BAKANY

Marek Skawiski

BELGRAD BRONI SWOICH INTERESW

29. grudnia 2000 roku Parlament Federalny Jugosawii (Savezna Skupsztina) uchwali Deklaracj zasad ochrony narodowych i pastwowych interesw Federacyjnej Republiki Jugosawii. Deklaracj t przyjto w zwizku z eskalacj terroryzmu albaskiego w Kosowie i Metochii i w strefie bezpieczestwa.
Mniej wicej od listopada ubiegego roku ma miejsce nasilenie terroryzmu tzw. Wyzwoleczej Armii Pr eszeva, Medvedje i Bujanovca (UCPMB) na terenie tych trzech przylegajcych do wschodniej granicy Kosowa gmin. Akcje te prowadzone s z terenu samego Kosowa, zwaszcza z rejonu Gnjilane, gdzie rwnie nastp ia intensyfikacja akcji terrorystycznych. Wzdu granicy z Kosowem przez gminy Medvedja, Preszevo i Bujanovac prowadzi tzw. strefa bezpieczestwa szerokoci 3 mil (ok. 5 km). Znajduje si ona na terenie Serbii waciwej, ale jest kontrolowana przez KFOR. Owa kontrola jak wida, nie stanowi skutecznej p rzeszkody, uniemoliwiajcej infiltrowanie przez separatystw poudniowej Serbii. Powtrka z Kosowa? Rozwj sytuacji w powyszych gminach (obszarowo s to raczej mae powiaty ni gminy) zdaje si by powtrk scenariusza z Kosowa z 1998 roku, ze wszelkimi tego konsekwencjami, przede wszystkim za t, e opanowanie danego terenu jest tylko etapem na drodze do dalszej destabilizacji regionu. Wprawdzie w powyszych gminach jest pewien odsetek ludnoci albaskiej, ale nie udmy si, ich ewentualne opanow anie moe sta si punktem wyjcia w gb terytoriw etnicznie czysto serbskich. Takie akcje podejmowane z pnocnego Kosowa maj zreszt ju miejsce. Obszar Preszeva i Bujanovca ma ponadto zasadnicze znaczenie komunikacyjne i strategiczne. Tdy, bowiem prowadz linie komunikacyjne (droga E75 i kolej) z Europy rodkowej do Grecji. Moliwy jest rwnie inny scenariusz. Opanowanie Preszeva i Bujanovca z korytarzem komunikacyjnym, oprcz tego, e daoby separatystom kontrol nad nim, stanowi pewnego rodzaju test n a reakcj si midzynarodowych na dziaania albaskie poza Kosowem oraz na skal moliwej infiltracji pr owadzonej przez UCK z terenu Kosowa. Te aspekty razem wzite stanowi mog punkt wyjcia do podjcia przez UCK lub formacje siostrzane, akcji w Macedonii, gdzie Albaczycy stanowi niemal 25% ogu ludn oci, koncentrujc si w pnocno-zachodniej czci kraju. Na razie porzdku pilnuj tam siy midzynarodowe. Jak ju bya mowa na wstpie, rozwj wydarze w poudniowej Serbii naley okreli mianem esk alacji dziaa separatystw. Miay one, bowiem miejsce ju wczeniej, cho z mniejszym nasileniem. W okr esie od 10. czerwca, czyli od podpisania porozumienia z Kumanowa do 31. grudnia 1999. przeprowadzono w powyszych trzech gminach 46 rnego rodzaju akcji terrorystycznych, natomiast w 2000 roku do dnia 15. grudnia a 399, z czego 331 skierowanych przeciwko policji, 67 wymierzonych w ludno cywiln i 1 atak na funkcjonariuszy si midzynarodowych. Aktualnie separatyci opanowali ok. 200 km 2 w obrbie gmin Preszevo, Medvedja i Bujanovac, co stanowi prawie 10% obszaru tych gmin. KFOR papierowym tygrysem Sytuacja, jaka wytworzya si w strefie bezpieczestwa w sposb bezporedni wie si z wydarz eniami majcymi miejsce na terenie Kosowa od momentu rozpoczcia misji KFOR i UNMIK, kiedy to praktycznie aden zasadniczy cel tyche nie zosta zrealizowany, nie zapewniono bezpieczestwa ludnoci c ywilnej, a przede wszystkim nie rozbrojono formacji UCK, w zwizku z czym w cigu minionych ptora roku ma miejsce kocowa ju chyba faza czyszczenia etnicznego okrgu z ludnoci niealbaskiej oraz ni emal kompletna swoboda dziaa UCK, rnego zreszt charakteru, wymierzonych w ludno bez wzgldu na narodowo, nie mwic ju o zniszczonych wityniach i zabytkach serbskiej historii. Pod oson KFOR i UNMIK, UCK w praktyce umacnia sw pozycj. Wymowny przykad tego jak wyglda rozbrajanie UCK stanowi trudnoci na jakie w swej pracy napotyka specjalna brytyjsko -otewska jednostka KFOR: Weapons Intelligence Section (WIS). Zadaniem tej jednostki jest identyfikacja, skatalogowanie i odfotografowanie znalezionej lub skonfiskowanej broni i amunicji, ustalenie miejsca i czasu odnalezienia (konfiskaty), wreszcie pochodzenia i sposobu w jaki materiay te znalazy si w Kosowie. Dane te trafia maj do sztabu KFOR, a nastpnie do zainteresowanych nimi pastw. Celem jest okrelenie sposobu w jaki UCK otrzymywaa uzbrojenie, oraz ustalenie szlakw nielegalnych dostaw i handlu broni, a take dostawcw i porednikw. Stworzony w ten sposb katalog suy mia policji w danych krajach do ustalenia czy bro z Kosowa nie jest nielegalnie dystrybuowana na obszarze tych pastw, a zwaszcza w najwikszych metropoliach. Jej p o-

tencjalnym odbiorc mgby by przecie wiat przestpczy. Przydatnoci takiego studium dla policji nie sposb przeceni. Jak pisze brytyjskie czasopismo Combat and Survival WIS natrafiaa na przeszkody w swej pracy. Mianowicie, bywa, e jej funkcjonariusze s wzywani na miejsce dopiero po paru dniach od przejcia czy znalezienia broni. W tym momencie nie s ju w stanie dokadnie ustali, przytoczonych wyej danych, a ponadto, co gorsza nie maj pewnoci czy prezentowana im bro to aby na pewno cao skonfiskowanego lub odnalezionego materiau. Sekcji, na przykad, jak dotd nie okazano ani jednej sztuki najnowoczeniejszej broni, ktra znajdowaa si na uposaeniu onierzy UCK w czerwcu 1999. To co WIS po wezwaniu ma mono oglda mona okreli mianem muzealnej kolekcji ze wszystkich wojen XX wieku. Jedn z rzadkich, zakoczonych sukcesem akcji byo przejcie arsenau koo wsi Kleczka. W tym przypadku KFOR postpowa jak naley: zamkn cay rejon i wezwa WIS. Znaleziona, najnowoczeniejsza bro pozwoliaby, wg sw brytyjskiego oficera, na wyeliminowanie ludnoci caej Prisztiny (w 1991 r. ok. 108 tysicy osb) lub zniszczenie 900-1000 czogw. Z dowiadcze WIS wnioskowa zatem mona, e to niekoniecznie nieudolno KFOR i UNMIK jest przyczyn tego, e rzeczywisto rozmija si z zapisami Rezolucji 1244 RB i porozumienia w Kumanowie. Sygnalizuje to wanie tytuowa Deklaracja. Grochem o cian Wadze Jugosawii wielokrotnie wyraay sw opini na temat tego, co dzieje si w Kosowie, e przypomn memorandum z listopada 1999 i szereg protestw. O ile jednak poprz ednie dokumenty adresowane byy do instytucji midzynarodowych (gownie Rada Bezpieczestwa), o tyle przyjta w ostatni pitek grudnia deklaracja jest dokumentem, owszem podanym do wiadomoci instytucji midzynarodowych i z awierajcym konkretne dania pod ich adresem, zawiera rwnie ocen dziaalnoci KFOR i UNMIK, ale przede wszystkim stanowi zapowied podjcia pewnych krokw. Praca nad Deklaracj trwaa stosunkowo niedugo. 16. grudnia ub. r. uchwaliy j, na wsplnym p osiedzeniu rzdy: federalny i serbski, w obecnoci prezydenta FRJ Vojislava Kosztunicy. Bya to odpowied na danie parlamentu pod adresem rzdu, okrelenia jaka jest granica z ktrej Jugosawia, w imi ochrony swoich interesw si nie cofnie. Deklaracja rzdu stanowi miaa jego program polityczny w zwizku z kryzysem jaki zaistnia w strefie bezpieczestwa. Premier federalny Zoran ii stwierdzi wwczas, e akcja dyplomatyczna prowadzona bdzie dopty dopki Jugosawia nie otrzyma od spoecznoci midzynarod owej zapewnienia, e ewentualna interwencja wojskowa w strefie bezpieczestwa jest jedynym moliwym rodkiem prowadzcym do sytuacji zgodnej z rezolucj 1244 Rady Bezpieczestwa i porozumieniem wojskowo-technicznym. Przypuszczam, e o ile w ogle sygna ten nadejdzie (co jest wtpliwe) to sta si to moe dopiero po zmianie administracji w Waszyngtonie. Pod koniec roku wadze Jugosawii doday, e z interwencj wstrzymaj si co najmniej do czasu sformowania rzdu Serbii, co oznacza drug poow stycznia br. 27. grudnia projekt rzdowy zosta zaakceptowany przez Komisj Bezpieczestwa i Obrony Parl amentu Federalnego. Tego dnia projekt przyja Rada Republik (jedna z dwu izb jugosowiaskiego parl amentu). Natomiast Rada Obywateli, na wniosek posw SPS uzupenia wstp o ocen, e dosz o do eskalacji terroryzmu albaskiego oraz, e Jugosawia wypenia postanowienia Rezolucji 1244 i porozumienia z K umanowa, za zasadniczy tekst o punkty dotyczce ataku na rzdowy komitet w Prisztinie i apelu do UNESCO. Nastpnie specjalna komisja ustalia jednolity tekst Deklaracji. Z kolei premier ii odnis si do kilku kwestii, a mianowicie wyrazi nadziej na porozumienie z Rug ow. Porozumienie to jest wedug mnie wtpliwie, ju to dlatego, e Rugowa, znajc warunki graniczne Jug osawii (p. punkt 8 Deklaracji) nie do, e raczej takiego porozumienia nie chce, to na pewno nie moe go zawrze. Nie trzeba chyba dodawa dlaczego. Ponadto ii zadeklarowa denie rzdu wsppracy z KFOR celem zawarcia porozumienia umoliwiajcego wejcie Armii Jugosowiaskiej (VJ) do strefy bezpieczestwa. Z kolei ostro zareagowa na poczynania ekipy w Podgoricy (sam zreszt jest Czarnogrcem); stwierdzi bowiem, i uregulowanie statusu Kosowa i Metochii i dalszy los okrgu jest w rkach ludzi decydujcych o pastwowo-prawnym statusie Czarnogry, albowiem wyjcie Czarnogry oznacza utrat Kosowa i Metochii i tego, kto odczy Czarnogr dosign moe kltwa Lazara. Stwierdzenie nie do, e obraz owe to rwnie stanowcze. Moe wiza je naley nie tyle z Kosowem, cho tego typu wanie obawy federalnego premiera s jak najbardziej suszne, co raczej naley traktowa to jako sygna wadz federalnych (w tym i prezydenta) wysany do Podgoricy, w zwizku z nadziejami jakie Djukanovi wie z nowym rzdem Serbii. Sygna, rwnoczenie bardzo wymowny dla mieszkacw Czarnogry. Podczas debaty 29. grudnia ub.r. jugosowiaska Skupsztina uchwalia Deklaracj. Nie poparli jej jedynie radykaowie Szeszelja uznajc, e nie obejmuje caoci problemu, a od rzdu, a zwaszcza ministra spraw zagranicznych FRJ zadali przedstawienia parlamentowi konkretnych dziaa na forum dyplomatycznym i wyjanienia o jakie rozmowy z Albaczykami chodzi. Jest to odniesienie do wczeniejszej wypowiedzi

iia o koniecznoci systemowych dziaa na rzecz budowy nowych stosunkw z Albaczykami obywa-

telami FRJ.
Przyjta deklaracja, ktrej peny tekst zamieszczamy poniej, jest wyrazem determinacji wadz Jugosawii. Z militarnego punktu widzenia s one w stanie opanowa sytuacj we wzmiankowanych gm inach. Nie wiem czy w cigu dwch dni, jak to deklaruje Belgrad, ale na obecnym etapie s jeszcze do tego zdolne. Decyzja o interwencji nie jest decyzj atw i to z dwch powodw: po pierwsze nie wiadomo jak zareagowaby KFOR, nawet gdyby interwencja w tych gminach nie obja samej strefy bezpieczestwa, a po drugie mogoby to oznacza przerwanie funkcjonowania korytarza komunikacyjnego biegncego przez Bujanovac i Preszevo. Co do punktu pierwszego, to moe najpierw naleaoby skierowa siy, interweniujce w razie potrzeby, na terytorium gmin, ale poza stref bezpieczestwa. To mogoby stanowi dostateczne zabezpieczenie. Interwencja nastpiaby na tych terenach w gbi Serbii, ktre ju kontroluj separatyci. Na razie prezydent Kosztunica proponuje KFOR zawenie strefy bezpieczestwa do szerokoci ok. 1-2 km. Naley przypuszcza, e kontrol nad reszt strefy, w jego zamyle przejaby armia i policja. Pytanie w jakiej sile. Natomiast odnonie punktu drugiego, to zaleaoby to od dyslokacji VJ w obrbie g min i charakteru oraz zasigu prowadzonych dziaa. Dobrze si te stao, e Deklaracja przypomina o koniecznoci docelowego powrotu jugosowiaskiej armii i policji do Kosowa. Kluczowe pytania brzmi: czy wadze federalne s zdeterminowane na tyle, eby, w ostatecznoci interweniowa w strefie bezpieczestwa bez zgody KFOR? czy ze strony KFOR w ogle moliwa jest taka zgoda i w czyich rkach naprawd ley podjcie st osownej decyzji?

DEKLARACJA ZASAD OCHRONY NARODOWYCH I PASTWOWYCH INTERESW FEDERACYJNEJ REPUBLIKI JUGOSAWII

Uznajc, e doszo do eskalacji terroryzmu albaskiego w Kosowie i Metochii oraz, e akcje zbrojne terrorystw albaskich w strefie bezpieczestwa, a take ich pobyt w tej strefie stanowi niedopuszczaln eskalacj przemocy i naruszenie suwerennoci i integralnoci terytorialnej Federacyjnej Republiki Jugosawii, pokoju i bezpieczestwa obywateli; podkrelajc, e prawem i obowizkiem kadego pastwa jest ochrona swej suwerennoci i integralnoci terytorialnej, oraz uycie wszelkich zgodnych z prawem rodkw celem ochrony swych obywateli i terytorium przed terroryzmem i organizacjami terrorystycznymi; przypominajc, e Federacyjna Republika Jugosawii wypenia swoje zobowizania wynikajce z Rezolucji 1244 Rady Bez pieczestwa o Kosowie i Metochii oraz z porozumienia wojskowo-technicznego, Parlament Federalny, na posiedzeniach Rady Obywateli i Rady Republik, ktre odbyy si 29. grudnia 2000 roku uchwali DEKLARACJ zasad ochrony interesw narodowych i pastwowych Federacyjnej Republiki Jugosawii w zwizku z eskalacj terroryzmu albaski ego w Kosowie i Metochii i w strefie bezpieczestwa. 1. Parlament Federalny potpia zbrojne najazdy na stref bezpieczestwa i na terytoria gmin Bujanovac, Preszevo i Medve dja jako akty zaplanowane, stanowice kontynuacj stanu zagroenia i naruszania integralnoci terytorialnej i suwerennoci Federacyjne j Republiki Jugosawii oraz drastycznego amania Rezolucji 1244 Rady Bezpieczestwa. 2. Parlament Federalny stwierdza, e Midzynarodowe Siy Bezpieczestwa (KFOR) i Misja Cywilna Narodw Zjednoczo nych w Kosowie i Metochii (UNMIK) s bezporednio odpowiedzialne za zbrojne wkroczenie terrorystw albaskich. KFOR i UNMIK nie zapewniy bezpieczestwa ludzi i mienia, realizacji praw i wolnoci obywatelskich wszystkich mieszkacw Kosowa i Metochii, nie rozbroiy terrorystycznych formacji tzw. WAK i innych organizacji terrorystycznych. Strefa bezpieczestwa, ustanowiona dla zapewnienia bezpieczestwa i ochrony KFOR podczas realizac ji jego misji, wykorzystywana jest do dokonywania zbrojnych najazdw przez terrorystw albaskich, co stanowi jaskrawe naruszenie Rezolucji 1244 i porozumienia wojskowo-technicznego. 3. Parlament Federalny popiera wysiki organw pastwowych zmierzajce do rozwizania problemu zaistniaego w strefie bezpieczestwa, drog dyplomatyczn, zgodnie ze wspomnianymi dokumentami. 4. Parlament Federalny wyraa pene poparcie onierzom Armii Jugosowiaskiej i funkcjonariuszom Ministerstwa Spraw W ewntrznych Republiki Serbii za odpowiedzialne wypenianie swoich obowizkw na rzecz bezpieczestwa obywateli i ywotnych interesw Federacyjnej Republiki Jugosawii. 5. Parlament Federalny da od Rady Bezpieczestwa okrelenia najkrtszego terminu i przedsiwzicia rodkw zmierzajcych do szybkiego wycofania si terrorystw albaskich ze strefy bezpieczestwa. W przeciwnym razie Federacyjna Republika Jugosawii powoa si na przysugujce jej prawo do samodzielnego rozwizania tego problemu przy uyciu wszelkich dopuszczalnych na wiecie rodkw walki z terroryzmem, co w tym momencie bdzie rwnie jej obowizkiem. 6. Parlament Federalny potpia napad terrorystyczny na siedzib Komitetu Rzdu Federalnego w Prisztinie i zamordowanie urzdn ika Rzdu Federalnego oraz da od UNMIK i KFOR umoliwienia bezpiecznej i przebiegajcej bez zakce pracy Komitetu Rzdu Federalnego w Kosowie i Metochii. 7. Parlament Federalny stwierdza, e Rezolucja 1244 Rady Bezpieczestwa zapewnia powrt kontyngentu Armii Jugosowiaskiej i policji do okrgu, oraz da eby zobowizanie to zostao niezwocznie zrealizowane. Zapewnienie bezpiecznego, swobodnego powrotu wszystkich obywateli wypdzonych z Kosowa i Metochii jest obowizkiem ONZ, a Parlament Federalny z naciskiem podkrela, e na KFOR i UNMIK spoczywa pena odpowiedzialno za stworzenie w arunkw dla realizacji powyszego obowizku. 8. Parlament Federalny kategorycznie stwierdza, e Federacyjna Republika Jugosawii nigdy i pod adnym warunkiem nie pozwoli na odczenie czci jej terytorium, co pozostaje w zgodzie z zapisem Karty Narodw Zjednoczonych o ochronie integralnoci t erytorialnej i suwerennoci pastw, oraz nienaruszalnoci granic. 9. Parlament Federalny wzywa Rzd Federalny, aby zwrci si do UNESCO z apelem o okrelenie stanu zniszczonych i uszkodzonych monastyrw, cerkwi i innych zabytkw w Kosowie i Meto chii, oraz opracowanie we wsppracy z Rzdem Federalnym i Rzdem Serbii planu pozyskania rodkw na rekonstrukcj i odbudow. 10. Parlament Federalny stwierdza, e Serbowie, Czarnogrcy, oraz przedstawiciele innych narodowoci i grup etnicznych w dalszym cigu znajduj si w sytuacji wyjtkowego zagroenia wynikajcego z dziaalnoci terrorystw i separatystw albaskich. Dlatego Parlament Federalny da, aby KFOR i UNMIK zagwarantoway bezpieczestwo osb i mienia oraz pen realizacj praw czowieka przedstawicielom wszystkich narodowoci. 11. Parlament Federalny dorczy t Deklaracj Radzie Bezpieczestwa ONZ, Organizacji Bezpieczestwa i Wspprac y w Europie, Parlamentowi Europejskiemu i staym czonkom Rady Bezpieczestwa. tum. Marek Skawiski Belgrad broni swoich interesw, wersja skr. [w:] Myl Polska, R. 60: 2001, nr 4 (1489), s. 8.