2
5
5
=
|
.
|
\
|
=
=
= +
+ =
=
x
x
x
x
x
x f

c)
( )
( )
8 4
4 4 4
4 6
3
2
4
4 , 6
=
+ =
+ =
A
Punkt A nie naley do wykresu funkcji

Odpowiedzi do testu


w Zielonej Grze

1. d) 3
2. d) 3
3. b)1
4. a) -3
5. a) (0;1)
6. a) -2
7. b) y=x+1
8. d) (1,5).
9. d) 5
10. d) y=4x-2
11. c) y=-x
12. d) x>-5
13. c)
2
7
> x


w Zielonej Grze

Badanie zmiennoci jednomianu kwadratowego.
Jednomian kwadratowy. Wykres jednomianu kwadratowego.
Posta oglna i kanoniczna trjmianu kwadratowego.
Miejsca zerowe i posta iloczynowa trjmianu kwadratowego.
Badanie trjmianu kwadratowego.

Jednomian kwadratowy

Def. Jednomianem drugiego stopnia nazywamy funkcj
2
ax y = , gdzie
R x e natomiast a jest sta liczb rzeczywist rn od zera.

Wykres jednomianu kwadratowego.

Wykresem jednomianu kwadratowego jest krzywa zwana parabol:
- jeli 0 > a , to ramiona paraboli skierowane s do gry.

- jeli 0 < a , to ramiona paraboli skierowane s w d.


w Zielonej Grze


w Zielonej Grze

Badanie zmiennoci jednomianu kwadratowego

Funkcja
2
ax y = jest parzysta (o OY jest osi symetrii).
Wierzchoek paraboli
2
ax y = jest w punkcie W(0,0).
Dla 0 > a funkcja
2
ax y = jest malejca w przedziale ( ) 0 , , a rosnca w przedziale ( ) , 0 .
Dla 0 = x funkcja
2
ax y = przyjmuje warto najmniejsz (minimum).
Jeeli 0 < a , to funkcja
2
ax y = jest rosnca w przedziale ( ) 0 , , a malejca w przedziale
( ) , 0 .

Posta oglna i kanoniczna trjmianu kwadratowego

Def. Kad funkcj, ktrej wzr mona zapisa w postaci y=ax+bx+c, gdzie
a, b, i c s danymi liczbami rzeczywistymi i a=0, nazywamy funkcj
kwadratow (trjmianem kwadratowym) postaci oglnej.

Przykad y=x+6x+7, gdzie a=1,b=6,c=7

Def. Funkcj kwadratow zapisan wzorem q p x a y + =
2
) ( ,
R x a e = , 0 nazywamy postaci kanoniczn funkcji kwadratowej.

Tw. Wykresem funkcji q p x a y + =
2
) ( jest parabola o wierzchokach
w punkcie W = (p,q) przystajca do paraboli bdcej wykresem funkcji
2
ax y = , innymi sowy: wykres funkcji q p x a y + =
2
) ( otrzymujemy
poprzez przesunicie rwnolege o wektor | | q p v , =
paraboli o rwnaniu
2
ax y = .

Wierzchoek paraboli moemy wyznaczy ze wzorw :

a
q
a
b
p
4

2
A
= = gdzie ac b 4
2
= A

Tw. Funkcj kwadratow w postaci oglnej c bx ax y + + =
2
, gdzie
R c b a e , , oraz 0 = a mona przedstawi w postaci kanonicznej
2
ax y =


w Zielonej Grze

, ) (
2
q p x a y + = gdzie:
a
q
a
b
p
4

2
A
= = .

Dla funkcji kwadratowej c bx ax y + + =
2
, 0 = a liczb ac b 4
2
oznaczamy symbolem A
i nazywamy wyrnikiem trjmianu kwadratowego, co zapisujemy . 4
2
ac b = A


w Zielonej Grze

Wniosek
Wierzchoek paraboli bdcej wykresem funkcji c bx ax y + + =
2
, , , 0 R x a e = ma
wsprzdne :
.
4

2 a
y
a
b
x
w w
A
= =


w Zielonej Grze

Miejsce zerowe i posta iloczynowa trjmianu kwadratowego

Tw. Funkcj kwadratow w postaci oglnej c bx ax y + + =
2
, gdzie
R c b a e , , oraz 0 = a mona przedstawi w postaci kanonicznej
, ) (
2
q p x a y + = gdzie:
a
q
a
b
p
4

2
A
= = .

Tw. Trjmian kwadratowy c bx ax y + + =
2
: , 0 R x a e =
1) nie ma miejsc zerowych ; 0 < A
2) ma tylko jedno miejsce zerowe ; 0 = A
3) ma dwa rne miejsca zerowe . 0 > A

Tw. Dany jest trjmian kwadratowy c bx ax y + + =
2
. , 0 R x a e =
1. > A 0 gdy trjmian kwadratowy mona przedstawi w postaci
iloczynowej ( ) ( ) , 0 ,
2 1
= = a x x x x a y gdzie .
2
1
a
b
x
A +
=
Liczby
2 1
, x x s miejscami zerowymi trjmianu.
2. = A 0 gdy trjmian kwadratowy mona przedstawi w postaci
iloczynowej ( ) , 0 ,
0
= = a x x a y gdzie .
2
0
a
b
x

= Liczba
0
x jest
miejscem zerowym trjmianu.
3. < A 0 gdy trjmian kwadratowy mona przedstawi w postaci
iloczynowej. Trjmian nie ma miejsc zerowych.


w Zielonej Grze

Posta iloczynowa trjmianu kwadratowego.

Aby otrzyma posta iloczynow trjmianu kwadratowego wystarczy posta kanoniczn
sprowadzi do wzoru skrconego mnoenia ) )( (
2 2
B A B A B A + = . Czynnik A
2
zosta
podkrelony w postaci kanonicznej trjmianu. Brakuje czynnika B
2
.
(
A
+ =
A
+ =
2
2 2
4
)
2
(
4
)
2
(
a a
b
x a
a a
b
x a y
Przy zaoeniu, e 0 > A mona napisa, e
2
2
4
,
2 a
B
a
B
A
=
|
|
.
|
\
|
A
= .
Otrzymalimy wic czynnik B
2
(we wzorze zosta on podkrelony).

(
(
|
|
.
|
\
|
A
|
.
|
\
|
+ =
2
2
2 2 a a
b
x a y

Korzystajc z w/w wzoru skrconego mnoenia otrzymamy wzr:

) )( (
2 1
x x x x a y =

Gdy 0 , 0 = A = A
i powyszy wzr przyjmuje posta:

( )
2
0
2 2
0
2
0
x x a
a
b
x a
a
b
x
a
b
x a y =
|
.
|
\
|
=
|
.
|
\
| +
|
.
|
\
|
=

Badanie trjmianu kwadratowego
Aby narysowa wykres funkcji kwadratowej wystarczy zna
1) wsprzdne wierzchoka paraboli,
2) miejsca zerowe funkcji,
3) wsprzdne punktu, w ktrym wykres przecina o OY.

Def. Ekstremum funkcji nazywamy maksimum lub minimum funkcji .


w Zielonej Grze

Rwnanie kwadratowe.

Def.
1) Jeeli 0 > A , to rwnanie 0
2
= + + = c bx ax y ma dwa pierwiastki:
.
2
,
2
2 1
a
b
x
a
b
x
A +
=
A
=
2) Jeeli 0 = A , to rwnanie 0
2
= + + = c bx ax y ma jeden
pierwiastek: .
2
0
a
b
x =
3) Jeeli 0 < A , to rwnanie 0
2
= + + = c bx ax y nie ma
pierwiastkw rzeczywistych.

Rwnanie dwukwadratowe.

Rwnanie 0
2
= + + = c bx ax y gdzie , 0 , , = c b a nazywamy rwnaniem dwukwadratowym.

Rwnanie dwukwadratowe sprowadza si do rwnania kwadratowego
0
2
= + + = c bx ax y za pomoc podstawienia
2
t z = .


w Zielonej Grze

Nierwnoci kwadratowe.

Nierwno kwadratowa ma jedn z czterech postaci (dla a rnego od 0):

0 .
0 .
0 .
0 .
2
2
2
2
s + +
< + +
> + +
> + +
c bx ax
c bx ax
c bx ax
c bx ax

Najatwiejszym sposobem na rozwizanie nierwnoci kwadratowej jest metoda graficzna.
W metodzie tej w pierwszej kolejnoci wyznaczamy pierwiastki trjmianu kwadratowego
znajdujcego si po lewej stronie nierwnoci a nastpnie szkicujemy wykres funkcji
kwadratowej.

Przykad rozwizywania nierwnoci kwadratowej 0 3 3
2
s + x x

Obliczamy miejsca zerowe tej funkcji i szkicujemy jej wykres

( )
1
0 1 lub 0
0 1 3
0 3 3
0 3 3
2
2
=
= =
=
= +
s +
x
x x
x x
x x
x x


w Zielonej Grze

Z wykresu odczytujemy zbir rozwiza nierwnoci

) ; 1 0 ; ( + < > e x


w Zielonej Grze

Funkcja kwadratowa - zadania

Zadanie1.

Przedstaw funkcj kwadratow 25 18 3 ) (
2
+ + = x x x f w postaci kanonicznej.

Zadanie 2.

Oblicz miejsca zerowe funkcji kwadratowej 9 6 ) (
2
+ = x x x f .

Zadanie 3

Oblicz dla jakich wartoci min funkcje kwadratowe f i g s rwne, gdy
( )( ) 2 1 2 ) ( + = x x x f i n mx x x g + + =
2
2 ) (

Zadanie 4

Wyznacz dziedzin funkcji
a)
2
9 x y = ,
b)
4
1
2
=
x
y .

Funkcja kwadratowa - rozwizanie zada


Obliczamy A

6 2 24
24
300 324
25 3 4 324
4
2
= = A
= A
= A
= A
= A ac b
6 9
1
= x 6 9
2
+ = x


w Zielonej Grze

( ) q p W ,

3
6
18
2
=
=
p
p
a
b
p

6
6
12
6 2
4
=
A
=
q
q
a
q

Odpowied: Posta kanoniczna: ( )
6
6
3 3 ) (
2
+ + = x x f


9 6 ) (
2
+ = x x x f

Obliczamy A

( )( )
0
36 36
1 9 4 36
= A
= A
= A

a
b
x
2
2
1

= 3
2
6
2
1
=
= x

Odpowied: Miejsce zerowe 3
2
1
= x


( )( ) 2 1 2 ) ( + = x x x f n mx x x g + + =
2
2 ) (


w Zielonej Grze

( )( )
( ) 2 3 2
2 4 2 ) (
2 1 2 ) (
2
2
+ =
+ =
+ =
x x x f
x x x x f
x x x f

( ) ( ) x g x f =

( )
3
3
2 2 3 2
2 2
=
=
+ + = + =
m
mx x
n mx x x x x f

2
2
=
=
n
n


a)
2
9 x y =

9
9
0 9
2
2
2
s
>
>
x
x
x

3 ; 3 e x

Odpowied: { } 3;3 - x : e = x D


w Zielonej Grze

b)
4
1
2
=
x
y

( ) ( ) e
>
>
, 2 2 ,
4
0 4
2
2
x
x
x

Odpowied: ( ) ( ) { } e = , 2 2 , : x x D

Zadania do samodzielnego rozwizania

Zadanie 1

Napisz wzr funkcji f w postaci c bx ax x f + + =
2
) ( i podaj warto wspczynnikw c b a , , ,
gdy:
a) ( ) 7 1 4 ) (
2
+ = x x f
b) ( ) 4 3 ) (
2
+ = x x f .

Zadanie 2

Podaj najwiksz (najmniejsz) warto funkcji f oraz jej miejsce zerowe, gdy:
a) ( )
2
1 ) ( = x x f ,
b) ( )
2
3 ) ( = x x f ,
c) ( )
2
2
2
1
) ( + = x x f ,
d) ( )
2
1 3 , 0 ) ( + = x x f .

Zadanie 3

Naszkicuj wykres funkcji kwadratowej f , gdy :
a) 5 , 2 25 , 0 ) (
2
+ = x x f ,
b) . 2 3 ) (
2
= x x f


w Zielonej Grze

Odczytaj z wykresu wsprzdne wykresu, monotoniczno, najwiksz (najmniejsz)
warto funkcji.

Zadanie 4

Oblicz dla jakich wartoci min funkcje kwadratowe f i g s rwne, gdy:
( )( ) n x x x f + = 3 ) ( i . ) (
2
m x x x g + + =


w Zielonej Grze

Zadanie 5

Funkcja f okrelona jest wzorem: ( ) 2 6 1 2 ) (
2
+ + = x x x x f
a) oblicz miejsca zerowe i napisz wzr w postaci iloczynowej;
b) napisz wzr funkcji w postaci kanonicznej;
c) podaj wzr funkcji w postaci kanonicznej;
d) naszkicuj wykres funkcji;
e) wyznacz przedziay monotonicznoci funkcji f
f) wyznacz zbir argumentw, dla ktrych funkcja f przyjmuje wartoci dodatnie oraz
zbir argumentw, dla ktrych funkcja f przyjmuje wartoci ujemne.
g) wyznacz najmniejsz i najwiksz warto funkcji f w przedziale <-2;2>.

Zadanie 6

Wyznacz dziedzin funkcji 2 5 3 3 3
2
+ + = x x x y

Zadanie 7

Rozwi algebraicznie i wykonaj ilustracj graficzn ukadu rwna:

a)
= +
= +
3 2
0
2
y x
y x

b)
=
+ =
2
2
2
x y
x x y
.

Zadanie 8

Znajd liczby, ktre speniaj jednoczenie nierwnoci :
a) 0 1
2
1
i 0 10 3
2
< = > x x x
b) 15 2 i 0 14 9
2 2
> > + + x x x x .


w Zielonej Grze

Rozwi test. Kade pytanie ma tylko jedno rozwizanie.

1. Wykres funkcji c bx x x f + + =
2
) ( ma wierzchoek w punkcie (1,0). Funkcja f:
a) jest niemalejca w przedziale ) , 1 (
b) jest malejca w przedziale ) , 1 (
c) jest staa w przedziale ) , 1 (
d) jest rosnca w przedziale ) , 1 ( .

2. Funkcja kwadratowa 2 3 ) (
2
+ = x x x f
a) nie ma miejsc zerowych
b) ma 1 miejsce zerowe
c) ma 3 miejsca zerowe
d) ma 2 miejsca zerowe

3. Wykresem funkcji kwadratowej jest:
a) hiperbola
b) prosta
c) parabola
d) paraboloida

4. Wierzchokiem paraboli danej rwnaniem 5 4 ) (
2
+ = x x x f jest:
a) (-2,-1)
b) ( 2,-1)
c) ( 2, 1)
d) ( -1, 0)

5. 5. Posta iloczynowa trjmianu kwadratowego dla a=3, 1
1
= x , 2
2
= x to:
a) y = 3(x-1)(x+2)
b) y = 3(x+1)(x+2)
c) y = 3(x-1)(x-2)
d) y = 3(x+1)(x-2)

6. 6. Inn postaci trjmianu kwadratowego 15 8
2
+ = x x y jest
a) y = -(x-3)(x-5)
b) y = (x-3)(x-5)
c) y = -(x+4)(x+1)
d) y = (x-4)2+1

7. Rozwizanie rwnania 0 18 3
2
= x x jest:


w Zielonej Grze

a) 6
1
= x ; 2
2
= x
b) 0
1
= x ; 6
2
= x
c) 6
1
= x ; 2
2
= x
d) 6
1
= x ; 0
2
= x

8. Rozwizaniem nierwnoci 0 1
2
< x jest:
a) ( ) 1 , 1 e x

b) > e< 1 , 1 x

c) > e 1 , ( x

d) ) , 1 e< x


w Zielonej Grze

9. Zbiorem rozwiza nierwnoci 0 1 2
2
> + x x jest:
a) zbir pusty
b)
{ } 1 \ R

c) { } 1 \ R
d) zbir wszystkich liczb rzeczywistych.

10. Ktre wyraenie przedstawia posta kanoniczn trjmianu kwadratowego?
a) (x-1)(x+1)
b) 1 3
2
+ x x
c) 3 ) 1 (
2
+ x
d) 1
2
x x

11. Funkcja kwadratowa 3 5 2
2
+ + = x x y
a) nie ma pierwiastkw
b) ma dokadnie jeden pierwiastek
c) ma dokadnie dwa pierwiastki
d) ma wicej ni dwa pierwiastki.

12. Trjmian kwadratowy c bx ax y + + =
2
ma dwa miejsca zerowe 1
1
= x , 3
2
= x .
Posta iloczynowa tego trjmianu to:
a) (x+3)(x-1)
b) (x+1)(x-3)
c) x(x-3)-1
d) (x-1)(x+3).


w Zielonej Grze

Test rozwizanie

1. b) jest malejca w przedziale ) , 1 (
2. d) ma 2 miejsca zerowe
3. c) parabola

4. c) ( 2, 1)
5. a) y = 3(x-1)(x+2)
6. c) y = -(x+4)(x+1)
7. b) 0
1
= x ; 6
2
= x
8. a) ( ) 1 , 1 e x
9. c) { } 1 \ R
10. c) 3 ) 1 (
2
+ x
11. b) ma dokadnie dwa pierwiastki
12. b) (x+1)(x-3)


w Zielonej Grze

Jednomian jednej zmiennej rzeczywistej.
Stopie jednomianu. Jednomiany podobne.
Wielomian jednej zmiennej rzeczywistej. Stopie wielomianu.
Rwno wielomianw. Dziaania arytmetyczne na wielomianach.
Dodawanie, odejmowanie, mnoenie, dzielenie wielomianw.

Jednomian jednej zmiennej rzeczywistej.

Def. Jednomianem jednej zmiennej rzeczywistej x nazywamy funkcj
okrelon wzorem ( ) ,
n
x a x f = gdzie R a N n e e
+
, .

Stopie jednomianu.

Def. Liczb naturaln n nazywamy stopniem jednomianu ( ) ,
n
x a x f =
dla . 0 = a

Przyjmuje si, e funkcja staa ( ) a x f = , gdzie , 0 = a jest jednomianem stopnia zero.
Funkcja staa przyjmujca warto zero jest jednomianem zerowym, ktry nie ma
okrelonego stopnia. Oznacza si j: ( ) . 0 = x f

Jednomiany podobne.

Def. Jednomiany tego samego stopnia nazywamy jednomianami
podobnymi.

Wielomian jednej zmiennej rzeczywistej.

Def. Wielomianem stopnia ( )
+
eN n n jednej zmiennej rzeczywistej x
nazywamy funkcj ( ) , ...
0 1
2
2
2
2
1
1
a x a x a x a x a x a x W
n
n
n
n
n
n
+ + + + + + =

gdzie . 0 , ,..., ,
1 0
= e
n n
a R a a a
Liczby
n
a a a ,..., ,
1 0
nazywamy wspczynnikami wielomianu.

Stopie wielomianu.


w Zielonej Grze

Def. Liczb naturaln n nazywamy stopniem wielomianu
( )
0 1
2
2
2
2
1
1
... a x a x a x a x a x a x W
n
n
n
n
n
n
+ + + + + + =

dla . 0 =
n
a
Stopie wielomianu oznaczamy: st. ( ). x W

Rwno wielomianw.

Tw. Dwa wielomiany s rwne wtedy i tylko wtedy, gdy s tego samego
stopnia i maj rwne wspczynniki przy odpowiednich potgach
zmiennej.


w Zielonej Grze

Dziaania arytmetyczne na wielomianach.

Wielomiany jednej zmiennej rzeczywistej x moemy dodawa, odejmowa, mnoy i dzieli.
Dziaania na wielomianach podlegaj znanym prawom. Zarwno dodawanie, jak i mnoenie
wielomianw s czne i przemienne. Zachodzi rwnie prawo rozdzielnoci mnoenia
wielomianw wzgldem ich dodawania.
Zmieniajc znaki wszystkich jednomianw tworzcych wielomian na przeciwne otrzymujemy
wielomian do niego przeciwny. Dla kadego wielomianu W(x) wielomian -W(x) = (-1) W(x)
jest przeciwny do W(x). Suma W(x) + (-W(x)) jest wielomianem zerowym.
Dodawanie, odejmowanie, mnoenie, dzielenie wielomianw.

- dodawanie wielomianw

Aby doda wielomiany ( ) x W i ) (x P tej samej zmiennej rzeczywistej x , naley doda
ich wyrazy podobne, a nastpnie uporzdkowa otrzymany wielomian.

Przykad
6 7 7 4 5 1 3 2 ) 7 4 5 ( ) 1 3 2 (
2 2 2 2 2
+ = + + + = + + + x x x x x x x x x x

- odejmowanie wielomianw

Aby odj od wielomianu ( ) x W wielomian ) (x P naley do wielomianu ( ) x W doda
wielomian, ktrego wspczynniki s liczbami przeciwnymi do odpowiednich
wspczynnikw wielomianu ) (x P , a nastpnie uporzdkowa otrzymany wielomian.
Rnic wielomianw moemy zapisa w postaci : )). ( ( ) ( ) ( ) ( x P x W x P x W + =

Przykad
8 7 3 7 4 5 1 3 2 ) 7 4 5 ( ) 1 3 2 (
2 2 2 2 2
+ = + + = + + x x x x x x x x x x

- mnoenie wielomianw
Mnoenie wielomianw jest oparte na prawie rozdzielnoci mnoenia wzgldem
dodawania.
Przykad


w Zielonej Grze

7 25 21 7 10
7 4 5 21 12 15 14 8 10 ) 7 4 5 )( 1 3 2 (
2 3 4
2 2 3 2 3 4 2 2
+ =
= + + + + = + +
x x x x
x x x x x x x x x x x x


w Zielonej Grze

- dzielenie wielomianw
Niech ( ) x W i ) (x P bd danymi wielomianami. Jeeli istnieje dokadnie jeden taki
wielomian ) (x Q , e speniona jest rwno ( ) ) ( ) ( x P x Q x W = , to wielomian ) (x Q
nazywamy ilorazem wielomianu ( ) x W przez wielomian ) (x P . Wielomian ) (x P
nazywamy dzielnikiem wielomianu ( ) x W .
Dla wielomianw, podobnie jak dla liczb cakowitych, okrela si dzielenie z reszt.
Jeeli ( ) x W i ) (x P s wielomianami oraz 0 ) ( = x P , to istniej takie dwa wielomiany
i ) (x Q i ) (x R , e ( ) ) ( ) ( ) ( x R x P x Q x W + = przy czym albo wielomian 0 ) ( = x R albo
stopie wielomianu ) (x R jest mniejszy od stopnia wielomianu ) (x P . Wielomian
) (x R nazywamy reszt z dzielenia wielomianu ( ) x W przez wielomian ) (x P .
Jeli reszta ) (x R jest wielomianem zerowym, to mwimy, e wielomian ( ) x W jest
podzielny przez wielomian ) (x P .
Wielomian ( ) x W jest podzielny przez wielomian ) (x P nie bdcy wielomianem
zerowym wtedy i tylko wtedy, gdy istnieje wielomian ) (x Q taki,
e ( ) ). ( ) ( x P x Q x W =


w Zielonej Grze

Pierwiastek wielomianu. Twierdzenie Bzouta.
Pierwiastek wielokrotny. Krotno pierwiastka.

Pierwiastek wielomianu.

Def. Pierwiastkiem wielomianu
( )
0 1
2
2
2
2
1
1
n
n
n
n
n
n
+ + + + + + =

nazywamy jego miejsce zerowe.

Mwimy, e liczba a jest pierwiastkiem wielomianu . 0 ) ( ) ( = a W x W

Twierdzenie Bzouta

Liczba a jest pierwiastkiem wielomianu ) (x W gdy wielomian ( ) x W jest podzielny przez
dwumian . a x

Tw. Jeeli wielomian
( )
0 1
2
2
2
2
1
1
n
n
n
n
n
n
+ + + + + + =

, 0 =
n
a i 0
0
= a ,
o wspczynnikach cakowitych, ma pierwiastek wymierny, ktry mona
zapisa w postaci uamka nieskracalnego, to licznik tego uamka jest
dzielnikiem wyrazu wolnego
0
a , natomiast mianownik-dzielnikiem
wspczynnika
n
a przy najwyszej potdze zmiennej . x

Przykad
Sprawdzi, ktra z liczb zbioru
)
`
2
1
, 1 , 1 jest pierwiastkiem wielomianu:
( ) 2 2 5 2
2 3 4
+ + = x x x x x W .

Obliczamy:
( ) ( ) 0 2 ) 1 ( 2 ) 1 ( 5 ) 1 ( 1 2 1
2 3 4
= + + = W
( ) 2 1 = W
|
.
|
\
|
2
1
W =0.
Odpowied:: Liczby -1,
2
1
s pierwiastkami danego wielomianu.


w Zielonej Grze

Pierwiastek wielokrotny.

Def. Liczb a nazywamy k-krotnym pierwiastkiem wielomianu ( ) x W
gdy wielomian ( ) x W jest podzielny przez
k
a x ) ( , ale nie jest podzielny
przez
1
) (
+
k
a x .

Krotno pierwiastka.

Def. Liczb k nazywamy krotnoci pierwiastka.

Twierdzenia o rozkadaniu wielomianu na czynniki.
Podstawowe metody rozkadania wielomianw na czynniki.

Twierdzenia o rozkadaniu wielomianu na czynniki.
Rozoy na czynniki, to znaczy przedstawi go w postaci iloczynu wielomianw stopnia
rnego od zera.

Tw. Kady wielomian o wspczynnikach rzeczywistych mona rozoy na
czynniki co najwyej stopnia drugiego o wspczynnikach rzeczywistych.

Tw. Rozkad wielomianu niezerowego o wspczynnikach rzeczywistych na
czynniki liniowe lub nierozkadalne czynniki kwadratowe o wspczynnikach
rzeczywistych jest jednoznaczny.

Wniosek: Kady wielomian o wspczynnikach rzeczywistych stopnia nieparzystego ma
pierwiastek rzeczywisty.

Tw. Wielomian jednej zmiennej stopnia n ma co najwyej n pierwiastkw.

Podstawowe metody rozkadania wielomianw na czynniki.

Wielomiany mona rozkada na czynniki stosujc:
a) wyczanie wsplnego czynnika poza nawias,
b) wzory skrconego mnoenia,


w Zielonej Grze

c) grupujc wyrazy,
d) metod prb.

Przykad
Zbada krotno pierwiastka 1 = a wielomianu ( ) . 2 5 3
2 3 4
+ = x x x x x W

Naley sprawdzi, czy liczba 1 = a jest pierwiastkiem wielomianu ( ) . 0 ) 1 ( : = W x W
Z twierdzenia Bzouta wielomian ( ) x W jest podzielny przez dwumian ( ). 1 x
Mamy ( ) ). 2 3 ( ) 1 (
3
+ = x x x x W
Oznaczajc ( ) ) 2 3 (
3
+ = x x x F sprawdzamy czy liczba 1 = a jest pierwiastkiem wielomianu
( ) ) 2 3 (
3
+ = x x x F .
Na mocy twierdzenia Bzouta otrzymujemy ( ) ). 2 ( ) 1 ( ) 2 3 (
2 3
+ = + = x x x x x x F
Oznaczamy ( ) ) 2 (
2
+ = x x x G , otrzymany trjmian kwadratowy rozkada si na czynniki
liniowe ( ) ). 2 ( ) 1 ( ) 2 (
2
+ = + = x x x x x G
Ostatecznie ( ) ). 2 ( ) 1 ( ) 2 ( ) 1 ( ) 1 ( ) 1 ( 2 5 3
3 2 3 4
+ = + = + = x x x x x x x x x x x W

Odpowied:: Liczba 1 = a jest trzykrotnym pierwiastkiem wielomianu ( ) x W .


w Zielonej Grze

Rwnania wielomianowe. Algorytm rozwizywania rwnania wielomianowego.

Rwnania wielomianowe.

Tw. Rwnanie ( ) 0 = x W , gdzie
( )
0 1
2
2
2
2
1
1
n
n
n
n
n
n
+ + + + + + =

, 0 =
n
a ,
nazywamy rwnaniem wielomianowym.
Rozwiza rwnanie wielomianowe ( ) 0 = x W , to znaczy wyznaczy
wszystkie pierwiastki wielomianu ( ) x W lub wykaza, e wielomian nie ma
pierwiastkw.

Algorytm rozwizywania rwnania wielomianowego.

Aby rozwiza rwnanie wielomianowe ( ) 0 = x W , naley rozoy wielomian ( ) x W na
czynniki moliwe najniszego stopnia, a nastpnie skorzysta z wasnoci iloczynu (iloczyn
jest rwny zeru wtedy i tylko wtedy, gdy co najmniej jeden z jego czynnikw jest zerem).

Przykad

Rozwiza rwnanie . 0 1 ) 2 (
2 2
= x x

Rozkadamy lew stron rwnania na czynniki korzystajc ze wzorw skrconego mnoenia
. 1 2 1 2 1 0 ) 1 ( 0 ) 1 2 (
0 ) 1 ( ) 1 2 ( 0 ) 1 2 ( ) 1 2 ( 0 1 ) 2 (
2 2
2 2 2 2 2
= v + = v = = v =
= = =
x x x x x x
x x x x x x x x x

Rwnanie ma trzy pierwiastki: 1 2 1 2 1 = v + = v = x x x


w Zielonej Grze

Nierwno wielomianowa. Algorytm rozwizywania nierwnoci wielomianowej. Reguy
szkicowania wykresu wielomianu.

Nierwno wielomianowa.

Tw. Nierwnoci wielomianow (algebraiczn) stopnia n nazywamy
nierwno zapisan w postaci ( ) 0 > x W albo ( ) 0 s x W albo ( ) 0 > x W albo
( ) 0 < x W , gdzie ( )
0 1
2
2
2
2
1
1
n
n
n
n
n
n
+ + + + + + =

,
0 =
n
a .

Algorytm rozwizywania nierwnoci wielomianowej.

Rozwiza nierwno np. ( ) 0 s x W , to odpowiedzie na pytanie: dla jakich argumentw
x wielomian ( ) x W przyjmuje wartoci niedodatnie ?

Rozwizujc nierwnoci wielomianowe, naley postpowa podobnie jak przy
rozwizywaniu rwna czyli rozoy wielomian na czynniki moliwie stopnia. Znak iloczynu
zaley od znakw poszczeglnych czynnikw.

Reguy szkicowania wykresu wielomianu.

Rozwizanie nierwnoci wielomianowych sprowadza si do szkicowania wykresu
wielomianu, gdy dane s jego miejsca zerowe.

Szkic wykresu wielomianu musi okrela bezbdnie, gdzie wielomian przyjmuje wartoci
dodatnie, a gdzie ujemne.

Szkicowanie wykresu wielomianu musi okrela bezbdnie, gdzie wielomian przyjmuje
wartoci dodatnie, a gdzie ujemne.

Przykad

Szkicowanie wykresu funkcji ( )
0 1
2
2
2
2
1
1
n
n
n
n
n
n
+ + + + + + =

, gdy
0 >
n
a .
1) Na osi OX zaznaczy naley miejsca zerowe wielomianu.
2) Posuwajc si w kierunku od prawej strony do lewej rysujemy dowoln lini cig
speniajc nastpujce warunki :


w Zielonej Grze

- jej pocztek ley nad osi OX,
- w miejscach zerowych o krotnoci nieparzystej przecina o OX,
- w miejscach zerowych o krotnoci parzystej styka si z osi OX.

Szkicujc wykres od prawej do lewej strony unikamy osobnego rozpatrywania
wielomianw stopnia parzystego i nieparzystego.


w Zielonej Grze

Funkcja wymierna. Dziedzina funkcji. Uamek algebraiczny.
Skracanie uamkw algebraicznych. Rozszerzanie uamkw algebraicznych.
Dodawanie i odejmowanie uamkw algebraicznych.
Mnoenie i dzielenie uamkw algebraicznych.

Funkcja wymierna.

Def. Funkcj
( )
,
) (
) (
2
1
x W
x W
x f = gdzie ) (
1
x W , ) (
2
x W s wielomianami
i 0 ) (
2
= x W , nazywamy funkcj wymiern.

Dziedzina funkcji.

Dziedzin funkcji wymiernej jest zbir liczb rzeczywistych z wyjtkiem tych liczb x ,
ktre s miejscami zerowymi wielomianu ) (
2
x W czyli { }. 0 ) ( : \
2
= = x W x R D
f

W przypadku, gdy ) (
2
x W jest sta rn od zera, funkcja wymierna jest wielomianem.

Przykad

, 3 ) ( = x x f R D
f
= jest funkcj wymiern.

Uamek algebraiczny.

Def. Wyraenie
( )
) (
2
1
x W
x W
, zapisane we wzorze funkcji wymiernej nazywamy
uamkiem algebraicznym, ktrego licznikiem jest wielomian ) (
1
x W ,
a mianownikiem wielomian ). (
2
x W

Uamki algebraiczne mona skraca, rozszerza, dodawa odejmowa, mnoy i dzieli.

Skracanie uamkw algebraicznych.

Skrci uamek algebraiczny, to znaczy podzieli licznik i mianownik tego uamka przez to
samo wyraenie, rne od zera.


w Zielonej Grze

Przykad

2
2
) 2 )( 2 (
) 2 )( 2 (
) 2 )( 2 (
) 2 (
4
4 4
2
2
2
+
=
+

=
+

=
+
x
x
x x
x x
x x
x
x
x x

Rozszerzanie uamkw algebraicznych.

Rozszerzy uamek algebraiczny, to znaczy pomnoy jego licznik i mianownik przez to samo
wyraenie, rne od zera.

Przykad
4 5
1
4 4
1
) 1 )( 4 (
) 1 )( 1 (
4
1
2
2
2
2
+ +

=
+ + +

=
+ +
+
=
+
x x
x
x x x
x
x x
x x
x
x


w Zielonej Grze

Dodawanie i odejmowanie uamkw algebraicznych.
Wynikiem dodawania lub odejmowania wyrae wymiernych powinno by take wyraenie
wymierne. Kiedy obydwa maj rwne mianowniki, postpujemy analogicznie jak
w przypadku zwykych uamkw:
- wielomian w mianowniku pozostawiamy bez zmian,
- dodajemy (odejmujemy) wielomiany w liczniku.
Przykad

4
5
4
5 2 3
4
5 2
4
3
2 2 2
+
=
x
x x
x
x x x
x
x
x
x x

W momencie, gdy wielomiany w mianowniku nie s rwne naley sprowadzi wyraenia
wymierne do jednego mianownika.

Przykad

) 3 )( 1 (
1 9 2
) 3 )( 1 (
5 5 6 3 2
) 3 )( 1 (
) 5 )( 1 ( ) 3 )( 2 (
) 3 )( 1 (
) 5 )( 1 (
) 3 )( 1 (
) 3 )( 2 (
3
5
1
2
2 2 2
+
+ +
=
+
+ + + + +
=
=
+
+ + + +
=
+
+
+
+
+ +
=
+
+
+
+
x x
x x
x x
x x x x x x
x x
x x x x
x x
x x
x x
x x
x
x
x
x

Mnoenie i dzielenie uamkw algebraicznych.

Aby pomnoy dwa uamki algebraiczne, naley pomnoy licznik pierwszego uamka przez
licznik drugiego uamka i mianownik pierwszego uamka przez mianownik drugiego uamka,
a nastpnie skrci otrzymany uamek.

Przykad (mnoenie uamkw algebraicznych)

( ) ( )
( )
y x
x
y x x
x
xy x
xy y x x
y x xy y x x
xy
xy y x
yx x
xy x
=
=
+
+
=
+
+
) (
2 2 2
2
2

Przykad (dzielenie uamkw algebraicznych)


w Zielonej Grze

a
a a
a a
a a
a a
a a
a
a a
a a
a ) 3 )( 5 (
) 5 (
) 3 )( 3 (
) 3 (
) 5 )( 5 (
9
5
:
3
25
2
2
2
2
+
=
+
+
+
=


w Zielonej Grze

Funkcja homograficzna. Dziedzina funkcji homograficznej.
Wykres funkcji homograficznej.

Funkcja homograficzna.
Funkcja ,
x
a
y = gdzie { } 0 \ , 0 R x a e = zwan proporcjonalnoci odwrotn naley do zbioru
funkcji homograficznych.

Def. Funkcj wymiern postaci: , ) (
d cx
b ax
x f
+
+
= gdzie 0 = c i 0 = bc ad
nazywamy funkcj homograficzn.

Dziedzina funkcji homograficznej.
Dziedzina funkcji homograficznej jest zbir . \
)
`
c
d
R
Wykres funkcji homograficznej.

Wykresem funkcji homograficznej jest hiperbola, ktra powstaje w wyniku przesunicia
rwnolegego wykresu proporcjonalnoci odwrotnej o odpowiedni wektor.
Przykad
4
2
) (
=
x
x f { } 4 \ R D =


w Zielonej Grze


w Zielonej Grze

Rwnanie wymierne. Dziedzina rwnania wymiernego.
Algorytm rozwizywania rwnania wymiernego. Nierwno wymierna.
Algorytm rozwizywania nierwnoci wymiernych.
Reguy sprowadzania rwnania i nierwnoci wymiernych
do ukadw rwna i nierwnoci wielomianowych.

Rwnanie wymierne.

Def. Rwnanie, ktre mona zapisa w postaci
( )
( )
, 0
2
1
=
x W
x W
gdzie ) (
1
x W
oraz ) (
2
x W s wielomianami nazywamy rwnaniem wymiernym
z niewiadom x .

Dziedzina rwnania wymiernego

Dziedzin rwnania wymiernego jest zbir wszystkich liczb rzeczywistych z wyczeniem
tych, ktre s miejscami zerowymi wielomianu { } 0 ) ( : \ : ) (
2 2
= = x W x R D x W .

Algorytm rozwizywania rwnania wymiernego.

Aby rozwiza rwnanie wymierne naley:
a) okreli dziedzin rwnania,
b) rozoy mianownik na czynniki
c) pomnoy obie strony rwnania przez takie wyraenie,
ktre pozwoli pozby si mianownikw,
d) uwzgldniajc dziedzin, wyznaczy zbir rozwiza.

Nierwno wymierna.

Def. Kad z nierwnoci
( )
( )
0
2
1
<
x W
x W
albo
( )
( )
0
2
1
s
x W
x W
albo
( )
( )
0
2
1
>
x W
x W
albo
( )
( )
, 0
2
1
>
x W
x W

gdzie ) (
1
x W oraz ) (
2
x W s wielomianami, nazywamy nierwnoci
wymiern z jedn niewiadom x .
Dziedzin nierwnoci wymiernej jest zbir { } 0 ) ( : \
2
= = x W x R D .


w Zielonej Grze

Algorytm rozwizywania nierwnoci wymiernych.

Aby rozwiza nierwno wymiern naley:
a) wyznaczy dziedzin
b) nierwno doprowadzi do postaci, w ktrej po jednej stronie jest zero,
c) rozoy mianowniki na czynniki i doprowadzi wyraenie do postaci ilorazu
dwch uamkw
( )
( )
,
2
1
x W
x W

d) pomnoy obie strony nierwnoci przez kwadrat mianownika | |
2
2
) (x W
Jeeli istnieje D x e i 0 ) (
2
> x W to wystarczy pomnoy obie strony nierwnoci
przez ) (
2
x W , a nie przez | |
2
2
) (x W ,
e) rozwiza otrzyman nierwno tak jak nierwno wielomianow,
f) wyznaczy zbir rozwiza nierwnoci wymiernej uwzgldniajc jej dziedzin.


w Zielonej Grze

Test

1. Wielomian W(x)=x-1 jest rnic wielomianw:
a) 1
2
+ + x x oraz 2
2
x
b) 1
2
+ + x x oraz 2
2
x
c) 1
2
+ + x x oraz 2
2
+ x

2. Sum jednomianw W(x)=x2-x+1 oraz Z(x)=x-1 jest
a) wielomian zerowy
b) dwumian kwadratowy
c) jednomian kwadratowy

3. Stopie sumy wielomianw
a) niezerowych jest co najwyej taki sam jak najwyszy stopie skadnikw sumy
b) jest taki sam jak stopie skadnikw sumy wielomianw
c) jest rwny sumie stopni skadnikw wielomianw

4. Wielomian W(x)=3x
3
-3x mona przedstawi w postaci iloczynowej:
a) W(x)=3x
2
(x-1)(x+1)
b) W(x)=3x(x
2
+1)
c) adna z pozostaych odpowiedzi nie jest poprawna

5. Dzielimy wielomian 4x
5
-x
3
+5 przez -2x
3
-x+2. Jednomian w najwyszym stopniu ilorazu
bdzie rwny
a) x
2

b) -2x
8

c) -2x
2

6. Wielomian W(x) ma dwa pierwiastki: 1 i 2. Przez co naley podzieli wielomian W(x),
aby rozoy go na czynniki?
a) adna z pozostaych odpowiedzi nie jest poprawna
b) x
2
-3x+2
c) x
2
+3x+2

7. Kady wielomian mona przedstawi w postaci iloczynu czynnikw
a) co najwyej drugiego stopnia


w Zielonej Grze

b) liniowych
c) nie kady wielomian mona przedstawi w postaci iloczynowej

8. Pewien wielomian trzeciego stopnia ma trzy pierwiastki: 0,1 i 3. Jego posta
iloczynowa to:
a) W(x)=x(x-1)(x-3)
b) adna z pozostaych odpowiedzi nie jest prawidowa
c) W(x)=ax(x-1)(x-3)

TEST-ODPOWIEDZI

1. c) 1
2
+ + x x oraz 2
2
+ x
2. c) jednomian kwadratowy
3. a) niezerowych jest co najwyej taki sam jak najwyszy stopie skadnikw sumy
4. c) adna z pozostaych odpowiedzi nie jest poprawna
5. c) -2x
2

6. b) x
2
-3x+2
7. a) co najwyej drugiego stopnia
8. c) W(x)=ax(x-1)(x-3)


w Zielonej Grze

ZADNIA DO SAMODZIELNEGO ROZWIZANIA

1. Okrel stopie wielomianu W, gdy:
a)
2 3
) 4 ( ) ( + = x x W
b) ) 3 )( 2 ( ) (
2 4 3 5
x x x x x W = .

2. 2.Wykonaj dzielenie
a) 1 : 7 6
2 3
+ x x x
b) 3 : 3 2 2
2 3
x x x x

3. 3. Sprawd, ktra z liczb: -1,2,3 jest pierwiastkiem wielomianu W, gdy:
a) 8 15 8 ) (
2 4
+ = x x x x W
b) 65 32 4 ) (
2 3
+ = x x x x W

4. 4. Podaj pierwiastki wielomianu W, gdy
a) ) 2 )( 1 )( 3 ( ) ( + = x x x x x W
b)
3 4 3
) 2 ( ) 3 ( 5 ) ( x x x x W + =

5. Stosujc wzory skrconego mnoenia, roz wielomian W na czynniki:
a)
3
216 1 ) ( x x W + =
b)
2 2
9 ) 1 4 ( ) ( x x x W + = .

6. Wiedzc, e liczba r jest pierwiastkiem wielomianu, roz go na czynniki:
a) 2 5 4 ) (
2 3
+ = x x x x W 1 = r
b) 6 5 2 ) (
2 3
+ = x x x x W 1 = r
c) 6 13 2 ) (
2 3
= x x x x W 2 = r

7. Rozkadajc lew stron rwnania na czynniki, rozwi rwnanie:
a) 0 6 6 2 2
2 3
= + x x x
b) 0 20 4 15 3
2 3
= + x x x
c) 0 3 10 10 3
3 4
= x x x

8. Rozwi rwnanie:
a) 0 12 4 3
2 3
= + x x x
b) 0 16 48 3
2 3
= + + + x x x
c) 0 6 6
3 4
= + x x x .


w Zielonej Grze

Odlego- metryka. Odcinek. Kt. Rodzaje ktw. Okrg. Koo.
Figury ograniczone. Otoczenie koowe punktu. Punkt brzegowy figury.
Punkt zewntrzny figury. Punkt wewntrzny figury. Figura wypuka.
Prosta na paszczynie. Proste rwnolege. Relacja rwnolegoci prostych.
Kierunek prostej. Odlego prostych rwnolegych. Wspliniowo punktw.
Pk prostych. amana. Wielokt. Wzajemne pooenie dwch okrgw.
Twierdzenie o kcie midzy styczn a ciciw.
Twierdzenie o kcie rodkowym i ktach wpisanych.
Twierdzenie o siecznych okrgu.

Odlego- metryka

Def. Odlegoci (metryk) nazywamy funkcj d, ktra kadej parze
punktw przyporzdkowuje nieujemn liczb rzeczywist oraz spenia
warunki:
- , 0 ) , ( B A B A d = =
- ), , ( ) , ( A B d B A d = ), , ( ) , ( ) , ( B C d C A d B A d + s nierwno trjkta.

Odcinek

Def. Odcinkiem nazywamy zbir wszystkich punktw lecych pomidzy
punktami A i B oraz punkty A i B.

Def. Dugoci odcinka AB nazywamy odlego jego kocw i oznaczamy
AB lub (AB).

Def. Punkt O nalecy do prostej k dzieli t prost na dwie czci zwane
pprostymi.

Kt

Def. Ktem nazywamy dwie pproste o wsplnym pocztku.


w Zielonej Grze

Def. Ktem nazywamy cz paszczyzny wycit przez dwie pproste o
wsplnym pocztku.

Rodzaje ktw

- Kt zerowy ramiona kta pokrywaj si.
- Kt ppeny ramiona kta uzupeniaj si do prostej.

- Kty wierzchokowe:

- Kty dopeniajce:


w Zielonej Grze

- Kty odpowiadajce:

- Kty naprzemianlege:

- Kty jednostronne zewntrzne:


w Zielonej Grze

- Kty jednostronne wewntrzne:

Okrg

Def. Okrgiem o rodku O i promieniu 0 > r nazywamy zbir punktw
paszczyzny, ktrych odlego od punktu O jest rwna . r

{ . ) , ( : ) , ( r P O d P r O o = =


w Zielonej Grze

Koo

Def. Koem o rodku O i 0 > r nazywamy zbir punktw paszczyzny,
ktrych odlego od punktu O jest nie wiksza ni . r
{ r P O d P r O k s = ) , ( : ) , (

Figury ograniczone

- Figura ograniczona zawiera si w pewnym kole.
- Figura nieograniczona nie zawiera si w adnym kole.

- Odcinek jest figur ograniczon:


w Zielonej Grze

- Kt jest figur nieograniczon:


w Zielonej Grze

Otoczenie koowe punktu

Def. Otoczeniem koowym punktu A o promieniu r nazywamy zbir
} { r P A d P < ) , ( : .

Punkt brzegowy figury

Def. Punktem brzegowym figury F nazywamy punkt taki, e w kadym jego
otoczeniu koowym znajduj si zarwno punkty nalece i nie nalece
do niej.

Zbir wszystkich punktw figury nazywamy otoczeniem brzegowym figury

Proste rwnolege

Def. Mwimy, e proste k i l s rwnolege, jeli nie maj punktw
wsplnych.


w Zielonej Grze

Relacja rwnolegoci prostych

Tw. Relacja rwnolegoci prostych jest
- zwrotna a a ,
- symetryczna , a b b a
- przechodnia . ) ( ) ( c a c b b a

Odlego prostych rwnolegych

Def. Odlegoci midzy dwiema prostymi rwnolegymi nazywamy
dugo odcinka prostopadego do tych prostych, przy czym jeden koniec
tego odcinka ley na jednej prostej rwnolegej, a drugi koniec ley na
drugiej prostej rwnolegej.

Kierunek prostej

Def. Rodzin wszystkich prostych rwnolegych do prostej k nazywamy
kierunkiem prostej k .

Wspliniowo punktw

Def. Punkty lece na jednej prostej nazywamy wspliniowymi.


w Zielonej Grze

Pk prostych

Def. Pkiem prostych o wierzchoku A nazywamy rodzin wszystkich
prostych przechodzcych przez punkt . A


w Zielonej Grze

amana

Def. Niech dane bd punkty . ,..., ,
2 1 n
A A A
Sum odcinkw
n n
A A A A
1 2 1
+ nazywamy aman, przy czym kade dwa
odcinki albo s rozczne, albo maj dokadnie jeden punkt wsplny.

Przykad

Def. aman nazywamy zwyczajn, jeli:
dwa kolejne odcinki nie zawieraj si w jednej prostej,
kade dwa odcinki nie majce wsplnego koca s
rozczne,
kady wierzchoek amanej jest wsplnym kocem co
najwyej dwch odcinkw.

Def. aman nazywamy zamknit, jeeli .
1 n
A A =

Wieloktem nazywamy figur pask bdc sum amanej zwyczajnej zamknitej
i obszaru ograniczonego wycitego z paszczyzny przez t aman. Wielokt o n bokach
nazywamy rwnie n-ktem.


w Zielonej Grze

Najczciej spotykanymi wieloktami s trjkty i czworokty.
Wieloktem nazywamy cz paszczyzny ograniczon aman zwyczajn zamknit wraz z t
aman.
Odcinki, tworzce wielokt, nazywamy jego bokami, a punkty ich przecicia wierzchokami
wielokta.
Sum wszystkich bokw nazywamy obwodem wielokta. Lini aman ABCDEA
ograniczajc wielokt nazywamy brzegiem wielokta. Brzeg wielokta dzieli paszczyzn na
dwa obszary, z ktrych jeden jest ograniczony, nazywamy go wewntrznym, drugi jest
nieograniczony i nazywamy go obszarem zewntrznym.

Okrgi s wzajemnie zewntrzne, gdy:
- |AB| > a + b , tzn. kady z nich ley na zewntrz drugiego.

Okrgi s zewntrznie styczne, gdy:
- |AB| = a + b , tzn. maj jeden punkt wsplny, a pozostae punkty kadego z tych
okrgw le na zewntrz drugiego okrgu.


w Zielonej Grze

Okrgi przecinaj si. gdy:
- a - b < |AB| < a + b , tzn. maj dokadnie dwa punkty wsplne


w Zielonej Grze

Okrgi s wewntrznie styczne, gdy:
- |AB| = a - b , tzn. maj jeden punkt wsplny przy czym kady punkt jednego z tych
okrgw naley do koa ograniczonego drugim okrgiem.

Jeden okrg ley wewntrz koa ograniczonego drugim okrgiem, gdy:
- |AB| < a b

Okrgi s wsprodkowe - maj wsplny rodek gdy:
- |AB| = 0


w Zielonej Grze


w Zielonej Grze

Twierdzenie o kcie midzy styczn a ciciw.

Def. Kt ostry midzy ciciw i styczn do okrgu przechodzc przez
koniec ciciwy jest rwny poowie kta rodkowego odpowiadajcego
ciciwie.

Twierdzenie o kcie rodkowym i ktach wpisanych

Tw. Wszystkie kty wpisane w okrg i oparte na tym samym uku s rwne
miedzy sob i rwne poowie kta rodkowego opartego na tym samym
uku.

Wniosek
Kady kt oparty na rednicy jest prosty.


w Zielonej Grze


w Zielonej Grze

Twierdzenie o siecznych okrgu

Jeeli sieczne okrgu przecinaj si w punkcie M to iloczyn dugoci odcinkw kadej siecznej
zawartych midzy tym punktem i punktami przecicia z okrgiem jest stay.


w Zielonej Grze

Rwnolegobok. Prostokt. Romb. Kwadrat. Trapez.
Czworokt wpisany w okrg i czworokt opisany na okrgu.
Pole wielokta.

Tw. Suma ktw wewntrznych w czworokcie wynosi
o
360 .

Rwnolegobok

Def. Rwnolegobokiem nazywamy czworokt, w ktrym przeciwlege boki
s parami rwne i rwnolege.

Wasnoci:
- przeciwlege boki s rwnolege
- przeciwlege boki s tej samej dugoci
- przektne dziel si na poowy
- przeciwlege kty s rwne
- suma dwch ssiednich ktw rwna jest 180
- przektna dzieli rwnolegobok na dwa przystajce trjkty


w Zielonej Grze

Ob = 2a + 2b
P = a h = a b sin


w Zielonej Grze

Prostokt

Def. Prostoktem nazywamy czworokt, ktrego wszystkie kty
wewntrzne to kty proste.

Ob = 2a + 2b
P = a b
2 2
b a d + =

Wasnoci:
- przeciwlege boki s rwne i rwnolege
- ssiednie boki s prostopade
- kady z ktw jest ktem prostym
- przektne s rwne i dziel si na poowy
- punkt przecicia przektnych jest rodkiem okrgu opisanego na prostokcie
- przektna dzieli prostokt na dwa przystajce trjkty prostoktne


w Zielonej Grze

Romb

Def. Rombem nazywamy czworokt, ktrego wszystkie boki s rwne. Jest
to szczeglny przypadek rwnolegoboku.

Ob = 4a
P = a h = a
2
sin

Wasnoci:
- wszystkie boki s rwne
- przeciwlege boki s rwnolege
- suma miar dwch ktw ssiednich wynosi 180
- przektne zawieraj si w dwusiecznych ktw
- przektne rombu dziel si na poowy pod ktem prostym
- punkt przecicia przektnych rombu wyznacza rodek okrgu wpisanego w romb
- przektne rombu dziel go na cztery przystajce trjkty prostoktne
- punkt przecicia przektnych jest rodkiem symetrii rombu


w Zielonej Grze

Kwadrat

Def. Kwadratem nazywamy prostokt majcy dwa kolejne boki rwne.
Kwadrat jest jednoczenie prostoktem i rombem, a zatem posiada
wasnoci obu tych figur.

Def. Wielokt nazywamy foremnym, jeeli ma wszystkie boki rwne i
wszystkie kty rwne.

Kwadrat jest czworoktem foremnym.


w Zielonej Grze

Trapez

Def. Trapezem nazywamy czworokt, ktrego dwa boki s rwnolege, a
dwa pozostae boki nie s rwnolege.

- Trapez rwnoramienny

- Trapez prostoktny


w Zielonej Grze

Czworokt wpisany w okrg i czworokt opisany na okrgu

Tw. Na to, aby na czworokcie mona byo opisa okrg potrzeba, aby kty
przeciwlege uzupeniay si do
o
180 .

- Czworokt wpisany w okrg

- Czworokt opisany na okrgu

Tw. Wielokt nazywamy wypukym, jeeli odcinek AB czcy dwa jego
punkty A i B jest w nim zawarty.

Kady trjkt jest wypuky.

Tw. Na to, aby w czworokt wypuky mona byo wpisa okrg potrzeba
i wystarcza, aby sumy bokw przeciwlegych byy rwne.


w Zielonej Grze

Pole wielokta

Def. Figur pask nazywamy ograniczon, jeeli istnieje takie koo,
w ktrym ona jest cakowicie zawarta.

Kada amana i kady wielokt s figurami ograniczonymi.
Pprosta, kat, ppaszczyzna i paszczyzna s figurami nieograniczonymi.

Pola czworoktw

Tw. Pole prostokta P rwna si iloczynowi dugoci jego bokw: b a P =
.

Tw. Pole rwnolegoboku rwna si iloczynowi dugoci jego podstawy
przez wysoko: h a P = .

Tw. Pole trjkta rwna si poowie iloczynu podstawy przez wysoko:
.
2
h a
P

=

Tw. Pole trapezu rwna si iloczynowi redniej arytmetycznej podstaw
przez wysoko: .
2
) ( h b a
P
+
=


w Zielonej Grze

Pojcie przeksztacenia geometrycznego. Translacja o wektor
a .
Symetria osiowa. O symetrii figury. Figura osiowo-symetryczna.
Symetria rodkowa. rodek symetrii figury. Figura rodkowo-symetryczna.
Obrt. Obrt w ukadzie wsprzdnych. Jednokadno.
Wasnoci jednokadnoci.

Pojcie przeksztacenia geometrycznego

Def. Przeksztaceniem geometrycznym nazywamy funkcj przeksztacajc
zbir punktw paszczyzny , na zbir punktw paszczyzny . . : o o f

Def. Przeksztacenie geometryczne jest funkcj przyporzdkowujc
kademu punktowi o e A dokadnie jeden punkt .
'
o e A Punkt
'
A
nazywamy obrazem punktu A w przeksztaceniu
'
) ( A A f = .

Def. Przeksztaceniem tosamociowym nazywamy przeksztacenie
przyporzdkowane kademu punktowi o e A ten sam punkt.
. ) ( , A A f A = eo

Translacja o wektor
a .
Translacj czyli przesuniciem rwnolegym o wektor
a nazywamy przeksztacenie
geometryczne przyporzdkowujce, kademu punktowi o e A taki punkt o e
'
A ,
e
a AA

=
'
.

Symetria osiowa

Def. Symetri osiow nazywamy przeksztacenie geometryczne
przyporzdkowujce, kademu punktowi o e P punkt o e
'
P lecy na
prostej prostopadej do k przechodzcej przez punkt P w tej samej
odlegoci od prostej k co punkt P lecz po przeciwnej stronie.

Piszemy:
'
) ( P P S
K
=


w Zielonej Grze


w Zielonej Grze

Symetria rodkowa

Def. Symetri rodkow nazywamy przeksztacenie przyporzdkowujce
kademu punktowi o e P punkt ,
'
P lecy na prostej , OP po przeciwnej
stronie ni punkt P .

Piszemy:
. ) (
'
0
P P S =

rodek symetrii figury

Jeli , ) (
0
F F S = to punkt O nazywamy rodkiem symetrii figury.

Def. Obrotem dookoa punktu O o kt skierowany
o nazywamy
przeksztacenie paszczyzny przyporzdkowujce punktowi O punkt O
oraz kademu punktowi , O X = taki punkt ' X , e:
OX OX = ' i = Z ' XOX

o co zapisujemy ( ) '. X X O
O
=
o

Punkt O nazywamy rodkiem obrotu, a kt
o ktem obrotu.


w Zielonej Grze

Przykadowe zadania z rozwizaniami:

Zadanie 1

Pole trapezu rwnoramiennego jest rwne 36cm
2
, a jego podstawy maj dugoci
6 cm i 12cm. Oblicz tg kta ostrego tego trapezu.

Rozwizanie:

Dane : a= 12 cm, b = 6cm, P=36
2
cm ,

Podstawiamy do wzoru na pole trapezu:

4
36 9
36
2
18
36
2
6 12
=
=
=
=
+
h
h
h
h

Z wasnoci trapezu wiadomo:

2x=a-b
2x=12-6
2x=6
X=3

Ostatecznie otrzymujemy:

3
4
= =
x
h
tgo .


w Zielonej Grze

Odpowied:
3
4
= o tg .


w Zielonej Grze

Zadanie 2

Figura zoona z 2 kwadratw o boku 1 i 3 ma takie same pole, jak figura zoona z dwch
przystajcych kwadratw o boku x. Oblicz x.

Rozwizanie:

1
P pole figury zoonej z dwch kwadratw o bokach dugoci 1 i 3.

2
P pole figury zoonej z dwch kwadratw o bokach dugoci x .

10 1 9 1 3
2 2
1
= + = + = P
2 2 2
2
2x x x P = + =

Z treci zadania wiadomo, e obie figury maj rwne pola, skd otrzymujemy:

5
5
10 2
2
2
=
=
=
x
x
x

Odpowied: 5 = x .


w Zielonej Grze

Zadanie 3

Oblicz pole i obwd koa przedstawionego na rysunku

Rozwizanie:

x -dugo rednicy koa

10
100
64 36
8 6
2
2
2 2 2
=
=
+ =
+ =
x
x
x
x

r- promie koa

5
2
1
= = x r

Obliczamy pole koa :
t t 25
2
= = r P
Obliczamy obwd koa:
t t 10 r 2 = = O

Odpowied: Pole koa wynosi t 25 , a obwd koa wynosi t 10 .


w Zielonej Grze


w Zielonej Grze

Zadania do samodzielnego rozwizania:

Zadanie 1
W trapez rwnoramienny o kcie rozwartym rwnym
o
120 wpisano okrg o promieniu
rwnym r .
Oblicz dugo odcinka czcego rodki ramion trapezu.

Zadanie 2
Z trjkta o bokach dugoci 6, 8 10 wycito koo styczne do wszystkich jego bokw. Oblicz
pole pozostaej czci trjkta.

Zadanie 3
Znajd liczb bokw wielokta, wiedzc, e ma on 35 przektnych.

Zadanie 4

W trjkt rwnoramienny ABC o podstawie AB oraz ramionach AC i BC wpisano okrg
jak na rysunku:

Oblicz miar kta CAB, wiedzc, e stosunek pola trjkta COD do pola koa wpisanego w
trjkt rwnoramienny wynosi
t 2
1
.


w Zielonej Grze


w Zielonej Grze

Test

1. Dugo ramienia BC trapezu prostoktnego jest dwa razy wiksza od rnicy dugoci jego
podstaw. Kt ABC ma miar:
a)
o
30
b)
o
60
c)
o
75
d)
o
45

2. W trjkcie prostoktnym ABC kt przy wierzchoku B wynosi 60. Dwusieczna tego kta
wyznacza na przyprostoktnej AC punkt D tak, e |BD| = b(cm). Obwd trjkta ABC wynosi:
a) ( ) cm b 3 3 +
b) cm 3 3
c) ( )cm b 1 3
2
3
+
d) cm b 1 3 3 +

3. Obwody dwch trjktw podobnych s rwne 12 cm i 36 cm, a suma pl tych trjktw -
2
60cm . Pola tych trjktw wynosz:
a)
2
54 cm i
2
6 cm
b)
2
24 cm i
2
36 cm
c)
2
20 cm i
2
40 cm
d)
2
30 cm i
2
30 cm

4. W prostokcie stosunek dugoci bokw wynosi 2, a przektna ma dugo 5 cm. Pole
prostokta wynosi:
a)
2
2 5 cm
b)
2
10 cm
c)
2
5cm
d)
2
5 2 cm

5. W trapezie rwnoramiennym podstawy maj dugoci 6 cm i 4 cm, a jego pole
powierzchni 25 cm2.
Odlego punktu przecicia przektnych trapezu od duszej podstawy wynosi:
a) 3 cm
b) 2 cm
c) 5 cm


w Zielonej Grze

d) 4 cm

6. Okrgi o promieniach 6 i 8 s styczne. Jaka jest odlego midzy rodkami tych okrgw?

a) 3 lub 4
b) 2 lub 8
c) 6 lub 8
d) 2 lub 14

7. W kwadrat wpisujemy mniejszy kwadrat w nastpujcy sposb: czymy rodki
jego bokw. Jaki jest stosunek pl kwadratu wikszego do pola kwadratu mniejszego:

a) 1
b) 2
c) 3
d) 4

8. Dugo wiartki okrgu wynosi
2
t
, to pole caego koa wynosi:
a) t 3
b)
2
t
,
c) t 2
d) t

9. Promie okrgu wpisanego w trjkt rwnoboczny o obwodzie rwnym 3, wynosi:
a)
3
3

b)
2
3

c)
6
3

d) 3

Test-odpowiedzi

1. b)
o
60


w Zielonej Grze

2. c) ( )cm b 1 3
2
3
+
3. a)
2
54 cm i
2
6 cm
4. d)
2
5 2 cm
5. a) 3 cm
6. d) 2 lub 14
7. b) 2
8. d) t
9. c)
6
3


w Zielonej Grze

Funkcje trygonometryczne kta ostrego. Wartoci funkcji trygonometrycznych ktw
ostrych. Miara ukowa kta. Radian. Kt skierowany. Promie wodzcy. Funkcje
trygonometryczne kta dowolnego. Wartoci funkcji trygonometrycznych w
poszczeglnych wiartkach. Zwizki midzy funkcjami trygonometrycznymi tego samego
kta. Wzory redukcyjne. Wykresy funkcji trygonometrycznych

Funkcje trygonometryczne kta ostrego

Def. Sinusem kta ostregoo w trjkcie prostoktnym ABC nazywamy
stosunek przyprostoktnej ) (BC

lecej naprzeciw kta o do
przeciwprostoktnej ) (BA

zapisujemy:
BA
BC
= o sin

Def. Cosinusem kta ostregoo w trjkcie prostoktnym ABC nazywamy
stosunek przyprostoktnej ) (AC lecej przy kcie o do
przeciwprostoktnej ) (BA

zapisujemy:
BA
AC
= o cos

Def. Tangensem kta ostregoo w trjkcie prostoktnym ABC nazywamy
stosunek przyprostoktnej ) (BC lecej naprzeciw kta o do
przyprostoktnej lecej przy kcie o ) (AC

zapisujemy:
AC
BC
tg = o


w Zielonej Grze

Def. Cotangensem kta ostregoo w trjkcie prostoktnym ABC
nazywamy stosunek przyprostoktnej lecej przy kcie o ) (AC do
przyprostoktnej ) (BC lecej naprzeciw kta o

zapisujemy:
BC
AC
ctg = o


w Zielonej Grze

Wartoci funkcji trygonometrycznych ktw ostrych

o o sin o cos
o tg o ctg
o
30
2
1

2
3

3
3
3
o
45
2
2

2
2
1 1
o
60
2
3

2
1

3
3
3

Miara ukowa kta

Def. Miar ukow kta nazywamy liczb bdc stosunkiem dugoci l uku
okrgu o rodku w O, zawartego wewntrz kata, do promienia okrgu r.

Radian
Jednostka miary ukowej jest radian (rad) bdcy miara kta, ktrego dugo uku okrgu l
jest rwna promieniowi okrgu.
1 rad = ' ' 8 , 44 ' 17 57
o


w Zielonej Grze

Kt skierowany

Def. Kt, ktrego jedno ramie p wyrniamy jako pocztkowe, a drugie q jako
kocowe nazywamy katem skierowanym.

Kat skierowany otrzymujemy przez obrt na paszczynie pprostej wychodzcej
z ustalonego punktu O. Jeeli kierunek obrotu jest przeciwny do ruchu wskazwek zegara,
to przyjmujemy, ze kat ma miar dodatni, a jeeli kierunek jest zgodny z ruchem
wskazwek zegara, to kat ma miar ujemn.

Promie wodzcy

Niech o bdzie dowolnym ktem skierowanym w ukadzie wsprzdnych OXY takim, e
wierzchoek kta ley w pocztku ukadu wsprzdnych O(0,0) oraz rami pocztkowe
pokrywa si z dodatni posi OX.


w Zielonej Grze

Niech punkt ) 0 , 0 ( ) , ( O y x P = ley na kocowym ramieniu kta.
Niech
2 2
y x OP r + = = oznacza odlego punktu ) , ( y x P od pocztku ukadu
wsprzdnych ). 0 , 0 ( O Odcinek
2 2
y x OP r + = = nazywamy promieniem wodzcym.


w Zielonej Grze

Funkcje trygonometryczne kta dowolnego

Def. Niech o bdzie dowolnym ktem skierowanym. W prostoktnym
ukadzie wsprzdnych XOY obieramy tak punkt O, aby by wierzchokiem
kta o oraz pocztkowe ramie kta zawierao si w dodatniej posi osi OX. Na
kocowym ramieniu kta o wybierzmy dowolny punkt P=(x,y) rny od
punktu O, a odlego punktu P od punktu O oznaczmy przez r . Liczb r
nazywamy promieniem wodzcym punktu P.

Funkcje trygonometryczne kta o okrelamy w sposb nastpujcy:

- Sinusem dowolnego kta o nazywamy stosunek rzdnej dowolnego punktu
lecego na kocowym ramieniu tego kta do dugoci promienia wodzcego tego
punktu.
r
y
= o sin
- Cosinusem dowolnego kta o nazywamy stosunek odcitej dowolnego punktu
lecego na kocowym ramieniu tego kta do dugoci promienia wodzcego tego
punktu.
r
x
= o cos

- Tangensem dowolnego kta o nazywamy stosunek rzdnej dowolnego punktu
lecego na kocowym ramieniu tego kta do odcitej tego punktu.


w Zielonej Grze

x
y
tg = o gdy 0 = x
- Cotangensem dowolnego kta o nazywamy stosunek odcitej dowolnego punktu
lecego na kocowym ramieniu tego kta do rzdnej tego punktu.

y
x
ctg = o gdy 0 = y


w Zielonej Grze

Wartoci funkcji trygonometrycznych w poszczeglnych wiartkach

Dla atwiejszego zapamitania znakw funkcji, naley wiedzie, e:
w pierwszej wiartce wszystkie funkcje s dodatnie, w drugiej tylko sinus, w trzeciej
tangens i cotangens, a w czwartej cosinus.

0 - 90
I w.
90 - 180
II w.
180 - 270
III w.
270 - 360
IV w.
sin + + - -
cos + - - +
tg + - + -
ctg + - + -

Zwizki midzy funkcjami trygonometrycznymi tego samego kta

Midzy funkcjami trygonometrycznymi tego samego kta zachodz nastpujce zwizki:

- 1 cos sin
2 2
= + o o - tzw. Jedynka trygonometryczna

-
o
o
o
cos
sin
= tg , dla , 180 90
o o
k + = o gdzie C k e

-
o
o
o
sin
cos
= ctg ,
dla , 180
o
k = o gdzie C k e 1 = o o ctg tg ,
dla
o
k 90 = o , gdzie C k e


w Zielonej Grze

Ponisza tabela przedstawia wartoci funkcji trygonometrycznych dla wybranych ktw:

0
12
t

6
t

4
t

3
t

2
t
t
3
2
t
4
3
t
6
5
t t
4
5
t
2
3
t 2
0
o
15
o
30
o
45
o
60
o
90
o
120
o
135
o
150
o
180
o
225
o
270
o
360
o

sin

0
4
2 6

2
1

2
2

2
3

1
2
3

2
2

2
1
0
2
2
-1 0
o cos 1
4
2 6 +

2
3

2
2

2
1
0
2
1

2
2

2
3

- 1
2
2
0 1
o tg
0 3 2
3
3

1 3
N
I
E

I
S
T
N
I
E
J
E

3 -1
3
3

0 1
N
I
E

I
S
T
N
I
E
J
E

0
o ctg
N
I
E

I
S
T
N
I
E
J
E

3 2 + 3 1
3
3

0
3
3

-1 3
N
I
E

I
S
T
N
I
E
J
E

1 0
N
I
E

I
S
T
N
I
E
J
E


w Zielonej Grze

Wzory redukcyjne
Wartoci funkcji trygonometrycznych dowolnego kta moemy wyrazi za pomoc
odpowiedniej funkcji trygonometrycznej kta ostrego, korzystajc z tzw. wzorw
redukcyjnych.
Jeli argument zmienia si nieparzyst wielokrotno kta
2
t
, to funkcja przechodzi
w kofunkcj (sinus w cosinus, cosinus w sinus, tangens w cotangens, cotangens w tangens).
Poniewa wszystkie cztery funkcje trygonometryczne kta ostrego s dodatnie, wic naley
je poprzedzi odpowiednim znakiem, piszc praw stron wzoru. Znak piszemy taki, jaki
odpowiada funkcji trygonometrycznej kta wystpujcej z lewej strony wzoru.

I wiartka II wiartka III wiartka IV wiartka
90 - 90 + 180 - 180 + 270 - 270 + 360 -
sin cos cos sin - sin - cos - cos - sin
cos sin - sin - cos - cos - sin sin cos
tg ctg - ctg - tg tg ctg - ctg - tg
ctg tg - tg - ctg ctg tg - tg - ctg


w Zielonej Grze

Koo trygonometryczne

W celu rozszerzenia dziedziny funkcji trygonometrycznych poza zakres przedziau
|
.
|
\
|
2
; 0
t
,
naley posuy si koem trygonometrycznym.

r
BC
OC
BC
= = o sin

r
OB
OC
OB
= = o cos

r
AD
OA
AD
tg = = o

r
EF
OE
EF
ctg = = o

Poniewa zazwyczaj przyjmuje si koo trygonometryczne jako koo jednostkowe ( r = 1 ),
wic powysze wzory otrzymaj prostsz posta:

BC = o sin
OB = o cos
AD tg = o
EF ctg = o


w Zielonej Grze


w Zielonej Grze

Parzysto funkcji trygonometrycznych

- Funkcja parzysta:
o o cos ) cos( =

- Funkcje nieparzyste:
o o sin ) sin( =

o o tg tg = ) (

o o ctg ctg = ) (

Okresowo funkcji trygonometrycznych

- okresem funkcji x y sin = i x y cos = jest liczba t 2
- okresem funkcji tgx y = i ctgx y = jest liczba t


w Zielonej Grze

Wykresy funkcji trygonometrycznych

Wykres funkcji x y sin =

Wasnoci (funkcji x y sin = ):
- dziedzina : D=R
- zbir wartoci jest przedziaem f(D)=<-1,1>
- funkcja sinus jest okresowa, w okresie podstawowym t 2 = T
- miejsca zerowe funkcji maj posta
t k
,
C k e

- funkcja sinus jest nieparzysta
- funkcja jest przedziaami monotoniczna:
o rosnca w przedziaach postaci
|
.
|
\
|
+ + t
t
t
t
k k 2
2
, 2
2
, C k e
o malejca w przedziaach postaci
|
.
|
\
|
+ + t
t
t
t
k k 2
2
3
, 2
2
, C k e
- funkcja przyjmuje wartoci dodatnie w przedziaach ( ) t t t k k 2 , 2 + , C k e
- funkcja przyjmuje wartoci ujemne w przedziaach ( ) t t t t k k 2 2 , 2 + + , C k e

Wykres funkcji: x y cos =


w Zielonej Grze

Wasnoci (funkcji x y cos = ):
- D=R
- zbir wartoci jest przedziaem f(D)=<-1,1>
- funkcja cosinus jest okresowa t 2 = T
- miejsca zerowe funkcji maj posta: t t k + 2 , C k e
- funkcja cosinus jest parzysta
- funkcja jest przedziaami monotoniczna:
o rosnca w przedziaach postaci ( ) t t t k k 2 , 2 +
o malejca w przedziaach postaci ( ) t t t k k 2 , 2 +

Wykres funkcji: tgx y =


w Zielonej Grze

Wasnoci (funkcji tgx y = ):
- D=R
- f(D)=( ) + ,
- funkcja tangens jest okresowa t = T
- miejsca zerowe funkcji maj posta t k , C k e
- funkcja tangens jest nieparzysta
- funkcja jest rosnca w przedziaach postaci ( ) t t t t k k + + 2 , , 2

Wykres funkcji: ctgx y =

Wasnoci (funkcji ctgx y = ):
- D=R
- f(D)=( ) + ,
- funkcja cotangens jest okresowa t = T
- miejsca zerowe funkcji maj posta C k k e + ,
2
t
t

- funkcja tangens jest nieparzysta
- funkcja jest malejca w przedziaach postaci ) , ( t t t k k +


w Zielonej Grze


Zadanie 1

Punkt P=(2,5)
Oblicz warto sinusa i cosinusa dla zaznaczonego ktao .

Rozwizanie:

Naley obliczy promie wodzcy punktu P:

29 25 4 = + = r

Zatem
29
29 5
29
5
sin = = o

29
29 2
29
2
cos = = o

Odpowied:
29
29 5
sin = o ,
29
29 2
cos = o .


w Zielonej Grze

Zadanie 2

Wiedzc, e
3
2
sin = o oraz, e . 270 180
o o
s so Oblicz warto pozostaych funkcji
trygonometrycznych.

Rozwizanie:

Obliczamy warto cosinusa kta o
1 cos sin
2 2
= + o o

Po podstawieniu do jedynki trygonometrycznej mamy rwnanie:

1 cos
3
2
2
2
= +
|
.
|
\
|
o

9
4
1 cos
2
= o
9
5
cos
2
= o

3
5
cos = o lub
3
5
cos = o

3
5
cos = o nie naley do odpowiedzi poniewa o naley do III wiartki.
o
o
o
cos
sin
= tg

3
5
3
2
= o tg

5
5 2
5
2
5
3
3
2
= = = o tg


w Zielonej Grze

2
5
10
5 5
5 2
5
=
= = o ctg

Odpowied:
3
5
cos = o lub
3
5
cos = o ,
5
5 2
= o tg ,
2
5
= o ctg .


w Zielonej Grze

Zadanie 3

Udowodnij tosamo:

a)
o
o
o o sin
2
cos 1
1
cos 1
1 ctg
=
+

Rozwizanie:

Naley przyj kilka zaoe

=
= +
=
0 sin
0 cos 1
0 cos 1
o
o
o

Zaoenia bd spenione dla:

o
0 = o
o
180 = o
o
360 = o

Naley przeksztaci obie strony rwnoci, w taki sposb aby miay identyczn posta.

Przeksztacamy stron lew:
=
+
=
o o cos 1
1
cos 1
1
L odejmujemy

( ) ( )
=
+
+
=
) cos 1 )( cos 1 (
cos 1 cos 1
o o
o o

=
=
o
o
2
cos 1
cos 2
zamieniamy z jedynki trygonometrycznej

o
o
2
sin
cos 2
=

Przeksztacamy praw stron


w Zielonej Grze

= =
o
o
sin
2ctg
korzystamy z tosamoci
o
o
o
sin
cos
= ctg

= =
o
o
o
sin
sin
cos
2

o
o
2
sin
cos 2
=

Odpowied: Dla wszystkich ktw, ktre speniay zaoenia L=P.


w Zielonej Grze

b)
( ) o o o o cos sin 2 1 cos sin
2
+ = +

Rozwizanie:

o o o o o o cos sin 2 1 cos cos sin 2 sin
1
2 2
+ = + + =

L

Odpowied:
P L =

c)
o o o
2
cos
2
sin 1
1
sin 1
1
=
+
+

Rozwizanie:

=
+
+
=
o o sin 1
1
sin 1
1
L

=
+
+ +
=
) sin 1 )( sin 1 (
sin 1 sin 1
2 2
o o
o o

=
=
o
2
sin 1
2

o
2
cos
2
=

Odpowied: Dla wszystkich ktw, ktre speniay zaoenia L=P.


w Zielonej Grze

Zadanie 4

Oblicz: , 140 sin
o
, 260 cos
o
. 330
o
tg

a) ( ) 6428 , 0 40 sin 40 180 sin 140 sin = = =
o o o o

b) ( ) 1736 , 0 80 cos 80 180 cos 260 cos = = + =
o o o o

c) ( ) 3 30 30 360 330 = = =
o o o o
tg tg tg

Zadanie 5

Oblicz:
o o o o
ctg tg 330 210 cos 135 150 sin +

= +
o o o o
ctg tg 330 210 cos 135 150 sin
= + = ) 330 360 ( ) 60 270 cos( ) 45 180 ( ) 30 180 sin(
o o o o o o o o
ctg tg
= + = ) 330 360 ( ) 60 sin ( ) 45 ( 30 sin
o o o o o
ctg tg
= = ) 30 (
2
3
) 1 (
2
1
o
ctg
= + = 3
2
3
2
1

1
2
2
2
3
2
1
= = + =


w Zielonej Grze

Test do samodzielnego rozwizania

1. Kt o jest ostry i .
5
2
sin = o Wwczas o cos jest rwny:
a) 3
b)
10
10

c)
3
1

2. Wiadomo, e o jest wikszym ktem ostrym w trjkcie prostoktnym. Wtedy:

a) o o tg > sin

b) o o tg < sin

c) o o cos sin <

3. Jeli o jest ktem ostrym i ,
4
3
= o tg to:
a)
5
4
cos = o

b)

5
4
cos < o

c)

7
3
sin = o

4. W kwadracie poczono wierzchoek A ze rodkiem O boku BC.
Kt OAB ma miar o . Wynika std, e:

a)
o
45 = o

b)
2
1
cos = o

c)
2
1
= o tg

5. Podstawy trapezu rwnoramiennego maj dugoci 10 i 6 , natomiast rami ma
dugo 4. Miara kta ostrego trapezu jest rwna:

a)
o
45

b)
o
60 > o


w Zielonej Grze

c)
o
60

6. Wiadomo, e
3
2
= o tg
i
. 90 0
o o
< <o
Wynika std, e:

a)
o
60 = o

b)
o
60 > o

c)
o
30 = o

7. 7. Sinus kta ostrego o jest dwa razy wikszy od jego cosinusa. Wtedy:
a)
3
1
cos = o

b)
5
5
cos = o

c)
5
5
sin = o

8. Przektna rombu tworzy z jego bokiem a kt
o
30 . Wiadomo, e cm a 6 = .
Dusza przektna rombu ma dugo:

a) 3 6
b) 6
c) 3 3

9. Dla pewnego kta ostregoo prawdziwy jest warunek .
2
1
cos sin = o o
Zatem wyraenie ( )
2
cos sin o o = W ma warto :

a) W=3
b) W=0
c) W=1

10. Cosinus kta ostrego o jest trzy razy wikszy od jego sinusa. Wtedy:
a)
3
1
= o tg
b)
3
1
sin = o
c)
4
3
cos = o


w Zielonej Grze


w Zielonej Grze

Test odpowiedzi
1. a) 3

2. b) o o tg < sin
3. a)
5
4
cos = o .
4. c)
2
1
= o tg .
5. c)
o
60 .
6. a)
o
60 = o
7. b)
5
5
cos = o
8. a) 3 6
9. b) W=0
10. a)
3
1
= o tg ,


w Zielonej Grze

Cigi liczbowe. Monotoniczno cigu liczbowego.
Cig arytmetyczny i jego wasnoci. Cig geometryczny.

Cigi liczbowe

Def. Cigiem nazywamy funkcj, ktrej dziedzin jest zbir dodatnich liczb
naturalnych.

Def. Cig nazywamy liczbowym, gdy jego wartoci s liczbami
rzeczywistymi.

Dla cigu R N f
+
. warto
n
a n f = ) ( nazywamy tym n wyrazem cigu.
Liczby } { n ,..., 3 , 2 , 1 nazywa si wskanikami lub indeksami wyrazw.

Def. Cigiem nieskoczonym nazywamy funkcj okrelon na zbiorze liczb
naturalnych dodatnich.

Podczas wypisywania kolejnych wyrazw cigu naley korzysta z podstawowej wasnoci
zbiorw liczb naturalnych, czyli po kadej liczbie n nastpuje bezporednio liczba 1 + n .
Kolejne wyrazy cigu nieskoczonego mona zapisa w nastpujcy sposb:
,... , , , , ,..., , ,
2 1 1 2 3 2 1 + + n n n n n
a a a a a a a a
Taki cig oznacza si: ) (
n
a .

Przykad
Cig naturalnych potg liczby 9 jest cigiem nieskoczonym.

Def. Jeeli dziedzina cigu ograniczona jest do pewnego skoczonego
podzbioru zbioru liczb naturalnych dodatnich, to otrzymamy cig
skoczony.

Przykad
Cig numerw budynkw na jednej ulicy jest cigiem skoczonym.
} { n ,..., 3 , 2 , 1


w Zielonej Grze

Oznaczamy go: ( )
n
a lub( )
n
a a a a ,..., , ,
3 2 1

Def. Cig liczbowy, ktrego wszystkie wyrazy s rwne nazywa si cigiem
staym.


w Zielonej Grze

Przykad
( )
n
b jest cigiem odwrotnoci kolejnych liczb nieparzystych ,...
7
1
,
5
1
,
3
1
, 1 .
Znajd warto setnego wyrazu tego cigu.

Rozwizanie:

Aby odnale setny wyraz tego cigu, musimy wypisa sto kolejnych wyrazw
( pierwszym bdzie : ( ) 1
1
= b

), albo poda wzr oglny tego cigu.

Poniewa t n liczb nieparzyst moemy zapisa jako: 1 2 n ,
wic jej odwrotno wynosi .
1 2
1
n

Czyli wzr oglny cigu
n
b bdzie nastpujcy:
1 2
1
=
n
b
n
.

Odpowied: Setny wyraz cigu to : .
199
1
100
= b


w Zielonej Grze

Monotoniczno cigu liczbowego

Def. cigu rosncego ( nazywany rwnie cile monotonicznym)
Dla kadego n naturalnego: 0
1
>
+ n n
a a

Np.
3,6,9,12, n a
n
3 =
1,3,5,7, 1 2 = n a
n

Def. cigu malejcego
Dla kadego n naturalnego: 0
1
<
+ n n
a a

Np.
-1,-4,-9,
2
n a
n
=
-3,-6,-9, n a
n
3 =

Def. cigu staego
Dla kadego n naturalnego: an a
n
=
+1

Wnioski:
1. Kady cig malejcy jest nierosncy, a kady cig rosncy jest niemalejcy.
2. Cig stay jest cigiem niemalejcym i nierosncym.
3. Cig monotoniczny to cig niemalejcy lub nierosncy.

Cigi ograniczone

Cig nazwiemy ograniczonym z gry jeeli wszystkie jego wyrazy s mniejsze od pewnej
ustalonej liczby.
Cig jest ograniczony z dou jeeli wszystkie wyrazy s wiksze od pewnej ustalonej liczby.
Np. 1,2,3,4,5,6, to cig ograniczony z dou

Cig ograniczony to cig, ktrego wszystkie wyrazy nale do pewnego przedziau
skoczonego, czyli jest ograniczony z gry i dou.
Np. ,...
6
1
,
5
1
,
4
1
,
3
1
,
2
1
, 1 cig ten jest ograniczony, poniewa wszystkie jego wyrazy nale
do przedziau (0,1].


w Zielonej Grze


w Zielonej Grze

Cig arytmetyczny i jego wasnoci

Def. Cig liczbowy ) (
n
a

nazywamy cigiem arytmetycznym wtedy i tylko
wtedy, gdy kady jego wyraz, z wyjtkiem pierwszego, powstaje z wyrazu
poprzedniego przez dodanie staej liczby r tzn. r a a
n n
+ =
+1
dla dowolnej
dodatniej liczby naturalnej . n

Cig arytmetyczny musi si skada z co najmniej trzech wyrazw.
Liczb r nazywamy rnic cigu arytmetycznego.

Majc dan warto wyrazu pierwszego d a =
1
, otrzymujemy wzr, ktry jest wzorem
rekurencyjnym cigu arytmetycznego:

e + =
=
+ +
N n dla r a a
d a
n n

1
1

Z tego wzoru atwo otrzyma wzr na ty n wyraz cigu.

Obliczamy:

r a a + =
1 2

r a r r a r a a 2 ) (
1 1 2 3
+ = + + = + =
r a r r a r a a 3 ) 2 (
1 1 3 4
+ = + + = + =

Otrzymujemy wzr na ty n wyraz:
r n a a
n
) 1 (
1
+ =
dla
+
eN n

Monotoniczno cigu arytmetycznego

Poniewa w cigu arytmetycznym rnica midzy ssiednimi wyrazami jest staa, to atwo
mona stwierdzi, jaka jest jego monotoniczno.

Cig arytmetyczny o wyrazie oglnym
r n a a
n
) 1 (
1
+ =
dla
- 0 > r - cig arytmetyczny jest rosncy


w Zielonej Grze

- 0 < r - cig jest malejcy
- 0 = r - cig arytmetyczny jest cigiem o jednakowych wyrazach,
czyli cigiem staym

Wniosek:
Kady cig arytmetyczny jest monotoniczny


w Zielonej Grze

Tw. W cigu arytmetycznym ) (
n
a kady wyraz, poczwszy od drugiego,
jest redni arytmetyczn wyrazw z nim ssiadujcych:
2
1 1 +
+
=
n n
n
a a
a

Jeeli trzy liczby c b a , , speniaj rwno
2
c a
b
+
= to oznacza, e 2b=a+c i b-a=c-b.
Z powyszego wzoru wynika, e kady wyraz cigu arytmetycznego oprcz pierwszego
i (jeeli cig jest skoczony) ostatniego jest redni arytmetyczn dwch ssiednich
wyrazw, to znaczy wyrazw poprzedniego i nastpnego:
Suma
n n
a a a a S + + + + = ...
3 2 1
n-pocztkowych wyrazw cigu arytmetycznego o rnicy r
wyraa si wzorem:
n
a a
S
n
n

+
=
2
1
lub
( )
n
r n a
S
n

+
=
2
1 2
1

Przykad

Dane s liczby 6, x, 34. Oblicz liczb x, aby po podstawieniu zosta utworzony cig
arytmetyczny.

Rozwizanie:

20
2
40
2
34 6
= =
+
= x


w Zielonej Grze

Cig geometryczny
Cig geometryczny to cig, w ktrym kady wyraz (oprcz pierwszego) powstaje poprzez
pomnoenie poprzedniego wyrazu przez ustalon liczb q. Iloraz kolejnych wyrazw cigu
geometrycznego jest stay rwny q, gdzie 0 = q . Liczb q nazywamy ilorazem cigu
geometrycznego.
Cig ( )
n
a nazywamy geometrycznym, jeeli dla kadego n ,
s cons q
a
a
n
n
tan
1
= =
+
, { } 0 \ R qe , 0 =
n
a
1
a pierwszy wyraz cigu
q iloraz cigu
Gdy:
- 1 = q to cig jest stay,
- 0 i 1 0
1
> < < a q - cig jest malejcy,
- 0 i 1
1
< > a q - cig jest malejcy,
- 0 i 1 0
1
< < < a q - cig jest rosncy,
- 0 i 1
1
> > a q - cig jest rosncy,
- 0 < q - cig jest naprzemienny- kolejne wyrazy rni si znakami.

Majc dany pierwszy wyraz cigu
1
a i iloraz q mona wyznaczy kady jego wyraz.
Naley wtedy korzysta z nastpujcych wzorw:

q a a
n n
=
1
lub
1
1

=
n
n
q a a

Zaleno midzy trzema kolejnymi wyrazami w cigu geometrycznym:

1 1 +
=
n n n
a a a

lub
1 1
2
+
=
n n n
a a a

Suma kolejnych wyrazw cigu:


w Zielonej Grze

q
q
a S
n
n
=
1
1
1
, gdy 1 = q
1
a n S
n
= , gdy 1 = q

Przykad

Oblicz sum szeciu pocztkowych wyrazw cigu geometrycznego,
w ktrym 2
1
= a

i 2 = q .

Rozwizanie:

126
1
64 1
2
2 1
2 1
2
1
1
6 6
1 6
=
=
q
q
a S

1. Wska cig, ktry jest cigiem arytmetycznym.
a) 5,3,1,-1,-3
b) 5,3,1,-3,5
c) 5,3,1,-2,-4

2. Dany jest cig o wzorze oglnym ) 2 )( 1 ( + = n n a
n
.
Pierwsze trzy wyrazy tego cigu to:
a) 2
1
= a , 0
2
= a , 4
3
= a
b) 0
1
= a , 4
2
= a , 10
3
= a
c) 3
1
= a , 4
2
= a , 10
3
= a

3. Cig arytmetyczny dany jest wzorem oglnym 5 3 = n a
n
, wtedy:
a) 2
1
= a
,
3 = r
,
b) 2
1
= a
,
1 = r
,
c) 2
1
= a
,
1 = r
,

4. Jeeli 3
1
= a , 1 = q , to suma dziesiciu pocztkowych wyrazw w tym cigu
geometrycznym jest rwna:
a) -3
b) 0
c) 30

5. Suma wszystkich naturalnych liczb dwucyfrowych wynosi:


w Zielonej Grze

a) 5340
b) 5940
c) 4905

6. Jeeli w cigu arytmetycznym ) (
n
a zachodzi, e 6
5
= a i 4 = r to:
a) 10
1
= a
b) 14
1
= a
c) 22
1
= a

7. Liczby
5
3
, 0 ,
5
1 x x
s kolejnymi wyrazami cigu arytmetycznego, jeeli:
a) x=-2
b) x=-4
c) x=2

8. Suma dziesiciu pocztkowych wyrazw cigu arytmetycznego 3 2 + = n a
n
jest
rwna:
a) 118
b) 155
c) 140


w Zielonej Grze

9. Jeeli cig ) (
n
a jest rosncy, to dla kadego { } 0 \ N ne zachodzi:
a)
1 +
>
n n
a a
b)
1 +
<
n n
a a
c)
1 +
>
n n
a a

10. Wyraz oglny cigu dany jest wzorem, 1 2
2
+ + = n n b
n
,
wtedy pierwsze trzy wyrazy tego cigu maj posta:
a) 2, 9, 16
b) 4, 9, 16
c) 2, 1, -2

11. Cig
n n
n
b ) 1 ( ) 1 ( = jest:
a) rosncy
b) stay
c) aden z powyszych

12. Wyraz oglny cigu geometrycznego dany jest wzorem
n
n
b 3 = .
Wtedy iloraz jest rwny:
a) 3 = q
b)
3
1
= q
c) 3 = q


w Zielonej Grze

Test -odpowiedzi

1. a) 5,3,1,-1,-3,
2. b) 0
1
= a , 4
2
= a , 10
3
= a
3. c) 2
1
= a , 1 = r ,
4. b)0
5. c)4905
6. a) 10
1
= a
7. c) x=2
8. c) 140
9. a)
1 +
>
n n
a a
10. c)2,1,-2
11. b) stay,
12. a) 3 = q


w Zielonej Grze

Zadania z odpowiedziami

Zadanie 1.
Rozwi rwnania:
a) 1+4+7+...+x=145
b) (x+1)+ (x+4)+(x+7)+...+(x+28)=155

Zadanie 2
Znajd sum wszystkich liczb naturalnych dwucyfrowych, ktre przy dzieleniu przez 3 daj
reszt 2.

Zadanie 3.
Znajd wszystkie liczby rzeczywiste x speniajce rwnanie 0
2 3
= + + + d cx bx ax wiedzc,
e 0 = a i wspczynniki d c b a , , , tworz cig geometryczny o ilorazie 3.

Rozwizanie zada

Zadanie 1
a) 2 3 = n x
| |
,
2
3 ) 1 ( 2
145 n
n +
= N ne , otrzymujemy 10 = n czyli 28 = x
b)
n
a x = + 28 i 2 3 + = n x a
n

2 3 28 + = + n x x
10 = n
10
2
) 28 1 (
155
+ + +
=
x x

5 ) 28 1 ( 155 + + + = x x
140 5 5 5 155 + + + = x x
155 145 10 = x
10 10 = x
1 = x

Zadanie 2
S to liczby postaci 3n+2


w Zielonej Grze

Naley rozwiza dwie nierwnoci, aby znale najmniejsz i najwiksz z tych liczb
10 2 3 > + n i 100 2 3 < + n
8 3 > n i 98 3 < n

3
8
> n i
3
98
< n

3
2
2 + > n i
3
2
32 + < n
> e< 32 , 3 n
Najmniejsz z tych liczb dla 3 = n jest liczba 11, a najwiksz dla 32 = n liczba 98, dlatego
takich liczb dwucyfrowych jest 30.
( ) ( )
1635 30
2
98 11
2
30 1
=
+
=
+
=
n a a
S
n

Zad. 3.
Cig ) , , , ( d c b a jest cigiem geometrycznym o ilorazie 3,
Dlatego : , 3a b = a c 9 = , , 27a d =
Dane rwnanie moemy napisa w postaci: 0 ) 27 9 3 (
2 3
= + + + x x x a
Poniewa 0 = a wic 0 27 9 3
2 3
= + + + x x x ,
czyli 0 ) 9 )( 3 (
2
= + + x x .
Std x=-3.

Zadania do samodzielnego rozwizania.

Zad. 1
Wyznacz liczb n wyrazw cigu arytmetycznego, wiedzc, e:
a)

4
31
; 126
1
=
=
=
r
a
S
n

b)
33
57
; 585
1
=
=
=
n
n
a
a
S


w Zielonej Grze

Zad.2
Wyznacz cig geometryczny, czyli jego pierwszy wyraz i iloraz wiedzc e wyraz trzeci jest
rwny 6, a sidmy 96.

Zad. 3
Jak najmniejsz liczb kuponw naleaoby wypeni, aby mie pewno trafienia w
totolotku szstki, przy zaoeniu, e na kadym kuponie skrelamy 6 liczb.

Zad. 4
Dugoci trzech krawdzi prostopadocianu tworz cig arytmetyczny o rnicy r=2.
Objto prostopadocianu jest V=105. Oblicz dugo przektnej tego prostopadocianu


w Zielonej Grze

Paszczyzny i prosta w przestrzeni. Wzajemne pooenia dwch rnych prostych
w przestrzeni. Pooenie paszczyzn. Pooenie dwch prostych w przestrzeni.
Pooenie prostej i paszczyzny w przestrzeni. Kt midzy prost i paszczyzn.
Kt dwucienny. Powierzchnia wielocienna. Wielocian. Graniastosupy. Ostrosupy.
Obliczanie pola powierzchni i objtoci graniastosupa prostego i ostrosupa z
wykorzystaniem funkcji trygonometrycznych kta ostrego.
Bryy obrotowe: walec, stoek, kula.

Paszczyzny i prosta w przestrzeni. Wzajemne pooenia dwch rnych prostych
w przestrzeni.
Paszczyzna jest wyznaczona w przestrzeni:
- trzema punktami nie pooonymi na jednej prostej:

- prost i punktem nie pooonym na niej:

- dwiema przecinajcymi si prostymi:


w Zielonej Grze

- dwiema rwnolegymi prostymi:


w Zielonej Grze

Pooenie paszczyzn

Paszczyzny rwnolege: nie maj punktw wsplnych lub si pokrywaj.
Przez punkt nie nalecy do danej paszczyzny przechodzi dokadnie 1 paszczyzna do niej
rwnolega.

Paszczyzny przecinajce si: ich czci wspln jest prosta.


w Zielonej Grze

Pooenie dwch prostych w przestrzeni

Proste przecinajce si: proste, ktre maj dokadnie 1 punkt wsplny.

Proste rwnolege: proste le na jednej paszczynie, nie maj punktw wsplnych lub si
pokrywaj.

Proste skone: proste nie le na 1 paszczynie, nie maj punktw wsplnych i nie s
rwnolege.


w Zielonej Grze

Pooenie prostej i paszczyzny w przestrzeni
Prost l nazywamy rwnoleg do paszczyzny t , jeeli nie ma z ni punktw wsplnych
lub zawiera si w niej.

Jeeli prosta nie jest rwnolega do paszczyzny, to mwimy, e prosta przebija paszczyzn.

Prosta prostopada do paszczyzny: prosta jest prostopada do wszystkich prostych
zawartych w tej paszczynie.
Jeeli prosta jest prostopada do dwch przecinajcych si prostych zawartych w tej
paszczynie, to jest prostopada do tej paszczyzny.


w Zielonej Grze


w Zielonej Grze

Kt midzy prost i paszczyzn

Ktem midzy prost l , a paszczyzn t nazywamy kt midzy prost l , a jej rzutem
prostoktnym ' l na paszczyzn t .

Tw. Jeeli prosta l przebija paszczyzn t i nie jest do niej prostopada
oraz prosta m leca w paszczynie t , jest prostopada do rzutu
prostoktnego ' l prostej l na paszczyzn t i przechodzi przez punkt
przebicia prostej l z paszczyzn t , to prosta m jest prostopada do
prostej l .


w Zielonej Grze

Kt dwucienny

Def. Dowolne dwie ppaszczyzny o wsplnej krawdzi dziel przestrze
na dwie czci. Kada z tych czci wraz z ppaszczyznami nazywa si
ktem dwuciennym, gdy ppaszczyzny te nie zawieraj si w jednej
paszczynie.

Ppaszczyzny, tworzce kt dwucienny nazywamy jego cianami, a prost, wzdu ktrej
one si przecinaj nazywamy krawdzi.

Ktem liniowym kta dwuciennego nazywamy kt paski otrzymany w wyniku przecicia
kta dwuciennego paszczyzn prostopad do jego krawdzi. Miar kta dwuciennego
nazywamy miar jego kta liniowego.

Powierzchnia wielocienna

Def. Powierzchni wielocienn nazywamy przestrzenn figur
geometryczn utworzon ze skoczonej liczby wieloktw, speniajc
warunki:
a) dowolne dwa wielokty maj wspln krawd albo wsplny
wierzchoek, albo s rozczne,
b) kady z wierzchokw wieloktw jest wsplny dla co najmniej
trzech wieloktw,
c) wielokty majce wsplny wierzchoek tworz kt wielocienny,
d) dla dowolnych dwch wieloktw istnieje cig takich wieloktw
(tworzcych powierzchni wielocienn), e dowolne dwa
ssiednie wielokty w tym cigu maj wsplny bok.


w Zielonej Grze

Wielocian

Wielocianem nazywamy ograniczon cz przestrzeni wyznaczon przez powierzchni
wielocienn wraz z t powierzchni.


w Zielonej Grze

Graniastosupy

Graniastosupem nazywamy wielocian, ktrego dwie ciany, zwana podstawami,
s przystajcymi wieloktami lecymi w paszczyznach rwnolegych, a pozostae ciany,
zwane cianami bocznymi, s rwnolegobokami, ktrych wszystkie wierzchoki
s jednoczenie wierzchokami podstaw.

Graniastosup, ktrego podstawa jest n-ktem, nazywa si graniastosupem n-ktnym.

Wysoko graniastosupa to odcinek zawarty w prostej prostopadej do jego postaw, ktrego
kocami s punkty wsplne tej prostej z paszczyznami zawierajcymi podstawy
graniastosupa.

Graniastosup prosty to rodzaj wielocianu. Podstawy graniastosupa prostego to dwa
przystajce i rwnolege wielokty. Jego ciany to prostokty prostopade do podstaw.

Graniastosup prawidowy to graniastosup prosty, ktrego podstaw jest wielokt foremny.

Rwnolegocian to wielocian o trzech parach rwnolegych przeciwlegych cian.
ciany rwnolegocianu s zawsze rwnolegobokami. Rwnolegocian ma 8 wierzchokw
i 12 krawdzi.
Rwnolegocian, ktrego ciany s rombami nazywa si romboedrem.


w Zielonej Grze

Jeli ciany s prostoktami, nazywamy go prostopadocianem. Jeli ciany s kwadratami,
nazywa si szecianem.


w Zielonej Grze

Prostopadocian to graniastosup prosty, ktrego podstawy s prostoktami.


w Zielonej Grze

Ostrosupy

Def. Ostrosupem nazywamy wielocian, ktrego jedna ciana, zwana
podstaw ostrosupa, jest dowolnym wieloktem, a pozostae ciany,
nazywane cianami bocznymi ostrosupa, s trjktami o wsplnym
wierzchoku.

Ostrosup dowolny
- Krawd podstawy ostrosupa - krawd ostrosupa bdca bokiem jego podstawy.
- Krawd boczna ostrosupa - krawd ostrosupa bdca bokiem jego ciany bocznej,
lecz niebdc bokiem jego podstawy.
- Wysoko ostrosupa - najkrtszy odcinek czcy wierzchoek ostrosupa z punktem
nalecym do paszczyzny podstawy i do niej prostopady.
- Spodek wysokoci ostrosupa - punkt wsplny paszczyzny podstawy ostrosupa i jego
wysokoci.


w Zielonej Grze

Obliczanie pola powierzchni i objtoci graniastosupa prostego i ostrosupa
z wykorzystaniem funkcji trygonometrycznych kta ostrego.

Def. Objto V graniastosupa prostego jest rwna iloczynowi pola
podstawy i wysokoci graniastosupa.

Objto graniastosupa

h P V
p
=
p
P - pole podstawy graniastosupa,
h -wysoko graniastosupa.

Objto dowolnego ostrosupa:
h P V
p
=
3
1

p
P - pole podstawy graniastosupa,
h -wysoko ostrosupa


w Zielonej Grze

Bryy obrotowe: walec, stoek, kula.

Walec

Def. Walcem nazywamy bry obrotow powsta przez obrt prostokta
dookoa prostej zawierajcej jeden z bokw prostokta. Bok prostokta
zawarty w osi obrotu jest wysokoci walca, a drugi jego bok jest
promieniem podstawy walca.

Pole powierzchni cakowitej walca
) ( 2 2 h r r P P P
b p c
+ = + = t
Pole podstawy walca
2
r P
p
t =
Pole powierzchni bocznej walca
rh P
b
2t =
Objto walca
h r V
2
t =

h - wysoko walca
r - dugo promienia podstawy walca


w Zielonej Grze

p
P - pole podstawy walca
b
P - pole powierzchni bocznej walca
V - objto walca
c
P - pole powierzchni cakowitej walca


w Zielonej Grze

Stoek

Def. Stokiem nazywamy bry ograniczon powierzchni, ktra powstaje
przy obrocie trjkta prostoktnego dokoa jednej z jego
przyprostoktnych.

W przekroju poprzecznym stoka otrzymuje si trjkt rwnoramienny, ktrego kt
wierzchokowy 2 nazywamy ktem rozwarcia stoka. Ramiona tego trjkta nazywamy
tworzcymi stoka.

Pole powierzchni cakowitej stoka
) ( l r r P P P
b p c
+ = + = t
Pole podstawy stoka
2
r P
p
t =

Pole powierzchni bocznej stoka
rl P
b
t =
Objto stoka


w Zielonej Grze

h r V
2

3
1
t =

h - wysoko stoka
r - dugo promienia podstawy stoka
c
P - pole powierzchni cakowitej stoka
p
P - pole podstawy stoka,
b
P - pole powierzchni bocznej stoka,
V - objto stoka
l - dugo tworzcej stoka


w Zielonej Grze

Kula

Def. Kul nazywamy bry ograniczon powierzchni kulist, ktra
powstaje przez obrt pkola dokoa rednicy. Przecinajc kul paszczyzn
przechodzc przez jej rodek O otrzymujemy w przekroju koo
o promieniu rwnym promieniowi kuli r. Przekrj dowolna paszczyzna
dzieli kul na dwie bryy zwane odcinkami kulistymi albo czaszami
kulistymi, ktrych wielkoci charakterystyczn przy danym promieniu r
jest wysoko h . Oczywicie wysoko drugiej czaszy wynosi h r 2 .

Powierzchni kuli nazywa si sfer.

2
4 r P = t

Objto kuli

3

3
4
r V t =

P - pole powierzchni kuli
V - objto kuli
r - promie kuli


w Zielonej Grze


Zadanie 1

Pole powierzchni bocznej stoka jest cztery razy wiksze od pola podstawy.
Obwd przekroju osiowego stoka jest rwny 30. Oblicz objto tego stoka.

Rozwizanie:

W pierwszej kolejnoci naley zrobi rysunek.

Podan informacj o stosunku pola powierzchni bocznej do pola podstawy rozpiszemy w
sposb nastpujcy:

p b
P P 4 =
r l r rl 4 4
2
= = t t

Nastpnie wykorzystujemy informacj o obwodzie przekroju osiowego

2 : / 30 2 2 = + r l
15 4 = + r r
3 = r
12 3 4 = = l

Z twierdzenia Pitagorasa obliczamy wysoko:
15 3 135 135 3 12
2 2
= = = = h


w Zielonej Grze

Mamy ju obliczon wysoko, wystarczy teraz wszystkie dane podstawi do wzoru na
objto :
15 9 15 3 3
3
1
2
t t = = V

Odpowied: 15 9t = V


w Zielonej Grze

Zadanie 2

Oblicz objto i pole powierzchni cakowitej ostrosupa prawidowego czworoktnego, w
ktrym krawd podstawy ma dugo 2, a krawd boczna dugo 6.

Rozwizanie:

W pierwszej kolejnoci szkicujemy rysunek:

Wysoko H ostrosupa wyliczamy z trjkta prostoktnego FBS . Odcinek FB ma dugo
poowy przektnej kwadratu w podstawie, czyli 2 = FB .

Mamy wic

34 2 36
2 2
= = = FB SB H

Obliczamy objto ostrosupa
34
3
4
2
3
1
2
= = H V

eby obliczy pole powierzchni ostrosupa musimy zna wysoko h ciany bocznej.
Wyliczamy j z trjkta prostoktnego FES .

35 1 34
2 2
= + = + = FE H h

Teraz obliczymy pole powierzchni ostrosupa:
35 4 4 35 2
2
1
4 4 4 2
2
+ = + = + =
BCS
P P


w Zielonej Grze

Odpowied: Objto ostrosupa wynosi 34
3
4
, a pole powierzchni 35 4 4 +


w Zielonej Grze

Zadanie 3

W kul o promieniu dugoci R wpisano walec o najwikszej objtoci.
Wyznacz stosunek objtoci kuli do objtoci tego walca.

Rozwizanie:

Szkicujemy rysunek:

Obliczamy objto walca
H V
2
r t =
( ) ( )
2 2 2 2 2 2
4
1
2 2 H R r R H r = = +
( )
3 2 2 2
4
4
1
4
1
H H R H H R V =
|
.
|
\
|
= t t

Nastpnie naley wyznaczy najwiksz warto funkcji
3 2
4 ) ( H H R H f = na przedziale
(0,2R)

Liczymy pochodn:
)
3
3 2
)(
3
3 2
( 3 )
3
4
( 3 3 4 ) ( '
2 2 2 2
R H R H H R H R H f + = = =

Wykresem tej funkcji jest parabola o ramionach skierowanych w d, czyli
w przedziale )
3
3 2
, 0 ( R pochodna jest dodatnia- funkcja ronie, a w przedziale
) 2 ,
3
3 2
( R pochodna jest ujemna- funkcja maleje.


w Zielonej Grze

Najwiksza warto jest wic przyjmowana dla R H
3
3 2
= .
Obliczamy objto
3 2 2 2 2
9
3 4
3
3 2
)
3
1
( )
4
1
( R R R R H H R V
t
t t = = =
Nastpnie obliczmy szukany iloraz:

3
3
3
9
3 4
3
4
3
3
= =
R
R
t
t

Odpowied: Stosunek objtoci kuli do objtoci walca wynosi 3 .


1. Dany jest ostrosup prawidowy czworoktny. Przektna podstawy tego ostrosupa
jest rwna 4, a wysoko 6. Objto ostrosupa jest rwna:

a) 16
b) 48
c) 106

2. Suma dugoci wszystkich krawdzi szecianu jest rwna 60. Suma pl wszystkich
cian tego szecianu jest rwna:

a) 140
b) 150
c) 700

3. Pole powierzchni bocznej stoka jest rwne t 50 , a tworzca l jest dusza
od promienia r podstawy o 5. Dal stoka speniony jest warunek:

a) 12 = r
b) 6 = r
c) 10 = l


w Zielonej Grze

4. Przektna ciany szecianu ma dugo 4. Powierzchnia cakowita tego szecianu
jest rwna:

a) 194
b) 24
c) 48

5. Przekrj osiowy walca jest kwadratem o dugoci boku rwnym 6. Powierzchnia
boczna tego walca jest rwna

a) t 18

b) t 36

c) t 72

6. Podstaw ostrosupa jest kwadrat DEFG, za krawd boczna SG jest jego wysokoci.
Wwczas:

a) dokadnie dwie ciany boczne s trjktami prostoktnymi
b) dokadnie cztery ciany boczne s trjktami prostoktnymi
c) dokadnie trzy ciany boczne s trjktami prostoktnymi

7. Przektna szecianu o krawdzi b ma dugo:

a) b 2
b) 3 b ,
c) 2 b

8. pole powierzchni bocznej walca jest rwne t 48 , a jego objto t 96 .
Dugo wysokoci walca:

a) jest 2 razy mniejsza od promienia jego podstawy
b) jest o 2 wiksza od promienia jego podstawy
c) jest 2 razy wiksza od promienia jego podstawy

9. Przektna szecianu ma dugo 3 5 . Objto tego szecianu jest rwna:

a) 125
b) 2 150
c) 150


w Zielonej Grze

10. Wysoko ostrosupa jest rwna 8. Podstaw ostrosupa jest romb o przektnych
6
1
= d , 4
2
= d . Objto tego ostrosupa jest rwna:

a) 16
b) 48
c) 32


w Zielonej Grze

Test odpowiedzi

1) a) 16
2) b) 150
3) b) 6 = r
4) c)48
5) c) t 72
6) b) dokadnie cztery ciany boczne s trjktami prostoktnymi,
7) b) 3 b ,
8) b) jest o 2 wiksza od promienia jego podstawy
9) a) 125
10 ) c)32

Zadania do samodzielnego rozwizania

Zad.1
Krawd podstawy ostrosupa prawidowego czworoktnego ma dugo 6 cm. Pole
powierzchni cakowitej tego ostrosupa jest rwne 108
2
cm . Wyznacz miar kta nachylenia
ciany bocznej do paszczyzny podstawy. Sporzd rysunek ostrosupa
i zaznacz szukany kt.

Zad.2
Prostoktny arkusz papieru o wymiarach 40 cm na 60 cm jest rozwiniciem powierzchni
bocznej walca. Oblicz objto walca, ktrego wysoko jest rwna krtszemu bokowi
prostokta.

Zad.3
W ostrosupie czworoktnym prawidowym kada krawd podstawy i kada krawd
boczna maj jednakow dugo.


w Zielonej Grze

Oblicz:
a) kt nachylenia krawdzi bocznej do paszczyzny podstawy,
b) kt nachylenia ciany bocznej do paszczyzny podstawy,
c) kt midzy ssiednimi cianami bocznymi.

Zad.4
Kula o danym promieniu r i stoek maj rwne objtoci. Pole powierzchni bocznej stoka
jest trzy razy wiksza od pola jego podstawy. Oblicz wysoko stoka.

Zad.5
Przektna prostopadocianu ma dugo d i tworzy z paszczyzn podstawy kt o ,
a z paszczyzn jednej ze cian bocznych kt | . Oblicz objto prostopadocianu.

PODSTAWOWE POJCIA KOMBINATORYKI: SILNIA, SYBMOL DWUMIANOWY NEWTONA,
WZR DWUMIANOWY NEWTONA, PERMUTACJE, KOMBINACJE,
WARIACJE BEZ POWTRZE, WARIACJE Z POWTRZENIAMI. DOWIADCZENIE LOSOWE.
ZBIR ZDARZE ELEMENTARNYCH. DZIAANIA NA ZDARZENIACH. AKSJOMATYCZNA
DEFINICJA PRAWDOPODOBIESTWA. WASNCI PRAWDOBODOBIESTWA.
PRAWDOPODOBIESTWO
KLASYCZNE.

PODSTAWOWE POJCIA KOMBINATORYKI: SILNIA SYBMOL DWUMIANOWY NEWTONA,
TRJKT PASCALA, WZR DWUMIANOWY NEWTONA, PERMUTACJE, KOMBINACJE,
WARIACJE BEZ POWTRZE, WARIACJE Z POWTRZENIAMI. DOWIADCZENIE LOSOWE.
Kombinatoryka to teoria obliczania liczby elementw zbiorw skoczonych.
SILNIA

Def. Silni liczby naturalnej n nazywamy iloczyn wszystkich dodatnich
liczb naturalnych nie wikszych ni n .
n silni nazywamy liczb speniajc warunek:
1 != n dla )! 1 ( 0 = n n n dla 1 > n

SYBMOL DWUMIANOWY NEWTONA


w Zielonej Grze

Def. Symbolem Newtona nazywamy liczb
|
|
.
|
\
|
k
n
gdzie n i k s liczbami
naturalnymi lub zerem i . 0 n k s s

Symbol
|
|
.
|
\
|
k
n
naley czyta n po k .
Wspczynniki dwumianowe Newtona
|
|
.
|
\
|
k
n
oblicza si ze wzoru:

)! ( !
!
k n n
n
k
n

=
|
|
.
|
\
|

Przykad:
Oblicz warto wspczynnika
|
|
.
|
\
|
3
5
.
10
3 2 1 ! 2
5 4 3 2 1
! 3 )! 3 5 (
! 5
3
5
=

=

=
|
|
.
|
\
|


w Zielonej Grze

TRJKT PASCALA

Def. Drug moliwoci obliczania wartoci symbolu Newtona jest
skorzystanie z tzw. trjkta Pascala, w ktrego n tym wierszu mamy
wartoci kolejnych wspczynnikw dwumianowych
|
|
.
|
\
|
k
n
dla
. ,..., 2 , 1 , 0 n k =

1
1 1
1 2 1
1 3 3 1
1 4 6 4 1
1 5 10 10 5 1

Trjkt Pascala

Boki trjkta Pascala skadaj si z jedynek, a elementy n tego wiersza, otrzymuje si
sumujc stojce nad nim elementy wiersza poprzedniego.

Wykorzystujc zasad indukcji matematycznej mona udowodni, e wspczynniki
dwumianowe Newtona speniaj zaleno:

|
|
.
|
\
|
+
|
|
.
|
\
|
=
|
|
.
|
\
| +
k
n
k
n
k
n
1
1
, gdzie . 1 n k s s

Poniewa, trjkt Pascala ma budow symetryczn, moliwa jest do udowodnienia
tosamo, ktra pozwala o poow zmniejszy ilo oblicze :
.
|
|
.
|
\
|
=
|
|
.
|
\
|
k n
n
k
n

Prawdziwe s rwnoci :

1
0
=
|
|
.
|
\
|
=
|
|
.
|
\
| n
n
n


w Zielonej Grze

n
n
n
n
=
|
|
.
|
\
|
=
|
|
.
|
\
|
1 1

WZR DWUMIANOWY NEWTONA

Def. Wzr dwumianowy Newtona to wzr rozwinicia n tej potgi
dwumianu, w ktrym wspczynnikami s symbole Newtona.

Tw. Dla dowolnych liczb rzeczywistych a i b oraz dowolnej liczby
{ } 0 eN n prawdziwy jest wzr, zwany wzorem dwumianowym
Newtona:
( )
n n n n n
b
n
n
ab
n
n
b a
n
a
n
b a
|
|
.
|
\
|
+
|
|
.
|
\
|
+ +
|
|
.
|
\
|
+
|
|
.
|
\
|
= +
1 1
1
...
1 0


w Zielonej Grze

PERMUTACJE

Def. Permutacj zbioru n elementowego nazywa si dowolny n
elementowy cig elementw tego zbioru.

Oznaczenia:

n
P - zbir wszystkich permutacji zbioru n elementowego
n
P -liczba elementw zbioru

Tw. W zbiorze n elementowym istnieje ! n P
n
= rnych permutacji
elementw tego zbioru.

Przykad
Oddzia chirurgii dziecicej ma 10 sal jednoosobowych. Na ile sposobw moemy umieci
w salach tego oddziau 10-ciu maych pacjentw?

Losujemy 10 pacjentw ze zbioru 10 elementowego. Wylosowani pacjenci nie mog si
powtarza .
Kolejno losowania jest istotna, poniewa zamieniajc ze sob dwch wylosowanych
pacjentw otrzymamy inny wynik losowania.

Mamy zatem 10-cio elementowe permutacje.

10!= 3628800 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 ! 10 = =

Odpowied: Moemy umieci maych pacjentw na 3628800 sposobw.


w Zielonej Grze

KOMBINACJE

Def. Kombinacj k -elementow utworzon ze zbioru n elementowego
nazywamy kady k -elementowy podzbir rnych elementw tego
zbioru.

Kombinacja, to jedna z moliwoci wyboru kilku elementw z wikszego zbioru. Kolejno
wyboru elementw nie ma znaczenia.

Dla liczby cakowitej k takiej, e n k s s 0 liczba wszystkich k -elementowych kombinacji
spord n elementowego zbioru wynosi:
|
|
.
|
\
|
=
k
n
C
k
n

Przykad:

W grze lotto losuje si 6 kul bez zwrotu z 49 ponumerowanych kul.
Ile jest moliwych wynikw?
13983816
6 5 4 3 2 1
49 48 47 46 45 44
)! 6 49 ( ! 6
! 49
6
49
6
49
=

=
=
|
|
.
|
\
|
= C

Def. Kombinacj z powtrzeniami - k elementow ze zbioru n
elementowego A nazywamy zbir zoony z rnych lub niernicych si
elementw zbioru.
)! 1 ( !
)! 1 (
1
+
=
|
|
.
|
\
| +
=
n k
k n
k
k n
C
k
n


w Zielonej Grze

WARIACJE BEZ POWTRZE

Def. Wariacj bez powtrze - k wyrazow ze zbioru n -elementowego A
nazywamy kady - k wyrazowy cig utworzony z rnych elementw zbioru
A. Liczba wszystkich wariacji bez powtrze obliczamy ze wzoru:
)! (
!
k n
n
V
k
n
= .

Przykad:

Ile mona wykona rnych trjkolorowych flag z szeciu barw?
120
)! 3 6 (
! 6
3
6
=
= V

Odpowied: Mona wykona 120 rnych flag.

WARIACJE Z POWTRZENIAMI

Def. Wariacj z powtrzeniami k -wyrazow ze zbioru n -elementowego A
nazywamy kady k -wyrazowy cig utworzony z elementw zbioru A.
Liczba wszystkich wariacji z powtrzeniami obliczamy ze wzoru:
k k
n
n V = .

Przykad:
Ile, co najmniej liczb 5 cyfrowych mona utworzy z cyfr 1, 2 i 8 ?

Tworzymy cigi picioelementowe ze zbioru trjelementowego. Elementy mog si
powtarza. Liczba rnych picioelementowych cigw rwna jest liczbie wariacji z
powtrzeniami z trzech elementw po pi.

243 3
5 5
3
= = V

Odpowied: Z cyfr 1,2 i 8 mona utworzy 243 liczby piciocyfrowe.

DOWIADCZENIE LOSOWE


w Zielonej Grze

Def. Dowiadczenie losowe to proces, ktry moemy powtarza
wielokrotnie w jednakowych lub zblionych warunkach, a jego rezultatu
nie mona przewidzie.

Przykad:
Zdarzeniem losowym jest: rzut kostk do gry, rozdanie kart, losowanie lotto, rzut monet.


w Zielonej Grze

ZBIR ZDARZE ELEMENTARNYCH. DZIAANIA NA ZDARZENIACH. AKSJOMATYCZNA
DEFINICJA PRAWDOPODOBIESTWA. WASNCI PRAWDOBODOBIESTWA.
PRAWDOPODOBIESTWO
KLASYCZNE.

ZBIR ZDARZE ELEMENTARNYCH

Def. Przestrze zdarze elementarnych jest to zbir wszystkich
moliwych, niepodzielnych i wykluczajcych si wynikw pewnego
dowiadczenia losowego.

Oznaczenia:
O-przestrze zdarze elementarnych
e elementy zbioru (zdarzenia elementarne)

Zbir zdarze elementarnych moe by: przeliczalny, nieprzeliczalny lub skoczony.

Przykad:
Dla rzutu monet zbir zdarze elementarnych jest zbiorem dwuelementowym
{orze, reszka}.
Dla rzutu szecienn kostk do gry zbir zdarze elementarnych to {1,2,3,4,5,6}.

DZIAANIA NA ZDARZENIACH

Def. Sum zdarze A i B jest zdarzenie zoone z wynikw, ktre sprzyjaj
zdarzeniu A lub zdarzeniu B.

Def. Iloczynem zdarze A i B nazywamy zdarzenie zoone z wynikw,
ktre sprzyjaj zdarzeniu A i jednoczenie zdarzeniu B.

Def. Rnic zdarze A i B jest zdarzenie zoone z wynikw, ktre
sprzyjaj zdarzeniu A, ale nie sprzyjaj zdarzeniu B.

Zdarzenia A i B nazywamy identycznymi (A = B), jeeli zdarzenie A zachodzi wtedy i tylko
wtedy, kiedy zachodzi zdarzenie B.


w Zielonej Grze

Zdarzenia A i B wykluczaj si, jeeli C = B A , tzn. jest niemoliwe, aby zdarzenia te zaszy
jednoczenie.
Zdarzenie A pociga za sob zdarzenie B ) ( B Ac , jeeli zaszo zdarzenie A, to zaszo
zdarzenie B.


w Zielonej Grze

AKSJOMATYCZNA DEFINICJA PRAWDOPODOBIESTWA

Def. Niech
O
bdzie zbiorem zdarze elementarnych. Jeeli kademu
zdarzeniu
O c A
przyporzdkowana jest dokadnie jedna liczba ) (A P
taka, e:
, 0 ) ( > A P 1 ) ( = O P , ) ( ) ( ) ( A i B P A P B A P B B + = C = O c
to mwimy, e na zdarzeniach zbioru okrelone zostao
prawdopodobiestwo, a liczb ) (A P nazywamy prawdopodobiestwem
zdarzenia A.

WASNCI PRAWDOBODOBIESTWA

1. a) 0 ) ( > A P - prawdopodobiestwo jest liczb nieujemn
2. b) 1 ) ( = O P - prawdopodobiestwo zdarzenia pewnego jest rwne 1
3. c) C = O A to ) ( ) ( ) ( B P A P B A P + = - prawdopodobiestwo sumy zdarze
rozcznych jest rwne sumie prawdopodobiestw tych zdarze,
4. d) 0 ) ( = C P - prawdopodobiestwo zdarzenia niemoliwego jest rwne 0,
5. e) B Ac to ) ( ) ( B P A P s .

PRAWDOPODOBIESTWO KLASYCZNE

Def.
Jeeli
O
jest skoczonym zbiorem zdarze elementarnych jednakowo prawdopodobnych i
O c A
, to liczb

nazywamy prawdopodobiestwem zdarzenia A.

A- oznacza moc zbioru A, inaczej mwic ilo elementw zbioru A
O- oznacza moc zbioru O, inaczej mwic ilo elementw zbioruO

Definicja prawdopodobiestwa klasycznego dotyczy tylko dowiadcze
o jednakowo prawdopodobnych zdarzeniach elementarnych.


w Zielonej Grze


w Zielonej Grze

Zadania z rozwizaniami
Zad.1
W klasie I a jest 16 dziewczt i 14 chopcw, w klasie I b jest 12 dziewczt i 18 chopcw. Z
obu klas na wycieczk moe pojecha tylko jedna osoba. Uczniowie umwili si, e wybior
j w nastpujcy sposb: rzuc raz symetryczn monet , jeeli wypadnie orze, to pojedzie
osoba z klasy I a, w przeciwnym wypadku osoba
z I b. Jakie jest prawdopodobiestwo, e na wycieczk pojedzie chopiec ?

Zad.2.

Dwaj strzelcy strzelaj niezalenie jeden od drugiego do tego samego celu. Jakie jest
prawdopodobiestwo, e cel zostanie trafiony tylko raz, jeeli wiadomo, e pierwszy strzelec
trafia w cel 7 razy na 10 oddanych strzaw, a drugi 8 razy na 10 ?

Zad.3

W urnie znajduje si 6 kul biaych i 4 czerwone. Losujemy 5 kul na nastpujce sposoby:
a) wszystkie jednoczenie,
b) po jednej ze zwracaniem,
Oblicz przy kadym sposobie losowania prawdopodobiestwo otrzymania 3 kul biaych i 2
czerwonych.

Zad. 4

Z urny, w ktrej znajduj si 4 ponumerowane kule biae i 3 czarne, losujemy bez zwracania
dwie kule. Oblicz prawdopodobiestwo zdarze:
A- obie wylosowane kule bd biae,
B- dokadnie jedna z wylosowanych kul bdzie biaa.


w Zielonej Grze


w Zielonej Grze


A - na wycieczk pojedzie chopiec,
1
B - na monecie wypadnie orze,
2
B - na monecie wypadnie reszka,
C =
2 1
B B oraz 0 ) (
1
> B P i 0 ) (
2
> B P ponadto O =
2 1
B B - zdarzenie, e wypadnie
orze lub reszka jest zdarzeniem pewnym.

Wzr na prawdopodobiestwo cakowite:
) ( ) / ( ) ( ) / ( ) (
2 2 1 1
B P B A P B P B A P A P + =
2
1
) ( ) (
2 1
= = B P B P

30
14
) / (
1
= B A P
2
1

30
18
) / (
2
= B A P

15
8
30
16
30
9
30
7
60
18
60
14
2
1
30
18
2
1
30
14
) ( = = + = + = + = A P

Moemy to samo zadanie rozwiza inn metod tzw. drzewka :

15
8
60
32
60
18
60
14
30
18
2
1
30
14
2
1
) ( = = + = + = A P


w Zielonej Grze

Odpowied: Prawdopodobiestwo, e na wycieczk pojedzie chopiec wynosi
15
8
.


w Zielonej Grze

Zdarzenia :
T - strzelec trafi w cel
N - strzelec nie trafi w cel

P( ) = A 38 , 0
100
38
10
8
10
3
10
2
10
7
= = +

Odpowied:
Prawdopodobiestwo, e cel zostanie trafiony tylko raz wynosi 0,38.


w Zielonej Grze

6 2 1
,..., , b b b kule biae
4 3 2 1
, , , c c c c kule czerwone
a) 252
5 4 3 2 1 ! 5
10 9 8 7 6 ! 5
! 5 ! 5
! 10
5
10
) (
5
10
=

=
=
|
|
.
|
\
|
= = O C n
n(A) = 120 6 5 4
2
4
3
6
= =
|
|
.
|
\
|
|
|
.
|
\
|

P(A) =
21
10
252
120
=

b) n( O) = 10
5
34560 4 6 10 4 4 6 6 6
3
5
) (
2 3
= =
|
|
.
|
\
|
= A n
|
|
.
|
\
|
3
5
oznacza ilo wszystkich moliwych sytuacji
625
108
10
34560
) (
5
= = A P


w Zielonej Grze


Oznaczmy:
4 3 2 1
, , , b b b b - kule biae

3 2 1
, , c c c
- kule czarne

21
2
7 6
! 5 ! 2
! 7
2
7
2
7
=
=
|
|
.
|
\
|
= C
6
2
4
2
4
=
|
|
.
|
\
|
C ,
) (
) (
) (
O
=
n
A n
A P
7
2
21
6
) ( = = A P

12 3 4 ) ( = = B n

7
4
21
12
) ( = = B P


w Zielonej Grze


w Zielonej Grze

1. Rzucono 3 razy monet. Prawdopodobiestwo, e orze wypad co najmniej jeden raz
wynosi:
a)
8
2
,
b)
8
3
,
c)
8
7
.
2. Ucze rzuci dwa razy szecienn kostk do gry. Prawdopodobiestwo, e dwa razy
wypada parzysta liczba oczek wynosi:
a)
8
1
,
b)
4
1
,
c)
3
1
.
3. Rzucono szecienn kostk do gry i monet. Prawdopodobiestwo, e wyrzucono
reszk i co najwyej 5 oczek jest:
a) wiksze od
2
1

b) rwne
2
1

c) mniejsze od
2
1

4. Z talii 24 kart wylosowano jedn kart. Prawdopodobiestwo, e wylosowano kiera lub
dam jest rwne:
a)
8
3
,
b)
24
3
,
c)
12
6
.


w Zielonej Grze

5. Rzucono dwa razy kostk do gry. Prawdopodobiestwo, e dwa razy wypado co
najmniej 5 oczek jest rwne:
a)
9
1
,
b)
18
1
,
c)
6
1
.
6. Z talii 52 kart wylosowano jedn kart. Prawdopodobiestwo, e wylosowano pika lub
asa jest rwne:
a)
52
1
,
b)
52
16
,
c)
52
18
.

7. rednia zarobkw w pewnej firmie liczcej 21 pracownic wynosia 3000 z. Przyjto now
pracownic i wtedy rednia wyniosa 3030 z. Nowa pracownica zarabia:

a) 3666 z
b) 3660 z
c) 3333 z.
8. Zdarzenia A i B zawarte w zbiorze
O
speniaj warunki : ,
5
2
) ( = A P ,
5
3
) ( = B P , wtedy :
a) ,
5
2
) ( = B A P
b) ,
5
1
) ( = B A P
c) .
5
3
) ( = B A P
9. Rzucono szecienn kostk do gry i dwiema monetami. Prawdopodobiestwo, e
wyrzucono dokadnie jedn reszk i 6 oczek na kostce wynosi:


w Zielonej Grze

a)
2
1
,
b)
5
1
,
c)
12
1
.
10. Wszystkich liczb dwucyfrowych, ktrych obie cyfry s mniejsze od 6, jest:
a) 36
b) 42
c) 30.


w Zielonej Grze

Test - odpowiedzi
1. c)
8
7

2. b)
4
1

3. c) mniejsze od
2
1

4. a)
8
3

5. a)
9
1

6. b)
52
16

7. b) 3660 z
8. c) .
5
3
) ( = B A P
9. c)
12
1

10. c) 30.


w Zielonej Grze

Zadania do samodzielnego rozwizania:

Zadanie 1
Ile mona utworzy liczb szeciocyfrowych z cyfr 6, 7, 8.

Zadanie 2
Na ile rnych sposobw mona ustawi 12 osb w szeregu tak, aby dane trzy osoby stay
obok siebie.
Zadanie 3
W urnie jest 6 kul czerwonych i 8 czarnych. Losujemy po dwa razy po jednej kuli bez
zwracania. Oblicz prawdopodobiestwo, e wyjmiemy jeden raz kul czerwon.
Zadanie 4.
Rzucono dwiema komi do gry i okrelono zdarzenia:
A- suma wyrzuconych oczek jest wiksza od 8,
B- na obu kociach wypada ta sama liczba oczek.
Oblicz prawdopodobiestwo zdarzenia . B A


w Zielonej Grze

Literatura:
M.Antek, P. Grabowski Matematyka - podrcznik dla liceum oglnoksztaccego, liceum
profilowanego i technikum cz 1,2,3, Wydawnictwo Nowa Era, Warszawa 2003
K. Cegieka, J. Przyjemski, Matematyka podrcznik dla klasy I liceum oraz klasy I
technikum , Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa1998
M. Zakrzewski, T. ak, E. Jakubas, P. Nodziski, J. Szuty, D. Zakrzewska Matematyka
przyjemna i poyteczna dla klasy 2 , Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2003 r.
R.J.Pawlak, A. Rychlewicz, A. Rychlewicz, K.ak, Matematyka krok po kroku zbir zada,
Wydawnictwo RES POLONA
M.Orliska Obowizkowa matura z matematyki, Wydawnictwo OPERON, Gdynia 2009
M.Orliska Matematyka, Wydawnictwo OPERON, Gdynia 2006

T. Grecki, Podstawy statystyki z przykadami w R- Wydawnictwo BTC 2011
R. Bednarz "Matematyka od podstaw do matury czyli Everest w zasigu Twojej doni" 2010
http://matematyka.pisz.pl/
http://www.math.edu.pl
http://www.znakdlaszkoly.pl
http://www.pierwiastek.pl
http://www.fizykon.org
http://www.megamatma.pl
http://www.matematykana6.pl
http://www.zadania.info


w Zielonej Grze

Mate Maty Ka

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mate Maty Ka

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Centrum matura bez barier w szkoach i placwkach prowadzcych ksztacenie zawodowe

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

. Podaj dwie liczby niewymierne, ktre speniaj t

You might also like