Budet RFN w 2014 r. i zaoenia budetowe do 2018 r.

ambitne zadania i plany koalicji CDU/CSU i SPD

Objcie wadzy przez koalicj CDU/CSU i SPD oznaczao konieczno przygotowania nowego budetu federacji, ktry odzwierciedlaby rwnie postanowienia podpisanej w listopadzie 2013 r. umowy koalicyjnej. Zawieraa ona znaczcy akapit (Solide Staatsfinanzen) dotyczcy budetu i finansw federacji. Mowa w nim jest o koniecznoci budowania solidnych podstaw finansowych, zrwnowaonego budetu, a take powstrzymania lawinowo rosncego zaduenia pastwa. Naleao rwnie znale moliwo deklaroway budetowych sfinansowania gotowo na do szacowanych na 23 mld euro obietnic wyborczych. Jednoczenie zagwarantowania strony rodkw realizacj

przedsiwzi gwnie o charakterze socjalnym i inwestycji istotnych dla przyszych pokole oraz przyczyniajcych si do rozwoju gospodarczego, zabezpieczajcych miejsca pracy, zarwno na poziomie federalnym, jak i krajw federacji oraz Nr 162 / 2014 310314 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna gmin. Przygotowujc budet, trzeba byo wzi pod uwag zobowizania unijne. Zgodnie z traktatem z Maastricht wadze s zobowizane do zachowania deficytu budetowego na poziomie poniej 3% produktu krajowego brutto (PKB) i zaduenia publicznego (federacja, kraje federacji i terenowe osoby prawa publicznego, tj. gminy, zwizki gmin) na poziomie niszym ni 60% PKB. Podpisany w 2011 r. Pakt Stabilnoci i Autor: Wzrostu oraz tzw. Szeciopak, czyli sze aktw prawnych odnoszcych si m.in. do zasad tworzenia budetw krajowych, tempa wzrostu wydatkw i wymaganego tempa redukcji dugu publicznego, przypomniay rzdom o ich obowizkach.

Ilona Romiszewska
Redakcja: Marta Gtz Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski

Opracowujc budet rzd musi take przestrzega krajowych ogranicze ustawowych, tj. wynikajcych z art. 115 Ustawy Zasadniczej, w ktrym stwierdza si, e nowe kredyty nie mog przekroczy wydatkw na inwestycje. Odstpstwo od tej zasady jest moliwe jedynie w okresie wyjtkowego zakcenia oglnogospodarczej rwnowagi. Nadto w 2009 r. Bundestag i Bundesrat ustaliy na poziomie 0,35% PKB tzw. grn granic zaduenia. To oznacza, e nowy rzd mg zaplanowa pozyskanie na rynku kwoty nie przekraczajcej 10 mld euro. De facto wskanik ten bdzie obowizywa federacj dopiero od 2016 r., a kraje federacji od 2020 r., jednake stabilny budet pastw czonkowskich strefy euro traktowany jest jako rodek gwarantujcy stabilno tej waluty. Minister finansw Wolfgang Schuble opracowujc budet, mg odwoa si do dokumentu ju wczeniej przygotowanego z innym partnerem koalicyjnym, ktrego ustpujcy gabinet nie zdoa uchwali z uwagi na kalendarz wyborczy. Ostatecznie 12 marca 2014 r. nowy gabinet koalicyjny przyj budet na 2014 r., projekt na 2015 r. i zaoenia budetowe do 2018 r. oraz ustaw okoobudetow na 2014 r. Najkrtsza recenzja sprowadza si do stwierdzenia, i ten strukturalnie zrwnowaony budet, tj. bez uwzgldnienia ewentualnych koniunkturalnych zawirowa i zawierajcy czysto finansowe transakcje wzbudzi sensacj. Stao si to gwnie dziki skonstruowaniu budetu, ktry od 2015 r. nie powinien przyczyni si do powikszenia dugu publicznego. Ta wanie deklaracja ma sensacyjny wymiar. Oznacza bowiem, e po raz pierwszy od 1969 r., tj. od czasu, gdy urzd ministra finansw sprawowa Franz Josef Strauss, byby to budet zrwnowaony, bez koniecznoci uzyskania zewntrznego finansowania (uzyskane dochody pokrywayby wydatki). W biecym roku Niemcy maj waciwie po raz pierwszy od 2009 r. szans na osignicie akceptowalnego przez Uni Europejsk poziomu zaduenia publicznego (w 2012 r. wynioso ono 78,4% PKB, w 2012 r. blisko 82%) i to pomimo uwzgldnienia finansowania przedsiwzi wynikajcych z umowy koalicyjnej. Celem koalicyjnego rzdu niemieckiego jest jednak osignicie wskanika na poziomie 60% PKB w cigu nastpnych dziesiciu lat. W 2013 r. poprzedni rzd niemiecki zacign jeszcze zobowizania w wysokoci 22,3 mld euro. Pamita jednak naley, i znaczna ich cz spowodowana bya koniecznoci wpaty przez Niemcy dwch transz (po 4,3 mld euro, a cznie 27,14 mld euro) do Europejskiego Mechanizmu Stabilizacyjnego oraz udzieleniem pomocy obszarom dotknitym skutkami powodzi (8 mld euro). W 2014 r. planuje si pozyska jedynie 6,5 mld euro i kwota ta jest najnisza od ponad 40 lat.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

Warto wspomnie, i to przede wszystkim skutki kryzysu zapocztkowanego w 2007 r. na amerykaskim rynku kredytw subprime, ktre odczu niemiecki sektor bankowy, spowodoway wzrost zaduenia pastwa. Wzrost dugu publicznego mia miejsce ju w drugiej poowie lat siedemdziesitych XX w., przyspieszeniu uleg w latach dziewidziesitych, ale po 2009 r. nabra niebezpiecznych rozmiarw. Licznik dugu publicznego wskazuje, i w marcu 2014 r. zaduenie to osigno poziom 2,1 bln euro i powiksza si o 1556 euro w kadej sekundzie. RFN zawdzicza je dziaaniom osiemnastu dotychczasowych ministrw finansw, w tym rwnie i obecnego. Nie naley zapomina, e to wanie za kadencji Wolfganga Schublego w 2010 r. pad kolejny rekord zacignito 44 mld euro nowych poyczek. Obecn sytuacj budetow mona okreli jako korzystn z punktu widzenia dugookresowego rozwoju, chocia rwnoczenie trudno jest ze stuprocentow pewnoci przyj, i te ambitne zamiary uda si zrealizowa. Warto przypomnie, e Hans Eichel minister finansw z ramienia SPD take zakada brak nowych zobowiza okoo 2005 r. Tymczasem wielki kryzys zniweczy te zamierzenia. Mona rwnie odwoa si do amerykaskiego przykadu. W 2000 r. prezydentowi Clintonowi i sekretarzowi skarbu Robertowi Rubinowi udao si osign nadwyk budetow w wysokoci 236 mld USD. Kolejne wybory wygra George Bush, obiecujc najzamoniejszym Amerykanom znaczn obnik podatkw. To on jest odpowiedzialny za zamian tej nadwyki i to tylko w cigu czterech lat w deficyt sigajcy 412 mld USD. W tej sytuacji powstaje pytanie, w jaki sposb udao si przygotowa strukturalnie zrwnowaony budet i to, co naley podkreli, bez zwikszenia obowizkw podatkowych? Najoglniej mona powiedzie, e po stronie wpat do budetu zaplanowano zwikszenie wpyww z tytuu podatkw bezporednich i porednich, zakadajc w ten sposb kontynuacj korzystnego rozwoju gospodarczego. Poza tym przesunito realizacj niektrych, wczeniej wydawaoby si przyjtych ju, zobowiza na pniejszy okres, a nawet poza okres legislacyjny (co nie jest zgodne z prawem), a take zmniejszono finansowanie budetowe niektrych przedsiwzi. Przykadem tego ostatniego dziaania jest obnienie federalnej dopaty do ustawowych kas chorych o okoo 6 mld euro w latach 2014 i 2015. Przez wielu dziaanie to traktowane jest jako atak na ubezpieczenia socjalne, ale naley przypomnie, i wczeniej wkomponowano w nie 14 mld euro dopat do ustawowego ubezpieczenia, w ramach czasowo tylko od 2009 r. realizowanych wiadcze. Przedstawiciele kas chorych wskazuj jednak, i bdzie to oznaczao konieczno podniesienia skadek ubezpieczeniowych. Minister finansw chce dopiero w 2016 r.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

przekaza wczeniej uzgodnion kwot14 mld euro i co wicej, ma ona w nastpnych latach wzrosn. Na pniejszy z kolei okres przesunito zapowiadan przez koalicj (ale przy braku zgodnoci codo jej formy) zwikszon pomoc na dzieci. CDU/CSU zadeklaroway w kampanii wyborczej 35 euro, ale dzisiaj mowa jest o znaczcym podniesieniu nakadw, jednak dopiero od 2016 r. Z kolei poza okres legislacyjny, tj. na 2018 r., przesunito realizacj obietnicy refundacji z budetu federalnego pomocy dla osb z niepenosprawnoci, udzielanej i finansowanej do tej pory przez gminy i kraje federacji. Uczyniono tak w trosce o skonstruowanie strukturalnie zrwnowaonego budetu, nie zwaajc na zapisy umowy koalicyjnej. Interesujco dla obserwatora z zewntrz wyglda take postulowana przez CDU/CSU i zaakceptowana w ukadzie koalicyjnym tzw. renta matczyna (Mtterrente). Jest to wysza renta dla matek, ktre urodziy dzieci przed 1992 r. , i jej roczny koszt obliczany jest na okoo 6,7 mld euro. Do 2017 r. rodki maj pochodzi z ubezpieczenia rentowego, a w latach nastpnych o rda finansowania musi si postara nowy rzd. Rwnie i w tym przypadku termin jej wprowadzenia przesunito ze stycznia na lipiec 2014 r. W budecie na 2014 r. wydatki maj osign 298,5 mld euro, chocia w 2013 r. byy na poziomie 308 mld euro. Przy bliszej analizie struktury budetu zauway naley zwikszone nakady na inwestycje i to do 27 mld euro w 2018 r. oraz na owiat i nauk, a take na pakiet rentowy (Rentenpaket) i na podejmowanie dziaa zmierzajcych do integracji osb poszukujcych pracy. W tym ostatnim przypadku oznacza to odcienie gmin w latach2015-2017 rocznie o 1 mld euro i od 2018 r. o 5 mld euro. Warto przypomnie, e rozwojow o 2 mld do 2017 r. W strukturze wydatkw budetowych dominuje finansowanie dziaa wczeniej obiecano gminom pen rekompensat. W budecie przewidziano take zwikszenie nakadw na pomoc

podlegych resortowi pracy i spraw socjalnych (41%), obrony (11%) oraz obsuga zaduenia (10%). Budet nie zosta przyjty w Niemczech jednoznacznie pozytywnie. Krytycy podkrelaj, i jest to budet zaniedbujcy inwestycje, w tym przede wszystkim infrastrukturalne oraz w obszarze edukacji i nauki. Argumentem przemawiajcym za poprawnoci takiej interpretacji s wyniki prowadzonych w RFN bada. Dowodz one bowiem, e co druga firma prowadzca dziaalno gospodarcz w Niemczech

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

odczuwa skutki trudnoci komunikacyjnych i transportowych. Specjalici uwaaj, i wymagane nakady inwestycyjne sigaj kwoty 120 mld euro, ktra powinna zosta wydatkowana w najbliszych 10 latach, w tym take na budow i sanacj mostw oraz sieci IT. Natomiast wedug Global Competitiveness Report za lata 2011/2012 Niemcy zajmuj 2. pozycj (za Hongkongiem) pod wzgldem jakoci infrastruktury. Wskazuje si take, i w tym strukturalnie zrwnowaonym budecie nie przewidziano rodkw na sfinansowanie nastpstw wystpienia niekorzystnych zdarze, a przecie nie mona uzna, i mamy do czynienia z kocem kryzysu. Wystarczy wspomnie, i sytuacj w Grecji trudno uzna za stabiln i nie wyklucza si kolejnej redukcji dugu. Istotn saboci przedstawionego budetu i zaoe budetowych na lata nastpne jest brak koncepcji spaty gigantycznego zaduenia zarwno federacji, jaki i krajw federacji oraz gmin, ktre obcia kolejne pokolenie obywateli Niemiec. Warto wspomnie, i poprzednia koalicja planowaa jeszcze osignicie nadwyki budetowej w 2016 r. w kwocie 15 mld euro. Wydaje si, i podstawowym dylematem ministra finansw by wybr pomidzy ograniczeniem zaduenia a zbudowaniem budetu, w ktrym przewidziane s znaczco zwikszone rodki na inwestycje prorozwojowe. W tym drugim jednak przypadku musiaoby to oznacza konieczno dalszego zaduenia kraju. Wadze RFN prezentujc budet wskazuj, i zaduanie si jest czynem niemoralnym i chc, aby Niemcy stay si take w tym obszarze wzorcem dla Europy (Musterknabe).

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Ilona Romiszewska prof. IZ, dr hab., ekonomista, pracownik Instytutu Zachodniego i Wyszej Szkoy Bankowej w Poznaniu, zainteresowania badawcze gospodarka Niemiec i Chin, bankowo.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5