ZESZYTY NAUKOWE WYSZEJ SZKOY ZARZDZANIA OCHRON PRACY W KATOWICACH

Nr 1(7)/2011, s. 34-48 ISSN-1895-3794

Boena Gajdzik Politechnika lska w Katowicach

Cechy, miejsce i rola pracownika wiedzy w systemie zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy przedsibiorstwa produkcyjnego
Characteristic features of knowledge workers and his place and role in the work safety and hygiene management system of manufacturing enterprise Streszczenie
W artykule przedstawiono miejsce i rol pracownikw wiedzy w systemie zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy. Dokonujc przegldu literatury opisano charakterystyczne cechy pracownikw wiedzy, eksponujc ich znaczenie dla realizacji strategicznych celw systemu zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy w przedsibiorstwie. Jako studium przypadku posuyo produkcyjne przedsibiorstwo hutnicze ArcelorMittal Poland. Korzystajc z danych przez przedsibiorstwo udostpnionych poszukiwano interakcji midzy realizacj szkole a poziomem wypadkowoci. Sowa kluczowe: pracownicy wiedzy, system zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy.

Abstract
The aim of the article were the presentation of the question about place and role of workers knowledge in the work safety and hygiene management system. In theory the characteristic features of knowledge worker were described. Particular parties of theory were adopted to practical solutions in metallurgical enterprises. As the case study was used the ArcelorMittal Poland company. On the base of its information the relations between workers training and work accidents was analysed. Keywords: knowledge workers, the work safety and hygiene management system.

34

Cechy, miejsce i rola pracownika wiedzy w systemie zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy...

1. Wprowadzenie
W najnowszej literaturze z zakresu zarzdzania podkrela si znaczenie roli pracownikw wiedzy w realizacji celw przedsibiorstwa. Pojawia si nowa kategoria specjalistw, posiadajcych wiedz uyteczn dla funkcjonowania przedsibiorstwa. T. H. Davenport [4] i P. Drucker [6] okrelaj now grup mianem pracownikw wiedzy (knowledge workers). Zmieni si schemat funkcjonowania przedsibiorstw produkcyjnych, ktre w XX wieku stawiay na technologi, produkcj i prac fizyczn. Dla tradycyjnych przedsibiorstw produkcyjnych liczya si produkcja wyrobw. W XXI wieku nowoczesne przedsibiorstwa produkcyjne stawiaj na produkcj wiedzy. Ekonomici uznaj wiedz za towar wspczesnej gospodarki rynkowej [24]. Z pomoc dla rozwoju wiedzy w przedsibiorstwach przychodzi koncepcja gospodarki opartej na wiedzy (knowledge-based economy), w ktrej stawia si na rozwj bazy wiedzy i szeroko rozumianego kapitau intelektualnego (intellectual capital) [13, 8], ktrego cechuje poczenie wiedzy z innowacyjnoci. Rozumienie innowacyjnoci w XXI wieku rwnie ulego zmianie. Przez wiele lat ograniczane do inwestycji materialnych zostao wspczenie rozbudowane o inwestycje przedsibiorstw w systemy, narzdzia i koncepcje zarzdzania. Synonimem innowacyjnoci jest kreatywno. Pojawiaa si nawet dyscyplina wiedzy okrelano jako innowatyka, czyli nauka o twrczym, kreatywnym myleniu i jego prawidowociach, a take metodach jego stymulacji, sposobach testowania, wdraania itp. [25]. Nowe uwarunkowania funkcjonowania wspczesnych przedsibiorstw (komputeryzacja, rozwj sieci informacji, globalizacja biznesu itp.) zwrciy uwag na znaczenie wiedzy w przedsibiorstwach [21]. Podstaw sukcesu przedsibiorstw staj si pracownicy posiadajcy wiedz. Wiedza w przedsibiorstwie ma gwnie niematerialny wymiar, a zatem pojawiaj si problemy z jej kwantyfikacj i ocen. J. Grodzicki posuguje si dwoma podstawowymi kategoriami oceny, tj. kosztami wytwarzania wiedzy i uzyskanymi przychodami (uyteczne efekty posiadania wiedzy) [8]. M. Juchnowicz [9] podkrela potrzeb indywidualnego podejcia do procesu pomiaru wiedzy. W zalenoci od uwarunkowa i systemw, w ktrych firma funkcjonuje naley podej do oceny efektw wiedzy pracowniczej w sposb kompleksowy lecz z uwzgldnieniem jej specyfiki. Istotnym wyzwaniem w systemie zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy, ktry stanowi temat niniejszych rozwaa, jest denie
35

Boena Gajdzik

przedsibiorstw do osignicia celu strategicznego, jakim jest zero wypadkw w pracy. Uwzgldniajc przytoczony cel strategiczny naley ustali, jakie charakterystyczne cechy powinien posiada pracownik wiedzy, funkcjonujcy w przedmiotowym systemie, aby zmniejszy poziom wypadkowoci w przedsibiorstwie produkcyjnym. Chodzi rwnie o wskazanie miejsca pracownikw wiedzy w systemie zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy. Przedmiotowe zagadnienia ujto w czci teoretycznej pracy. Natomiast w czci praktycznej przedstawiono dziaania podejmowane w obszarze intensyfikacji wiedzy pracowniczej w produkcyjnym przedsibiorstwie hutniczym ArcelorMittal Poland, dcym do bezwypadkowej produkcji.

2. Pracownicy wiedzy - ujcie definicyjne i ich charakterystyczne cechy

Wedug definicji T.H. Davenporta [4] pracownikiem wiedzy jest osoba majca wysoki stopie wiedzy specjalistycznej, wyksztacenie i/lub dowiadczenie, a wykonywana przez niego praca wymaga tworzenia, dystrybucji oraz wykorzystania wiedzy [3]. Z kolei P. Drucker podkrela, e pracownik wiedzy wkada w prac to, czego si nauczy podczas systematycznej edukacji (pojcia, idee i teorie). Jest on przeciwiestwem pracownika, ktry w trakcie pracy angauje tylko umiejtnoci manualne lub si fizyczn [5]. J. Fazlagi podaje kompleksow definicj pracownika wiedzy, ktry jest poczeniem zdolnoci manualnych i spoecznych z wiedz fachow niezbdn do wykonywania pracy [10]. Pracownik wiedzy jest profesjonalist w realizacji powierzonych mu zada/funkcji [19]. Podstawowym celem pracownika wiedzy jest pozyskiwanie, tworzenie, uszlachetnianie i wykorzystywanie wiedzy () [19]. Pracownik wiedzy nie tylko konsekwentnie zdobywa wiedz (uczy si przez cae ycie), ale rwnie pod jej wpywem zmienia swoje zachowanie, aby lepiej dopasowa si do wykonywania powierzonych mu zada i/lub penionych funkcji. W literaturze przedmiotu jest wiele wyszczeglnie charakteryzujcych pracownika wiedzy. Przyjmuje si, e pracownika wiedzy cechuj: wysokie kwalifikacje zawodowe, kreatywno, elastyczno, mobilno, przedsibiorczo, a przede wszystkim ch zdobywania wiedzy [19]. Wedug A.K. Komiskiego pracownikw wiedzy powinno cechowa co najmniej pi cech: 1) kapita intelektualny (wiedza, dowiadczenie), 2) kapita spoeczny (kontakty, pozycja spoeczna), 3) udokumentowane kwalifikacje (dyplomy, certyfikaty), 4) udokumentowane osignicia (patenty), 5) dobra sytuacja
36

Cechy, miejsce i rola pracownika wiedzy w systemie zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy...

materialna, jako wyznacznik niezalenoci i wyraz wartoci wiedzy [16]. P. Drucker podkrela, e pracownicy wiedzy s zwykle specjalistami w danej dziedzinie [7]. Natomiast M. Morawski nazywa ich profesjonalistami [19]. Profesjonalist cechuje zbir umiejtnoci, pozwalajcych mu na samodzielne wykonywanie zoonych, nierutynowych zada, ktre czsto maj charakter zada eksperckich. Profesjonalizm jest wynikiem wyksztacenia, uzupenianego samoksztaceniem oraz praktyki zawodowej [25]. Dla pracownika wiedzy wane jest pozyskiwanie nowych pakietw wiedzy, cennych praktycznych umiejtnoci, nabywanie dowiadczenia, zdobywanie nowych kontaktw, nawizywanie nowych relacji itp. Pracownik wiedzy gromadzi informacje, tworzc wasne bazy danych. Pracownik wiedzy posiada zdolno do wykorzystania informacji do konkretnego dziaania. Samodzielnie rwnie wykonuje prac, bardzo chtnie przyjmuje ambitne zadania do wykonania, wybierajc metody i techniki ich realizacji [19]. Samodzielno i niezaleno to istotne cechy pracownika wiedzy. A.K. Komiski okrela pracownika wiedzy jako wolnego najmity czyli osoby, ktra sprzedaje swoje kompetencje rnym najemcom [16]. Aby zatrzyma pracownikw wiedzy w przedsibiorstwie trzeba stworzy im odpowiednie warunki sprzyjajce wykorzystaniu ich potencjau, tj. [11] [9]: 1) motywacja, pozwalajca pracownikowi wiedzy funkcjonowa w przekonaniu, e jego wiedza ma istotne znaczenie dla rozwoju firmy, 2) szkolenia, zapewniajce dostp do nowych pakietw wiedzy, 3) nastawienie firmy na innowacje, aby umoliwi pracownikowi kreowanie nowych rozwiza i podejmowanie inicjatywy zmian, 4) pynno rl i zakres obowizkw pracownik wiedzy musi samodzielnie zarzdza wasn wiedz i mie pewn autonomi w dziaaniu, 5) rodowisko pracy oparte na zaufaniu, aby pracownik wiedzy czu si komfortowo i mg koncentrowa si na samomotywujcej si kreatywnoci (self-motivated creativity) [22], 6) dostp do systemw informatyczno-komputerowych pracownik wiedzy pracuje za pomoc komputera i sieci teleinformatycznych [10]. Wymienione uwarunkowania nie zamykaj listy dziaa, ktre podejmuj przedsibiorstwa, aby zatrzyma pracownikw wiedzy. J. Fazagi [19] podkrela, e pracownicy wiedzy maj bardzo wysokie oczekiwania w stosunku do pracodawcy, zatem trudno ich zatrzyma w firmie. Przedsibiorstwa staraj si ich zatrzyma lecz pracownikw wiedzy cechuje wewntrzny niepokj, wynikajcy z faktu, e bardzo czsto maj wyszy poziom wiedzy ni aktualne potrzeby organizacji. Naley rwnie podkreli, e praca pracownikw wiedzy jest trudno mierzalna. Wyniki ich pracy ujawniaj si najczciej w dugim okresie czasu, z duym opnieniem
37

Boena Gajdzik

w stosunku do implementowanych dziaa z ich strony. Pracownicy wiedzy oczekuj natychmiastowych efektw, a nie tak jak to bywa w rzeczywistoci, mozolnego wspinania si po drabinie kariery zawodowej i walki z przeciwnociami losu. Bardzo czsto, aby zapewni sobie dobre warunki yciowe pracuj dla kilku firm i/lub otrzymuj wynagrodzenie nie tylko z pracy najemnej, ale rwnie z dziaalnoci naukowej (prawa autorskie), honoraria z patentw itp. Mona rwnie spotka si z stwierdzeniem, e pracownicy wiedzy s pasjonatami, zaabsorbowani procesem zdobywania wiedzy, co moe by zwizane z dziaaniami dodatkowymi na rzecz firmy (podejmowanie dobrowolnych wysikw na rzecz firmy), wykraczajcych poza formalne obowizki [1]. Obszernie na temat cech pracownika wiedzy wypowiada si J. Fazagi [11], ktry twierdzi, ze pracownika wiedzy cechuj: 1) pozyskiwanie wci nowej wiedzy poprzez proces nieustannego uczenia si, 2) pragmatyzm, czyli dostrzeganie moliwoci zastosowania wiedzy, 3) dojrzao innowacyjna - spoytkowanie wiedzy do nowych rozwiza, 4) samodzielno i niezaleno w realizacji powierzonych zada i/lub penionych funkcji, 5) mobilno atwo realizacji nowych zada w rnych miejscach, zespoach i przedsiwziciach, 6) profesjonalizm w dziaaniu - budowanie kompetencji pracowniczych na zasobach wiedzy. Pracownik wiedzy jest wiadomy wasnego potencjau, posiada autorytet w miejscu pracy i poza nim oraz reprezentuje odpowiedni poziom kultury pracy. Pracownik wiedzy jest zaangaowany w dziaania przedsibiorstwa. Jest osob obdarzon zaufaniem zawodowym i spoecznym [19]. Reasumujc, pracownik wiedzy jest specyficznym zasobem przedsibiorstw, ktrego kapitaem jest wiedza, pozwalajca mu rozwizywa problemy i/lub podejmowa decyzje. Wiedza oparta jest przede wszystkim na wnioskowaniu na podstawie zgromadzonych informacji [2]. Posiadajc j pracownik pragnie j zuytkowa dla zwikszania efektywnoci funkcjonowania przedsibiorstw. Przedsibiorstwa musz stworzy odpowiednie warunki, aby umoliwi pracownikom wiedzy przetransponowanie nieuchwytnej i ulotnej wiedzy w konkretne dziaania w przedsibiorstwie.

3. Miejsce i rola pracownikw wiedzy w systemie zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy

Pozyskiwanie i rozwj wiedzy w przedsibiorstwach staje si nieodcznym aspektem ich strategicznego rozwoju oraz doskonalenia systemw zarzdzania, w tym systemu zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy.
38

Cechy, miejsce i rola pracownika wiedzy w systemie zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy...

Wiedza w systemie zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy jest wkomponowana w podsystem komunikowania si, a jego podstaw jest proces systematycznego i aktywnego gromadzenia wiedzy w przedsibiorstwie i jej przekazywania pracownikom [23]. Proces ten musi przebiega w sposb zorganizowany i systematyczny, aby mona byo kreowa, zbiera, organizowa i przekazywa wiedz w deniu do osignicia celu produkcji bezwypadkowej (zero wypadkw). Wiedza pracownicza potrzebna jest na wszystkich etapach konstruowania systemu. Uwzgldniajc model systemu bezpieczestwa i higieny pracy przyjty w normie PN-N-18001:2004 te etapy to: 1) wprowadzenie do systemu zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy (przegld wstpny) [pkt. 4.1 normy], 2) zaangaowanie kierownictwa oraz polityka bezpieczestwa i higieny pracy, a take wspudzia pracownikw [pkt. 4.2], 3) planowanie systemu z uwzgldnieniem wymaga oglnych, prawnych oraz z ustaleniem celw oglnych i szczegowych systemu, w tym rwnie planowanie dziaa [pkt. 4.3], 4) wdraanie i funkcjonowanie systemu [pkt. 4.4.], 5) sprawdzanie oraz dziaania korygujce i zapobiegawcze [pkt. 4.5], 6) przegld wykonywany przez kierownictwo [pkt. 4.6 normy], 7) cige doskonalenie systemu oparte na cyklu E. Deminga PDCA [pkt.4.7]. Norma PN-N 18001 stwarza szanse dla pracownikw wiedzy, poprzez uczestnictwo w tworzeniu i doskonaleniu systemu. W realizacji przyjtej przez przedsibiorstwo polityki bezpieczestwa i higieny pracy najwysze kierownictwo powinno zapewni wspudzia pracownikw, czyli partycypacj pracownicz obejmujc konsultacje z pracownikami oraz ich informowanie w zakresie aspektw bezpieczestwa i higieny pracy zwizanych z prac. Ju na tym etapie budowy systemu pracownicy wiedzy mog przekaza kadrze kierowniczej informacje na temat okolicznoci i przyczyn wypadkw, identyfikacji zagroe i oceny ryzyka zawodowego na poszczeglnych stanowiskach pracy. Pracownik wiedzy posiada bowiem dowiadczenie zawodowe, ktrego efektem jest wiedza o rodowisku pracy. Planujc system zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy pracownik wiedzy powinien zachca innych pracownikw do dzielenia si z pracodawc wiedz o problemach dotyczcych bezpieczestwa i higieny pracy. Budujc system zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy pracownik wiedzy uczestniczy aktywnie w dziaaniu, jakim jest audyt wewntrzny przedsibiorstwa i/lub jest czonkiem zespou odpowiedzialnego za inicjowanie i koordynacj dziaa w ramach systemu. Chtnie bierze udzia w szkoleniach pozwalajcych im uzyska uprawnienia audytora wiodcego. Przy planowaniu systemu zarzdzania
39

Boena Gajdzik

bezpieczestwem i higien pracy musz by ustalone cele oglne i szczegowe. Formuujc je przedsibiorstwo powinno zaangaowa przede wszystkim pracownikw wiedzy, przypisujc ich do konkretnych celw jako osoby odpowiedzialne za ich realizacj. Na etapie wdraania i funkcjonowania systemu zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy pracownik wiedzy moe peni funkcj penomocnika najwyszego kierownictwa do spraw systemu. Zaleca si, aby najwysze kierownictwo wyznaczyo go spord kadry kierowniczej. Penic funkcj penomocnika (koordynatora ds. sytemu), pracownik wiedzy ma moliwo wykazania si umiejtnoci godzenia obowizkw (niezalenie od innych obowizkw ma jeszcze zakres zada dotyczcych systemu zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy), zdolnociami koncepcyjnymi, analitycznymi przy ustanawianiu, wdroeniu i utrzymywaniu systemu zgodnie z ustalonymi wymogami. Pracownik wiedzy promuje system i zachca innych pracownikw do wspudziau w dziaaniach na rzecz bezpieczestwa i higieny pracy [17]. Pracownicy wiedzy powinni uczestniczy przy opracowywaniu dokumentacji systemu zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy, a w szczeglnoci przy opracowywaniu istotnych dla systemu procedur. Dokumentacja systemu moe by zgromadzona w formie papierowej lub elektronicznej. Pomocnym narzdziem dokumentacyjnym s katalogi procedur zapisane w wersji elektronicznej i/lub caa ksiga systemu. Konstruujc system zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy w oparciu o norm PN-N 18001:2004 przedsibiorstwo ma do dyspozycji dwa podstawowe podsystemy, zapewniajce rozwj i przesyanie wiedzy. S to motywacja i komunikowanie si. Przyjmujc definicj podrcznikow motywowanie polega na stosowaniu rnorodnych form zachcania pracownikw do jak najlepszego wykonywania postawionych przed nimi celw i zada [17]. W odniesieniu do pracownikw wiedzy stosowane motywatory powinny zachca ich do ujawniania posiadanej wiedzy i nagradza tych pracownikw, ktrzy dziel si wiedz. Z kolei w systemie komunikowania si mechanizmy przesyania wiedzy powinny by dostosowane do rodzaju wiedzy i specyfiki funkcjonowania przedsibiorstwa. Naley jednak pamita, aby zapewni pracownikom wiedzy dostp do systemw informatyczno-komputerowych, uatwiajc im zdobywanie wiedzy i dzielenie si ni (wiedz mona przesya w postaci elektronicznej). Wane jest take, aby pracownicy wiedzy mieli dostp do zdywersyfikowanych rde informacji (podrczniki, bazy danych, szkolenia, zastpstwa, stae zagraniczne, crossing stanowiskowy itp.).
40

Cechy, miejsce i rola pracownika wiedzy w systemie zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy...

Stosowane w przedsibiorstwie metody i rodki motywowania pracownikw wiedzy oraz komunikowania si powinny uatwia im angaowanie si w popraw bezpieczestwa i higieny pracy. Budowanie zaangaowania pracowniczego jest coraz czciej koncepcj zarzdzania przedsibiorstwem stosowan w wielu firmach. Waciciele przedsibiorstw oczekuj od pracownikw uczestnictwa w podejmowaniu decyzji, twrczego mylenia, elastycznoci zachowa oraz cigego doskonalenia organizacji pracy i procesw operacyjnych [15]. Pierwszymi pracownikami, ktrzy chtnie angauj si w zarzdzanie firm s pracownicy wiedzy. Ich warto indywidualna pozwala im wspdecydowa o przedsibiorstwie i dostarcza unikatowego wkadu w postaci wiedzy twrczej. W systemie zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy wystpuje charakterystyczna zaleno, e bezpieczne i waciwe warunki higieny pracy sprzyjaj budowaniu zaangaowania pracowniczego, a jednoczenie zaangaowanie pracownicze umoliwia cige doskonalenie systemu. Zamknita ptla relacji pomidzy bezpieczestwem i rodowiskiem pracy a zaangaowaniem staje si swoistym motywatorem dla pracownikw wiedzy, ktrzy bd inicjatorem zmian w systemie. Pracownikw wiedzy uznaje si za osoby odwane, ktre manifestuj swoje niezadowolenie z warunkw pracy, proponujc jednoczenie nowe kierunki dziaa. Ich wiedza na temat nieprawidowoci w zakresie funkcjonowania systemu powinna by wykorzystana przez pracodawc przy podejmowaniu decyzji dotyczcych doskonalenia systemu. Szczegln cech pracownika wiedzy jest mylenie pro aktywne, oznaczajce si umiejtnoci wyprzedzenia rzeczywistoci. Pracownik wiedzy chce przekracza wszelkie granice, podsuwa pomysy, ktre na danym etapie rozwoju firmy wydaj si by nierealne, ale warto je rozway, aby zapewni sukces firmy w przyszoci. W przypadku systemu zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy to perspektywiczne spojrzenie na firm mona wykorzysta na etapie sprawdzania funkcjonowania i cigego doskonalenia systemu. Pracownicy wiedzy mog wchodzi w skad rnych organw kontrolnych i doradczych pracodawcy. Pracownicy wiedzy mog by audytorami systemu, osobami wyznaczonymi przez pracodawc za dziaania korygujce i zapobiegawcze, a przypadku gdy nale do kadry najwyszego kierownictwa rwnie poprzez udzia w przegldach systemu. Cige doskonalenie systemu zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy stwarza pracownikowi wiedzy szans do takiego zastosowania wiedzy, aby system usprawni w celu osignicia poprawy wszystkich dziaa zwizanych
41

Boena Gajdzik

z bezpieczestwem i higien pracy, zgodnie z przyjt polityk bezpieczestwa i higieny pracy przedsibiorstwa. Pracownicy wiedzy s aktywnymi uczestnikami burzy mzgw, zespow zarzdzajcych projektami czy zespow oceniajcych ryzyko na poszczeglnych stanowiskach pracy. Reasumujc, pracownicy wiedzy wykazuj du aktywno i inicjatyw, gotowo do dziaa, ktre to cechy naley wykorzysta planujc, wdraajc i doskonalc system zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy. Wymienione kluczowe cechy podbudowane s wiedz, ktra pozwala im wczy si w popraw warunkw pracy. Podstawowe role jakie moe peni pracownik wiedzy w systemie to: wsptwrca systemu, inicjator zmian, propagator nowych rozwiza i promotor systemu.

4. Pakiety wiedzy pracowniczej w systemie zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy

Pakiety wiedzy, jakie pracownik nabywa w procesie uczenia (system edukacji) i w trakcie pracy zawodowej pozwalaj mu stopniowo stawa si pracownikiem wiedzy. W poszczeglnych sektorach przemysu poszukuje si pracownikw wyposaonych w wiedz potrzebn na konkretnych stanowiskach pracy. Jest to wiedza techniczno-technologiczna pozwalajca pracownikowi funkcjonowa w danej brany przemysu (np. wiedza metalurgiczna, grnicza, komputerowa), najczciej teoretyczna, ktr poprzez zdobywanie zawodowego dowiadczenia pracownik obudowa wiedz praktyczn (know-how). Te dwa podstawowe zasoby wiedzy podlegaj rozbudowie o kolejne pakiety, ktre s niezbdne do prawidowego funkcjonowania w przedsibiorstwie. Do podstawowych pakietw wiedzy potrzebnych pracownikom w systemach zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy nale midzy innymi: ! podstawy prawne zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy (przedmiotowe dyrektywy Unii Europejskiej, kodeks pracy, rozporzdzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie oglnych przepisw dotyczcych bezpieczestwa pracy, akty wykonawcze itp.), ! standardy zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy (wytyczne norm krajowych, np. PN-N 18001:2004, zagranicznych, np. BS OHSAS 18001:2007), ! zaoenia systemu zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy przyjte w przedsibiorstwie (znajomo polityki bezpieczestwa i higieny pracy, znajomo priorytetw dotyczcych bezpieczestwa pracy),
42

Cechy, miejsce i rola pracownika wiedzy w systemie zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy...

dokumentacja systemu zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy (ksiga bezpieczestwa pracy, wydziaowe procedury, instrukcje i zapisy bezpieczestwa pracy), ! metodologia, szacowanie i ocena ryzyka zawodowego na danym stanowisku pracy (identyfikacja zagroe, rodki zapobiegawcze), ! metodyka oceny stanu bezpieczestwa pracy (wskaniki czstoci i cikoci wypadkw), ! organizacja pracy (sposoby postpowania w przypadku awarii i wypadkw, w tym: zasady powiadamiania odpowiednich sub, drogi ewakuacji, udzielenie pierwszej pomocy).
!

Uzyskana wiedza powinna by wzbogacona informacjami o integracji systemu zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy z systemem zarzdzania jakoci (ISO 9001:2008) i systemem zarzdzania rodowiskowego (ISO 14001:2004). Pozyskujc wiedz na temat zasad zapewnienia jakoci wyrobw potrzebne s informacje o atrybutach wyrobw wynikajce z norm i relacji klient-produkt. Do tego dochodzi wiedza o oddziaywaniu produkcji na rodowisko (znajomo kluczowych aspektw rodowiskowych, zasad postpowania z odpadami itp.). Pozyskane pakiety wiedzy powinny by wsparte wiedz zarzdcz, ktra dostarcza informacji o nowoczesnych technikach i metody zarzdzania przedsibiorstwem. Narzdzia, takie jak: 5S, Kaizen, kanban, Just in Time, TBM, TPM, TQM i inne pozwalaj na popraw skutecznoci i sprawnoci funkcjonowania przedsibiorstwa produkcyjnego poprzez powizania techniki i technologii z zarzdzaniem. Nowe koncepcje zarzdzania mona opisa za pomoc nastpujcych hase: doskonalenie firmy, wyprzedzanie konkurentw, lepsze zaspakajanie potrzeb klientw, skracanie czasu procesw, odchudzanie zarzdzania, wzorowanie si na lepszych itp. [26]. Przedstawione pakiety wiedzy nie wyczerpuj caoci wiedzy, jak powinien posiada pracownik w przedsibiorstwie, stanowi jedynie baz do budowy dalszych jej pakietw. Konsekwentne zdobywanie wiedzy i lepsze jej wykorzystanie jest uznawane za podstawowy paradygmat wspczesnych organizacji. M.E. Mc Gill i J.W. Slocum twierdz, e przedsibiorstwo jest centralnym punktem wspczesnych koncepcji zarzdzania, o ile, wie, rozumie, myli i uczy si[25]. Proces ksztatowania cech pracownika wiedzy jest cigy, bowiem czowiek uczy si przez cae ycie.

43

Boena Gajdzik

5. Intensyfikacja wiedzy w systemie zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy case study

Jako studium przypadku posuyo przedsibiorstwo hutnicze ArcelorMittal Poland. Przedsibiorstwo realizuje peny cykl produkcyjny, a powstao na bazie Polskich Hut Sali. Obecnie firma zatrudnia okoo 10 tys. pracownikw. Przedsibiorstwo wchodzi w skad globalnej grupy kapitaowej ArcelorMittal, wiatowego producenta stali (77,5 milionw ton stali w 2009 roku). Na polskim rynku przedsibiorstwo skupia 70% potencjau produkcyjnego hutnictwa. Pod mark ArcelorMittal przedsibiorstwo dziaa od czerwca 2006 roku. Przyjmujc rok poczenia si kapitau Mittala z Arcelorem za okres przejciowy dla funkcjonowania nowego przedsibiorstwa, analiz w zakresie intensyfikacji wiedzy w obszarze poprawy bezpieczestwa pracy objto okres 2007-2010. Przez pojcie intensyfikacji wiedzy naley rozumie jej systematyczne narastanie. Jest to proces cigy i dugookresowy. W odniesieniu do systemu zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy podstawow form przekazu wiedzy pracownikom s szkolenia. Tematyka szkole z zakresu bezpieczestwa i higieny pracy w analizowanym przedsibiorstwie stanowi ponad 50% ogu szkole (dane za 2010 rok). Cz z tych szkole miaa charakter obligatoryjny i wynikaa z obowizujcych przepisw dotyczcych bezpieczestwa i higieny pracy (instrukta oglny, instrukta stanowiskowy i szkolenia okresowe). Oprcz szkole obowizkowych realizowane s: specjalistyczne kursy dla audytorw wewntrznych systemu zarzdzania przedsibiorstwem, specjalistyczne szkolenia dla czonkw zespou oceniajcego ryzyko zawodowe, szkolenia dla spoecznych inspektorw pracy, cykliczne szkolenia w zakresie przestrzegania podstawowych zasad bezpieczestwa pracy na terenie zakadu (organizowane dla pracownikw, jak i osb z zewntrz, np. podwykonawcw), szkolenia dotyczce obsugi maszyn i urzdze, cykliczne szkolenia w zakresie ochrony przeciwpoarowej i udzielania pierwszej pomocy, szkolenia w zakresie obsugi systemw informatycznych (np. SAP) itp. Dodatkowo organizowane s szkolenia z zakresu zarzdzania i organizacji pracy. W analizowanym przedsibiorstwie stanowi one prawie 30% ogu szkole. Tak dua liczba szkole o tematyce dotyczcej zarzdzania i organizacji wynika z faktu zintegrowania zarzdzania jakoci wedug normy ISO 9001: 2008 z zarzdzaniem rodowiskowym wedug ISO 14001:2004 oraz z zarzdzaniem bezpieczestwem i higien pracy PN-N 18001:2004. W przytoczonym przedsibiorstwie organizowane s rwnie kursy jzykowe. Nauka jzyka angielskiego uatwia
44

Cechy, miejsce i rola pracownika wiedzy w systemie zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy...

pracownikom odczytywanie dokumentw przesyanych z centrali przedsibiorstwa (ArcelorMittal jest globaln korporacj). Poza tradycyjn form szkole w przedsibiorstwie organizowane s spotkania zaogi z czonkami najwyszego zarzdu (cykl spotka pod oglnym tytuem Porozmawiaj z prezesem), cykliczne narady specjalistw do spraw bezpieczestwa i higieny pracy z czonkami najwyszego kierownictwa, spotkania pracownikw z kadr kierownicz pierwszej linii pozwalajce na przypomnienie zasad bezpieczestwa pracy (akcja informacyjna pt. Minuty dla bezpieczestwa), pouczenia przeprowadzane z pracownikami, ktrzy swoim zachowaniem stwarzaj zagroenie w miejscu pracy, akcje propagandowo-informacyjne (np. obchody Dni Bezpieczestwa w ArcelorMittal Poland) oraz cay cykl szkole organizowanych w ramach programu Budowania wiadomoci pracowniczej. Na rys. 1 przedstawiono struktur tematyczn szkole organizowanych w analizowanym przedsibiorstwie.
Informatyczne 7% Nauka jzykw obcych 1%

Organizacja i zarzdzanie 28%

BHP 30% Razem BHP 51% Obligatoryjne szkolenia BHP 21%

Techniczne 13%

Rys. 1. Tematyka szkole realizowanych w ArcelorMittal Poland SA [26]

W 2007 roku ze szkole skorzystao 11046 osb, co stanowi 73% ogu zatrudnionych wtedy pracownikw. W 2008 roku uczestnikami szkole byo 9124 pracownikw, ktrzy reprezentowali 70% zaogi. W 2009 roku szkoleniami objto 9461 pracownikw, co stanowio ju 80% zaogi. Odsetek uczestnikw szkole w 2010 roku wzrs do poziomu 85%. Mona zatem przyj, e corocznie ponad 80% zaogi przedsibiorstwa jest uczestnikami szkole. Z tego 60% to pracownicy zatrudnieni na stanowiskach operacyjnych, technicznych i technologicznych, okoo 9,5% to kadra kierownicza, niecae 10% to pracownicy nowo przyjci, a ponad 2% to pracownicy administracji. Najliczniejsz grup uczestnikw szkole w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy s pracownicy bezporednio produkcyjni (5522 osb). Struktur uczestnikw szkole w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy w 2010 roku przedstawiono na rys. 2.
45

Boena Gajdzik

szkole w za kresie BHP

struktura uczest nikw

Kadra kierownicza Pracownicy produkcji BHP Pracownicy administracji Pracownicy nowo przyjci 0% 20% 40% 60% 80% 100%

Rys. 2. Uczestnicy szkole w zakresie BHP w ArcelorMittal Poland SA [26]

W analizowanym przedsibiorstwie w okresie ostatnich czterech lat szkolenia w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy realizowane byy systematycznie, zatem przyjmujc zaoenie, e wiedza nabyta przez uczestnikw powinna przyczyni si do spadku liczby wypadkw odnotowanych w przedsibiorstwie, dokonano analizy poziomu wypadkowoci w ArcelorMittal Poland. Na podstawie raportw o stanie bezpieczestwa pracy w przedsibiorstwie ustalono, e w 2007 roku odnotowano 91 wypadkw z przerw w pracy, w 2010 roku osignito spadek do 26 przypadkw (rys. 3).
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 liczba wypadkw z przerw w pracy 91

58 26

26

2007

2008 rok

2009

2010

Rys. 3. Liczba zarejestrowanych wypadkw z przerw w pracy w ArcelorMittal Poland [26]

6. Podsumowanie
W artykule przedstawiono cechy pracownika wiedzy oraz wskazano na jego rol w systemie zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy, umiejscawiajc go w systemie. Skuteczno implementacji wiedzy przez analizowan grup pracownikw wymaga zintegrowania procesu edukacji z systemami motywacji i komunikacji. Narastanie wiedzy w systemie zarzdzania bezpieczestwem
46

Cechy, miejsce i rola pracownika wiedzy w systemie zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy...

i higien pracy przynosi efekty w postaci poprawy bezpieczestwa pracy. W analizowanym przedsibiorstwie ponad 80% zaogi, co roku uczestniczy w szkoleniach w zakresie poprawy bezpieczestwa pracy, a ich efektem jest spadek liczby wypadkw z 91 w 2007 roku do 26 w 2010 roku. Oglny wniosek: praca w przedsibiorstwie ArcelroMittal Poland staje si bezpieczna.

LITERATURA
[1] Armstrong M.: Zarzdzanie wynagrodzeniami, Wolter Kluwer Polska, Krakw 2009, s. 123. [2] Brdulak, J.: Zarzdzanie wiedz a proces innowacji produktu, Szkoa Gwna Handlowa, Warszawa 2005, 13. [3] Cyt. za: http://pl.wikipedia.org/Wiki/Pracownik_wiedzy (30.10.2011). [4] Davenport T. H.: Thinking for a Living: How to Get better performance and results from knowledge workers, Harvard Business School Press, Boston-Massachusetts 2005, s. 10. [5] Drucker P.: cyt. za: Elliman T., Eatock T., Spencer N.: Modelling knowledge worker in business process studies, Journal of Enterprise Information Management, 2005, s. 18. [6] Drucker, P.: Pokapitalistyczne spoeczestwo, PWN, Warszawa 1999, s. 20. [7] Drucker P. F.: Zarzdzanie XXI wieku, Wydawnictwo Muza, warszawa 2000, s. 19. [8] Edisson L., Malone M.S.: Kapita intelektualny, PWN, Warszawa 2001. [9] Evans C.: Zarzdzanie wiedz, PWE, Warszawa 2005, s. 58. [10] Fazlagi A.J.: http://www.fazlagic.egov.pl/artykul.php?artykul=10&zakladka=1 (30.10.2011). [11] Fazlagi A. J.: Zarzdzanie wiedz: szansa na sukces w biznesie, Wydawnictwo Milenium, Gniezno 2006, s. 75. [12] Grodzicki J.: Rola kapitau ludzkiego w rozwoju gospodarki globalnej, Gdask 2003, s. 59. [13] Grudzewski W. M., Hejduk I., Sankowska A., Watuchowicz M.: Sustainability w biznesie czyli przedsibiorstwo przyszoci. Zmiany paradygmatw i koncepcji zarzdzania, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2010, s. 130. [14] Juchnowicz M.: Elastyczne zarzdzanie kapitaem ludzkim w organizacji, SGH, Warszawa 2007, s. 47. [15] Juchnowicz M.: Zarzdzanie przez zaangaowanie, PWE, Warszawa 2010, s. 46-47. [16] Komiski A. K.: Zarzdzanie w warunkach niepewnoci, PWN, Warszawa 2004, s. 78, 47 cyt. za: Grudzewski W. M., Hejduk I., Sankowska A., Watuchowicz M.: Sustainability w biznesie czyli przedsibiorstwo przyszoci. Zmiany paradygmatw i koncepcji zarzdzania, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2010, s. 141. [17] Krause M.: Podstawy zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy w przedsibiorstwie, Wysza Szkoa Zarzdzania Ochron Pracy w Katowicach, Katowice 2006, s. 75, 76.
47

Boena Gajdzik

[18] Mc Gill M. E., Slocum J. W.: Das intelligente Unternehmen. Wettbewerbsvorteile durch schnelle Anpassung an Marktbedrfnisse, Stuttgart 1996, s. 8. [19] Morawski M.: Zarzdzanie profesjonalistami, PWE, Warszawa 2009, s. 45, 7, 54, 47. [20] Opracowanie wasne na podstawie raportu o stanie bezpieczestwa pracy w ArcelorMittal Poland SA (Dbrowa Grnicza 2010, S. Borowik, specjalista ds. BHP). [21] Perechuda K.: Zarzdzanie wiedz w przedsibiorstwie, PWN, Warszawa 2005, s. 136. [22] Quinn J. B., Hilmer F. G.: Strategic Outsourcing, Sloan Management Review 35(4), s. 43-55. [23] Skyrme, D.J.: Knowledge Creation. Creating the Collaborative Enterprise, Oxford: Butterworth-Heinemann 1999, s. 39. [24] Stutz F. P., de Souza A. R.: The World Economy, Prince Hall, New Jersey 1998. [25] mid W.: Leksykon menedera, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoy Biznesu, Krakw 2000, s. 132, s. 285. [26] Zimniewicz K.: Wspczesne koncepcje i metody zarzdzania, wyd. II, PWE, Warszawa 2003, s. 11.

48