Materiały Budowlane 2-2009

ISSN 0137-2971 Nakad do 14 500 egz.
Adres redakcji 00-950 Warszawa, ul. witokrzyska 14 A skr. poczt. 1004 tel./fax (022) 827-52-55, 826-20-27 e-mail: materbud@sigma-not.pl www.materialybudowlane.info.pl Ogoszenia przyjmuje redakcja tel./fax (022) 826-20-27, 827-52-55 oraz Dzia Reklamy i Marketingu ul. Mazowiecka 12, 00-950 Warszawa, skr. 1004 tel./fax (022) 827-43-66, 826-80-16 Redaguje zesp: Redaktor Naczelny mgr in. Krystyna Winiewska Z-ca Redaktora Naczelnego mgr Danuta Kostrzewska-Matynia Sekretarz redakcji mgr in. Ewelina Kowako Kierownicy Dziaw: prof. dr hab. in. Lech Czarnecki mgr in. Lech Misiewicz
Cena 18,50 z (w tym VAT 0%)
L. Czarnecki, P. ukowski Naprawy i ochrona betonu zgodnie z PN-EN 1504 . . . . . . . . . . . . K. Germaniuk Uwagi mostowca do normy PN-EN 1504 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . K. Saramowicz Nawierzchnie izolacyjne pyt pomostowych tymczasowych mostw modularnych z zastosowaniem modyfikowanych polimerw metakrylowych . . . . . . . . . . . . . . . M. Siewczyska, J. Jasiczak Wpyw wybranych parametrw betonu na przyczepno powok naprawczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . J. Potrzebowski Technologie Sika a zasady naprawy i ochrony betonu wg PN-EN 1504 . . . Polecamy skuteczne technologie do napraw konstrukcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . J. Jasiczak Ocena skutecznoci dziaania migrujcych inhibitorw korozji stali w betonie . . . J. Jasiczak Trwao i skuteczno napraw obiektw budowlanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . S. Gsiorowski Naprawa starych murw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . W. Godkowska, M. Ruchwa, M. Staszewski Badania dowiadczalne i numeryczne belek elbetowych wzmocnionych tamami CFRP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Badania nonoci strefy podporowej monolitycznych ustrojw pytowo-supowych zbrojonych stalami o zrnicowanej cigliwoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . J. Jasieko, . Bednarz Innowacyjne technologie wzmacniania historycznych ukw i sklepie ceglanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Z. Mielczarek, M. Lange Naprawy i wzmacnianie zabytkowych budynkw drewnianych . . . . J. Skowski Wzmacnianie gruntw sabych a problematyka zrwnowaonego rozwoju budownictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
TEMAT WYDANIA Naprawy i wzmacnianie konstrukcji budowlanych
W NUMERZE
2 5 8 10 12 13 14 15 16 17 31 23 27 21
A. Kolonko Cementacja jako najstarsza metoda renowacji stalowych i eliwnych przewodw wodocigowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 W. Grodecki wiatowy Kongres Tunelowy Agra 2008 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 A. Wysokowski, A. Staszczuk, T. Nowak Renowacja odwodnienia ulic w infrastrukturze miejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 L. Misiewicz, . Drobiec Nowoczesne technologie w budownictwie a problemy zarysowania cian . . 42 A. Z. Pawowski Nagrody Ministra Infrastruktury 2008 wrczone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 A. Kandybowicz Monolityczne stropy sprone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 K. Winiewska Dominacja betonu i prefabrykacji w budownictwie brazylijskim . . . . . . . . . . . . 49 J. A. Pogorzelski, A. wicicki Co dalej z wdraaniem Dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 B. Szudrowicz, E. Nowicka Waciwoci akustyczne lekkich obudw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 J. Szer Wojewdzki Inspektorat Nadzoru Budowlanego w odzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Kontrole wyrobw budowlanych w 2009 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 R. Dziwiski Stanowisko GINB w sprawie osb dokonujcych okresowych kontroli obiektw budowlanych z naruszeniem przepisw ustawy Prawo budowlane . . . . . . . . . . . . . . 62 K. Winiewska, D. Kostrzewska-Matynia Targi BUDMA 2009 na pitk . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Medal dla cegie Porotherm 44 Si na BUDMIE 2009 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Okno o podwyszonej osi obrotu z nawietlem dolnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Zoty medal targw BUDMA 2009 dla Athenasoft sp. z o.o. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 M. Kowalska Produkcja materiaw budowlanych w 2008 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 J. Kobylarz Sprzeda produkcji budowlano-montaowej i produkcja sprzedana budownictwa w 2008 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Trendy zmiany cen materiaw budowlanych w styczniu 2009 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 J. Skwierczyski, M. ak-Skwierczyska Program Operacyjny Kapita Ludzki . . . . . . . . . . . 76 Ochrona budowli przed drganiami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Najlepsze marki na rynku budowlanym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 A. Wysokowski, J. Howis, I. Kunysz Sesja Naukowa o przepustach i przejciach dla zwierzt . . . 82
2 2009 (nr 438)
INFRASTRUKTURA PODZIEMNA
MURY
PRAKTYKA BUDOWLANA
Rada Programowa mgr Zbigniew Bachman, mgr in. Andrzej Dobrucki (przewodniczcy Rady), mgr Robert Dziwiski, prof. dr hab. in. Zbigniew Giergiczny, dr in. Mariusz Jackiewicz, mgr in. Marek Kapro, in. Jzef Kostrzewski, mgr Piotr Kurach, prof. dr hab. in.Adam Zbigniew Pawowski, prof. dr hab. in. Leszek Rafalski, mgr Wojciech Rzepka, mgr in. Jerzy lusarski, doc. dr in. Genowefa Zapotoczna-Sytek, mgr Jzef Zubelewicz Redakcja nie zwraca materiaw niezamwionych, a take zastrzega sobie prawo redagowania i skracania tekstw oraz dokonywania streszcze. Redakcja nie odpowiada za tre reklam i artykuw sponsorowanych. Wszystkie zamieszczone materiay s objte prawem autorskim, a ich przedruk w jakiejkolwiek formie i jakimkolwiek jzyku jest zabroniony. Skad i amanie: FOTOSKAD Pracownia Poligraficzna www.ksiega.com.pl Przygotowanie w technologii CTP, druk i oprawa LOTOS Poligrafia Sp. z o.o. www.drukarnia-lotos.pl SIGMA-NOT Sp. z o.o. Wydawnictwo Czasopism i Ksiek Technicznych
ENERGOOSZCZDNO W BUDOWNICTWIE PODRCZNIK FIZYKI BUDOWLI
INFORMATOR GWNEGO URZDU NADZORU BUDOWLANEGO
TARGI BUDMA 2009
MEDALICI TARGW BUDMA 2009 RYNEK BUDOWLANY
00-950 Warszawa, ul. Ratuszowa 11 skr. poczt. 1004, tel.: (022) 818-09-18 Internet: http://www.sigma-not.pl Prenumerata: e-mail: kolportaz@sigma-not.pl
VADEMECUM UNIJNE KONFERENCJE

dr hab. in. Lech Czarnecki* dr hab. in. Pawe ukowski*
ostp w ostatnich 15 latach w naprawach konstrukcji z betonu znalaz wyraz w opracowaniu przez Europejski Komitet Normalizacyjny (CEN) serii norm EN 1504 pod oglnym tytuem Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji z betonu. Definicje, wymagania, sterowanie jakoci i ocena zgodnoci. Normy te (10 czci) s obecnie wprowadzane do stosowania w Polsce, jako Normy Europejskie o statusie Norm Polskich, przez Polski Komitet Normalizacyjny (Komitet Techniczny nr 274 ds. Betonu). Opracowaniem polskich wersji norm zajmuje si zesp pod kierunkiem prof. L. Czarneckiego z Politechniki Warszawskiej, z udziaem dr. hab. P. ukowskiego jako tumacza.
Naprawy i ochrona betonu zgodnie z PN-EN 1504
Normy z serii PN-EN 1504 (tabela 1) odnosz si do materiaw stosowanych praktycznie na wszystkich etapach naprawy i ochrony konstrukcji betonowych. W dziesiciu czciach kompleksowo przedstawiono problematyk od definicji do wykorzystania materiaw i systemw na placu budowy. Wyroby i systemy ochronne i naprawcze, zgodnie z oglnym tytuem zbioru, zajmuj w strukturze norm PN-EN 1504 centralne miejsce (rysunek 1). Norma PN-EN 1504-8 Sterowanie jakoci i ocena zgodnoci podaje procedury kontroli jakoci stosowanych wyrobw zgodnie z normami dotyczcymi bada. Do tej pory opracowano ponad szedziesit Norm Europejskich na badania materiaw do ochrony i naprawy konstrukcji betonowych, przywoywanych w odpowiednich czciach normy EN 1504. Zakres poszczeglnych norm z serii PN-EN 1504 obejmuje praktycznie wszystkie etapy naprawy i ochrony konstrukcji betonowych (rysunek 2). Szczeglne miejsce zajmuje
Tabela 1. Normy Europejskie z serii EN 1504
Numer EN 1504-1 Tytu Rok wprowadzenia do stosowania w Polsce Definicje 2000, nowelizacja 2006 1504-2 Systemy ochrony powierzchniowej betonu 2006 1504-3 Naprawy konstrukcyjne i niekonstrukcyjne 2006 1504-4 czenie konstrukcyjne 2006 1504-5 Iniekcja betonu 2006 1504-6 Kotwienie stalowych prtw zbrojeniowych 2007 1504-7 Ochrona zbrojenia przed korozj 2007 1504-8 Sterowanie jakoci i ocena zgodnoci 2006 1504-9 Oglne zasady stosowania wyrobw w trakcie i systemw zatwierdzania 1504-10 Stosowanie wyrobw i systemw na 2005, placu budowy oraz kontrola jakoci prac nowelizacja 2006
Struktura zbioru norm PN-EN 1504
prenorma prEN 1504-9. Do tej normy, najobszerniejszej objtociowo, odwouj si wszystkie pozostae w zakresie podejmowania decyzji o naprawie (rysunek 3), w tym: oceny warunkw uytkowania i stanu konstrukcji; ustalania przyczyn uszkodze; ustalania sposobw ochrony i naprawy; doboru odpowiednich zasad i metod ochrony i naprawy; okrelenia wymaganych waciwoci wyrobw i systemw; okrelenia wymaga dotyczcych konserwacji po ochronie i naprawie. W normie PN-EN 1504-1 podano podstawowe terminy i definicje odnoszce si do wyrobw i systemw do napraw oraz ochrony konstrukcji betonowych. Najwaniejsze z nich to: wyroby i systemy ochrony powierzchniowej wyroby i systemy, ktrych zastosowanie poprawia trwao konstrukcji betonowych i elbetowych; wyroby i systemy do napraw niekonstrukcyjnych wyroby i systemy stosowane do napraw powierzchniowych, przywracajce geometri powierzchni lub estetyczny wygld konstrukcji; wyroby i systemy do napraw konstrukcyjnych wyroby i systemy stosowane do napraw konstrukcji betonowych, zastpujce uszkodzony beton i przywracajce cigo i trwao konstrukcji; wyroby i systemy do czenia konstrukcyjnego wyroby i systemy stosowane w celu zapewnienia trwaej konstrukcyjnej przyczepnoci midzy betonem a dodatkowo stosowanym materiaem; wyroby i systemy do iniekcji wyroby i systemy wprowadzane do konstrukcji betonowej przez iniekcj, przywracajce cigo i/lub trwao konstrukcji; wyroby i systemy do kotwienia wyroby i systemy, ktre:
Rys. 1. Struktura zbioru norm z serii EN 1504
Podstawowe definicje
* Politechnika Warszawska
2 2009 (nr 438)
Naprawy i wzmacnianie konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

PN-EN 1504-1 Definicje dotyczce wyrobw i systemw do napraw i ochrony. PN-EN 1504-2 Wymagania dotyczce wyrobw i systemw do ochrony powierzchniowej betonu, stosowanych w celu zwikszenia trwaoci konstrukcji betonowych i elbetowych, jak rwnie do nowego betonu oraz do konserwacji i napraw. PN-EN 1504-3 Wymagania dotyczce wyrobw do napraw, uwzgldniajce zaprawy i betony, ktre mona stosowa cznie z innymi wyrobami i systemami w celu odbudowy i/lub zastpienia uszkodzonego betonu oraz ochrony zbrojenia.
prPN-EN 1504-9 Okrelenie podstawowych etapw naprawy. Wymagania dotyczce: bada i oceny konstrukcji przed i po naprawie; ochrony konstrukcji przed uszkodzeniami; napraw uszkodze spowodowanych bdami projektowymi lub wykonawczymi lub zym doborem materiaw; zapewnienia wymaganej nonoci konstrukcyjnej. PN-EN 1504-8 Procedury sterowania jakoci i oceny zgodnoci, w tym dotyczce oznakowania i etykietowania wyrobw i systemw wg EN 1504, czci od 2 do 7.
PN-EN 1504-10 Stosowanie wyrobw i systemw do napraw i ochrony na placu budowy oraz kontrola jakoci robt. Zasady prowadzenia robt naprawczych. Wymagania dotyczce stanu naprawianego podkadu przed i podczas prowadzenia robt.
Zakres i przeznaczenie norm z serii PN-EN 1504
Rys. 2. Zakres i przeznaczenie norm z serii PN-EN 1504
PN-EN 1504-7 Wymagania dotyczce materiaw do wykonywania aktywnych i odcinajcych powok ochronnych na niezabezpieczonym zbrojeniu stalowym i wbudowanej stali.
PN-EN 1504-6 Wymagania dotyczce wyrobw i systemw do kotwienia stali zbrojeniowej (prtw), stosowanych do konstrukcyjnego wzmacniania w celu zapewnienia cigoci konstrukcji elbetowych.
PN-EN 1504-5 Wymagania dotyczce wyrobw iniekcyjnych stosowanych do: przenoszcego siy wypeniania rys, pustek i szczelin w betonie; elastycznego wypeniania rys, pustek i szczelin w betonie; dopasowujcego si przez pcznienie do wypeniania rys, pustek i szczelin w betonie.
PN-EN 1504-4 Wymagania dotyczce wyrobw i systemw przeznaczonych do konstrukcyjnego czenia materiaw wzmacniajcych z istniejc konstrukcj betonow, w tym: przyczania zewntrznych pyt; czenia stwardniaego betonu ze stwardniaym betonem; ukadania mieszanki betonowej na stwardniaym betonie.
Rys. 3. Przesanki i moliwe warianty decyzji o naprawie
kotwi zbrojenie w betonie, zapewniajc odpowiedni wspprac obu materiaw; przez wypenianie pustek zapewniaj wspodksztacalno stali i betonu; wyroby i systemy do ochrony zbrojenia wyroby i systemy nakadane na niezabezpieczone zbrojenie w celu zapewnienia ochrony przed korozj; impregnacja hydrofobizujca obrbka betonu nadajca jego powierzchni zdolno odpychania wody. Pory i kapilary nie zostaj wypenione, a jedynie ich cianki s powleczone preparatem. Nie powstaje ciga warstewka preparatu na powierzchni betonu, a jego wygld zewntrzny pozostaje niezmieniony lub zmienia si w niewielkim stopniu. Skadnikami aktywnymi przy hydrofobizacji mog by np. silany lub siloksany; impregnacja obrbka betonu zmniejszajca jego powierzchniow porowato i wzmacniajca powierzchni. Pory i kapilary zostaj czciowo lub cakowicie wypenione. Ten rodzaj obrbki zazwyczaj prowadzi do utworzenia niecigej, cienkiej warstwy na powierzchni betonu; spo-
W prenormie EN 1504-9 sformuowano sze zasad odnoszcych si do napraw i ochrony konstrukcji z betonu i pi zasad dotyczcych ochrony przed korozj zbrojenia. Zasadom tym przyporzdkowane s metody technicznej
2 2009 (nr 438)
Zasady i metody napraw oraz ochrony betonu i zbrojenia
iwami stosowanymi przy impregnacji mog by np. polimery organiczne; zaprawy i betony polimerowo-cementowe (PCC) zaprawy lub betony hydrauliczne modyfikowane przez dodanie polimeru w iloci odpowiedniej do nadania specyficznych waciwoci. Jako polimery stosuje si np. ywice akrylowe, kopolimery winylowe i styrenowo-butadienowe, naturalne lateksy kauczukowe, ywice epoksydowe; zaprawy i betony polimerowe (PC) mieszanki spoiw polimerowych i frakcjonowanych kruszyw, utwardzajce si w reakcji polimeryzacji; spoiwa polimerowe (P) spoiwa skadajce si zasadniczo z dwch komponentw, tj. reaktywnego polimeru oraz utwardzacza lub katalizatora, utwardzajce si w temperaturze otoczenia. Typowymi spoiwami polimerowymi s np. ywice epoksydowe, nienasycone poliestrowe, akrylowe i poliuretanowe; przydatno zdolno wyrobu lub systemu do zapewnienia skutecznej i trwaej naprawy lub ochrony bez niepodanych skutkw w stosunku do naprawianej konstrukcji, innych konstrukcji, pracownikw na placu budowy, uytkownikw, osb trzecich i rodowiska; wymagania dotyczce przydatnoci materiau mechaniczne, fizyczne i chemiczne waciwoci wyrobw i systemw, wymagane w celu zapewnienia trwaoci i stabilnoci zarwno naprawianego betonu, jak i caej konstrukcji; badanie przydatnoci badanie przeprowadzane w celu zweryfikowania wartoci wymaganej cechy wyrobu lub systemu w odniesieniu do jego uytecznoci podczas zastosowania i uytkowania.

realizacji (tabele 2 i 3). W poszczeglnych czciach normy PN-EN 1504 sformuowano wymagania dotyczce materiaw stosowanych w tych metodach (rysunek 4). Ochrona betonu przed korozj. W warunkach zagroenia chemicznego regu jest, e po naprawie cay element chroni si powierzchniowo w celu zapewnienia odpowiedniego czasu uytkowania. Systemy zabezpiecze powierzchniowych betonu omwione s w EN 1504-2. Rozwaa si trzy metody ochrony powierzchniowej: impregnacj hydrofobizujc, impregnacj i nakadanie warstw ochronnych (rysunek 5). Impregnacja polega na nasycaniu betonu preparatem poprawiajcym niektre jego waciwoci, zwaszcza odporno na wilgo, szczelno i wytrzymao mechaniczn w strefie przypowierzchniowej. W przypadku gdy zamierzony efekt impregnacji ogranicza si do zwikszenia odpornoci powierzchni betonu na wnikanie wody (co osiga si dziki zmniejszeniu zwilalnoci powierzchni betonowej), mwimy o hydrofobizacji. Stosowanie powok (gruboci do 2 mm), wypraw (gruboci 1 10 mm) i wykadzin (warstwy sztywnych pyt przyklejonych do podoa) ma na celu ochron konstrukcji przed niekorzystnym dziaaniem czynnikw zewntrznych, takich jak: woda, zmienne dziaanie ujemnych i dodatnich temperatur, dwutlenek wgla i inne agresywne czynniki chemiczne (chlorki, siarczany itp.).
Tabela 2. Zasady i metody naprawy betonu wg prEN 1504-9
Oznaczenie Zasada Metoda PI Ochrona przed wnikaniem impregnacja (Protection against Ingress) iniekcja powoki ochronne MC Ograniczenie zawilgocenia impregnacja /hydrofobizacja/ (Moisture Control) /uszczelnianie powoki ochronne (osony/okadziny) ochrona elektrochemiczna CR Odbudowanie elementu betony i zaprawy (Concrete Restoration) betony natryskowe czciowa wymiana SS Wzmacnianie konstrukcji iniekcja (Structural Strengthening) dodatkowe prty, pyty, tamy zwikszenie przekroju spranie PR Odporno na czynniki impregnacja fizyczne powoki ochronne (Physical Resistance) RC Odporno na czynniki impregnacja chemiczne powoki ochronne (Resistance to Chemicals) Oznaczenie Zasada Metoda RP Utrzymanie lub przywrce- zwikszenie gruboci otuliny nie stanu pasywnego stali wymiana betonu zbrojeniowej (Preserving realkalizacja or Restoring Passivity) (elektrochemicznie) usunicie chlorkw IR Podwyszenie opornoci ograniczenie zawilgocenia elektrycznej otuliny betono- impregnacja/uszczelnianie wej (Increasing Resistivity) powoki ochronne (okadziny) CC Kontrola obszarw katodo- ograniczenie dostpu tlenu wych (Cathodic Control) powoki ochronne CP Ochrona katodowa zewntrzne rdo prdu (Cathodic Protection) CA Kontrola obszarw anodo- powoki na zbrojeniu wych (Control of Anodic inhibitory korozji Areas)
2 2009 (nr 438)
Rys. 4. Naprawa elementu elbetowego z przypisaniem odpowiednich czci normy PN-EN 1504
Tabela 3. Zasady i metody ochrony zbrojenia wg prEN 1504-9
Systemy ochrony powierzchniowej o szczeglnych waciwociach (dua chemoodporno, odporno na uderzenia, wysoki stopie wodoszczelnoci) okrela si jako powoki lub wyprawy specjalne. Iniekcja rys. Wymagania dotyczce wyrobw do iniekcji betonu zawiera norma PN-EN 1504-5, zgodnie z ktr iniekcj stosuje si w celu uniknicia szkodliwych konsekwencji obecnoci pustek i rys w betonie, co powinno pozwoli na: osignicie nieprzepuszczalnoci i w efekcie wodoszczelnoci betonu; uniknicie wnikania agresywnych czynnikw, ktre mogyby powodowa korozj zbrojenia stalowego; wzmocnienie konstrukcji przez wzmocnienie betonu. Z punktu widzenia doboru materiau iniekcyjnego szczeglnie istotny jest podzia tych wyrobw wg sposobu i celu wypeniania rys na kategori F (przenoszenie si), D (elastyczno) i S (dopasowanie si przez pcznienie). Do iniekcji kategorii D i S mog by stosowane jedynie wyroby zawierajce spoiwo polimerowe. Przy doborze rodka iniekcyjnego naley uwzgldni: stopie zawilgocenia rysy; rozrnia si warunki suche, wilgotne, mokre, wypyw wody; zmiany szerokoci rysy w czasie.
Rys. 5. Sposoby ochrony powierzchniowej
Dokumenty odniesienia do deklarowania zgodnoci
Dokumentem odniesienia do wykonywania deklaracji zgodnoci, wydawanych przez producentw wyrobw i systemw do napraw i ochrony konstrukcji betonowych lub ich autory(dokoczenie na str. 22)

dr in. Krzysztof Germaniuk*
eton jest obecnie jednym z podstawowych materiaw konstrukcyjnych stosowanych w budownictwie drogowych obiektw inynierskich. Obiekty te wyrniaj si tym, e ich podstawowe elementy konstrukcyjne s wystawione na bezporednie dziaanie czynnikw rodowiska, takich jak: deszcz, zmiany temperatury, wiatr, zamraanie i odmraanie, uytkowe obcienia dynamiczne, chemiczne rodki odladzajce czy rodki chemiczne pochodzce z emisji przemysowej. Zabezpieczenie konstrukcji w obiektach komunikacyjnych przed korozyjnym oddziaywaniem rodowiska powinno w wikszym stopniu ni w przypadku innych konstrukcji budowlanych polega na ochronie materiaowej. Od 2000 r. jest wprowadzana w Polsce norma PN-EN 1504 Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji z betonu Definicje, wymagania, sterowanie jakoci i ocena zgodnoci. Niestety, dowiadczenia zebrane w IBDiM od 1996 r. przy opracowywaniu aprobat technicznych na materiay do naprawy i ochrony antykorozyjnej drogowych obiektw komunikacyjnych, w tym przede wszystkim obiektw mostowych wskazuj, e norma nie uporzdkowaa tej problematyki w dostatecznym stopniu. Okrelenie trwaoci poczenia materiau naprawczego lub powoki z naprawianym betonem zawarte w czci 2 i 3 normy PN-EN 1504 nie zostao rozwizane odpowiednio do polskich warunkw klimatycznych. W Polsce w okresie zimowym obserwujemy bowiem bardzo czste przejcia temperatury przez 0 C (mog si zdarza nawet 2 razy w cigu doby), dlatego bardzo wane jest sprawdzanie odpornoci betonu na dziaanie mrozu. W przygotowywanych przy udziale IBDiM Warunkach technicznych, jakim maj odpowiada obiekty drogowe i mostowe wprowadzone bd zaostrzone warunki badania mrozoodpornoci betonu mostowego. Dotychczas beton ten powinien spenia wymaganie odpornoci na dziaanie mrozu F150 wg nieaktualnej normy PN-85/B-06250. W nowych zaleceniach wymaganie to zostanie zaostrzone do F200. Norma PN-EN 1504 wymaga badania waciwoci kompatybilno cieplna. Badanie podobne do opisanego w normie PN-EN 13687-1 jest wykonywane w IBDiM od ok. 20 lat, ale
* Instytut Badawczy Drg i Mostw
Uwagi mostowca do normy PN-EN 1504

Artyku dyskusyjny
Norma PN-EN 1504
Powoka ochronna na zarysowanym betonie. Stan po roku eksploatacji obiektu
Fot. Autor
parametr nazywamy przyczepnoci do podoa po badaniu mrozoodpornoci. Z dowiadcze IBDiM wynika, e dua cz zapraw naprawczych oraz powok ochronnych ulega uszkodzeniu pomidzy 50 a 70 cyklem zamraania/odmraania. To samo zjawisko potwierdzaj wyniki bada wykonywanych przez Zakad Betonu IBDiM na prbkach betonu wbudowywanego w obiekty mostowe. Jako panaceum na niepoprawnie wykonany beton prbuje si stosowa powoki ochronne. Jest to zjawisko grone dla konstrukcji. Kada farba do betonu stanowi bowiem barier dla wymiany gazowej pomidzy betonem a rodowiskiem. Ograniczenie przenikania przez powierzchni betonu dwutlenku wgla jest korzystne, gdy spowalnia proces karbonizacji, ale ograniczenie przenikania pary wodnej jest grone. Woda skrapla si w porach i wypenia ca dostpn przestrze. Powoduje to ugowanie wolnego wapna i na wszelkich rysach i wgbieniach pojawiaj si biae wykwity, ktrych nie byoby, gdyby woda moga z betonu odparowa. Zamarzanie wody w porach powoduje niszczenie struktury betonu oraz odspajanie powoki. Norma PN-EN 1504 pozwala na pominicie bada wg normy PN-EN 13687-2 do 4, jeli badanie wykonano wg normy PN-EN 13687-1. Potwierdza to, e norma PN-EN 1504 uznaje badanie mrozoodpornoci za najbardziej wymagajcy test, ale zaleca tylko 50 cykli zamraania i odmraania, natomiast IBDiM 200.
2 2009 (nr 438)

Norma PN-EN 1504 Cz 2 i Cz 3 wprowadzia metodyk bada zapraw naprawczych i materiaw do wykonywania powok ochronnych, ktra odbiega od metodyki stosowanej przez producentw takich materiaw. Powody wprowadzenie tych zmian nie s w peni zrozumiae. PN-EN 1766:2001 Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji betonowych Metody bada Betony wzorcowe do bada. Betony wg tej normy s okrelane przez wskanik wodno-cementowy w/c. Symbol MC(0,40) oznacza, e wskanik w/c = 0,4. Norma nic nie mwi o wytrzymaoci na ciskanie ani o klasie betonu wzorcowego. Dlaczego beton wzorcowy nie jest okrelany przez klas lub wytrzymao na ciskanie, tak jak betony konstrukcyjne? Mostowe zaprawy i betony naprawcze wykazuj wytrzymao na ciskanie 30 70 MPa. Beton MC(0,4) moe mie wytrzymao mniejsz i zbadamy jego wytrzymao na rozciganie, a nie przyczepno zaprawy do podoa. Ograniczony skurcz/pcznienie jest badany wg normy PN-EN 12617-4:2004 Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji betonowych Metody bada Cz 4: Oznaczanie skurczu i wyduenia. Jest to nowa metoda badawcza, polegajca na okrelaniu przyczepnoci zaprawy naprawczej do podoa. Dotychczas skurcz lub pcznienie zaprawy badano na beleczkach 4 x 4 x 16 cm. Odporno na karbonatyzacj jest badana wg normy PN-EN 13295 Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji betonowych Metody bada Oznaczanie odpornoci na karbonatyzacj. Gboko karbonatyzacji ma by mniejsza od gbokoci karbonatyzacji betonu kontrolnego. Badanie gbokoci karbonatyzacji jest konieczne w przypadku tynkw, ktre po wykonaniu s malowane farb nieodporn na rodowisko alkaliczne. W przypadku betonw i zapraw naprawczych mamy do czynienia z materiaami o bardzo duej szczelnoci i odpornoci na karbonatyzacj, zwykle wikszej od dobrze wykonanego betonu konstrukcyjnego. Zaprawy i betony naprawcze maj specjalnie dobrany skad, w tym zestaw kruszyw, cementu i pyw, aby uzyska materia o wysokiej wytrzymaoci, co jest zwizane ze szczelnoci. W betonie lub zaprawie naprawczej o wytrzymaoci na ciskanie przekraczajcej 40 MPa gboko karbonizacji przekroczy 1 mm po 15 latach. Jest to nowa metoda badawcza, ktra nie bya dotychczas stosowana do oceny zapraw naprawczych. Kompatybilno cieplna (cz 1), zamraanie-rozmraanie jest badana wg normy PN-EN 13687-1:2002 Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji betonowych Metody bada Oznaczanie kompatybilnoci termicznej Cz 1: Cykliczne zamraanie rozmraanie przy zanurzeniu w soli odladzajcej (oryg.). Badanie to zastpuje dotychczas stosowane badanie mrozoodpornoci i wymaga wykonania 50 cykli zamraania rozmraania w roztworze soli nasyconej. Sprawdzana jest przyczepno do podoa przez odrywanie. Jest to nowa metoda badawcza, ktra nie bya dotd stosowana do oceny zapraw naprawczych. Do oceny betonw mostowych stosowano badanie po 150 cyklach zamraania rozmraania. W przygotowywanym rozporzdzeniu ministra infrastruktury o warunkach technicznych, jakim maj odpowiada obiekty drogowe i mostowe, podwyszono wymagan liczb cykli w badaniu mrozoodpornoci do 200. W klasycznym badaniu mrozoodpornoci sprawdzano ubytek masy i wytrzymaoci na ciskanie prbki betonowej, a w przypadku zapraw dodatkowo spadek wytrzymaoci na zginanie. W IBDiM prowadzilimy badania przyczepnoci zapraw do podoa be-
Wytrzymao na ciskanie jest badana wg normy PN-EN 12190:2000 Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji betonowych Metody bada Oznaczanie wytrzymaoci na ciskanie zaprawy naprawczej. Badanie wykonywane jest na prbkach 4 x 4 x 16 cm. Dlaczego nie zastosowano normy PN-EN 1015-11:2001 Metody bada zapraw do murw Cz 11: Okrelanie wytrzymaoci na zginanie i na ciskanie stwardniaej zaprawy. Skoro ju wykonano beleczki i trzeba je zama przed badaniem na ciskanie, dlaczego nie zanotowa wyniku zginania? Jaki by cel ustanawiania dwch norm na badanie tej samej waciwoci? Zawarto jonw chlorkowych jest badana wg normy PN-EN 1015-17 Metody bada zapraw do murw Cz 17: Okrelanie zawartoci chlorkw rozpuszczalnych w wodzie w wieych zaprawach. Dua zawarto chlorkw w dojrzaym, uszkodzonym betonie moe by grona, powoduj one bowiem korozj zbrojenia. Gwnym rdem chlorkw w betonie mostowym jest sl stosowana do topienia lodu i niegu w zimie, ale skd moe si wzi sl w wieej zaprawie naprawczej? Tam nie ma soli. Przyczepno zaprawy do podoa jest badana wg normy PN-EN 1542:2000 Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji betonowych Metody bada Pomiar przyczepnoci przez odrywanie. Jest to powszechnie stosowana metoda pull-off. W normie PN-EN 1542 wprowadzono zdaniem autora trzy bdy do tej metody. Powszechnie badanie byo wykonywane na pytach chodnikowych o wymiarach 30 x 30 x 5 cm. Norma wymaga pyt 30 x 30 x 10 cm, ktre trzeba wykonywa specjalnie. Gboko nawiercenia bya powszechnie stosowana 2 5 mm poniej uoonej warstwy zapraw i grubych powok (gruboci powyej 1 mm). Natomiast norma wymaga nawiercania na gboko 20 mm w gb podoa, co czsto prowadzi do uszkodzenia nawiercanych rdzeni i wwczas wiercenie i badania trzeba powtarza. Norma wymaga te bardzo precyzyjnego zlokalizowania poszczeglnych nawierce na badanej pycie. Wykonanie nawierce wg normy jest niewykonalne bez precyzyjnej wiertarki stoowej o moliwoci przesuwu gowicy z koronk do nawierce w dwch kierunkach. Wykonanie takich nawierce za pomoc zwykej wiertarki stoowej lub wiertnicy typu Hilti do wiercenia na mokro jest niemoliwe. W praktyce natomiast laboratoria wykonuj nawiercenia wiertnicami typu Hilti z puczk wodn, nie przejmujc si wymaganiami normy dotyczcymi rozmieszczenia otworw i gbokoci nawierce. Norma PN-EN 1504 wymaga wykonywania bada na podou z betonu kontrolnego MC(0,40) wg normy
Uwagi do metod bada wg normy PN-EN 1504-3
2 2009 (nr 438)

tonowego po badaniu mrozoodpornoci F150. Dowiadczenia IBDiM wykazay, e groniejsze dla prbek byo badanie mrozoodpornoci w wodzie. Woda zamarza wtedy w caej objtoci prbki. Badania porwnawcze prbek nasczonych 2% roztworem soli (NaCl) wykazay z reguy przyrost masy i wytrzymaoci po badaniu. Kompatybilno cieplna (cz 2), zraszanie jest badana wg normy PN-EN 13687-2:2002 Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji betonowych Metody bada Oznaczanie kompatybilnoci termicznej Cz 2: Cykliczny efekt burzy (szok termiczny) (oryg.). Badana jest odporno materiau na cykliczne dziaanie deszczy i podwyszonej temperatury. Badanie byo stosowane do oceny trwaoci tynkw. Przed wprowadzeniem normy stosowano ocen wizualn. Obecnie sprawdzana jest przyczepno do podoa przez odrywanie. Jest to nowa metoda badawcza, ktra nie bya dotychczas stosowana do oceny zapraw naprawczych. Kompatybilno cieplna (cz 4), cykle suszenia jest badana wg normy PN-EN 13687-2: 2002 Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji betonowych Metody bada Oznaczanie kompatybilnoci termicznej Cz 4: Cykle termiczne na sucho. Sprawdzana jest przyczepno do podoa przez odrywanie. Jest to nowa metoda badawcza, ktra nie bya dotd stosowana do oceny zapraw naprawczych. Odporno na polizg jest badana wg normy PN-EN 13036-4:2004 Drogi samochodowe i lotniskowe Metody bada Cz 4: Metoda pomiaru oporw ruchu polizgu/polizgnicia na powierzchni: prba wahada. Metoda ta bya dotd stosowana do oceny szorstkoci i zabezpieczenia przed polizgiem farb do znakowania nawierzchni oraz powok izolacyjno-nawierzchniowych i posadzek przemysowych. Izolacjonawierzchnie i posadzki trzeba byo czsto uszarstnia przez posypanie grnej warstwy piaskiem. Nie widz adnego sensu w stosowaniu tej metody do oceny materiaw naprawczych na bazie cementowej, a take mam due wtpliwoci, czy badanie jest celowe w przypadku zapraw ywicznych, ktre zwykle trzeba uszarstnia przez posypanie piaskiem. Jest to nowa metoda badawcza, ktra nie bya dotd stosowana do oceny zapraw naprawczych. Wspczynnik rozszerzalnoci cieplnej jest badany wg normy PN-EN 1770:2002 Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji betonowych Metody bada Oznaczanie wspczynnika rozszerzalnoci cieplnej. Warto wspczynnika rozszerzalnoci cieplnej bya podawana dla niektrych zapraw przez producentw i wynosia od 1,3 x 105 1/C do 1,8 x 105 1/C. Wspczynnik rozszerzalnoci cieplnej betonu wynosi 1,0 x 105 1/C. Mam wtpliwoci, czy celowe jest oznaczanie wspczynnika rozszerzalnoci cieplnej zapraw i betonw naprawczych, zwaszcza wykonanych na bazie cementowej. Absorpcja kapilarna (przepuszczalno wody) jest badana wg normy PN-EN 13057:2004 Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji betonowych Metody bada Oznaczanie odpornoci na absorpcj kapilarn. Norma ustala graniczn warto absorpcji kapilarnej na 0,5 kgm2h0,5. Badanie byo wykonywane w przypadku niektrych powok ochronnych. Typowy wynik pomiaru wynosi 0,02 kgm2h0,5, czyli 25 razy mniej. Jest to nowa metoda badawcza, ktra nie bya dotd stosowana do oceny zapraw naprawczych.
Przyczepno powoki do podoa. Uwagi ju omwiono, ale naley zaznaczy, e okrelenie przyczepnoci powok wymaga dalszych bada. S na rynku powoki elastyczne, ktre wykazuj zerwanie kohezyjne w badaniu pull-off przy napreniach ok. 0,3 MPa, wykazujc jednoczenie bardzo trwae poczenie z betonem. Okrelanie w normie oprcz minimalnej wartoci redniej przyczepnoci oraz wartoci minimalnego odczytu budzi wtpliwoci. Naturalny rozrzut wartoci wytrzymaoci na rozciganie powok wynosi ok. 30%, a w czasie bada bardzo czsto pojawia si jeden odczyt odbiegajcy od redniej in minus, co moe prowadzi do dyskwalifikacji poprawnie wykonanych powok. Zdolno mostkowania rys jest badana wg normy PN-EN 1062-7:2005 Farby i lakiery Wyroby lakierowe i systemy powokowe stosowane na zewntrz na mury i beton Cz 7: Oznaczanie waciwoci pokrywania rys. W przypadku obiektw mostowych, zwaszcza spronych, diagnostyka rys jest jednym z waniejszych kryteriw oceny nonoci i bezpieczestwa konstrukcji. W przypadku, gdy rysy na obiekcie mostowym bd schowane pod powok budowli mostowych, konstrukcja moe wej w stan awaryjny, a suby utrzymaniowe tego nie zauwa. Jeli rysy pojawi si na powoce mostkujcej, wwczas na napraw moe by za pno. Naley powanie si zastanowi, czy mona dopuci powoki mostkujce rysy do stosowania w drogowych obiektach inynierskich. Jest to nowa metoda badawcza, ktra nie bya dotd stosowana do oceny powok ochronnych.
Uwagi do metod bada wg normy PN-EN 1504-2
Prezesowi firmy Sopro Polska Sp. z o.o. wyrazy gbokiego wspczucia z powodu mierci
Aleksandrowi Barszczowi
Panu
skadaj pracownicy redakcji miesicznika Materiay Budowlane i kwartalnika Wok Pytek Ceramicznych
Ojca
2 2009 (nr 438)
e wczeniejszych publikacjach, m.in. na amach miesicznika Materiay Budowlane, byy prezentowane informacje o dynamicznym rozwoju zastosowania powok z modyfikowanych ywic metakrylowych w realizacji inynierskich budowli komunikacyjnych. Wskazywano na coraz szersz palet rozwiza technologiczno-materiaowych z wykorzystaniem tych polimerw w konstrukcji powok izolacyjno-nawierzchniowych, speniajcych wysokie wymagania techniczne i eksploatacyjne. Celem nadrzdnym zarwno dla konstruktora, jak i wykonawcy powinno by zastosowanie rozwiza technologicznych optymalizujcych procesy aplikacji przez minimalizowanie jej czasu, ograniczanie utrudnie komunikacyjnych i kosztw oraz wzrost bezpieczestwa ruchu. Istotnymi, lecz nie jedynymi uwarunkowaniami prawidowej aplikacji i bezawaryjnego uytkowania izolacjonawierzchni s warunki termiczne i tempo wykonania. Rozwizania technologiczne wykorzystujce modyfikowane polimery metakrylowe s najblisze spenienia tego celu. Wykonanie tysicy metrw kwadratowych powierzchni budowli mostowych w peni to potwierdza, a szybkoutwardzalne powoki izolacyjno-nawierzchniowe stanowice m.in. rezultat wolnorodnikowego procesu polimeryzacji znajduj coraz szersze zastosowanie. Izolacjonawierzchnie systemu o nazwie handlowej DEGADECK ST zostay zastosowane w ostatnich latach w Polsce na podoach betonowych i stalowych stacjonarnych obiektw mostowych, a take obiektw zwodzonych m.in. na rzekach Wisa; Szkarpawa i Krlewska. Prowadzone systematyczne obserwacje tych powok potwierdzaj wysokie parametry odpornoci mechanicznej i antykorozyjnej. Warto podkreli, e w przypadku podoy stalowych warstwa gruntujca syste-
Nawierzchnie izolacyjne pyt pomostowych tymczasowych mostw modularnych z zastosowaniem modyfikowanych polimerw metakrylowych
mu z uwagi na specyficzny skad i waciwoci spenia funkcj antykorozyjn. Majc na uwadze nastpujce okolicznoci:
skal prowadzonych w kraju prac inwestycyjnych i remontowych i wic si z tym potrzeb waciwego rozwizywania przepraw tymczasowych, np. mosty w Kiezmarku i Chemnie; obserwowane uszkodzenia stosowanego bitumicznego wypenienia pyt pomostowych, tworzcych elementy ukadu jezdnego mostu modularnego; celowo ograniczenia skali napraw i remontw pyt pomostowych, a wic redukcji kosztw, ale rwnie wyduenia okresw midzyremontowych i zwikszenia mobilnoci ich stosowania; pozytywne rezultaty aplikacji na podoach stalowych mostw podnoszonych-zwodzonych, gdzie zastosowano izolacjonawierzchnie gruboci 10 mm z wypeniaczami kwarcowymi i kruszywem hutniczym konwertorowym o uziarnieniu 2 3 mm; informacje od dostawcy ywic o zastosowaniu z powodzeniem tego rozwizania w elementach powierzchni ruchu koowego i pieszego tymczasowych mostw modularnych Firma Gemite Polska Sp. z o.o. podja inicjatyw rozwizania problemu, przez zmian technologii nawierzchni pyt z bitumicznej (fotografia 1) na polimerow.
Fot. 1. Wyeksploatowana nawierzchnia bitumiczna mostu modularnego w Kiezmarku
Pyta pomostowa DMS-65 ma rozpito 1898 mm, szeroko 894 mm i wysoko 190 mm cznie z przyspawanymi na grnych krawdziach opornikami nawierzchni (paski z prtw 10 x 10 mm). Do grnej jej powierzchni przyspawana jest punktowo siatka metalowa o wymiarach oczek 35 x 35 z drutu 3,5 mm w celu zapewnienia lepszej przyczepnoci warstwy asfaltu do pyty. Warstw jezdn (cieraln) stanowi asfalt lany gruboci 8 10 mm.
Dziaajc w porozumieniu z Generaln Dyrekcj Drg Krajowych i Autostrad oraz Instytutem Badawczym Drg i Mostw w Warszawie, stosowano metod krok po kroku w celu uzyskania maksimum informacji zarwno technologicznych, jak i organizacyjnych. Aplikacj prbn wykonano na wybranych losowo, znajdujcych si w skadnicy, dwudziestu pytach DMS-65 w obecnoci przedstawicieli GDDKiA, IBDiM i dostawcy ywic z Niemiec. Uzyskane dowiadczenia s nastpujce: podczas usuwania z reguy uszkodzonego i zdegradowanego materiau bitumicznego (fotografia 2) okazao si, e miejsca pocze siatki stalowej do podoa stalowego stanowi wyrane ogniska zaawansowanej korozji i wymagaj starannej obrbki ciernej; ze wzgldu na du rnic w gstoci konstrukcyjnej ywicy metakrylowej i konwertorowego kruszywa hutniczego w celu uzyskania jednorodnego przekroju caej 10 mm powoki systemu konieczne jest prowadzenie aplikacji dwuetapowo ze szczeglnie precyzyjnym dozowaniem kruszywa; rozpoczcie wszelkich prac aplikacyjnych systemu moe nastpowa jedynie po dokadnym usuniciu warstwy bi-
Istota nowej technologii
2 2009 (nr 438)

m.in. nastpujce konkluzje: na mostach objazdowych z pytami DMS-65 mona zastosowa ten system w cyklach rocznych, piciokrotnie bez koniecznoci remontu. Pomimo wyszej ceny pocztkowej ni rozwizania tradycyjne, system ten wydaje si, zarwno ze wzgldw technicznych jak i wygody uytkownikw oraz kosztw liczonych na jednostk czasu eksploatacji, rozwizaniem bardzo ciekawym. Mimo tak pozytywnej oceny oraz ogromnej skali uszkodze pyt pomostowych podjcie decyzji o remoncie z zastosowaniem nowej technologii ulego znacznemu przesuniciu w czasie. Naley sdzi, e powodem byy zarwno wzgldy ekonomiczne, a wic konieczno wygenerowania znaczcych rodkw finansowych, jak i przeprowadzenie gruntownych analiz techniczno-technologicznych przez uprawnione instytucje. Ostatecznie, o czym z przyjemnoci informuj, w 2008 r. GDDKiA, a dokadniej jej Oddzia w Bydgoszczy ogosi przetarg na wykonanie kompleksowego remontu, ponad dwustu pyt pomostowych, obejmujcego wykonanie ochrony antykorozyjnej ich powierzchni stalowych z jednoczesn wymian wypenie bitumicznych na polimerowe (fotografia 3). racyjnego i skadowania. Mimo prowadzenia prac w okresie obnionej temperatury i w obiektach tymczasowych, wykonawca zapewni dotrzymanie wymaganych parametrw aplikacji oraz warunkw bezpieczestwa pracy. Wykonanie remontu pyt w trudnych warunkach i krtkim czasie potwierdzio walory stosowania ywic metakrylowych, w tym m.in. wyjtkow szybko elowania kompozytu polimerowego z wypeniaczem mineralnym i moliwo aplikacji w temperaturze niszej od 10 C (fotografia 4).
tumu, siatki stalowej, przygotowaniu podoa wg wymaga normowych, a take po wszelkich korektach geometrii pyty niezbdnych do uzyskania jednolitej gruboci powoki na caej jej powierzchni gwarantujcej powtarzalno parametrw fizykomechanicznych; ze wzgldu na specyfik technologii, w tym krtkie przerwy pomidzy fazami technologicznymi aplikacji, konieczne jest opracowanie waciwej organizacji stanowisk pracy; konieczne jest cise przestrzeganie reimu technologicznego, a szczeglnie dokadnoci w odmierzaniu i dozowaniu skadnikw systemu; wadliwe operowanie kruszywem prowadzi do braku jednorodnoci w przekroju powoki; wykonawca powinien by wyposaony w mobilne urzdzenia techniczne, m.in. dwignice i wzki widowe, pozwalajce na zmian pooenia i miejsca aplikacji oraz skadowania pyt; aplikacja moe by wykonywana wycznie przez wykwalifikowany i przeszkolony personel. 20 szt. pyt pomostowych wykonanych wg przedstawionych wymaga zamontowano na modularnym mocie objazdowym w Kiezmarku podczas prowadzonego remontu mostu na Wile. Pyty zostay ulokowane w strefie przyczkowej mostu, a wic naraonej na ekstremalne warunki przecie dynamicznych i statycznych i eksploatowane przez sze miesicy. Ten specyficzny test wykaza znacznie wiksz odporno na zniszczenie nawierzchni pyt wykonanych w systemie DEGADECK ST w porwnaniu z pytami z wypenieniem konwencjonalnymi masami bitumicznymi.
Fot. 2. Czyszczenie pyt zdejmowanie dotychczasowej powoki bitumicznej
Plany na przyszo
Fot. 4. Pyty pomostowe z now nawierzchni
Ocena rozwizania
Po dokonaniu oceny stanu pyt po ich demontau, w publikacji dr in. Agnieszki Krlikowskiej z IBDiM znalazy si
Firma ZUSIM ze Szczecina, ktra zaprezentowaa najkorzystniejsz ofert i wygraa przetarg, zaoferowaa wykonanie nawierzchni pyt pomostowych DMS-65 w Technologii DEGADECK ST. Naley podkreli ogromn trosk wykonawcy o wykonanie naprawy w wysokim standardzie. Obserwowalimy to wsplnie z pracownikami oddziau bydgoskiego GDDKiA w caym cigu operacji technologicznych, poczwszy od odmierzania skadnikw, przez zdejmowanie nawierzchni bitumicznych pod cinieniem 2800 barw, stosowanie technik strumieniowo-ciernych, a do etapowej aplikacji powok, transportu midzyope-
Fot. 3. Nakadanie nowej powoki z tworzyw metakrylowych
Wypada wyrazi nadziej, e GDDKiA majc na uwadze potrzeb stosowania mostw tymczasowych podczas realizowania obiektw infrastruktury komunikacyjnej oraz znajc walory techniczne, eksploatacyjne i ekonomiczno-organizacyjne nowego systemu naprawczego pyt pomostowych, podejmie decyzje o powszechnoci jego zastosowania. W opisany sposb ulega rozszerzeniu stosowanie modyfikowanych polimerw metakrylowych, uznanych powszechnie za nowoczesny materia konstrukcyjny. Istniej realne przesanki do rynkowego rozszerzenia zastosowa systemu, zarwno w dziedzinie pyt pomostowych, jak i w wykonawstwie stalowych kadek dla pieszych i rowerw oraz pomostw ruchomych. GEMITE POLSKA Spka z o.o.
Wszystkie fot. Autor
mgr Krzysztof Saramowicz
Gemite Polska Sp. z o.o. tel. 022 812 12 61 fax 022 812 12 61 w.103 www.gemite.com.pl e-mail: gemite@gemite.com.pl
2 2009 (nr 438)

dr in. Monika Siewczyska* prof. dr hab. in. Jzef Jasiczak*
powodu zwikszajcej si agresywnoci rodowiska oraz starzenia obiektw betonowych i elbetowych coraz czciej wymagana jest naprawa i ochrona tych konstrukcji. Naprawa ma na celu przywrcenie pierwotnego stanu technicznego oraz zapewnienie trwaoci. Na jej skuteczno wpywa zarwno dobr odpowiednich materiaw naprawczych, ktry zaley od charakteru zniszczenia powierzchni bd struktury betonu, jak rwnie sposb ich aplikacji. Materia naprawczy powinien przenosi obcienia w takim samym stopniu, co zastpiony przez niego beton. Warunki uytkowania oraz czynniki zewntrzne (temperatura, wilgo) powoduj z upywem czasu zmian waciwoci materiau naprawczego i zmniejszenie adhezji (szczeglnie w kompozytach ywicznych, a w mniejszym stopniu take w zaprawach polimerowo-cementowych), co moe prowadzi m.in. do pkni, odspoje, zmniejszenia waciwoci barierowych. O skutecznoci naprawy w gwnej mierze decyduje przyczepno materiau naprawczego do betonu. Przyjmuje si, e wytrzymao na odrywanie wiksza ni 1,5 N/mm2 jest wystarczajca, ale w przypadku wikszej wartoci ronie tolerancja na bdy kompatybilnoci [Czarnecki L., Emmons P. H. Naprawa i ochrona konstrukcji betonowych, Polski Cement Krakw, 2002]. W artykule przedstawimy zalenoci midzy wybranymi parametrami betonu a przyczepnoci powoki stosowanej w naprawach niekonstrukcyjnych.
* Politechnika Poznaska
Wpyw wybranych parametrw betonu na przyczepno powok naprawczych

Do bada wybrano gad cementowo-polimerow, stosowan do przywracania geometrii powierzchni elementw (naprawy niekonstrukcyjne). Wymagana przyczepno powok naprawczych wynosi minimalnie 0,5 N/mm2, a zalecana > 1,0 N/mm2 [Czarnecki L., Emmons P. H. Naprawa i ochrona konstrukcji betonowych, Polski Cement Krakw, 2002]. Do pomiaru wytrzymaoci na odrywanie zastosowano metod jednoosiowej prby rozcigania test pull-off [Czarnecki L., Emmons P. H. Naprawa i ochrona konstrukcji betonowych , Polski Cement Krakw, 2002; Chmielewska B. Ocena przyczepnoci materiaw naprawczych do podkadu metody laboratoryjne i stosowane na placu budowy, Materiay Budowlane, 2/2006; Chmielewska B. On the methods of bond strength measurement in concrete repair systems, Adhesion in Interfaces of Building Materials a Multi-scale Approach, Advances in Materials Science and Restoration, AMSR No. 2/2007, s. 29 46]. Do przygotowania powierzchni betonu przed nakadaniem powok naprawczych stosuje si rne metody uszorstnienia powierzchni o rnym stopniu efektywnoci, od mao inwazyjnych, np. szlifowanie, do bardzo destrukcyjnych, np. frezowanie [Garbacz A., Piotrowski T., Courard L. Inynieria powierzchni betonu. Cz 1. Struktura geometryczna powierzchni, Materiay Budowlane, 9/2006]. W badaniach zastosowano piaskowanie, po ktrym powierzchnia ma du ilo nierwnoci (drobnych i pytkich), pozostaj ostre krawdzie uszkodzonych ziaren kruszywa oraz nieregularna siatka mikropkni (szerokoci do 0,1 mm).
Opis bada przyczepnoci
Pomiary przyczepnoci powoki naprawczej do betonu wykonano, rnicujc klasy i wilgotno betonu, temperatur powietrza (podczas nakadania lub odrywania) oraz przygotowanie powierzchni przed nakadaniem powok (piaskowane lub niepiaskowane, porwnawcze oraz z lub bez warstwy sczepnej). Badany beton by wykonywany wg opracowywanych receptur lub dostarczany z rnych betoniarni. Wykonano analiz statystyczn wynikw bada przyczepnoci w funkcji wytrzymaoci na ciskanie betonu.
Na podstawie wynikw z wszystkich bada wyznaczono zaleno pomidzy rednimi napreniami odrywajcymi od redniej wytrzymaoci na ciskanie betonu (rysunek 1). Wspczynnik korelacji wynosi r = 0,81. Im wysza klasa betonu, tym wiksza bya wytrzymao na powierzchniowe odrywanie. Otrzyman lini regresji porwnano z wykresem zalenoci wytrzymaoci na rozciganie przy rozupywaniu od wytrzymaoci na ciskanie [Neville A. M.
Analiza wynikw bada przyczepnoci
Rys. 1. Zaleno midzy redni wytrzymaoci na ciskanie betonu a rednim napreniem odrywajcym przypowierzchniowe warstwy betonu
10
2 2009 (nr 438)

Waciwoci betonu , Polski Cement, 2000]. Zaobserwowano, e krzywe aproksymujce maj podobny przebieg. Rnica nachylenia krzywych wynika z rnego skadu badanego betonu oraz metody badania. Przyczepno gadzi naprawczej do powietrzno-suchej (podczas nakadania powoki) powierzchni betonu wynosia 0,6 2 N/mm2 (rysunek 2). W tym bloku bada celowo nie zaprzed nakadaniem gadzi cementowo-polimerowych. Badanie wpywu obecnoci warstwy sczepnej nakadanej przed aplikacj gadzi naprawczej niekonstrukcyjnej wykazao zmniejszenie przyczepnoci o 0,5 N/mm2 w stosunku do przypadku, gdy tej warstwy nie naoono, jednak materia nadal spenia wymagania normowe. Potwierdzono tym samym zalecenia producenta, by ten rodzaj gadzi nakada bez warstwy sczepnej. Podobne badanie wykonano dla zaprawy naprawczej typu konstrukcyjnego, w przypadku ktrej producent zaleca stosowanie warstwy sczepnej. Odnotowano w tym przypadku zwikszenie przyczepnoci o ok. 0,5 N/mm2. Zaobserwowano istotny wpyw wilgotnoci betonu na przyczepno powoki badanej w rnej temperaturze (rysunek 3). W przypadku betonu przechowywanego w temperaturze -18 C nastpi przyrost wytrzymaoci odrywajcych od betonu wilgotnego w stosunku do powietrzno-suchego, a temperatur +25 C i +27 C zmniejszenie przyczepnoci o ok. 1,2 N/mm2. Porwnujc naprenia odrywajce gad od betonu wilgotnego i powietrzno-suchego (w warunkach wysokich temperatur), zaobserwowano mniejsz o 2,1 N/mm2 przyczepno do betonu wilgotnego. W kilku przypadkach zaobserwowano niewielkie zmniejszenie przyczepnoci przy odrywaniu powok poddanych dziaaniu temperatury powyej +40 C. Wzrost temperatury z +25 C do +50 C nie wpywa a tak znacznie na wytrzymao.
Wnioski z bada
pewniono waciwej pielgnacji podczas wizania i dojrzewania zaprawy cementowo-polimerowej. W przypadku powierzchni wilgotnej zaobserwowano du warto napre odrywajcych powok od powierzchni piaskowanej. Przyczepno miaa warto 2,6 3,4 N/mm2 i bya znacznie wiksza ni wymagana (0,5 N/mm2). Wilgotna powierzchnia betonu nie spowodowaa odcignicia wody z nakadanej powoki i jednoczenie zapewnia waciwe warunki pielgnacji zaprawy cementowo-polimerowej, a piaskowanie dodatkowo zwikszyo stref kontaktow i wpyw klinowania mechanicznego. W przypadku powierzchni wilgotnej niepiaskowanej zauwaono zmniejszenie przyczepnoci. Mogo to by spowodowane zbyt du iloci wody na styku betonu i powoki podczas aplikacji. Naley wic zachowa ostrono przy zwilaniu powierzchni gadkich
Rys. 2. Zaleno midzy redni wytrzymaoci na ciskanie betonu a rednim napreniem odrywajcym powok gadzi od betonu w stanie powietrzno-suchym i wilgotnym
Rys. 3. rednie naprenie odrywajce powok gadzi od betonu w stanie powietrzno-suchym i wilgotnym w rnych temperaturach
na odrywanie z 3,1 4,1 N/mm2 do 4 5,6 N/mm2. Moe to by spowodowane wypenieniem lodem przestrzeni porw w strefie pkania i ucigleniem struktury. Wystpuje konieczno pokonania nie tylko si adhezji pomidzy gadzi i betonem (lub rozerwania gadzi), ale rwnie doprowadzenie do pknicia lodu. Temperatura -4 C nie wpywaa tak znacznie na przyczepno powoki. Rnica wartoci mieci si w granicach bdu. W przypadku temperatur +25 C, +27 C oraz +40 C i +50 C zauwaono zmniejszenie wartoci napre
W celu uzyskania najwikszej przyczepnoci kompozytw cementowo-polimerowych naley uszorstni powierzchni betonu i nawily j w takim stopniu, aby nie powsta film wody na powierzchni podczas nakadania materiau naprawczego oraz zapewni odpowiedni pielgnacj podczas wizania i twardnienia zaprawy. Stosowanie warstwy sczepnej nie zawsze poprawia przyczepno materiau naprawczego. Naley w tym przypadku przestrzega zalece producenta lub wykona prbne badanie przyczepnoci. Przeprowadzone badania potwierdziy, e wytrzymao na odrywanie gadzi cementowo-polimerowej od betonu zamroonego (-18 C) jest wiksza ni przechowywanego w temperaturze od -4 C do +50 C. Beton wilgotny przed zamroeniem osiga wiksz wytrzymao w tecie pull-off ni beton w stanie powietrzno-suchym. Sposb przygotowania powierzchni betonu, ktra wymaga naprawy lub wzmocnienia, powinien by waciwie dobrany do rodzaju nakadanego materiau, take waciwoci podoa, w tym klasy betonu. Celowe jest sprawdzenie skutecznoci i opacalnoci stosowania warstwy sczepnej przed jej zastosowaniem. Wykonujc badanie przyczepnoci in situ, naley uwzgldni warunki temperaturowe i wilgotnociowe, ktre panoway w okresie bezporednio poprzedzajcym badanie.
2 2009 (nr 438)
11
Norma PN-EN 1504 obowizujca od 1 stycznia 2009 r. okrela wymagane: oceny oraz prace diagnostyczne, niezbdne wyroby i systemy, wczajc ich waciwoci uytkowe, procedury alternatywne oraz metody aplikacji na budowie. Sika jest jednym z liderw na globalnym rynku w technologii, rozwoju i produkcji specjalistycznych wyrobw oraz systemw chemii budowlanej, stosowanych w konstrukcjach budowlanych i w przemyle. Naprawa i ochrona konstrukcji betonowych to podstawowe obszary stuletniej dziaalnoci firmy.
Technologie Sika a zasady naprawy i ochrony betonu wg PN-EN 1504

nologii do optymalnej naprawy oraz antykorozyjnego zabezpieczenia betonu w zgodzie z zasadami i metodami okrelonymi w PN-EN 1504, w tym systemami do naprawy uszkodze i wad betonu oraz uszkodze wywoanych przez korozj zbrojenia. Przez wiele lat dobrze znane byy rne rodzaje uszkodze i podstawowe przyczyny ich wystpowania. Jednoczenie opracowywano odpowiednie metody naprawy i zabezpieczenia/ochrony konstrukcji. Dostpna wiedza i dowiadczenie zostay teraz podsumowane w formie 11 zasad zamieszczonych w PN-EN 1504-9. Norma ta wskazuje, jak optymalnie naprawi i zabezpieczy kade z potencjalnych uszkodze, ktre moe wystpi w konstrukcjach betonowych i elbetowych. Zasady 1 do 6 dotycz naprawy uszkodze betonu. Zasady 7 do 11 odnosz si do zniszcze wywoanych przez korozj zbrojenia. Sika opracowaa prosty sposb selekcji odpowiednich zasad i metod naprawy konstrukcji zalenie od typu i zakresu uszkodze, wymaga rodowiskowych oraz warunkw eksploatacji. W tabeli zamieszczono zasady 1 do 6 oraz proponowane rozMetoda
Zasady i metody naprawy konstrukcji w zalenoci od wad betonu wg PN-EN 1504-9

Zasada Ochrona przed wnikaniem. Zmniejszenie lub zapobieganie wnikaniu szkodliwych czynnikw, tj. wody lub innych cieczy, par, gazw, czynnikw chemicznych i biologicznych Opis 1.1 Impregnacja hydrofobizujca 1.2 Impregnacja 1.3 Powoki ochronne 1.4 Lokalne scalanie i uszczelnianie rys tamami 1.5 Wypenienie rys 1.6 Przeksztacenie rys w zcza 1.7 Wykonywanie oson 1.8 Stosowanie membran hydroizolacyjnych 2.1 Impregnacja hydrofobizujca 2.2 Impregnacja 2.3 Ochrona powokowa 2.4 Wykonywanie oson 2.5 Ochrona elektrochemiczna
Oferujemy kompleksow ofert materiaw i systemw do rekonstrukcji i zabezpieczania konstrukcji betonowych, m.in. domieszki do betonu, systemy ywicznych posadzek i powok, systemy uszczelnie oraz systemy wzmacniania konstrukcji, m.in. Sika CarboDur. W cigu 100 lat obecnoci na rynku firma zdobya ogromne dowiadczenie w zakresie naprawy i ochrony betonu udokumentowane referencjami sigajcymi 1920 r. Sika dysponuje penym zakresem materiaw i tech-
wizania Siki. Analogiczne rozwizania dla zasad 7 do 11 mona znale w nowej broszurze Siki powiconej naprawom zgodnie z PN-EN 1504 (fotografia) oraz na stronie www.sika.pl.
dr in. Janusz Potrzebowski
Zasada 2 (MC)
Kontrola zawilgocenia. Dostosowywanie i utrzymywanie wilgoci w betonie na zaoonym poziomie Odbudowa elementu betonw. Do pierwotnego ksztatu i przywrcenie pierwotnej funkcji. Odbudowa konstrukcji z betonu poprzez wymian jej czci
Sikagard w zakresie impregnacji hydrofobizujcej Sikafloor CureHard-24 Sikagard w zakresie pokry sztywnych i elastycznych, Sikafloor dla podg Sikadur Combiflex System, Sika SealTape Systemy iniekcji Sika, Sikadur Sikaflex, Sikadur Combiflex System SikaTack-Panel System Sikaplan membrany hydroizolacyjne, Sikalastic membrany natryskowe Sikagard w zakresie impregnacji hydrofobizujcej Sikafloor CureHard-24 Sikagard- powoki elastyczne i sztywne Sikafloor zastosowanie do posadzek SikaTack-Panel System
Rozwizania Sika
Zasada 1 (PI)
Zasada 4 (SS)
Wzmocnienie konstrukcji. Zwikszenie lub odtworzenie nonoci elementu, konstrukcji betonowej
Odporno na oddziaywania chemiczne. Zwikszenie odpornoci powierzchni betonowych na uszkodzenia pochodzce od oddziaywa chemicznych
2 2009 (nr 438)
Odporno na czynniki fizyczne. Zwikszanie odpornoci na oddziaywanie fizyczne lub mechaniczne
4.1 Uzupenienie lub wymiana wewntrznego lub zewntrznego zbrojenia stali 4.2 Zamontowanie prtw zbrojeniowych w otworach uformowanych lub wywierconych w betonie 4.3 Doklejanie pyt 4.4 Naoenie warstwy zaprawy lub betonu 4.5 Iniekcja rys, pustek lub szczelin 4.6 Wypenianie pustek, rys lub szczelin 4.7 Spranie (w konstrukcjach istniejcych) 5.1 Warstwy lub powoki ochronne 5.2 Impregnacja 5.3 Naoenie warstwy zaprawy lub betonu
3.1 Rczne nakadanie zaprawy naprawczej 3.2 Naoenie betonu lub zaprawy 3.3 Natrysk betonu lub zaprawy 3.4 Wymiana elementw
Sikadur systemy
Sika MonoTop, SikaTop, SikaQuick i SikaRepair Sika MonoTop, SikaGrout, Sikacrete, SCC (beton samozagszczalny) SikaCem, Sikacrete-Gunite, SikaRepair i systemy Sika MonoTop Sika podkady wice i technologia betonu Sika
Zasada 3 (CR)
Kleje EP Sikadur w kombinacji z materiaami FRP systemw Sika CarboDur i SikaWrap Sika warstwy sczepne, zaprawy naprawcze i technologia betonu systemy iniekcyjne Sika Injection systemy iniekcyjne Sika Injection Sika CarboStress i LEOBA SLC systems, Sika cable grout Powoki Sikagard oraz systemy posadzkowe Sikafloor Sikafloor CureHard-24 Jak w metodach 3.1, 3.2 i 3.3 Sikagard i Sikafloor powoki i ywice posadzkowe Sikafloor CureHard-24 Jak w metodach 3.1, 3.2 i 3.3
Sika AnchorFix i systemy SikaGrout i Sikadur
Zasada 5 (PR)
Zasada 6 (RC)
6.1 Powoki ochronne 6.2 Impregnacja 6.3 Naoenie warstwy zaprawy lub betonu
12
Polecamy skuteczne technologie do napraw konstrukcji
Zaprawy wykonane na bazie wysokiej jakoci cementu i dodatkw, gotowe do uycia jedynie po dodaniu wody. Podczas procesu wizania pczniej, a po 24 h uzyskuj wysok wytrzymao. Stosowane s wszdzie tam, gdzie naley wykona poczenie zamknite siowo, czyli pomidzy elementami stalowymi a betonem lub elementami prefabrykowanymi. W skad systemu wchodz: zaprawy naprawcze (PCC I, PCC II, SPCC) na bazie wyselekcjonowanych kruszyw, wysokojakociowych cementw i dodatkw, ktre s gotowe do uycia jedynie po dodaniu wody; materiay do ochrony i zabezpieczenia antykorozyjnego konstrukcji betonowych; farby akrylowe; wysokospecjalistyczne produkty na bazie dyspersji ywic akrylowych, silanw i siloksanw; zaprawy przeznaczone do suchego natrysku (torkrety). Zaprawy stosowane w budownictwie komunikacyjnym i kanalizacyjnym. Dodane do zapraw przyspieszacze wizania powoduj szybki przyrost wytrzymaoci i umoliwiaj obcianie obrabianych powierzchni ju po kilku godzinach. Stosuje si je do szybkosprawnych napraw. Nadaj si do prac w niskiej temperaturze. Uzupenieniem technologii Topolit jest asfalt naprawczy stosowany do biecych napraw nawierzchni drogowych. System zapraw do ukadania nawierzchni z kamienia naturalnego i prefabrykowanych pyt betonowych.W skad systemu wchodz:zaprawy podsypkowe na bazie wysokojakociowych cementw oraz mieszanek cementowo-trasowych i wyselekcjonowanych kruszyw; barwne zaprawy do spoinowania nawierzchni brukowych;preparat uszlachetniony tworzywem sztucznym poprawiajcy przyczepno midzy kostk brukow a zapraw podkadow. Specjalne zaprawy do wykonywania i napraw posadzek przemysowych odpornych na cieranie. Charakteryzuj si tym, e obrabiane nimi powierzchnie mog by szybko obciane i uzyskuj bardzo du odporno na cieranie.
Uniwersalne dwuskadnikowe ywice epoksydowe, poliuretanowe oraz akrylowe stosowane do wykonywania powierzchni chemoodpornych, uszczelniania rys, iniekcji oraz jako powoki ochronne. Przez dodanie wysuszonych mieszanek piasku kwarcowego mona uzyska zaprawy ywiczne o konsystencji pynnej lub plastycznej.
HUFGARD POLSKA Sp. z o.o.; tel. +48 34 360 46 94; fax +48 34 360 46 98; www.hufgard.pl
2 2009 (nr 438)
13
od tym tytuem zostaa przygotowana praca zbiorowa pod kierunkiem prof. Lecha Czarneckiego przez zesp w skadzie: Lech Czarnecki; Agnieszka Fleszar; Andrzej Garbacz; Andrzej Krlikowski; Stanisaw Ku; Justyna Kuziak i Adam Zybura i wydana przez Oficyn Wydawnicz Politechniki Warszawskiej w 2008 r. Jak zaznaczaj autorzy, jest to praca naukowa finansowana ze rodkw na badania w latach 2005 2008 jako projekt badawczy nr 4 T07 E 04829. Przedmiotem pracy s migrujce jony inhibitorw korozji wprowadzane do betonu w celu ochrony przed korozj, np. chlorkow, stalowych prtw zbrojeniowych. Efektywno takiego zabezpieczenia zbrojenia budzi nadal wiele dyskusji, mimo i kilka wiatowych koncernw chemicznych od lat lansuje taki sposb zabezpieczenia stali i oferuje wiele firmowych produktw. W kraju nad tymi zagadnieniami pracuje kilka orodkw naukowych, a do liczcych si zaliczy naley na pewno Wydzia Inynierii Ldowej Politechniki Warszawskiej. Autorzy pracy zajli si okreleniem podstawowych czynnikw decydujcych o skutecznoci dziaania inhibitorw migrujcych, tj. szybkoci transportu przez beton, skutecznoci inhibicji i progowego stenia chlorkw i inhibitora. Na wybranych grupach inhibitorw przeprowadzono modelowe badania procesw transportu i skutecznoci inhibicji, ktre nie maj odpowiednikw w dotychczasowych publikacjach. Obszerne, prowadzone od kilku lat, badania laboratoryjne zaowocoway przygotowaniem opiniowanej monografii. Praca skada si z 14 rozdziaw, streszcze w jzyku polskim i angielskim, wykazu waniejszych oznacze i symboli. Zawiera 244 strony, na ktrych umieszczono 122 rysunki i 52 tabele oraz zacytowano 174 pozycje literaturowe. Zamieszczenie kolorowych ilustracji znacznie podnioso walory informacyjne podrcznika. Rozdziay 1 3 maj charakter wprowadzajcy i dotycz: krtkiego wprowadzenia o koniecznoci ochrony przed
Ocena skutecznoci dziaania migrujcych inhibitorw korozji stali w betonie
korozj obiektw budowlanych; przegldu literatury opisujcej rne inhibitory, w tym migrujce, oraz prezentacji celu, zakresu i metod bada. Rozdziay 4 i 5 ujmuj opisy bada wstpnych (pilotaowych), obejmujce zarwno wybr testw, jak i inhibitorw, cznie z analizami i prototypem ukadu pomiarowego. Kolejne rozdziay 6, 7 i 8 powicono opracowaniu szczegowego programu badawczego z opisem prbek, metodami bada oraz opisem zaprojektowanego ukadu badawczego, okreleniu zmian skadu roztworw korozyjnych i modelowych betonw (metodyka projektowania membran betonowych, receptury betonw o rnym w/c). Nastpnych 5 rozdziaw to obszerne prezentacje wynikw bada wasnych. W rozdziale 9 Badania elektrochemiczne skutecznoci dziaania inhibitorw korozji do modelowych betonw i do rnych warunkw ekspozycji przedstawiono wyniki bada wasnych, zarwno z ukadu pomiarowego dwukomorowego, jak i oryginalnej metody kontrolowanego dodawania inhibitorw korozji do roztworu modelowego. Rozdzia 10 Badania i analiza zmian waciwoci betonu w nastpstwie eks-
pozycji w roztworach korozyjnych przedstawia wyniki bada waciwoci betonw w stanie wyjciowym oraz po przejciu inhibitorw oraz zdjcia z bada mikroskopowych. Rozdzia 11 Analiza wynikw pomiarw uzyskanych metod elektrochemicznej spektroskopii impedancyjnej dobr i eksperymentalna weryfikacja ukadu zastpczego przedstawia i omawia dobr ukadw zastpczych do uzyskanych wynikw z bada impedancyjnych oraz definiuje sposb okrelania skutecznoci inhibicji na podstawie tych bada. W rozdziale 12 Model transportu inhibitorw i chlorkw w betonie zaproponowano model transportu inhibitora w betonie oraz przedstawiono uproszczony sposb obliczania wspczynnika dyfuzji inhibitora. Rozdzia 13 obejmuje Analiz wynikw bada procesw transportu inhibitorw i jonw chlorkowych eksperymentaln weryfikacj opracowanego modelu. Podano obliczone wartoci wspczynnikw dyfuzji jonw azotanowych(III) i chlorkowych oraz oszacowano czas osignicia okrelonego stenia inhibitora po drugiej stronie membrany. Ostatni rozdzia 14 to Podsumowanie i kompleksowa analiza wynikw bada. Okrelenie przesanek do praktycznego stosowania inhibitorw stali w betonie. Do niewtpliwych osigni pracy naley zaliczy: zaprojektowanie ukadu modelowego do oceny skutecznoci dziaania migrujcych inhibitorw korozji stali w betonie; wyznaczenie wspczynnika dyfuzji jonw azotanowych(III) w betonie; opracowanie metodyki kontrolowanego wprowadzania inhibitora do roztworu modelowego zawierajcego chlorki, pozwalajcej oszacowa wpyw stenia i czasu dodania inhibitora, niemajcej swoich odpowiednikw w dostpnej literaturze przedmiotu; opracowanie trzech procedur analitycznych, pozwalajcych oznaczy stenie jonw azotanowych(III) i azotanowych(V), grup aminowych oraz jonw benzoesanowych.
14
2 2009 (nr 438)

Niezalenie od walorw naukowych pracy chciabym take podkreli jej wartoci aplikacyjne, a szczeglnie wyjtkow zgodno omawianej tematyki z zapisami dopiero co opublikowanej (marzec 2008 r.) prenormy 1504-9 Oglne zasady stosowania wyrobw i systemw, w ktrej po raz pierwszy wymieniono moliwo stosowania inhibitorw nakadanych na powierzchni betonu w procesie spowalniania korozji prtw zbrojeniowych. Dziaanie to zostao opatrzone w normie nastpujc uwag: inhibitory powinny penetrowa przez beton do powierzchni stali. Nie ma obecnie normy na inhibitory, tak wic ich skuteczno powinna by okrelana przed zastosowaniem. Wychodzc naprzeciw tym zapisom, jeszcze raz przywoa naley rozdzia 14 pracy, w ktrym w punkcie 14.2 pt. Procedura oceny skutecznoci migrujcych inhibitorw korozji stali w betonie speniono te oczekiwania, omawiajc, opisujc i podajc: zakres procedury, normy i dokumenty zwizane, zasad metody, przyrzdy, materiay do przygotowania prbek betonowych i metalowych, pomiary szybkoci przenikania inhibitorw, skutecznoci inhibicji i efektywnoci metody oraz zawarto raportu z bada. Oceniajc kompleksowo t pozycj literaturow, stwierdzam, e zesp pracujcy po kierunkiem profesora Lecha Czarneckiego przygotowa niezwykle wartociowe opracowanie, w ktrym umiejtnie czy si wtki teoretyczne z aplikacyjnymi, co w konsekwencji pozwala porwna skuteczno migrujcych inhibitorw korozji stali w betonie, rozszerzy wiedz o mechanizmie ich dziaania oraz sformuowa zalecenia do zwikszenia trwaoci konstrukcji elbetowych.
II Konferencja Naukowa Trwao i skuteczno napraw obiektw budowlanych, w ktrej uczestniczyo 220 osb, odbya si pod koniec listopada 2008 r. w Sielinku k. Poznania. Organizatorami spotkania byy: Politechnika Poznaska, Politechnika Wrocawska, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu oraz firma Schomburg INDUTEC Polska. Przewodniczcym komitetu naukowego by prof. dr hab. in. Mieczysaw Kamiski, a wiceprzewodniczcymi prof. dr hab. in. Wiesaw Buczkowski i prof. dr hab. in. Jzef Jasiczak. Celem konferencji bya prezentacja wynikw bada zwizanych z utrzymaniem, trwaoci i naprawami obiektw budowlanych oraz przegld stosowanych rozwiza. Konferencj podzielono na 5 sesji o nastpujcej tematyce: nauka, badania, technologie (2 sesje); konstrukcje elbetowe (2 sesje); budownictwo oglne (1 sesja); podczas ktrych przedstawiono 34 referaty autorw z USA, Niemiec, Ukrainy i Polski. W sesji Nauka, badania, technologie wiele miejsca powicono materiaom XXI w. Zaprezentowano m.in. chemi budowlan w XXI w. szanse i wyzwania w tej dziedzinie oraz izolacje na bazie dodatkw krystalizujcych do przygotowania nieprzepuszczalnego i samouzdrawiajcego si betonu. W ramach tej sesji przedstawiono te stan normalizacji europejskiej w zakresie napraw i ochrony konstrukcji betonowych, zagadnienia dotyczce diagnostyki obiektw i modelowania zachowa
Trwao i skuteczno napraw obiektw budowlanych
prof. dr hab. in. Jzef Jasiczak

Politechnika Poznaska
konstrukcji oraz specyfiki technologicznej napraw i starzenia si asfaltw modyfikowanych SBS. Sesja Konstrukcje elbetowe dotyczya inynierii powierzchni w naprawach konstrukcji betonowych, napraw i wzmacniania konstrukcji, diagnostyki stanu technicznego konstrukcji, nowych rozwiza materiaowych, w tym zastosowania fibrobetonu i polimerw w naprawach, a take numerycznego podejcia do modelowania trwaoci konstrukcji przy zagroeniach ekstremalnych, takich jak uderzenie pociskiem lub obcienie wybuchem. Podczas sesji powiconej budownictwu oglnemu rozwaano problemy projektowania parkingw, napraw obiektw w warunkach ekstremalnych, wykorzystania zjawisk fotokatalizy, diagnozowania konstrukcji przy specyficznych warunkach ich pracy, a take zawilgoce obiektw i efektywnoci hydroizolacji.
Komitet organizacyjny konferencji (od lewej): prof. dr hab. in. Jerzy Hoa, prof. dr hab. in. Jzef Jasiczak, dr in. Tomasz Baszczyski, prof. dr hab. in. Wiesaw Buczkowski, mgr in. Czesaw Bazela
Na zakoczenie konferencji odbya si dyskusja generalna nad perspektywami problematyki trwaoci i napraw konstrukcji. Dyskutanci zwrcili uwag na potrzeb takich spotka, tym bardziej e transfer wiedzy uniwersyteckiej do praktyki nadal jest do wolny, a wyzwania i potrzeby s coraz wiksze. Sporo spraw ma ju uregulowania prawne, przyjto nowe normy europejskie, o wielu dyskutuje si na poziomie bada laboratoryjnych, wiele nie doczekao si syntezy. Bardzo pozytywnie oceniono pomys organizowania konferencji przez Politechniki i Uniwersytet Przyrodniczy. Potrzebny jest szerszy kontekst dyskusji i wspdziaanie nauk technicznych, nauk przyrodniczych i nauk podstawowych z jednej strony, a z drugiej przemysu. Pogld ten ma przywieca tematyce konferencji organizowanej w 2010 r., take w Poznaniu i w obsadzie midzynarodowej.
prof. dr hab. in. Jzef Jasiczak

Politechnika Poznaska
2 2009 (nr 438)
15
tel. 012/626-18-76; fax 012/626-28-87 e-mail: info@wapno-info.pl; www.wapno-info.pl
Naprawa starych murw jest wyzwaniem zarwno dla konserwatorw, jak i firm wykonawczych zajmujcych si renowacj zabytkw. Jest te wyzwaniem dla producentw oferujcych materiay do naprawy starych konstrukcji murowych. Liczne s przykady nieudanej renowacji murw.
Za nieudan napraw mona np. uzna pojawienie si na murach wykwitw solnych (fotografia 1), ktre przed renowacj nie byy obecne (fotografia 2). Czasami, po zastosowaniu nowych zapraw, stare cegy ulegaj przyspieszonej degradacji. Zdarza si rwnie, e to wanie nowe cegy nie wytrzymuj prby czasu, gdy tymczasem stare maj si dobrze. Dlaczego tak si dzieje? Konstrukcja murowa powinna by zawsze analizowana pod ktem interakcji, jakie zachodz pomidzy zaprawami i cegami. Wspczenie produkowane materiay cienne, rwnie zaprawy, nijak si maj do tego, co byo stosowane chociaby w XIX w., nie mwic ju o czasach wczeniejszych. Dawniej cegy formowano rcznie, a jeli byy formowane w prasach, to stosowane cinienie prasowania byo zdecydowanie nisze ni obecnie. Rwnie temperatura wypalania bya nisza. Te dwa fakty powoduj, e struktura historycznych cegie jest bardziej luna i porowata ni obecnie produkowanych. Przekada si to na ich wiksz nasikliwo oraz mniejsz mrozoodporno. Z tego powodu zastosowanie do ich renowacji zapraw cementowych, ktre odwrotnie ni historyczne cegy s mao przepuszczalne dla pary wodnej, bardzo wytrzymae, o wysokim module Younga (maej sprystoci), powoduje ogromne spustoszenia w starych konstrukcjach murowych. Podczas renowacji murw, nawet tych, ktre maj kilkadziesit lat, naley stosowa zaprawy na bazie wapna, ktre niemal od zawsze suyy do murowania oraz spoinowania konstrukcji murowych. Jak zatem wybra zapraw do naprawy starych murw? Ideaem byoby, gdyby skad surowcowy i waciwoci nowych zapraw byy takie same jak skad i waciwoci zapraw historycznych. Jeli nie wiemy, jakie zaprawy byy stosowane w danym konkretnym przypadku, wwczas przy komponowaniu zapraw do naprawy starych murw mona posuy si kilkoma reguami oraz wiedz o rozwoju przemysu cementowego na ziemiach polskich.
Fot. 1. Mury Wawelu po renowacji
Fot. 2. Ten sam fragment muru przed renowacj
Naley dodatkowo zaznaczy, e twardo historycznej zaprawy nie moe by traktowana jako wyznacznik jej paroprzepuszczalnoci. Stare zaprawy wapienne s twarde, lecz jednoczenie maj du paroprzepuszczalno. Z ustaleniem proporcji pomidzy iloci skadnikw wicych a piaskiem nie powinno by wikszych problemw. Od czasw rzymskich proporcja ta jest mniej wicej staa i wynosi 1 : 3, liczc objtociowo. O ile dawniej 1 oznaczao ciasto wapienne, o tyle od pocztku XIX w. rwnie wapno hydrauliczne, a od poowy tego wieku rwnie wapno+cement. Jeli badania laboratoryjne nie pozwoliy na oznaczenie skadu spoiwa, to w celu ustalenia skadu materiau wicego mona posuy si wiedz o rozwoju przemysu cementowego na ziemiach polskich. Pierwsz w Polsce cementowni wybudowano w 1857 r. na terenie dawnego zaboru rosyjskiego. Mona zatem przyj, e do naprawy konstrukcji murowych powstaych przed 1857 r., jak rwnie powstaych do koca XIX w., powinno si stosowa wycznie zaprawy otrzymywane na bazie ciasta wapiennego. Mona te przyj, e wprowadzenie do zaprawy sproszkowanej mczki ceglanej, naturalnych lub sztucznych pucolan nie tylko nie pogorszy jej waciwoci, lecz nada jej cechy zaprawy parahydraulicznej. Przy stosowaniu zapraw czysto wapiennych, po wykonaniu prac naprawczych, naley utrzymywa wysok wilgotno spoin, aby zapocztkowa proces karbonatyzacji wodorotlenku wapnia. Jeli o tym zapomnimy, to moe si zdarzy, e w pierwszym roku od naprawy muru, podczas ostrej zimy nastpi powierzchniowe uszczenie si spoiny w miejscach, gdzie spoina naraona jest na cige dziaanie wody. W miar upywu czasu bdzie si ona stawaa coraz bardziej mrozoodporna i zjawisko zuszczania nie bdzie ju wystpowa. Niewielka skala produkcji cementu, a take jego wysoka cena powodoway, e przez dugi okres, pomimo pojawienia si na rynku nowego materiau wicego, nadal podstawowym materiaem wicym byo ciasto wapienne. Przy naprawie spoin w budynkach powstaych w okresie 1900 1939 podstawowym materiaem wicym powinno wic by nadal ciasto wapienne, ale do tych zapraw mona ju dodawa niewielkie iloci cementu. Po II wojnie wiatowej ilo produkowanego cementu systematycznie rosa. Do lat dziewidziesitych XX w. powszechnie stosowanymi recepturami zapraw cementowo-wapiennych byy proporcje 1 : 1 : 6 (cegy mao i rednio nasikliwe) oraz 1 : 2 : 9 (cegy bardzo nasikliwe). Takie zaprawy powinny by stosowane przy naprawie starych substancji murowych.
1. Nowa zaprawa powinna dokadnie naladowa star pod wzgldem koloru, tekstury oraz sposobu obrbki. 2. Zastosowany piasek powinien odpowiada staremu, jeli chodzi o uziarnienie, ksztat ziaren (okrge, kanciaste), a take kolor. 3. Nowa zaprawa powinna by rwnie lub bardziej paroprzepuszczalna ni zaprawa historyczna. 4. Nowa zaprawa powinna by mniej wytrzymaa na ciskanie ni zaprawa historyczna.
Naprawa starych murw
16
mgr in. Sawomir Gsiorowski
2 2009 (nr 438)

dr hab. in. Wiesawa Godkowska* dr in. Mariusz Ruchwa* mgr in. Mariusz Staszewski*
roblem wzmocnie i napraw konstrukcji z betonu nabiera coraz wikszego znaczenia ze wzgldu na wiek budowli i stale zwikszajc si agresywno chemiczn rodowiska zewntrznego. Obnienie nonoci konstrukcji nastpuje w wyniku dugotrwaej jej eksploatacji w niekorzystnych warunkach bd uszkodze losowych. Przekroczenie stanu granicznego nonoci moe by rwnie nastpstwem zwikszenia obcie uytkowych, bdw popenionych na etapie projektowania lub wznoszenia obiektu. Obecnie do wzmacniania obiektw budowlanych czsto stosowane s tamy kompozytowe (CFRP) z wkien wglowych i ywicy epoksydowej o rednim lub wysokim module sprystoci. Wzrost zainteresowania tymi kompozytami jest wynikiem duej ich przydatnoci uytkowej. Charakteryzuj si one m.in. kilkakrotnie wiksz wytrzymaoci na rozciganie oraz zmczeniow w porwnaniu ze stal konstrukcyjn poczon z dobr odpornoci chemiczn, ok. czterokrotnie mniejszym ciarem jednostkowym w porwnaniu ze stal, atwoci wykonania wzmocnienia czy te niskimi nakadami na utrzymanie elementw konstrukcji z kompozytw. Modu sprystoci tam CFRP wynosi 150 270 GPa, co umoliwia dobr tam o odpowiedniej sprystoci w zalenoci od warunkw pracy przekroju. Moliwe jest te wstpne spranie tam w celu efektywniejszego wykorzystania waciwoci kompozytu.
Badania dowiadczalne i numeryczne belek elbetowych wzmocnionych tamami CFRP

CFRP. Analizowane s stany graniczne uytkowalnoci: ugi i zarysowania. Wasne, wstpne badania laboratoryjne wskazuj, e przekroczenie granicznej wartoci ugicia i szerokoci rozwarcia rys prostopadych do osi elementu wystpuje przy obcieniu znacznie mniejszym od obcienia niszczcego wzmocnione belki elbetowe. Badania dowiadczalne elementw elbetowych wzmacnianych tamami CFRP s pracochonne i kosztowne, ale moliwe jest obnienie kosztw przez zastosowanie analizy numerycznej. Nie moe ona jednak zastpi bada eksperymentalnych, lecz moe je uzupenia. Analiza numeryczna umoliwia uzyskanie wynikw, ktrych nie mona zarejestrowa aparatur pomiarow, dostarcza dodatkowych informacji o rozwaanym procesie oraz pozwala na przeprowadzenie wielu wariantw bada przy wzgldnie niskim koszcie. W efekcie moliwe jest wskazanie koniecznych obszarw dalszych bada eksperymentalnych lub wprowadzenia zmian w programie bada. Celem bada dowiadczalnych i numerycznych opisanych w artykule byo okrelenie efektywnoci wzmocnienia biernego tamami z wkien wglowych zginanych belek elbetowych z uwagi na ugicie i zarysowanie. W zwizku z tym, e realizowany jest obszerny program analiz numerycznych, przedstawimy tylko niewielki ich fragment na tle dotychczasowych bada dowiadczalnych. Badano dwanacie belek elbetowych o przekroju 120 220 mm i dugoci 3300 mm (rysunek 1), w tym sze wzmocnionych tamami kompozytowymi z wkien wglowych i sze bez wzmocnienia. Do wykonania mieszanki betonowej uyto cementu portlandzkiego CEM1 32,5, kruszywa naturalnego o ziarnach nieprzekraczaj-
Efektywno wzmacniania konstrukcji z betonu tamami kompozytowymi jest badana w wielu orodkach naukowych. Duo uwagi powica si analizie nonoci zginanych elementw elbetowych wzmocnionych tamami
* Politechnika Koszaliska
Elementy prbne, materiay oraz stanowisko badawcze
cych 4 mm oraz kruszywa amanego o ziarnach 4 16 mm. Elementy wzmocniono tam o przekroju: 1,2 50 mm oraz 1,2 80 mm, uzyskujc dwa stopnie zewntrznego wzmocnienia. W celu oszacowania wpywu momentu rysujcego na zachowanie si belek tamy wglowe naklejono przed ich obcieniem. Wzmocnienie elementw belkowych wykonano zgodnie z zaleceniami producenta tam CFRP. Minimaln liczb prbek, niezbdn do okrelenia redniej wartoci badanej cechy wyznaczono na podstawie statystycznej analizy wynikw bada wstpnych za pomoc rozkadu t-Studenta, przy tolerancji = 10% i poziomie istotnoci = 0,10. Tak okrelona liczba prbek wynosia od 3, w przypadku badania waciwoci stali zbrojeniowej, do 18, w badaniach wytrzymaoci na ciskanie i rozciganie betonu przy rozupywaniu.
Rys. 1. Sposb zbrojenia i wzmocnienia belek tamami CFRP
Metodyka bada dowiadczalnych
Belki elbetowe badano jako swobodnie podparte, obcione dwiema siami skupionymi rozmieszczonymi w odlegoci 1/3 rozpitoci (rysunek 1 i fotografia 1). Obcienie przykadano etapami a do zniszczenia badanego elementu, dokonujc pomiaru reakcji podporowych, przemieszcze pionowych, odksztace tamy, stali zbroje2 2009 (nr 438)
17

no zgodnie z BS:2782, natomiast stali zbrojeniowej wg metodyki podanej w PN-EN:10002-1. Badania cech betonu przeprowadzono, wzorujc si na wytycznych zawartych w instrukcji ITB 194. zbrojeniem zostaa uwzgldniona przez osadzenie elementw zbrojenia w elementach modelujcych beton, natomiast wsppraca belki z tam kompozytow przez definicj kontaktu pomidzy elementami skoczonymi betonu i tamy. Przyjta do analizy siatka elementw skoczonych w kadym z modeli skadaa si z ok. 37 tys. elementw skoczonych o cznej liczbie stopni swobody ok. 134 tys. Sposb obcienia konstrukcji oraz wartoci obcie przyjto zgodnie z rzeczywistym stanem obcie, jakie miay miejsce podczas bada eksperymentalnych. W tak opisanym modelu numerycznym, uwzgldniajcym nieliniowo geometryczn, fizyczn oraz zagadnienie kontaktu, napotyka si trudnoci w uzyskaniu zbienoci podczas numerycznego rozwizywania zagadnienia przy zastosowaniu typowych procedur przyrostowo-iteracyjnych. W zwizku z tym przyjto strategi oblicze zagadnienia typu quasi-statycznego, w ktrym rozwizanie nieliniowych rwna ruchu nastpuje przy zastosowaniu procedury rnic centralnych. Do bezporednich oblicze wykorzystano program Abaqus (Abaqus Inc., USA). Aby mona byo we waciwy sposb interpretowa wyniki zoonej analizy numerycznej, prowadzono dodatkowe, wstpne badania porwnawcze, w ktrych analizowano zgodno wynikw numerycznych oraz dowiadczalnych na etapie wyznaczania podstawowych cech mechanicznych betonu. W efekcie okrelono wszystkie wymagane parametry zastosowane w modelu numerycznym.
Fot. 1. Oglny widok stanowiska badawczego
niowej i powierzchni bocznych belek, a take szerokoci rozwarcia oraz propagacji rys. Kontrolowano je, rejestrujc warto siy odpowiadajcej reakcjom podporowym, za pomoc sprzonych z systemem akwizycji danych SAD-256 tensometrycznych czujnikw siy CL16 ZEPWN o zakresie pomiarowym 100 kN. Do pomiaru przemieszcze pionowych uyto siedmiu elektronicznych czujnikw przemieszcze liniowych o dokadnoci 0,01 mm. Po dwa czujniki o bazie pomiarowej 20 mm umieszczono w miejscu oparcia belki na podporach, dwa o bazie 50 mm w miejscu przyoenia si skupionych, natomiast w rodku rozpitoci belki przemieszczenia rejestrowano za pomoc czujnika o bazie pomiarowej 100 mm. Odksztacenia tamy, stali zbrojeniowej i powierzchni bocznej belek mierzono na odcinku wystpowania staej wartoci momentu zginajcego. Odksztacenie tamy CFRP rejestrowano trzema tensometrami elektrooporowymi TFs-60/120, stali zbrojeniowej dwoma tensometrami TFs-5/120 o dokadnoci odczytu 0,01 mm, a odksztacenia powierzchni bocznej belek, po obu jej stronach, tensometrem nasadowym Huggenbergera o bazie pomiarowej 250 mm i dokadnoci pomiaru do 0,001 mm. Odczyty reakcji podporowych, przemieszcze i odksztace, przy kadym poziomie obcienia, zapisywano automatycznie za pomoc systemu pomiarowego SAD-256. Morfologi oraz propagacj rys prostopadych do osi elementu rejestrowano cyfrowo aparatem przy ogniskowej 7 mm z rozdzielczoci 2 MPx. Szeroko rozwarcia rys mierzono mikroskopem o 20-krotnym powikszeniu i jednostkowej dziace 0,02 mm. Waciwoci wytrzymaociowe kleju epoksydowego i tam wzmacniajcych okrelo2 2009 (nr 438)
Fot. W. Godkowska i M. Staszewski
Do analizy przyjto model fizyczny wielkoci 1/4 rzeczywistej konstrukcji, zgodny geometrycznie z badanymi belkami. Wykorzystana zostaa symetria wzgldem paszczyzny pionowej przechodzcej przez rodek rozpitoci belki oraz symetria wzgldem paszczyzny pionowej przechodzcej przez o podun belki, co spowodowao konieczno wprowadzenia do modelu warunkw brzegowych uwzgldniajcych zarwno sposb podparcia belki, jak i wykorzystan symetri. Bardzo wany w rozpatrywanym modelu jest opis matematyczny waciwoci materiau, z jakiego wykonana jest konstrukcja. Do opisu waciwoci betonu przyjto model sprysto-plastyczny ze zniszczeniem opracowany przez J. Lublinera i rozwijany przez J. Lee i innych. Uwzgldnia on sprysto-plastyczno-kruchy charakter pracy betonu przy ciskaniu oraz sprysto-kruche zachowanie betonu przy rozciganiu. W obu stanach obcienia jest uwzgldniony rozwj uszkodze i degradacja napre nastpujcych w procesie pkania za pomoc zalenych od sposobu obcienia parametrw zniszczenia. Model materiaowy zbrojenia opisano jako sprysto-plastyczny z izotropowym wzmocnieniem, a tam kompozytowych, ze wzgldu na usytuowanie oraz sposb obcienia, jako liniowo-sprysty. Analiz numeryczn belek wykonano Metod Elementw Skoczonych. Tworzc modele numeryczne belek, dokonano dyskretyzacji modelu fizycznego za pomoc trzech rodzajw elementw skoczonych. Betonowa cz belki bya dyskretyzowana przestrzennymi, prostopadociennymi elementami o 8 wzach i 24 stopniach swobody, zbrojenie przestrzennymi elementami prtowymi o 2 wzach i 6 stopniach swobody, a tama kompozytowa przestrzennymi, czworobocznymi elementami powokowymi o 4 wzach i 24 stopniach swobody. Kady z zastosowanych rodzajw elementw umoliwia analiz w zakresie duych przemieszcze. Wsppraca betonu ze
Metodyka bada numerycznych
Charakterystyki wytrzymaociowe betonu i stali zbrojeniowej uytych do wykonania belek elbetowych zamieszczono w tabeli 1. Wytrzymao na rozciganie kleju epoksydowego wynosia fptm = 27,85 MPa, modu sprystoci Eptm = 385 MPa, natomiast odksztacenie graniczne przy rozciganiu ptm = 7,1%. Modu sprystoci Efm tam CFRP, okrelony na podstawie bada, wynosi 168 GPa. Przedstawiony fragment bada numerycznych dotyczy rozkadu przemieszcze, odksztace, napre oraz uszkodze (rozwoju rys) w czterech belkach elbetowych (N-I, W-I, N-II i W-II). Wszystkie belki elbetowe, niezalenie
Wyniki bada dowiadczalnych i numerycznych
18

Tabela 1. Charakterystyki wytrzymaociowe betonu i stali zbrojenia gwnego
Nr serii belek Oznaczenie belek N-I W-I Przekrj wzmocnienia/ /powierzchnie 1,2 50 mm Af = 60 mm2 1,2 80 mm Af = 96 mm2 Beton Stal spl fct Ec Es Re Wiek befc tonu [dni] [MPa] [MPa] [GPa] [GPa] [MPa] 42 57,6 4,4 34,1 201 433
Seria I Seria II
N-II W-II
51,6
3,7
36,6
od stopnia zewntrznego wzmocnienia tamami CFRP, zarysoway si przy zblionej wartoci obcienia. Warto momentu rysujcego wynosia od 5,52 MPa, w przypadku elementw niewzmocnionych, do 6,53 MPa, w przypadku belek wzmocnionych tam o przekroju 1,2 80 mm. Podobne rezultaty uzyskano w badaniach numerycznych. Istotne rnice wystpiy w propagacji i szerokociach rozwarcia rys prostopadych w badanych elementach. Bezporednio po zarysowaniu elementu rysy na obu powierzchniach belek wzmocnionych tamami byy niewidoczne nieuzbrojonym okiem (rednia szeroko rozwarcia wsr = 0,02 mm), natomiast w elementach bez wzmocnienia szeroko rozwarcia rys bya dwukrotnie wiksza. Zasig rys prostopadych (bezporednio po zarysowaniu) w przypadku belek niewzmocnionych przekracza poow wysokoci przekroju elementu. Rysy te byy o 30% dusze od zaobserwowanych w badaniu belek typu W-I oraz o 50% w porwnaniu z belkami W-II. Szeroko rozwarcia rys prostopadych (rysunek 2), a take ich rozstaw, byy zdecydowanie mniejsze w elementach o wikszym stopniu zewntrznego wzmocnienia tam CFRP. W odniesieniu do wynikw przedstawionych na rysunku 2 duy kt pomidzy prostymi opisujcymi przyrost redniej szerokoci rozwarcia rys w bel-
Rys. 2. Zaleno midzy szerokoci rozwarcia rys prostopadych a momentem zginajcym belki typu N-II i W-II
kach wzmocnionych typu W-I i W-II oraz bez wzmocnienia typu N-I i N-II wskazuje, e zastosowanie tamy CFRP w znacznym stopniu ogranicza przyrost rozwarcia rys prostopadych. Stan ustabilizowanego zarysowania w belkach wzmocnionych (rysunek 3) wystpi przy obcieniu dwukrotnie wikszym (19,5 kNm) ni obcienie powodujce ten sam efekt w elementach bez wzmocnienia (9,5 kNm). W belkach bez wzmocnienia redni kocowy rozstaw rys prostopadych srm na odcinku staego momentu zginajcego wynosi 143 mm. Obserwowany w analizie numerycznej rozwj rys by zbliony do zarejestrowanego w badaniach i by silnie uwarunkowany wpywem stopnia zbrojenia belek, ktry w przypadku elementw wzmocnionych zosta zwikszony zbrojeniem zewntrznym w postaci tamy CFRP oraz sposobem ich wzmocnienia, tj. umiejscowieniem tamy na zewntrznej rozciganej powierzchni belki. Pojawienie si pierwszych uszkodze (rys prostopadych do osi elementu) reprezenRys. 3. Morfologia rys w fazie ustabilizowanego zarytowanych w modelu numerycz- sowania badania dowiadczalne nym w postaci parametru zniszczenia betonu w wyniku rozciaga- belka typu W-I, moment zginajcy 5,5 [kNm] nia mona byo zauway przy momencie rysujcym 5,5 kNm, w przypadku belki W-I, oraz 6,0 kNm w przypadku belki W-II. belka typu W-II, moment zginajcy 6,00 [kNm] W elementach typu W-I wzmocnionych tam 1,2 50 mm ustabilizowany rozstaw rys by o ok. 46% mniejszy ni zaobser- belka typu W-I, moment zginajcy 19,5 [kNm] wowany w belkach bez wzmocnienia, natomiast w przypadku elementw typu W-II o ok. 53%. Na odcinkach przypodporowych w badaniach dowiadczalnych belka typu W-II, moment zginajcy 19,5 [kNm] i numerycznych rysy w belkach wzmocnionych miay przebieg ukony. Szeroko rozwarcia rys oraz ich nachylenie do osi podu- Rys. 4. Przykadowe obrazy morfologii rys badania nej elementu zwikszay si wraz numeryczne
2 2009 (nr 438)
ze wzrostem obcienia, a do odspojenia tamy. Wybrane obrazy morfologii rys w belkach elbetowych wzmocnionych tam CFRP, uzyskane w analizie numerycznej, przedstawiono na rysunku 4. Odspojeniu tamy (fotografia 2) towarzyszyo silne zarysowanie strefy przypodporowej. Maksymalna pomierzona szeroko rysy na odcinku przypodporowym w belkach typu W-I przekroczya warto 0,38 mm, za w belkach typu W-II bya wiksza od 0,25 mm. Moment zginajcy, przy ktrym zosta przekroczony stan graniczny zarysowania (wmax = 0,30 mm) wynosi odpowiednio: 70% momentu niszczcego w przypadku belek typu W-I oraz 76% dla elementw typu W-II. Porwnujc wyniki bada dowiadczalnych i numerycznych elementw o rnym stopniu wzmocnienia zewntrznego stwierdzono, e wraz ze wzrostem przekroju poprzecznego tamy CFRP zwiksza si efekt wzmocnienia belek elbetowych ze wzgldu na ugicie, jednak wpyw ten jest niewielki tak jak
19

zasigu na wysokoci przekroju. Natomiast efektywno tego wzmocnienia w aspekcie ugi, mimo e w pocztkowych fazach obcienia jest znaczna (Su = 2,03 2,34), zmniejsza si wraz ze wzrostem obcienia. Wskazuje to na raczej niewielki wpyw pasywnego wzmocnienia tamami CFRP na ugicie elementw zginanych. Wpyw wzmocnienia na ugicie zwiksza si wraz ze zwikszeniem przekroju poprzecznego tamy, tzn. wraz ze wzrostem szerokoci tamy zwiksza si strefa kontaktu materiau kompozytowego CFRP z betonem, co korzystnie wpywa na zmniejszenie odlegoci midzy rysami prostopadymi, a beton w strefie rozciganej efektywniej uczestniczy w przenoszeniu obcie. Bez wzgldu na stopie wzmocnienia zewntrznego o efektywnoci i zakresie stosowania zginanych elementw elbetowych wzmocnionych materiaami kompozytowymi CFRP bdzie decydowa stan graniczny ugicia, a nie stan zarysowania i nonoci. Przedstawione badania dowiadczalne i numeryczne s przykadem sprzenia obu wanych technik badawczych. Eksperyment i obliczenia uzupeniaj si, co daje obustronne korzyci. Z jednej strony, dowiadczenie umoliwia weryfikacj przyjtego modelu teoretycznego przez porwnanie wynikw oblicze i bada laboratoryjnych, definiuje jednoczenie granice zaufania do rezultatw analizy numerycznej. Pozwala rwnie na rozwj metod skuteczniejszego modelowania procesw fizycznych. Z drugiej strony, badania numeryczne umoliwiaj przeprowadzenie symulacji komputerowych, np. dla rnych rodzajw przekroju elementu, jego wzmocnienia, czy te rnych oddziaywa i ich kombinacji, dostarczajc w ten sposb du liczb wynikw, ktrych nie mona zarejestrowa w badaniach aparatur pomiarow. W rezultacie analizy numeryczne umoliwiaj okrelenie koniecznych obszarw dalszych bada eksperymentalnych lub wprowadzenia zmian w programie dowiadczalnym celem udoskonalenia takiego modelu.
Fot. 2. Ukad rys po zniszczeniu belki typu W-I
kadego innego zbrojenia pasywnego (rysunek 5 i 6). W tym przypadku rwnie uzyskano dobr zgodno wynikw dowiadczalnych i numerycznych w zakresie maych i umiarkowanych obcie. Krytyczna warto obcienia, obserwowana w analizie numerycznej, belki N-I i N-II rwnie jest zbliona do dowiadczalnej. W przypadku belek W-I i W-II wyniki oblicze wskazuj na mniejsze wartoci obcie krytycznych od zarejestrowanych w eksperymencie. Naley podkreli, e z uwagi na przyjty quasi-statyczny rodzaj analizy uzyskano cigy wykres funkcji przemieszczenia zalenego od przebiegu zadanego obcienia
(rysunek 5 i 6). W przypadku bada dowiadczalnych zaleno strzaki ugicia belek wzmocnionych od momentu zginajcego mona opisa trzema prostymi. Proste te przecinaj si w punktach odpowiadajcych kolejno: momentowi rysujcemu, momentowi wywoujcemu plastyczne pynicie stali zbrojeniowej. Moment zginajcy, przy ktrym uznano, e zosta przekroczony stan graniczny ugicia (U = leff/200) wynis odpowiednio: 58% momentu niszczcego w przypadku belek wzmocnionych typu W-I oraz 63% momentu niszczcego w przypadku belek wzmocnionych W-II. Zestawienie rednich momentw zginajcych powodujcych osignicie jednego ze stanw granicznych uytkowalnoci przedstawiono w tabeli 2.
Fot. W. Godkowska i M. Staszewski
Podsumowanie
Tabela 2. Eksperymentalne wartoci momentw zginajcych odpowiadajcych normowym, granicznym wartociom ugi i rys
Ozna- Moment Moment zginajcy odczenie niszczcy powiadajcy granicznym [kNm] wartociom ugicia Ulim i rozwarcia rysy wlim [kNm] Ulim = 1,5 cm wlim = 0,3 mm N-I 16,2 15,0 *) N-II 18,6 16,5 17,5 W-I 33,4 19,5 23,5 W-II 40,3 25,5 30,5
Rys. 5. Zaleno midzy strzak ugicia belek typu N-I i W-I a momentem zginajcym
*) zniszczenie belek nastpio przed pojawieniem si rys o szerokoci przekraczajcej warto graniczn
Rys. 6. Zaleno midzy strzak ugicia belek typu N-II i W-II a momentem zginajcym
20
Analiza wynikw bada efektywnoci wzmocnienia z uwagi na ugicie i zarysowanie belek elbetowych wskazuje, e pasywne wzmocnienie tamami CFRP ma bardzo korzystny wpyw na ograniczenie szerokoci rozwarcia rys prostopadych i ich
2 2009 (nr 438)
moliwoci przetrwania konstrukcji w przypadku zniszczenia poczenia pyta sup decyduje krzyujce si nad supem dolne zbrojenie pyty. Jego brak wyklucza moliwo przetrwania konstrukcji w stadium awaryjnym, natomiast zastosowanie zbrojenia stwarza takie szanse, pod warunkiem e w strefie przysupowej bdzie ono w stanie przej obcienia spoczywajce na stropie mimo zniszczenia strefy przysupowej. Aspekty wytrzymaociowe i ekonomiczne decyduj o tym, e do zbrojenia konstrukcji stosuje si czsto stale klasy A-IIIN. Zgodnie z norm PN-B-03264:2002 s to stale o redniej cigliwoci, tzn., e ich charakterystyczne odksztacenie odpowiadajce maksymalnej sile rozcigajcej nie moe by mniejsze ni 2,5% (uk > 2,5%), a stosunek wytrzymaoci charakterystycznej stali na rozciganie ftk do jej charakterystycznej granicy plastyczno fyk nie mniejszy ni 1,05 (ftk/fyk > 1,05). Tak stal norma europejska EN 1992-1-1:2004 (EC 2) zalicza do klasy A (stal o maej cigliwoci). Obecnie w ramach klasy A-IIIN krajowi producenci oferuj stal, ktra wg EC 2 spenia wymagania klasy C (o duej cigliwoci). Jest to stal EPSTAL w gatunku B500SP, dla ktrej uk 8%, natomiast ftk/fyk = 1,15 1,35. Stal ta dostpna jest praktycznie w takiej samej cenie jak najpopularniejsze gatunki stali zimnowalcowanych klasy A-IIIN o maej cigliwoci. Dua cigliwo stali ma znaczenie wszdzie tam, gdzie po lokalnym uszko dze niu za ha mo wa nie rozwoju awarii moliwe jest jedynie na drodze duych odksztace. Celem bada, ktre przeprowadzono, na zlecenie CPJS Centrum Promo cji Ja ko ci Sta li, w Ka te drze Konstrukcji Budowlanych Politechni ki l skiej pod kie row nic twem prof. dr. hab. in. Wodzimierza Staro sol skie go, by o wy ka za nie tej zalenoci. Wykonano je na dwch
Badania nonoci strefy podporowej monolitycznych ustrojw pytowo-supowych zbrojonych stalami o zrnicowanej cigliwoci
modelach przysupowej strefy monolitycznego ustroju pytowo-supowego, w ktrych doem zastosowano krzyujce si nad supem prty wykonane z gorcowalcowanej stali EPSTAL o duej cigliwoci lub stali zimnowalcowanej o maej cigliwoci. W celu umo li wie nia prze j cia przez te prty znacznych si powstaych z chwil utraty otulenia konieczne byo ich prze du e nie po za ob rys mo de lu i unieruchomienie na stanowisku. Obci e nie mo de li re ali zo wa no przez przyoenie siy skupionej do podstawy supa (rysunek). Program bada zakada, e po przebiciu pyty obcie nie b dzie zwik sza ne do chwi li osi gni cia mak sy mal nej no no ci zbrojenia krzyujcego si nad supem. Po osigniciu tej wartoci zapla no wa no zlu zo wa nie rub ko twicych model do stanowiska i zwiksza nie ob ci e nia a do zniszczenia (w celu okrelenia nonoci ustroju cigno we go). Mo del znisz cze nia gr nej po wierzch ni py ty zbro jo nej
stal EPSTAL przedstawiono na fotografii 1.Do momentu przebicia zachowanie si obu modeli byo podobne obserwowano zarysowania pojawiajce si nad supem oraz w ob-
Schemat obciania modeli: 1 uchwyty kotwice prty dolnego zbrojenia pyty
szarze rub kotwicych model do stanowiska. Po przebiciu nastpi automatyczny spadek wartoci siy obciajcej, a nastpnie zwikszano si dziaajc na sup. Powodowao to przyrost przemieszcze i wysuwanie si supa ponad pyt, a ponadto uszkodzenia betonu zwizane z podnoszeniem si prtw zbrojenia dolnego i grnego krzyujcego si nad supem. W przypadku modelu zbrojonego doem stal zimnowalcowan maksymalna sia odnotowana po przebiciu wynosia 386,01 kN. Po osigniciu tej wartoci nastpi spadek obcienia i przy ponownym jego zwikszaniu do wartoci 350,22 kN sycha byo gony trzask, ktremu towarzyszy kolejny spadek wskaza siomierza. Dalsze obcianie modelu spowodowao kolejne dwa trzaski (przy wartoci 303,98 kN). Po tym zdarzeniu odkrcono ruby kotwice model do stanowiska. Dwa prty zbrojenia dolnego krzyujce si nad supem, przytwierdzone do stanowiska, ulegy zerwaniu przy sile 88 kN. Model zbrojony stal EPSTAL uleg po przebiciu, przy wartoci obcienia 444,58 kN, znacznym przemieszczeniom i dlatego, aby wywoa
2 2009 (nr 438)
Fot. 1. Grna powierzchnia pyty zbrojonej stal EPSTAL w momencie zniszczenia
21

samoczynne prostowanie si supa, odcito kilka prtw zbrojenia grnego. Pierwszy prt zbrojenia dolnego zosta zerwany przy sile 406,02 kN, nastpny przy sile 425,59 kN (fotografia 2). Ze wzgldu na znaczne wychylenie supa groce uszkodzeniem osprztu niemoliwe byo zluzowanie rub kotwicych i dalsze obcianie modelu. = 444,58 kN w przypadku s zastosowania stali EPSTAL duej cigliwoci klasy C. Odnoszc te siy do dodatkowego obcienia stropu o siatce 6 6 m strefa podporowa bya po przebiciu zdolna do przeniesienia obcienia: q = 5,7 kN/m2 w przypadku zastosowania stali maej cigliwoci klasy A; q = 7,3 kN/m2 w przypadku zastosowania stali duej cigliwoci klasy C. Badania pozwoliy oceni zachowanie si poczenia pyta sup w sytuacji poawaryjnej, kiedy przed postpujc katastrof konstrukcj powinno zabezpiecza dolne zbrojenie krzyujce si nad supem, prawidowo zakotwione w przsach stropu (fotografia 3). Przy znacznych przemieszczeniach, jakie wystpiy w stadium awaryjnym, wymagan cech zbrojenia dolnego byy jego graniczne odksztacenia, ktre w normalnych warunkach pracy konstrukcji nie s wykorzystywa ne ze wzgl du na ogra ni cze nia maksymalnych odksztace oraz re-
Fmax,
dystrybucji si wewntrznych. Lepsze wyniki uzyskano dla modelu zbrojonego doem stal EPSTAL o duej cigliwoci.
Opra co wa no na pod sta wie ra por tu Badania ustrojw pytowo-supowych zbrojonych stal zrnicowanej cigliwoci, autorstwa: prof. dr. hab. in. Wodzimierza Starosolskiego, dr. in. Radosawa Jasiskiego, mgr. in. Radosawa Kupczyka, mgr. in. Mirosawa Wieczorka wykonanego na zlecenie Centrum Promocji Jakoci Stali Sp. z o.o.
Fot. 3. Model zbrojony stal EPSTAL po badaniu
Po zniszczeniu przez przebicie strefa przypodporowa bya zdolna do przeniesienia siy: Fmax, s = 386,01 kN w przypadku zastosowania stali zimnowalcowanej maej cigliwoci klasy A;
Fot. 2. Widok zerwanych dwch prtw zbrojenia dolnego ze stali EPSTAL
Naprawy i ochrona betonu zgodnie z PN-EN 1504

Tabela 4. Zalecenia Udzielania Aprobat Technicznych Instytutu Techniki Budowlanej w zakresie napraw i ochrony konstrukcji betonowych
Nr ZUAT-u ZUAT 15/VI.02/2004 Tytu Wyroby do napraw uszkodzonych konstrukcji z betonu Wyroby do zabezpieczania powierzchni betonowych przed korozj. Cz 1: Wyroby do wykonywania cigych izolacji chemoodpornych. Cieke ywice syntetyczne i kompozycje z ywic syntetycznych Wyroby do zabezpieczania powierzchni betonowych przed korozj. Cz 2: Wyroby do wykonywania cigych izolacji chemoodpornych: Folie z tworzyw sztucznych Wyroby do zabezpieczania powierzchni betonowych przed korozj. Cz 3: Wyroby do powok ochronnych ograniczajce dostp agresywnych rodowisk Wyroby do zabezpieczania powierzchni betonowych przed korozj. Cz 4: Powoki polimerowo-cementowe Wyroby do zabezpieczania powierzchni betonowych przed korozj. Cz 5: Mineralne wyprawy ochronne rodki iniekcyjne do napraw betonu rodki do impregnacji betonu Preparaty do powierzchniowej hydrofobizacji wyrobw budowlanych. Cz 4: Zaprawy cementowe, cementowo-wapienne i wapienne
(dokoczenie ze str. 4)
ZUAT 15/VI.05-1/2005
ZUAT 15/VI.05-2/1999 ZUAT 15/VI.05-3/2005 ZUAT 15/VI.05-4/2003 ZUAT 15/VI.05-5/2003 ZUAT 15/VI.07 ZUAT 15/VI.08 ZUAT 15/VI.11-4/2005
zowanych przedstawicieli s normy europejskie o statusie Norm Polskich z serii PN-EN 1504, a take Aprobaty Techniczne Instytutu Techniki Budowlanej oraz Instytutu Badawczego Drg i Mostw. Aprobaty mog uzyska materiay speniajce wymagania zawarte w Zaleceniach Udzielania Aprobat Technicznych (ZUAT), opracowanych i wydanych przez Instytut Techniki Budowlanej (tabela 4). W przygotowaniu s rwnie dwa ZUAT-y Instytutu Badawczego Drg i Mostw, dotyczce wyrobw i systemw do napraw konstrukcji betonowych (naprawy konstrukcyjne i niekonstrukcyjne) oraz wyrobw i systemw do ochrony powierzchniowej konstrukcji betonowych. Naprawy i ochrona konstrukcji betonowych s zadaniem zoonym i trudnym technicznie. Seria norm EN 1504 porzdkuje duo zagadnie i przynosi wiele nowych inspiracji, stanowic prb sformalizowanego ujcia zagadnienia napraw zgodnie ze wspczesnym stanem wiedzy i techniki. Dziedzina ta jest nadal przedmiotem dyskusji na rnych kontynentach nie tylko w Europie. Artyku opracowano w ramach realizacji pracy statutowej WIL Politechniki Warszawskiej
Podsumowanie
22
2 2009 (nr 438)

prof. nadz. dr hab. in. Jerzy Jasieko* dr in. ukasz Bednarz*
istoryczne obiekty murowane z cegy pod wpywem rnych czynnikw, np. zmiany schematu obcienia; destrukcji materiaowej; temperatury; wilgotnoci; osiadania podoa; zmiany warunkw eksploatacji; zmiany stosunkw wodno-gruntowych, czsto przestaj spenia nadan im pierwotnie funkcj konstrukcyjn. Bywa, e dawne rozwizania i zaoenia trac aktualno, a konstrukcje przyjmuj nowe schematy statyczne. Aby zapobiec niszczeniu obiektw zabytkowych, naley stosowa rodki zapobiegawcze poprawiajce zachowanie statyczne budowli i wzmacniajce. Metody wzmacniania uszkodzonych i spkanych ukw i sklepie kociow, paacw, budynkw bramnych, mostw i budynkw mieszkalnych o konstrukcji ceglanej: cigi; powoki elbetowe; blachy i prty stalowe doklejane i wklejane; konstrukcje drewniane i stalowe umoliwiajce podwieszenie eber i wysklepek sklepie; maty, tamy i siatki z materiaw FRP; inne (iniekcje, impregnacje, przemurowanie).
Innowacyjne technologie wzmacniania historycznych ukw i sklepie ceglanych

Innowacyjne materiay i technologie, szczeglnie kompozyty wkniste, s najbardziej efektywne spord nowoczesnych materiaw w tym sensie, e wykazuj najlepsze waciwoci wytrzymaociowe przy najmniejszym ciarze. Podstawowe znaczenie praktyczne maj kompozyty wkniste FRP o matrycy polimerowej (ywice termoplastyczne i termoutwardzalne) oraz kompozyty o matrycy mineralnej FRCM, zbrojonej wknami i siatkami gwnie wglowymi, grafitowymi, szklanymi, borowymi i aramidowymi. Ostatnio wprowadza si technologi wzmacniania zabytkowych konstrukcji ceglanych z matryc mineraln zbrojon wknami stalowymi SRP/SRG. O ich przydatnoci decyduj bardzo dobre parametry techniczne oraz stosunkowo proste metody wytwarzania i wzgldnie niska cena. Materiay kompozytowe FRP (Fiber Reinforced Polimer) s coraz czciej stosowane do wzmacniania i naprawy caych konstrukcji murowych i ich poszczeglnych elementw (takich jak uki, sklepienia i kopuy), szczeglnie w przypadku konstrukcji historycznych, ktrych zachowanie w stanie uytkowym jest wane ze wzgldw kulturowych. Jedn z pierwszych realizacji tego typu byo zastosowanie tam kompozytowych do wzmocnienia kopuy w Thessalonikach w Grecji. Tamy uoono rwnolenikowo, w celu powstrzymania deformacji narastajcych wskutek rozcigania. Kompozytw z wkien aramidowych uyto do wzmocnienia i przywrcenia nonoci sklepie w Bazylice w. Franciszka w Asyu [G. Croci, A. Viskovic, Luso degli FRP di fibra aramidica per il rinforzo della Basilica di San Francesco di Assisi, Proc. of Mechanics of masonry structures strenghtened with FRP materials, Venezia, Italy, 2000], po tym jak zostay zniszczo-
Charakterystyka materiaw kompozytowych
Praca statyczna konstrukcji zabytkowych po wzmocnieniu zaley od wielopaszczyznowego procesu zjawisk wystpujcych w konstrukcji wzmocnionej. Analiza ich pracy statycznej polega na sprawdzeniu: stanu granicznego nonoci konstrukcji po wzmocnieniu; stanu granicznego uytkowania konstrukcji po wzmocnieniu; stanu granicznego nonoci poczenia elementu wzmacnianego z wzmacnianym.
* Politechnika Wrocawska
ne w wyniku trzsienia ziemi i wymagay natychmiastowej interwencji z uwagi na stan pozostaych, zachowanych sklepie. W kolejnych latach kompozyty zaczto coraz czciej stosowa do wzmacniania ukw, sklepie i kopu. Powstay realizacje gwnie we Woszech, ale rwnie i w Polsce, np. wzmocnienie sklepienia kolebkowego kocioa w. w. Piotra i Pawa w Krakowie; wzmocnienie kopuy Katedry w Lublinie; wzmocnienie ukw i sklepie Muzeum Archeologicznego w Krakowie. Badania nad statyk konstrukcji ukw wzmocnionych przedstawiono m.in. w pracy: G. Croci,A. Viskovic, L'uso degli FRP di fibra aramidica per il rinforzo della Basilica di San Francesco di Assisi, Proc. of Mechanics of masonry structures strengthened with FRP materials, Venezia, Italy, 2000. Badano obciane statycznie uki ceglane wzmocnione tamami FRP. Wyniki bada jednoznacznie wskazuj na przydatno zastosowania kompozytw do naprawy zakrzywionych elementw murowanych z cegy. Podobne badania nad zachowaniem konstrukcji ceglanych wzmocnionych za pomoc FRP przedstawili: M. R. Valluzzi, C. Modena, Experimental analysis and modelling of masonry vaults strengthened by FRP, Guimares, 2001. Zbadali oni dowiadczalnie wpyw rnego rodzaju wkien (wglowe, szklane) zbrojcych oraz umiejscowienie materiaw FRP (po stronie wewntrznej i zewntrznej sklepienia). Uzyskane wyniki pozwoliy okreli mechanizm zniszczenia wzmocnionych ukw i zdefiniowa modele analityczne. Pomimo coraz czstszego uywania materiaw FRP do wzmacniania konstrukcji murowanych, nie ma w peni wiarygodnych modeli stosowanych w projektowaniu i niezbdne s dalsze badania. W celu wyjanienia zachowania sklepie ceglanych wzmocnionych FRP, podjto badania na Uniwersyte2 2009 (nr 438)
23

cie w Padwie [M. Valluzzi, M. Valdemarca, C. Modena, Behaviour of bricks masonry vaults strengthened by FRP laminates, Int. J. Composites for Construction 5 (3), 163 169, 2001]. Badano sze modeli pod staym obcieniem. Obcienie pionowe przykadano w najbardziej niekorzystnym pooeniu uku tak, by mogo ono zosta przyjte rwnie w symulowaniu obcie sejsmicznych. Celem badania byo: porwnanie wpywu na zachowanie konstrukcji rnych rodzajw kompozytw (tamy wglowe CFRP i maty szklane GFRP) umieszczanych po rnych stronach sklepienia; opracowanie modelu analitycznego przydatnego do szacowania siy niszczcej, zgodnie z obserwowanymi mechanizmami zniszczenia. Dowiedziono, e zastosowanie wzmocnienia w postaci tam CFRP doklejanych od strony podniebienia oraz od strony grzbietowej znacznie zmienia przebieg linii cinie w uku ceglanym. Proponowany model analityczny zosta zweryfikowany dowiadczalnie oraz porwnany z podobnymi, cho nielicznymi propozycjami dostpnymi w literaturze. Nono wzmocnionych przekrojw (poddanych ciskaniu i zginaniu) zaleaa od wartoci dziaajcej w konstrukcji siy ciskajcej i od wytrzymaoci tamy. Przyjmujc liniowo-spryste zachowanie materiau wzmacniajcego i prostoktny wykres napre dla muru, zaproponowano matematyczny model obliczeniowy. Badania laboratoryjne przyniosy obiecujce wyniki w odniesieniu do proponowanego modelu analitycznego. W pracy: D. V. Oliveira, I. Baslio, P. B. Loureno, FRP strengthening of masonry arches towards an enhanced behaviour, IABMAS06 Third International Conference on Bridge Maintenance, Safety and Management, CD-ROM, 9 pp Porto, 2006, przedstawiono badania wykonane na 8 modelach ukw ceglanych. Wzmocnienie materiaami GFRP wykonano w rnych konfiguracjach (wzmocnienie po stronie podniebienia uku, wzmocnienie po stronie grzbietowej, wzmocnienie cige, wzmocnienie odcinkowe). Wykazano zaleno pomidzy rnymi rodzajami wzmocnie a modelami zniszczenia uku odbiegajcymi od klasycznego czteroprzegubowego mechanizmu zniszczenia prezentowanego przez Heymana [I. Heyman, The masonry arch, Chichester, Ellis Horwood Series in Engineering Sience, 1982]. Modele zniszczenia z powstaymi przegubami oraz wyniki przeprowadzonych bada wiadcz o przydatnoci stosowania tego typu wzmocnie w ceglanych konstrukcjach ukowych. Powanym problemem jest zapewnienie zakotwienia materiaw FRP uywanych do wzmacniania zakrzywionych konstrukcji ceglanych od strony podniebienia. Jeeli nie ma takiego zakotwienia, nastpuje odspojenie materiau wzmacniajcego od konstrukcji, co prowadzi do niewykorzystania jego przekroju. Prby modelowania analitycznego ukw i sklepie ceglanych podj take P. Foraboschi [Strength Assessment of Masonry Arch Retrofitted using Composite Reinforcements, 15, no. 1 Masonary International, 2001]. Przydatna w projektowaniu wzmocnie z materiaw kompozytowych jest woska instrukcja CNR DT 201/2005, Guide for the Design and Construction of Externally Bonded FRP Systems for Strengthening Existing Structures Materials, RC and PC structures, masonry structures, 2005. Opis bada wiatowych pokazuje, e zagadnienie stosowania innowacyjnych technologii wzmacniania historycznych ukw i sklepie ceglanych (szczeglnie z zastosowaniem innowacyjnych materiaw) nie jest szczegowo poznane. Kilka lat temu nowoci byy systemy FRCM (Fiber Reinforced Cementitious Matrix) skadajce si z siatki z wkien wglowych lub PBO (poliparafenilenbenzobisoxazol). Materiay FRP (wkna wglowe, Kevlar, szklane itd.) w przypadku wzmacniania elementw konstrukcyjnych czone s ze wzmacnianym podoem za pomoc ywic epoksydowej lub poliestrowej. W systemach FRCM, np. RUREDIL X MESH C10/M25 [Karta techniczna Ruredil X Mesh C10 M25 System wzmacniania konstrukcji murowej przy pomocy siatki z wkna wglowego osadzonej w zaprawie cementowej (FRCM), RUREDIL VISBUD, 2007], w odrnieniu od FRP, stosuje si nieorganiczn zapraw skadajc si z hydraulicznego spoiwa oraz dodatkw, ktre s chemicznie, fizycznie i mechanicznie kompatybilne z podoem, a szczeglnie z murem ceglanym. Zalety stosowania w systemach FRCM zaprawy mineralnej jako matrycy czcej wzmocnienie z wkien z elementem konstrukcyjnym: odporno na dziaanie wysokiej temperatury jest zbliona do odpornoci podoa ceglanego; moliwo naoenia na wilgotne podoe systemy FRP mog by zwykle stosowane, gdy podoe jest suche, poniewa ywice poliestrowe i epoksydowe nie wi w obecnoci wody; wymagania tego nie stawia si w przypadku systemw FRCM; atwe nakadanie nawet na nierwnych i nieregularnych podoach warstwa mineralnej zaprawy wyrwnuje nierwnoci podoa; nie ma potrzeby wstpnego wygadzania podoa, tak jak w przypadku aplikacji systemw FRP; atwe wykonanie materia jest mieszany z wod, a otrzyman zapraw nakada si jak zwyk zapraw, po czym zatapia w niej siatk wzmacniajc; ubrabialno nie ma wikszych rnic w stosowaniu systemu w temperaturze od +5C do +40C; w systemach FRP, z uwagi na stosowanie ywic syntetycznych, zakres temperatury i wilgotnoci s ograniczone; system FRCM jest bezpieczniejszy w porwnaniu z systemem FRP z zastosowaniem ywic; nakadajc zapraw, wystarczy przestrzega zwykych instrukcji dotyczcych stosowania zapraw mineralnych; zastosowane narzdzia mona oczyci wod, systemy FRP wymagaj uycia specjalnych rozpuszczalnikw, a w wielu przypadkach narzdzia nie mog by uyte ponownie. Zgodnie z Kart techniczn Ruredil X Mesh C10 M25 System wzmacniania konstrukcji murowej przy pomocy siatki z wkna wglowego osadzonej w zaprawie cementowej (FRCM), RUREDIL VISBUD, 2007, wzmocnienie systemami FRCM, np.: RUREDIL X MESH C10/M25, umoliwia wzrost nonoci konstrukcji murowej przez rozoenie napre rozcigajcych na wiksz powierzchni. Dodatkowo, cz obcienia jest przejmowana przez wzmocnienie dziki efektowi skutecznego poczenia wzmocnienia wykonanego z mineralnej zaprawy z wtopion jedn lub dwiema warstwami siatki z wkna wglowego z powierzchni wzmacnianej konstrukcji murowanej. Badania z zastosowaniem tego typu materiaw
24
2 2009 (nr 438)

przeprowadzono w Instytucie Budownictwa Politechniki Wrocawskiej i opisno je w pracy: J. Jasieko, . Bednarz, The Analysis Of State Of Strains And Stresses Of Strengthened Brick Vaults, 6th International Conference on Structural Analysis of Historic Construction, 2-4 July 2008, Assembly Rooms, Bath, 2008. Badania wykonano na ukach ceglanych o wymiarach: 0,12 m grubo, 0,77 m szeroko, 4 m rozpito; 2 m promie (rysunek 1). uki w ksztacie odcinka koleby wymurowano z materiaw o waciwociach zblionych do materiaw w obiektach zabytkowych (cegy penej ceramicznej klasy 100 oraz zaprawy wapiennej). Modele wykonano w tzw. technice z wolnej rki, generujc w ten sposb imperfekcje obecne zwykle w sklepieniach historycznych ju w fazie wykonywania. Schemat statyczny podparcia i obcienia we wszystkich badanych ukach zrealizowano w ten sam sposb (rysunek 1). Wszystkie modele ukw poddano monotonicznie narastajcym obcieniom statycznym przykadanym, na caej jego szerokoci, w 1/3 rozpitoci uku, a do zniszczenia. w zaprawie Ruredil X Mesh M25 po stronie grzbietowej (rysunek 2c); model A4 uk wzmocniony za pomoc systemu FRCM siatki z wkna wglowego Ruredil X Mesh C10 osadzonej w zaprawie Ruredil X Mesh M25 po stronie grzbietowej oraz po stronie podniebienia uku (rysunek 2d); model A6 uk wzmocniony 2 tamami wglowymi CFRP S&P Lamelle CFK 150/2000 (o przekroju 100/1,4) przyklejonymi w rozstawie osiowym 40 cm po stronie grzbietowej (rysunek 2e). Na fotografii przedstawiono widok rzeczywisty modelu uku wzmocnionego dwiema tamami wglowymi CFRP S&P Lamelle CFK 150/2000 przyklejoa)
Opis bada
b)
c)
Rys. 1. Model badanego uku
d)
Kady uk zosta wzmocniony w inny sposb: model A1 uk niewzmocniony uk wiadkowy (rysunek 2a); model A2 uk wzmocniony za pomoc systemu FRCM siatki z wkna wglowego Ruredil X Mesh C10 osadzonej w zaprawie Ruredil X Mesh M25 po stronie grzbietowej (rysunek 2b); model A3 uk wzmocniony za pomoc 2 tam wglowych CFRP S&P Lamelle CFK 150/2000 (o przekroju 100/1,4) doklejonych w rozstawie osiowym 40 cm po stronie grzbietowej oraz systemu FRCM siatki z wkna wglowego Ruredil X Mesh C10 osadzonej
Stwierdzono, e wzmacnianie bardzo korzystnie wpywa na nono i sztywno badanych ukw. Na rysunku 3 przedstawiono wyniki bada modeli ukw A1, A2, A3, A4 i A6. We wszystkich wzmocnionych ukach zaobserwowano znaczny wzrost siy
Wyniki bada
nymi w rozstawie osiowym 40 cm po stronie grzbietowej. Materiay wzmacniajce umieszczono na grzbiecie ukw. Taki sposb wzmocnienia jest stosowany w przypadku ukw i sklepie historycznych, bogato dekorowanych po stronie podniebienia. W literaturze nie opisano dotd podobnych przekrojowych bada z udziaem tak wielu metod wzmacniania zakrzywionych konstrukcji ceglanych, bdcych do zaakceptowania ze wzgldw doktrynalnych w konserwacji konstrukcyjnej historycznych konstrukcji ceglanych, szczeglnie jeli chodzi o wzmocnienia typu FRCM, czyli z zastosowaniem siatek (np. wglowych) osadzanych w matrycy mineralnej.
Widok rzeczywisty modelu uku wzmocnionego dwiema tamami wglowymi CFRP S&P Lamelle CFK 150/2000 przyklejonymi w rozstawie osiowym 40 cm po stronie grzbietowej Fot. . Bednarz
e)
Rys. 2. Model uku: a niewzmocnionego; b; c; d; e wzmocnionego (opis w artykule)
Rys. 3. Graniczne wartoci siy niszczcej Fmax w poszczeglnych badanych modelach

2 2009 (nr 438)
25

Zalety wzmocnie materiaami kompozytowymi FRP i FRCM uwidaczniaj si zwaszcza w konserwacji zabytkw. Gwnie chodzi o stosunek masy i wymiarw do wytrzymaoci. Ponadto materiay te mona bardzo atwo ukry w konstrukcji tak, e zachowany jest jej pierwotny wygld.
Rys. 4. Odksztacenia u w punkcie pomiarowym nr 3 (w rodkowej osi uku) w poszczeglnych badanych modelach
niszczcej w porwnaniu z ukiem wzorcowym. Wzmocnione modele osigny znacznie wiksze ugicia ni uk wiadkowy (rysunek 4), przy rwnoczesnym znacznym wzrocie obcienia niszczcego. Szczeglnie dotyczyo to modeli wzmocnionych za pomoc siatek z wkien wglowych, w ktrych przypadku odksztacenie i zniszczenie nastpio bardzo pynnie i pomau. Brak jest skoku zwizanego z gwatownym oderwaniem materiau wzmacniajcego, jak w modelach wzmocnionych tamami CFRP. Zmiana schematw zniszczenia i wzrost nonoci badanych modeli ukw wiadcz o przydatnoci zastosowanych wzmocnie i poprawnoci ich wykonania. We wszystkich wzmocnionych modelach ukw zmieniy si schematy zniszczenia w porwnaniu z niewzmocnionym ukiem A1. wiadczy to o zmianie charakteru pracy statycznej wzmocnionych ukw i potwierdza przydatno zastosowanych wzmocnie. Naley rwnie zwrci uwag na schematy zniszczenia pocze pomidzy materiaem wzmacniajcym a poszczeglnymi ukami: w uku A2 obserwowano odspojenie siatki z wkna wglowego od konstrukcji murowej z fragmentami cegie, co wiadczy o tym, e zniszczenie (rozerwanie) nastpio w cegle; w uku A6 obserwowano odspojenie tamy FRP od podoa ceglanego z fragmentami cegie, co wiadczy o tym, e zniszczenie (rozerwanie) nastpio rwnie w cegle. Wszystkie wzmocnione modele ukw znacznie zwikszyy swoj nono: ponad trzykrotnie wzrosa sia niszczca (3,77) w przypadku uku A2 i ok. szeciokrotnie (5,76) w przypadku uku A6.
Wnioski z bada na modelach w skali technicznej: wszystkie modele badawcze przygotowano, majc na uwadze praktyczne wykorzystanie badanych innowacyjnych technik w konserwacji konstrukcji murowanych z cegy, potwierdzono moliwo i przydatno stosowania wzmocnie FRCM, czyli siatek z wkien wglowych zatapianych w zaprawie mineralnej, do wzmacniania zakrzywionych historycznych konstrukcji ceglanych; potwierdzono atwo aplikacji systemw FRCM w konstrukcjach ukw i sklepie; badania potwierdziy moliwo i przydatno stosowania cznie technik klejenia tam CFRP oraz systemw FRCM, a w efekcie wykorzystanie pozytywnych waciwoci obu systemw.
Obok materiaw FRP i FRCM, naley zwrci uwag na wprowadzone ostatnio kompozyty SRP/SRG wykorzystujce wkna stalowe, ktrych badania nad wykorzystaniem w konserwacji konstrukcji dopiero si rozpoczynaj. Przedstawione innowacyjne technologie i metody wzmacniania ukw i sklepie ceglanych z reguy stosowane s cznie i czsto dopiero takie ich zastosowanie daje oczekiwane efekty. Kada z metod wymaga szczegowej analizy zastosowania do danego rodzaju konstrukcji, zarwno ze wzgldu na rozwizanie materiaowe, jak rwnie ze wzgldu na dostpn przestrze nad konstrukcj wzmacnian, a take analizy jej wartoci historycznych i estetycznych. Zasadnicz spraw jest dobr metody uwzgldniajcy zakadane parametry pracy statycznej konstrukcji po wzmocnieniu oraz defekty konstrukcji przed wzmocnieniem. Nieodzowne staje si zastosowanie MES w przypadku koniecznoci konserwacji, a przede wszystkim wzmocnienia (w tym innowacyjnymi materiaami) takich konstrukcji, ktre z reguy charakteryzuj si skomplikowanym ukadem statycznym, duym ciarem wasnym, i co bardzo wane zagroonych awari, a stanowicych dobro kultury globalnej.
51-502 Wrocaw, ul. Swojczycka 82 tel. (071) 348 00 50, fax (071) 348 40 34, kom. 697 480 050 info@visbud.pl, www.visbud.pl
OFERUJEMY:
Dystrybucja, doradztwo technologiczne, wdraanie nowych technologii.
Ruredil X Fiber 54 i 19 wkna syntetyczne przeznaczone do polepszania waciwoci mechanicznych betonu (posadzki przemysowe, prefabrykaty itp.);
Ruredil X Mesh C10/Gold siatki z wkna wglowego oraz P.B.O. osadzane na zaprawach mineralnych, przeznaczone do wzmocnie konstrukcji murowych i betonowych; Poliuretanowe 1-komponentne uszczelniacze do dylatacji; Repasfalt masy bitumiczne do naprawy nawierzchni metod na zimno.
Zapraszamy do wsppracy
26
2 2009 (nr 438)
prof. dr hab. in. Zbigniew Mielczarek* dr in. Magorzata Lange*
Wikszo badanych obiektw zostaa posadowiona na pytkich fundamentach wykonanych najczciej z kamienia, rzadziej z cegy i sporadycznie z betonu. Fundamenty pod obiektami drewnianymi najczciej wykonywano w postaci aw fundamentowych z cegy lub z kamieni polnych spojonych zapraw wapienn lub glin. Posadowienie z reguy jest pytkie, czsto w gruntach prchniczych, powyej poziomu przemarzania. Podatno podoa oraz wypukiwanie spoiwa s przyczynami rozluniania si kamieni i deformacji fundamentw, a zatem i caej budowli. Budynki z reguy nie s podpiwniczone, a fundamenty niewiele wzniesione ponad poziom terenu, najczciej bez izolacji poziomej. W przypadku budynkw niewielkich, jak np. kunie i wiatraki, spotyka si posadowienie na kodach dbowych uoonych na gruncie. W wielu przypadkach obserwowano nadmierne lub nierwnomierne osiadanie budynkw, ktre spowodowao ich deformacje. ciany obiektw sakralnych maj na og konstrukcj wiecow, w wikszoci oszalowan deskami. W obiektach mieszkalnych, gospodarczych i uytecznoci publicznej oprcz cian wiecowych stosowane s konstrukcje sumiko* Politechnika Szczeciska
Charakterystyka zabytkowego budownictwa drewnianego w Polsce
a terenie Polski znajduje si dosy dua liczba zabytkowych budynkw drewnianych, ktre podzieli mona na nastpujce podstawowe grupy: obiekty sakralne (kocioy, kaplice, dzwonnice i inne); plebanie; dwory, domy i inne obiekty mieszkalne; budownictwo uytecznoci publicznej; budownictwo gospodarcze; budownictwo przemysowe, spichlerze; dworce i inne obiekty kolejowe; zajazdy, karczmy; koszary; myny, wiatraki.
Naprawy i wzmacnianie zabytkowych budynkw drewnianych

wo-tkowe, przysupowe i szkieletowe. ciany budynkw dworskich i mieszkalnych s najczciej pokryte z zewntrz i od wewntrz tynkiem na trzcinie. Znaczny wiek budowli poddanych przegldowi, sigajcy 300, a niekiedy 400 lat, z natury rzeczy musia znale odbicie w stanie drewna uytego do ich konstrukcji. Deformacje konstrukcji wynikajce najczciej z nadmiernego lub nierwnomiernego osiadania fundamentw doprowadziy do wzajemnych przemieszcze elementw drewnianych, lecz nie do ich uszkodze. Drewno znajdujce si w kontakcie z atmosfer zewntrzn i niepoddawane zabiegom konserwacyjnym jest na og szare, wypukane deszczami i spkane od nadmiernego nasonecznienia. W zamkach wgw cian stwierdzono odupywanie si kocwek drewna na skutek rozsychania. Podobnie odupuj si koce desek poszycia zewntrznego konstrukcji cian wiecowych i szkieletowych. Najbardziej widoczne jest to w wiatrakach, konstrukcjach na og niekonserwowanych. Najczciej degradacji ulegy dolne czci supw i podwaliny nieizolowane poziomo od fundamentw lub za mao wyniesione ponad poziom terenu. Zaobserwowano rwnie zniszczenia w oszalowaniu cian zewntrznych (deski spkane na caej dugoci i sprchniae w ssiedztwie fundamentw) i w elementach pokrycia (rozbite dachwki, skorodowana blacha, zdegradowane gonty). Metody diagnostyki konstrukcji drewnianych mona podzieli na dwie podstawowe grupy. Pierwsza, tradycyjna polega na ocenie wizualnej. Podczas ogldzin gwna uwaga powinna by zwrcona na podstawowe czynniki wpywajce na wytrzymao i sztywno konstrukcji, tj.: odchyki wymiarowe elementw w stosunku do projektowanych; obecno uszkodze i niedopuszczalnych wad drewna;
Diagnostyka
brak korelacji pomidzy projektowan a zastosowan iloci cznikw, ich rednic lub rozstawem; niezgodno pomidzy projektowan a zastosowan klas drewna; nieprawidowe wykonanie zczy; pknicia nakadek w stykach i zczach; deformacja cznikw i rozsunicia zcz; niedopuszczalne ugicia wywoane przecieniem lub uszkodzeniem konstrukcji; wychylenie elementw z ich paszczyzny; niedostateczne poziome i pionowe zamocowanie elementw; podune i ukone pknicia elementw na skutek skurczu drewna przy wysychaniu; obecno stref zawilgocenia i objaww gnicia drewna; zmiana warunkw cieplno-wilgotnociowych w stosunku do przewidzianych projektem. Druga grupa dotyczy diagnostyki wspczesnej i obejmuje: badanie wilgotnoci drewna; metody pobierania wywiertw; badania endoskopowe; defektoskopi rentgenowsk; gamma defektoskopi; defektoskopi termiczn; defektoskopi dwikow; defektoskopi ultradwikow; metod rezonansow; wykrywanie wniknicia rodkw ochrony drewna i agresywnych mediw; tomografi ultradwikow; pomiar oporu przy wierceniu; pomiar soi rocznych.
Opracowanie projektu wzmocnienia jest pierwszym etapem prac przy wzmacnianiu konstrukcji. Wykonuje si go na podstawie danych o uszkodzeniach, zebranych w procesie ogldzin i pomiarw konstrukcji.
2 2009 (nr 438)
Projekt naprawy i wzmocnienia
27

Wytrzymao drewna istniejcych (wzmacnianych) konstrukcji powinna by okrelona drog badania prbek o wymiarach normowych, wycitych z nieobcionych czci konstrukcji. Zwykle wystarcza wykona proste badania na ciskanie, ewentualnie zginanie wzdu wkien. Rzadziej stosowan metod jest pobieranie prbek o rednicy kilku mm, za pomoc sondy ze specjalnym wiertem. W przypadku stwierdzenia podczas ogldzin uszkodze i niedopuszczalnych wad drewna przeprowadza si sprawdzajce obliczenia konstrukcji z uwzgldnieniem tych osabie. Jeli okae si, e konstrukcja ma niedostateczn nono, wielko dziaajcych na ni obcie powinna by znacznie ograniczona lub konstrukcja powinna zosta wzmocniona.
Powstae w elementach konstrukcji podune pknicia skurczowe od wysychania w niewielkim stopniu obniaj wytrzymao, o ile nie s zbyt gbokie. W wielu jednak przypadkach penetracja tych pkni w gb elementw moe by tak znaczna, e element ulega rozdzieleniu na dwie oddzielne gazie na caej lub wikszej czci dugoci. W tych przypadkach, projektujc wzmocnienie, nie wystarczy zaoy obejmy, jak to si czsto robi, lecz trzeba zabezpieczy przeniesienie si rozwarstwiajcych. Gbokie, przebiegajce ukonie pknicia skurczowe mog by rwnie niebezpieczne w przypadku rozcigania oraz zginania i wymagaj wzmocnienia. Wszelkie rnice rodzaju, wymiarw i rozstaww cznikw w stosunku do projektu wymagaj przelicze i ewentualnych wzmocnie, poniewa stan zcz w znacznym stopniu wpywa na nono konstrukcji. Brakujce czniki naley uzupeni, chocia moe si to okaza trudne z uwagi na istniejce czniki. Rozlunione zcza i cigi powinny by docignite, aby odzyska pocztkow zwarto wzw i stykw. Przecienie konstrukcji, szczeglnie staym obcieniem, znacznie obnia niezawodno jej pracy oraz okres eksploatacji, poniewa dugotrwaa wytrzymao drewna jest znacznie nisza ni krtkotrwaa. Niedopuszczalne przecienia mog wystpi w przypadku zastosowania ocieplenia ciszego ni projektowane, ustalenia dodatkowego wyposaenia technologicznego, zale-
gania na pokryciu grubej warstwy skomprymowanego, zlodowaciaego niegu nagromadzonego w wyniku dugotrwaych opadw atmosferycznych, ktrego masa przekracza nono konstrukcji. Najbardziej charakterystycznym wskanikiem przecienia konstrukcji jest wystpienie niedopuszczalnych ugi. Przy zaistnieniu przecienia konieczne jest przeprowadzenie sprawdzajcych oblicze na dziaanie rzeczywistych obcie. Jeeli zostanie stwierdzone, e konstrukcja jest przeciona, naley j odciy. Jednym z efektywnych sposobw redukcji obcienia jest wymiana tradycyjnego ocieplenia majcego znaczn mas objtociow i zastpienia go bardziej lekkim (np. glinianej polepy wen mineraln). W przypadku gdy zmniejszenie obcienia nie jest moliwe, konstrukcj naley wzmocni. Warunki cieplno-wilgotnociowe eksploatowanych obiektw maj rwnie due znaczenie, poniewa ich naruszenie prowadzi do korozji biologicznej drewna. Trzeba zwraca uwag na szczelno pokrycia, szczeglnie w koszach dachw, poniewa stanowi one jedn z gwnych przyczyn zawilgocenia konstrukcji dachowych. Najwicej uwagi naley powici podstawowym wzom konstrukcyjnym opierajcym si na cianach. W miejscu stykania si konstrukcji drewnianych z elementami murowanymi z cegy, kamienia i betonu powinna by uoona izolacja przeciwwilgociowa, a drewno naley zaimpregnowa. W strefach zawilgoconych trzeba stwierdzi, czy wystpuj ogniska gnicia. Ostatecznie, wszystkie uszkodzenia warstw izolacji przeciwwodnych i paroizolacji powinny by naprawione i uzupenione, a przegnie odcinki elementw wycite i zastpione nowymi, poddanymi uprzedniej impregnacji.
Projekt wzmocnienia powinien uwzgldnia wszystkie osobliwoci eksploatacji konstrukcji, zawiera robocze rysunki wzmocnie i wskazwki wykonawstwa robt. W projekcie powinna by podana klasa i wilgotno drewna przewidzianego do wzmocnienia, wytyczne dezynfekcji i impregnacji drewna, zalecenia dotyczce eksploatacji wzmocnionego obiektu oraz wskazwki na temat bezpieczestwa pracy.
Odcienie konstrukcji jest pierwszym, niezbdnym etapem prac wzmacniajcych. Przeprowadza si je na og metod podpierania (lub podwieszania) konstrukcji tymczasowymi podporami z okrglakw lub krawdziakw, za pomoc klinw (rysunek 1) lub podnonikw hydraulicznych. Przy podpieraniu konstrukcji dy si do podniesienia jej do takiego pooenia, w ktrym zaistniae ugicie zostanie wyeliminowane. Przy wzmacnianiu czci podporowych belek jednolitych mona ograniczy si do jednogaziowych podpr wprowadzonych pod belki znajdujce si w pobliu podpr.
Odcienie konstrukcji
Rys. 1. Tymczasowe podparcie wzmacnianej konstrukcji: 1 sup; 2 poprzecznica; 3 gwodzie; 4 podkadka; 5 kliny z twardego drewna
Przy wzmacnianiu belek zoonych, kratownic, ukw i ram naley stosowa rzdy supw, przy czym ich liczba i wymiary zale od rozpitoci i obcienia konstrukcji i s wyznaczane z oblicze. Zaleca si stosowa supy o podwjnym przekroju z gaziami umieszczonymi po obu stronach konstrukcji. W przypadku wzmacniania konstrukcji kratowych, w pobliu wzw pasa grnego ustawia si supy oparte na podwjnych, poziomo uoonych szerokich ostrych klinach wykonanych z twardego drewna. Obustronne (przeciwlege) dobijanie klinw pozwala na podniesienie supw wraz z konstrukcj. W przypadku koniecznoci podniesienia konstrukcji na znaczn wysoko stosuje si podnoniki rubowe. W niektrych przypadkach dla podniesienia konstrukcji uywa si dwigw
28
2 2009 (nr 438)

samochodowych lub zewntrznych suwnic. W przypadku wymiany cikiego ocieplenia na lejsze, prace te naley wykona przed przystpieniem do podnoszenia konstrukcji. Po zakoczeniu prac wzmacniajcych podpory tymczasowe zostan usunite, przy czym ich zdejmowanie powinno by prowadzone stopniowo bez gwatownych szarpni i przemieszcze.
Rys. 4. Wzmocnienie belki za pomoc nakadek stalowych
Naprawa kocwek (gwek) belek stropowych
Do najczciej spotykanych uszkodze stropw drewnianych naley przegnicie przypodporowych czci belek i podcigw w miejscu oparcia na cianach zewntrznych. W tych przypadkach wzmacnianie stropw przeprowadza si w nastpujcy sposb: po podparciu belek w pobliu podpory poraonej grzybem koniec belki odcina si i spala, a nastpnie zastpuje go nowym, drewnianym, stalowym lub polimerobetonowym. Obcite koce belek stropowych mog by zastpione obustronnymi przykadkami, poczonymi ze wzmocnion belk, a take podporow przekadk za pomoc gwodzi (rysunek 2) lub piercieni Geka (rysunek 3). Rne rozwizania tego poczenia mog by wykonane za pomoc elementw stalowych (rysunek 4 i 5). W 1974 r. w Holandii, a pniej w Niemczech i innych krajach zastosowano metod zastpowania odcitej,
czoowej czci belek polimerobetonem, w ktrym osadza si prty stalowe. Drug cz zbrojenia zamocowuje si w podunych rowkach wycitych po obu stronach wzmacnianych belek. Poczenie drewna ze zbrojeniem uzyskuje si rwnie za pomoc polimerobetonu (rysunek 6).
Rys. 5. Poczenie nowej czci belki ze star za pomoc paskownikw stalowych z przyspawanymi jednostronnymi wkadkami zbatymi
Rys. 7. Wzmocnienie stropw drewnianych pyt elbetow: a) poczenie gwodziami; b) pytkami Gang-Nail; c) pionowymi wkrtami; d) ukonymi wkrtami; e, f) za pomoc wrbw i wkrtw
Naprawa tradycyjnych wizarw ciesielskich
Rys. 2. Zastpienie odcitych kocw belek drewnianymi nakadkami i przekadk poczonymi na gwodzie
Rys. 3. Zastpienie odcitych kocw belek drewnianymi nakadkami i przekadk poczonymi na wkadki Geka i gwodzie
W przypadku koniecznoci zwikszenia nonoci stropu mona stosowa rozwizanie, w ktrym na drewnianych belkach stropowych zostaje wykonana pyta elbetowa, poczona z belkami za pomoc zcz podatnych. S to rnego rodzaju czniki mechaniczne, takie jak: gwodzie, pytki kolczaste, wkrty oraz wrby (rysunek 7). Badania konstrukcji, zespolonych z drewna i elbetu, byy prowadzone na Politechnice dzkiej przez zesp pod kierunkiem prof. Godyckiego. Zalety tej metody potwierdzono w praktyce, poniewa wiele konstrukcji stropowych na terenie odzi wzmocniono przez wykonanie na istniejcych stropach pyty elbetowej, wsppracujcej z belkami w przenoszeniu obcie. Podobne prace byy realizowane na terenie Krakowa przez zesp pod kierunkiem prof. Janowskiego.
Zwikszenie nonoci stropw
Rys. 6. Zastpienie odcitego koca belki polimerobetonem: 1 obcita stara belka; 2 polimerobeton; 3 zbrojenie stalowe na zaprawie; 4 nowe drewno
Najbardziej zagroone miejsca tradycyjnych wizarw ciesielskich zaznaczono na rysunku 8, a na rysunku 9 pokazano wzmocnienie wza dachu jtkowego z zastosowaniem wkadek stalowych i polimerobetonu. Na fotografii przedstawiono widok wza podporowego dachu podczas naprawy polimerobetonem.
Rys. 8. Miejsca najczstszych uszkodze dachw ciesielskich: A strefa okapowa, koce belek; B poczenie jtki z krokwi; C poczenie elementw przy ciance kolankowej; D poczenia zastrzau z jtk
Rys. 9. Poczenie krokwi z belk stropow za pomoc polimerobetonu z wklejonymi prtami stalowymi
2 2009 (nr 438)
29

ukonych ceownikw, rozsunitych na szeroko pasw kratownicy. Do poziomych ceownikw przymocowuje si (spawa) podporowy paskownik, a pomidzy ukone ceowniki naley wspawa przepon. Grny pas kratownicy wprowadza si pomidzy ukone ceowniki, opierajc czoem o przepon i przymocowuje rubami montaowymi. Dolny pas kratownicy wprowadza si pomidzy poziome ceowniki i czy z nimi dwoma rzdami cznikw, ktrych liczba wynika z potrzeby przeniesienia caej siy rozcigajcej. Schemat konstrukcji wzmocnienia wza podporowego przedstawia rysunek 12.
Czst przyczyn awarii konstrukcji drewnianych jest rozerwanie pasa dolnego, spowodowane zwykle zastosowaniem drewna z niedopuszczalnymi wadami, w szczeglnoci z duym skupieniem skw. W zalenoci od charakteru uszkodze, pasy dolne wymagaj miejscowego lub oglnego wzmocnienia. Miejscowe wzmocnienie stosuje si w tych przypadkach, kiedy uszkodzenia zlokalizowane s w jednym miejscu. Wzmocnienie w tych przypadkach wykonuje si za pomoc nakadek poczonych rubami. Powierzchni przekroju nakadek przyjmuje si nie mniejsz ni powierzchnia przekroju elementu wzmacnianego. W niektrych przypadkach dla zmniejszenia podatnoci zcz stosuje si sprone styki wykonane ze rub stajcych z nakadkami i podkadkami z ktownikw oporowych (rysunek 10). Oglne wzmocnienie pasa dolnego stosuje si w tych przypadkach, kiedy na jego dugoci wystpuj liczne defekty i wykonywanie wzmocnie miejscowych nie jest celowe. W tym przypadku wzdu bokw pasa dolnego umieszcza si dwa cigi ze stali zbrojeniowej, ktre za pomoc nakrtek przymocowuje si do dwch trawers ze stali walcowanej (rysunek 11). Stalowe cigi oblicza si na pen si rozcigajc, ktra moe powsta w pasie dolnym kratownicy.
Wzmocnienie pasw dolnych i grnych kratownic
Widok wza podporowego dachu podczas naprawy polimerobetonem
Rys. 10. Miejscowe wzmocnienie pasa dolnego kratownicy za pomoc styku spronego: 1 uszkodzony pas kratownicy; 2 ruby; 3 ceownik; 4 cig stalowy
Wzy podporowe kratownic, opierajce si na cianach zewntrznych, ulegaj czsto systematycznemu zawilgoceniu, ktre moe doprowadzi nawet do cakowitego przegnicia, co w konsekwencji powoduje zagroenie nonoci caej konstrukcji. Wzmocnienie uszkodzonych wzw podporowych przeprowadza si przez wymian ich zniszczonych czci na elementy stalowe. Po podparciu i cakowitym odcieniu kratownicy, uszkodzony wze podporowy docina si i wmontowuje nowy, ktry zwykle wykonuje si jako spawany ze stali walcowanej. Moe si on skada z dwch poziomych i dwch
Wzmacnianie wzw podporowych kratownic i wizarw dachowych
W przypadku rozerwania pasa, caa sia rozcigajca jest przejmowana przez cigi. Przekrj cigw dobiera si z uwzgldnieniem ich osabienia gwintem. W celu wczenia do wsppracy z pasem, elementy cigu naciga si do wielkoci siy obliczeniowej. Potrzeba wzmocnienia ciskano-zginanych pasw grnych kratownic posiadajcych przekrj zoony najczciej zachodzi przy niedostatecznej liczbie lub jakoci zcz, powodujc, e pierwotny ksztat pasa ulega zmianie i wychyla si on ze swojej paszczyzny. Wzmacnianie polega na umieszczeniu obok nich, od strony przeciwlegej do kierunku wyboczenia dodatkowego elementu drewnianego (krawdziaka), przymocowanego rubami, przeciwdziaajcego wzrostowi ugi. Mona rwnie wyprostowa element przez stopniowe dociganie tych rub lub za pomoc podnonika. ciskano-zginane elementy konstrukcyjne deformujce si w paszczynie zginania mona wzmacnia obustronnymi nakadkami ze sklejki lub desek, analogicznie jak belki zoone.
Rys. 11. Oglne wzmocnienie pasa dolnego kratownicy: 1 pas grny; 2 cig; 3 powierzchnie cigu; 4 pyta czoowa; 5 pas dolny
Rozwizania konstrukcyjne s w tym przypadku bardzo indywidualne. W wielu przypadkach wystarczajce jest wzmocnienie konstrukcji stalowymi cigami w postaci dodatkowych krzyulcw lub supw (rysunek 13).
Rys. 12. Wzmocnienie wza podporowego: 1 ceowniki ukone obejmujce pas grny; 2 przepona; 3 pas grny i dolny kratownicy; 4 ruby; 5 spoina spawana
Rys. 13. Wzmocnienie wizarw dachowych cignami stalowymi: 1 konstrukcja; 2 trawersa oporowa; 3 cig ze zbrojenia stalowego; 4 porednia podpora
1) Zabytkowe budownictwo drewniane w Polsce diagnostyka, stan techniczny, wzmocnienia i zabezpieczenia. Praca zbiorowa pod redakcj Zbigniewa Mielczarka. Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Szczeciskiej, Szczecin 2008. 2) Rysunki i fotografia z ksiki K. Erler Alte Holzbauwerke beurteilen und Sanieren. Berlin: Verlag fr Bauwesen Berlin, Mnchen (1993).
Literatura
30
2 2009 (nr 438)
dr hab. in. Jerzy Skowski, prof. P. l.*
becnie coraz mniej jest terenw wolnych pod zabudow, a w dodatku o korzystnej charakterystyce geotechnicznej. W efekcie coraz czciej wykorzystuje si tereny uznawane dotychczas za niekorzystne pod tym wzgldem. Na takie postpowanie maj wpyw ceny gruntw oraz moliwoci wspczesnej geoinynierii, przez ktre naley rozumie zarwno bogactwo metod, dziki ktrym moliwe jest wzmocnienie sabego podoa gruntowego, jak i wzrastajc liczb udanych realizacji oraz przekonanie inwestorw i projektantw do proponowanych rozwiza, a take silnie rozwijajcy si rynek usug. Podstawowym celem zabiegw wzmacniajcych jest zwikszenie nonoci i sztywnoci podoa wzmacnianego. Mona to uzyska, wzmacniajc sam grunt, jak rwnie wprowadzajc do niego dodatkowe materiay lub elementy. Przez materiay naley rozumie np. cement, a przez elementy np. zbrojenie. Zasig wzmocnienia moe obj stref od kilkudziesiciu centymetrw do kilkunastu, a nawet kilkudziesiciu metrw poniej powierzchni terenu. Coraz wiksze zrozumienie i praktyczny wymiar zyskuje haso zrwnowaony rozwj budownictwa. W ujciu najbardziej oglnym rozumie si przez to takie przedsiwzicia budowlane, w nastpstwie ktrych rodowisko naturalne ulega zdegradowaniu w moliwie najmniejszym stopniu. Do takich przedsiwzi, moim zdaniem, naley zaliczy rwnie te, ktre skutkuj odzyskaniem terenu ju zdegradowanego, cznie z moliwoci jego zabudowania. Przedsiwzicia takie stwarzaj tym samym realne moliwoci oraz perspektywy dla przemylanych, szeroko rozumianych dziaa inwestycyjnych. Powstaje jednak pytanie: czy dziaalno obejmujca wzmacnianie
* Politechnika lska
Wzmacnianie gruntw sabych a problematyka zrwnowaonego rozwoju budownictwa

gruntw sabych wkomponowuje si i na ile w problematyk zrwnowaonego rozwoju budownictwa. Rwnie wane jest take pytanie: jakie s skutki ingerencji w wierzchni warstw podoa, take nasypowego, omawianych zabiegw wzmacniajcych? Naley przez to rozumie m.in. zmiany istniejcego ukadu przyrodniczego, zanieczyszczenie podoa oraz uszkodzenie istniejcej infrastruktury pod- i naziemnej. W artykule ustosunkuj si do obydwu zagadnie.
W celu odpowiedzi na postawione pytania krtko omwi metody wzmacniania gruntw sabych. Na rysunku 1 przedstawiono klasyfikacj tych metod wg kryteriw mechanizmu wzmocnienia: zagszczenie; wymiana gruntw; konsolidacja; zmiana charakteru wiza; zbrojenie. Istot mechanizmu zagszczenia jest lepsze upakowanie ziaren i czstek budujcych grunt pod wpywem przyoonego obcienia: statycznego bd dynamicznego. Przykadem pierwszego jest przejazd spycharki, a drugiego cikie ubijanie (fotografia 1). Obcienie moe by przyooGeoinynieria (metody ulepszania masywu gruntowego)
Charakterystyka metod wzmacniania gruntw sabych
Dynamiczne zagszczania
Prekonsolidacja Cementyzacja i stabilizacja
Rys. 1. Oglny podzia geoinynierii (M. Gryczmaski: Wspczesne kierunki rozwoju geotechniki w Polsce. Inynieria i Budownictwo 8/1994, s. 339 347)
Wymiana gruntw
Zbrojenie masywu
ne do powierzchni lub wewntrz gruntu wzmacnianego (np. wybuchy ukryte). Skutkuje to zmniejszeniem porowatoci, a wic wzrostem zagszczenia wzmacnianego materiau ID i parametrw wytrzymaociowo-odksztaceniowych , c, E. Metody wykorzystujce ten mechanizm s z powodzeniem wykorzystywane do wzmacniania niespoistych gruntw mineralnych i nasypowych, w tym w szczeglnoci nasypw zbudowanych z gruntw antropogenicznych (np. z odpadw kopalnianych). Istot mechanizmu wymiany jest zastpienie sabszego materiau mocniejszym, zwykle w kontrolowanym procesie technologicznym. Jako zamienny stosowany jest najczciej dobrze uziarniony i zagszczajcy si grunt niespoisty. Coraz czciej wykorzystywane s te materiay odpadowe w postaci np. przepalonych upkw kopalnianych i uli. Materiay o tzw. wilgotnoci optymalnej wopt ukadane s zwykle warstwami o miszoci 0,3 0,5 m i starannie zagszczane sprztem mechanicznym. Klasycznym rozwizaniem wykorzystujcym ten mechanizm wzmocnienia s: poduszki (fotografia 2) i warstwy wzmacniajce. Istot mechanizmu konsolidacji, najpeniej realizujcego si w gruntach
2 2009 (nr 438)
Fot. 1. Cikie ubijanie
Fot. Autor
31

Sztywno elementw zbrojcych jest mniejsza od sztywnoci pali. Wbudowanie w grunt elementw zbrojcych powoduje, w wyniku wzajemnej wsppracy, ograniczenie niekorzystnego wpywu napre rozcigajcych (grunt ich praktycznie nie przenosi), a take zwikszenie nonoci podoa i ograniczenie jego osiadania. Grunt mona zbroi dwoma sposobami: zbrojenie ukada si przemiennie z warstwami gruntu (fotografia 4); jest runki wodne to zmienny i na og wysoki poziom wd gruntowych, a take ssiedztwo ciekw i oczek wodnych. Grunty antropogeniczne wystpuj na duych obszarach w wielu rejonach naszego kraju i jak dotd w znacznym stopniu pozostaj niezagospodarowane, budzc niejednokrotnie negatywne odczucia spoeczne, gwnie ze wzgldw ekologicznych. Zagospodarowanie tych terenw z punktu widzenia oczekiwa spoecznych, a przede wszystkim realizacji polityki zrwnowaonego rozwoju budownictwa jest korzystne. To szansa na rozwizywanie problemw mieszkaniowych i komunikacyjnych oraz ekologicznych. Realizacji takich zamierze musi jednak w wielu przypadkach towarzyszy wzmocnienie gruntw sabych, i tak te si dzieje. Jako przykady wymieni cztery realizacje na terenie Grnego lska: wzmocnienie wysypiska komunalnego o miszoci do 17 m udarami o duej energii pod budow centrum handlowego z parkingiem i drogami dojazdowymi [M. Gryczmaski i inni.: Przykad przywrcenia dla budownictwa terenu geotechnicznie zdegradowanego. XII KKMGiF, Szczecin Midzyzdroje 2000, cz. Ib, s. 7 16]; wielokrotne wzmocnienie podoa antropogenicznego drogowej trasy rednicowej GOP za pomoc geomateracw [M. Gryczmaski, J. Skowski: Dowiadczenia w budowie drg na sabych podoach gruntowych na przykadzie drogowej trasy rednicowej. XLVI Techniczne Dni Drogowe, Szczyrk, 2003, s. 67 77]; wzmocnienie sabononego podoa rodzimego pod osiedle mieszkaniowe [M. Gryczmaski, S. Kwiecie, J. Skowski: Ulepszanie podoa gruntowego wbijanymi kolumnami kamiennymi. Przegld Budowlany, 2/2005, s. 34 37]; wzmocnienie nasypu antropogenicznego pod budow hali stalowej poduszkami zbrojonymi geosiatkami [Z. Bartoszek, M. Gryczmaski, J. Skowski: Ulepszanie podoa nasypowego poduszk lub warstw wzmacniajc zbrojon geomateracem. Przegld Budowlany 9/2006, s. 32 35]. Zagospodarowanie terenw poprzemysowych oraz wysypisk komunalnych, a take nieuytkw pozwolio na odzyskanie w ostatnim czasie wielu
Fot. 2. Przykad wymiany gruntu sabego
spoistych i organicznych, jest wstpne obcienie gruntu sabego staym obcieniem q przy zapewnionej moliwoci rozproszenia nadwyki cinienia porowego. Efektem takiego postpowania jest korzystna zmiana konsystencji gruntu, poczona z dodatkowym jego dogszczeniem. Przykadem metody wykorzystujcej ten mechanizm wzmocnienia jest wstpne obcienie gruntu. Funkcj obcienia moe peni rwnie pole elektryczne, a take podcinienie. W zwizku z tym do tej grupy metod wzmacniania gruntw sabych mona zaliczy elektroosmoz i waakumowanie. Konsolidacj podoa przypieszaj rwnie dreny, jak i geodreny. Istot mechanizmu zmiany charakteru wiza jest wytworzenie w ulepszanym gruncie trwaych wiza, co bardzo skutecznie poprawia charakterystyk geotechniczn wzmacnianych gruntw. Wzmocnienie mona uzyska w rnorodny sposb, poczynajc od wprowadzenia medium do gruntu wzmacnianego, a koczc na ozibieniu gruntu. Wprowadzenie medium odbywa si przez specjalne iniektory, a przepyw moe by wymuszony zarwno cinieniem, jak i polem elektrycznym. Przykadem takich rozwiza s odpowiednio: iniekcje klasyczne i silikatyzacja. Do najnowoczeniejszych rozwiza naley zaliczy te, w ktrych wystpuje mieszanie gruntu z wprowadzanym do niego iniektem (zwykle cementem), a wic wysokocinieniow iniekcj strumieniow (jet grouting) i wgbne mieszanie (fotografia 3). Istot mechanizmu zbrojenia gruntu jest wytworzenie wsppracy midzy ulepszanym gruntem a zabudowanymi w nim elementami zbrojcymi, pocztkowo metalowymi, a od kilkudziesiciu lat z tworzywa sztucznego.
Fot. Autor
Fot. 3. Wgbne mieszanie gruntu
Fot. Autor
Fot. 4. Zbrojenie nasypu geosiatkami
ono zwykle kotwione, a materia gruntowy starannie zagszczany; elementy zbrojce grunt wykonuje si bezporednio w ulepszanym masywie gruntowym (np. gwodzie). Zbrojenie moe by paskie (geosiatki), prtowe (gwodzie) i przestrzenne (gabiony). Mimo e od dawna wzmacniano grunty sabe, to dopiero osignicia techniki w ostatnich kilkudziesiciu latach zdecydoway o tak dynamicznym rozwoju geoinynierii.
[Materiay informacyjne firmy Tensar]
O tym, e okrelony teren jest nieprzydatny pod zabudow, wspdecyduj trudne warunki gruntowe i wodne. Trudne warunki gruntowe to obecno w podou plastycznych i mikkoplastycznych gruntw rodzimych oraz gruntw organicznych, a take tzw. gruntw antropogenicznych, obejmujcych m.in. wysypiska komunalne, hady kopalniane, skadowiska odpadw elektrownianych i hutniczych oraz odpadw budowlanych. Trudne wa-
Efekty spoeczne i ekologiczne
32
2 2009 (nr 438)

hektarw pod budow drg i parkingw oraz obiektw handlowych, hal przemysowych i osiedli mieszkaniowych. W przypadku kilku metod wzmacniania gruntw sabych (konsolidacja dynamiczna, wibroflotacja, wibrowymiana, wbijane kolumny kamienne) wykorzystywany jest materia rednio- i gruboziarnisty (np. wiry). Chtnie stosowany jest odpadowy materia nasypowy, taki jak upek kopalniany przepalony, ule wielkopiecowe, odpady budowlane, pod warunkiem speniania przez nie okrelonych wymaga, m.in. dotyczcych skadu chemicznego. Oznacza to zagospodarowanie ogromnych, jeszcze do niedawna uciliwych dla otoczenia, iloci materiaw odpadowych. Warto wspomnie o olbrzymim zainteresowaniu pod koniec lat dziewidziesitych na lsku m.in. przepalonymi odpadami kopalnianymi z chwil rozpoczcia takich inwestycji jak: Fabryka Opla w Gliwicach, centra handlowe: M1, Makro, drogowa trasa rednicowa itp. wykorzystujcych mechanizm wymiany i konsolidacji, a przede wszystkim zmiany charakteru wiza. Szczeglnie niebezpieczna w skutkach moe si okaza trwaa zmiana poziomu wd gruntowych, np. w wyniku spitrzenia lub obnienia lustra wody w nastpstwie wykonania przesony z pali, ciany szczelinowej itp., skutkujca np. niekorzystnym wpywem na rodowisko przyrodnicze, a take zarysowaniem lub zawilgoceniem obiektw. Zanieczyszczenie podoa i wd gruntowych moe nastpi w wyniku wprowadzenia w podoe materiau gruntowego lub iniektu, co jest charakterystyczne dla metod wykorzystujcych mechanizm zagszczenia, wymiany, a przede wszystkim zmiany charakteru wiza. Wprowadzenie materiau nastpuje w metodach: wibroflotacji, wibrowymiany dynamicznej, a take klasycznej wymiany gruntw, a iniektu w iniekcjach klasycznych, wysokocinieniowej iniekcji strumieniowej, mieszaniu wgbnym czy te silikatyzacji. Wpywy dynamiczne s charakterystyczne dla takich metod, jak wspomniane ju: wibroflotacja, wibrowymiana, dynamiczne zagszczanie, wybuchy czy nawet powszechnie stosowane zagszczanie wibracyjne walcami i pytami dynamicznymi. Oddziaywania mog powodowa zarysowania i spkania budynkw, a take rozszczelnienie obiektw infrastruktury podziemnej. W takich sytuacjach konieczne s pomiary przypiesze i amplitud drga oraz porwnanie ich z wartociami dopuszczalnymi dla obiektw i ludzi. Warto zaznaczy, e zagroenie wstrzsami jest zdecydowanie silniej odczuwane przez ludzi, ni wskazuj na to pomiary. Zmiany waciwoci elementw wzmacniajcych (np. geosyntetykw) wbudowanych w podoe, wywoane przez agresywne rodowisko wodne i gruntowe oraz rne rodzaje promieniowania budz jeszcze u wielu pewn rezerw w stosunku do metod wykorzystujcych je przy wzmacnianiu gruntw sabych. Przy wspczesnych moliwociach sprztu coraz czciej zagospodarowuje si tereny silnie podmoke, jak rwnie usytuowane w dolinach ciekw wodnych lub w ich starorzeczach, z bogat i stabiln oraz urozmaicon faun i flor. Ingerencja w ten ukad przez: odcicie lub zasypanie istniejcych roww i ciekw, wprowadzenie szczelnych przegrd, nadmierne dogszczenie gruntu itp. moe zagraa jego istnieniu. Podstawowym zagroeniem dla istniejcego ukadu przyrodniczego i najbliszego otoczenia s: zmiany waciwoci filtracyjnych gruntu po jego wzmocnieniu i zmiany poziomu wd gruntowych oraz wpywy dynamiczne, a take moliwo zanieczyszczenia rodowiska wodno-gruntowego materiaami wprowadzanymi w podoe. Zagroenia te mona cakowicie wyeliminowa lub maksymalnie ograniczy i w efekcie metody wzmacniania gruntw mog by bezpieczne. W zwizku z tym o wyborze rozwizania powinna decydowa dogbna i rzetelna analiza problemu uwzgldniajca wiele czynnikw, w tym take czynnik ekologiczny.
Obok pozyskania nowych terenw pod zabudow wzmacnianie gruntw sabych moe take skutkowa okrelonymi zagroeniami dla samego podoa i najbliszego otoczenia. rde zagroe mona dopatrywa si w przypadku: zmiany waciwoci filtracyjnych gruntu wzmacnianego; okresowej lub trwaej zmiany stosunkw wodnych i warunkw przepywu wd gruntowych; zanieczyszczenia podoa i wd gruntowych; wpyww dynamicznych; zmiany waciwoci wbudowanych w podoe elementw wzmacniajcych. Zmiany waciwoci filtracyjnych gruntu wzmacnianego mog by nastpstwem metod wykorzystujcych jako mechanizm wzmocnienia: zagszczenie, konsolidacj, wymian i zmian charakteru wiza. Zmiany te czciej oznaczaj obnienie wartoci wspczynnika filtracji k. Okresowa lub trwaa zmiana stosunkw wodnych i warunkw przepywu wd gruntowych moe by spowodowana zastosowaniem metod
Oddziaywanie wzmacniania gruntw sabych na podoe i otoczenie
1. Wzmacnianie gruntw sabych jest coraz powszechniej stosowane w budownictwie i umoliwia zagospodarowanie nowych obszarw, szczeglnie nasypw antropogenicznych. W tym sensie wychodzi ono naprzeciw oczekiwaniom spoecznym, stwarzajc lepsze warunki do realizacji idei zrwnowaonego rozwoju budownictwa. 2. Wykorzystanie metod wzmacniania gruntw sabych stwarza rwnie powane zagroenia dla rodowiska. Mog one dotyczy zmiany warunkw wodnych, a szczeglnie waciwoci filtracyjnych gruntu wzmacnianego i zmiany poziomu wd gruntowych oraz zanieczyszczenia wd gruntowych i gruntu. Innym powanym zagroeniem s drgania generowane przez niektre z metod, niepodane lub wrcz szkodliwe dla instalacji podziemnych oraz obiektw istniejcych, a take ludzi. Zagroenia te mona ograniczy do niezbdnego minimum, a nawet cakowicie wyeliminowa. 3. O wyborze okrelonej metody wzmocnienia gruntw sabych decyduje wiele czynnikw. Wzgldy merytoryczne i aspekt ekologiczny powinny by traktowane priorytetowo.
2 2009 (nr 438)
Podsumowanie
33
dr in. Andrzej Kolonko*
becnie gwnym problemem przy zaopatrzeniu ludnoci w wod pitn jest zapewnienie jej odpowiedniej jakoci. Wikszo zakadw uzdatniania wody dostarcza wod o prawidowych parametrach. Jednak woda ta trafia do sieci wodocigowych i tam zaczynaj si pojawia problemy. Skorodowane i pokryte twardymi osadami stare rury staj si przyczyn pogarszania jakoci wody oraz wzrostu kosztw eksploatacyjnych. Spadajce zuycie wody pitnej sprawia, e maleje prdko przepywu, przez co wydua si czas jej przetrzymania. Powoduje to wtrne zanieczyszczenie, szczeglnie w przypadku sieci wodocigowych zbudowanych z rur stalowych i eliwnych nieposiadajcych zabezpieczajcej powoki wewntrznej z zaprawy cementowej lub z tworzywa sztucznego. Takich przewodw wodocigowych jest wci wiele, mimo e w ostatnich latach powstaj nowe odcinki sieci wodocigowych zbudowanych z rur wyprodukowanych z tworzyw sztucznych. Z ekonomicznego punktu widzenia eksploatacja takich zuytych przewodw jest nieopacalna, ale woda pitna musi by dostarczana mieszkacom w sposb cigy. Znane s metody rozwizywania takich problemw. Jedn z nich jest renowacja przewodw wodocigowych przez nanoszenie mineralnych powok ochronnych na powierzchni wewntrzn oczyszczonego przewodu wodocigowego, znana w Polsce pod nazw cementacja. Zastosowanie tej metody nie tylko przyczynia si do poprawy jakoci wody, ale take znacznie zwiksza trwao przewodu. Po wykonaniu cementacji przewody wodocigowe maj znacznie lepsze parametry hydrauliczne i pod tym wzgldem zblione s do nowych rur. Wspczesne rury stalowe i eliwne wyposaone s w fabrycznie wykonan tak warstw ochronn.
* Politechnika Wrocawska
Cementacja jako najstarsza metoda renowacji stalowych i eliwnych przewodw wodocigowych

Skad mieszanki zaprawy cementowej stosowanej do renowacji przewodw wodocigowych to cement, piasek i woda w stosunku 3:3:1. Stosowany jest cement portlandzki bez dodatkw CEM I 32,5 lub CEM I 42,5 z przypieszonym pocztkiem wizania, co umoliwia napenienie rurocigu wod, dezynfekcj i pukanie ju po 24 h od uoenia wykadziny. Kruszywo w postaci piasku kwarcowego powinno spenia wymagania normy PN-92/H-74108 Rury z eliwa sferoidalnego dla rurocigw cinieniowych i bezcinieniowych. Wykadzina z zaprawy cementowej nakadanej odrodkowo. Wymagania oglne. Minimalna grubo wykadziny okrelona norm wynosi 3 10 mm w zalenoci od rednicy przewodu poddanego renowacji. W przypadku koniecznoci wykonania grubszych warstw robi si to w kilku etapach, aby zapobiec spywaniu wieo narzuconej zaprawy. Podstawowe parametry techniczne wykadziny cementowej podano w tabeli 1, natomiast w tabeli 2 dobr gruboci wykadziny cementowej w zalenoci od materiau konstrukcyjnego i rednicy przewodu poddawanego renowacji zgodnie z norm PN-92/H-74108. Mona przyj, e grubo wykadziny powinna stanowi ok. 1% rednicy rury 2,0 mm.
Skad mieszanki piasek : cement (wagowo)
Parametry techniczne wykadziny z zaprawy cementowej
Tabela 2. Minimalna grubo wykadziny zgodnie z norm PN-92/H-74108

Materia rednica Minimalna Tolerancja nominalna grubo gruboci DN [mm] warstwy warstwy [mm] [mm] eliwo 250 3,0 +1,5 > 250 900 5,0 +2,0 > 900 6,0 +2,5 Stal 150 3,0 +2,0 > 150 300 4,0 +2,5 > 300 600 5,0 +2,5 > 600 1000 6,0 +3,0 1000 1500 8,0 +3,0 > 1500 10,0 +3,0 +3,0
Proces cementacji powinny poprzedzi prace przygotowawcze obejmujce: inwentaryzacj danego przewodu; podzia rurocigu na odcinki robocze (tabela 3); rozmieszczenie i wykonanie wykopw (w praktyce maksymalny rozstaw wykopw do przewodw rednicy DN 80 500 wynosi 180 m, cho zwykle osiga ok. 100 m. W przypadku przewodw rednicy DN 600 rozstaw wykopw nie przekracza ok. 400 m i w praktyce wynosi zwykle ok. 180 m);
Tabela 3. Zasady podziau przewodu wodocigowego poddawanego cementacji na odcinki w zalenoci od rednicy wewntrznej
rednica przewodu wodocigowego [mm] DN 80 DN 100 DN 150 DN 200 DN 300 DN 400 DN 500 DN 600 DN 700 DN 800 Maksymalna dugo odcinka poddanego cementacji [m] 70 120 150 160 180 200 200 400 400 500
Przebieg procesu cementacji i zakres zastosowania tej technologii
Tabela 1. Parametry techniczne wykadziny cementowej

Stosunek woda : cement Wspczynnik tarcia 1:1 < 0,35
Wytrzymao na ciskanie (28 d) > 64 N/mm2 Wytrzymao na zginanie (28 d) > 8 N/mm2 k = 0,1 (z cementem) k = 0,4 (bez cementu)
Czas twardnienia (eksploatacyjny) > 12 h
34
2 2009 (nr 438)
zapewnienie mieszkacom tymczasowych dostaw wody; przecinanie przewodu w dwch przekrojach w celu oczyszczenia. Po wykonaniu kolejnych wykopw przewd wodocigowy jest w nich przecinany. Przy rednicy od DN 80 do DN 500 wycinane w wykopach odcinki powinny mie dugo 1,20 1,50 m, a przy rednicy od DN 600 do DN 2000 powinny mie dugo od 1,50 do 2,00 m. czyszczenie rurocigu, najczciej mechaniczne przez przecignicie stalowych skrobakw. Bardzo efektywne jest wysokocinieniowe hydrauliczne czyszczenie przewodw wodocigowych pod cinieniem do 2500 barw. Widok urzdzenia do takiego czyszczenia pokazano na fotografii 1. miast polska norma PN-92/H-74108 w zasadzie rur eliwnych cementowanych fabrycznie. wiadczy o tym m.in. wymaganie, aby wewntrzna powierzchnia rury przygotowanej do cementacji bya wolna od nierwnoci przekraczajcych 50% gruboci wykadziny. Spenienie tego warunku jest realne jedynie w przypadku nowych rur, dlatego te podczas renowacji rurocigw uoonych w gruncie lepsza jest norma niemiecka. Jest ona znacznie bardziej szczegowa i przewiduje badanie: waciwoci skadnikw zaprawy; rozpywu wieej zaprawy; wskanika w/c (dla zaprawy cementowej nakadanej odrodkowo w/c 0,35); wytrzymaoci na ciskanie s = 64 MPa dla w/c = 0,35 oraz s = 54 MPa dla w/c = 0,40; wytrzymaoci na rozciganie przy zginaniu z = 8 MPa dla w/c = 0,35 oraz z = 6 MPa dla w/c = 0,40; gruboci wykadziny (dla wieo naoonej zaprawy pomiar przez wbicie szpilki stalowej, natomiast dla utwardzonej badania nieniszczce); grubo powoki moe by mierzona w dowolnym przekroju poprzecznym rury oddalonym co najmniej o 300 mm od jej koca w czterech punktach co 90; szerokoci rozwarcia rys (nie moe ona przekracza 0,8 mm); powierzchni wykadziny, ktra powinna by gadka, bez falistoci i nierwnoci. To proste badanie przeproPrzekroje przeazowe 600 DN 900 DN > 900
Fot. 1. Widok urzdzenia do wysokocinieniowego czyszczenia stalowych i eliwnych przewodw wodocigowych
W rurocigach o rednicy nominalnej powyej DN 600 stosuje si maszyny wirujce z napdem elektrycznym i ogumieniem pneumatycznym. Maszyny wyposaone s w lejowaty zbiornik na zapraw cementow, do ktrego zaprawa wpompowywana jest gitkim przewodem. Przenonik limakowy pobiera ze zbiornika potrzebn ilo zaprawy i podaje do gowicy. Zasady doboru urzdze do cementacji w zalenoci od rednicy wewntrznej oraz zalecany podzia na odcinki robocze przedstawiono w tabeli 4.
Fot. 2. Rne typy gowic wykorzystywanych do cementacji przewodw wodocigowych o przekrojach nieprzeazowych firmy HEITKAMP Rohrbau GmbH z Niemiec
Proces cementacji. Po wprowadzeniu i wycentrowaniu urzdzenia do jednego koca cementowanego odcinka rurocigu naley go przeciga (w przypadku przewodw nieprzeazowych) lub przejecha samobienym urzdzeniem (w przypadku przewodw przeazowych) ze sta prdkoci wstecz, a do drugiego koca modernizowanego odcinka wodocigu. Podczas przemieszczania si urzdzenia zaprawa wyrzucana jest z szybko obracajcej si gowicy na powierzchni wewntrzn rurocigu. Planowan grubo warstwy zaprawy cementowej uzyskuje si dziki umiejtnemu zgraniu nastpujcych parametrw: stay wypyw zaprawy (jednakowa jej ilo), staa prdko rotacji gowicy i wczeniej ustalona prdko przesuwania si urzdzenia w przewodzie. Rne typy gowic wykorzystywanych do cementacji przewodw wodocigowych o przekrojach nieprzeazowych przedstawiono na fotografii 2.
Fot. A. Kolonko
Tabela 4. Zasady doboru urzdze do cementacji w zalenoci od rednicy wewntrznej oraz zalecany podzia na odcinki robocze
rednica nominalna DN [mm] Przekroje nieprzeazowe 80 DN < 600 80 DN < 600
Niemiecka norma DVGW W343 dotyczy cementacji rur stalowych i eliwnych ju uoonych w gruncie, nato-
Kontrola poszczeglnych etapw cementacji i kocowy odbir techniczny
Rodzaj urzdzenia urzdzenia na po- urzdzenie na po- urzdzenia na pozach wyposaone zach wyposaone zach wyposaone w wygadzajce opatki w wygadzajcy w wygadzajce lejek opatki Napd urzdzenia nie ma wasnego napdu urzdzenie wyposaone w silnik elektryczny Napd gowicy sprone powietrze napd elektryczny napd elektryczny natryskujcej Rodzaj obsugi zdalne sterowanie operator wewntrz rurocigu Maksymalna dugo odcinka 100 220 m 150 220 m do 600 m do 2500 m System transportu pompowanie przez elastyczny przewd pompowanie przez dla L 300 m zaprawy cemena do gowicy natryskujcej elastyczny przewd pompowanie przez towej lub przez podajnik elastyczny przelimakowy wd; dla L > 300 m specjalny pojemnik Sposb wstpnej ilo i cinienie podawanej zaprawy przez obserwacj operatora sprztu lub kontroli cementowej, warto siy cigncej, podczas kontrolnego przejazdu dla DN 200 kamera TV podczas po zakoczeniu robt prowadzenia prac
2 2009 (nr 438)
35
wadza si sztywn linijk dugoci 30 cm. Ukada si j na powierzchni utwardzonej wykadziny wzdu osi rury; przewity wynikajce z nierwnoci nie mog by wiksze ni 1 mm przy DN < 600 oraz 1,5 mm przy DN 600 mm.
Ilo wody, ktr naley dostarczy, aby uzyska odpowiedni prdko przepywu [m3/h]
Pielgnacja zaprawy cementowej. Po zakoczeniu cementacji odcinek przewodu powinien mie odpowiedni wilgotno oraz temperatur nie mniejsz ni 5 C, co zapewnia prawidowy przebieg procesu wizania zaprawy cementowej. W tym celu zamyka si koce wycementowanego odcinka foli, zapobiegajc zanieczyszczeniu i zbyt szybkiemu wysychaniu zaprawy cementowej. Przy wysokiej temperaturze otoczenia zaleca si codzienne wprowadzanie niewielkich iloci wody do wntrza przewodu. Podobnie jak w przypadku betonu proces dojrzewania mona przypieszy, stosujc tzw. naparzanie, czyli doprowadzanie gorcej pary. Zabieg ten jest jednak kopotliwy w zastosowaniu oraz kosztowny i dlatego zalecany jedynie w szczeglnych przypadkach. Czyszczenie przewodu po zakoczeniu cementacji. W zwizku z tym, e chodzi o wod pitn, odcinek przewodu wodocigowego po zakoczeniu cementacji, ale jeszcze przed oddaniem do uytkowania, musi zosta odpowiednio oczyszczony i ewentualnie nawet zdezynfekowany, jeeli badania laboratoryjne wyka nieodpowiedni jako dostarczonych prbek wody. Przewody, ktre nie su do transporty wody pitnej, takie jak przewody w obiegach chodniczych, przemysowych, odprowadzajce cieki lub zuyt wod naley jedynie przepuka wod lub mieszank wodno-powietrzn, uywajc zdezynfekowanych wy. Przy pukaniu wod decydujca jest prdko strumienia, ktra powinna wynosi minimum v = 3 m/s, poniewa bakterie i inne mikroorganizmy mog utrzymywa si na powierzchni warstwy zaprawy cementowej nawet przy prdkoci strumienia v = 2 m/s. Z rysunku 1 mona odczyta ilo wody [m3/h], ktr naley dostarcza, aby uzyska odpowiedni prdko przepywu w zalenoci od rednicy przewodu wodocigowego.
Prace po zakoczeniu cementacji
Podczas czyszczenia przewodw rednicy do DN 250 zwykle wystarcza ilo wody zapewniana przez uliczne hydranty. W przypadku przewodw o wikszych rednicach wod trzeba dostarcza, ujmujc j z wielu hydrantw. Przewody uoone ze spadkiem podunym naley czyci od wyej pooonego koca zgodnie ze spadkiem. W celu odprowadzenia zuytej wody z pukania naley zaplanowa odpowiednie spusty. Wod mona odprowadzi do odbiornika lub do systemu kanalizacyjnego, jeeli jest to zgodne z odpowiednimi przepisami. Jeeli w przypadku przewodw o duej rednicy niemoliwe jest osignicie dostatecznej prdkoci przepywu strumienia wody podczas pukania, warto zastosowa pukanie pulsacyjne. Skuteczniejsze ni pukanie wod jest pukanie mieszanin wodno-powietrzn. Powietrze wprowadzane jest pod cinieniem, dziki czemu dochodzi do zainicjowania przepywu o charakterze turbulentnym, co powoduje uwolnienie powierzchni przewodu od wszelkich zanieczyszcze, bakterii i innych mikroorganizmw. Wraz z przepywem turbulentnym na konstrukcj przewodu oddziauj obcienia dynamiczne, co moe doprowadzi nawet do uszkodzenia przewodu, o ile jest on powanie osabiony w wyniku uszkodze. Pulsacyjne podawanie spronego powietrza moe polepszy efektywno czyszczenia. W kocowym etapie robt naley przepuka przewd sam wod, zwracajc uwag na jego odpowietrzenie. Skuteczno czyszczenia przez pukanie przewodu po zakoczeniu ce-
Rys. 1. Ilo wody, ktr naley dostarczy, aby uzyska odpowiedni prdko przepywu w zalenoci od rednicy przewodu wodocigowego [W. Nissisng, Inbetriebnahme zementmrtel ausgekleideter Rohrleitungen, 3R international RSV Sonderdruck 2006]
rednica przewodu DN
mentacji mona poprawi przez czyszczenie kocowe w postaci przecigania walcowych lub kulistych gbek o odpowiedniej rednicy, tzn. s one nieco wiksze ni przekrj wodocigu. Do czyszczenia kocowego mona stosowa rne rodzaje gbek o rnych ksztatach. W praktyce najczciej stosowane s gbki w ksztacie kuli. Redukcja nadmiernej wartoci wskanika pH. W przypadku bardzo mikkiej wody trudne jest obnienie wartoci wskanika pH przez samo pukanie wieo wycementowanego przewodu. W takiej sytuacji dobry efekt mona uzyska przez dodanie wodorowglanu sodowego. Alternatyw jest dodawanie dwutlenku wgla w postaci gazu przed oddaniem odcinka wodocigu do eksploatacji. To rozwizanie jest powszechnie stosowane. Zwykle jednak problem nadmiernie wysokiego wskanika pH wieo wycementowanego przewodu wodocigowego nie wystpuje, gdy woda w Europie rodkowej ma wystarczajc twardo i samo pukanie sieci daje dobre efekty. Dezynfekcja. Przy odpowiednio starannym pukaniu wieo wycementowanego przewodu nie wystpuje problem mikrobiologicznego zanieczyszczenia, o ile nie doszo do niepodanego kontaktu zabrudzonych urzdze z niezabezpieczon powierzchni terenu. Najatwiej zapewni odpowiedni czysto przez zabezpieczanie podoa foli ochronn. Jeeli zaistniaa konieczno dezynfekcji, do wody naley doda odpowiedni rodek dezynfekcyjny powodujcy likwidacj lub unieszkodliwienie mikroorganizmw. Prba cinienia. Przez cementacj przewodu wodocigowego dochodzi do jego uszczelnienia (nie zawsze cakowitego). Lepsze efekty uzyskuje si przez wyduenie czasu dojrzewania zaprawy cementowej. W takim przypadku odcinek sieci mona odda do eksploatacji nie wczeniej ni po 7 dniach. Ponadto badania wykazay, e dobre waciwoci zaprawy cementowej uzyskuje si, gdy dojrzewa ona w przewodzie wypenionym wod. Prb cinienia mona przeprowadzi najwczeniej po 7 dniach od zakoczenia cementacji, a warto cinienia powinna by o 20 % wiksza od projektowanego cinienia roboczego.
36
2 2009 (nr 438)
Uzasadnienie ekonomiczne stosowania cementacji
Wybr optymalnego momentu przeprowadzenia renowacji wyeksploatowanego przewodu jest bardzo wany, gdy zbyt p ne pod j cie dzia a moe sprawi, e jedynym rozwizaniem bdzie najdroszy wariant, czyli wymiana na nowy. Niestety, w wielu przypadkach waciciele sieci interesu j si jej sta nem tech nicz nym do pie ro wtedy, gdy po ja wia j si awa rie. Na naj ta sze roz wi za nie, ja kim jest ce men ta cja, mo e by jednak za pno.
W wielu miastach europejskich wiksza cz sieci wodocigowych jest uytkowana ju ponad 50 lat. Oznacza to w praktyce, e ponad 50% przewodw wodocigowych w najbliszym czasie bdzie musiaa zosta poddana renowacji. Koszty takiego przedsiwzicia s ogromne, ale zaniechanie dziaa naprawczych moe je znacznie zwikszy. Ju obecnie straty wody wskutek nieszczelnoci sieci wodocigowych dochodz do ponad 50% take w niektrych polskich miastach. Przecieki wystpuj wszdzie, natomiast problemem jest skala strat. W tabeli 5 zestawiono wielko rednich strat wody w sieciach wodocigowych rnych krajw.
Tabela 5. Zestawienie wielkoci rednich strat wody w sieciach wodocigowych rnych miast
Region/miasto Straty wody Straty wody w sieci w sieci wodowodocigowej cigowej [%] [m3/km/d] Anglia i Walia 24 11,8 Tokio 10 10 10,6 Zurych 6 10,56 Region poudniowej Polski 35 59 10,5 80 Manila 9 Wybrane miasta Szwecji 20 30 16,8 25,2 Wybrane miasta na Wgrzech do 50
Stan techniczny przewodw niezabezpieczonych przed korozj i inkrustacj ulega oczywicie systematycznemu pogorszeniu. Objawia si to zwikszeniem oporw przepywu, stratami wody, uszkodzeniami przewodu oraz zmniejszeniem niezawodnoci dostaw wody. Maksymalne wyduanie okresu eksploatacji sieci wodocigowej jest celowe, o ile jest to ekonomicznie uzasadnione. Alternatyw dla rehabilitacji technicznej jest kosztowna wymiana przewodw. Interesujce dane pokazujce korzyci wynikajce z planowej cementacji przewodw wodocigowych uzyskano w odzi (rysunek 2). Pozytywne skutki renowacji metod czyszczenia i cementowania stwierdzono rwnie w przypadku rurocigw tranzytowych. System dostawy wody w Wodocigu Tomaszw d, w ktrego skad wchodz trzy ruroci-
gi (eliwne i stalowe) o rednicach 2 800 mm i 1000 mm i dugoci ok. 47 km, zosta poddany renowacji w latach 1991 1999. Zdolno przesyowa rurocigw przed renowacj malaa w szybkim tempie (rednio 2% rocznie) w zwizku z postpujc korozj elektrochemiczn i mikrobiologiczn cian przewodw. Po przeprowadzeniu renowacji omawianych rurocigw odzyskano pierwotn zdolno przesyow, co zmniejszyo zuycie energii elektrycznej potrzebnej na pompowanie wody. Poprawie ulega rwnie jako wody. Przy analizie ekonomicznej naley uwzgldni fakt, e o ile samo czyszczenie przewodu z osadw, produktw korozji i inkrustacji jest napraw, to cementacja jest inwestycj, gdy nie przywracamy jedynie pierwotnego stanu rurocigu, lecz tworzymy now jako przez jego modernizacj. Ponadto poprzestawanie na samym czyszczeniu przewodu jest rozwizaniem nieracjonalnym, gdy zabieg ten naley stosunkowo czsto powtarza. Natomiast cementacja pozwala na bardziej ekonomiczn eksploatacj przewodw (rysunek 3).
Rys. 2. Przyrost dugoci odcinkw magistral wodocigowych poddanych cementowaniu oraz spadek liczby awarii na terenie odzi w latach 1994 2005
Rurocig z wewntrzn powok z zaprawy cementowej ma nastpujce zalety w porwnaniu z przewodem bez takiej wykadziny:
Zalety przewodu wodocigowego z rur eliwnych lub stalowych poddanego cementacji
odporno na korozj; odporno na inkrustacj; zwikszona szczelno; poprawa jakoci wody; zmniej szenie oporw prze py-
Rys. 3. Porwnanie kosztw renowacji magistral wodocigowych metod cementacji oraz metod wprowadzenia rkawa CIPP
Cementacj mona wic traktowa nie tylko jako rehabilitacj techniczn uszkodzonych przewodw wodocigowych, ale take jako ich modernizacj. Poprawnie przeprowadzon cementacj mona wic porwnywa z wymian starego przewodu na nowy, wykonany z rur majcych fabrycznie naniesion warstw zaprawy cementowej. Obecnie rury ze stali i eliwa z przeznaczeniem do budowy przewodw wodocigowych produkuje si wycznie z wewntrzn wykadzin z zaprawy cementowej. Wad cementacji jest stosunkowo dugi czas prowadzenia robt, a co za tym idzie wspomniana konieczno budowy tymczasowych instalacji zaopatrujcych mieszkacw w wod pitn.
2 2009 (nr 438)
wu, co po zwa la na znacz ne zmniej sze nie zu y cia ener gii elektrycznej; zwikszona przepustowo; dua odporno na cieranie; dua odporno termiczna (do 100 C); zbliona rozszerzalno termiczna powoki cementowej oraz rury eliwnej lub stalowej.
37
22 24 wrzenia 2008 r. odby si w Agrze (Indie) wiatowy Kongres Tunelowy pod hasem Urzdzenia podziemne lepsze dla rodowiska i bezpieczestwa. Organizatorami Kongresu byli: Midzynarodowe Stowarzyszenie Tunelowania i Przestrzeni Podziemnych (ITA-AITES) oraz Indyjskie Stowarzyszenie Tunelowe wraz z Dyrekcj ds. Nawadniania i Energetyki. W Kongresie udzia wzio ok. 1000 delegatw, w wikszoci pochodzcych z krajw azjatyckich. Polska delegacja liczya 5 osb i zaznaczya swoj obecno m.in. wygoszonym referatem Polskie dowiadczenia wynikajce z zastosowania rur GRP do mikrotunelingu, autorstwa Cezarego Madryasa i Lecha Skomorowskiego. Wszystkie referaty podzielono na 7 sekcji tematycznych: 1) planowanie, badania i projektowanie tuneli, obiektw komorowych i innych budowli podziemnych; 2) technologie budowy tuneli i obiektw komorowych wraz z zastosowaniem maszyn do ich budowy; 3) zarzdzanie ryzykiem; 4) oddziaywania rodowiskowe i spoeczne; 5) zagadnienia bezpieczestwa w tunelach normy i przepisy; 6) zarzdzanie kontraktami oraz finansowanie budowlanych robt podziemnych; 7) badania i rozwj. Wkadem ITA-AITES w organizacj Kongresu by tzw. Seans Publiczny, powicony midzynarodowym dowiadczeniom dotyczcym kontraktw na roboty podziemne. Drug imprez zorganizowan przez ITA-AITES by dwudniowy kurs przeznaczony dla modych inynierw powicony wykonawstwu tuneli. Podczas wiatowego Kongresu Tunelowego odbyy si te dwie sesje XXXIV Zgromadzenia Oglnego ITA-AITES. Wzio w nim udzia 38 oficjalnych delegatw z 54 krajw (organizacji) nalecych do Stowarzyszenia. Oprcz spraw o charakterze administracyjnym, takich jak np. przyjcie sprawozdania z wykonania budetu w roku ubiegym i uchwalenia budetu na 2009 r., czy informacji o aktualnym stanie liczby czonkw afiliowanych indywidualnych i zbiorowych, na sesji w Agrze przyjto przez aklamacj nowych czonkw: Kazachstan i Peru. Prace merytoryczne ITA-AITES odbywaj si w Komitetach i w Grupach Roboczych. Po zakoczeniu Kongresu zwiedzono budow odcinka rozbudowywanej linii metra w New Delhi (fotografia). Kon-
wiatowy Kongres Tunelowy Agra 2008
trakt zawarty w systemie projektuj i buduj obejmuje wybudowanie odcinka linii metra dugoci 5,1 km z czterema stacjami i dwoma jednotorowymi tunelami. Stacje budowane s metodami odkrywkowymi z zastosowaniem gwnie cian szczelinowych, a lokalnie cianek berliskich. Do budowy tuneli zastosowano 4 tarcze: dwie rednicy 6,52 i dwie rednicy 6,54 m zmechanizowane (TBM) typu wyrwnanych cinie gruntowych (EPB). Drenie tuneli, przy nadkadzie ok. 10 m, odbywao si w sprzyjajcych warunkach geologicznych, w zwartym ile i, na przewaajcej czci trasy, powyej zwierciada wody gruntowej. Osigano bardzo duy postp robt: dugo tunelu dronego w cigu doby to 40 m, przy dwch 12-godzinnych zmianach. elbetowe bloki obudowy maj dugo 1,20 m, liczc wzdu osi tunelu, a na peny piercie skada si 6 segmentw i jeden kluczowy. Monta tarcz odbywa si w niewielkich szybach, dugoci ok. 15 m, stanowicych docelowo cz stacji. Wraz z postpem tarczy odbywa si monta tzw. pocigu dla urzdze technologicznych, takich jak mieszalniki i pompy do sporzdzania zapraw i wykonywania iniekcji wypeniajcych. Prowadzony monitoring wykazywa niewielkie osiadania powierzchni terenu nieprzekraczajce 5 mm. Podkomitet Budownictwa Podziemnego Polskiego Komitetu Geotechniki PAN
New Delhi. Szyb montaowy tarcz TBM i wlot do tunelu metra Fot. Autor w budowie
Wojciech Grodecki
38
11 marca br. odbdzie si w hotelu Maria w Dbnie Polskim szkolenie o stosowaniu w Polsce norm europejskich dotyczcych projektowania konstrukcji budowlanych, ze szczeglnym uwzgldnieniem konstrukcji inynieryjnych. Organizatorem spotkania jest firma Infrastruktura Komunikacyjna Sp. z o.o., przewodniczcym komitetu organizacyjnego dr hab. in. Adam Wysokowski, prof. UZ, a sekretarzem mgr in. Jerzy Howis.
2 2009 (nr 438)
Zapraszamy na szkolenie o eurokodach

Tematyka szkolenia:
Szkolenie skierowane jest do projektantw, inwestorw i wykonawcw.
geneza i historia eurokodw; stan prawny eurokodw w Polsce; zakres i tematyka eurokodw; obliczanie konstrukcji mostowych wg eurokodw.
dr hab. in. Adam Wysokowski, prof. UZ* mgr in. Anna Staszczuk* dr in. Teresa Nowak*
cykl ycia przewodw kanalizacyjnych, tak jak kadych innych konstrukcji inynierskich, wpisane s procesy zuywania si i starzenia. Wymuszaj one renowacj sieci, aby waciwie speniaa swoj funkcj i nie powodowaa zagroe w postaci katastrof. Stosowanych jest wiele metod renowacji odwodnienia ulic. W artykule omwimy metody bezwykopowe. Zalety stosowania tych technologii doskonale wpisuj si w koncepcj zrwnowaonego rozwoju w budownictwie [A. Kolonko, C. Madryas, L. Wysocki Konstrukcje przewodw kanalizacyjnych. Wrocaw, Politechnika Wrocawska, 2002 r.] i s nastpujce: brak uciliwoci dla mieszkacw; nienaruszenie jakoci urbanistycznej otoczenia; brak zniszcze nawierzchni; ochrona rodowiska; bardzo korzystne waciwoci hydrauliczne kanau po renowacji; oszczdno materiau.
Renowacja odwodnienia ulic w infrastrukturze miejskiej

a) b)
c)
d)
Kompleksowa ocena stanu technicznego sieci kanalizacyjnej to pierwsza, podstawowa czynno, ktr naley wykona, przygotowujc si do procesu renowacji, ma ona bowiem bezporedni wpyw na dobr optymalnej metody naprawy kanau. Etapem przeomowym w dokonywaniu oceny stanu technicznego kanalizacji stao si wprowadzenie, pod koniec lat szedziesitych, techniki wideo. Obecnie inspekcj kamer telewizyjn wykonuje si powszechnie. Przed jej wprowadzeniem do kanau niezbdne jest jego mechaniczne bd cinieniowe oczyszczenie. Istnieje moliwo zastosowania wieloczynnociowego pojazdu kanalizacyjnego, z odzyskiem wody, wyposaonego w odpowiednie urzdzenia do czyszczenia. Przegld wntrza kanau technik wideo pozwala okreli rodzaj i zakres uszkodze, m.in.: skorodowanie cian (fotografia 1a); zarysowania; pknicia (fotografia 1b); wytarcie dna; infiltracj wody (fotografia 1c) i eksfiltracj ciekw; erozj spoin; osady denne (fotografia 1d); odkryte zbrojenie. Zy stan techniczny sieci kanalizacyjnej moe prowadzi do: zapchania sieci i braku jej dronoci, uniemoliwiajcej sprawne odprowadzenie wody deszczowej i powodujcej zmian warunkw hydraulicznych, a nawet do zapadania si gruntu nad kanaem wraz z nawierzchni, niekiedy rwnie z ludmi i pojazdami znajdujcymi si na powierzchni terenu.
Ocena stanu technicznego sieci kanalizacji deszczowej
Gwn przyczyn katastrof jest zjawisko infiltracji wd gruntowych wraz z czsteczkami gruntu do kanalizacji, powodujce powstawanie duych, wolnych przestrzeni powietrznych nad kanaem. Bezpieczestwo konstrukcyjne kanaw, a w efekcie ludzi nie jest zatem bez znaczenia. W zwizku z tym, aby kompleksowo oceni stan istniejcego systemu odwodnienia, bardzo czsto konieczne staje si pozyskanie dodatkowych informacji, a nawet przeprowadzenie dodatkowych bada. Szczegow ocen stanu sieci kanalizacyjnej umoliwiaj dane dotyczce: pooenia kanau, rodzaju nawierzchni, roku budowy, zastosowanych materiaw, warunkw hydrogeologicznych i gruntowych, dotychczasowych awarii. Do bada dodatkowych mona zaliczy badania wytrzymaociowe rur i geotechniczne otaczajcego gruntu, wykonywane najczciej w przypadku kanaw eksploatowanych ponad 50 lat.
Fot. 1. Uszkodzenia sieci kanalizacji deszczowej: a) skorodowanie ciany kanau; b) pknicie ciany kanau; c) infiltracja wody gruntowej; d) przeszkoda w dnie kanau
Bezwykopowe metody renowacji kanalizacji deszczowej
* Uniwersytet Zielonogrski
Bezwykopowe metody renowacji sieci kanalizacyjnych s bez wtpienia bardzo skuteczne i coraz bardziej popularne ze wzgldu na wiele zalet, m.in. aspekt ekonomiczny realizacji inwestycji. Uzyskuje si oszczdnoci nawet do 50% w porwnaniu z wymian kanau w wykopie. Istnieje wiele bezwykopowych metod renowacji odwodnienia ulic. Autorzy zwracaj uwag na dwie powszechnie stosowane: renowacj metod utwardzanego rkawa oraz renowacj za pomoc chemii budowlanej. Kada z wymienionych technologii stosowana jest w okrelonych warunkach i z uwzgldnieniem rodzaju sieci, rednicy kanau i rozmiaru uszkodze.
2 2009 (nr 438)
39
Technologia renowacji metod utwardzanego rkawa polega na wprowadzeniu do kanau powoki nasczonej ywic, ktra po wypenieniu go wod lub powietrzem jest utwardzana podczas dociskania do konstrukcji kanau. Obecnie istnieje wiele odmian tej technologii. Rni si one materiaem, sposobem wprowadzenia powoki, rodzajem czynnika utwardzajcego powok, zakresem zastosowania itd. Technologia renowacji metod utwardzonego rkawa stosowana jest w przypadku kanaw rednicy DN 100 3000 mm. Rkaw skada si z trzech elementw: warstwy wierzchniej z gadkiej folii poliuretanowej, PCW lub poliestru, stanowicej wewntrzn powierzchni kanau; warstwy waciwej, ktr stanowi kwasoodporna wknina poliestrowa, poliamidowa, poliuretanowa lub wkno szklane, bdcej szkieletem rkawa; ywicy poliestrowej lub epoksydowej, ktr nascza si warstw waciw i poddaje utwardzaniu. Renowacja z zastosowaniem chemii budowlanej, ze wzgldu na konieczno poruszania si robotnikw wewntrz konstrukcji, stosowana jest w przypadku naprawy kanaw przeazowych rednicy co najmniej DN 800 mm oraz betonowych studni i komr kanalizacyjnych. Do naprawy wszelkiego rodzaju nieszczelnoci, wypeniania rys, pkni, ubytkw materiaowych, uszczelniania zczy, wykonywania powok antykorozyjnych przeznaczone s rnego rodzaju zaprawy, koncentraty, ele, pianki iniekcyjne itp. Czsto spotykanym problemem jest nieszczelne poczenie przycza z kanaem gwnym powodujce infiltracj wody gruntowej i eksfiltracj ciekw. Rozwizaniem tego problemu s np. systemy KONUDUR lub OMBRAN. W pierwszym przypadku naprawa polega na wklejeniu kapelusza z tkaniny technicznej (np. filcu) nasczonej ywic epoksydow. Zdarzaj si jednak przypadki, szczeglnie wtedy gdy obszar uszkodze jest rozlegy, e system ten moe nie spenia swojej funkcji. Wwczas skuteczna jest metoda cinieniowego formowania kompozytowych zapraw naprawczych np. w systemie OMBRAN. Polega ona na tym, e tworzy si szalunek i w powsta przestrze wciska pod cinieniem materia uszczelniajcy w postaci ywicy epoksydowej lub specjalnej zaprawy na bazie cementu. Renowacja kanaw przeazowych (fotografia 3) i studni kanalizacyjnych (fotografia 4) polega m.in. na uszczelnianiu przeciekw, naprawie spoin midzy cegami w przypadku kanaw ceglanych, ubytkw w cianach betonowych oraz elbetowych z uwzgldnieniem ochrony antykorozyjnej. Do naprawy mona zastosowa rnego rodzaju zaprawy i koncentraty mineralne (np. system OMBRAN) na bazie cementu, dozowane w kanale metod rczn bd iniekcyjn.
a) b)
Przykady renowacji kanalizacji deszczowej
a)
W artykule omwimy renowacj kanalizacji deszczowej z zastosowaniem systemu KONUDUR oraz systemu OMBRAN. System KONUDUR mona stosowa do naprawy przykanalikw rednicy DN 150 200 mm (fotografia 2) oraz kanaw nieprzeazowych rednicy DN 250 800 mm. Technologia polega na wprowadzeniu do remontowanego przewodu rkawa elastycznego z wkna poliestrowego nasczonego ywic epoksydow, metod inwersji za pomoc spronego powietrza lub wody. Proces utwardzania polega na samoutwardzeniu si ywicy, bd mona go przypieszy, uywajc gorcej wody. Po utwardzeniu rkaw sztywno i dokadnie przylega do remontowanego przewodu i w efekcie zostaj skutecznie sklejone i doszczelnione rysy, pknicia, przy minimalnym zmniejszeniu przekroju naprawianego przewodu. Wykadzina gruboci 4 mm redukuje rednic o 5% w przypadku kanau rednicy DN 150 mm. Maksymalny przepyw jest dalej zapewniony, poniewa straty przekroju kompensuj mniejsze opory hydrauliczne przewodu.
b)
Fot. 3. Kana przeazowy: a) przed renowacj; b) po renowacji

a) b)
Fot. 4. Studnia kanalizacyjna: a) przed renowacj; b) po renowacji
40
Fot. 2. Kanalizacja deszczowa: a) stan przed napraw; b) po renowacji systemem KONUDUR

2 2009 (nr 438)
Bezwykopowe metody renowacji kanalizacji deszczowej skutecznie wyduaj czas jej ycia. Zalet technologii jest moliwo naprawy sieci kanalizacyjnej bez niszczenia nawierzchni, naruszania jakoci urbanistycznej otoczenia, zachowujc bardzo korzystne waciwoci hydrauliczne kanau po renowacji i respektujc ochron rodowiska przyrodniczego. Prowadzone s prace nad udoskonaleniem metod renowacji odwodnie, gdy infrastruktura podziemna miast starzeje si w bardzo szybkim tempie. Ze wzgldu na jej wag dla sprawnego funkcjonowania miast, zagadnienie to nabiera coraz wikszego znaczenia. Wszystkie fotografie archiwum MC-Bauchemie
Podsumowanie
MURY
mgr in. Lech Misiewicz* dr in. ukasz Drobiec**
ielkie budowle, bdce pomnikami historii nie tylko architektury, ale i rozwoju kultury, s przykadami kunsztu budowniczych, mimo e nie dysponowali oni takim wsparciem technicznym, jakim dysponuje obecnie projektant i wykonawca. Oczywicie dawniej, tak jak i obecnie, rwnie popeniano bdy i w efekcie przetrway tylko te obiekty, ktre byy waciwie wykonane. Jeszcze niedawno w podrcznikach budownictwa jedyne zalecenia jak konstruowa ciany dotyczyy okrelenia ich minimalnej gruboci w zalenoci od wysokoci, a praktycznie liczby piter budynku. Do wznoszenia cian stosowano tradycyjnie cegy pene o wymiarach zblionych do formatu 1NF czone zapraw wapienn, a od pocztku XX w. cementowo-wapienn. Oczywicie ciany budynkw wykonywano rwnie z drewna, ale ten sposb budowania zawsze by ograniczony do obiektw o maym znaczeniu i zazwyczaj krtkim okresie uytkowania. Problemem konstrukcji drewnianych byy i s nie tylko maa odporno na ogie, ale i trwao. Wraz z pojawieniem si w kocu XIX w. ksztatownikw stalowych oraz elbetu zastpowano nimi drewno w konstrukcjach stropw i schodw. W znacznym stopniu poprawiono nie tylko odporno ogniow budynkw, ale i sztywno przestrzenn konstrukcji. Wikszo budynkw, ktre powstay przed II wojn wiatow i przetrway do dzi, ma nie tylko solidn konstrukcj cian (murowanych) i stropw, ale rwnie odznacza si wspaniaymi waciwociami uytkowymi, sprawiajc, e ich warto jest wcale nie mniejsza ni tych wspczenie wznoszonych. Mieszkania w takich budynkach cigle ciesz si bardzo duym wziciem. Powszechnie oczywiste jest, e stare, tradycyjne budynki maj dobr izolacyjno i akumulacj ciepa, akustyk, nie wystpuj problemy z rysami oraz trwa* Zwizek Pracodawcw Ceramiki Budowlanej i Silikatw ** Politechnika lska
2 2009 (nr 438)
Nowoczesne technologie w budownictwie a problemy zarysowania cian

oci. Maj te wady, np. grube ciany, wysokie pomieszczenia wymagajce wikszych nakadw na ogrzewanie oraz technologiczne ograniczenie moliwoci znacznego przyspieszenia czasu budowy w przypadku wznoszenia obiektw metod tradycyjn. W budownictwie, jak i w kadej innej dziedzinie gospodarki, brakuje fachowcw, a poziom ksztacenia i szkolenia czsto jest bardzo niski. Ch skrcenia czasu budowy i uniezalenienia si od warunkw pogodowych spowodoway, e zaczto wznosi konstrukcje budynkw ze szkieletu elbetowego i wypenia je czym tylko popadnie i w jakikolwiek sposb (fotografia 1). W zwizku z tym, e ten rozwj nie uwzgldnia dowiadcze wczeniejszych pokole, na efekty nie trzeba byo dugo czeka. Jeszcze niedawno (kilkadziesit, kilkanacie lat temu) zarysowanie cian budynku byo przewanie zwizane z jego nierwnomiernym osiadaniem, czyli z oddziaywaniami
Kopoty to norma wspczesnego budownictwa
Nowoczesne systemy budowlane
Rozwj techniki, a take konieczno szybkiej odbudowy po zniszczeniach wojennych spowodoway, e zaczto poszukiwa nowych rozwiza: taszych i szybszych w realizacji. Do budowy cian zaczto stosowa nowe materiay i technologie. Obecnie tradycyjna cega pena ma marginalne zastosowanie jako materia konstrukcyjny (zazwyczaj tylko w cianach kominowych), a spotykana jest przewanie jako element elewacyjny (licowy) lub ogrodzeniowy. Powszechnie stosowane s wiksze elementy murowe, np. pustaki ceramiczne, bloczki z betonu komrkowego, silikatw. Priorytetem stao si obecnie jak najtasze budowanie. Uwaa si, e najlepszym sposobem ograniczenia kosztw jest przyspieszenie procesu budowy. W ostatnich dwudziestu latach obserwuje si wrcz wycig producentw elementw murowych w celu usprawnienia robt. Pojawiy si pustaki z uchwytami, elementy murowe z pionowymi zamkami tworzce mur bez spoin czoowych, a ostatnio mury ze spoinami pasmowymi, w ktrych spoin wsporn zastpuje si pasami (najczciej dwoma) zaprawy szerokoci min. 30 mm. Rozwj techniki dotyczy rwnie zapraw. Tradycyjne zaprawy z wapnem s czsto zastpowane zaprawami cementowymi oraz cementowymi z dodatkami chemicznymi. Powszechnie s stosowane zaprawy cienkowarstwowe. Si rzeczy wznoszone obecnie ciany nie maj zalet i wad wczeniejszych murw. S po prostu inne.
Fot. 1. To nie jest technologia tradycyjna, mimo e do wykonania cian wypeniajcych zastosowano pustaki ceramiczne
42
MURY
zewntrznymi. Obecnie ten problem zszed na drugi plan. Podstawowymi przyczynami zarysowa s oddziaywania wewntrzne. Dziki zastosowaniu nowoczesnych elementw murowych i zapraw konstrukcje murowe stay si smuke i speniaj, oprcz wymaga nonoci i statecznoci, take wymagania dotyczce fizyki budowli. Wspczesne mury z nowoczesnych materiaw cechuj si jednak mniejsz odksztacalnoci ni mury stare i w efekcie s bardziej podatne na zarysowania. We wspczesnych murowanych budynkach mona wyodrbni obszary, gdzie zazwyczaj pojawiaj si rysy, ktre w istotny sposb obniaj komfort uytkowania budynkw. Wystpowanie tych uszkodze nie jest zwizane z wyczerpaniem nonoci lub utrat statecznoci konstrukcji, lecz wynika raczej z waciwoci zastosowanych materiaw i sposobu ksztatowania wspczesnych budynkw. Zarysowania przedstawione na fotografii 2 dotycz cian niekonstrukcyjnych. Najczstszym powodem zarysowania cian wypeniajcych s: odksztacenia (zwykle ugicia) podoa (najczciej stropu lub rygla ramy elbetowej); odksztacenia cian (wpywy termiczne i reologiczne); rnice w parametrach odksztaceniowych zastosowanych materiaw; bdy (najczciej elementarne!) przy wykonaniu muru: brak przewiza elementw murowych, niedokadne wypenienie spoin, niestaranne murowanie, niestosowanie si do wytycznych wykonawstwa itp.
a)
b)
z uwagi na ich dobre waciwoci w przeciwdziaaniu obcieniom wynikajcym z oddziaywa spowodowanych eksploatacj grnicz. Na wiecie mury skrpowane stosuje si najczciej na terenach aktywnych sejsmicznie; budynki z elbetowym szkieletem i wypenieniem murowanym. Technologi t stosuje si najczciej w duych i wysokich obiektach mieszkalnych oraz uytecznoci publicznej. Naley pamita, e rysuj si nie tylko sabe mury. Praktycznie kady element, rwnie elbetowy, jest naraony na niebezpieczestwo zarysowania. W elbecie rysom przeciwdziaa zbrojenie. Od murw natomiast wymaga si odpornoci na zarysowania bez stosowania zbrojenia, ale jednoczenie nikt nie wpada na pomys budowania z betonu bez zbrojenia. Czy w zwizku z tym w nowoczesnym budownictwie jestemy skazani na rysy?
Jak unikn zarysowa?
Fot. 2. Pknicia cian wypeniajcych w budynkach o konstrukcji szkieletowej: a) ciana dziaowa z bloczkw gipsowych w nowym budynku wielorodzinnym; b) ciana pomidzy mieszkaniem i klatk schodow
Porwnanie technologii wznoszenia budynkw z zastosowaniem elementw murowych

Parametr Projektowanie cian Nakad pracy przy projektowaniu Technologia wykonania technologia tradycyjna mur skrpowany (konstrukcja zespolona) Rodzaj technologii szkielet elbetowy z wypenieniem murem
najmniejszy
projektuje si mur; projektuje si mur; przyjmuje si przyjmuje si zbrojenie wiecy zbrojenie rygli i rdzeni najpierw mur, pniej wiece i stropy najmniejsze mniejszy najpierw mur, pniej elbet mniejsze
najwikszy
projektuje si ram elbetow; konieczna jest szczegowa analiza si wewntrznych oraz obliczeniowe okrelenie minimalnego potrzebnego zbrojenia najpierw szkielet, pniej wypenienie murowane najwiksze
Porwnanie technologii wznoszenia budynkw z zastosowaniem elementw murowych
Niezbdne kwalifikacje pracownikw
Rysoodporno muru Wysoko (liczba kondygnacji) Nono
Czas wykonania
krtszy
zaley od nonoci muru
wysza
duszy
Wyodrbnia si trzy technologie wznoszenia budynkw z zastosowaniem elementw murowych, ktre porwnano w tabeli. S to: budynki wykonywane w technologii tradycyjnej, z murowanymi cianami oraz elbetowymi stropami wspartymi na cianach za pomoc wiecw. Technologi t stosuje si obecnie przewanie w budynkach jednorodzinnych lub maych wielorodzinnych;
budynki z murami skrpowanymi gdzie murowane ciany ogranicza si elbetowymi wiecami i rdzeniami lokalizowanymi w naroach i przy poczeniach cian ze cianami prostopadymi. Odlego midzy rdzeniami najczciej nie jest wiksza ni 4,0 m. Mury skrpowane stosuje si gwnie na lsku
w zalenoci od wysza od tradyrodzaju materiaw cyjnej konstrukcji do ponad murowej 20 kondygnacji
wysza od nonoci muru
najwysza
duszy niska zaley od nonoci szkieletu najwysza
Z jednej strony wyglda na to, e tak, ale moe jest jednak jakie rozwizanie? Przede wszystkim konstrukcj budynku naley wybiera w zalenoci od jego funkcji i wielkoci. Trzeba unika mieszania materiaw o rnych waciwociach, np. muru z el2 2009 (nr 438)
43
MURY
betem, muru z ceramiki z murem z silikatw itp. Jeeli poczenie rnych materiaw jest nieuniknione, to obowizkiem projektanta jest wyjtkowo wnikliwe przeanalizowanie caej konstrukcji budynku i wpywu zrnicowanych parametrw mechanicznych stosowanych materiaw na zachowanie si konstrukcji. Projektowanie naley zawsze zaczyna od rozwaenia moliwoci wykonania konstrukcji cianowej murowej z ewentualnym zbrojeniem w cile okrelonych najsabszych fragmentach cian. Drugi etap to zastosowanie konstrukcji zespolonej mur skrpowany (fotografia 3). Stosowanie szkieletu i cian wypeniajcych naley ogranicza do budynkw bardzo wysokich i o duej kubaturze z wymaganiem zachowania moliwoci dowolnego ksztatowania przestrzeni. Wwczas projekt powinien zawiera wytyczne wykonania cian wypeniajcych w zalenoci od ich pooenia i wymaga inwestora. Przeanalizowano zarwno pod wzgldem technicznym//technologicznym, jak i kosztowym podobne budynki mieszkalne o 8 16 kondygnacjach ze stropami usztywniajcymi konstrukcj rozpitoci do ok. 7 m. Z analizy wynika, e tradycyjna konstrukcja murowa jest najtasza, najatwiejsza i najszybsza w realizacji. Konstrukcja zespolona jest najbardziej rysoodporna, a konstrukcja szkieletowa pod kadym wzgldem znajduje si na ostatnim miejscu. Przyszli waciciele, mieszkacy i uytkownicy poszukuj budynkw wzniesionych w technologii tradycyjnej (fotografia 4). Zazwyczaj, widzc murowane fragmenty cian wypeniajcych szkielet elbetowy (fotografia 1), s przekonani, e jest to wanie budownictwo tradycyjne ze wszystkimi przypisaa)
b)
Fot. 3. Konstrukcja murowa zespolona mur skrpowany: a) z bloczkw silikatowych; b) z pustakw ceramicznych
Podsumowanie
46
Firma Knauf Bauprodukte Polska Sp. z o.o. wprowadzia na rynek gotow, cienkowarstwow mas szpachlow Knauf Goldband Finish , przeznaczon m.in. do szpachlowania czystych, stabilnych tynkw ywicznych lub mineralnych; powierzchni lakierowanych; (lamperie); malowanych farbami dyspersyjnymi; tapet z wkien szklanych oraz wypeniania spoin pomidzy
2 2009 (nr 438)
Gotowa masa szpachlowa Knauf Goldband Finish
nymi mu zaletami. Czsto w informacji reklamowej jest podane, e budynek ma ciany murowane, nawet jeeli jest to poniej 30% ich cakowitej powierzchni. W takiej sytuacji ciany wypeniajce generuj kopoty z zarysowaniem (samych cian oraz w stykach z elbetem), a take problemy z akustyk i termik. Naley pamita, e koszt budynku to nie tylko koszt zwizany z jego wzniesieniem, ale rwnie koszty utrzymania, w tym i wykonywania napraw w caym
okresie uytkowania obiektu. Waciwy dobr technologii moe znacznie ograniczy liczb napraw. Jeeli przy projektowaniu i wykonywaniu budynku wykorzystuje si rne technologie i materiay o rnych waciwociach, to naley je dobrze zna i umie prawidowo poczy. W przypadku gdy obiekt wznoszony jest tylko w jednym systemie, wwczas od producenta/oferenta mona wymaga pomocy i wsparcia w jego prawidowym zastosowaniu. Natomiast w przypadku mieszania wielu technologii trudno wymaga, aby producent ktrej z nich doradza, jak j zastosowa w poczeniu z materiaami konkurencyjnej firmy. Od producentw naley wymaga pomocy w prawidowym stosowaniu ich produktw, ale nie doradztwa oglnobudowlanego to rola projektanta i wykonawcy. Dowiadczenie uczy, e najatwiej jest dobrze wykona to, co jest proste i nieskomplikowane. Budynki wykonywane w tradycyjnej technologii s najprostsze i najtasze w realizacji oraz w najwikszym stopniu speniaj wymagania przyszych uytkownikw.
Fotografie Autorzy
Fot. 4. Budynek wielorodzinny o konstrukcji tradycyjnej murowanej (Krakw, ul. Kapelanka) 11 kondygnacji murowanych z SILIKATW NP25 i N25, stropy elbetowe rozpitoci do 6 m
pytami gipsowo-kartonowymi o krawdziach typu AK zbrojonych tam. Zalety masy szpachlowej: wydajno ok. 1,3 kg/m 2; pozwala uzyska idealnie gadk powierzchni; dugi czas obrbki; odporno na pkanie; dobra paroprzepuszczalno; daje si atwo rozprowadza. Cena detaliczna = 12,19 PLN brutto za wiadro 1,5 kg; 72 PLN brutto za wiadro 27 kg.
grudniu 2008 r. minister infrastruktury nagrodzi autorw najwybitniejszych prac z dziedziny architektury, budownictwa oraz planowania przestrzennego i urbanistyki. Podczas uroczystoci, ktra odbya si w Domu Technika NOT w Warszawie, nagrody w imieniu ministra infrastruktury wrczali: podsekretarze stanu Olgierd Dziekoski i Piotr Stycze oraz przewodniczcy Komisji Nagrd prof. dr hab. in. Adam Z. Pawowski. Bya to ju pidziesita trzecia edycja konkursu na te najwaniejsze resortowe nagrody dla twrcw wybitnych prac. Ze zgoszonych 41 wnioskw przyznano 14 nagrd, w tym 3 pierwszego, 4 drugiego oraz 7 trzeciego stopnia. Dominoway nagrody z dziedziny architektury i budownictwa, ktrych przyznano 8, w tym wszystkie nagrody pierwszego stopnia. Projekty: Centrum Nauki i Edukacji Muzycznej Akademii Muzycznej Symfonia w Katowicach, Gwnej Miejskiej Biblioteki Publicznej w Jaworznie oraz Zespou Szk nr 2 w Konstancinie, ktre zdobyy nagrody pierwszego stopnia, zwracaj szczeglnie uwag, poniewa s projektami wybitnymi. Projekt Centrum Nauki i Edukacji Muzycznej Akademii Muzycznej SYMFONIA w Katowicach (fotografia 1) dotyczy kompleksowej rozbudowy istniejcej Akademii, tworzc nowy fragment miasta z uwzgldnieniem uwarunkowa konserwatorskich. Powsta zesp doskonale czcy star i now architektur, speniajcy szczeglnie rygorystyczne wymagania konserwatorskie. Projekt zyska uznanie take w innych gremiach (np. nagrod SARP), stajc si cennym przykadem kojarzenia starej i nowej architektury.
Nagrody Ministra Infrastruktury 2008 wrczone
PRAKTYKA BUDOWLANA
Fot. 2. Zrealizowany projekt Biblioteki Gwnej Miejskiej Biblioteki Publicznej w Jaworznie, woj. lskie
Fot. 1. Zrealizowany projekt Centrum Nauki i Edukacji Muzycznej Akademii Muzycznej SYMFONIA w Katowicach
Pierwsz nagrod zdoby take projekt Gwnej Miejskiej Biblioteki Publicznej w Jaworznie na lsku (fotografia 2). Jest to kolejne wybitne krajowe dzieo architektoniczne. Projekt Biblioteki nawizuje do zabudowy historycznej rynku i otaczajcych go ulic. Nowa Biblioteka zostaa cile powizana przestrzennie i funkcjonalnie z istniejc zabudow. Stworzenie nowej formy nie naruszyo stanu zieleni. Powsta obiekt nawizujcy form i zastosowanymi tworzywami oraz kolorystyk do tradycji regionu.
W nagrodzonym nagrod pierwszego stopnia projekcie rozbudowy i modernizacji Zespou Szk nr 2 w Konstancinie-Jeziornie (fotografia 3) zastosowano wiele nowatorskich rozwiza technicznych. Projekt ten operujcy miao kolorystyk doskonale wpisuje si w zabytkowy Konstancin znany ze swojego klimatu, na ktry skada si zabudowa willowa o walorach historycznych, wzniesiona wrd bogatego zadrzewienia. Jest dobrym przykadem wykorzystania nowych technologii i odpowiednich tworzyw do ksztatowania funkcji dydaktycznych oraz organizacji wystaw i imprez kulturalnych. Warto zwrci take uwag na inne projekty wyrnione niszymi nagrodami, szczeglnie Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, budynek Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki Politechniki Gdaskiej oraz rozbudow Midzynarodowego Portu Lotniczego im. Jana Pawa II w Krakowie. Mieszkalnictwo reprezentowa nagrodzony projekt Osiedla Bulwary III etap w Katowicach. Z dziedziny urbanistycznej zwraca uwag nagrodzony plan zagospodarowania jednej z dzielnic Gdaska. Pozostae prace to analizy przestrzeni publicznych lub studia ich zagospodarowania. Prace, ktrych efektywno bdzie mona oceni po ich wykorzystaniu.
Wszystkie fotografie www.mi.gov.pl
2 2009 (nr 438)
Fot. 3. Zrealizowany projekt rozbudowy i modernizacji Zespou Szk nr 2 w Konstancinie-Jeziornie przy ul. eromskiego
Przewodniczcy Komisji Nagrd Ministra Infrastruktury
prof. dr hab. in. Adam Zbigniew Pawowski
47
2008 r. powsta pierwszy w Polsce ustrj pytowo-supowy sprony w dwch kierunkach, zaprojektowany i wykonany w stropach Platinum Towers w Warszawie (fotografia 1). Firma Freyssinet, jako najwiksza firma specjalizujca si w spreniu konstrukcji, wykonaa projekt stropw oraz sprya konstrukcj. Dowiadczenia z tej realizacji wykorzystano przy budowie stropw spronych w Centrum Handlowym w Owicimiu (fotografia 2), a nastpnie stropw na Wydziale Nauk Spoecznych Uniwersytetu Gdaskiego. Najwiksz zalet sprenia jest moliwo swobodnego wprowadzenia do konstrukcji si wewntrznych przeciwdziaajcych i rwnowacych obcienia zewntrzne oraz ciar wasny. Projektant ma zdecydowanie wikszy wpyw na rozkad si w konstrukcji. Wpyw ten prowadzi do duej optymalizacji przekroju bez zmiany jego geometrii. Stropy sprone charakteryzuj si prostym ksztatem nawet w przypadku nieregularnego obrysu pyty czy rozstawu supw. Stosowane obecnie specjalistyczne programy wspomagajce projektowanie stropw spronych umoliwiaj sprowadzanie bardzo ciekawych ksztatw stropw do bardzo prostych schematw obliczeniowych. Zalety stropw spronych: due powierzchnie bez supw znacznie zwikszaj swobod aranacji wntrz
Monolityczne stropy sprone

i umoliwiaj ich dostosowanie do potrzeb uytkownikw; koszt materiaw, robocizny i szalunkw w przypadku przse dugoci ponad 7,5 m jest o 10 20% mniejszy ni stropw elbetowych (rysunek); mniejsza o 20 35% wysoko konstrukcyjna stropu w porwnaniu z analogicznym stropem elbetowym umoliwia zwikszenie liczby kondygnacji budynkw wysokich; ugicie jest kontrolowane przez sprenie; po spreniu pyta jest samonona i moe zosta rozszalowana; w przypadku zastosowania szybkotwardniejcego betonu pyta betonowana w pitek jest rozszalowana w poniedziaek; przy maym obcieniu uytkowym w stosunku do ciaru wasnego naley zastosowa
nych w wytwrni; atwo prowadzenia kabli w stropie; niewielkie wymiary kabla ( 20) i zakotwienia (70 x 130 mm). Kable dostarcza- Fot. 3. Kabel sprajcy ne s w zwojach, z zakotwieniem i mocoa na budowie przy- waniem do szalunku
Fot. 1. Platinum Towers w Warszawie
Fot. 2. Centrum Handlowe w Owicimiu
wypory (0,1 0,2/m2) przed wykonaniem kolejnej kondygnacji; zmniejszenie iloci betonu o 20% i stali zbrojeniowej o 65% znacznie zmniejsza pracochonno robt; minimalizuje si rwnie powierzchni niezbdn do skadowania i prefabrykacji elementw stalowych; zmniejszenie ciaru wasnego konstrukcji prowadzi do zmniejszenia si w supach i fundamentach; w przypadku sabych gruntw prowadzi to do oszczdnoci przy wzmacnianiu gruntw; w przypadku budynkw wysokich redukcja wymiaru supw wpywa na zwikszenie powierzchni uytkowej; przyspieszenie tempa robt dziki duym dziakom betonowania (1000 1200 m2), szybkiemu obrotowi szalunkami oraz redukcji i uproszczeniu zbrojenia. W Polsce wszystkie stropy pytowo-supowe zostay zaprojektowane i wykonane w systemie splotw bezprzyczepnociowych. Zalety systemu s nastpujce: wykonanie powok antykorozyj-
Zaleno ceny od rozpitoci stropu elbetowego i spronego
cinane na odpowiednie odcinki i zaopatrywane w zakotwienia (fotografia 3). Kable wie si do zbrojenia dolnego w przle i grnego nad podporami, po czym strop jest betonowany. Gdy beton osignie wytrzymao 20 MPa, kable s nacigane prasami pojedynczymi (fotografia 4), a nastpnie ich kocwki s obcinane, a wnki wypeniane zapraw niskoskurczow. W Polsce najwikszym problemem, przed ktrym stoj projektanci, jest brak odpowiednich norm i literatury dotyczcych stropw spronych. Optymalne zaprojektowanie pyt spronych umoliwia PN-EN 1992-1-1, natomiast polska norma elbetowa traktuje te zagadnienia po macoszemu. Polskich inynierw wspiera w projektowaniu konstrukcji zesp doradczo-projektowy w firmie Freyssinet. Firma Freyssinet oferuje: analiz techniczno-ekonomiczn konstrukcji przy alternatywnym zastosowaniu sprenia; kompleksowe sprenie konstrukcji (w tym projekt zawierajcy obliczenia statyczno-wytrzymaociowe, rysunki zbrojenia i sprenia).
Fot. 4. Naciganie kabli pras pojedycz
mgr in. Andrzej Kandybowicz

Freyssinet Polska
48
tel. 022 203 17 00 stropy@freyssinet.pl www.freyssinet.pl
2 2009 (nr 438)
listopadzie 2008 r. Stowarzyszenie Producentw Betonw zorganizowao dla swoich czonkw wyjazd studyjny do Brazylii, ktrego celem byo m.in. zapoznanie si ze stanem budownictwa w tym kraju. Zwiedzono cztery regiony rnice si nie tylko pod wzgldem klimatycznym i przyrodniczym, ale przede wszystkim rozwoju gospodarczego: Rio de Janeiro; Iguassu na poudniu kraju; Amazoni ze stolic Manaus w pnocno-zachodniej czci Brazylii i Salvador (pierwsza stolica) na pnocnym wschodzie. Najbogatsze i najszybciej rozwijajce si miasta to Sao Paulo i Rio de Janeiro, cigajce do pracy tysice mieszkacw z ubogich regionw wewntrz i na pnocy kraju. Pod wzgldem cudw przyrody, jakimi s niewtpliwie wodospady, piknej i zadbanej przyrody, porzdku, doskonale rozwinitej turystyki, prym wiedzie bez wtpienia Iguassu i nie bez powodu mwi si, e im dalej na poudnie Brazylii, tym wiksza jest cywilizacja i bardziej zamone spoeczestwo. Amazonia najwikszy stan o powierzchni przeszo 1,6 mln m2, zamieszkay zaledwie przez 3 mln mieszkacw, to dzika i nie do koca odkryta przyroda, a czasy rozwoju i wietnoci Manaus dawno ju miny. Miasto bogacio si w okresie boomu kauczukowego po 1850 r., ale zosta on zakoczony na pocztku XX w. (ok. 1914 r.), kiedy zaczto produkowa kauczuk sztuczny. Okres prosperity ma rwnie za sob Salvador najstarsze miasto i pierwsza stolica Brazylii. Rozwj plantacji trzciny cukrowej spowodowa, e mimo niesprzyjajcego klimatu w tym rejonie, ktry czsto nawiedzaj susze, Salvador przez wiele lat by gwnym centrum gospodarczym Brazylii. Kiedy jednak pod koniec XIX w. w okolicy Rio de Janeiro odkryto zoto i diamenty, przeniesiono stolic kraju do tego miasta, a Salvador pozosta na marginesie ycia gospodarczego. Zacz si ponownie rozwija dopiero przez ostatnie 20 lat, przede wszystkim za spraw przemysu petrochemicznego i turystyki. Odrestaurowano zabytki starego miasta, czyli
Dominacja betonu i prefabrykacji w budownictwie brazylijskim

dzielnic Pelourinho, ale nadal spoeczestwo jest tu biedne. Zaledwie 5% stanowi klasa wysza, czyli ludzie bogaci mieszkajcy w zamknitych condominiach, 35% klasa rednia mieszkajca w blokach, a a 60% to ludzie biedni yjcy w fawelach. Te proporcje s diamentralnie rne w Rio de Janeiro, Sao Paulo czy na poudniu kraju, chocia fawele s tam rwnie wszechobecne.
PRAKTYKA BUDOWLANA
W duych metropoliach, takich jak Rio de Janeiro (11 mln mieszkacw), Sao Paulo (19 mln mieszkacw), Salvador (3 mln mieszkacw) dominuje budownictwo betonowe. Zarwno budynki mieszkalne, jak i obiekty infrastrukturalne wznoszone s w technologii betonu wylewanego oraz z udziaem prefabrykacji. Dynamiczny rozwj budownictwa z betonu nastpi w Brazylii w ostatnich pidziesiciu latach. Tworzyli tam wybitni architekci, tacy jak Courboisier czy Oscar Niemeyer, dziki ktrym powstay nie tylko pojedyncze wspaniae budowle, ale rwnie centra miast, a nawet cae miasta, czego przykadem jest obecna (od 1961 r.) stolica kraju Brasilia. W Rio de Janeiro ogromne osiedla wzniesione z wielkiej pyty w technologii francuskiej nadal s w bardzo dobrym stanie technicznym i przycigaj uwag piknymi elewacjami z kolorowej witromozaiki. Imponujc budowl w Rio jest katedra Sao Sebastiano zbudowana z prefabrykatw betonowych na pocztku lat siedemdziesitych XX w. Obiekt przypominajcy piramid, mimo e bez okien, jest doskonale owietlony wiatem dziennym dziki kunsztowi architekta, ktry tak zaprojektowa uoenie betonowych pyt, e midzy nimi wpada wiato do wntrza (fotografia 1). Z betonu zbudowany jest najwikszy na wiecie stadion pikarski Maracana. Zosta on zaprojektowany na ok. 135 tys. widzw, po rozbudowie zwikszy si do 160 tys. miejsc, ale w momencie inauguracji stadionu w 1950 r., na meczu Brazylii z Urugwajem podczas mistrzostw wiata, byo 200 tys. kibicw.
Budownictwo podobne do europejskiego
Fot. 1. Katedra Sao Sebastiano w Rio de Janeiro zbudowana z prefabrykatw betonowych
Kto policzy, e na budow stadionu zuyto 500 tys. workw cementu. Most dugoci 14 km czcy oba brzegi zatoki Guanabara w Rio de Janeiro powsta rwnie z betonu, a obecnie z prefabrykatw betonowych budowana jest w Manaus pierwsza przeprawa mostowa przez Amazonk dugoci 12 km. Wszystkie wspaniae wielokilometrowe szlaki turystyczne przy wodospadach Iguassu, zarwno po stronie brazylijskiej, jak i argentyskiej, ktre budowano w niezwykle trudnych warunkach pyncej z ogromn si wody maj betonow konstrukcj, a tylko pomosty i porcze s metalowe. To robi ogromne wraenie, ale najwspanialsz chyba budowl z betonu jest statua Chrystusa Odkupiciela znajdujca si na Wzgrzu Corcovado w Rio de Janeiro, zaprojektowana przez Hectora de Silv z okazji upamitnienia setnej rocznicy uzyskania niepodlegoci przez Brazyli (twarz i donie Chrystusa zaprojektowa Polak Paul Landowski). Pomnik zosta wykonany we Francji, przywieziony do Rio statkami i tu zmontowany. Betonow statu ustawiono na wzgrzu o wysokoci 709 m n.p.m, pokrytym przepiknym tropikalnym lasem, z ktrego rozciga si widok na cae miasto. Jej wysoko wynosi 28 m, postumentu, na ktrym stoi 8 m, a rozpito rk 28 m, natomiast waga betonowego pomnika to 1145 t, a samej gowy 30 t. Te dane najlepiej obrazuj wielko budowli.
(dokoczenie na str. 83)
2 2009 (nr 438)
Fot. K. Winiewska
49
ENERGOOSZCZDNO W BUDOWNICTWIE
prof. dr hab. in. Jerzy A. Pogorzelski* mgr in. Adam wicicki*
droenie w Polsce Dyrektywy 2002/91/WE w sprawie charakterystyki energetycznej budynkw byo przez kilka lat przedmiotem dziaa ministerstwa odpowiedzialnego za budownictwo (ze zmiennymi losami). W poowie 2005 r. gotowy by kompleksowy projekt wdroenia, wraz ze specjaln ustaw w tej sprawie, jednak pniej Ministerstwo Budownictwa postanowio wdraa Dyrektyw za pomoc zmiany ustawy Prawo budowlane, polegajcej na przeniesieniu do niej kilku stron z tekstu Dyrektywy. Zmiana ustawy Prawo budowlane zostaa wprowadzona 19 wrzenia 2007 r. na ostatnim posiedzeniu rozwizujcego si Sejmu, przy oglnej atmosferze niekompetencji i baaganu. Do tej ustawy 6 listopada 2008 r. zostay wydane rozporzdzenia Ministra Infrastruktury: w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkalnego lub czci budynku stanowicej samodzieln cao techniczno-uytkow oraz sposobu sporzdzania i wzorw wiadectw ich charakterystyki energetycznej; zmieniajce rozporzdzenie w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie; zmieniajce rozporzdzenie w sprawie szczegowego zakresu i formy projektu budowlanego. 24 grudnia 2008 r. na stronie internetowej Ministerstwa Infrastruktury zamieszczono typowe lata meteorologiczne oraz opracowane na ich podstawie dane klimatyczne dla obszaru Polski niezbdne do oblicze energetycznych w budownictwie, w tym do obliczania charakterystyk energetycznych budynkw/lokali mieszkalnych i sporzdzania wiadectw energetycznych. Powstaje pytanie, czy wymienione przepisy prawne rzeczywicie wdraaj Dyrektyw 2002/91/WE i w sposb istotny stworz system stymulujcy budownictwo energooszczdne. Aby sprbowa odpowiedzie na to pytanie, spjrzmy, jak to robi inne pastwa czonkowskie UE.
Co dalej z wdraaniem Dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej?
Dyrektyw w sprawie charakterystyki energetycznej budynkw nazywa si czsto obiegowo Dyrektyw energetyczn, co jest nieporozumieniem, poniewa jest kilka dyrektyw europejskich dotyczcych zarzdzania energi, z czego trzy dotyczyy lub dotycz budynkw: Dyrektywa 93/76/EWG w sprawie ograniczenia emisji dwutlenku wgla przez poprawienie charakterystyki energetycznej budynkw;
* Politechnika Biaostocka
Stymulacja budownictwa energooszczdnego w krajach UE
Dyrektywa 2002/91/WE w sprawie charakterystyki energetycznej budynkw; Dyrektywa 2006/32/WE w sprawie efektywnoci kocowego wykorzystania energii i usug energetycznych. Spord tych Dyrektyw zasadnicze znaczenie miaa dotychczas Dyrektywa 93/76/EWG w sprawie ograniczenia emisji dwutlenku wgla przez popraw charakterystyki energetycznej budynkw. Obligowaa ona pastwa czonkowskie do uruchamiania narodowych programw gospodarczych w sprawach: certyfikacji energetycznej budynkw; opat za ogrzewanie, klimatyzacj i ciep wod uytkow na bazie rzeczywistego zuycia; finansowania za porednictwem trzeciej strony inwestycji w oszczdno energii w sektorze publicznym; regularnej inspekcji kotw; audytw energetycznych przedsiwzi o duym zuyciu energii. Dyrektywa ta zostaa zastpiona Dyrektyw 2006/32/WE, pod pewnymi wzgldami idc dalej w skali makro, ale uruchomione na jej podstawie mechanizmy stymulacji budownictwa energooszczdnego w dalszym cigu funkcjonuj i ulegaj doskonaleniu. W Polsce Dyrektywa Rady 93/76/EEC nie bya dostrzeona przez rzd i nie staa si inspiracj do oszczdzania energii i ochrony powietrza. Na przeomie 1993 i 1994 r., z inicjatywy jednego z autorw artykuu, zostaa wykonana ekspertyza KILiW PAN oraz Fundacji Poszanowania Energii Zarys narodowego programu racjonalizacji uytkowania energii w sektorze komunalno-bytowym. Na jej podstawie Sejm opracowa i skierowa do Rady Ministrw dezyderat w sprawie sformuowania polityki pastwa w zakresie racjonalizacji uytkowania energii i koniecznoci przyjcia rzdowego programu dziaa oraz strategii jego realizacji. W odpowiedzi na ten dezyderat opracowany zosta dokument Ministerstwa Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa Zaoenia polityki pastwa w zakresie racjonalizacji uytkowania energii w sektorze komunalno-bytowym, z ktrego celw udao si zrealizowa tylko dwa: system wspierania termomodernizacji z kredytw bankowych (od 2001 r.); nowelizacj wymaga ochrony cieplnej budynkw w rozporzdzeniu w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki (od kwietnia 1998 r.). Kade pastwo czonkowskie opracowuje programy poprawy efektywnoci energetycznej, obejmujce rne obszary gospodarki. Jeli chodzi o budynki energooszczdne, to omwimy dwa przykady z Austrii i Niemiec. W Austrii pomoc publiczna na nowe budownictwo mieszkaniowe lub modernizacj starych zasobw realizowana jest
50
2 2009 (nr 438)
zazwyczaj w formie nisko oprocentowanych kredytw. Wysoko kredytu jest rna w poszczeglnych regionach, np. w Grnej Austrii wynosi 37 57 tys. euro dla budynku jednorodzinnego. W 1993 r. rzd Grnej Austrii zadecydowa wprowadzi kryterium oszczdnoci energii do programu mieszkalnictwa w odniesieniu do budynkw jedno- i dwurodzinnych. Kryterium tym jest warto wskanika sezonowego zapotrzebowania na ciepo: od stycznia 1993 r. do lipca 1995 r. wynosia ona 75 kWh/(ma), od sierpnia 1995 r. do grudnia 1996 r. 70 kWh/(ma), od stycznia 1997 r. do marca 2005 r. 65 kWh/(ma), od kwietnia 2005 r. do grudnia 2006 r. 60 kWh/(ma), a od stycznia 2007 r. 50 kWh/(ma). Przewiduje si dalsze zaostrzenie wymaga w 2010 r. na 25 40 kWh/(ma). Od 2001 r. wprowadzono program budynki pasywne wspierajcy dodatkowymi 18 tys. euro budynki o zapotrzebowaniu na energi do ogrzewania poniej 15 kWh/(ma). Uzyskanie przez inwestora wsparcia finansowego wymaga konsultacji na temat energooszczdnej eksploatacji budynku z doradc energetycznym i wystawia on certyfikat energetyczny. Od 2005 r. do propagowania oszczdnoci energii i ekologii wykorzystuje si kominiarzy, ktrzy wizytujc gospodarstwa domowe, udzielaj porad energooszczdnociowych. W tym celu wsplnie z klientem wypeniaj kwestionariusz, aby sprecyzowa zapotrzebowanie gospodarstwa domowego na dalsze informacje lub konsultacj eksperta energetycznego. W Niemczech od 1995 r. instytucja finansowa Kreditanstalt fr Wiederaufbau (KfW) oferuje rodki na uzyskanie wasnych lokali, modernizacj i termomodernizacj budynkw, oraz wznoszenie nowych budynkw energooszczdnych o zapotrzebowaniu na energi pierwotn poniej 60 kWh/(ma). Niemiecki Narodowy Program Ochrony Klimatu przewidywa redukcj emisji CO2 do 2005 r. o 25% w stosunku do 1990 r. rdo finansowania to cznie 2 mld DM rocznie z budetu RFN. Program ten suy m.in. nisko oprocentowanemu, dugoterminowemu finansowaniu inwestycji obniajcych emisj CO2 i dajcych oszczdnoci energii w budynkach mieszkalnych oraz wznoszeniu budynkw energooszczdnych o maej emisji CO2, przy obnionym oprocentowaniu przez pierwsze 10 lat. czna warto programu w latach dziewidziesitych XX wieku to ok. 10 mld DM. Programem objto ok. 330 tys. mieszka. O kredyt mg ubiega si kady: osoby fizyczne, najemcy budynkw, gminy, powiaty, zwizki gmin, jak rwnie stowarzyszenia i zakady prawa publicznego. Dofinansowaniu podlegay rne przedsiwzicia dotyczce wydzielonych mieszka uytkowanych w ramach wasnoci lub wynajmowanych. Od 1.01.2007 r. dotychczasowe regulacje dotyczce pakietu rodkw zostay uproszczone. Zasadniczo KfW oferuje dwa warianty wspierania: kredyt i dotacj, a charakteryzuj si one przede wszystkim tym, e mog finansowa wiele inwestycji energetycznych. S dwie drogi udzielenia poyczki: Kategoria A termomodernizacja do poziomu budynku nowego wg EnEV lub lepszego; Kategoria B z wykonaniem jednego z 5 moliwych pakietw rodkw. Szczegowe warunki udzielania kredytw mona znale na stronie http://www.kfw-foerderbank.de. Waciciele budynkw jedno- lub dwurodzinnych wzgldnie mieszka wasnociowych mog wybiera warianty dotacji z programu termomodernizacji z uwagi na emisj CO2. Aby uzyska dotacj, trzeba wybra midzy dwiema moliwociami termomodernizacji: Kategoria A termomodernizacja do poziomu budynku nowego wg EnEV lub lepszego; Kategoria B z wykonaniem jednego z 5 moliwych pakietw rodkw. Warianty dotacji byskawicznej: szczeglna zachta do osignicia wymaga na poziomie budynku nowego wg EnEV; alternatywne przegldowe pakiety rodkw dla obszernej termomodernizacji; nie jest konieczne wzicie poyczki; maksymalna kwota wspomagania zaley od kategorii. Alternatywnie mona wnosi o realizacj jednej z dwch kategorii termomodernizacji z uwagi na emisj CO2. Jeeli nie przewiduje si penej termomodernizacji budynku, a tylko zamierza wykona wybrane zabiegi techniczne, mona skorzysta z Programu KfW Modernizacja Mieszkania. Wane jest, by przy skadaniu wniosku byo potwierdzenie rzeczoznawcy, e przez termomodernizacj uzyska si poziom energetyczny budynku nowego wg EnEV lub jego obnienie o 30%. W potwierdzeniu powinny by podane planowane zabiegi termomodernizacyjne i przewidywane koszty ich realizacji. Warunkiem udzielenia poyczki lub dotacji jest wykonanie robt przez fachowych wykonawcw. Kolejne ucilenia warunkw kredytu z KfW miay miejsce w sierpniu 2007 r. Waciciele budynkw jedno- i dwurodzinnych mog obecnie otrzymywa z KfW wsparcie w wysokoci 50% kosztu (maksymalnie 1000 euro) na opracowanie wiadectwa charakterystyki energetycznej. Kredyty na podniesienie standardu energetycznego budynku nie s czone ze zwykym kredytem inwestycyjnym na jego wzniesienie w standardzie. Dyrektywa 2002/91/WE kadzie szczeglny nacisk na dostpno, kwalifikacje i niezaleno ekspertw przygotowujcych wiadectwa energetyczne. W Niemczech jest obecnie ok. 16 tys. ekspertw (doradcw energetycznych), z czego podobno kilka tysicy jest rzeczywicie na wysokim poziomie. Doradcy musz mie zdany odpowiedni egzamin, nie ma wymaga posiadania uprawnie budowlanych; szkolenie odbywa si przewanie w postaci kursw (najczciej dwutygodniowych), organizowanych przez licencjonowane organizacje, przy czym naley pamita, e inynierowie austriaccy lub niemieccy wynieli ze studiw wicej wiadomoci z dziedziny fizyki budowli ni inynierowie polscy. Ustawa ta zawiera tylko fragmentaryczne regulacje, wyjte z tekstu Dyrektywy, natomiast pomija osignicie celu gwnego, poniewa nie zapewnia funkcjonowania systemu certyfikacji energetycznej budynkw. Pominito spraw stymulacji ekonomicznej wznoszenia nowych budynkw energooszczdnych (zakadajc, e w przypadku budynkw istniejcych spraw zaatwia ustawa termomodernizacyjna). Ustawa Prawo budowlane nie jest wystarczajca do stymulacji budownictwa energooszczdnego, poniewa nie
2 2009 (nr 438)
Uwagi do zmian ustawy Prawo budowlane
51
gwarantuje rodkw finansowych. Pozostawaby wic przymus administracyjny, ale zgodnie z ustaw Prawo budowlane uzyskanie wiadectwa charakterystyki energetycznej budynku jest wprawdzie wymagane, ale nie podlega egzekucji. Mamy wraenie, e autorzy sposobu wdroenia Dyrektywy 2002/92/We nie orientowali si, jakie znaczenie ma ona w caym systemie dziaa dotyczcych oszczdnoci energii i ochrony rodowiska i e trzeba uruchomi system wspomagania przez pastwo budownictwa energooszczdnego. Wynika to z Dyrektywy 93/76/EWG (zastpionej w ubiegym roku przez Dyrektyw 2006/32/WE). wiadectwo charakterystyki energetycznej budynku ma sens tylko jako rodek do uzyskania taniego kredytu na wzniesienie energooszczdnego budynku nowego lub na termomodernizacj budynku istniejcego. Takie sposoby wspomagania oszczdnoci energii i obnienia emisji CO2 praktykowane s w Europie od pocztku lat dziewidziesitych XX wieku zgodnie z Dyrektyw 93/76/EWG w sprawie ograniczenia emisji dwutlenku wgla przez poprawienie sprawnoci energetycznej. Jeli chodzi o kwalifikacje osb sporzdzajcych wiadectwa charakterystyki energetycznej budynku, to zmieniona ustawa Prawo budowlane przewiduje trzy drogi uzyskania kwalifikacji umoliwiajcych sporzdzanie wiadectwa charakterystyki energetycznej budynku. Moe to robi osoba, ktra: odbya szkolenie i zoya egzamin pastwowy; ukoczya odpowiednie studia podyplomowe; posiada uprawnienia budowlane do projektowania. Taka regulacja wydaje si narusza konstytucyjn zasad rwnego traktowania obywateli. Naley doda, e sam fakt posiadania uprawnie budowlanych nie generuje adnej biegoci w tematyce ochrony cieplnej budynkw i sporzdzania charakterystyk energetycznych. Pragniemy podkreli, e w ustawie Prawo budowlane nie okrelono zagadnie zwizanych z weryfikacj wiadectw, ich rejestrem itp. ona zapewne obliczeniow warto jednostkowego zapotrzebowania na energi pierwotn niezbdn do pokrycia potrzeb energetycznych referencyjnego budynku/lokalu (mieszkalnego). W czci Informacje dodatkowe wiadectwa charakterystyki energetycznej w pkt 4 podano, e: Ustalona w niniejszym wiadectwie skala do oceny waciwoci energetycznych budynku wyraa porwnanie jego oceny energetycznej z ocen energetyczn budynku speniajcego wymagania warunkw technicznych. Mona z tego wnioskowa, i referencyjny budynek/lokal (mieszkalny) to budynek speniajcy wymagania warunkw technicznych. Problem polega jednak na tym, e: wymagania ochrony cieplnej zawarte w Warunkach Technicznych (WT) okrelone s w sposb alternatywny, tzn. z uyciem wspczynnika przenikania ciepa lub wskanika jednostkowego zapotrzebowania budynku na energi pierwotn EP. W rozporzdzeniu nie ma wskazania, ktrej z tych metod naley si trzyma; spenia wymagania mona na poziomie lub z zapasem wzgldem wartoci granicznych ustalonych w Warunkach Technicznych. Dotyczy to szczeglnie potrzeb ogrzewania, wentylacji i chodzenia. Mona si jedynie domyla, e referencja jest okrelona poziomem wymaga, ale nie sformuowano tego jasno w rozporzdzeniu. W przytaczanej uwadze z punktu 4 brak jest rwnie doprecyzowania, jaki budynek ma spenia wymagania WT. Naleaoby w tym miejscu jasno stwierdzi, e chodzi o ten sam oceniany budynek, z tym e odpowiadajcy wymaganiom zawartym w WT. 3. Brak jednoznacznego zdefiniowania wartoci referencyjnej (we wzorze nie ma specjalnego miejsca na opis sposobu doboru referencji chyba e w pkt 5 Uwag) skutkuje tym, e kady budynek potencjalnie bdzie mia dwie rne charakterystyki referencyjne, co wynika z 329.1 oraz 329.2: metoda I okrelona przy zaoeniu charakterystyk termicznych przegrd odpowiadajcych wymaganiom okrelonym w Zaczniku nr 2 Rozporzdzenia w sprawie WT; metoda II rwna granicznej wartoci jednostkowego zapotrzebowania na energi pierwotn EP okrelon w 329.3 pkt 1 do 4. Sytuacja taka moe skutkowa tym, e budynek o parametrach termicznych przegrd na poziomie wymaga bdzie mia charakterystyk energetyczn rwn referencji okrelonej metod I, a nie bdzie spenia referencji okrelonej metod II. O kocowej ocenie budynku bdzie zatem decydowa wybr wartoci referencyjnej, a nie jego waciwa charakterystyka energetyczna. 4. We wzorze wiadectwa charakterystyki energetycznej dla budynku mieszkalnego (Zacznik nr 1) i dla budynku (Zacznik nr 2) oceniana jest pozycja Cao/Cz budynku oraz Powierzchnia uytkowa. Brak jest jednoznacznej informacji, czy w przypadku gdy oceniamy cz budynku, podajemy powierzchni caego budynku, czy jedynie ocenianej czci. 5. W Rozdziale 3 5 pkt 2 jest zapis, i Obliczenia zapotrzebowania ciepa uytkowego do ogrzewania i wentylacji wykonuje si dla normatywnych warunkw uytkowania oraz w oparciu o dane klimatyczne z bazy danych klimatycznych, okrelonych dla najbliszej stacji meteorologicznej. Dobrym
W zwizku z tym, e rozporzdzenie ukazao si niedawno, a niektrych jego elementw nie da si zweryfikowa bez oblicze, podajemy tylko list zagadnie budzcych wtpliwoci. 1. Niefortunnym rozwizaniem wydaje si wykorzystanie jako kryterium, opisujcego charakterystyk energetyczn, wskanika jednostkowego zapotrzebowania na energi pierwotn odniesionego do powierzchni uytkowej. Odwoanie si do powierzchni uytkowej uniemoliwia bowiem porwnywanie ze sob charakterystyk energetycznych rnych budynkw. Fakt wystpowania w budynkach rnej wysokoci kondygnacji powoduje, e wskanik przeliczony na powierzchni uytkow przestaje by miarodajnym parametrem do ewentualnych porwna. 2. Brak jasno zdefiniowanego pojcia warto referencyjna. Pojcie to pojawia si m.in. w samym wzorze wiadectwa energetycznego (strona 1 wiadectwa pkt 1 uwag), ale nie ma jasnej definicji okrelania tej wartoci. Oznacza
Uwagi do Rozporzdzenia w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej
52
2 2009 (nr 438)
rozwizaniem byoby przyporzdkowanie stacjom meteorologicznym stacji aktynometrycznych, tak jak to byo w Zaczniku A (normatywnym) PN-B-02025:2001. Takie uzupenienie wyeliminowaoby ewentualne rozbienoci mogce powsta wskutek pewnej dowolnoci doboru stacji aktynometrycznej wynikajcej z opisu wzoru 1.25, w ktrym mwi si, e warto energii promieniowania sonecznego naley przyjmowa dla najbliszego punktu pomiarowego. Pytanie: co oznacza najbliszy (odlegoci, czy warunkami klimatycznymi) oraz czy akurat najbliszy punkt pomiarowy (jeli przyj odlego) jest tym najwaciwszym. 6. We wzorze wiadectwa charakterystyki energetycznej dla lokalu mieszkalnego (Zacznik 3) nie ma wartoci referencyjnej, mimo e punkt 1 uwag na stronie 1 mwi o porwnaniu z tak wartoci. WT w kwestii reglamentacji energii pierwotnej w ogle nie odnosz si do lokalu mieszkalnego, a jedynie do budynku. Stwierdzenie zgodnoci z wymaganiami moe zatem dotyczy jedynie wspczynnikw przenikania ciepa, co ju pozwala zdefiniowa referencj. 7. W przypadku wzoru 1.1 powinna by jednostka kWh/(mrok). 8. W Tabeli 1 punkt 8 brakuje oleju opaowego jako nonika ciepa z kogeneracji. 9. Punkt 3.2.2. podaje wzr do obliczania strat ciepa przez przenikanie i wentylacj. W opisie do wzoru zdefiniowano Htr jako wspczynnik strat mocy cieplnej przez wszystkie przegrody zewntrzne, co mona interpretowa jako przegrody stykajce si z powietrzem zewntrznym. W Tabeli 6 podane s natomiast wartoci wspczynnika redukujcego obliczeniow rnic temperatury btr,i, dla poszczeglnych przegrd (wzr 1.14). Htr odnosi si zatem do caej obudowy strefy ogrzewanej niezalenie, czy jest to przegroda zewntrzna, czy wewntrzna oddzielajca stref ogrzewan od nieogrzewanej. 10. W punkcie 3.2.6. podana jest procedura obliczania zyskw ciepa w tym sonecznych. Wzr opisujcy warto miesicznych zyskw ciepa od nasonecznienia (wzr 1.25) zawiera zyski przez okna w przegrodach pionowych, a przecie uwzgldnia wspczynnik korekcyjny nachylenia k. Dotyczy on zatem wszystkich powierzchni oszklonych, a nie tylko pionowych. 11. Podajc wykaz rde lub metodologii, dobrze byoby jednoznacznie wskazywa kolejno stosowania. Przykadem moe by wykaz rde do okrelania wspczynnikw przenikania ciepa liniowych mostkw ciepa, dla ktrych podaje si: dokumentacj techniczn budynku; tablice mostkw cieplnych; obliczenia szczegowe mostkw cieplnych. Wartoci uzyskane wg kadego z tych rde mog si od siebie rni, a wic ktr warto przyj, czy moe decyzja pozostaje w gestii osoby sporzdzajcej wiadectwo charakterystyki energetycznej? 12. W metodzie uproszczonej obliczania rocznego zapotrzebowania ciepa uytkowego do ogrzewania i wentylacji brak jest informacji, skd uzyska warto Sth, czyli stopniogodziny sezonu ogrzewczego, wg danych klimatycznych dla stacji meteorologicznej najbliszej lokalizacji budynku. Dane dostpne na stronie Ministerstwa Infrastruktury zawieraj jedynie temperatur, a nie podaj liczby godzin ani liczby dni zaliczanych do sezonu grzewczego w i-tym miesicu roku oglnie dugoci sezonu. 13. Brak konsekwencji w numerowaniu tabel. Przykadowo w kolejnoci Tabela 2, Tabela 3.1, Tabela 3.2, ale ju dalej Tabela 5, Tabela 6, Tabela 6.1. 14. Tabela 19 jest za Tabel 15, a przed Tabel 16. 15. W Zaczniku nr 7 brak numeracji wzorw. Ta lista brakw, bdw i niejasnoci jest niepena. Polskie przepisy wdraajce Dyrektyw 2002/91/We w sprawie charakterystyki budynkw: nie zapewniaj stymulacji budownictwa energooszczdnego w sytuacji braku mechanizmu ekonomicznego; nie zapewniaj egzekwowania administracyjnego przepisw; wymagaj co najmniej dopracowania szczegw. W tej sytuacji nie mona mwi o wdroeniu Dyrektywy 2002/91/WE i czym prdzej zanim Unia tego nie wyapie i nie obciy nas karami trzeba wzi si za przygotowanie programu dziaania w sprawie wdroenia pakietu Dyrektyw: 93/76/EWG; 2002/91/WE; 2006/32/WE. Opracowania wymaga rwnie program dziaania z udziaem Ministerstw: Finansw; Gospodarki; Infrastruktury; rodowiska; Nauki i Szkolnictwa Wyszego. Powinna to by skoordynowana akcja pod patronatem Premiera, na podstawie odpowiedniego programu dziaania. Projekt takiego programu zosta ju zoony w ubiegym roku w Ministerstwie Infrastruktury.
Podsumowanie
Firma Dryvit Systems wprowadzia na rynek akrylow bejc Tuscan Glaze, do ktrej stworzenia inspiracj bya architektura woskiej Toskanii. Bejca, stosowana na tynkach akrylowych Dryvit, dodaje elewacji szlachetnej patyny, a pokryte Tuscan Glaze tynki nadaj budynkom tradycyjny, stylowy wygld. Tuscan Glaze w poczeniu z fakturami Dryvit zapewnia unikaln stylistyk elewacji, speniajc oczekiwania najbardziej wyrafinowanych inwestorw, zarwno w budownictwie indywidualnym, jak i biznesowym podkrela Dariusz Adamski,
Soce Toskanii na elewacji
wiceprezes ds. sprzeday i marketingu Dryvit Systems. Tuscan Glaze jest transparentna i dostpna w 12 kolorach. Zastosowana na tynku innym ni biay, pozwala uzyska rnorodne efekty i odcienie. Bejca daje najlepsze rezultaty w poczeniu z drobnoziarnistymi tynkami Dryvit, takimi jak Freestyle czy Lymestone. Bejc nakada si rwnomiernie, cienkimi warstwami, za pomoc waka, pdzla lub gbki w przypadku niewielkiej powierzchni lub metod natryskow w przypadku duych powierzchni. Cena bejcy Tuscan Glaze wynosi ok. 30 z brutto za 1 kg.
2 2009 (nr 438)
53
PODRCZNIK FIZYKI BUDOWLI

dr hab. in. Barbara Szudrowicz* mgr in. Elbieta Nowicka*
Waciwoci akustyczne lekkich obudw
Lekkie obudowy, ze wzgldu na czynniki ksztatujce ich izolacyjno akustyczn, a take funkcj akustyczn, jak peni w budynku, mona podzieli na 3 grupy: lekkie ciany osonowe stosowane w wielokondygnacyjnych budynkach uytecznoci publicznej (w mniejszym zakresie w budynkach mieszkalnych) oraz wietliki i przeszklone fragmenty przekry dachowych; pyty warstwowe stosowane jako ciany i dachy przede wszystkim w obiektach kubaturowych w budownictwie uytecznoci publicznej i w budownictwie przemysowym; ciany osonowe z kaset i blach trapezowych oraz falistych z izolacj termiczn z weny mineralnej stosowane w obiektach kubaturowych w budownictwie uytecznoci publicznej i w budownictwie przemysowym. Lekkie ciany osonowe oraz wietliki i przeszklone fragmenty przekry dachowych stosowane w budynkach uytecznoci publicznej s, z punktu widzenia akustycznego, traktowane jako przegrody chronice pomieszczenia w budynku przed przenikaniem do nich haasu zewntrznego. Jak kada przegroda zewntrzna, ciana osonowa w zalenoci od szczegw rozwiza* Instytut Techniki Budowlanej
W 2007 r. w numerze wrzeniowym miesicznika Materiay Budowlane (nr 9/07), w ramach Podrcznika fizyki budowli, rozpoczlimy cykl artykuw Akustyka w budownictwie. Dotychczas omwiono: rodzaje akustyki technicznej i rda haasu; zjawisko fizyczne, jakim jest dwik; parametry niezbdne do omwienia zagadnie technicznych zwizanych z ochron przed haasem i drganiami w budynkach i ich otoczeniu; zjawisko rozchodzenia si dwiku w przestrzeni otwartej oraz zamknitej; parametry okrelajce poziom gonoci haasu fony i skorygowane (waone) poziomy dwiku A, B, C; parametry haasu uwzgldniajce jego zmienno w czasie; podstawowe pojcia opisujce drgania i metody oceny drga ze wzgldu na ich wpyw na konstrukcj budynkw i ludzi w nich przebywajcych; pojcia i parametry oceny odnoszce si do waciwoci dwikochonnych wyrobw budowlanych oraz do izolacyjnoci od dwikw powietrznych i uderzeniowych przegrd budowlanych; dokumenty stanowice podstaw prawn ochrony przeciwhaasowej i przeciwdrganiowej w budynkach; wymagania i obowizujce przepisy w tej dziedzinie, a take metody wyznaczania bocznego i poredniego przenoszenia dwiku w budynku, waciwoci akustyczne masywnych cian wewntrznych, zewntrznych i stosowanych do nich ustrojw izolacyjnych oraz izolacyjno akustyczn lekkich cian wewntrznych.
nia moe uczestniczy w rnym stopniu w bocznym przenoszeniu dwiku w budynku, a tym samym mie wpyw na izolacyjno akustyczn przegrd wewntrznych. Pyty warstwowe cienne i dachowe oraz ciany osonowe z kaset i blach trapezowych lub falistych z izolacj termiczn z weny mineralnej w zalenoci od obiektu, w ktrym zostay zastosowane, mog by traktowane jako przegrody chronice pomieszczenie przed przenikaniem haasu zewntrznego lub przegrody chronice otoczenie przed przenikaniem haasu z budynku. W kadym przypadku parametrem okrelajcym waciwo akustyczn tych rozwiza jest izolacyjno akustyczna waciwa. Jeeli pyty warstwowe lub ciany z kaset i blach z izolacj termiczn s przegrodami zewntrznymi pomieszcze o duej objtoci, wwczas istotn cech obudowy s waciwoci dwikochonne okrelone wspczynnikiem pochaniania dwiku. Lekkie ciany osonowe, bez wzgldu na konstrukcj, podlegaj normie zharmonizowanej PN-EN 13830:2005 ciany osonowe. Norma wyrobu, ktra w zakresie oceny akustycznej uwzgldnia tylko izolacyjno akustyczn waciw okrelon wg normy EN-ISO 140-3 (odpowiednikiem tej normy jest PN-EN 20140-3:1999) i wy-
raon wskanikiami jednoliczbowymi Rw (C, Ctr) obliczonymi zgodnie z EN ISO 717-1 (odpowiednikiem tej normy jest PN-EN ISO 717-1:1999). Natomiast pyty warstwowe, bez wzgldu na rodzaj, podlegaj normie zharmonizowanej PN-EN 14509:2007 Samonone pyty warstwowe z rdzeniem z materiau termoizolacyjnego w obustronnej okadzinie z blachy Wyroby produkowane fabrycznie Waciwoci, ktra w zakresie oceny akustycznej uwzgldnia waciwoci dwikoizolacyjne i waciwoci dwikochonne. Waciwoci dwikoizolacyjne maj by okrelone metodami wg analogicznych norm jak w przypadku cian osonowych, natomiast waciwoci dwikochonne powinny by okrelone pomiarowo w warunkach laboratoryjnych wg normy EN-ISO 354 (odpowiednik PN-EN ISO 354:2005) i wyraone wskanikiem pochaniania w obliczonym wg normy EN-ISO 11654 (odpowiednikiem w zbiorze norm polskich jest PN-EN ISO 11654:1999). Wrd lekkich cian osonowych stosowanych w budynkach uytecznoci publicznej najwiksz grup stanowi ciany supowo-ryglowe o konstrukcji aluminiowej. Tego rodzaju ciana nie jest jednorodna pod wzgldem akustycznym. Podstawowymi elementami o zrnicowanych waciwociach akustycznych s: elementy szkieletu (supy, rygle); moduy wypenienia przeziernego (oszklenie stae, w tym strukturalne, okna otwierane); moduy wypenienia nieprzeziernego (dobierane gwnie ze wzgldu na wymagania termiczne). Istotny wpyw na izolacyjno akustyczn ciany maj take uszczelki, ktre decyduj nie tylko o szczelnoci pod wzgldem akustycznym caego rozwizania, ale take okrelaj warunki zamocowania elementw wypenienia, co wpywa na jego izolacyjno akustyczn, a take na stopie przenoszenia dwikw materiaowych z konstrukcji aluminiowej na wypenienie i odwrotnie.
54
2 2009 (nr 438)

Schemat transmisji dwiku przez fragment ciany osonowej supowo-ryglowej przedstawiono na rysunku 1, wskazujc na wymienione elementy ciany majce rny wpyw na wypadkow izolacyjno akustyczn. W schemacie tym uwzgldniono wykonanie pasa przeziernego w postaci oszklenia staego (rysunek 1a) oraz zastosowanie okien otwieranych (rysunek 1b). W niektrych rozwizaniach wane jest take uwzgldnienie elementw majcych wpyw na ksztatowanie si pola akustycznego w bezporednim ssiedztwie ciany np. eber (elbetowych, kamiennych lub z innego tworzywa). Mwic o izolacyjnoci akustycznej ciany osonowej, zawsze rozpatruje si fragment ciany w obrbie pomieszczenia, uwzgldniajc wystpujce w tym fragmencie czci przezierne i nieprzezierne. Wypenienia nieprzezierne ciany osonowej supowo-ryglowej dobierane s przede wszystkim ze wzgldu na wymagania izolacji termicznej. Jest to jednak zawsze ukad warstwowy z okadzinami: zewntrzn i wewntrzn oraz warstw weny mineralnej (niekiedy przy zastosowaniu rnych odmian weny) i niekiedy szczelin powietrzn. Ukad ten, z punktu widzenia akustycznego, jest zbliony do ukadw lekkich cian na szkielecie z ksztatownikw zimnogitych omwionych w numerze grudniowym Materiaw Budowlanych (12/2008). Decydujcy wpyw na izolacyjno akustyczn takiego ukadu ma rodzaj okadzin zewntrznych i wewntrznych (przede wszystkim ich masa powierzchniowa), mniejszy rodzaj i grubo warstwy zastosowanej weny mineralnej. Przedziay, w jakich wahaj si wartoci jednoliczbowych wskanikw izolacyjnoci akustycznej waciwej fragmentw cian osonowych z tymi wypenieniami, przedstawiono w tabeli 1. Wynika z niej, e nie jest duym problemem uzyskanie dostatecznej (w porwnaniu z wymaganiami normowymi) izolacyjnoci akustycznej czci nieprzeziernej ciany osonowej. Porwnujc dwa rodzaje ukadw warstwowych podane w tabeli 1 mona stwierdzi, e zdecydowanie lepsze waciwoci akustyczne maj ukady warstwowe ze stosunkowo cikimi okadzinami. W przypadku okadzin z blach aluminiowych nie mona uzyska porwnywalnej izolacyjnoci akustycznej nawet przy znacznym zwikszeniu gruboci weny mineralnej. Duo trudniej jest osign dostatecznie du izolacyjno akustyczn czci oszklonej ciany osonowej, zwaszcza wtedy, gdy wymagania dotyTabela 1. Izolacyjno akustyczna fragmentw cian osonowych o konstrukcji aluminiowej supowo-ryglowej z wypenieniami nieprzeziernymi z izolacj termiczn z weny mineralnej gruboci 90 150 mm
Okadziny Przecitne wartoci jednoliczbowych wskanikw izolacyjnoci akustycznej waciwej [dB] RA2 RA1 Rw
cz wartoci wskanika RA2 (s to przypadki odnoszce si do lokalizacji budynkw w centrach miast). Izolacyjno akustyczn fragmentw cian osonowych z przykadowymi oszkleniami podano w tabeli 2. Zawiera ona przedziay, w jakich mieciy si wartoci jednoliczbowych wskanikw izolacyjnoci akustycznej waciwej czci przeszklonych rnych cian osonowych supowo-ryglowych o konstrukcji aluminiowej. Wymiary moduw elementw przeszklonych maj wpyw na ich izolacyjno akustyczn. W zwizku z tym, kontrolne laboratoryjne badania akustyczne ciany przeznaczonej do konkretnego budynku powinny by prowadzone na prbkach, ktrych ukad szkieletu (a wic i wymiary elementw wypeniajcych) jest jak najbardziej zbliony do rozwiza przewidzianych dla tego obiektu.
a)
Tabela 2. Izolacyjno akustyczna fragmentw cian osonowych o konstrukcji aluminiowej supowo-ryglowej z wypenieniami przeziernymi (oszklenie stae)
Rodzaj Przecitne wartoci jednoliczoszklenia bowych wskanikw izolacyjnoci akustycznej waciwej [dB] R A2 R A1 Rw 28 32 30 32 34 34 36 39 41 34 37 35 37 30 34 32 35 38 37 39 42-45 39-41 31 36 33 36 40
b)
Rys. 1. Schemat drg bezporedniego przenoszenia dwiku przez cian osonow supowo-ryglow: a) z oszkleniem staym; b) z oknami. Transmisja dwiku: a przez szkielet ciany osonowej; b przez wypenienie nieprzezierne; c przez oszklenie, d przez ocienice i ramiaki okienne (przy uwzgldnieniu sposobu uszczelnienia przymykw)
Okadzina zewntrzna: pyta szklana gruboci 6 8 mm lub szyby zespolone 4551 5155 5357 Okadzina wewntrzna: pyty gipsowo-kartonowe Okadzina zewntrzna i wewntrzna: kasety aluminiowe 3740 4447 4750
Izolacyjno akustyczn ciany osonowej okrela si na podstawie wynikw bada akustycznych wzorca ciany (prbki) o normowej powierzchni S 10 m2 (chyba e w rzeczywistoci oceniany fragment ciany osonowej ma mniejsze wymiary). Wynik pomiaru jest zawsze wypadkow izolacyjnoci akustycznej elementw wchodzcych w skad badanej prbki. Przykad schematu prbki ciany osonowej poddanej badaniom akustycznym w Akredytowanym Laboratorium Akustycznym ITB przedstawiono na rysunku 2 a i b. Badania pojedynczych moduw przeszklonych przeprowadzone metod przeznaczon do pomiaru izolacyjnoci akustycznej okien (monta w masywnej cianie) nie daj takich samych wynikw
2 2009 (nr 438)
4+4/16 6+4/16 44,2+4/16 44,2+6/16; (44,1+6/16) 44,2+66,2/ /1418 55,2+6/18 10+66,2/16 (folia akustyczna 0,38 0,50)
38 40
43 47 40 42 41 43
39 41
55

a)
Ri izolacyjno akustyczna fragmentu ciany z i-tym wypenieniem [dB]; S cakowita powierzchnia ocenianego fragmentu ciany [m2]; Si powierzchnia fragmentu ciany z i-tym wypenieniem w caym ocenianym fragmencie ciany [m2].
b)
jak badania normowych prbek ciany z wypenieniem konstrukcji szkieletowej tymi moduami. Podobnie nie mona traktowa izolacyjnoci akustycznej szyb okrelonej w warunkach normowych wg PN-EN 20140-3:1999 (prbki o wymiarach 1230 x 1480 mm zamocowane w ramce drewnianej) jako izolacyjnoci moduw szklanych ciany osonowej. Dane przedstawione w tabelach 1 i 2 pochodz z wynikw bada penowymiarowych wzorcw cian osonowych supowo-ryglowych o rnej konstrukcji. Wynik badania prbki ciany osonowej pokazanej na rysunku 2 jest cile zwizany z udziaem czci nieprzeziernych i przeziernych w powierzchni tej prbki, a zatem dotyczy przypadku szczeglnego. Mona natomiast doprowadzi do uoglnienia wynikw oceny izolacyjnoci akustycznej ciany osonowej danego systemu przez wyznaczenie odrbnie izolacyjnoci akustycznej poszczeglnych typw wypenie (czci przeziernej i nieprzeziernej) i obliczenie wypadkowej izolacyjnoci akustycznej ciany wg wzoru: [dB]
Rys. 2. Schemat prbek do bada izolacyjnoci akustycznej cian osonowych supowo-ryglowych w Akredytowanym Laboratorium Akustycznym ITB. Przykady rozwiza z pasem nieprzeziernym i dwoma rodzajami pasa przeziernego: a) oszklenie stae; b) okna uchylno-rozwierane
gdzie: Rwyp wypadkowa izolacyjno akustyczna ocenianego fragmentu ciany osonowej skadajcego si z i rodzajw wypenie [dB];
Wzr ten pozwala na obliczeniowe wyznaczenie wypadkowej izolacyjnoci akustycznej ciany przy dowolnym udziale poszczeglnych rodzajw wypenie w cakowitej powierzchni ocenianego fragmentu ciany osonowej. Obliczenia wg wzoru na wypadkow izolacyjno akustyczn ocenianego fragmentu ciany osonowej Rwyp naley wykonywa w odniesieniu do izolacyjnoci akustycznej w poszczeglnych pasmach czstotliwoci i tak uzyskana krzywa powinna by przyjta jako podstawa do obliczenia wskanikw jednoliczbowych Rw (C, Ctr), a nastpnie w zalenoci od potrzeb wskanikw oceny RA1 lub RA2. Dopuszcza si rwnie przeprowadzenie oblicze wg wzoru na Rwyp bezporednio w odniesieniu do wskanikw jednoliczbowych RA1, RA2 lub Rw, ale jest to jednak obliczenie mniej dokadne. Z punktu widzenia akustycznego rozpatruje si izolacyjno akustyczn ciany zewntrznej (nie tylko ciany osonowej o konstrukcji supowo-ryglowej) w odniesieniu do fragmentu, przez ktry moe przenika haas do pomieszczenia (czyli w odniesieniu do fragmentu widzianego z wntrza pomieszczenia). Na wypadkow izolacyjno akustyczn ciany osonowej decydujcy wpyw maj elementy o najmniejszej izolacyjnoci akustycznej (najczciej s to elementy przeszklone). W tych przypadkach, gdy odpowiednie wskaniki oceny izolacyjnoci akustycznej waciwej RA2 lub RA1 czci nieprzeziernej i przeziernej rni si co najmniej o 8 10 dB (izolacyjno akustyczna czci nieprzeziernej jest znaczco wiksza), to wypadkowa izolacyjno akustyczna ciany bdzie w praktyce wiksza o 2 4 dB od izolacyjnoci akustycznej czci oszklonej (w zalenoci od procentowego udziau czci oszklonej). Wzdune przenoszenie dwiku przez cian osonow oraz ewentualne przenikanie dwiku przez poczenie tej ciany z przegrodami wewntrznymi budynku moe mie istotny wpyw na stopie bocznego przenoszenia dwiku w budynku, a w efekcie na izo-
lacyjno akustyczn midzy pomieszczeniami. Prawidowe pod wzgldem akustycznym poczenie stropw ze cian osonow zazwyczaj nie jest trudne do rozwizania. Pewne komplikacje mog natomiast wystpi przy poczeniu ciany osonowej ze cian wewntrzn, zwaszcza w przypadku, gdy ciana wewntrzna ma wiksz grubo, ni szeroko supa ciany osonowej. Stosowane w takim przypadku czniki czsto pogarszaj izolacyjno akustyczn przegrody wewntrznej. Wzdune przenoszenie dwiku przez lekk cian osonow zwizane jest ze specyficznymi cechami konstrukcyjnymi rozwizania. W przypadku lekkich cian osonowych supowo-ryglowych podstawowymi elementami przenoszcymi dwik s supy i rygle. Cigo tych konstrukcji przy braku redukcji drga w miejscu poczenia z przegrodami wewntrznymi powoduje, e stanowi one drogi przenoszenia dwikw materiaowych, ktre nastpnie staj si rdem syszalnych dwikw powietrznych. Ujte w normie PN-EN 12354-1:2002 wzory do obliczania izolacyjnoci akustycznej drg bocznych przez lekkie ciany zewntrzne nie s odpowiednie do oceny pod tym wzgldem konstrukcji cian osonowych supowo-ryglowych, gdy nie uwzgldniaj specyficznych cech konstrukcyjnych tego rozwizania. Twrcy rozwiza systemowych lekkich cian osonowych supowo-ryglowych przy wsppracy laboratoriw badawczych (w tym Zakadu Akustyki ITB) podejmuj prby wprowadzenia zabezpiecze, ktre ograniczayby boczne przenoszenie dwiku przez cian osonow. Zabezpieczenia te sprowadzaj si do zastosowania na poziomie stropw midzypitrowych, cznikw elastycznych midzy odcinkami supw lub przecinania supw i mocowania do konstrukcji budynku poszczeglnych odcinkw za pomoc specjalnych przekadek elastycznych. Wstpne badania polegajce na porwnaniu redukcji drga wzdu supw ciany osonowej bez zabezpiecze akustycznych i z zabezpieczeniami w postaci przekadek i podkadek elastycznych s zachcajce. Ostateczna ocena musi jednak nastpi na podstawie bada przeprowadzonych bezporednio w budynku.
56
2 2009 (nr 438)

Drug grup rozwiza lekkich cian osonowych s pyty warstwowe z okadzinami metalowymi i rdzeniem z materiau stanowicego izolacj termiczn (rysunek 3). Jako izolacj termiczn stosuje si styropian, pianki poliuretanowe lub poliizocyjanurowe oraz wen mineraln z uporzdkowanym ukadem wkien. Pyty warstwowe, z punktu widzenia akustycznego, mona przedstawi jako ukad podwjny: masa-spryna-masa, w ktrym masa reprezentowana jest przez mas okadzin, natomiast spryna przez sztywno rdzenia zalen od dynamicznego moduu sprystoci materiau rdzenia oraz od jego gruboci. Ze wzgldu na stosunkowo ma mas powierzchniow okadzin z blach oraz stosunkowo du sztywno dynamiczn rdzenia czstotliwo rezonansowa pyt warstwowych wystpuje w rozpatrywanym w budownictwie przedziale czstotliwoci dwiku (przedzia czstotliwoci wysokich i rednich). noci prowadzi do przemieszczania si czstotliwoci rezonansowej w kierunku czstotliwoci niskich (np. przy h 250 mm frez 630 Hz). W efekcie, w okrelonych obszarach czstotliwoci, pyty wikszej gruboci mog mie znacznie mniejsz izolacyjno akustyczn ni pyty ciesze. Sztywno dynamiczna rdzenia ze styropianu i pianki poliuretanowej jest zbliona. Nieco wiksza jest sztywno rdzenia z weny mineralnej o uporzdkowanym ukadzie wkien, co powoduje, e przy tej samej gruboci czstotliwo rezonansowa pyty warstwowej z rdzeniem z weny mineralnej jest nieco wysza (o ok. 1 tercj). Zaleno t mona zaobserwowa na zestawieniu wynikw bada pyt warstwowych gruboci 100 mm z rnymi rdzeniami (rysunek 5). Wiksza izolacyjno akustyczna pyt warstwowych z rdzeniem z weny mineralnej wynika z wikszej masy powierzchniowej rdzenia. Zrnicowane przebiegi izolacyjnoci akustycznej w funkcji czstotliwoci pyt warstwowych rnej gruboci maj tylko niewielki wpyw na wartoci jednoliczbowych wskanikw. W zwizku z tym mimo zmiany gruboci pyty zmiana wskanikw jednoliczbowych izolacyjnoci akustycznej pyty nie przekracza zazwyczaj 2 dB. Mona zatem stwierdzi,
e zwikszenie gruboci pyty nie jest metod na zwikszenie jej izolacyjnoci akustycznej. Przecitne wartoci jednoliczbowych wskanikw izolacyjnoci akustycznej waciwej poszczeglnych rodzajw pyt warstwowych wynosz: z rdzeniem ze styropianu lub pianki poliuretanowej (poliizocyjanurowej): Rw = 25 2 dB RA1 = 22 2 dB RA2 = 20 2 dB z rdzeniem z weny mineralnej: Rw = 32 2 dB RA1 = 30 2 dB RA2 = 29 2 dB
Rys. 5. Porwnanie charakterystyk izolacyjnoci akustycznej pyt warstwowych gruboci 100 mm z rdzeniem z: o weny mineralnej; styropianu; + pianki poliuretanowej
Z punktu widzenia akustycznego charakterystyczn cech takiego ukadu jest rny charakter przebiegu izolacyjnoci akustycznej w funkcji czstotliwoci w przedziale poniej czstotliwoci rezonansowej ukadu, w okolicy czstotliwoci rezonansowej i w przedziale powyej. Poniej czstotliwoci rezonansowej izolacyjno akustyczna pyty ma w przyblieniu charakter zgodny z przebiegiem wynikajcym z prawa masy (suma izolacyjnoci wynikajcych z mas powierzchniowych poszczeglnych okadzin i masy rdzenia), w otoczeniu czstotliwoci rezonansowej nastpuje bardzo gwatowne obnienie izolacyjnoci akustycznej, a w przedziale powyej czstotliwoci rezonansowej bardzo wyrany wzrost izolacyjnoci (a o ok. 18 dB przy podwojeniu czstotliwoci). Przebieg izolacyjnoci akustycznej pyt warstwowych przedstawiono na rysunku 4, na przykadzie pyt z rdzeniem z pianki poliuretanowej. Zwikszenie gruboci rdzenia powodujce zmniejszenie jego sztyw-
Rys. 3. Schemat pyty warstwowej: 1 okadziny z blachy stalowej; 2 rdze (izolacja termiczna); 3 uszczelnienie czenia pyt
Grubo pyty o pyta warstwowa gr. 40 mm pyta warstwowa gr. 60 mm + pyta warstwowa gr. 80 mm
Rys. 4. Izolacyjno akustyczna waciwa pyt warstwowych z rdzeniem z pianki poliuretanowej
Rw 26 26 25
RA1 RA2 23 22 23 21 24 23
Rnice 2 dB zale od szczegw rozwiza poszczeglnych rodzajw pyt (w tym rodzaju i gruboci blach okadzinowych, zastosowanych zamkw midzy nimi itp.). W praktyce rnice wartoci wskanikw izolacyjnoci akustycznej 2 dB naley uzna za istotne. Zgodnie z norm zharmonizowan PN-EN 14509:2007, pyty warstwowe powinny mie oznaczony wskanik pochaniania dwiku. Wymaganie to nie wynika z oczekiwania, e rozwizania te bd charakteryzoway si korzystnymi waciwociami dwikochonnymi, lecz jest spowodowane koniecznoci uwzgldnienia waciwoci dwikochonnych przegrd ograniczajcych
2 2009 (nr 438)
57

dane pomieszczenie przy projektowaniu akustyki jego wntrza np. ze wzgldu na konieczno ograniczenia czasu pogosu (hale przemysowe, sale gimnastyczne, pywalnie itp.). Z bada wynika, e wskanik pochaniania dwiku pyt warstwowych wynosi przecitnie w 0,1, a wic jest bardzo may. Jeeli powierzchnia przegrd z pyt warstwowych ograniczajcych pomieszczenie jest znaczna, wwczas moe to prowadzi do powstania nadmiernego czasu pogosu w pomieszczeniu. Inn izolacyjnoci ni pyty warstwowe charakteryzuj si ciany z kaset stalowych i elewacyjnych blach stalowych montowane na budowie. ciany te skadaj si z kaset z blachy stalowej mocowanych do supw stalowych (od strony pomieszczenia) oraz elewacyjnych stalowych blach profilowanych (trapezowych lub falistych). Rdze ciany gruboci 140 150 mm wykonany jest ze specjalnych pyt (z wyprofilowanymi obrzeami) ze skalnej weny mineralnej o budowie warstwowej zespolonej fabrycznie. Blacha elewacyjna trapezowa lub falista mocowana jest do pek kaset cznikami samowierccymi. Takie ciany zewntrzne stosowane s przewanie w obiektach budownictwa przemysowego. Schemat konstrukcji ciany z kaset z blachy stalowej i okadziny z blachy trapezowej przedstawiono na rysunku 6. Stosowane s ciany z kasetami stalowymi penymi i perforowanymi. Tak skonstruowana ciana jest, podobnie jak pyta warstwowa, typowym ukadem podwjnym, jednak z poczeniem midzy okadzinami o znacznie mniejszej sztywnoci, w wyniku czego czstotliwo rezonansowa caego ukadu wystpuje w przedziale czstotliwoci niskich. W efekcie ciany te charakteryzuj si stosunkowo ma izolacyjnoci akustyczn w pamie niskich czstotliwoci i bardzo dobrymi waciwociami dwikoizolacyjnymi w pamie wysokich czstotliwoci (zwaszcza ciany z kasetami penymi). Przykad izolacyjnoci akustycznej ciany z kaset penych i ciany z kaset perforowanych oraz z blach trapezowych i izolacji termicznej z weny mineralnej przedstawiono na rysunku 7. W przypadku cian z blachami falistymi obnienie izolanej ciany najczciej stosowanych w praktyce wynosz: ciany z kasetami penymi: Rw = 4044 dB, RA1 = 3540 dB, RA2 = 2833 dB ciany z kasetami perforowanymi: Rw = 3236 dB, RA1 = 2832 dB, RA2 = 2226 dB W porwnaniu ze cianami z pyt warstwowych ciany z kaset stalowych penych i blach okadzinowych charakteryzuj si znacznie lepszymi waciwociami akustycznymi w sytuacjach, gdy mamy do czynienia z haasem wysokoczstotliwociowym. W przypadku zastosowania tego rodzaju cian do izolowania haasw niskoczstotliwociowych uzyskane efekty w postaci ograniczenia poziomu haasu przenikajcego przez cian bd niewiele lepsze ni w przypadku stosowania pyt warstwowych z rdzeniem z weny mineralnej. ciany z kaset stalowych perforowanych maj wprawdzie znacznie mniejsz izolacyjno akustyczn ni ciany z kasetami penymi, ale charakteryzuj si bardzo korzystnymi wskanikami pochaniania dwiku (w = 0,81,0) przy czym pogosowy wspczynnik pochaniania osiga maksymalne wartoci w pamie 125 500 Hz (przykadowy wynik pomiaru pokazano na rysunku 8).
Rys. 6. Schemat przykadowej ciany z kaset z blachy stalowej i okadziny z blachy trapezowej w ukadzie pionowym lub poziomym: 1 elewacyjna blacha trapezowa; 2 kasety z blachy stalowej; 3 wkrt; 4 wkrt dystansowy; 5 uszczelka
Rys. 7. Przykadowe charakterystyki izolacyjnoci akustycznej cian z kaset metalowych i blach trapezowych z izolacj termiczn z weny mineralnej: 1 kaseta pena; 2 kaseta perforowana (ok. 25% perforacji)
cyjnoci akustycznej ciany z kasetami perforowanymi odnosi si take do pasma wysokich czstotliwoci. Oglnie mona przyj, e zastosowanie kaset perforowanych znaczco pogarsza izolacyjno akustyczn ciany (nawet do 7 8 dB). Wskaniki izolacyjnoci akustycznej tego rodzaju cian zale od gruboci blachy, z ktrej s wykonane kasety, a take od ksztatu i gruboci blach trapezowych lub fadowych. Mona przyj, e wskaniki izolacyjnoci akustycznej rozwiza omawia-
Stosowanie tego rozwizania jest zatem korzystne w przypadku, gdy niezbdne jest ograniczenie w pomieszczeniu (np. w hali przemysowej) haasu pogosowego, zwaszcza w zakresie niskich i rednich czstotliwoci.
Rys. 8. Przykadowa charakterystyka pogosowego wspczynnika pochaniania dwiku przez cian z kaset metalowych perforowanych (ok. 25% perforacji) i blach trapezowych z izolacj termiczn z weny mineralnej (powierzchnia ciany od strony kaset perforowanych)
58
2 2009 (nr 438)
ojewdzki Inspektorat Nadzoru Budowlanego (WINB) w odzi dziaa od 1999 r. i sprawuje nadzr nad 24 powiatowymi inspektoratami nadzoru budowlanego, w tym 3 grodzkimi. Funkcj Wojewdzkiego Inspektora Nadzoru Budowlanego w odzi peni dr in. Jacek Szer, a jego zastpc jest in. Marian Gowacki. W Wojewdzkim Inspektoracie Nadzoru Budowlanego w odzi jest zatrudnionych 36 osb. Pracownicy maj wysze wyksztacenie techniczne, prawnicze lub administracyjne, wrd nich s dowiadczeni inynierowie posiadajcy uprawnienia w specjalnociach: konstrukcyjno-budowlanych, drogowych, kolejowych, hydrotechnicznych, elektrycznych i sanitarnych. W 2008 r. WINB w odzi wyda ogem 857 decyzji, w tym 305 w I instancji i 552 w II instancji oraz 597 postanowie, w tym w I instancji 131 i w II instancji 466.
Wojewdzki Inspektorat Nadzoru Budowlanego w odzi
Wojewdzki Inspektor Nadzoru Budowlanego w odzi wsppracuje z: Pastwow Stra Poarn, Inspekcj Pracy i Izb Budownictwa oraz innymi organami funkcjonujcymi na terenie wojewdztwa dzkiego. Organizuje wiele szkole dla pracownikw nadzoru budowlanego oraz innych organw.
Kierownictwo Inspektoratu. Od lewej: Wojciech Turski kierownik Wydziau Inspekcji i Kontroli, Katarzyna Kuciska p.o. kierownik Wydziau Kontroli Wyrobw Budowlanych, Jacek Szer Wojewdzki Inspektor Nadzoru Budowlanego, Agnieszka Gapsa kierownik Wydziau Orzeczniczo-Prawnego, Marian Gowacki zastpca Wojewdzkiego Inspektora Nadzoru Budowlanego
decyzji ostatecznych. Przygotowuje te odpowiedzi na skargi do Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego i wystpuje przed sdami administracyjnymi w sprawach z zakresu rozstrzygni jako organ II instancji. W 2008 r. wydzia wyda 1018 decyzji i postanowie w II instancji, przekaza do Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego w odzi 130 odpowiedzi na skarg, rozpatrzy 424 skargi oraz wyda 279 decyzji i postanowie w I instancji.
Spotkanie z powiatowymi inspektorami nadzoru budowlanego w odzi. Od prawej: Jolanta Chemiska Wojewoda dzki, w centrum kadru: Robert Dziwiski Gwny Inspektor Nadzoru Budowlanego oraz Jacek Szer Wojewdzki Inspektor Nadzoru Budowlanego
W inspektoracie dziaaj trzy wydziay: Wydzia Orzeczniczo-Prawny, ktrego kierownikiem jest Agnieszka Gapsa, zatrudnia 11 pracownikw. Wydzia dziaa na podstawie przepisw Kodeksu postpowania administracyjnego, ustawy Prawo budowlane, ustawy o postpowaniu egzekucyjnym w admiW 2008 r. wydzia przeprowadzi 417 kontroli, z ktrych 248 nistracji oraz przepisw techniczno-budowlanych. Pracownicy zajprzypada na kontrole budw, 146 na utrzymanie obiektw i 23 muj si rozpatrywaniem odwoa i zaale od decyzji i postanowie na kontrole urzdw. wydawanych przez organy I instancji w sprawach z zakresu prawa Wydzia Kontroli Wyrobw Budowlanych, ktrego kierownibudowlanego, dotyczcych procesu budowlanego, utrzymania obiekkiem jest Katarzyna Kuciska, zatrudnia 5 pracownikw. Zajmuje tw budowlanych, samowoli budowlanych oraz egzekucji administrasi on nadzorem nad rynkiem wyrobw budowlanych w wojewdzcyjnej. Ponadto wydzia rozpatruje skargi i wnioski oraz dziaajc jatwie dzkim i jest najmodsz jedko organ I instancji prowadzi postpoWojewdzki Inspektorat Nadzoru Budowlanego w odzi nostk organizacyjn WINB w odzi. wania administracyjne i wydaje roz90-113 d, ul. Traugutta 25; Wydzia Kontroli Wyrobw Budowlastrzygnicia w trybach nadzwyczajtel. 042 637 47 33; fax 042 639 98 79; nych zosta powoany wraz z wejnych, tj. stwierdzania niewanoci, winb@lodz.uw.gov.pl; www.bip.lodz.winb.gov.pl ciem w ycie 1 maja 2004 r. ustawy wznawiania postpowania i zmiany
2 2009 (nr 438)
Wydzia Inspekcji i Kontroli, ktrego kierownikiem jest Wojciech Turski, zatrudnia 12 pracownikw. Posiada 6 zespow: ds. drg i lotnisk; ds. kolei; ds. hydrotechniki; ds. terenw zamknitych; ds. kontroli organw administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego; ds. orzecznictwa pierwszoinstancyjnego. Wydzia prowadzi kontrole i inspekcje terenowe: utrzymania obiektw budowlanych, budowy, w tym kontrole obowizkowe, a take kontrole kompleksowe i dorane powiatowych organw administracji architektonicznio-budowlanej i nadzoru budowlanego. Wydaje decyzje o pozwoleniu na uytkowanie, zaatwia sprawy zwizane z zawiadomieniem o zakoczeniu budowy, prowadzi postpowania w sprawie stanw technicznych oraz wykonywania robt budowlanych.
59

o wyrobach budowlanych. Jego organizacj w maju 2004 r. oraz nadzorowaniem dziaalnoci do grudnia 2008 r. zajmowa si mgr in. Leszek Bednarek. Gwne zadania wydziau to kontrola wyrobw budowlanych wprowadzonych do obrotu, prowadzenie postpowa administracyjnych i wydawanie rozstrzygni w I instancji zgodnie z ustaw o wyrobach budowlanych, a take rejestrowanie wynikw tych dziaa w dwch centralnych systemach informatycznych, tj. SNRWB prowadzonym przez GINB oraz HERMES prowadzonym przez UOKiK. Wydzia realizuje zaoenia rocznych planw kontroli zatwierdzanych przez GINB oraz, prowadzc kontrole dorane, odpowiada na biece potrzeby rynku wyrobw budowlanych, wynikajce m.in. ze skarg uytkownikw tych wyrobw lub informacji pochodzcych od organizacji zrzeszajcych przedsibiorcw produkujcych lub stosujcych okrelone wyroby budowlane. Od pocztku utworzenia wydziau kontrol objto ponad 1867 wyrobw budowlanych, z tego w przypadku ponad 660 stwierdzono niezgodno z przepisami ustawy o wyrobach budowlanych. rajcej nie wszystkie dane wymagane przepisami aktw wykonawczych do ustawy o wyrobach budowlanych. Kontrole u producentw wymagaj od pracownikw wikszego zaangaowania i dociekliwoci, gdy ocenie podlega rwnie dokumentacja techniczna, na podstawie ktrej kontrolujcy ustalaj, czy wyroby budowlane poddane zostay waciwej ocenie zgodnoci z obowizujc specyfikacj techniczn, tj. odpowiedni norm lub aprobat techniczn. Wprowadzane coraz szerzej normy zharmonizowane, zastpujce jasne i zwize polskie normy budowlane, z jednej strony prowadz do ujednolicenia wymaga we wszystkich krajach UE, a z drugiej promuj duych przedsibiorcw, ktrzy tworz profesjonalne komrki zajmujce si zarzdzaniem jakoci, coraz czciej zorganizowane zgodnie z zasadami normy ISO 9001. W 2008 r. pracownicy wydziau przeprowadzili 125 kontroli, w tym 78 u sprzedawcw i 47 u producentw, skontrolowali 460 wyrobw budowlanych, wydali 44 decyzje administracyjne oraz 13 opinii dla organw celnych.
Kontrolujcy starali si dociera do jak najbardziej rnorodnych podmiotw biorcych udzia w obrocie wyrobami budowlanymi, zarwno jeli chodzi o wielko ich udziau w obrocie, lokalizacj na terenie wojewdztwa, jak i asortyment, jaki oferuj swoim odbiorcom. Przeprowadzone kontrole dotyczyy wyrobw budowlanych objtych mandatami Komisji Europejskiej, a przede wszystkim takich jak: cement, wapno budowlane i inne spoiwa hydrauliczne; wyroby do wznoszenia murw; wyroby do izolacji cieplnej; wyroby zwizane z betonem, zapraw i zaczynem; wyroby majce kontakt z wod przeznaczon do spoycia przez ludzi; stal zbrojeniowa i sprajca do betonu; kleje budowlane; wyroby podogowe i posadzkowe; wyroby do pokry dachowych; urzdzenia sanitarne i grzewcze; tj. powszechnie stosowanych i majcych szczeglne znaczenie w zakresie speniania przez obiekty budowlane wymaga podstawowych. Odmienny zakres kontroli prowadzonych u sprzedawcw i u producentw wpywa na rodzaj ujawnianych nieprawidowoci. Podczas kontroli u sprzedawcw wyrobw budowlanych sprawdzane s oznakowanie oraz prawidowo informacji doczonej do poszczeglnych wyrobw. Najczstsze braki formalne polegaj na umieszczeniu na opakowaniu lub etykiecie niepenej informacji, tj. zawie-
Pracownicy wydziau zajmuj si nie tylko wykrywaniem nieprawidowoci, ale czsto te wyjanianiem obowizujcych przepisw prawa. Istotne jest, aby przedsibiorcy jak najszybciej podejmowali dziaania zmierzajce do usunicia stwierdzonych uchybie i uwiadamiali sobie znaczenie umieszczenia na swoich produktach znaku budowlanego B lub oznakowania CE. Brak szybkich i skutecznych dziaa ze strony producentw powoduje wydawanie przez WINB orzecze o wstrzymaniu lub wycofaniu z obrotu wyrobu budowlanego niespeniajcego wymaga ustawy o wyrobach budowlanych. Dotychczas, tzn. w latach 2004 2008, takich decyzji administracyjnych wydano 55. Chcc w sposb skuteczny, obiektywny i zgodny z prawem prowadzi nadzr nad wyrobami budowlanymi wprowadzonymi do obrotu, pracownicy wydziau stale podnosz swoje kwalifikacje przez samoksztacenie, szkolenia wewntrzne i zewntrzne. Szczegln rol odgrywaj spotkania z pracownikami wydziaw realizujcych zadania wynikajce z ustawy o wyrobach budowlanych z innych wojewdztw oraz pracownikami GUNB. Umoliwiaj one wymian dowiadcze i wypracowanie jednolitych metod dziaania. Wojewdzki Inspektor Nadzoru Budowlanego w odzi
Jacek Szer
Region dzki znajduje si w rodkowej czci Polski. Pooenie wojewdztwa miao i nadal ma ogromne znaczenie dla jego rozwoju gospodarczego. Ponad 200 lat temu przemysowcy z caej Europy w cigu zaledwie dwch pokole stworzyli potny orodek przemysowy, a mae miasteczko d stao si drug co do wielkoci aglomeracj w Polsce. Struktur administracyjn wojewdztwatworz24powiaty,wtym:3grodzkiei21ziemskichoraz177 gmin, w tym: 18 miejskich, 24 miejsko-gminnych i 135 wiejskich. Podstawowe dane dotyczce wojewdztwa dzkiego (wg Urzdu Marszakowskiego w odzi): powierzchnia 18 218,96 km; ludno 2 555 898 mieszkacw (2008 r.); gsto zaludnienia 140 mieszk./km (2008 r.); urbanizacja 64,4%. Mimo zmian ustrojowych i gospodarczych w Polsce po 1989 r., strategiczne powizania wojewdztwa nie zmieniy si. Tworz je trzy transeuropejskie szlaki transportowe, wyznaczajce kierunki wsppracy gospodarczej: kierunek pnocno-wschodni, autostrada A-2, otworzy kierunek w gb Rosji i do Moskwy; kierunek pnocny, autostrada A-1, otworzy kierunek na Skandynawi i Kaliningrad; kierunek zachodni, autostrada A-2, przez Berlin skieruje ruch samochodowy na szlaki Europy Zachodniej. Mimo e pejza odzi zosta zdominowany przez budowle Reymontowskiej Ziemi
Charakterystyka wojewdztwa dzkiego
obiecanej, z kominami, fabrykami i paacami wybudowanymi w XIX w., to obecnie d jest miejscem rozwoju nowych technologii oraz przemysu, nowoczesnych instytucji finansowych, a take regionalnym centrum kultury. Dum mieszkacw odzi i atrakcj turystyczn regionu jest ulica Piotrkowska pena sklepw, pubw, restauracji i kawiarni ttnicych koncertami i wystawami. Znaczce imprezy i festiwale o zasigu midzynarodowym, jak Camerimage, dzkie Spotkania Baletowe i Festiwal Dialogu Czterech Kultur cigaj do odzi mionikw sztuki z caej Europy. Nie mona pomin rwnie powstania jednego z najwikszych centrw handlowo-usugowo-rozrywkowych w Polsce, jakim jest Manufaktura. Jest to 27-ha odrestaurowana posiado Izraela Poznaskiego. Aglomeracja dzka jest rwnie orodkiem akademickim. Ok. 100 tys. studentw uczcych si na 20 wyszych uczelniach, w tym 6 publicznych, stawia wojewdztwo w krajowej czowce miast o duych moliwociach intelektualnych. Wsplnym dzieem rodowiska naukowego, gospodarczego i samorzdowego jest inicjatywa budowy Parku Technologicznego w odzi, ktry zapewni praktyczne wykorzystanie wynikw bada naukowych dzkich uczelni i przyczyni si do transferu technologii dla potrzeb przemysowych regionu. Istotnym elementem rozwoju gospodarczego s kompleksy dzkiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, ktra oferuje atrakcyjne warunki inwestowania i obejmuje 283 ha.
60
2 2009 (nr 438)
lan kontroli wyrobw budowlanych wprowadzonych do obrotu, przewidzianych do przeprowadzenia w 2009 r., obejmuje kontrole planowe, ktre bd realizowane przez 16 wojewdzkich inspektorw nadzoru budowlanego na podstawie przepisw ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz.U. nr 92, poz. 881). Plan kontroli sporzdzono na podstawie: wytycznych Gwnego Inspektora Nadzoru Budowlanego; planw kontroli wykonanych przez wojewdzkich inspektorw nadzoru budowlanego i przedoonych, zgodnie z art. 13 ust. 2 ustawy o wyrobach budowlanych, Gwnemu Inspektorowi Nadzoru Budowlanego do zatwierdzenia; stanowiska Prezesa UOKiK do przedoonego przez GINB do zaopiniowania rocznego planu kontroli na 2009 r. wprowadzonych do obrotu wyrobw budowlanych oznakowanych CE, w zwizku z koniecznoci uwzgldnienia wymaga przepisw ustawy o systemie oceny zgodnoci w zakresie sposobu planowania kontroli tych wyrobw. Wytyczne Gwnego Inspektora Nadzoru Budowlanego zostay okrelone na podstawie oceny dotychczasowych dziaa kontrolnych organw nadzoru budowlanego, skarg i wnioskw zgaszanych do Urzdu przez odbiorcw i producentw wyrobw budowlanych, prowadzonych postpowa administracyjnych oraz wynikw kontroli funkcjonowania wojewdzkich organw nadzoru budowlanego przeprowadzonej przez Najwysz Izb Kontroli. Zakadaj one, e: kontrole wyrobw budowlanych oznakowanych CE (lub CE i znakiem budowlanym) powinny stanowi co najmniej 35%
Plan kontroli wyrobw budowlanych w 2009 r.
u producenta (P)
Kontrole wyrobw budowlanych w 2009 roku
wszystkich planowanych kontroli wyrobw budowlanych wprowadzonych do obrotu; kontrole wyrobw budowlanych powinny by prowadzone gwnie u sprzedawcw, z wyjtkiem wyrobw, ktre nie s sprzedawane w sklepach, a od producentw trafiaj bezporednio do stosowania; kontrole u producentw powinny by prowadzone w wyniku stwierdzenia nieprawidowoci podczas kontroli prowadzonych u sprzedawcw; w grupie wyrobw wskazanych do uwzgldnienia w wojewdzkich planach kontroli na 2009 r. powinny znale si wyroby wpywajce na zapewnienie bezpieczestwa konstrukcji obiektw budowlanych, zwizanych z przygotowaniami do EURO 2012 (gwnie drogi i obiekty sportowe) oraz na popraw ochrony rodowiska, przez ograniczenie zuycia energii cieplnej i emisji CO2 w wyniku podwyszenia izolacyjnoci cieplnej obiektw budowlanych, tj wyrobw, ktre s odpowiednio objte mandatami: M/103, M/107, M/114, M/115, M/124 i EOTA No 6, udzielonymi przez Komisj Europejsk na opracowanie europejskich norm zharmonizowanych oraz wytycznych do europejskich aprobat technicznych.
Plan kontroli na 2009 r. przewiduje wykonanie 1 041 kontroli podmiotw, w tym 219 u producentw (tj. 21% kontrolowanych podmiotw) oraz 822 u sprzedawcw (tj. 79% kontrolowanych podmiotw) i skontrolowanie 3 343 wyrobw budowlanych, w tym 1 300 wyrobw oznakowanych CE lub CE i znakiem budowlanym (tj. 39% kontrolowanych wyrobw, tzn. o 4% wicej w stosunku do zakadanych pocztkowo 35%).
w podmiotach
Liczba planowanych kontroli u sprzedawcy (S) liczba kontrolowanych wyrobw
wyrobw
Wojewdztwo
ogem liczba kontroli w podmiotach (P+S) 69 65 56 62
zakres planowanych kontroli badanie wyrobu
Dolnolskie Lubelskie Lubuskie dzkie
ogem wprowadza- wprowadza- ogem wprowa- wprowa- ogem w tym wyro- kontrola w tym kontrola w tym jcego do jcego do dzajce- dzajce- (wyroby by budowlane oznako- wyrobw doku- wyrobw obrotu wyro- obrotu wyrogo do ob- go do ob- P+S) oznakowane wania oznako- mentacji oznakoby oznakowa- by oznakorotu wy- rotu wyCE (min. 25% wanych wanych ne CE wane B roby oz- roby ozx ogem CE CE nakowa- nakowaliczba ne CE ne B wyrobw) 10 11 8 4 4 7 5 5 3 5 4 7 74 3 6 6 4 6 7 59 51 46 60 43 42 60 44 64 822 50 46 60 44 50 19 18 17 21 30 20 15 10 22 319 18 20 21 24 20 40 33 207 180 220 240 180 180 270 170 331 3343 205 168 248 216 165 107 70 78 63 207 3 5 48 55 22 22 26 33 29 39 13 22 45 34 42 503 32 26 39 20 30 168 195 168 195 180 220 240 180 180 270 170 331 3343 205 168 248 216 165 107 70 78 63 80 85 80 70 95 116 70 72 59 87 30 24 30 33 12 9 12
Kujawsko-pomorskie
wg potrzeb wg potrzeb wg potrzeb wg potrzeb wg potrzeb wg potrzeb
wg potrzeb
Maopolskie Opolskie
66 75 58 56 85 56 56 84 62 75 56 60
10
20 15 15 14 25 10 12 20 12 15 12 10
13 10 10 11 9 8
80 85 80 70 95 59 87
60 45 45 42 75 45 36
12
21 15 15 9 18 12
Mazowieckie Podkarpackie Podlaskie lskie Pomorskie witokrzyskie Wielkopolskie Warmisko-mazurskie Ogem WINB-y Zachodniopomorskie
wg potrzeb wg potrzeb wg potrzeb
20 13 145
108 60
108 60
30
4 8 9
116
70 72
36 60 657 36
30
15 12 21 9 18
12
wg potrzeb wg potrzeb wg potrzeb wg potrzeb
wg potrzeb
1041
219
1300
1300
222
wg potrzeb
wg potrzeb
2 2009 (nr 438)
61

Zakres kontroli obejmuje kontrol oznakowania, prowadzon we wszystkich przypadkach kontrolowanych wyrobw budowlanych, zarwno u sprzedawcw, jak i u producentw, natomiast kontrola dokumentacji jest dokonywana wycznie u producentw. Badania wyrobw nie s planowane i bd wykonywane odpowiednio do potrzeb (w uzasadnionych przypadkach). Planuje si, e w 2009 r. wojewdzcy inspektorzy nadzoru budowlanego skontroluj nastpujce grupy wyrobw budowlanych majcych wpyw na zapewnienie bezpieczestwa konstrukcji obiektw budowlanych, w tym zwizanych z przygotowaniami do EURO 2012 oraz na popraw ochrony rodowiska: wyroby prefabrykowane z betonu (mandat M/100); drzwi, okna i wyroby zwizane (mandat M/101); wyroby do izolacji cieplnej, szczeglnie z weny mineralnej (mandat M/103); geotekstylia (mandat M/107); urzdzenia sanitarne (mandat M/110); cement, wapno budowlane i inne spoiwa hydrauliczne (mandat M/114); stal zbrojeniowa i sprajca do betonu (mandat M/115); wyroby podogowe i posadzkowe (mandat M/119); metalowe wyroby konstrukcyjne i wyroby pomocnicze (mandat M/120); wyroby do pokry dachowych (mandat M/122); wyroby do budowy drg (mandat M/124); zoone systemy i zestawy do izolacji cieplnej z wyprawami tynkarskimi (mandat EOTA No 6). Zgodnie z zaoeniem, e kontrole wyrobw budowlanych powinny by prowadzone przede wszystkim u sprzedawcw, kontrole u producentw bd wczane do planu w wyniku rozpatrzenia rnego rodzaju informacji o nieprawidowociach. Natomiast wrd kontrolowanych sprzedawcw uwzgldniane bd szczeglnie: super- i hipermarkety; podmioty zajmujce si dystrybucj wyrobw budowlanych oraz importerzy. Jako zalecane do uwzgldniania przy typowaniu wyrobw budowlanych i podmiotw do kontroli (zarwno u producentw, jak i u sprzedawcw) przez wojewdzkich inspektorw nadzoru budowlanego wskazuje si nastpujce dodatkowe kryteria: wyniki i wnioski z poprzednich kontroli planowych i doranych; informacje od nabywcw, firm, wykonawcw robt budowlanych, uytkownikw obiektw, dane o wyrobach importowanych wtpliwej jakoci oraz ewentualnie inne wskazania na moliwo niespeniania przez wyroby budowlane wymaga ustawy o wyrobach budowlanych; informacje uzyskane od organw nadzoru budowlanego na temat nieprawidowoci dotyczcych wyrobw budowlanych, stwierdzonych podczas kontroli na budowach; wyroby, w przypadku ktrych wycofano dotychczasowe normy krajowe w zwizku z wprowadzeniem norm zharmonizowanych i/lub upywem okresw przejciowych dla tych norm.
62
W zwizku z sygnalizowanymi przypadkami nieprawidowoci, zwracam uwag, e osoby wykonujce samodzielne funkcje techniczne w budownictwie nie mog przekracza zakresu swoich uprawnie. Osoby posiadajce uprawnienia konstrukcyjno-budowlane w ograniczonym zakresie nie mog np. dokonywa okresowych kontroli budynkw wielkopowierzchniowych, o ktrych mowa w art. 62 ust. 1 pkt 3, gdy w kadym przypadku kubatura budynkw o powierzchni zabudowy powyej 2000 m2 bdzie przekraczaa graniczn wielko kubatury budynkw wynoszc 1000 m3, co stanowi jedno z ogranicze zakresu posiadanych uprawnie budowlanych. Obowizek naoony na waciciela lub zarzdc w art. 62 ust. 1, poddawania okresowym kontrolom obiektw budowlanych w czasie ich uytkowania, jest realizowany przez zlecanie wykonania kontroli osobom posiadajcym do tego uprawnienia. Osoby posiadajce uprawnienia budowlane powinny mie wiadomo ogranicze z nich wynikajcych i podejmowa si dokonywania okresowych kontroli tylko w przypadkach, gdy specjalno i zakres ich uprawnie na to pozwalaj. Dodatkowo naley podkreli, e osoby dokonujce okresowych kontroli z naruszeniem przedstawionych zasad podlegaj: 1) przepisom karnym zgodnie z art. 91 ust. 1 pkt 2 kto wykonuje samodzieln funkcj techniczn w budownictwie, nie posiadajc odpowiednich uprawnie budowlanych lub prawa wykonywania samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie,
2 2009 (nr 438)
Stanowisko GINB w sprawie osb dokonujcych okresowych kontroli obiektw budowlanych z naruszeniem przepisw ustawy Prawo budowlane
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do roku oraz 2) przepisom o odpowiedzialnoci zawodowej zgodnie z art. 95. Wiedz o naruszeniu obowizujcych zasad dotyczcych sprawowania kontroli technicznej utrzymania obiektw budowlanych przez osoby dokonujce okresowych kontroli tych obiektw organy nadzoru budowlanego mog uzyska w szczeglnoci podczas: dokonywania, przez te organy, kontroli realizacji przez wacicieli i zarzdcw ich obowizkw ustawowych dotyczcych utrzymania obiektw budowlanych; przyjmowania pisemnych zawiadomie o dokonaniu okresowych kontroli obiektw wielkopowierzchniowych (art. 62 ust. 1 pkt 3) oraz przyjmowania kopii protokow z przeprowadzonych okresowych kontroli, o ktrych mowa w art. 70 ust. 2. Nadzr i kontrola przestrzegania prawa budowlanego, a w szczeglnoci waciwego wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie, naley do podstawowych obowizkw organw nadzoru budowlanego, dlatego te w przypadkach stwierdzenia narusze ustawy Prawo budowlane w tym zakresie powinny one podejmowa przewidziane prawem dziaania. Zwracam uwag, e takie naruszenia prawa mog mie istotny wpyw na stan bezpieczestwa obiektw budowlanych. Gwny Inspektor Nadzoru Budowlanego
Robert Dziwiski
idzynarodowe Targi Budownictwa BUDMA maj siln pozycj na europejskim rynku budowlanych imprez wystawienniczych. W tegorocznej edycji targw, ktra odbya si w Poznaniu 20 23 stycznia br., wzio udzia ok. 1350 wystawcw z 35 krajw, a zajta przez nich powierzchnia wystawiennicza to 41 tys. m2. Dla wygody zwiedzajcych ekspozycje pogrupowano w ramach tzw. salonw tematycznych. Byy to m.in. ciany i fasady, Okna i drzwi, Dachy, Drewno w budownictwie, Kamie w budownictwie, Drogi i chodniki, Informatyka dla budownictwa. BUDMIE 2009 towarzyszya ekspozycja Centrum Budownictwa Sportowego, na ktrej zaprezentowano ofert do realizacji obiektw i infrastruktury sportowej oraz domowej rekreacji. Po raz pierwszy, rwnolegle z BUDM, odbyy si Targi Maszyn i Komponentw do Produkcji Okien, Drzwi, Bram i Fasad WinDoor Tech. Naley podkreli, e pomimo zapowiedzi nadcigajcego kryzysu w budownictwie na tegorocznych targach byy tumy zwiedzajcych, co bardzo cieszyo wystawcw, zwaszcza e w znakomitej wikszoci byy to osoby zawodowo zwizane z procesem budowlanym. Jak twierdz organizatorzy, ekspozycj odwiedzio ok. 65 tys. zwiedzajcych z kraju i zagranicy. Do tak duego zainteresowania BUDM 2009 przyczynia si nie tylko bogata i rnorodna oferta, ale take ciekawy program imprez towarzyszcych konferencji i spotka, ktrych w tym roku byo przeszo 60. Wrd nich znalaz si Dzie Inyniera Budownictwa zorganizowany we wsppracy z Wielkopolsk Izb Inynierw Budownictwa oraz Centrum Usug Techniczno-Organizacyjnych Polskiego Zwizku Inynierw i Technikw Budownictwa. Spotkanie to powicone byo niezwykle gorcym tematom zwizanym z wdraaniem dyrektywy dotyczcej charakterystyki energetycznej budynkw. Zainteresowanie konferencj przeszo oczekiwania organizatorw. Wypeniona po brzegi sala obrad zmiecia ok. 300 osb, ale zainteresowanych t tematyk byo znacznie wicej i niestety odeszli z kwitkiem. Zagadnieniom dotyczcym wdraania dyrektywy
Targi BUDMA 2009 na pitk

EPBD oraz certyfikacji energetycznej budynkw powicone jest styczniowe wydanie miesicznika Materiay Budowlane. Cieszyo si ono duym zainteresowaniem na targach BUDMA 2009 i polecamy go wszystkim zajmujcym si t problematyk. Tradycyjnie podczas BUDMY seminarium zorganizowa Instytut Techniki Budowlanej. W tym roku odbyo si ono pt. Instytut Techniki Budowlanej dla rodowiska. Wybr tematyki podyktowany zosta planowanymi zmianami w przepisach europejskich i krajowych (sidme wymaganie podstawowe), gdy uwzgldnianie aspektw rodowiskowych coraz czciej bdzie suy zwikszeniu konkurencyjnoci i innowacyjnoci w budownictwie. Corocznie na BUDMIE odbywaj si targowe spotkania z architektur. W tym roku, podczas Dni Architektury, przedstawiciele SARP i Polskiej Izby Architektw mwili o roli krajobrazu i przestrzeni w architekturze. Wsplnie stwierdzili, e architekt powinien spenia rol doradcy w procesie realizacji projektu, a take bra pod uwag aspekty ekologiczne i spoeczne przy projektowaniu. Spotkanie z czonkami i sympatykami oraz przedstawicielami administracji rzdowej, samorzdowej i parlamentarzystami, obecnymi na targach zorganizowaa Wielkopolska Izba Budownictwa. W tym roku Rada WIB wyrazia gbokie zaniepokojenie z powodu braku skutecznych dziaa rzdu RP wobec pogarszajcej si sytuacji w budownictwie, mimo wielu sygnaw wysyanych od duszego czasu przez rodowisko budowlanych. Jak twierdzi Rada Izby, naley si liczy z fal bankructw firm dziaajcych w budownictwie oraz wielotysiczn rzesz bezrobotnych i dlatego w swojej uchwale ze stycznia 2009 r. domaga si szybkiego wprowadzenia nastpujcych instrumentw pobudzajcych budownictwo: 1) obnienia stawki podatku VAT na usugi budowlane i materiay do poziomu 16%; 2) obnienia stawki podatku VAT na budownictwo mieszkaniowe do poziomu 5%; 3) obnienia stopy kredytu refinansowego o 200 pkt. bazowych;
TARGI BUDMA 2009
4) objcia gwarancjami pastwowymi kredytw dla osb kupujcych pierwsze mieszkanie lub budujcych pierwszy dom; 5) zastosowania zerowej stawki VAT na budownictwo komunalne realizowane przez gminy; 6) zlikwidowania obcienia firm budowlanych skadkami PFRON; 7) zagodzenia przepisw budowlanych dotyczcych warunkw, jakie powinny spenia budowane obiekty, ktre podnosz koszty inwestycji (szczeglnie przepisy ppo.) i powoduj rosnc korupcj w budownictwie; 8) obnienia opat rodowiskowych za skadowanie odpadw na wysypiskach, ktre wzrosy od 1.01.2009 r. kolejny rok z rzdu o 46%; 9) pilnej nowelizacji kodeksu pracy dostosowujcej prawo pracy do aktualnej sytuacji. Zorganizowane po raz drugi podczas targw BUDMA, przez Polskie Zrzeszenie Pytkarzy i firm Atlas, Glazurnicze Mistrzostwa Polski przycigny rzemielnikw z caego kraju, ktrzy kibicowali zmaganiom 20 zawodnikw wyonionych w trakcie wczeniejszych, regionalnych eliminacji. Konkursowym tematem by Czowiek witruwiaski upowszechniony przez Leonarda da Vinci rysunek mczyzny wpisanego w koo oraz kwadrat, pokazujcy proporcje ludzkiego ciaa. Firma FAKRO, ktra po raz dziewitnasty prezentowaa swoje wyroby na targach BUDMA, w tym roku oprcz okazaego stoiska z bogat ofert okien dachowych i innych produktw do poddasza, przygotowaa specjaln konferencj powicon nowym standardom w oknach dachowych. Podczas konferencji w niekonwencjonalny sposb, a mianowicie z wykorzystaniem najnowszego oprogramowania i techniki stereoskopowej 3D (pierwszej i jedynej w Polsce w brany budowlanej) zaprezentowano nowoci firmy, m.in. okno o podwyszonej osi obrotu z nawietlem dolnym FDH nagrodzone Zotym Medalem MTP, okno o podwyszonej osi obrotu FTH-V, kolektory soneczne, ktre mona montowa w zespoleniach z oknami FAKRO, okna balkonowe FBH
2 2009 (nr 438)
Innowacyjne firmy i wyroby
63
TARGI BUDMA 2009

oraz nowatorski system wzmocnienia konstrukcji okien dachowych topSafe zwikszajcy odporno na wamanie. Firma FAKRO zawsze dbaa o bezpieczestwo swoich klientw. Pierwsza wrd producentw okien dachowych zastosowaa szyb hartowan jako standardowe rozwizanie. Obecnie, zgodnie z wprowadzon 1 lutego 2007 r. norm EN 13049 pozwalajc precyzyjnie okreli stopie bezpieczestwa, okna dachowe FAKRO maj co najmniej trzeci klas bezpieczestwa w piciostopniowej skali. Oznacza to, e s one bezpieczne dla osb pracujcych na dachu oraz mieszkacw poddasza, a wic kominiarz, dekarz, osoba instalujca anten lub odnieajca dach nie wpadnie przez okno do rodka pomieszczenia, jeli przypadkowo nadepnie na skrzydo okna, a takich wypadkw na wiecie notuje si coraz wicej. Na razie firma FAKRO nie odczuwa spadku sprzeday oraz oznak kryzysu i kontynuuje zaplanowany rozwj, w tym m.in. rozpoczte inwestycje w USA, Niemczech, na Ukrainie i w Nowym Sczu. W 2009 r. ma by uruchomione centrum logistyczne za oceanem oraz w Niemczech. Natomiast obecnie w Nowym Sczu rozpoczto monta bram garaowych we wsppracy z amerykask firm Wayne Dalton, a ich oficjalna prezentacja odbya si na BUDMIE 2009. Grupa SILIKATY zaprezentowaa na BUDMIE 2009 nie tylko innowacyjne wyroby, ale take najnowszy zeszyt techniczny Projektowanie konstrukcyjne budynkw z silikatowych elementw murowych. Jest to pierwszy w Polsce podrcznik opracowany z uwzgldnieniem najnowszej normy PN-B-03002:2007 Konstrukcje murowe. Projektowanie i obliczanie. Opracowanie zawiera zasady projektowania konstrukcji budynkw ze cianami z silikatowych elementw murowych oraz przykad obliczeniowy i tok postpowania przy projektowaniu konstrukcji w systemie Nowoczesne SILIKATY. Publikacja adresowana jest gwnie do projektantw i konstruktorw. Na stoisku firmy RUUKKI ogromnym zainteresowaniem cieszy si system kasetonw elewacyjnych RUUKKI RSP. Kasetony te pozwalaj na swobod w ksztatowaniu elewacji dziki moliwoci gicia wszystkich czterech ich krawdzi. Unikatowym rozwizaniem s skich. Ta prestiowa nagroda, z blisko trzydziestoletni tradycj, bdca symbolem walorw produktu, jego nowoczesnoci i innowacyjnoci, pomaga w rynkowej rywalizacji. Zoty Medal MTP na targach BUDMA 2009 otrzymay wyroby:
Minister Architektury i Budownictwa Biaorusi Aleksander Selezniow oglda okno dachowe na stoisku firmy FAKRO
te kasetony RUUKKI RSP 600 z blachy Cor-Ten. W skadzie chemicznym tego typu stali znajduj si domieszki krzemu, miedzi, niklu, chromu i fosforu, dziki czemu ma ona znacznie wiksz odporno na korozj ni standardowa stal wglowa. Bardzo prnie dziaa firma GLOBAL PROSPER zaoona przez dwch ambitnych modych ludzi, ktrzy pomagaj zagranicznym firmom wprowadza wyroby na polski rynek oraz zakada oddziay na terenie RP. Na BUDMIE 2009 firma zaprezentowaa ofert czeskiej firmy MRZEK, zajmujcej si wyburzeniami, trudnymi rozbirkami, pracami ziemnymi itp. MRZEK specjalizuje si w rozbirkach kominw w technologii unikatowej w skali wiatowej. Polega ona na tym, e na szczycie komina ustawiana jest koparka, ktra sukcesywnie rozbiera budowl od gry. Obecnie GLOBAL PROSPER wprowadza na polski rynek spk PROBETON z Ostravy, bdc czci holdingu IFT, specjalizujc si w produkcji elementw z betonu komrkowego, ktre maj by bardzo konkurencyjne cenowo. Czeska firma planuje rwnie inwestowa w naszym kraju. Holding IFT sprzedaje te na polskim rynku wyroby metalowe. Trzynacie wyrobw spord prezentowanych na targach BUDMA 2009 zostao nagrodzonych Zotym Medalem Midzynarodowych Targw Pozna-
Fot. J. Balana
Prestiowe nagrody
Ju po raz czwarty w picioletniej historii konkursu PERY CERAMIKI UE organizowanego przez redakcj kwartalnika Wok Pytek Ceramicznych, pod patronatem Ministerstwa Infrastruktury, Stowarzyszenia Architektw Polskich i Sekcji Architektury Wntrz Zwizku Polskich Artystw Plastykw, na targach BUDMA odbyo si wrczenie nagrd laureatom.
(dokoczenie na str. 80)
okno o podwyszonej osi obrotu z nawietlem dolnym, FAKRO Sp. z o.o., Nowy Scz (prezentacja na str. 66); ArCADIA TERMO PRO, Arcadiasoft Chudzik sp. j., d; gotowe azienki AGAFIL, Przedsibiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usugowe AGAFIL, Chojnice; system halowy RUUKKI, Ruukki Polska Sp. z o.o., yrardw; ogrodzenia systemowe z bloczkw upanych, DREWBET S.J., Zbrojewsko; AMBERTERM Okno PVC, Plastico Sp. z o.o., Koobrzeg; Porotherm 44 Si Nowy, Wienerberger Ceramika Budowlana Sp. z o.o., Warszawa (prezentacja na str. 65); Betoniarnia CCM 3200, BART Import Poland Bartomiej Skpski, Szamotuy; TERMIX-P5 termowylewka podogowa na bazie perlitu, Przedsibiorstwo Produkcyjno-Usugowe FORMAT s.c. Pawe Forusiski, Tomasz Major, Bechatw; nasada hybrydowa FENKO, UNIWERSAL Sp. z o.o., Katowice (prezentacja na str. 67); Hala ZET konstrukcja szkieletowa hali, BALEX METAL Sp. z o.o., Bolszewo; KOBI Kalkulator obiektw budowlanych, ATHENASOFT Sp. z o.o., Warszawa (prezentacja na str. 68); pyty meblarskie DELUX, PRESTIGE S.A., Pozna.
64
2 2009 (nr 438)
ustaki cienne Porotherm 44 Si, innowacyjny produkt firmy Wienerberger, 21 stycznia zostay nagrodzone Zotym Medalem Midzynarodowych Targw Poznaskich BUDMA 2009. Wyrnienie to przyznawane jest materiaom charakteryzujcym si doskona jakoci i nowoczesnymi rozwizaniami technologicznymi. Porotherm 44 Si jest najdoskonalszym dostpnym na rynku pustakiem przeznaczonym do wznoszenia jednowarstwowych cian nonych niewymagajcych docieplenia. Dla muru o gruboci 44 cm pozwala on uzyska wspczynnik przenikania ciepa U = 0,26 W/mK. Zoty Medal MTP to nie jedyne wyrnienie przyznane firmie Wienerberger. Pustaki Porotherm zdobyy 1. miejsce w Rankingu Marek Budowlanych i tytu Budowlanej Marki Roku 2008 w kategorii materiaw wznoszeniowych. Doskonaa jako i wyjtkowe parametry techniczne pustaka Porotherm 44 Si zostay potwierdzone Rekomendacj Techniczn ITB RT ITB 1109/2008. Jest to pierwsza w Polsce rekomendacja wydana dla ciennych wyrobw ceramicznych. Porotherm 44 Si czy wszystkie dotychczasowe zalety pustakw poryzowanych, takie jak: due wymiary; ciepe poczenie na piro + wpust, ktre eliminuje konieczno stosowania zaprawy w spoinach pionowych; zdolno do akumulacji ciepa, ze znacznie zwikszon poryzacj i zaawansowanym, 35-rzdowym systemen dre (o 10 wicej ni w przypadku tradycyjnych pustakw P+W). W efekcie uzyskano najlepszy dla tej kategorii materiaw wspczynnik przenikania ciepa U = 0,26 W/m2K. Poryzowane pustaki ceramiczne firmy Wienerberger s wypalane z najwyszej jakoci gliny, ekologiczne i przyjazne dla ludzi. Zwikszona ilo pustek powietrznych i ciesze cianki w pustakach Porotherm 44 Si poprawiaj ich parametry termiczne oraz sprzyjaj wydajniejszemu przepywowi pary wodnej i utrzymaniu w domu staej, optymalnej wilgotnoci powietrza. Rwnie pod wzgldem
Medal dla cegie Porotherm 44 Si na BUDMIE 2009
MEDALICI TARGW BUDMA 2009
Wrczenie Zotego Medalu MTPza pustak cienny z ceramiki poryzowanej Porotherm 44 Si. Od lewej: prof. dr hab. in. Jzef Jasiczak Przewodniczcy Kapituy Konkursu; Olgierd Dziekoski Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Infrastruktury; Mirosaw Jaroszewicz Dyrektor Handlowy w firmie Wienerberger Ceramika Budowlana Sp. z o.o.; Przemysaw Trawa Prezes Zarzdu MTP
ekonomii wykonania cian Pustaki Porotherm 44 Si stanowi korzystn alternatyw dla innych technologii budowlanych. Wyeliminowanie kosztownej, pracochonnej i skomplikowanej izolacji termicznej, zuycie zaprawy jedynie do wykonania poziomych pocze poszczeglnych warstw i due wymiary pustakw Porotherm 44 Si znacznie upraszczaj proces inwestycyjny oraz obniaj koszty robocizny i materiaw.
Pustak cienny Porotherm 44 Si nagrodzony Zotym Medalem MTP
Bogaty asortyment rozwiza systemowych, na ktry skadaj si pustaki uzupeniajce Porotherm 44 K Si, pustaki powkowe Porotherm 44 1/2 K Si oraz pustaki naronikowe Porotherm 44 R Si, pozwala zminimalizowa straty ciepa w miejscach osadzania okien i drzwi. Aby uzyska ciep cian o trwaej elewacji, wystarczy jedynie otynkowa mur. Pustaki Porotherm 44 Si ukada si na zaprawie termoizolacyjnej Porotherm TM lub innej ciepochronnej zaprawie murarskiej o podobnych waciwociach, dopuszczonej do obrotu. Dodatkow zalet pustakw Porotherm 44 Si jest przystpna cena (139,20 z netto/m2 muru, wg cennika z 5.01.2009). Uzyskane wyrnienia premiuj dokonania firmy Wienerberger, precyzyjnie okrelajc jej pozycj na rynku oraz potwierdzaj jako produkowanych i sprzedawanych przez ni materiaw.
tel. 022 514 21 00 e-mail: office@wienerberger.com.pl www.wienerberger.pl

2 2009 (nr 438)
65
Okno o podwyszonej osi obrotu z nawietlem dolnym

Nowe okno o podwyszonej osi obrotu z nawietlem dolnym FDH to okno dwuskrzydowe zapewniajce komfortowe uytkowanie poddasza. Innowacyjne grne skrzydo ma podwyszon o obrotu, dziki czemu po otwarciu z atwoci mona podej do krawdzi okna otwieranego obrotowo. Unikatowa konstrukcja oku sprawia, e skrzydo grne czy zalety okna klapowego oraz obrotowego. Dolna cz grnego skrzyda peni rol okna klapowego, a grna stanowi dodatkowe dowietlenie. Okno ma podniesion o obrotu, przez co nawet wysoka osoba moe swobodnie podej do krawdzi okna.Zawiasy przesunite s do gry o 15 20 cm w zalenoci od wysokoci
MEDALICI TARGW BUDMA 2009
Wrczenie Zotego Medalu MTP za okno o podwyszonej osi obrotu z nawietlem dolnym. Od lewej: prof. dr hab. in. Jzef Jasiczak Przewodniczcy Kapituy Konkursu; Olgierd Dziekoski Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Infrastruktury; Janusz Komurkiewicz Dyrektor Marketingu w firmie FAKRO; Przemysaw Trawa Prezes Zarzdu MTP
okna.Skrzydo przy obrocie o kt 0 45 jest podtrzymywane przez innowacyjny mechanizm wspomagajcy, ktry pozwala pozostawi otwarte skrzydo w dowolnej pozycji. Skrzydo do mycia jest blokowane przy kcie 160 przez zasuwk, podobnie jak w przypadku okna FTP-V.
Okno FDH to jedyne okno dachowe Dolne skrzydo jest niena rynku, ktre po zamontowaniu w daotwierane. Mog przez nie chu o nachyleniu 30 43 spenia waruswobodnie patrze dzieci oraz donek normy DIN 5034-1, wg ktrej dolna roli nawet w pozycji siedzcej. Skrzydo krawd okna ma by na wysokoci do to ma pakiet szybowy z wewntrzn szy95 cm,a grna na wysokoci min.220 cm b laminowan, co umoliwia dzieciom od podogi. bezpieczne ogldanie otoczenia. Okno o podwyszonej osi obrotu z naMonta okna FDH odbywa si w stanwietlem dolnym FDH wykonane jest dardowy, atwy sposb jak wszystkich w systemie wzmocnienia konstrukcji okien FAKRO.W tym rozwizaniu wiksz topSafe i ma podwyszon odporno powierzchni przeszklenia osignito na wamanie.Okno wyposaone jest rwprzez powikszenie dugoci,a nie szeronie w automatyczny nawiewnik V40P. koci. Okno FDH o wymiarze 94 x 206 cm Okno o podwyszonej osi obrotu daje wiksz powierzchni dowietlenia z nawietlem dolnym FDH otrzymao ni okna 134 x 140, a dodatkowo mieci Zoty Medal MTP oraz rekomendacj si pomidzy krokwiami.Nie ma wic koPolskiego Stowarzyszenia Dekarzy niecznoci przeprowadzania kosztowpodczas targw Budma 2009. nych zmian w konstrukcji dachu. Naley rwnie zaznaczy, e im Okno FDH zastpuje konieczno zespalania wyej okno jest zamontowane, tym okien w pionie, oferujc wiksz powierzchni lepiej dowietla pomieszczenie. dowietlenia. W oknie z nawietlem szeroko Do tej pory prawidowe zaprojek- elementu czcego wynosi 15 cm, natomiast towanie dowietlenia pomieszcze- w standardowym zespoleniu 30 cm nia za pomoc okien dachowych moliwe byo wycznie przy wykorzystaniu zespolenia pionowego dwch okien dachowych. Stworzone przez FAKRO okna dachowe o wysokoci powyej 160 cm umoliwiaj osignicie prawidowego dowietlenia za pomoc jednego okna FDH. Okna te maj wy- Okno FDH z nawietlem Standardowe zespolenie pionowe dolnym soko do 250 cm.
infolinia 0800 100 052, www.fakro.pl
Fot. J. Balana
66
2 2009 (nr 438)
adania statystyczne GUS, przeprowadzone w duych przedsibiorstwach przemysowych o liczbie pracujcych 50 i wicej osb, wskazuj na wyrane zahamowanie, w ostatnich miesicach 2008 r., wysokiego tempa wzrostu produkcji materiaw budowlanych, notowanego w 2007 r. i I proczu 2008 r. Sabe miesiczne wyniki produkcyjne w IV kwartale sprawiy, e wielko produkcji wytworzonej w cigu caego 2008 r. bya nisza ni przed rokiem a w 25 grupach wyrobw, spord 42 obserwowanych (w 2007 r. tylko w 7 pozycjach), natomiast dynamika produkcji notowana za dwanacie miesicy 2008 r. bya nisza od notowanej za okres stycze listopad 2008 r. w 28 pozycjach. Ujemn dynamik produkcji zanotowano we wszystkich obserwowanych grupach wyrobw przemysu drzewnego, w przypadku niektrych rodzajw farb, wyrobw stalowych i betonowych, natomiast dodatni dynamik produkcji wykazywali producenci wyrobw budowlanych z przemysu ceramicznego, szklarskiego i tworzyw sztucznych. Produkcja wytworzona w grudniu 2008 r. bya nisza ni w grudniu 2007 r. w 26 grupach wyrobw, a a w 35 pozycjach nisza ni w listopadzie 2008 r. Najwikszy spadek produkcji w grudniu w porwnaniu z grudniem 2007 r., o ponad 40%, zanotowano w produkcji blachy walcowanej na zimno o 60,7%, ceramicznych gsiorw dachowych o 50,2%, betoniarek o 48,3%, szyb zespolonych wielokomorowych o 47,8%, przy wzrocie produkcji szyb jednokomorowych o 13,7%, pyt parkietowych do podg niemozaikowych o 45,0%, przy wzrocie produkcji pyt do podg mozaikowych o 3,4%. O 20 40% mniej ni przed rokiem wyprodukowano: wapna o 36,4%, pyt pilniowych o 32,1%, a wirowych o 15,2%, sklejki o 30,7%, farb i pokostw na bazie poliestrw, o masie rozpuszczalnika organicznego powyej 50% o 27,4%, blokw ciennych z betonu lekkiego o 25,0%, w tym autoklawizowanego betonu komrkowego o 23,5%, papy o 24,9% oraz blokw i pyt ciennych gipsowych o 22,9%. Mniej, o 10 20%, ni w grudniu 2007 r. wyprodukowano tarcicy o 18,8%, filcw i pyt z wkna szklanego o 15,2%, elementw ciennych silikatowych o 13,5%, dachwki ceramicznej o 12,7%, wyrobw
Produkcja materiaw budowlanych w 2008 roku

Produkcja waniejszych wyrobw przemysowych stosowanych w budownictwie w grudniu 2008 r. (cd. na str. 71)
Wyroby Tarcica [dam3] w tym: tarcica iglasta [dam3] Sklejka skadajca si wycznie z arkuszy drewna [m3] Pyty wirowe i podobne pyty drewnopodobne [dam3] Pyty pilniowe z drewna lub innych materiaw drewnopodobnych [tys. m2] Okna i drzwi, ocienice i progi drewniane [tys. m2] Pyty parkietowe z drewna, do podg mozaikowych [tys. m2] Pyty parkietowe z drewna, pozostae [tys. m2] Farby i lakiery (cznie z emaliami i lakierami) na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, w rodowisku wodnym [hl] Farby i pokosty (cznie z emaliami i lakierami) na bazie poliestrw o masie rozpuszczalnika organicznego wikszej ni 50% masy roztworu [hl] Farby i pokosty (cznie z emaliami i lakierami) na bazie poliestrw, pozostae [hl] Farby i pokosty (cznie z emaliami i lakierami) na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, w ktrych masa rozpuszczalnika organicznego przekracza 50% masy roztworu [hl] Farby i pokosty (cznie z emaliami i lakierami) chlorokauczukowe, chemoutwardzalne, epoksydowe oraz poliuretanowe, w ktrych masa rozpuszczalnika organicznego przekracza 50% masy roztworu [hl] Rury, przewody i we sztywne z polimerw chlorku winylu [t] Wykadziny podogowe, cienne lub sufitowe z tworzyw sztucznych [tys. m2] Wykadziny podogowe z polimerw chlorku winylu [tys. m2] Szyby zespolone jednokomorowe [tys. m2] Szyby zespolone wielokomorowe [tys. m2] Filce, materace i pyty z wkna szklanego [t] Wyroby sanitarne z porcelany [t] Cegy i elementy budowlane, ceramiczne, wypalane z gliny, stosowane pod oblicowaniem [dam3] XII I XII liczby bezwzgldne 154 131 372 2 541 2 223 5 058 XII 2007 = 100 81,2 81,6 84,8 67,9 69,7 XII 2007 = 100 XI 2008 = 100 83,8 82,4 87,4 76,2 69,3
RYNEK BUDOWLANY
6 183
113 918
26 379
1 692
104
852
427 603
11 503
30 464 2 449 806
1 431
103,4 55,0
110,2
106,5 72,2
90,0
102 504
136,1
77,5
1 702 13 694
43 831 351 034
72,6 125,0
67,3 77,4
928
35 625
103,0
56,6
5 456
5 267 915 778
108 494
97 251
125,3
95,4
88,8 66,1 83,1 71,2
679 12
16 612 13 380 10 063
101,8 113,7 52,2
94,0
84,5
2 003 4 190 314
26 869 52 489 3 721
328
84,8 95,3 97,6

2 2009 (nr 438)
94,5 98,6
63,2
103,6
69
RYNEK BUDOWLANY
Dynamika produkcji waniejszych wyrobw przemysowych uywanych w budownictwie w grudniu 2008 r.
70
2 2009 (nr 438)
RYNEK BUDOWLANY
Produkcja waniejszych wyrobw przemysowych stosowanych w budownictwie w grudniu 2008 r. (cd. ze str. 69)
Wyroby w tym: pustaki cienne, ceramiczne [dam3] Ceramiczne cegy i elementy stosowane do licowania [dam3] Pustaki stropowe ceramiczne [tys. szt.] Dachwki ceramiczne [tys. szt.] Gsiory dachowe, ceramiczne [tys. szt.] Cement [tys. t] Wapno [tys. t] Bloki cienne z betonu lekkiego [tys. t] w tym: autoklawizowany beton komrkowy [tys. t] [dam3] Elementy cienne silikatowe [dam3] Bloki i pyty cienne gipsowe [tys. t] Masa betonowa [tys. t] Papa [tys. m2] Wyroby izolacji termicznej z weny mineralnej [tys. t] Rury stalowe [tys. t] rury bez szwu [tys. t] rury ze szwem [tys. t] Blachy walcowane na zimno [tys. t] Betoniarki z wyczeniem drogowych [szt.] Gazomierze [tys. szt.] Wodomierze [tys. szt.] XII I XII liczby bezwzgldne 290 270 13 661 502 933 110 3 363 XII 2007 = 100 98,9 XII 2007 = 100 XI 2008 = 100 104,8
27
6 352 179 484 6 302 17 017 1 886 3 575
343
129,2 87,3 49,8 91,3 63,6
101,2
56,7 103,0 93,1 73,5 90,6
92,6
188
75,0
95,5
185 266 57 65 1 760 3 314 28 25 12 14 26
3 452 4 901 1 037 1 181 27 448 78 329 364 409 193 217 689
izolacji termicznej z weny mineralnej o 11,2%. Zmniejszenie produkcji, nieprzekraczajce 10%, wykazali producenci cementu o 8,7%, wykadzin podogowych, ciennych lub sufitowych z tworzyw sztucznych o 6,0%, przy wzrocie wykadzin podogowych o 1,8%, wyrobw sanitarnych z porcelany o 4,7%, farb i pokostw chlorokauczukowych, chemoutwardzalnych, epoksydowych oraz poliuretanowych, o masie rozpuszczalnika organicznego powyej 50% o 4,6%, cegy i elementw budowlanych, ceramicznych, wypalanych z gliny, stosowanych pod oblicowaniem o 2,4%, w tym pustakw ciennych ceramicznych o 1,1%. Niektrzy producenci znaleli w grudniu 2008 r. uzasadnienie na utrzymanie lub nawet wzrost produkcji, w przypadku 16 grup w porwnaniu z grudniem 2007 r., ale tylko w przypadku 7 pozycji w porwnaniu z produkcj wytworzon miesic wczeniej, tj. w listopadzie 2008 r. Najwikszy wzrost, w porwnaniu z grudniem ub. roku, o ponad 30%, zanotowano w produkcji wodomierzy o 116,6% (ale w porwnaniu z listopadem 2008 r. obniono produkcj o 49,1%), gazomierzy
1 264 49 119
o 59,1% (w stosunku do listopada wzrost 5,6%), farb i lakierw na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, wodorozpuszczalnych o 36,1% (spadek do ub. miesica o 22,5%). O 10 30% wicej ni w grudniu 2007 r. wyprodukowano pustakw stropowych ceramicznych o 29,2%, rur, przewodw i wy sztywnych z PVC o 25,3%, niektrych rodzajw farb i pokostw na bazie poliestrw o 25,0%, okien, drzwi, ocienic i progw drewnianych o 10,2%. We wszystkich tych grupach wielko produkcji bya jednak nisza ni przed miesicem o ok. 10 40%. Wzrost nieprzekraczajcy 10% produkcji z grudnia 2007 r. wykazali w 2008 r. producenci rur stalowych o 6,9%, w tym rur bez szwu o 9,7%, a ze szwem o 4,6%, masy betonowej o 3,2%, farb i pokostw na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, o masie rozpuszczalnika organicznego powyej 50% o 3,0% oraz cegy ceramicznej i elementw stosowanych do licowania o 1,2%. W skali roku najlepsze efekty produkcyjne, wysze ni w 2007 r. o ponad 10% zanotowali producenci wodomierzy
43 745 525 2337
51,7 159,1 216,6
88,8 106,9 109,7 104,6 39,3
76,5 77,2 86,5 77,1 103,2 75,1
77,1 105,6 50,9
95,6 87,6 71,5 108,7 122,6
95,4 95,7 85,5 96,8 83,9 54,7
o 108,8%, farb i lakierw na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, wodorozpuszczalnych o 20,3%, papy o 17,8%, ceramicznych gsiorw dachowych o 17,8% oraz farb i pokostw na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, o masie rozpuszczalnika organicznego powyej 50% o 16,3%. W produkcji 8 grup wyrobw osignito wzrost nieprzekraczajcy 10%, tzn. masy betonowej wyprodukowano o 9,1% wicej ni w 2007 r., szyb zespolonych jednokomorowych o 6,7% (w produkcji szyb wielokomorowych utrzymano poziom ub. roku), pustakw stropowych ceramicznych o 6,1%, rur stalowych o 5,4%, w tym rur bez szwu o 7,5% mniej ni przed rokiem, a ze szwem o 20,4% wicej, wykadzin podogowych, ciennych lub sufitowych z tworzyw sztucznych o 3,5%, przy wzrocie wykadzin podogowych tylko o 0,5%, blokw i pyt ciennych gipsowych o 2,7%, cegy i elementw budowlanych, ceramicznych, wypalanych z gliny, stosowanych pod oblicowaniem o 2,6%, w tym pustakw ciennych ceramicznych o 3,9%, a cementu o 1,9% wicej. Na poziomie zblionym do ubiegorocznego utrzymano produkcj dachwek ceramicznych, elementw ciennych silikatowych i wyrobw sanitarnych z porcelany. Najwiksze zmniejszenie rocznej produkcji, o ponad 20%, raportowali producenci blachy walcowanej na zimno o 23,3%, pyt parkietowych do podg mozaikowych o 21,3%, a pyt do podg niemozaikowych o 6,1%, wyrobw izolacji termicznej z weny mineralnej o 11,2%. O 10 20% mniej ni w 2007 r. wyprodukowano farb i pokostw na bazie poliestrw, o masie rozpuszczalnika organicznego powyej 50% o 15,4%, blokw ciennych z betonu lekkiego o 13,3%, w tym autoklawizowanego betonu komrkowego o 11,6%, wapna o 11,4%, pyt pilniowych o 11,3%, a wirowych o 4,2% oraz filcw i pyt z wkna szklanego o 10,7%. Spadek nieprzekraczajcy 10% poziomu ubiegorocznego zanotowano w produkcji tarcicy o 7,9%, betoniarek o 7,7%, cegy ceramicznej i elementw stosowanych do licowania o 7,6%, okien, drzwi, ocienic i progw drewnianych o 7,1%, farb i pokostw chlorokauczukowych, chemoutwardzalnych, epoksydowych oraz poliuretanowych, o masie rozpuszczalnika organicznego powyej 50% o 6,8%, rur, przewodw i wy sztywnych z PVC o 4,1% oraz sklejki o 3,6%, niektrych rodzajw farb i pokostw na bazie poliestrw o 3,5% i gazomierzy o 1,2%.
mgr Magorzata Kowalska

Gwny Urzd Statystyczny
2 2009 (nr 438)
71
RYNEK BUDOWLANY
Tabela 1. Dynamika (w cenach staych) i struktura (w cenach biecych) sprzeday produkcji budowlano-montaowej w jednostkach budowlanych o liczbie pracujcych powyej 9 osb
Wyszczeglnienie I III 151,1 148,9 157,4 I VI 130,2 128,6 134,5 2007 r. I IX I XII 115,7 I III I VI I IX 2008 r. I XII 112,9 109,9 120,5 XII 106,1 100,2 121,0 2007 r. I XII
zacuje si, e w 2008 r. sprzeda produkcji budowlano-montaowej zrealizowana systemem zleceniowym na terenie kraju przez wszystkie przedsibiorstwa budowlane (tj. cznie z jednostkami o liczbie pracujcych do 9 osb) bya wysza o ok. 11% ni w 2007 r. Podobnie jak w latach poprzednich, w strukturze produkcji budowlano-montaowej ogem najwikszy udzia stanowiy roboty wykonane przez przedsibiorstwa bdce wasnoci krajowych osb fizycznych (ok. 72%) oraz wykonywane przez prywatne spki krajowe (ok. 18%). W 2008 r. notowano nadal wysokie, chocia nieco wolniejsze ni w poprzednich dwch latach, tempo wzrostu sprzeday produkcji budowlano-montaowej zrealizowanej przez przedsibiorstwa o liczbie pracujcych powyej 9 osb. Sprzeda ta bya o 12,9% wysza ni w 2007 r. (wobec wzrostu o 15,7% w roku poprzednim). Szybciej rosa sprzeda robt o charakterze remontowym (o 20,5%) ni inwestycyjnym (o 9,9%). Udzia robt inwestycyjnych w sprzeday produkcji budowlano-montaowej ogem zmniejszy si w porwnaniu z 2007 r. o 1,9 pkt proc. do 70,1%.
Sprzeda produkcji budowlano-montaowej i produkcja sprzedana budownictwa w 2008 roku

W 2008 r. przecitne zatrudnienie w budownictwie roso w tempie obserwowanym w 2007 r. (o 9,1%), przy wzrocie przecitnego miesicznego wynagrodzenia brutto o 12,9% (w 2007 r. o 15,5%). W grudniu 2008 r,. produkcja bya wysza ni przed rokiem o 6,1%, a w porwnaniu z listopadem 2008 r. wysza o 48,3%. Po wyeliminowaniu wpywu czynnikw o charakterze sezonowym wzrost w skali roku wynis 7,9%, natomiast w porwnaniu z listopadem 2008 r. o 2,0%. W stosunku do obu porwnywanych okresw w grudniu 2008 r. wzrost sprzeday produkcji odnotowano we wszystkich grupach przedsibiorstw. W 2008 r. wzrost sprzeday produkcji budowlano-montaowej (tabela 1) w ujciu rocznym obserwowano we wszystkich grupach przedsibiorstw budowlanych, w tym najwikszy w jednostkach zajmujcych si gwnie przygotowaniem terenu pod budow oraz wykonujcych gwnie roboty budowlane wykoczeniowe, przy czym udzia tych grup w produkcji budowlano-montaowej jest niewielki. W przedsibiorstwach, ktrych podstawowym rodzajem dziaalnoci s ro-
boty wykoczeniowe, sprzeda produkcji wzrosa w jednostkach specjalizujcych si w tynkowaniu (o ok. 50%), malowaniu i szkleniu (o ponad 31%), wykonywaniu podg i cian (o ok. 30%) i pozostaych robotach wykoczeniowych (o ok. 29%). Spadek odnotowano w jednostkach zakadajcych stolark budowlan (o ponad 4%). Sprzeda zwikszya si w znacznym stopniu rwnie w podmiotach wykonujcych gwnie instalacje budowlane, w tym najwyszy wzrost sprzeday robt odnotowano w przedsibiorstwach specjalizujcych si w wykonywaniu instalacji elektrycznych (o ponad 16%) oraz instalacji cieplnych, wodnych, wentylacyjnych i gazowych (o ponad 15%). W podmiotach wykonujcych pozostae instalacje budowlane wystpi wzrost o ponad 3%, a w realizujcych prace izolacyjne spadek o ok. 3%. Wrd podmiotw zajmujcych si gwnie wznoszeniem budynkw i budowli; inynieri ldow i wodn zwikszenie sprzeday robt odnotowano we wszystkich klasach, w tym w jednostkach budujcych gwnie obiekty inynierii wodnej (o ok. 24%), specjalizujcych si w robotach budowlanych dro-
Ogem z tego roboty budowlane o charakterze: inwestycyjnym remontowym Z ogem grupy przedsibiorstw: przygotowanie terenu pod budow wznoszenie obiektw budowlanych; inynieria ldowa i wodna wykonywanie instalacji budowlanych wykonywanie robt budowlanych wykoczeniowych
2 2009 (nr 438)
120,2
analogiczny okres poprzedniego roku = 100 117,4 117,2 117,8 118,2 118,7 116,9 115,5
100,0
struktura [%]
100,0 72,0 28,0
121,8 116,5
118,3 109,5
113,6 120,5
70,1 29,9
136,6 154,9
125,7 131,5
135,4 120,3 119,4
130,6 115,4
163,9 115,6
140,2 116,9
132,4 114,6
127,2 112,2
165,3 104,5
2,1 83,8
1,9 84,3
136,5 110,2
124,6
116,4
122,0 127,7
121,6 139,2
116,6
114,1
109,8 118,6
12,2 1,7
12,1 1,5
106,2
106,2
109,0
137,0
123,8
72
RYNEK BUDOWLANY
gowych (o ponad 19%) oraz w podmiotach wykonujcych gwnie konstrukcje i pokrycia dachowe (o ok. 12%). W przedsibiorstwach zajmujcych si gwnie budownictwem oglnym i inynieri ldow produkcja bya wysza ni przed rokiem o ponad 9%, a w wykonujcych gwnie specjalistyczne roboty budowlane o ponad 3%. Przy oglnym wzrocie sprzeday produkcji budowlano-montaowej (zrealizowanej w 2008 r. przez przedsibiorstwa o liczbie pracujcych powyej 9 osb) o 12,9%, wzrost robt zwizanych z realizacj budynkw wynis 14,8%, a z budow obiektw inynierii ldowej i wodnej 11,0%. W oglnej wartoci tej sprzeday zwikszy si, w porwnaniu z 2007 r., udzia robt zwizanych z realizacj budynkw (z 47,8% do 48,7%), o czym zadecydowa wzrost udziau produkcji zwizanej ze wznoszeniem budynkw mieszkalnych (z 16,1% do 17,4%), przy spadku udziau robt zrealizowanych na budynkach niemieszkalnych z 31,7% do 31,3%). Wzrost udziau robt wykonywanych przy realizacji budynkw o dwch mieszkaniach i wielomieszkaniowych oraz zbiorowego zamieszkania wynis po 0,5 pkt, a dla budynkw jednomieszkaniowych 0,3 pkt. Spadek udziau robt zrealizowanych na budynkach niemieszkalnych odnotowano w przypadku budynkw przemysowych i magazynowych (o 1,9 pkt) oraz transportu i cznoci (o 0,3 pkt). Wzrs natomiast udzia produkcji wykonanej przy budowie pozostaych budynkw niemieszkalnych (gospodarstw rolnych i budynkw magazynowych rolniczych) o 0,7 pkt, hoteli i budynkw zakwaterowania turystycznego oraz budynkw handlowo-usugowych po 0,4 pkt, budynkw biurowych o 0,2 pkt, a oglnodostpnych obiektw kulturalnych, budynkw o charakterze edukacyjnym, budynkw szpitali i zakadw opieki medycznej oraz budynkw kultury fizycznej o 0,1 pkt. W strukturze zrealizowanej w 2008 r. produkcji budowlano-montaowej (tabela 2) zmniejszy si udzia robt zwizanych z realizacj obiektw inynierii ldowej i wodnej (z 52,2% przed rokiem do 51,3%). Spadek dotyczy gwnie udziau robt zwizanych z budow autostrad, drg ekspresowych, ulic i drg pozostaych (o 1,3 pkt). Odnotowano go take w przypadku udziau robt zwizanych z realizacj drg lotniskowych (o 0,8 pkt), budowli wodnych i kompleksowych budowli na terenach przemysowych (po 0,3 pkt). Wzrs natomiast udzia produkcji zrealizowanej przy budowie rurocigw i linii telekomunikacyjnych oraz linii energetycznych przesyowych (o 0,3 pkt), rurocigw sieci rozdzielczej i linii kablowych rozdzielczych (o 0,5 pkt, przy spadku udziau robt zwizanych z budow oczyszczalni wd i ciekw o 0,2 pkt), obiektw pozostaych (o 0,4 pkt), drg szynowych, drg kolei napowietrznych lub podwieszanych oraz mostw, wiaduktw i estakad, tuneli i przej nadziemnych i podziemnych i budowli sportowych i rekreacyjnych (po 0,2 pkt). W okresie trzech kwartaw 2008 r. sytuacja finansowa przedsibiorstw w budownictwie (dane dotycz podmiotw gospodarczych prowadzcych ksigi rachunkowe, w ktrych liczba pracujcych wynosi 50 i wicej osb) ksztatowaa si korzystniej ni w analogicznym okresie 2007 r. Znacznie wyszy
Rodzaje obiektw
Tabela 2. Struktura (w cenach biecych) sprzeday produkcji budowlano-montaowej wg rodzajw obiektw budowlanych
Ogem w tym: 2007 r. 100,0 47,8 16,1 13,4 1,5 Struktura [%] 2008 r. 100,0 17,4 48,7
ni przed rokiem by wynik finansowy brutto i netto. Przychody rosy szybciej ni koszty, w wyniku czego poprawiy si wskaniki rentownoci oraz wskanik poziomu kosztw, ktre byy korzystniejsze ni przecitnie dla ogu przedsibiorstw niefinansowych. Produkcja sprzedana budownictwa (tabela 3) obejmujca przychody z dziaalnoci budowlanej i niebudowlanej, tj. ze sprzeday wyrobw wasnej produkcji, robt i usug zrealizowana w 2008 r. przez przedsibiorstwa budowlane o liczbie pracujcych powyej 9 osb bya (w cenach biecych) o 20,5% wysza ni w 2007 r. (w 2007 r. wysza o 24,9%). Lepsze efekty odnotowano, podobnie jak w 2007 r., we wszystkich wojewdztwach, jednak wobec wysokiej dynamiki ubiegorocznej odnotowane w 2008 r. przyrosty produkcji sprzedanej uksztatoway si w wikszoci wojewdztw na troch niszym poziomie. Najwyszy wzrost odnotowano w przedsibiorstwach z siedzib na terenie wojewdztwa: lubelskiego
Budynki razem
budynki mieszkalne o dwch mieszkaniach i wielomieszkaniowe budynki niemieszkalne w tym: biurowe handlowo-usugowe
mieszkalne jednorodzinne
31,7 3,5 13,3 6,6
13,9
1,8
31,3 3,7 11,4 7,0
oglnodostpne obiekty kulturalne, budynki o charakterze edukacyjnym, budynki szpitali i zakadw opieki medycznej oraz budynki kultury fizycznej w tym: Obiekty inynierii ldowej i wodnej
przemysowe i magazynowe
52,2 21,1 3,0
5,3
51,3 19,8 3,2 10,4 5,4
5,4
mosty, wiadukty i estakady, tunele i przejcia nadziemne i podziemne rurocigi sieci rozdzielczej i linie kablowe rozdzielcze
drogi szynowe, drogi kolei napowietrznych lub podwieszanych
autostrady, drogi ekspresowe, ulice i drogi pozostae
3,0
3,2
rurocigi i linie telekomunikacyjne oraz linie energetyczne przesyowe oczyszczalnie wd i ciekw kompleksowe budowle na terenach przemysowych obiekty pozostae, gdzie indziej niesklasyfikowane
5,1
1,8 4,9
9,9
1,6 4,6 2,4
2,0
2 2009 (nr 438)
73
RYNEK BUDOWLANY
o 40,1% (przed rokiem wzrost o 24,6%), podkarpackiego o 33,7% (wzrost o 14,3%), maopolskiego o 30,9% (wzrost o 22,1%), warmisko-mazurskiego o 29,0% (wzrost o 6,2%), zachodniopomorskiego o 28,6% (wzrost o 13,9%) i wielkopolskiego o 26,4% (wzrost o 33,6%). Najmniejszy wzrost o 8,7% (przy wzrocie przed rokiem o 32,1%) odnotowano w wojewdztwie dzkim. Wzrostowi przychodw ze sprzeday wyrobw i usug towarzyszy take wzrost przecitnego zatrudnienia w przedsibiorstwach budowlanych, podobnie jak przed rokiem o 9,1%. Zarwno w 2008 r., jak i 2007 r. wzrost przecitnej liczby zatrudnionych odnotowano we wszystkich wojewdztwach, przy czym obserwowano stopniowe zmniejszanie si tempa tego wzrostu. Najwikszy odnotowano w firmach z siedzib na terenie wojewdztwa: dolnolskiego o 17,1% (przed rokiem wzrost o 8,8%), lubelskiego o 13,4% (wzrost o 18,5%), pomorskiego o 13,1% (wzrost o 11,1%), wielkopolskiego o 11,9% (wzrost o 9,0%) oraz maopolskiego o 10,2% (wzrost o 8,0%), a najmniejszy o 2,2% (przy wzrocie przed rokiem o 12,5%) w wojewdztwie dzkim. W styczniu br. wskanik oglnego klimatu koniunktury w budownictwie ksztatowa si na poziomie ujemnym, znacznie niszym ni przed miesicem i najniszym od lutego 2004 r. Spowodowane jest to pogorszeniem ocen dotyczcych biecego i przyszego portfela zamwie, produkcji budowlano-montaowej oraz sytuacji finansowej badaTabela 3. Produkcja sprzedana i przecitne zatrudnienie w budownictwie w 2008 r.
Wojewdztwa [mln z] Produkcja sprzedana 120,5 117,3 124,5 140,1 125,7 108,7 130,9 115,1 114,5 133,7 118,4 125,6 117,1 118,8 129,0 126,4 128,6 I XII 2007 = 100 [tys.] 391 27 18 17 7 20 34 78 7 17 8 23 57 10 14 42 13 Przecitne zatrudnienie 109,1 117,1 109,9 113,4 111,4 102,2 110,2 109,7 109,5 109,7 107,9 113,1 103,1 108,7 107,4 111,9 106,0
nych przedsibiorstw. Przewiduj one ograniczenia portfela zamwie i produkcji budowlano-montaowej w skali wikszej ni prognozowano przed miesicem. Przedsibiorcy przewiduj, e w najbliszych trzech miesicach ceny realizacji robt budowlano-montaowych mog spada szybciej ni prognozowano przed miesicem. Wykorzystanie mocy produkcyjnych w budownictwie, szacowane w styczniu br. na ok. 77%, jest najnisze od kwietnia 2006 r. Najwiksze wykorzystanie mocy produkcyjnych (blisko 84%) obserwuje si w przedsibiorstwach o liczbie pracujcych powyej 249 osb, a wrd grup przedsibiorstw budowlanych, w podmiotach wykonuj-
Polska dolnolskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie dzkie maopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie lskie witokrzyskie warmisko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie
135 695,8 8 399,7 4 448,0 3 995,0 1 722,8 5 660,2 10 785,6 43 449,1 2 126,9 4 199,5 3 359,4 7 297,0 14 261,0 2 834,9 3 242,5 16 000,5 3 913,5
I XII 2007 = 100
cych gwnie instalacje budowlane (ok. 80%). W styczniu br. wrd barier w prowadzeniu dziaalnoci budowlanej przedsibiorstwa najczciej wskazuj koszty zatrudnienia oraz konkurencj ze strony innych firm (chocia znaczenie tej bariery obniyo si w porwnaniu z grudniem ub. roku). W ujciu rocznym znaczco wzrosa dotkliwo niedostatecznego popytu oraz trudnoci z uzyskaniem kredytu. Zarwno w skali roku, jak i w odniesieniu do poprzedniego miesica w znacznym stopniu zmniejszya si uciliwo niedoboru wykwalifikowanych pracownikw. Gwny Urzd Statystyczny
mgr Janusz Kobylarz
W tym roku ULMA Construccion Polska S.A., oferujca systemy deskowa i rusztowa dla wszystkich sektorw budownictwa, obchodzi 20-lecie dziaalnoci. W lutym 1989 r. jako BAUMA Sp. z o.o. firma rozpocza dziaalno od produkcji kostki brukowej. Deskowania wprowadzia do swojej oferty w 1992 r., pocztkowo jako dystrybutor, a od 1998 r. jako producent tych systemw. Po wybudowaniu zakadu produkcyjnego w Starachowi-
cach BAUMA zacza oferowa na szerok skal takie systemy szalunkowe, jak PRIMO, DSD, strop BAUMA czy TUBUS. W 1997 r. firma zadebiutowaa na Giedzie Papierw Wartociowych w Warszawie, a w kolejnych latach utworzya oddziay w Rosji i na Ukrainie. W 2004 r. inwestorem strategicznym BAUMA S.A. zostaa hiszpaska firma ULMA C y Es Coop., jeden z liczcych si na wiecie producentw deskowa i rusztowa. Dziki moli-
ULMA 20 lat razem
woci skorzystania z jej ponad 40-letnich dowiadcze, BAUMA poszerzya swoj ofert, zwaszcza dla budownictwa inynieryjnego. Od grudnia 2006 r. firma dziaa ju pod brandem ULMA, jako ULMA Construccion Polska S.A. i posiada 13 oddziaw na terenie caego kraju. Pod koniec 2008 r. ULMA uruchomia nowe centrum logistyczne w Poznaniu, kolejne jest budowane w Jaworznie. Centrala firmy mieci si w Warszawie.
74
2 2009 (nr 438)
styczniu 2009 r., w porwnaniu z grudniem 2008 r., spady ceny w 4 grupach towarowych, w 4 grupach wzrosy, a w 4 nie zmieniy si. O 15% staniay silikaty (w wyniku dziaa promocyjnych prowadzonych przez producentw), o 3,4% izolacje termiczne, o 2% chemia budowlana i 0,2% beton komrkowy. Nie zmieniy si ceny materiaw ciennych ceramicznych, drewna, suchej zabudowy oraz izolacji wodochronnych. O 12,5% wzrosy ceny narzdzi (wikszo producentw podniosa ceny), a o 1,3% pokry dachowych i stolarki otworowej. W kategorii inne staniay tylko pytki ceramiczne, wyposaenia azienek i kuchni (0,4%), a podroay o 0,1% farby, lakiery, tapety, o 0,3% instalacje i technika grzewcza, a o 5,7% wyroby stalowe. Nie zmieniy si ceny: cementu i wapna, kostki brukowej oraz bram i ogrodze. W styczniu 2009 r. popyt na materiay budowlane by mniejszy o ok. 10% w stosunku do grudnia 2008 r. Jest to spowodowane m.in. warunkami pogodowymi (ostrzejsza zima w stosunku do ubiegego roku), gwatownie male-
Trendy zmiany cen materiaw budowlanych w styczniu 2009 roku

Trendy zmiany cen materiaw budowlanych w styczniu 2009 r.
asortymentowa Materiay cienne silikaty Grupa Trendy (I 2008 = 100) VI 2008 VII VIII I II III IV V IX 100 108,9 105,2 107,7 107,3 106,4 105,4 104,2 103,4 102,2 100,9 100,4 85,2 100 100,0 103,9 105,9 105,4 99,1 95,7 91,6 95,6 93,8 92,5 92,0 91,9 100 103,5 125,5 115,2 108,7 94,2 85,4 85,4 85,4 85,4 85,4 85,4 85,4 100 100,0 102,4 102,2 100,8 100,4 98,7 96,9 97,9 97,9 97,9 97,9 99,1 100 100,9 99,5 98,5 99,7 102,6 103,1 101,9 102,5 102,2 103,2 103,7 101,6 100 100 102,6 102,8 97,0 93,1 95,2 90,8 88,9 86,7 84,5 84,4 81,4 78,7 98,4 100,6 99,5 99,6 99,6 98,7 94,4 94,2 93,8 93,7 93,7 93,7 X XI XII 2009 I
RYNEK BUDOWLANY
Materiay cienne beton komrkowy Materiay cienne ceramiczne Pokrycia i folie dachowe, rynny Materiay izolacji termicznej
Chemia budowlana Drewno i materiay drewnopochodne Sucha zabudowa wntrz Materiay izolacji wodochronnej Inne
Stolarka otworowa, parapety Narzdzia i sprzt budowlany
100 108,0 99,5 97,6 97,6 97,6 95,6 95,6 95,7 96,2 94,3 94,3 94,3 100 100,0 99,6 99,6 99,6 99,6 99,6 99,6 99,6 99,6 99,6 99,6 101,0 100 95,2 98,5 94,3 94,9 96,6 104,9 104,9 104,9 108,5 103,3 100,7 100,7
100,0 100,9 102,6 104,1 105,5 105,8 109,2 108,5 102,1 100,4 99,3 98,9 99,4
100 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 102,4 100,0 102,4 115,2
jc od drugiego procza 2008 r. liczb wydawanych pozwole na budow i rozpoczynanych inwestycji oraz ogl-
n sytuacj gospodarcz w Polsce (kryzys oraz trudnoci z uzyskaniem kredytu hipotecznego).
Grupa PSB S.A.
Budownictwo europejskie
W grudniu 2008 r. odbya si w Brukseli 66. zimowa konferencja stowarzyszenia Euroconstruck, podczas ktrej omwiono stan budownictwa w Europie i perspektywy na najblisze lata. Przedstawiciele europejskich instytutw badawczych ocenili, e skutki spekulacji na rynku nieruchomoci i dramatycznie kurczcego si rynku hipotecznego znacznie odbij si na rynku budowlanym. Kryzys budowlany najmocniej dotknie Hiszpani i Irlandi. Najwiksze spadki wskanikw rozwoju wystpi w budownictwie mieszkaniowym. W 2008 r. nakady na budow nowych mieszka spady w porwnaniu z 2007 r. o 51 mld euro tj o ok. 15%. W 2008 r., po okresie oywienia w latach 2005 2007, nastpia w europejskim budownictwie budynkw komercyjnych i uytecznoci publicznej stagnacja (wzrost tylko o 1%).
Negatywne skutki recesji odczuwa te coraz bardziej europejski rynek budownictwa inynieryjnego (zaskakujcy niewielki wzrost zaledwie o 1,5%). Euroconstruck szacuje, e w 2008 r. europejski rynek budowlany skurczy si o 37 mld euro, tj. o 2,5%. Spadek produkcji budowlanej wywoa spadek zuycia cementu o ok. 10 mln t. Euroconstruck prognozuje na 2009 r. dalsze pogarszanie si wskanikw opisujcych budownictwo: zmniejszenie rynku budowlanego o ok. 5%, tj. o 65 mld euro; spadek liczby rozpoczynanych budw nowych mieszka o ponad 120 tys.; spadek liczby mieszka oddawanych do uytkowania o ok. 520 tys.; spadek zuycia cementu o 13 mln t.
2 2009 (nr 438)
75
VADEMECUM UNIJNE
mgr Jacek Skwierczyski mgr Magorzata ak-Skwierczyska
28 wrzenia 2007 r. Komisja Europejska wydaa decyzj w sprawie przyjcia do realizacji Programu Operacyjnego Kapita Ludzki, ktry jest jednym z programw operacyjnych sucych realizacji Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007 2013 i obejmuje cao interwencji Europejskiego Funduszu Spoecznego (EFS) w Polsce. Program bdzie finansowa tzw. projekty mikkie, a wic zwizane ze szkoleniami, integracj czy projektami koncepcyjnymi. W ramach programu zostan sfinansowane samodzielne projekty oraz takie, ktrych wdraanie jest niezbdne z punktu widzenia realizacji projektw finansowanych w ramach innych programw (tzw. projektw twardych). Mimo bardzo szeroko okrelonych ram wsparcia mona odnie wraenie, e nie wszystkie najbardziej potrzebne obszary wsparcia, szczeglnie dla przedsibiorcw, zostay uwzgldnione w programie.
Program Operacyjny Kapita Ludzki

Program Operacyjny Kapita Ludzki skada si z 10 priorytetw realizowanych rwnolegle na poziomie centralnym i regionalnym (rysunek 1). W ramach komponentu centralnego rodki zostan przeznaczone przede wszystkim na wsparcie efektywnoci struktur i systemw instytucjonalnych, natomiast rodki komponentu regionalnego zostan w gwnej mierze przeznaczone na wsparcie dla przedsibiorstw, osb i grup spoecznych (rysunek 2). Komponent centralny wdraany jest przez ministerstwa lub instytucje centralne, ktre ogaszaj konkursy i do ktrych skadane s wnioski o dofinansowanie projektw. Dofinansowanie uzyskuj projekty obejmujce swoim zasigiem ca Polsk lub wspierajce rozwizania mogce znale zastosowanie we wszystkich przedsibiorstwach lub instytucjach dziaajcych na obszarze owiaty i rynku pracy. Z tego wzgldu komponent ten polecany jest gwnie organizacjom o zasigu oglnopolskim lub ponadregionalnym. W ramach komponentu centralnego wspierane s wnioski oglnopolskich projektw integracji i aktywizacji zawodowej, oglnopolskie projekty rozwoju gospodarki czy systemw adaptacyjnoci kadr. Ogromn wag przywizuje si do mobilnoci zatrudnienia i dostosowania systemu owiaty do biecych i przyszych potrzeb gospodarki, dlatego te duy nacisk pooony jest na jako szkolnictwa wyszego i dostosowanie jego oferty szkoleniowej do zmieniajcych si potrzeb i globalizujcej si gospodarki. Szczeglne znaczenie nadano w programie zagadnieniu wsppracy wiata nauki z przedsibiorcami i uzyskaniu dziki tej wsppracy przewagi konkurencyjnej na rynku midzynarodowym.
Komponent centralny Komponent regionalny
Priorytet 1 Zatrudnienie i integracja spoeczna Priorytet 2 Rozwj zasobw ludzkich i potencjau adaptacyjnego przedsibiorstw Priorytet 3 Wysoka jako systemu owiaty Priorytet 4 Szkolnictwo wysze i nauka Priorytet 5 Dobre rzdzenie
Gwne obszary wsparcia
Celem Programu Operacyjnego Kapita Ludzki (PO KL) jest zwikszenie wykorzystania potencjau zasobw ludzkich, przez wzrost zatrudnienia i potencjau adaptacyjnego przedsibiorstw i ich pracownikw, popraw stanu zdrowia osb pracujcych, podniesienie poziomu wyksztacenia spoeczestwa, zmniejszenie obszarw wykluczenia spoecznego oraz wsparcie budowy struktur administracyjnych pastwa. Na realizacj PO KL przewidziano prawie 11,5 mld euro, w tym cao rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego w Polsce, na lata 2007 2013, ktra wynosi 9,7 mld euro (85%), a pozosta cz (15%) stanowi bd rodki krajowe. Wsparciem objte zostan projekty z obszaru zatrudnienia, edukacji, integracji spoecznej, rozwoju potencjau adaptacyjnego pracownikw i przedsibiorstw. Program Operacyjny Kapita Ludzki stanowi odpowied na wyzwania, jakie przed pastwami czonkowskimi stawia odnowiona Strategia Lizboska. Wyzwania te to: uczynienie z Europy bardziej atrakcyjnego miejsca do lokowania inwestycji i podejmowania pracy, rozwijanie wiedzy i innowacji oraz tworzenie wikszej liczby trwaych miejsc pracy. W ramach PO KL projekty s realizowane w dwch gwnych trybach: systemowym i konkursowym. W trybie systemowym beneficjenci s imiennie wskazani w programie lub dodatkowych dokumentach stanowicych jego uszczegowienie. Natomiast w trybie konkursowym projekty mog realizowa wszystkie podmioty, w tym m.in.: instytucje rynku pracy; instytucje szkoleniowe; jednostki administracji rzdowej i samorzdowej; przedsibiorcy; instytucje otoczenia biznesu; organizacje pozarzdowe; instytucje systemu owiaty i szkolnictwa wyszego oraz inne podmioty okrelone w programie.
Cel programu
Priorytet 6 Rynek pracy otwarty dla wszystkich Priorytet 7 Promocja integracji spoecznej Priorytet 8 Regionalne kadry gospodarki Priorytet 9 Rozwj wyksztacenia i kompetencji w regionach
Rys. 1. Priorytety PO Kapita Ludzki
Pomoc techniczna
Rys. 2. Alokacja na priorytety
76
2 2009 (nr 438)
VADEMECUM UNIJNE
mgr Jacek Skwierczyski mgr Magorzata ak-Skwierczyska
28 wrzenia 2007 r. Komisja Europejska wydaa decyzj w sprawie przyjcia do realizacji Programu Operacyjnego Kapita Ludzki, ktry jest jednym z programw operacyjnych sucych realizacji Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007 2013 i obejmuje cao interwencji Europejskiego Funduszu Spoecznego (EFS) w Polsce. Program bdzie finansowa tzw. projekty mikkie, a wic zwizane ze szkoleniami, integracj czy projektami koncepcyjnymi. W ramach programu zostan sfinansowane samodzielne projekty oraz takie, ktrych wdraanie jest niezbdne z punktu widzenia realizacji projektw finansowanych w ramach innych programw (tzw. projektw twardych). Mimo bardzo szeroko okrelonych ram wsparcia mona odnie wraenie, e nie wszystkie najbardziej potrzebne obszary wsparcia, szczeglnie dla przedsibiorcw, zostay uwzgldnione w programie.
Program Operacyjny Kapita Ludzki

Program Operacyjny Kapita Ludzki skada si z 10 priorytetw realizowanych rwnolegle na poziomie centralnym i regionalnym (rysunek 1). W ramach komponentu centralnego rodki zostan przeznaczone przede wszystkim na wsparcie efektywnoci struktur i systemw instytucjonalnych, natomiast rodki komponentu regionalnego zostan w gwnej mierze przeznaczone na wsparcie dla przedsibiorstw, osb i grup spoecznych (rysunek 2). Komponent centralny wdraany jest przez ministerstwa lub instytucje centralne, ktre ogaszaj konkursy i do ktrych skadane s wnioski o dofinansowanie projektw. Dofinansowanie uzyskuj projekty obejmujce swoim zasigiem ca Polsk lub wspierajce rozwizania mogce znale zastosowanie we wszystkich przedsibiorstwach lub instytucjach dziaajcych na obszarze owiaty i rynku pracy. Z tego wzgldu komponent ten polecany jest gwnie organizacjom o zasigu oglnopolskim lub ponadregionalnym. W ramach komponentu centralnego wspierane s wnioski oglnopolskich projektw integracji i aktywizacji zawodowej, oglnopolskie projekty rozwoju gospodarki czy systemw adaptacyjnoci kadr. Ogromn wag przywizuje si do mobilnoci zatrudnienia i dostosowania systemu owiaty do biecych i przyszych potrzeb gospodarki, dlatego te duy nacisk pooony jest na jako szkolnictwa wyszego i dostosowanie jego oferty szkoleniowej do zmieniajcych si potrzeb i globalizujcej si gospodarki. Szczeglne znaczenie nadano w programie zagadnieniu wsppracy wiata nauki z przedsibiorcami i uzyskaniu dziki tej wsppracy przewagi konkurencyjnej na rynku midzynarodowym.
Komponent centralny Komponent regionalny
Priorytet 1 Zatrudnienie i integracja spoeczna Priorytet 2 Rozwj zasobw ludzkich i potencjau adaptacyjnego przedsibiorstw Priorytet 3 Wysoka jako systemu owiaty Priorytet 4 Szkolnictwo wysze i nauka Priorytet 5 Dobre rzdzenie
Gwne obszary wsparcia
Celem Programu Operacyjnego Kapita Ludzki (PO KL) jest zwikszenie wykorzystania potencjau zasobw ludzkich, przez wzrost zatrudnienia i potencjau adaptacyjnego przedsibiorstw i ich pracownikw, popraw stanu zdrowia osb pracujcych, podniesienie poziomu wyksztacenia spoeczestwa, zmniejszenie obszarw wykluczenia spoecznego oraz wsparcie budowy struktur administracyjnych pastwa. Na realizacj PO KL przewidziano prawie 11,5 mld euro, w tym cao rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego w Polsce, na lata 2007 2013, ktra wynosi 9,7 mld euro (85%), a pozosta cz (15%) stanowi bd rodki krajowe. Wsparciem objte zostan projekty z obszaru zatrudnienia, edukacji, integracji spoecznej, rozwoju potencjau adaptacyjnego pracownikw i przedsibiorstw. Program Operacyjny Kapita Ludzki stanowi odpowied na wyzwania, jakie przed pastwami czonkowskimi stawia odnowiona Strategia Lizboska. Wyzwania te to: uczynienie z Europy bardziej atrakcyjnego miejsca do lokowania inwestycji i podejmowania pracy, rozwijanie wiedzy i innowacji oraz tworzenie wikszej liczby trwaych miejsc pracy. W ramach PO KL projekty s realizowane w dwch gwnych trybach: systemowym i konkursowym. W trybie systemowym beneficjenci s imiennie wskazani w programie lub dodatkowych dokumentach stanowicych jego uszczegowienie. Natomiast w trybie konkursowym projekty mog realizowa wszystkie podmioty, w tym m.in.: instytucje rynku pracy; instytucje szkoleniowe; jednostki administracji rzdowej i samorzdowej; przedsibiorcy; instytucje otoczenia biznesu; organizacje pozarzdowe; instytucje systemu owiaty i szkolnictwa wyszego oraz inne podmioty okrelone w programie.
Cel programu
Priorytet 6 Rynek pracy otwarty dla wszystkich Priorytet 7 Promocja integracji spoecznej Priorytet 8 Regionalne kadry gospodarki Priorytet 9 Rozwj wyksztacenia i kompetencji w regionach
Rys. 1. Priorytety PO Kapita Ludzki
Pomoc techniczna
Rys. 2. Alokacja na priorytety
76
2 2009 (nr 438)
VADEMECUM UNIJNE
Bezporednio z celami komponentu centralnego koresponduj priorytety komponentu regionalnego. Jest on wdraany w poszczeglnych wojewdztwach przez samorzdy wojewdztw (Urzdy Marszakowskie lub wskazane przez nie Wojewdzkie Urzdy Pracy). Warto zaznaczy, e ponad 62% rodkw programu zostanie wykorzystane regionalnie, co jednoznacznie oznacza, e globalne problemy kraju naley rozwiza w regionach. W komponencie tym najwicej rodkw (tabela 1) zostanie skierowanych na wsparcie projektw zwizanych z rynkiem pracy (Priorytet 6). Wsparcie uzyskuj projekty majce na celu popraw zatrudnienia oraz wspieranie aktywnoci zawodowej w regionach. Znaczne rodki s przeznaczone na wsparcie przedsibiorczoci i samozatrudnienia. W celu uzupenienia kompleksowego wsparcia dofinansowane s rwnie projekty majce na celu rozwj wyksztacenia i dostosowanie go do potrzeb regionalnej gospodarki (Priorytet 9) oraz szeroko pojte wsparcie przedsibiorczoci (Priorytet 8). Wielko rodkw alokowanych na poszczeglne wojewdztwa bya w gwnej mierze uzaleniona od liczby mieszkacw, dlatego te najwikszymi rodkami bd dysponoway najwiksze wojewdztwa (tabela 2). Struktura podziau kwot na poszczeglne priorytety w ramach komponentu jest we wszystkich wojewdztwach taka sama i nie uwzgldnia regionalnego zrnicowania problemw. Gwnym zaoeniem instytucji wdraajcych program w poszczeglnych wojewdztwach jest wykorzystanie rodkw na ich terenie, ale nie ma przeciwwskaza, by korzystali z nich rwnie mieszkacy i przedsibiorcy innych wojewdztw zwizani z danym regionem.
Tabela 1. Alokacja na priorytety Programu Operacyjnego Kapita Ludzki [mln EUR]
Priorytet zatrudnienie i integracja spoeczna rozwj zasobw ludzkich i potencjau adaptacyjnego przedsibiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osb pracujcych Priorytet 3 wysoka jako systemu owiaty Priorytet 4 szkolnictwo wysze i nauka Priorytet 5 dobre rzdzenie Priorytet 6 rynek pracy otwarty dla wszystkich Priorytet 7 promocja integracji spoecznej Priorytet 8 regionalne kadry gospodarki Priorytet 9 rozwj wyksztacenia i kompetencji w regionach Priorytet 10 pomoc techniczna Razem Priorytet 1 Priorytet 2 Alokacja 506,20
Tabela 2. Podzia alokacji komponentu regionalnego PO Kapita Ludzki na wojewdztwa [mln EUR]
WojePriorytet Priorytet wdztwo 6 7 Dolnolskie 154,26 106,13 Kujawsko-Pomorskie 127,27 87,56 Lubelskie 162,70 111,95 Lubuskie 56,83 39,10 dzkie 160,20 110,23 Maopolskie 187,69 129,15 Mazowieckie 288,28 198,36 Opolskie 55,40 38,12 Podkarpackie 137,39 94,53 Podlaskie 82,75 56,94 Pomorskie 119,33 82,10 lskie 234,56 161,39 witokrzyskie 100,90 69,42 Warmisko-Mazurskie 99,40 68,39 Wielkopolskie 192,56 132,51 Zachodniopomorskie 97,41 67,02 Ogem 2 256,93 1 552,90 Priorytet 8 108,57 89,57 114,51 40,01 112,76 132,10 202,89 38,99 96,69 58,25 83,99 165,09 71,01 69,96 135,53 Priorytet 9 116,41 96,05 122,80 42,89 120,91 141,66 217,56 41,82 103,69 62,46 90,07 177,03 76,15 75,07 145,34 Ogem 485,37 400,45 511,96 178,83 504,10 590,60 907,09 174,33 432,30 260,40 375,49 738,07 317,48 312,82 605,94
Program Operacyjny Kapita Ludzki jest jedynym programem finansowanym w latach 2007 2013 z Europejskiego Funduszu Spoecznego. W zwizku z tym, e obszar finansowania jest bardzo szeroki, rwnie struktura zarzdzania programem jest najbardziej skomplikowana ze wszystkich programw. Rol Instytucji Zarzdzajcej (IZ) peni Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Przekazao ono znaczn cz kompetencji tzw. Instytucjom Poredniczcym (IP), ktre bezporednio ogaszaj konkursy i przyjmuj wnioski o dofinansowanie projektw. Specyfika poszczeglnych obszarw wsparcia spowodowaa, e w zalenoci od priorytetu rol IP
Instytucje wdraajce program
1 703,40 456,20 11 419,50
778,00 1 006,20 960,40 610,80 2 256,90 1 552,90 1 588,50
peni inna instytucja. W przypadku obszarw zwizanych z zatrudnieniem i rozwojem zasobw ludzkich (Priorytet 1 i 2) jest to Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej. W obszarze edukacji rol IP peni Ministerstwo Edukacji Narodowej (Priorytet 3) i Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego (Priorytet 4). Priorytet 5 majcy na celu wzmocnienie struktur administracyjnych kraju jest zarzdzany bezporednio przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego przy wsparciu Ministerstwa Spraw Wewntrznych i Administracji, Kancelarii Prezesa Rady Ministrw i Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej. W komponencie regionalnym rol IP peni Urzdy Marszakowskie, z wyjtkiem wojewdztw: podkarpackiego, wielkopolskiego i zachodniopomorskiego, gdzie rol IP peni Wojewdzkie Urzdy Pracy, oraz wojewdztwa witokrzyskiego, gdzie rol IP peni witokrzyskie Biuro Rozwoju Regionalnego. Tak skomplikowany system zarzdzania powoduje wiele problemw. Bardzo trudno uzyska jednoznaczny obraz caoci wsparcia, a beneficjenci mog mie problemy z okreleniem, do kogo naley si zwrci o wsparcie wasnego projektu. Dodatkowo problem komplikuje fakt, e IP mog delegowa cz swoich uprawnie na inne instytucje (Centrum Zasobw Ludzkich, inne ministerstwa, Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci czy w przypadku Urzdw Marszakowskich na Wojewdzkie Urzdy Pracy). Do precyzyjne zdefiniowanie obszarw wsparcia umoliwia jednak okrelenie instytucji wartych zainteresowania z punktu widzenia danego beneficjenta. Dla przedsibiorcw bd to: w komponencie centralnym Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci, a w komponencie regionalnym Urzdy Marszakowskie. Pena lista instytucji uczestniczcych we wdraaniu PO KL jest zawarta w Szczegowym opisie priorytetw Programu Operacyjnego Kapita Ludzki 2007 2013 str. 296 i nastpne. Dokument zosta zamieszczony na stronie internetowej miesicznika Materiay Budowlane.
68,56 1 588,48
73,52 1 703,43
306,51 7 101,74
78
2 2009 (nr 438)
VADEMECUM UNIJNE
Komponent centralny programu nie przewiduje wsparcia projektw indywidualnych przedsibiorcw. Bd natomiast wspierane projekty dla biznesu (Priorytet 2) o zasigu oglnokrajowym i ponadregionalnym zwizane z inwestowaniem w wiedz i umiejtnoci kadr przedsibiorstw, szczeglnie MP. Dofinansowanie otrzymaj projekty szkoleniowe i doradcze dla firm lub grupy firm posiadajcych oddziay w wielu regionach, dla ktrych aplikowanie w poszczeglnych wojewdztwach byoby utrudnione. W ramach projektw wymagane bdzie wprowadzenie nowych form i metod organizacji pracy, zarzdzania oraz planowania strategicznego. W zaoeniu pozwoli to na bardziej efektywne wykorzystanie potencjau adaptacyjnego przedsibiorstw. Dziaania w tym zakresie powinny suy zarwno wzmocnieniu konkurencyjnoci przedsibiorstw, jak rwnie zachowaniu istniejcych miejsc pracy oraz rwnowagi pomidzy elastycznoci i konkurencyjnoci a bezpieczestwem zatrudnienia. Wspierane bd projekty zwikszajce dostpno i dopasowanie szkole do potrzeb przedsibiorstwa, take projekty z zastosowaniem szkole e-learningowych i mieszanych (blended learning). Przedsibiorcy bd porednio beneficjentami wynikw projektw badawczych sucych prognozowaniu kierunkw rozwojowych oraz zmian w gospodarce, a co za tym idzie zapotrzebowania na nowe zawody i kwalifikacje. Du wag przywizuje si do rozwoju gospodarki opartej na wiedzy i wspierania innowacyjnoci. W tym celu realizowane bd oglnopolskie projekty badawcze, informacyjne, promocyjne i upowszechniajce innowacyjno. Na realizacj projektw skierowanych do przedsibiorcw w Priorytecie 2 Dziaanie 2.1 Rozwj kadr nowoczesnej gospodarki przeznaczono ponad 500 mln euro, czyli ponad 65% alokacji priorytetu. Beneficjentami projektw s wszystkie podmioty, a grup docelow przedsibiorcy i pracownicy przedsibiorstw. Minimalna warto projektw jest okrelona na 50 tys. z, ale moe ulec zmianie w trakcie ogaszania konkursw przez PARP, ktra przyjmuje wnioski, dokonuje ich oceny oraz wypaca pienidze i rozlicza projekt. Zaoeniem programu jest objcie 350 tys. przedsibiorstw i osb zamierzajcych rozpocz dziaalno gospodarcz na rzecz rozwoju przedsibiorczoci w akredytowanych instytucjach. Ponadto program przewiduje objcie wsparciem 60 tys. przedsibiorstw, ktre inwestuj w szkolenie swych pracownikw (projekty o charakterze ponadregionalnym) oraz podniesienie kwalifikacji 350 tys. pracownikw przedsibiorstw dziki ich udziaowi w szkoleniach. Bezporednio z celami Priorytetu 2 koresponduj cele Priorytetu 8 komponentu regionalnego Regionalne kadry gospodarki, ale cele tego priorytetu nie s prostym przeoeniem celw oglnopolskich na cele regionalne. Cele Priorytetu 8 koncentruj si na naturalnych procesach zmian profilu dziaalnoci przedsibiorstw w regionach, ktre wymagaj akceptacji przez ich pracownikw oraz przez pracodawcw. To z kolei wymusza potrzeb elastycznego reagowania kadr zarzdzajcych przedsibiorstw. Niezbdne jest zatem dofinansowanie projektw zapewniajcych szerokie wsparcie przedsibiorstw i osb
PO Kapita Ludzki dla przedsibiorczoci
objtych tymi procesami. Rwnie wane s projekty stymulujce podnoszenie i aktualizacj umiejtnoci zawodowych osb pracujcych, zwaszcza starszych i o niskich kwalifikacjach. Jest to kluczowy czynnik do utrzymania ich aktywnoci na rynku pracy. Wspierane bd rwnie projekty wzmacniajce atrakcyjno regionw przez rozwijanie Regionalnych Strategii Innowacji. Kluczowym czynnikiem jest w tym procesie wspieranie transferu wiedzy w ramach wsppracy pracownikw przedsibiorstw oraz jednostek naukowych w sektorach o strategicznym znaczeniu dla regionu. W zwizku z tym, e zmiany organizacyjne i procesy restrukturyzacyjne nios ryzyko redukcji zatrudnienia, wspierane bd projekty przeciwdziaajce wzrostowi bezrobocia. Wsparciem objte zostan projekty zmierzajce do zawizywania i aktywnego funkcjonowania partnerstw lokalnych, ktre maj na celu lepsze prognozowanie zmian zachodzcych na lokalnym rynku pracy oraz opracowanie dziaa zaradczych i instrumentw szybkiego reagowania w przypadku wystpienia niespodziewanej zmiany gospodarczej. Procesy modernizacyjne i adaptacyjne wymuszaj take cige uzupenianie wiedzy i zmian kwalifikacji oraz umiejtnoci pracownikw. Bdzie si z tym wizao zwikszenie zapotrzebowania na dofinansowywanie szkolenia, tym bardziej e w porwnaniu z innymi krajami europejskimi polskie przedsibiorstwa znacznie rzadziej organizuj i uczestnicz w szkoleniach. Oferta szkoleniowa powinna by dopasowana do kierunkw rozwoju danego regionu. Na realizacj projektw skierowanych do przedsibiorcw w Priorytecie 8 Dziaanie 8.1 Rozwj pracownikw i przedsibiorstw w regionie przeznaczono prawie 1,3 miliarda euro, czyli 80% alokacji priorytetu, w tym ponad 900 mln euro na wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsibiorstw. Beneficjentami projektw s wszystkie podmioty, a grup docelow przedsibiorcy i pracownicy przedsibiorstw. Konkursy dla przedsibiorcw ogaszaj regionalne Instytucje Poredniczce, ktre przyjmuj wnioski, dokonuj ich oceny oraz wypacaj pienidze i rozliczaj projekty. Efektem projektw powinno by objcie 140 tys. przedsibiorstw wsparciem na szkolenia ich pracownikw oraz 200 tys. pracujcych osb dorosych wsparciem w formie szkole lub kursw przekwalifikowujcych. Naley podkreli, e 75% podmiotw wczonych w platformy wsppracy wsparciem dotyczcym przewidywania, zarzdzania i oceny procesw restrukturyzacyjnych, w szczeglnoci pomidzy partnerami spoecznymi, wadzami lokalnymi i na szczeblu wojewdzkim, lokaln spoecznoci i instytucjami rynku pracy bdzie objtych wsparciem finansowym. Dofinansowane projekty powinny przyczyni si rwnie do rozwinicia strategii i instrumentw szybkiego reagowania w przypadku wystpienia zmiany gospodarczej. Naley pamita, e projekty dla przedsibiorcw zarwno w komponencie centralnym, jak i regionalnym, stanowi pomoc bezzwrotn i s objte zasadami pomocy publicznej, a wic naley stosowa do nich uregulowania prawne dotyczce pomocy publicznej. Jednoczenie warto zaznaczy, e cz projektw realizowanych na rzecz przedsibiorcw (np. projekty szkoleniowe),
2 2009 (nr 438)
79
VADEMECUM UNIJNE
przez zewntrzne firmy szkoleniowe, moe by w caoci dofinansowana w ramach programu, ale istniej pewne ograniczenia. nia, procedur ich przyjmowania, projekty systemowe i indywidualne, klasyfikacj kryteriw wyboru projektw oraz pen informacj na temat procedury wyboru projektw, w tym wzory kart oceny projektw. Przewodnik po kryteriach wyboru projektw (udzielania dofinansowania) w ramach PO KL zawiera katalog wskazwek, ktrymi kierowa si powinni wnioskodawcy, przygotowujc wniosek o dofinansowanie, a asesorzy (osoby odpowiedzialne za ocen wniosku) dokonujc oceny wniosku. Kolejnym dokumentem, na ktry naley zwrci uwag, s Wytyczne w zakresie kwalifikowania wydatkw w ramach PO KL pomagajce nie tylko przy konstruowaniu budetu i na etapie skadania wniosku o dofinansowanie, ale rwnie podczas wdraania projektu. Z kolei Zasady udzielania pomocy publicznej w ramach Programu Operacyjnego Kapita Ludzki stanowi materia pomocniczy dla wszystkich podmiotw biorcych udzia we wdraaniu PO KL, a tym samym powinny by traktowane jako uzupenienie oficjalnie obowizujcych aktw prawnych w ramach Programu Kapita Ludzki. Z omwionym katalogiem dokumentw naley si zapozna przed rozpoczciem prac nad projektem. Ubieganie si o dofinansowanie wymaga okrelonego procesu. Najpierw bowiem musi pojawi si pomys na projekt uzasadniony okrelon potrzeb, a nastpnie znale uzasadnienie w celach i opisie priorytetw, co nie jest zadaniem atwym, poniewa wikszo z nich jest okrelona w sposb do szczegowy pozwalajcy na ubieganie si o dofinansowanie w cile okrelonych ramach. Jeeli jednak te dwa etapy bdziemy mieli za sob, moemy rozpocz mozolny proces zapoznawania si z dokumentacj programow. Wszystkie wymienione w artykule dokumenty zostay umieszczone na stronie internetowej miesicznika Materiay Budowlane.
Katalog dokumentw, ktre zwizane s z Programem Operacyjnym Kapita Ludzki, jest do zoony. Nadrzdnym dokumentem jest Program Operacyjny Kapita Ludzki, ktry definiuje cel gwny i cele strategiczne PO KL. Istotn czci tego dokumentu jest opis priorytetw i obszarw wsparcia bdcy jednak wprowadzeniem do zagadnienia, albowiem jego rozwinicie zostao ujte w dokumencie Szczegowy Opis Priorytetw PO KL. Do wersji tego dokumentu z 13 marca 2008 r. odwouj si instytucje ogaszajce konkurs. Zawiera ona szczegowy opis priorytetw i obszarw wsparcia w ramach programu. W tym dokumencie znajduje si rwnie informacja dotyczca podmiotw, ktre mog ubiega si o dofinansowanie projektu, zawarty jest przykadowy katalog projektw, jak rwnie podmiotw, do ktrych mona kierowa wsparcie. Na jego podstawie tworzone s plany dziaania na poszczeglne lata okrelajce obszary, w ramach ktrych ogaszane bd konkursy, jak rwnie regulaminy konkursw. Kolejnym dokumentem, na ktry bezwzgldnie naley zwrci uwag, chcc uzyska dofinansowanie na realizacj planowanych dziaa, jest Harmonogram uruchomienia Programu Kapita Ludzki 2007 2013 (wersja z 28 lipca 2008 r.). Zawiera on informacje dotyczce daty rozpoczcia i zakoczenia naboru w ramach danego dziaania, miejsca ogoszenia naboru (strony WWW) oraz planowanej daty kolejnego naboru. Zasady dokonywania wyboru projektw w ramach Programu Operacyjnego Kapita Ludzki to dokument, ktry z kolei zawiera opis planw dziaa-
Dokumenty zwizane z realizacj PO Kapita Ludzki
Targi BUDMA 2009 na pitk

W konkursie PERY CERAMIKI UE 2008 przyznano 18 tytuw Pera Ceramiki UE 2008 i 6 tytuw Pera Ceramiki Dystrybutorw 2008. Otrzymay je kolekcje pytek ceramicznych wyrniajce si oryginalnym wzornictwem i kolorystyk, bogactwem elementw dekoracyjnych oraz duym wyborem formatw i odpowiadajce najnowszym wiatowym trendom. Nagrodzone kolekcje nale do jedenastu producentw siedmiu polskich i czterech zagranicznych. Wielk Per Ceramiki UE 2008 otrzymaa Grupa Parady, ktra zdobya a 9 nominacji, 7 tytuw Pera Ceramiki UE 2008 oraz 3 tytuy Pera Ceramiki Dystrybutorw 2008.
Uroczyst Gal Laureatw uwietni swoj obecnoci Wiceminister Infrastruktury Piotr Stycze, ktry rwnie wrcza nagrody. Wrd goci honorowych byli rwnie: Prezes MTP Przemysaw Trawa; Radca Handlowy Ambasady Ukrainy w Polsce Taras Tokarski; Radca Handlowy Ambasady Biaorusi w Polsce Aleksander Awerianow. Na uroczysto, oprcz laureatw i przedstawicieli producentw pytek ceramicznych, przybyli rwnie dystrybutorzy, architekci wntrz oraz liczni reprezentanci delegacji rosyjskiej, biaoruskiej i ukraiskiej obecni na BUDMIE. Po wrczeniu nagrd w konkursie PERY CERAMIKI UE 2008 uho-
norowano laureatw rankingu Lider eksportu na Wschd 2008, zorganizowanego przez Polsk Izb Przemysowo-Handlow Budownictwa. Na podstawie danych dotyczcych wzrostu sprzeday w 2008 r. nadesanych przez Wydziay Ekonomiczno-Handlowe i Promocji ambasad RP: w Federacji Rosyjskiej; na Biaorusi; Ukrainie; w Kazachstanie; Tadykistanie; Uzbekistanie i Modawii, nagrody otrzymao 12 polskich firm, w tym dwch laureatw konkursu PERY CERAMIKI UE 2008, a mianowicie Ceramika Parady i Ceramika Tubdzin.
80
Krystyna Winiewska Danuta Kostrzewska-Matynia
2 2009 (nr 438)
KONFERENCJE
OCHRONA BUDOWLI PRZED DRGANIAMI

ktre odbdzie si 20 marca 2009 r. we Wrocawiu
Celem seminarium jest rozszerzenie wiedzy na temat rozpoznania problemu drga w budownictwie, metod pomiarowych, oceny wpyww dynamicznych na obiekty i ludzi oraz sposobw ochrony przed nimi. Spotkanie to bdzie miao charakter jednodniowych obrad, podczas ktrych zaproszeni specjalici wygosz nastpujce referaty: prof. Rainer Sasse z Sasse & Fiebrich Bauingenieur Sozietat Niezbrojone podpory elastomerowe w budownictwie materia i nono. Waciwoci mechaniczne elastomerw; prof. Waldemar Sthler z Instytutu Mechaniki TU w Berlinie Redukcja wstrzsw i dwikw materiaowych w obiektach budowlanych podstawowe zagadnienia z zakresu izolacji drga i dwikw materiaowych, rozpoznanie problemu drga na etapie projektowania obiektu; dr in. Marek Niemas z Zakadu Akustyki Instytutu Techniki Budowlanej Problemy ochrony przed drganiami w budynkach; dr in. Frank Mller-Boruttau z biura imb-dynamik Ochrona budynku przed drganiami poprzez elastyczne posadowienie w warunkach wd gruntowych; dr hab. in. Krzysztof Stypua z Politechniki Krakowskiej Diagnostyka wpywu drga na budynki i przebywajcych w nich ludzi wg polskich norm; przykady prognozowania i redukcji drga generowanych przejazdami pojazdw szynowych; dr hab. in. Zbigniew Wjcicki z Politechniki Wrocawskiej Badanie i analiza drga duej konstrukcji przemysowej. Obradom seminarium bdzie przewodniczy prof. Lech Czarnecki z Politechniki Warszawskiej. Wystpienia prelegentw z Niemiec bd tumaczone symultanicznie na jzyk polski. Wszystkie wygoszone referaty bd wydane w jzyku polskim. Uczestnicy otrzymaj certyfikaty potwierdzajce udzia w seminarium. Obrady odbd si w hotelu Radisson SAS przy ul. Purkyniego 10 we Wrocawiu. Rejestracja uczestnikw od godz. 9:00. Przewidywane zakoczenie seminarium ok. godz. 16:30. Po zakoczeniu obrad zapraszamy na Wieczr Inynierski w jednej z wrocawskich restauracji. Dla osb zainteresowanych przewidzielimy 21.03.2009 r. program zwiedzania Wrocawia w godzinach przedpoudniowych (prosimy o podanie informacji o chci wzicia w nim udziau w zgoszeniu).
Firma JORDAHL & PFEIFER Technika Budowlana Sp. z o.o. wraz z firm CALENBERG INGENIEURE GmbH zaprasza do wzicia udziau w seminarium
Osoby zainteresowane uczestnictwem w seminarium proszone s o przesanie organizatorom wypenionych zgosze na adres e-mail: knawa@j-p.pl lub poczt na adres: JORDAHL & PFEIFER Technika Budowlana Sp. z o.o. ul. Wrocawska 68 55-330 Krpice k. Wrocawia Karta zgoszeniowa oraz szczegowy program dostpne s na stronie www.j-p.pl. Koszty uczestnictwa dla wpat dokonanych w terminie do: 30.02.2009 403 z 20.03.2009 452 z Podane kwoty s kwotami brutto (zawieraj 22% podatku VAT) i obejmuj koszty uczestnictwa oraz materiaw seminaryjnych. Kwota ta nie zawiera kosztw delegacji i noclegw. Uczestnicy proszeni s o rezerwacj noclegw we wasnym zakresie. Istnieje moliwo rezerwacji noclegu w hotelu Radisson SAS formularz rejestracyjny jest dostpny na naszej stronie internetowej. W przypadku wyboru innego hotelu, osobom zainteresowanym zostanie przesana lista hoteli we Wrocawiu. Wpaty prosimy dokonywa na konto: BPH S.A. 68 1060 0076 0000 3210 0014 7857 z podaniem tytuu wpaty: Seminarium. Faktury bd wystawiane i przesyane na podany adres po dokonaniu wpaty. Wszelkich informacji udziela p. Marta Knawa knawa@j-p.pl; tel. 516 005 101
2 2009 (nr 438)
81
22 stycznia br. podczas Midzynarodowych Targw Budownictwa BUDMA 2009 odbya si Gala Wrczenia Nagrd Budowlanej Marki Roku 2008 i Dystrybutora Roku 2008 zorganizowana przez ASM Centrum Bada i Analiz Rynku oraz Midzynarodowe Targi Poznaskie. By to ju pity ranking najlepszych marek na rynku budowlanym rozstrzygnity na BUDMIE. Niespodzianki nie byo jak co roku zwycizc Budowlanej Marki Roku 2008 zostaa Grupa Atlas!!!! cznie w rankingu wyrniono i nagrodzono 60 firm. Ponadto przyznano Budowlane Marki Roku 2008 i po 2 wyrnienia w 19 kategoriach. Wrczono nagrody dla najlepszych dystrybutorw materiaw budowlanych. W kategorii Hipermarkety Budowlane tytu Dystrybutora Roku 2008 otrzymaa Castorama Polska Sp. z o.o., a w kategorii Sieci Hurtowni Materiaw Budowlanych nagrod zdobyy Polskie Skady Budowlane S.A. Podobnie jak w poprzedniej edycji firma ASM tegoroczny ranking stworzya na podstawie bada ankietowych przeprowadzonych wrd wykonawcw. Naszym zdaniem jest to najbardziej miarodajna grupa respondentw, poniewa na co dzie korzystaj z wyrobw budowlanych i znaj ich jako. Ich opinia jest bardzo wana dla kadego producenta, zatem przyznanie nagrody wanie przez wykonawcw cieszy chyba najbardziej mwi Sylwia Proniewska, Dyrektor Dziau Projektw Wasnych ASM. Nagrody w postaci dyplomu dla wyrnionych marek oraz statuetki dla zwycizcw rankingu wrczaa Magorzata Walczak Dyrektor Generalna ASM.
Najlepsze marki na rynku budowlanym
18 grudnia 2008 r. odbya si IX witeczna Drogowo-Mostowa migrodzka Sesja Naukowa Przepusty i przejcia dla zwierzt w infrastrukturze komunikacyjnej. Teoria i praktyka zorganizowana przez firm Infrastruktura Komunikacyjna Sp. z o.o. Udzia w niej wzio ponad 130 uczestnikw. Obrady podzielono na pi sesji tematycznych: 0 wprowadzajca; czerwona obliczenia i badania; ta zagadnienia materiaowe; niebieska utrzymanie i wzmacnianie; zielona przejcia i przepusty w praktyce. Due zainteresowanie podczas sesji 0 wzbudzi referat in. Z. Kubiaka z Zakadu Linii Kolejowych na temat tradycji w przepustach wzbogacony wystaw oryginalnych projektw i rysunkw oraz ksiek z XIX i pocztku XX w. W efekcie uczestnicy sesji mogli zapozna si z rnorodnoci materiaw konstrukcyjnych oraz typw i sposobw konstruowania przepustw tradycyjnych. Podczas sesji czerwonej przedstawiono zagadnienia dotyczce udoskonalania me-
Sesja Naukowa o przepustach i przejciach dla zwierzt

tod obliczania konstrukcji i bardzo interesujce dowiadczenia z bada, m.in. uwagi dotyczce oblicze statystyczno-wytrzymaociowych przepustw, efekty sprania blach falistych mostw gruntowo-powokowych. Zagadnienia materiaowe dotyczce przepustw omwiono w sesji tej. Mimo rnorodnoci zaprezentowanych materiaw i technologii (PEHD, beton, blachy faliste i kamionka) referaty nie wyczerpay tej szerokiej tematyki. Due zainteresowanie uczestnikw wzbudzia rwnie sesja niebieska, gdzie przenikay si zagadnienia zwizane z zarzdzaniem przepustw drogowych i metodami ich wzmacniania. Sesja zielona wzbudzia oywion dyskusj na temat praktycznych aspektw budowy przej dla zwierzt. W efekcie uczestnicy sesji zgodnie stwierdzili, e istnieje konieczno pilnego opracowania zalece dotyczcych projektowania i konstruowania przej dla zwierzt w infrastrukturze komunikacyjnej. Podczas spotkania Prezes Jan Bernard Michalski z firmy Ekspert zapre-
Gala Wrczania Nagrd dla Budowlanej Marki i Dystrybutora Roku to wielkie wito brany budowlanej. Jestemy dumni, e to wanie my moemy wrcza tak wspaniae wyrnienia, przekazujc tym samym zarwno caej brany budowlanej, jak samym nagrodzonym firmom obiektywn informacj, kto na rynku jest najlepszy, czyja praca jest najlepiej oceniana przez konsumentw. Przyznawana przez ASM nagroda odzwierciedla uzyskan w danym roku przewag nad konkurencj, a uzyskany tytu podkrela uznanie, presti i zaufanie do marki. Warto podkreli, e niektre firmy jak chociaby Atlas, corocznie zdobywaj wyrnienie, co jest dowodem, e klienci wci im ufaj i doceniaj jako ich wyrobw. Tak o rankingu i laureatach wypowiadaa si Magorzata Walczak. Szczegowe wyniki rankingu mona znale na stronie: www.rankingmarekbudowlanych.pl.
Laureaci pitego rankingu Marek Budowlanych
Fot. ASM
zentowa ksik wydan w Ameryce, w ktrej obok osigni znanych wiatowych mostowcw opisane s osignicia prof. Jzefa Gomba znanego polskiego specjalisty w dziedzinie obiektw inynieryjnych. Grudniowe spotkanie podsumowa prof. A. Wysokowski, przewodniczcy komitetu organizacyjnego. Prof. J. Biliszczuk z Politechniki Wrocawskiej stwierdzi, e zakres tematyczny, liczba referatw, dyskusja oraz frekwencja uczestnikw przerosy oczekiwania organizatorw. Oywiona dyskusja, a ponadto liczne gosy uczestnikw sesji wskazuj na potrzeb organizowania tego typu spotka. Kolejna X Jubileuszowa witeczna Drogowo-Mostowa migrodzka Sesja Naukowa o podobnej tematyce odbdzie si 9 grudnia 2009 r.
dr hab. in. Adam Wysokowski, prof. UZ mgr in. Jerzy Howis in. Izabela Kunysz
Infrastruktura Komunikacyjna Sp. z o.o.
82
2 2009 (nr 438)
Dominacja betonu i prefabrykacji...

Budownictwo mieszkaniowe w duych miastach Brazylii jest nowoczesne i bardzo podobne, pod wzgldem architektonicznym i technologii wznoszenia, do europejskiego. W starych budynkach wida gwnie wpywy Portugalii i Francji. W centrach miast dominuje wysoka zabudowa z betonu, rzadko z ceramiki. W niektrych miastach, np. w Manaus, znajduj si rwnie stare budynki z drewna. Ceny mieszka w duych miastach Brazylii s podobne do europejskich, np. w Rio de Janeiro przy play Ipanema jest to 8 tys. USD/m2, a w dobrej dzielnicy, jak jest Ipanema 3,5 tys. USD/m2, natomiast w dzielnicy Copacabana, nieco gorszej, ale rwnie pooonej nad oceanem, cena wynosi 2 tys. USD/m2, a w pobliu play Copacabana 3,6 tys. USD/m2.
Fawele w kadym duym miecie
Rozwijajce si due miasta przycigay ludzi biednych z innych regionw Brazylii, ktrzy przybywali tu w poszukiwaniu rodkw do ycia. Ze wzgldu na wysokie ceny nie sta ich byo na kupno lub wynajem mieszka,
Prenumerata roczna miesicznika Materiay Budowlane jest moliwa w dwch wariantach: prenumerata wersji papierowej; pre nu me ra ta w pa kie cie (pa kiet za wie ra ca o rocz n pre nu me ra t we rsji pa pie ro wej + rocz nik cza so pi sma na pycie CD, wysyany po zakoczeniu roku wydawniczego). Dla tych prenumeratorw Wydawnictwo oferuje dodatkowo roczniki archiwalne miesicznika Materiay Budowlane z lat 2004 2008 na pytach CD w cenie 20 PLN netto (+ 22% VAT) za kady rocznik. UWAGA! Wszyscy prenumeratorzy miesicznika Materiay Budowlane na 2009 r. otrzymaj bezpatny kod dostpu do archiwum elektronicznego z lat 2004 2008 na Portalu Informacji Technicznej www.sigma-not.pl.
Warunki prenumeraty na 2009 r.
dlatego te nielegalnie, pod oson nocy, zaczli budowa slamsy z czego popadnie, czsto bez drzwi i okien. Tak powstay fawele, tworzce dzielnice biedy, chocia w niektrych z nich zlokalizowanych na wzgrzach w bardzo dobrych dzielnicach, jak np. Ipanema w Rio de Janeiro, biedni mieszaj si z bogatymi. Tu obok faweli Rocinha (fotografia 2) znajduje si dzielnica amerykaska. Na og jednak fawele pooone s na obrzeach duych miast. Spoeczno w nich yjca rzdzi si wasnymi prawami i do wielu miejsc nawet policja nie zaglda. Czsto dziaaj tam rne gangi, m.in. narkotykowe, ale cz mieszkacw utrzymuje si z normalnej, legalnej pracy, np. w turystyce czy transporcie. O skali faweli najlepiej wiadczy fakt, e w Rio de Janeiro jest ich 714, a w najwikszej Rocinha mieszka ok. 200 tys. ludzi. To jedyna fawela, gdzie bezpiecznie mog wchodzi turyci. Znajduje si w niej may orodek zdrowia, szkoa podstawowa, niewielka poczta, chocia wikszo mieszkacw nie ma adresu, poniewa nie ma ulic. Domki oblepiaj gsto wzgrza i od gwnej ulicy mona do wielu z nich doj jedynie po
Fot. 2. Fawela Rocinha w Rio de Janeiro
schodkach. W zwizku z tym, e nie ma tam skrawka wolnego miejsca, fawele s rozbudowywane w gr. Jest te inna przyczyna tego, e w fawelach sprzedaje si powierzchni dachw budynkw pod nowe mieszkania i jest ona w cenie. Wadze zalegalizoway bowiem istniejce fawele, ale nie wyraaj zgody na powstawanie nowych, chocia trudno bdzie zapobiec nielegalnemu wznoszeniu slamsw, gdy ludzie wci przemieszczaj si w nowe regiony Brazylii w poszukiwaniu pracy.
WYDAWNICTWO SIGMA-NOT
Fot. K. Winiewska
Krystyna Winiewska
Czonkowie stowarzysze naukowo-technicznych zrzeszonych w FSNT-NOT oraz uczniowie szk i studenci wydziaw o kierunku budowlanym maj prawo do prenumeraty ulgowej pod warunkiem przesania zamwienia ostemplowanego pieczci koa SNT lub szkoy. Naleno za prenumerat miesicznika Materiay Budowlane naley wpaca na konto: BANK PEKAO S.A. 81 1240 6074 1111 0000 4995 0197
Wicej informacji na stronie www.materialybudowlane.info.pl
Prenumerat mona zamwi: za porednictwem redakcji Materiay Budowlane: faksem: (22) 827 52 55, 826 20 27; e-mailem: materbud@sigma-not.pl; przez Internet: www.materialybudowlane.info.pl; listownie: Redakcja Materiay Budowlane, 00-950 Warszawa, ul. witokrzyska 14A, skr. poczt. 104. Uwaga! Druk zamwienia na www.materialybudowlane.info.pl za porednictwem Zakadu Kolportau Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o.: faksem: (22) 891 13 74, 840 35 89, 840 59 49; e-mailem: kolportaz@sigma-not.pl; przez Internet: www.sigma-not.pl; listownie: Zakad Kolportau Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o., ul. Ku Wile 7, 00-707 Warszawa. Po otrzymaniu zamwienia wystawiamy faktur VAT.
Cena 1 egzemplarza 18,50 PLN
Cena (brutto) prenumeraty miesicznika Materiay Budowlane na 2009 r.*
Odbiorcy zagraniczni: cena rocznej prenumeraty 156 EUR dla prenumeratorw z Europy oraz 180 USD spoza Europy.
* W przypadku zmiany ceny w okresie objtym prenumerat lub zmiany stawki VAT, Wydawnictwo zastrzega sobie prawo do wystpienia o dopat rnicy cen oraz prawo do realizowania prenumeraty tylko w peni opaconej.
2 2009 (nr 438)
Prenumerata ulgowa rabat 50% od ceny wersji papierowej (rabat dotyczy tylko tej wersji)
Cena prenumeraty rocznej w pakiecie 246,40 PLN
Cena prenumeraty rocznej w wersji papierowej 222 PLN
83
W 2009 r. miesicznik Materiay Budowlane dociera do rednich szk budowlanych oraz wydziaw o profilu budowlanym wyszych uczelni w caej Polsce dziki firmom: Sopro Polska; Solbet; Athenasoft; Hufgard i ViaCon oraz Stowarzyszeniu Producentw Betonw.
Prenumerata dla szk rednich i uczelni wyszych
Sopro Polska Sp. z o.o. to firma chemii budowlanej dziaajca na polskim rynku od 1994 r. Oferta handlowa obejmuje: kleje i zaprawy do spoinowania okadzin z pytek ceramicznych i kamienia naturalnego; systemy uszczelnie tarasw, basenw i innych pomieszcze wilgotnych; systemy renowacji betonu; szpachle do naprawy cian i podg; szpachle samopoziomujce; zaprawy do murowania; spoiwa i zaprawy do wykonywania jastrychw; szybkowice zaprawy montaowe; preparaty gruntujce; dodatki do zapraw; rodki do czyszczenia i pielgnacji okadzin. W bogatym asortymencie produktw jest wiele nowoci, wykorzystujcych najnowsze osignicia naukowe. Wszystkie wyroby Sopro oferowane na rynku charakteryzuj si bardzo dobrymi parametrami, co jest potwierdzone certyfikatami niezalenych i uznanych instytutw naukowych. Sopro to silna marka dobrze znana i ceniona na polskim rynku budowlanym.
Athenasoft Sp. z o.o., znany producent najpopularniejszych i najnowoczeniejszych programw do kosztorysowania, takich jak: Norma PRO i Norma STANDARD, wspiera i realizuje projekty edukacyjne skierowane do szk rednich i uczelni wyszych o profilu budowlanym oraz organizuje szkolenia w ramach Akademii Athenasoft. Z myl o instytucjach edukacyjnych i ich suchaczach firma wprowadzia program Norma PRO Edukacyjna. Firma Hufgard Polska Sp. z o.o., przedstawiciel na polskim rynku niemieckiej firmy P&T Technische Mrtel, oferuje bogaty asortyment suchych zapraw technicznych do naprawy i wzmacniania konstrukcji betonowych i elbetowych, m.in. EuroCret; Topolit; Topolan oraz profesjonalne doradztwo techniczne, poparte wieloletnim dowiadczeniem. Wszystkie produkty charakteryzuj si doskonaymi waciwociami. Posiadamy dobre argumenty i jeszcze lepsze rozwizania.
Grupa Kapitaowa SOLBET jest polsk firm skupiajc w swoich strukturach zakady produkujce: beton komrkowy; chemi budowlan; urzdzenia do produkcji betonu komrkowego. Jest to najwikszy producent betonu komrkowego w Polsce. Z piciu zakadw firmy na europejskie rynki trafia co roku prawie 2 mln m3 najwyszej jakoci produktw z betonu komrkowego. Oprcz rynku polskiego produkty SOLBET mona kupi m.in. w Niemczech, Danii, Szwecji, Norwegii, Belgii, Sowacji, Czechach, Rosji, na Litwie, otwie i Ukrainie. Wyroby te niczym nie ustpuj jakoci wyrobom renomowanych zakadw europejskich. Obecnie firma poleca system SOLBET Perfekt, na ktry skadaj si elementy murowe z betonu komrkowego oraz chemia budowlana w postaci zapraw, klejw, tynkw itp. Wszystko do siebie perfekcyjnie dopasowane. System SOLBET Perfekt by budowao si lepiej.
Stowarzyszenie Producentw Betonw to oglnokrajowa organizacja zrzeszajca producentw bogatego asortymentu wyrobw z betonu komrkowego oraz prefabrykatw betonowych, projektantw, a take producentw surowcw, materiaw oraz maszyn i urzdze do prefabrykacji. Stowarzyszenie zostao zaoone w 1994 r. Prowadzi szerok dziaalno w brany betonw i m.in. jest czonkiem Europejskiego Stowarzyszenia Autoklawizowanego Betonu Komrkowego EAACA i Midzynarodowego Stowarzyszenia Prefabrykatw Betonowych BIBM. ViaCon Polska Sp. z o.o. naley do europejskiej Grupy ViaCon, ktra ma firmy w takich krajach, jak np. Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Norwegia, Szwecja, Litwa i otwa. Oferta firmy obejmuje produkcj i sprzeda: rur oraz konstrukcji podatnych z blach falistych i rur z tworzywa sztucznego do budowy oraz naprawy przepustw, mostw, wiaduktw, tuneli, przejazdw gospodarczych, przej dla zwierzt; systemu kanalizacji deszczowej; zbiornikw retencyjnych, a take sprzeda geosyntetykw: geowknin, geosiatek i geotkanin.
84
2 2009 (nr 438)

Materiały Budowlane 2-2009

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Materiały Budowlane 2-2009

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ISSN 0137-2971 Nakad do 14 500 egz.

Cena 18,50 z (w tym VAT 0%)

TEMAT WYDANIA Naprawy i wzmacnianie konstrukcji budowlanych

ENERGOOSZCZDNO W BUDOWNICTWIE PODRCZNIK FIZYKI BUDOWLI

INFORMATOR GWNEGO URZDU NADZORU BUDOWLANEGO

TARGI BUDMA 2009

MEDALICI TARGW BUDMA 2009 RYNEK BUDOWLANY

VADEMECUM UNIJNE KONFERENCJE

TEMAT WYDANIA Naprawy i wzmacnianie konstrukcji budowlanych

Naprawy i ochrona betonu zgodnie z PN-EN 1504

Struktura zbioru norm PN-EN 1504

Rys. 1. Struktura zbioru norm z serii EN 1504

Naprawy i wzmacnianie konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

Zakres i przeznaczenie norm z serii PN-EN 1504

Rys. 2. Zakres i przeznaczenie norm z serii PN-EN 1504

Rys. 3. Przesanki i moliwe warianty decyzji o naprawie

Zasady i metody napraw oraz ochrony betonu i zbrojenia

TEMAT WYDANIA Naprawy i wzmacnianie konstrukcji budowlanych

Tabela 3. Zasady i metody ochrony zbrojenia wg prEN 1504-9

Rys. 5. Sposoby ochrony powierzchniowej

Dokumenty odniesienia do deklarowania zgodnoci

Naprawy i wzmacnianie konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

Uwagi mostowca do normy PN-EN 1504

Norma PN-EN 1504

Powoka ochronna na zarysowanym betonie. Stan po roku eksploatacji obiektu

TEMAT WYDANIA Naprawy i wzmacnianie konstrukcji budowlanych

Uwagi do metod bada wg normy PN-EN 1504-3

2 2009 (nr 438)

Naprawy i wzmacnianie konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

Uwagi do metod bada wg normy PN-EN 1504-2

2 2009 (nr 438)

TEMAT WYDANIA Naprawy i wzmacnianie konstrukcji budowlanych

Fot. 1. Wyeksploatowana nawierzchnia bitumiczna mostu modularnego w Kiezmarku

Istota nowej technologii

2 2009 (nr 438)

Naprawy i wzmacnianie konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

Fot. 2. Czyszczenie pyt zdejmowanie dotychczasowej powoki bitumicznej

Fot. 4. Pyty pomostowe z now nawierzchni

Fot. 3. Nakadanie nowej powoki z tworzyw metakrylowych

mgr Krzysztof Saramowicz

TEMAT WYDANIA Naprawy i wzmacnianie konstrukcji budowlanych

Wpyw wybranych parametrw betonu na przyczepno powok naprawczych

Opis bada przyczepnoci

Analiza wynikw bada przyczepnoci

2 2009 (nr 438)

Naprawy i wzmacnianie konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

Technologie Sika a zasady naprawy i ochrony betonu wg PN-EN 1504

Zasady i metody naprawy konstrukcji w zalenoci od wad betonu wg PN-EN 1504-9

dr in. Janusz Potrzebowski

Wzmocnienie konstrukcji. Zwikszenie lub odtworzenie nonoci elementu, konstrukcji betonowej

Odporno na czynniki fizyczne. Zwikszanie odpornoci na oddziaywanie fizyczne lub mechaniczne

Sika AnchorFix i systemy SikaGrout i Sikadur

Naprawy i wzmacnianie konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

Polecamy skuteczne technologie do napraw konstrukcji

TEMAT WYDANIA Naprawy i wzmacnianie konstrukcji budowlanych

Ocena skutecznoci dziaania migrujcych inhibitorw korozji stali w betonie

2 2009 (nr 438)

Naprawy i wzmacnianie konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

Trwao i skuteczno napraw obiektw budowlanych

prof. dr hab. in. Jzef Jasiczak

prof. dr hab. in. Jzef Jasiczak

tel. 012/626-18-76; fax 012/626-28-87 e-mail: info@wapno-info.pl; www.wapno-info.pl

Fot. 1. Mury Wawelu po renowacji