teatr by i jest jedn z najwybitniejszych ze sztuk.

dziki swojej wietno ci naley do elit arnego grona tak zwanych sztuk widowiskowych, ktre opieraj si na kontakcie aktor(artysta)-widz. mona te tak nazwa budynek, miejsce w ktrym odbywaj si przedstawienia. sowniki podaj rne definicje konwencji teatralnych( ktre s przedmiotem mojej pracy), je dnak rzdna z nich nie jest wyczerpujca. stwrzmy wic wasn definicje owych konwencji.

na samym pocztku zaznaczmy,e s one ci le zwizane z epok w ktrej powastaje teatr(przed wienie). s to oczywi cie pewne wymogi, ktre musi posiada dzieo(dramat), by zostao przyjete z aprobat. jednak to nie wszystko. teatr nierozerwalnie wie si z miej c em, dlatego konwencjami teatralnymi bd te scena, muzyka, stroje czy maski, oglnie caa scenografia. majc definicje konwencji teatralnych moemy przej do gwnego wtku mojej pracy: a mianowicie wpywu konwencji teatrlanych wybranych epok na kszta powstajcych w tym czasie dramatw. zgebiajc temat odkrywamy bardzo ciekaw kwestie. a mianowicie wpyw sztuki na litearti r. teatr jako jedyny z po rd wielu sztuk rozwin si tak, by mie wpyw na twrcw literackich. ponadto zazwycza t zupenie na odwrt, literatura wpywa na sztuk. wielko teatru jest zaskakujca i tajemnicza.

jak juz wspomniaem tematem mojej pracy s konwencje teatralne, a mianowicie ich wpyw na powstawanie dramatw. na przestrzeni prawie 3000 lat wpyw konwencji teatralnych na dramat by bardzo rny. r az wikszy raz mniejszy, natomiast niezmiennie przez prawie 2000 lat dramat opiera si na konwencji antyczne j. od wielkiej filozofi przez sport po teatr. wszystko to miao pocztek w staroytnej g recji, i tam jest kolebka europejskiej cywilizacji. dramat stworzony przez sofoklesa nie tylko by uwaany za perfekcyjny, lecz a do szekspira by jedyn form dramatu jak si uprawiao. zasady dramatu antycznego juz w IV wieku p.n.e w "poetyce" opisa Arystoteles. zaka da on, e dramat mia by podpodkowany antycznej zasadzie mimesis. mwia ona e dzieo artystyczne ma na ladowa nat (rzeczywisto ). czyli gwn funkcj dramatu byo przedstawienie takich dziaa bohaterw, w zi, ktre wystpuj w realnym wiecie. kolejn, rwnie wan zasad bya koncepcja trzech jedno ci( mie kcji, czasu). nastepn, istotn bya zasada decorum-stosowno ci. wedug niej tragedia miaa by pisana styl m podniosym, jej gwnymi bohaterami byy osoby Wane( szlachetne), natomiast komedia posiada miaa lek ki, artobliwy styl i bohaterw o rodowodzie plebejskim. kolejn kwesti o ktrej pisa Arystoteles bya ilo a rw- mogo ich by od 2 do 3. Wane byy te: niezmienno chrakteru bohaterw( bohater nie ulega tansformacjom , a ukazaniu skrajnych emocji suya maska), jak i nie przedstawianie bezpo rednio krwawych scen(przekazywa to chr). Take kompozycja tragedii antycznej bya opisana. tragedia miaa by podzielona na: Prologos(rodzaj wstp u), Parodos(pierwsza cz chru), Epejsodiony( monologi i dialogi aktorw), Stasimony(wystpienia chru), Exodos( ostatnia pie chru, podsumowanie dramatu). syszc ten podzia moemy bardzo atwo zuway jak wan rol spenia iada, komentowa akcj, wypowiada uwagi natury filozoficznej, prowadzi dialog z aktorem i po dsumowywa akcj, ogolnie

formowa wnoski. kada tragedia antyczna miaa te okre lone zadania. wedug Arystotelesa jednm z nich byo t ak zwane "katharsis". zadaniem tragedii byo wzbudzenie lito ci i trwogi, i odziaowywujc tak na widza miaa wy woa oczyszczenie duszy. warto zaznaczy, e rdem tragedii by zawsze mit. to tyle je li chodzi o konwencje tragedii, natomiast to nie wszystko. jak ju wcze nie j wspomniaem konwencjami bya i jest rwnie scenografia. tak te w antycznej grecjii byy wymogi zwizane z wygldem scen y i aktorw. teatr by otwarty, znajdowa si na wolnym powietrzu i take to z pewosci miao wyw na kszt dramatu. scena bya zbudowana z orchestry( przeznaczonej dla chru) i sceny wasciwej okre lanej nazw "proskenion". natomiast aktorami mogli by tylko mczy ni, ktrzy grali rwnie role kobiece. Wystpowali w maskach, bogatych, cikich kostiuach i w butach na koturnach. przedstawienia wystawiao si na k onkursach, a osob ktrej sztuki czsto wygryway by Sofokles. z jego prawie 90 dramatw zachowao si 7, natomiast wszystkie one w penie speniaj wymogi tragedii antycznej. "Krl Edyp" dramat dziki ktremu zaj 2 miejs na jednym z z konkursw sta si wraz z "Antygon" wzorcowym przykadem tragedii opisanej przez Arysto telesa. "Krl Edyp" spenia konwencje tragedii antycznej w nastpujcy sposb; S zachowane zaady trzech jedno ci. czasu( akcja ciga, prowdopodobnie rozgrywa si podcz as jednego dnia), akcji(zosta podjty jeden wtek-niezawinionej zbrodni Edypa), miejsca ( dzieje si prze d paacem w Tebach). Ponadto fabua zostaa zaczerpnita z mitu tebaskiego i opiera si na konflikcie tragicz nym. utwr zosta rwnie podzielony wedug tradycyjnego schematu: Prologos, Parodos, Epeisodiony, Stasimon y i Exodos. Na scenie znajduje si maksymalnie trzech aktorw, a sceny drastyczne (wyupywanie so bie oczu przez Edypa) nie s ukazane bezpo rednio na scenie, lecz opisuj je osoby trzecie. Wan rol odgrywa chr, k y komentuje zdarzenia. Akcja tragedii nieuchronnie zmierze do katasrofy gwnych bohaterw. jak wida wpyw konwencji antycznych na powstawanie dramatw 2500 lat temu by ogromny. natomiast model tragedii greckiej by kontynuowany w literaturze rzymskiej, a potem sta si wzorcem tragedii k lasycznej w XVII wieku we Francji. I wiadczy to o tym jak wielcy ludzie w tedy tworzyli i rwnie o tym jak kon wencje( zasady) pomagay stworzy wielkie dzieo. dramat sofoklesa by uwaany za arcydzieo i t forme stosowao si tylko i wycznie, a do XV i XVI wieku. w tedy to na aren angielskiego wkroczy William Szekspir. jest on jednym z najwikszy ch dramaturgw i reformatorw teatru. podobnie jak Krl Edyp, tak Hamlet( ktrego wybraem by omwi dramat Szekspira) jest lektr i zajmowali my si nim w szkole. niestety podobnie jak w przypadku sofoklesa, tak i tutaj nie zanlazem dobrego wstp u( opracowania), ktre mwio by na temat konwencji w dziele. ponadto wstp, ktry zgosiem jest praktycznie cay p icony historii W.Szekspira, i kolejny raz musz opiera si na wasnej wiedzy z lekcji szkolnych. Autor jest bardzo konsekwentny w amaniu zasad klasycznych. Hamlet jest pewnego rodzaju dzieem na przekr tradycji, ktra twierdzia e dramat musi si opiera

na "zasadach" Arystotelesa, gdy inaczej bdzie skazany na porak. Szekspir udawadnia, e nietylko nie stosujc zasady trzech jedno ci moena stworzy wietny dramat, lecz amic wszystkie pozostae konwen je jest on wstanie napisa dzieo epokeowe, ponadczasowe ktre uczyni go nie miertelnym . I wa nie Hamlet jest przykadem takiego dramatu. S w nim z.astosowane wszystkie moliw e "zbeszczeszczenia" dotychczasowej konwencji antycznej. tak na przykad: Szekspir am ie zasad mimesis, wprowadzajc ju w I scenie I aktu osob bezcielesn( posta ducha ojca Hamleta). Co wicej zasada deco rum rwnie zostaa zamana, gdy w dramacie obok scen tragicznych s obecne sceny i postaci komiczne. a styl pod niosy przeplata si z niskim . Szekspir take wcieli do dialogw sownictwo potoczne, a sceny okrutne( mierci), ktre wdg konwencji greckiej nie powinny by ukazane, s przedstawione wprost. Ponadto rwnie wana zasada trzech jedno ci ulega deformacji;(czas) midzy aktem I i II jest przerwa trwajca okoo dwa i p miesica, (miejsce) fabua toczy si w kilku miejscach-komnaty, mury i cmentarz, (akcja) w Hamlet jest wielowtkowy, a niektre epizody nie maj wpywu na gwne wydarzenia. Warto doda, e Szekspir cakowicie wycofa ze sojego dramatu chr, kt odgrywa tak wan rol w tragediach greckich. Szekspir w swoich dramatch kreuje bohatera pogbionego p sychologicznie. S oni rnorodni, zoeni i nie da si ich oceni jednoznacznie. Autor w ten sposb chcia nakoni nika do zastanowienia nad danym bohaterem. taka kreacja bohatera w kadym wywouje inne emoc je, tak wic katharsisi( bardzo wana rola dramatu antycznego) po prostu nie nastpuje. warto zwrcic uwag, e bohaterowi e Szekspiowscy s kowalami w lasnego losu. W ten sposb autor ogranicza rol fatum( tak wanej w antyku). Kolejnym aspektem godnym uwagi jest to, e Szekspir wprowadzi sceny zbiorowe, koczc r eg trzech aktorw przebywajcych na scenie. na koniec trzeba doda, e autor pozby si synnego podziau kompo ycyjnego na prologos... Wszystkie te rewolucje formy byy w tych czasach z pewno ci zaskakujce. i trzeba zadac pytanie czyjakie konwencje w ogle miay wpyw na Szekspira. ot tak i moimi zdaniem byy to te same, ktre wpyny na esa gdzy wida jak Szekspira po kolei zrywa z kad zasad antycznego dramatu. dlatego wniosek je st prosty, William szekpir chcia udowodni, e da si npisa dobry dramat bez zasad z przed prawie 2000 lat a e by ge ijuszem to stworzy wasne konwencje i zasady dziki ktrym uksztatowa si duch teatru nastpnych kilkuset lat. tak jak ju wcze niej wspomniaem konwencjami teatralnymi s rwnie sam teatr jako miejsce i scenografia. je li do czasw Szekspira dramat bardzo si nie zmieni to teatr przey ogromn metamorfoz. pierwsze nie bya to ju otwarta przestrze lecz zamknity budynek w ktrym byo miejsce dla widowni i sceny dla aktorw. ponadto scena bya wystrojona i pena rekwizytw. aktorzy te nie grali ju w maskach. a najwaniejs ze jest to, e panowa ruch sceniczny. tyle je li chodzi o Szekspira. z pewno i mia wpyw na wszystkie epoki, ktre po nim istnia . jednak osobne miejsce w mojej pracy naley si "Weselu", dramatowi Stanisawa Wyspiaskiego. Artysta y w okresie Modej Polski . By on, malarzem, grafikiem, inscenizatorem, projektantem dekoracji i dramatopisarzem. by take jednym z pierwsz

ych twrcw europejskich, ktremu w peni przysugiwao miano Artysty Teatru. Ogromny wpyw na autora miaa epoka w ktrej tw orzy. Zabr Austryjacki w ktrym y Wyspiaski wpyn ogromnie na twrczo autora. a sczeglnie na dzi ramaty). Od "warszawianki", ktr Wyspiaski zadebiutowa, po "wesele" widoczny u autora jest patryj otyzm. Oczywi ci take symbolizm i impersjinizm atwo zaobserwowa w dziaach Wyspiaskiego, jednak najwaniejsza dla pisarza bya wolno kraju. Bardzo ciekaw wizje teatru Wyspiaskiego opisuje Anna Truskolska w "wsrd mitw teatralnych Modej Polski". Twierdzi ona( co ci le wie si z moj tez), e Wyspiaski uprawia teatr misterium, aj eg by Teatrem-Swityni. Wielu krytykw tamtego okresu zajmujcych si prawd w teatrze uwaa, e przedstawienie jest ofiar( jest aktem odkupienia moliwego przez przeycie i wyzolenie. Truskolska twierdzi, e wa nie tak teat r pojmowa Wyspiaski. by to dla niego ko ci twrczy. konwencj teatraln Modej POlski byo to ,e teatr mia by narodu, poszukiwaniem prawdy. to wszystko posiadaj dramaty Wyspianskiego, gdy autor uwaa, e kto tworzy dla Polski, musi wierzy w polsk. Tadeusz Miciski, pisarz Modej POlski mwi o Wyspiaskim " jest on j dnym z dzwonnikw, ktrzy nard budz ku zmartwuchstaniu. Wyspiaski spenia modernistyczn wizje sztuki(widowi ska religijnego-misterium) w ktrym bstwem jest Polska, ktra zmrtwychstanie. ponadto artysta teatru i aktorzy s kpanami. to wszystko jest obecne w Weselu. Dramat ten spenia wszystkie konwencje teatralne Modej POlski, obe cno impresjonizmu( ju w pierwszych didaskaliach, znaczenie symbolizmu( cay dramat jest gatunkiem synkretycznym) i w izja autora o powstaniu. Ju samo zachowanie widzw po premierze "wesela" w 1901 roku, ktrzy zamiast klaska siedzieli jak zachipnotyzowani, wiadczy o tym e Wyspiaki stworzyl dramat idealny dla tego okresu. Wyspiaski czy w sobie ogromny sza cunek dla tradycji z otwarto cia na wspczesno . wywar wielki wpyw na dwudziestowieczny teatr polski i tak odm ennych twrcw jak Dejmek, Grotowski czy Swinarski. Na sam koniec troch wsplczesno ci. ostatnim przykadem jaki chciabym omwic jest "midzy n mi dobrze jest" Doroty Masowskiej. Jest to najnowsze dzieo Masowskiej wydane dopiero w 2009 roku. D ramat zosta napisany na zamwienie Teatru Rozmaito ci Warszawa. je li mowa o konwencjach.....masowska wprowadza konwencj e medialn, w ktrej karykaturyzuje bekot medialny, jednak oglnie konwencji brak. jest to zagmatwany dramat mwicy o egzystencji ludzkiej z punktu widzenia maej metalowej dzi ewczynki. brak wstepu, brak zakoczenia. to si po prostu dzieje. jest idealne dzieo dla wspczesnego teatru, ktrego warsztatem jest byt, szukanie prawdziwego ja, proces psycho-analityczny czy te szukanie czego nowego, z askakujcego, inspirujcego. Kady dramat Masowskiej odbierze inaczej, tak te bedzie z przedstawieniem.dlatego najbar dziej znani polscy reyserzy: Warlikowski( nazywany Mistrzem wstrtu), Jarzyna(reyser "midzy nami...", czy Krysti an Lupa( najlepszy Krakowski reyser) chociarz ich sztuki si rni to ich celem jest to samo. a mianowicie powstanie arcydziea, szukanie ideau. droga do tego prowadzi przez eksperymenty i by moe poraki lecz cel u wica rodki. na powstanie dramatu "miedzy nami..." nie

miaa wpywu rzadna konwencja, gdy wdg reyserw ogranicza ona i aktorw i odbir widzw. jak to nazywaj krytycy teatru bez konwencji : jest to w pewien sposb "sztuka sama dla sztuki". innni powiedz, e jest sztuka prz e due S, w ktra jest w peni swiadoma i w ktrej liczy si innowacyjno - tak jak we wsplczesnym wiecie. kady moe mie wasne zdanie na ten teamat. jak wida teandencja wpywu konwencji na dramt jest zdecydowanie malejca.ponadto atwo zaobserwowa to e rozwj cywilizacyjny wpywa na konwencje. wiadczy to o tym, e teatr rzdzi si wasnymi prawami i idzie swoj drog nie zwaajc na to co si dzieje w wiecie. czyv to dpbrze czy ? nie wiem, moe za 100 lub kilka set lat powstan nowe konwencje teatralne, nic nie jest pewne.tylko to, e teatr bdzie trwa.