You are on page 1of 11

Instytut Mechaniki i Inynierii Obliczeniowej

Wydzia Mechaniczny Technologiczny


Politechnika lska
www.imio.polsl.pl

LABORATORIUM
WYTRZYMAOCIMATERIAW

Analizastanunaprenia
metodelastooptyczn
ANALIZASTANUNAPRENIAMETODELASTOOPTYCZN 2


1. CELWICZENIA
Zapoznanie si z budow polaryskopu elastooptycznego.
Zapoznanie si z elastooptyczn metod bada modelowych na przykadzie modelu pas-
kownika poddanego rozciganiu.
Okrelenie elastooptycznej staej modelowej.
Okrelenie napre krawdziowych w przekroju prta osabionego otworem.
Okrelenie wspczynnika ksztatu

2. WPROWADZENIEDOWICZENIA
Do jednej z dowiadczalnych metod analizy stanu naprenia naley metoda elastooptyczna.
Metoda ta oparta jest na pewnych zjawiskach optycznych zachodzcych w niektrych ciaach
przeroczystych, takich jak: szko, ywice poliestrowe, itp., ktre wykazuj dwjomno wymu-
szon.
Z ciaa wykazujcego te wasnoci wykonuje si model badanego elementu, poddaje obcie-
niu, a nastpnie na podstawie odpowiednich praw wnioskuje si o stanie naprenia w rzeczy-
wistym elemencie konstrukcji. Przewietlajc przeroczysty i obciony model wizk wiata
spolaryzowanego na ekranie polaryskopu otrzymuje si obraz modelu pokryty ukadem jasnych
i ciemnych prkw. Znajomo rozkadu tych prkw pozwala na okrelenie stanu naprenia
powstaego w modelu. Przy okrelaniu pola napre metodami optycznymi traktuje si wiato
jako fal poprzeczn o okrelonej dugoci i okrelonej czstotliwoci.

3. PODSTAWYTEORETYCZNE
3.1 Polaryzacja, dwjomno wymuszona
Polaryzacja wiata polega na uporzdkowaniu drga promieni wietlnych. Polaryzacja pole-
gajca na sprowadzeniu drga promieni wietlnych do jednej paszczyzny (po przejciu przez
pytk zwan polaryzatorem) nosi nazw polaryzacji liniowej (rys. 1).












Rys. 1. Polaryzacja liniowa
Polaryskop liniowy skada si: ze rda wiata , z polaryzatora P, analizatora A (bdcego
drugim polaryzatorem) i zespou rejestrujcego E. Ponadto pomidzy polaryzatorem a analizato-
rem umieszczany jest badany model M (rys. 2).


P

p
p
rdo wiata
P polaryzator
pp o polaryzatora
ANALIZASTANUNAPRENIAMETODELASTOOPTYCZN 3




















Rys. 2. Dziaanie polaryskopu liniowego
Przez wprowadzenie do ukadu optycznego wierfalwek C
1

i C
2
uzyskuje si wiato spola-
ryzowane koowo, nie majce uprzywilejowanego kierunku (paszczyzny) drga (rys. 3).
W przypadku polaryzacji koowej drgania promienia wietlnego zachodz w dwch wzajemnie
prostopadych paszczyznach. Amplitudy drga s jednakowe. Jeeli amplitudy drga s rne,
to mwi si o polaryzacji eliptycznej.















Rys. 3. Dziaanie polaryskopu koowego
Promie wietlny liniowo spolaryzowany po przejciu przez wierfalwk C
1
zostaje
rozszczepiony na dwa promienie drgajce w dwch prostopadych paszczyznach. Po przejciu
przez model M promienie wietlne zostaj spolaryzowane eliptycznie. Poniewa drgania elip-
tyczne mona przedstawi w postaci sumy dwch drga spolaryzowanych koowo, otrzymuje si
po przepuszczeniu promieni przez nastpn wierfalwk C
2
drgania spolaryzowane liniowo
w dwch prostopadych do siebie kierunkach.

2

P

M
A
C
1

C
2

polaryzacja
liniowa
polaryzacja
koowa
polaryzacja
eliptyczna
wiato
niespolaryzowane
2
*
polaryzacja
liniowa
polaryzacja
liniowa
E

2

P

E
M
A
a
a
a
a
p
p
p
p
ANALIZASTANUNAPRENIAMETODELASTOOPTYCZN 4


Ustawiony odpowiednio analizator A sprowadza te drgania do jednej paszczyzny i w efekcie
otrzymuje si polaryzacj liniow. Ten rodzaj polaryzacji powoduje znikanie we wzorze (6)
czynnika sin
2
i w efekcie na ekranie wida tylko obraz izochrom (nie wystpuj izokliny).
Dwjomno wymuszona jest zjawiskiem zachodzcym w niektrych materiaach przero-
czystych pod wpywem obcienia. Promie wiata spolaryzowanego padajcy prostopadle na
pytk pasko-rwnoleg zostaje rozszczepiony na dwa promienie przesunite w fazie, ktrych
drgania zachodz w dwch wzajemnie prostopadych paszczyznach. Zachodzi to tylko w przy-
padku obcienia ukadu i powstania napre w pytce. Warto przesunicia jest proporcjo-
nalna do rnicy napre gwnych w pytce. W przypadku braku napre (obcie) przesu-
nicie nie wystpuje. Ilustracj tego zjawiska przedstawia rys. 4.













Rys. 4. Dwjomno wymuszona

3.2 Zasady elastooptycznych pomiarw napre
Nieuporzdkowane drgania promieni wietlnych wychodzcych ze rda wiata Z po przej-
ciu przez polaryzator zostaj sprowadzone do jednej paszczyzny, tzw. paszczyzny polaryzacji
(rys. 6.2). Spolaryzowana wizka wiata pada nastpnie na model M ustawiony prostopadle do
kierunku biegu promieni i rozszczepia si w kadym punkcie modelu na dwa spolaryzowane
promienie skadowe. Paszczyzny drga tych promieni s do siebie prostopade i zgodne z kie-
runkami napre gwnych
1
i
2
w danym punkcie modelu. Promienie skadowe przebiegaj
przez model z rnymi prdkociami V
1
i V
2
, co w wyniku daje ich przesunicie liniowe , ktre
zachowuj po opuszczeniu pytki modelowej, biegnc z jednakow prdkoci V.
Dowiadczalnie wykazano, e rnica prdkoci rozszczepionych promieni spolaryzowanej
wizki wiata jest proporcjonalna do rnicy napre gwnych w danym punkcie modelu.

1 2 1 2
( ) V V C = (1)

Odpowiadajce przesunicie liniowe wzrasta z gruboci g modelu:

1 2
( ) Cg = , (2)


2

g
ANALIZASTANUNAPRENIAMETODELASTOOPTYCZN 5


gdzie:
C staa elastooptyczna materiau modelu [cm/N];
g grubo cianki modelu [cm].
Przesunicie liniowe promieni wietlnych wyraa si najczciej wielokrotnoci dugoci fali
wietlnej :
m = (3)

Podstawiajc zwizek (3) do (2) otrzymuje si podstawowe rwnanie elastooptyki:

1 2
( )
g
m C

= (4)
lub

1 2 g
mk = , (5)
gdzie:
g
k
gC

= elastooptyczna staa modelowa;


m rzd izochromy.
Jeli teraz wychodzce z danego punktu modelu wizki promieni wietlnych przepuci si
przez analizator A, ktrego o tworzy kt prosty z osi polaryzatora P, to promienie skadowe
zostan sprowadzone do jednej paszczyzny, interferujc ze sob przy zachowaniu staego prze-
sunicia liniowego . Warto tego przesunicia nie jest jednakowa dla wszystkich punktw mo-
delu ze wzgldu na rne na og wartoci napre
1
i
2
w rnych punktach. Poniewa nat-
enie wiata opuszczajcego model jest rwne:
2 2
0
sin 2 sin I I m = , (6)
gdzie: I
0
natenie wiata padajcego na model.
to na ekranie otrzymamy ukad jasnych i ciemnych prkw o jasnoci zalenej od przesunicia
liniowego i kta nachylenia osi polaryzacji do kierunku naprenia normalnego gwnego.
Cakowite wygaszenie promieni ( I = 0) nastpuje wwczas, gdy jeden z kierunkw napre
gwnych pokryje si z paszczyzn drga promieni spolaryzowanych, tzn., gdy = 0, /2, ,...
lub gdy przesunicie liniowe bdzie rwne cakowitej wielokrotnoci dugoci fali wietlnej,
czyli m = 0, 1, 2,...
Analizujc obraz otrzymany na ekranie rozrniamy dwa typowe rodzaje prkw interfe-
rencyjnych, ktre wyznaczaj pewne wielkoci charakteryzujce stan naprenia w modelu.
Jeden rodzaj prkw okrela miejsca geometryczne punktw, w ktrych (
1

2
) = const. Z za-
lenoci (6) wynika, e przypadek ten zachodzi dla sin m = 0, czyli dla m = 0, 1, 2,... Poniewa
(
1

2
) = 2
max
, to prki te s miejscami geometrycznymi punktw o jednakowych warto-
ciach napre stycznych. Dla wiata monochromatycznego prki te stanowi ciemne linie, na-
tomiast w wietle biaym s liniami o jednakowej barwie, std pochodzi ich nazwa izochromy.
Drugi rodzaj prkw interferencyjnych, zwanych izoklinami, okrela miejsca geometryczne
tych punktw modelu, w ktrych kierunki napre gwnych pokrywaj si z osiami analiza-
tora i polaryzatora. Ze wzoru (6) wynika, e przypadek ten wystpuje, gdy sin 2 = 0, czyli
= n

/
2
dla n = 0, 1, 2,...
Kt, jaki tworzy o optyczna polaryzatora z osi ukadu odniesienia, nazywamy parametrem
izokliny. Aby znale kierunki napre gwnych w kadym punkcie modelu naley rejestro-
wa izokliny zmieniajc kadorazowo parametr izokliny w granicach od 090.
Biorc pod uwag, e m nie zaley od kta , jednoczesny obrt polaryzatora i analizatora
nie powoduje zmiany pooenia izochrom, a jedynie przemieszczenie izoklin. Przy wietle bia-
ym izokliny s widoczne jako ciemne linie na tle barwnych izochrom, poniewa wygaszanie
ANALIZASTANUNAPRENIAMETODELASTOOPTYCZN 6


promienia wietlnego zaley tylko od orientacji kierunkw gwnych. Znajomo izoklin pozwa-
la wykreli trajektorie napre gwnych, czyli linie wzajemnie ortogonalne, majce t was-
no, e styczne do nich w dowolnym punkcie wyznaczaj kierunki napre gwnych.

3.3 Aparatura pomiarowa
Polaryskop optyczny zastosowany w wiczeniu dziaa z wykorzystaniem rda wiata zain-
stalowanego w rzutniku pisma. Zestaw optyczny nakadany jest na stolik rzutnika. Zasadniczymi
czciami polaryskopu elastooptycznego przedstawionego na rys. 5 s:
- ukad optyczny;
- urzdzenie obciajce;
- zesp rejestrujcy.
W skad ukadu optycznego wchodz:
- rdo wiata Z;
- polaryzator P;
- wierfalwki C
1
i C
2
;
- analizator A;
- lustro L;
- zesp rejestrujcy E.




















Rys. 5. Schemat ukadu pomiarowego

Zesp rejestrujcy E stanowi tu ekran, na ktrym mona obserwowa izochromy i izokliny.
Istnieje moliwo krelenia tych linii np. za pomoc owka na kalce. Urzdzenie obciajce
(rys. 6) ma zapewni realizacj wymaganych warunkw zamocowania i obcienia badanego
modelu.
C
2

A
E
M
C
1

P

L
ANALIZASTANUNAPRENIAMETODELASTOOPTYCZN 7

















Rys. 6. Urzdzenie obciajce

3.4 Wyznaczanie elastooptycznej staej modelowej
Elastooptyczn sta modelow wyznacza si z podstawowego rwnania elastooptyki:

1 2 g
mk = (7)
poddajc jednoosiowemu rozciganiu si P prt o staym przekroju A. W kadym punkcie prta,
zgodnie z teori prta rozciganego, wystpi jednakowe naprenia
1
(
2
= 0), co daje na ekra-
nie obraz izochrom w postaci jednobarwnego obszaru, wypeniajcy cay kontur prta.
Zwikszajc si rozcigajc powoduje si wzrost rzdu izochromy m. Kolejne jednolite barwy
wystpi przy m = 1, 2, 3,...
Dla kolejnych wartoci m
i
okrela si elastooptyczn sta modelow k
gi
, a nastpnie wyzna-
cza si warto redni:

1 1
1 1
n n
i
g gi
i i i i i
P
k k
n n Am
= =
= =

, (8)
gdzie:

1
i
i
P
A
= (9)
Wyznaczona warto elastooptycznej staej modelowej jest (przy niezmienionym rdle wia-
ta) taka sama dla wszystkich modeli prta rozciganego, wykonanych z tego samego materiau
i posiadajcych t sam grubo. Majc elastooptyczn sta modelow k
g
, mona wyznaczy
elastooptyczn sta materiaow:

g
k k g = (10)
3.5 Wyznaczanie napre na brzegu otworu i na krawdzi prta
Na swobodnym brzegu otworu, jak te na zewntrznej krawdzi prta jedno z napre
gwnych jest rwne zeru. Gdy przy danym obcieniu w jednym z punktw na swobodnym
brzegu rzd izochromy wynosi m oraz
2
= 0, wwczas naprenie
1
wyniesie:

1 g
mk = (11)
f
1 2 3 4 5 7 6
1 czujnik zegarowy
2 ramka
3 belka
4, 6 uchwyty modelu
5 model
7 ruba regulacji obci-
enia
ANALIZASTANUNAPRENIAMETODELASTOOPTYCZN 8


3.6 Wyznaczanie wspczynnika ksztatu dla przekroju prta osabionego otworem
koowym
Wspczynnik ksztatu wyraa stosunek maksymalnych napre w danym przekroju do na-
pre nominalnych:

max
k
n
=

(12)
Naprenia nominalne s to naprenia w przekroju osabionym (rys. 6.7) okrelone jako ilo-
raz siy i pola powierzchni osabionego przekroju:

( )
n
P

b d g
=

(13)












Rys. 0.7. Wyznaczanie wsp. ksztatu dla przekroju osabionego otworem koowym

Naprenia maksymalne wyznacza si okrelajc rzd izochromy w punkcie A
1
lub A
2
i ko-
rzystajc z podstawowego rwnania elastooptyki.

4. PRZEBIEGWICZENIA
4.1 Wyznaczanie elastooptycznej staej modelowej
Badany prt (paskownik) mocowany jest dwoma kocami w uchwytach urzdzenia obcia-
jcego (rys. 6.6). Jeden z uchwytw poczony jest ze rub, ktrej odkrcenie wywouje rozci-
ganie prta. Drugi uchwyt poczony jest ze rodkiem stalowej belki penicej rol siomierza.
Sia rozcigajca badany prt powoduje zginanie belki. Strzaka ugicia f belki rejestrowana jest
za pomoc czujnika zegarowego.
W ramach wiczenia naley:
1. Zmierzy niezbdne do oblicze wielkoci i zamieci je w tab. 1.
2. Wczy rdo wiata.
3. Ustawi polaryzator i analizator tak, aby ich osie byy skrzyowane pod ktem 90
o
.
4. Ustawi wierfalwki tak, by tworzyy z osiami polaryzatora i analizatora kty 45.
5. Zamocowa model w urzdzeniu obciajcym.
6. Stopniowo obcia model i odczytywa strzaki ugicia dla kolejnych rzdw izochrom
(kolejno kolory: ty dla m = 1, czerwony dla m = 2, niebieski dla m = 3, ty dla m = 4
itd.). Wyniki zamieci w tab. 1.
7. Odciy model i wyczy rdo wiata.
P P
g

max

d

n

b

A
1

A
2

ANALIZASTANUNAPRENIAMETODELASTOOPTYCZN 9


Tabela 1
D. belki midzy podporami (l) [mm] Szeroko paskownika (a) [mm]
Wysoko belki (h) [mm] Grubo paskownika (b) [mm]
Szeroko belki (b) [mm]
Rzd izochromy Strzaka ugicia f [mm] Rzd izochromy Strzaka ugicia f [mm]
1 4
2 5
3 ...

4.2 Wyznaczanie napre na nieobcionym brzegu modelu
Badany model (modele) jest mocowany w urzdzeniu obciajcym (rys. 6) i poddany rozci-
ganiu dowoln si. Czujnik do pomiaru strzaki ugicia nie jest uywany w tej czci wiczenia.
W ramach wiczenia naley dla kadego badanego modelu:
1. Odrysowa kontury modelu po przyoeniu go do kartki papieru.
2. Zaznaczy na rysunku punkty na nieobcionym brzegu modelu wskazane przez prowa-
dzcego wiczenie.
3. Wczy rdo wiata.
4. Zamocowa model w urzdzeniu obciajcym.
5. Okreli rzdy izochrom i odpowiadajce im kolory w podanych punktach. Wyniki za-
mieci w tab. 2.
6. Odciy model i wyczy rdo wiata.
Tabela 2
Punkt Rzd izochromy Kolor
1
2

...


4.3 Wyznaczanie wspczynnika ksztatu
Badany model (modele) jest mocowany w urzdzeniu obciajcym (rys. 6) i poddawany
rozciganiu. Strzaka ugicia (niezbdna do okrelenia napre nominalnych
n
) jest mierzona
za pomoc czujnika zegarowego.
W ramach wiczenia naley dla kadego badanego modelu:
1. Odrysowa kontury modelu po przyoeniu go do kartki papieru.
2. Wczy rdo wiata.
3. Zamocowa model w urzdzeniu obciajcym.
4. Obciy model i odczyta rzdy izochrom w interesujcych punktach (na koncentrato-
rach napre w postaci otworw np. punkt A
1
jak na rys. 7) oraz wartoci strzaki
ugicia. Wyniki zamieci w tab. 3.
5. Odciy model i wyczy rdo wiata.

ANALIZASTANUNAPRENIAMETODELASTOOPTYCZN 10


Tabela 3
Punkt Rzd izochromy Strzaka ugicia
1
2

...


5. OPRACOWANIEWYNIKWIWYTYCZNEDOSPRAWOZDANIA
Sprawozdanie powinno zawiera:
I. Cel wiczenia
II. Wstp teoretyczny, a w nim:
1 - definicje izochromy i izokliny,
2 - istot polaryzacji liniowej i koowej,
3 - schemat polaryskopu elastooptycznego z polaryzacj koow.
III. Schemat ukadu pomiarowego do wyznaczania staej modelowej.
IV. Wyprowadzenie zalenoci pomidzy strzak ugicia f a si rozcigajc model P
V. Cz obliczeniow, w ktrej naley:
1. Wyznaczy elastooptyczn sta modelow.
2. Obliczy naprenia w zadanych nieobcionych punktach modelu.
3. Obliczy wspczynnik (wspczynniki) ksztatu.
VI. Wnioski z wiczenia.

6. PRZYKADOWEPYTANIAKONTROLNE
1. Jaki jest cel wiczenia?
2. Co to jest elastooptyka?
3. Jakie zjawisko optyczne wykorzystuje si w elastooptycznych badaniach modelowych
i na czym ono polega?
4. Wyjanij znaczenie poj: izoklina, izochroma, dwjomno wymuszona, polaryzacja li-
niowa, polaryzacja koowa.
5. Poda zalenoci pomidzy napreniami a rzdem izochromy. Omwi sposb wypro-
wadzania tego wzoru.
6. Jaka jest rnica pomidzy elastooptyczn sta modelow a elastooptyczn sta mate-
riaow? Omwi sposb ich wyznaczania.
7. Jak wygldaj izokliny a jak izochromy w przypadku polaryzacji liniowej i koowej dla
wiata biaego i monochromatycznego?
8. Narysowa i omwi schemat liniowego i koowego polaryskopu elastooptycznego.
9. Co to jest wspczynnik ksztatu i jak go wyznaczamy?

ANALIZASTANUNAPRENIAMETODELASTOOPTYCZN 11


7. LITERATURA
1. Beluch W., Burczyski T., Fedeliski P., John A., Kokot G., Ku W.: Laboratorium
z wytrzymaoci materiaw. Wyd. Politechniki lskiej, Skrypt nr 2285, Gliwice, 2002.
2. Bk R., Burczyski T.: Wytrzymao materiaw z elementami ujcia komputerowego,
WNT, Warszawa 2001.
3. Boruszak A., Sygulski R., Wrzeniowski K.: Wytrzymao materiaw. Dowiadczalne
metody bada, PWN, Warszawa 1984.
4. Dylg Z., Jakubowicz A., Oro Z.: Wytrzymao materiaw, t. I-II, WNT, Warszawa
1996-97.
5. Katarzyski S., Kocada S., Zakrzewski M.: Badanie wasnoci mechanicznych metali,
PWT, Warszawa 1956.
6. Pindera J.T.: Zarys elastooptyki, PWT, Warszawa 1953.

You might also like