WPYW UNIJNYCH PROGRAMW WSPPRACY TRANSGRANICZNEJ (W RAMACH EUROPEJSKIEJ WSPPRACY TERYTORIALNEJ) NA REGIO N POGRANICZA POLSKO-SOWACKIEGO- ANALIZA CZYNNIKW KONTEKSTOWYCH

Urszula Roman-Kamphaus

University of the West of Scotland, Faculty of Education, Health and Social Sciences, School of Social Sciences Opiekun naukowy: Dr Gordon Heggie, Dr William Dinan

Streszczenie: Wsppraca transgraniczna jest uznawana za wany aspekt rozwoju regionalnego, zwaszcza polityki spjnoci Unii Europejskiej. Skuteczno tej polityki zaley od tego, jak bardzo programy s dostosowane do rnych terenw przygranicznych w kontekstach regionalnych. Ta praca analizuje czynniki, ktre odpowiadaj za ewentualne wzmocnienie wsppracy transgranicznej, bd te jej osabienie, poprzez analiz ksztatu wsppracy polsko-sowackich regionw przygranicznych. Szczeglny nacisk pooono na czynniki kulturowe, ktre wyrniaj ten region. Esej ujawnia, e kulturowa, jzykowa blisko i istniejce poczenia po obu stronach polsko -sowackiej granicy mog pomc promowa efektywne planowanie i wdraanie polityki. W tym samym czasie brak takich sieci moe z drugiej strony prowadzi do wysokiego stopnia innowacji programw transgranicznych. Sowa kluczowe: wsppraca transgraniczna, fundusze unijne, polityka spjnoci, pogranicze polsko-sowackie. 1. Wstp Wsppraca transgraniczna jest powszechnie uznawana za koncepcj odgrywajc wan rol w rozwoju regionalnym. Niektre regiony przygraniczne we wspczesnej Europie s postrzegane jako regiony zmarginalizowane przez swoje peryferyjne pooenie. Mimo postpujcej integracji i globalizacji granice pastwowe na caym wiecie wci utrudniaj przepyw handlu, informacji i ludzi ( An derson, O'Dowd i Wilson, 2003; Bufon, 2003). W takim kontekcie, waciwa wsppraca transgraniczna moe przyczyni si do stworzenia pewnego stopnia synergii, zapewni moliwoci wsppracy i dawa impulsy rozwojowe. Obecnie mona zaobserwowa tendencj w Europie, w ktrej wsppraca terytorialna, a zwaszcza wsppraca transgraniczna, odgrywa coraz waniejsz rol. Widoczne jest to rwnie w przyszej polityce spjnoci na lata 2014-2020, gdzie jednym z zalece jest mocniejsze promowanie wsppracy transgranicznej i modyfikowanie programw w taki sposb, by skutkoway wisz iloci jakociowo lepszych projektw transgranicznych w przyszoci. Warto zatem przyjrze si uwarunkowaniom efektywnej wsppracy transgranicznej i zbada czynniki kontektstowe za ni odpowiadajce. Definicja wsppracy transgranicznej podaje, e jest to zinstytucjonalizowana forma wsppracy midzy wadzami samorzdowymi, takimi jak regiony i gmi ny, ktre dziel wspln granic. Obecnie istnieje wiele rnych form wsppracy transgranicznej, ale ta finansowana przez Uni Europejsk jest szczeglnie intensywnie i staa si powszechna od 1990 roku. Podczas gdy pierwsze przedsiwzicia transgraniczne byy

inicjatywami oddolnymi, ktre powstaway z potrzeb lokalnych, dopiero stworzenie europejskiej struktury sta si faktyczn szans rowoju dla tych regionw, doskonale wpisujcych si w szersz ide europejskiej integracji i okazao si kluczowe w doprowadzeniu do rozprzestrzenienia si programw wsppracy transgranicznej. Wsppracy transgraniczna w Europie Zachodniej zacza gwatownie rozprzestrzenia si w latach osiemdziesitych i dziewidziesitych XX wieku (Perkmann, 2003; Church i Reid, 1999). Natomiast wpyw wsparcia Unii Europejskiej w stymulowaniu nowych przedsiwzi transgranicznych jest szczeglnie widoczny w Europie rodkowej i Wschodniej. Do koca zimnej wojny w latach 1989 -1990, w ramach bloku komunistycznego wsppraca transgraniczna praktycznie nie istniaa, a na pewno nie bya tak intensywna i wielowymiarowa, jak wsppraca w niektrych regionach Europy Zachodniej, takich na przykad, jak pierwowzr transgranicznych programw europejskich EUREGIO istniejcy do dzi na holendersko -niemieckiej granicy (Haas, 2007; Kpka i Murphy, 2002). Po zakoczeniu zimnej wojny niemal natychmiast na Wgrzech, w Polsce i Czechosowacji zaczy powstawa pierwsze incjatywy wsppracy transgranicznej z Europ Zachodni, a nastpnie z krajami ociennymi. Porwnanie wczeniejszych zachodnioeuropejskich inicjatyw transgranicznych i podobnych modszych wysikw w Europie rodkowej i Wschodniej w szczeglnoci, wykazay, e skuteczna wsppraca jest czsto trudna do osignicia w Europie rodkowo- Wschodniej (Kpka i Murphy, 2002; Yoder, 2003). W mojej pracy skupiam si na pograniczu polsko sowackim z paru powodw. Po pierwsze jest to teren z perspektywy europejskiej wsppracy transgranicznej wczeniej nieopisany. Po drugie, z uwagi na kulturow blisko i istniejce powizania historyczne i wspczesne, majcy realn szans na stanie si obszarem zintegrowanym o silnej i dobrze rozwinitej wsppracy transgranicznej, ktra przyczyni si do rozwoju caego regionu, dlatego prba oceny unijnych programw wsppracy transgranicznej realizowanej w tym regionie jest obecnie tak wana. 2. Materia i metody. Badanie ujte w tym artykule czerpie z metodologii bada jakociowych, przy uyciu semi-strukturalnych wywiadw jakociowych przeprowadzonych jako pierwsze rdo informacji i dodatkowych rde wtrnych, takich jak: wyniki statystyczne, ewaluacje programw unijnych, umowy partnerskie itp. Analiza w tej pracy opiera si gwnie na materiale pochodzcym z 13 semi -strukturalnych wywiadw jakociowych przeprowadzonych z decydentami na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym po obu stronach granicy, a take z beneficjentami programu w czerwcu 2010 r. i wrzeniu 2011 roku. Oprcz tego praca ta odwouje si do dokumentw programu, wczeniejszych ewalucji Komisji Europejskiej, dokumentw wykonawczych i rocznych sprawozda z implementacji programu. Analiza dotyczy pogranicza polsko-sowackiego, ktre jest tutaj traktowane jako case. Studium przypadku (case study) zostao wybrane jako najbardziej odpowiednie do rozwizania tego rodzaju problemu badawczego w zwizku z tym, e ma na celu zbadanie i wyjanienie procesu / zjawiska osadzonego w konkretnym kontekcie geograficznym i spoecznym stworzonym przez granice. Artyku krtko opisuje histori wsppracy transgranicznej w powojennej Europie, a nastpnie prezentuje czynniki kontekstowe wsppracy transgranicznej i ich wpyw na skuteczne zarzdzanie funduszami unijnymi w regionie przygranicznym. Kolejna cz eseju prbuje ustali trzy wskaniki skutecznoci programu operacyjnego: definicj programu (rozumian jako proces planowania programu), wdraanie (implemetacj) programu i innowacje powstae w ramach realizacji programu i zaanalizowa polskosowack wspprac transgraniczn poprzez te, swojego rodzaju, "soczewki" . Wstpne

wnioski wskazuj, e cise zwizki kulturowe uatwi efektywne zarzdzania funduszami UE i wdraanie ich w regionie polsko-sowackiego pogranicza. W wielu przypadkach inicjatyw transgranicznych Europy rodkowo-Wschodniej trudno byo zastosowa model zachodni, gdy ze wzdgldu na sab tradycj regionaln i specyficzne uwarunkowania historyczne, spoecznoci terenw przygranicznych nie miay dotd stycznoci z instytucjonalizowan form wsppracy transgranicznej, jak zakada integracja europejska (Batt i Wolczuk, 2002; Kpka i Murphy, 2002). Prbujc wyjania sposb zarzdzania programami wsppracy transgranicznej w Europie rodkowo-Wschodniej i trudnoci z przeniesieniem zachodnoeuropejskiego modelu wsppracy do tej czci Europy, trzeba zwrci szczegln uwag na to, e warunki w terenie maj decydujcy wpyw na efektywno wsppracy. Informacje uzyskane od decydentw i beneficjentw programu, a take pochodzce z raportw Komisji Europejskiej , dokumentw programowych i wczeniejszych analiz (ewalucji) programu identyfikuj szereg kluczowych warunkw efektywenej implementacji funduszy w regionie transgranicznych. Cz z tych czynnikw pokrywa si ze sob i nie zawsze mona ich atwo wyszczeglni, ale przyjmujc pewne uproszczenie mona je uporzdkowa w piciu grupach czynnikw wpywajcych na zarzdzanie funduszami UE w regionach transgranicznych. Nale do nich: 1) regionalny i lokalny samorzd: wykazano, e silne wadze lokalne s w stanie lepiej zapewni pomyln wspprac terytorialn ni te o niskich kompetencjach (Bachtler i in., 2005, s.135) W ramach wsppracy midzy regionami z rnych pastw, problemy wynikaj czsto z rnic w strukturach administracyjnych i kompetencji samorzdw, ktre utrudniaj formaln instytucjonalizacj lub koordynacj (Zgromadzenie Regionw Europy, 1992). 2) podstawy prawne: wsppraca transgraniczna zazwyczaj odbywa si na niepewnej lub niejasno okrelonej podstawie prawnej. Jak wikszo tego typu inicjatyw, programy wsppracy transgranicznej nie maj osobowoci prawnej i statusu publicznoprawnego, co czasami prowadzi do brakw podstawy prawnych wymaganych do realizacji decyzji (Zgromadzenie Regionw Europy,1992). Unia Europejska prbuje zabopiec tej sytaucji wprowadzajc nowe instrumenty prawne, takie jak Europejskie Ugrupowanie Wsppracy Terytorialnej (EUWT), ktre zostao wprowadzone w legislacji ju w 2007 r., ale nie jest jeszcze powszechnie stosowane. 3) czynniki spoeczno-ekonomiczne: do ktrych zaliczy mona poziom rozwoju, wysoko PKB, rnice w poziomach dobrobytu, ktre czsto pokrywaj si z lini graniczn, a take sabo rozwinit infrastruktur transgraniczn. Luki rozwojowe mog paradokslanie uczyni program bardziej dynamicznym (Bachtler i in.,2005), ale mog rwnie stanowi podstaw do konkurencji i wzajemnych podejrze. Brak powiza midzy podmiotami spoeczno-gospodarczymi , jak rwnie silna niezaleno rynkw od siebie, ma tendencj do hamowania wsppracy (Krtke, 1999). 4) poziom finansowania: niewystarczajce rodki finansowe stanowi powan przeszkod dla wsppracy terytorialnej; programy operacyjne rzadko posiadaj faktycznie wsplne fundusze, co okazuje si by trudne i czasochonne podczas podejmowania decyzji budetowych i rozliczania wsplnych projektw (Zgromadzenie Regionw Europy, 1992). Ponadto finansowana przez UE wsppraca terytorialna cierpi na wysoki poziom biurokracji zaangaowanej w realizacj tych programw (Bachtler i in., 2005). Fundusze krajowe przeznaczone na wspprac transgraniczn praktycznie nie istniej, czsto wsppraca ta powinna by realizowana z budetw lokalnych lub regionalnych. 5) kultura: z jednej strony, kultura jest tutaj rozumiana jako pewnego rodzaju trwae poczenia (sieci) midzy transgranicznymi regionami, ich poczucia tosamoci

regionalnej lub rozpowszechnione umiejtnoci jzykowe, i wszystkie inne czynniki kulturowe, ktre uatwi dokonywanie codziennych transakcji czy to na poziomie lokalnego handlu czy bardziej sformalizowanego partnerstwa. Z drugiej strony o sukcesie wsppracy lub jej braku decyduje rwnie kultura administracyjna, ktra musi by brana pod uwag. Jest o wiele bardziej prawdopodobne, e efektywna wsppraca transgraniczna bdzie miaa miejsce midzy partnerami, ktrzy maj podobne style organizacji i zarzdzania (Hofstede, 2001; Ratti, 1993). Analizujc pogranicze polsko-sowackie, uwzgldniajc wymienione wyej czynniki, w pierwszej kolejnoci wida rnice kompetencyjne po obu stronach granicy. Polskie wojewdztwa posiadaj wicej kompetencji ni sowackiej kraje, a obce s znacznie mniejsze i maj mniejszy zakres wadzy ni polskie gminy z tego powodu program wsppracy transgranicznej po stronie sowackiej wydaje si by bardziej scentralizowany. W Sowacji, gdzie audyty finansowe itp. s prowadzone w Bratysawie, a w regionach, jak to si dzieje w Polsce, du rol odgrywaj personalne kontakty, jak rwnie wsparcie projektw bezporednio z budetu ministerialnego (10% wartoci projektu), co nie ma swego odpowiednika po polskiej stronie granicy. Kolejnym punktem jest kwestia podstawy prawnej transgranicznego programu wsppracy. Oprcz tzw. EUWT Tritia (Europejskie Ugrupowanie Wsppracy Terytorialnej) obejmujcego kraj ylinski na Sowacji, czeski region morawsko- lski oraz wojewdztw lskiego i opolskiego w Polsce i istniejcego oficjalnie od 2012 roku, od niedawna istnieje rwnie Europejskie Ugrupowanie Wsppracy Terytorialnej Tatry (zaoone w sierpniu 2013). Istnieje szansa, i dziki EWUT dotychczasowe trudnoci napotykane we wsppracy, zwizane przede wszystkim z rnorodnoci warunkw, praw i procedur krajowych mog zosta organiczone. Ugrupowaniom przysuguje pena samodzielno i podmiotowo prawna w dokadnie takim zakresie, w jakim przyznaj j osobom prawnym pastwa czonkowskie, co ma aktywnie suy wspieraniu wsppracy terytorialnej, w tym transgranicznej. Analizujc czynniki spoeczno-ekonomiczne wida wyranie saby poziom rozwoju pogranicza polsko-sowackiego w krajowym porwnania. Wydaje si, i sowackie regiony przygraniczne rozwijaj si bardziej dynamicznie ni polskie. Cho wprowadzenie euro na Sowacji na pewien czas osabio ten trend. Obie strony konkuruj ze sob w dziedzinie turystyki. Z uwagi na acuch Karpat pogranicze polsko -sowackie charakteryzuje si bardzo zrnicowan gstoci sieci drogowej. Po stronie polskiej gsto drg wynosi 103,4 km na 100 km2 i jest wysza ni przecit nie w kraju (79,6) i trzykrotnie wysza ni w czci sowackiej obszaru wsparcia (32,1 km na 100 km2). Na pograniczu polskim jako drg (zwaszcza lokalnych) jest bardzo niska. Ponadto w polskiej czci obszaru wsparcia niewielki jest udzia drg dwujezdniowych, przystosowanych do ruchu towarowego (115 kN na o). Na Sowacji stan drg jest lepszy, wikszy jest rwnie odsetek drg dwujezdniowych, w tym autostrad. Po obu stronach granicy niski jest poziom bezpieczestwa zwizanego z infrastruktur transportow. Poziom finansowania PWT PL-SK z budetu EFRR wynis ok. 148 mln EUR na lata 2007-2013. W roku 2013 nastpio przesuniciu rodkw w wysokoci 2 127 938,42 EUR EFRR uwolnionych z Programu Wsppracy Transgranicznej EISP Litwa Polska Rosja 2007-2013 i alokowaniu ich w Priorytecie I Rozwj infrastruktury transgranicznej, zwikszajc tym samym alokacj EFRR na Program Polska Sowacja do kwoty 159 535 701,42 EUR. Jednak zainteresowanie beneficjentw i potrzeby rozwojowe s na tyle wysokie, e niewystarczajce fundusze wci wydaj si by problemem. Ponadto brak rzeczywistego wsplnego funduszu utrudnia aplikacje i rozliczanie projektw, cho przepisy zapewniaj projektom prawdziwy efekt transgraniczny.

Ostatni czynnik, jakim jest szeroko rozumiana kultura pogranicza zdecydowanie dziaa na korzy wsppracy transgranicznej midzy Polsk a Sowacj. Wzajemna sympatia i zainteresowanie, podobiestwo jzyka, historii i kultury ludowej wspieraj stabilne kontakty midzy wadzami lokalnymi i spoecznocia mi zwykle w formie wymian szkolnych lub maych imprez kulturalnych. Analiza czynnikw kontekstowych obrazuje pewne szanse i zagroenia wsppracy transgranicznej. Powstaje pytanie, w jaki sposb zoperacjonalizowa te zmienne tak, by mona byo mwi o mierzalnoci skutecznoci wsppracy transgranicznej na granicy polsko-sowackiej. We wczeniejszych ewaluacjach rnych programw operacyjnych dziaajcych w ramach funduszy strukturalnych wykorzystywano wskaniki proceduralne, takie jak: dane dotyczce postpu finansowego i fizycznego realizowanych projektw (Bachtler i in.,2005). Niestety dane te nie mwi zbyt wiele o faktycznym poziomie i kondycji wsppracy transgranicznej. Dlatego uzasadnionym dziaaniem wydaje si uzupenienie ich informacjami uzyskanymi z wywiadw jakociowych przeprowadzanych z decydentami i beneficjentami programu. Oczywicie analiza wskanikw numerycznych ma swe niewtpliwe zalety i zasugi w ewalucji programw unijnych. Po pierwsze wskaniki te s oglnie dostpne i atwe do porwnywania, nawet w obrbie rnych kontekstw. Ponadto, atwo zauway zaleno midzy niskimi wsanikami a powolnym postpem programu, ktry zazwyczaj wskazuje na gboko zakorzenione problemy w planowaniu bd implementacji programu. Z drugiej strony wskaniki te nie mwi wystarczajco duo o skutecznoci wsppracy transgranicznej i sposobie zarzdzania rodkami unijnymi oraz czy dany program i jego cele zosta w sposb satysfakcjonujcy dostosowany do lokalnych potrzeb i kontekstu. Co za tym idzie, sugeruje si, e dowiadczenia zdobyte w ramach wsppracy i sposb zarzdzania funduszami mog by rozumiane i analizowane w innym wymiarze, poprzez wskaniki jakociowe, a nie wycznie ilociowe. Artku ten koncentruje si na trzech kluczowych aspektach programu operacyjnego dziaajcego na granicy polsko -sowackiej, a mianowicie: definicji (planowaniu) programu, realizacji (implementacji) programu i innowacji w ramach programu. W kolejnej czci przedstawione i omwione zostan wyniki uzyskane ze wstpnej analizy Programu Wsppracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska- Republika Sowacka 2007-2013 przez pryzmat tych trzech aspektw. 3. Wyniki i dyskusja Pogranicze polsko-sowackie skada si z trzech duych euroregionw: Euroregionu Karpackiego (uwzgldniajcego rwnie cz ukraisk), Euroregionu Tatry i Euroregionu Beskidy, w skad ktrego wchodz przygraniczne regiony Polski, Sowacji i Czech. Kiedy Polska i Sowacja przystpiy do Unii Europejskiej w 2004 r. stay si uprawnione do ubiegania si o fundusze w ramach programu INTERREG, Cel 3, zmierzajcego do wspierania wsppracy transgranicznej i integracji regionw przygranicznych pastw czonkowskich. Przed akcesj na pograniczu pograniczu polsko sowackim funkcjonowa program Phare CBC wprowadzony w 2000 r. i wspierajcy takie inicjatywy jak: rozwj infrastruktury, ochrona rodowiska czy wsparcie lokalnej przedsibiorczoci. I cho fundusze dostpne w ramach Phare CBC byy skromne, to dowiadczenie zdobyte w tym okresie przyczynio si do skuteczniejszej implementacji programw INTERREG IIIA 2004-2006 i programu wsppracy transgranicznej PL-SK 2007-2013.

Definicja (proces tworzenia) programu Prace nad dokumentem wykonawczym programu polsko-sowackiej wsppracy transgranicznej 2007-2013 rozpoczy si ju w grudniu 2006 roku, na rok przed rozpoczciem nowego programu. W cigu 2006 r. odbyo si trzynacie spotka Grupy Roboczej, czyli kolektywnego ciaa zoonego z przedstawicieli odpowiedzialnych za program ministerstw z Polski i Sowacji (obecnie: Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju RP oraz Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi SR), wadz regionalnych i lokalnych z obu stron granicy, instytucji certyfikujcyh i audytowych, wsplnego sekretariatu technicznego programu, przedstawicieli Euroregionw, organizacji pozarzdowych, np. izb gospodarczych, ligi ochrony przyrody itp. oraz obserwatora z Komisji Europejskiej. Podczas tych spotka Grupa Robocza, na pocztku 2007 roku, przygotowaa kluczowe dokumenty programu. Zostay one rozpowszechnione wrd potencjalnych beneficjentw dopiero w 2008 roku, co automatycznie uniemoliwio im ubieganie si o finansowanie projektw. Tylko dziki duemu zainteresowaniu pord potencjalnych beneficjentw na pierwszy projektw rozpocz si w sierpniu 2008 roku. Pierwsza lista przyjtych projektw zostaa opublikowana przez Komitet Monitorujcy w kwietniu 2009 roku. Regionalnych i lokalnych decydentw odpowiedzialnych za realizacj programu obwinia si o brak organizacji w instytucjach zarzdzajcych, rwnie, w tym czasie, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego spowolnio proces wydruku i koloportau informacji wrd beneficjentw. Sugeruje si, e przed 2004r., wsppraca transgraniczna bya postrzegana przez ministerstwo jako doskonae dodatkowe rdo finansowania (co sprawiao, i nie bya ona dla minsterstwa priorytetem) w regionach peryferyjnych projektw infrastrukturalnych, ktre powinny by w pierwszej kolejnoci realizowane w ramach zintegrowanych programw operacyjnych rozwoju regionalnego (tzw. ZPORR). Polska po przystpieniu do Unii Europejskiej zacza kwalifikowa si do znacznie bardziej dochodowych funduszy strukturalnych. To wyjaniaoby, dlaczego ministerstwo nie zwikszyo stara, aby nowy program ruszy moliwie szybko. Drugim powodem, zidentyfikowanym przez decydentw byo przejcie z europejskiego INTERREG IIIA do nowego Programu Europejskiej Wsppracy Terytorialnej, co wymaga o od nich adaptacji i innej organizacji pracy. Realizacja (implementacja) programu Tabela 1 ilustruje postp w polsko-sowackim programie wsppracy transgranicznej 2007-2013 do dnia 31 grudnia 2011r. Do tego czasu w ramach osi priorytetowej 1 i 2 zostao przyjtych do realizacji 75 projektw. Do grudnia 2011r. , oprcz duych projektw infrastrukturalnych, zrealizowanych zostao 369 mikroprojektw (234 w pierwszym naborze i 135 w drugim) ktre objte zostay jednym programem parasolowym. Pierwszy nabr na projekty okaza si bardzo udany i spotka si z ogromnym zainteresowanianiem ze strony potencjalnyc h beneficjentw. Warto wszystkich wnioskw wyniosa 178 milionw EUR, znacznie przekraczajc cakowity budet programu. Na pocztku 2010 r. zosta ogoszony drugi nabr, gdzie kolejne 42 nowe projekty o wartoci ponad 53 mln EUR zostay przyjte . Drugi konkurs rwnie spotka si z duym zainteresowaniem ze strony wnioskodawcw. Zoono 203 wnioski, a ich warto wyniosa 254 mln EUR. Drugi nabr dawa beneficjentom wicej czasu, aby zapozna si z zasadami programu, znale partnera i przygotowa proj ekty wraz z wymagan dokumentacj. Wiele projektw zgoszonych do drugiego naboru byo poprawionymi projektami, ktre zostay odrzucone w trakcie pierwszego konkursu z powodu brakw technicznych. Wikszo aplikacji zostao ponownie zoone w priorytecie drugim. Wysoki wskanik zaangaowania wskazuje na bardzo due

zainteresowanie wrd potencjalnych beneficjentw, jak rwnie na potrzeby infrastrukturalne i rozwojowe w regionie. Jest wysoce prawdopodobne, e blisko kulturowa stanowi w duym stopniu rdo sukcesu tego programu. Komunikacja pomidzy partnerami z obu stron granicy jest uatwiona, gdy gwna bariera, jak jest jzyk, waciwie nie istnieje. Podczas spotka nieformalnych, takich jak wsplne szkolenia zawodowe, zatrudnianie tumaczy nie jest potrzebne. Co wicej, wczeniejsze dowiadczenia, takie jak lokalne festiwale i wymiany szkolne przyczyniy si do wytworzenia si wizi pomidzy wadzami lokalnymi, co czyni je bardziej skonnymi do formalnej wsppracy i wsplnego ubieganie si o unij ne fundusze. Tab.1. Program Operacyjny Wsppraca Transgraniczna PL -SK 20072013: Budet, zobowizania I liczba zakontraktowanych projektw na dzie 31 grudnia 2011. EFRR () Suma zobowiza () 59,711,884 Suma zakontraktowana (%) 88,22 Liczba projektw

O priorytetowa 1. Rozwj infrastruktury transgranicznej O priorytetowa 2. Rozwj spoecznogospodarczy O priorytetowa 3. Wsparcie incjatyw lokalnych (mikroprojekty)

67,685,338

24

53,518,639

35,368,178

66,09

51

26,759,310

14,823,006

55,39

1 projekt parasolowy (379 mikroprojektw)

Suma

147,963,287

109,903,068

74.27

76

Uwaga: Pomoc techniczna wykluczona z kalkulacji. rdo: Raport Roczny 2011, Program Wsplpracy Transgranicznej Republika Polska-Republika Sowacka 20072013, http://pl.plsk.eu/index/?id=a42a596fc71e17828440030074d15e74, 25 sierpnia 2013.

Innowacje Program polsko-sowackiej wsppracy transgranicznej nie charakteryzuje si znaczcymi innowacjami wprowadzonymi w trakcie jego planowania lub implementacji. Kilka nowoci zostao zazstosowanych ju w programie na lata 2000 -2006 i potem 20072013. Pogranicze polsko sowackie borykao si z kilkoma drobnymi przeszkodami, jednak podstawowym probelm wci pozostawa brak wystarczajcych rodkw. W rezultacie program zosta zaakceptowany przez Komitet Monitorujcy bez wikszych innowacji, jeli porwna si go do np. polsko-niemieckich programw transgranicznych, ktre wprowadziy mikroprojekty jako swj autorski pomys. Pewne zasady i konwencje zostay dostosowane do potrzeb lokalnych. Po pierwsze, dowiadczenia z realizacji

programu INTERREG IIIA na granicy polsko -sowackiej wykazay, e wikszy nacisk naley pooy na szkolenia przyszych beneficjentw. Okoo 80 % projektw pochodzio od partnerw, ktrzy ju wczeniej wsppracowali ze sob podczas realizacji projektw Interreg lub wczeniej podczas spo ntanicznych imprez.1 Aby odpowiedzie na ten problem, szczeglny nacisk pooono na szkolenia wnioskodawcw w trakcie programu 2007-2013. W 2010r. wprowadzono system szybkiej informacji elektronicznej, ktry pomg usystematyzowa i przyspieszy procedur wprowadzania zmian w projektach w trakcie ich realizacji. Podsumowujc, program polsko-sowacki by w stanie budowa podwaliny pod trwa wspprac transgraniczn korzystajc ze swoich regionalnych atutw, zwaszcza bliskoci kulturalnej i jzykowej. Z drugiej strony jednak doprowadzio to do niskiej innowacyjnoci programu. Jednoczenie jednen z gwnych problem w w programie polskosowackim, czyli niewystarczajcy poziom finansowania, pozostaje nierozwizany. 4. Wnioski Gwnym celem tej pracy byo znalezienie narzdzi do analizy skutecznoci i oceny poziomu zarzdzania funduszami unijnymi w programie polsko -sowackiej wsppracy transgranicznej. Informacje otrzymane od respondentw w drodze jakociowych wywiadw semi-strukturalnych oraz uzyskane z analizy europejskich, krajowych i regionalnych dokumentw pozwoliy zidentyfikowa trzy aspekty skutecznoci programu: definicj programu (planowanie), stopie implementacji (wdroenie) i dziaania innowacyjne dotyczce programu wsppracy. W zakresie definicji programu, program polsko-sowackiej wsppracy transgranicznej by mocno opniony w stosunku do planowanej daty rozpoczcia, czyli 2007 roku. Faktycznie program ruszy dopiero na pocztku 2009 roku, kiedy to pierwsze projekty zostay wybrane do realizacji w drodze konkursu. Jak sugeruj wnioski pochodzce z rozmw z decydentami i beneficjentami, program mg ruszy znaczeni e wczeniej, niestety opnienia prac w Instystucji Zarzdzajcej, czyli wczesnym Ministerstwie Rozwoju Regionalnego w Polsce i czciowo w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi na Sowacji spowodoway problemy w wysaniu odpowiedniej dokumentacji dla beneficjentw na czas, co przeoyo si bezporednio na problemy z wnioskowaniem o pienidze i skadanie propozycji projektw, a tym samym spnionym rozpoczciem programu. Co do samej realizacji (implemetacji) programu, postp w regionie polsko -sowackiego pogranicza by nadzwyczaj szybki. Po niecaych dwch latach przyjmowania wnioskw projektowych czny procent zakontraktowanych funduszy wynis 74.27% caej przeznaczonej na program sumy z funduszu EFRR. Byo to spowodowane bardzo wysokim stopniem zainteresowania programem wrd potencjalnych beneficjentw (czyli gwnie reprezentantw wadz lokalnych po obu stronach granicy), jak rwnie lokalnymi potrzebami wynikajcymi z dotychczasowego niedofinansowania regionu pogranicza polsko-sowackiego, przede wszystkim jego infrastruktury transportowej. W odniesieniu do innowacyjnoci programu, paradoksalnie bardziej korzystne to kulturowo-jzykowe w polsko - sowackim regionie przygranicznym nie zaskutkowao adnymi znaczcymi innowacjami w programie i sposobie implementacji projektw, jak dziao si to natomiast w innych programach przygranicznych, np. na granicy polsko niemieckiej. Innowacyjno programu ograniczya si do kilku zmian i drobnych korekt w
1

wywiady z decydentami w Krakowie, lipiec 2010; wywiady z beneficjentami w ylinie, wrzesie 2011.

zakresie szkole, wytyczenia strefy objtej programem operacyjnym i samej administracji projektw, ktra wprowadzia platform online dla beneficjentw bardzo uatwiajc aplikacj i ledzenie zmian w wymaganej dokumentacji. Wiadomo jednak, e na przyszy okres programowania 2014-2020 Euroregiony po polskiej stronie zabiegaj o moliwo nadzorowania i rozliczania mikroporejktw z ich rwnolegymi partnerami po stronie sowackiej, z ktrymi, jako pierwszy Euregion Tatry utworzy Europejskie Ugrupowanie Wsppracy Terytorialnej (EUWT) o tej samej nazwie dajce im osobowo prawn i wiksze instytucjonalne moliwoci dziaania z regionami po stronie sowckiej. Takie rozwizanie niewtpliwie stanowioby innowacyjne rozwizanie dla dotychczasowej polityki zarzdzania mikrofunduszami w ramach polsko -sowackiej wsppracy transgranicznej. Powysza analiza potwierdza, e prbujc ocenia efektywno programw wsppracy transgranicznej, nie wystarczy odwoa si do czynnikw kontekstowych, ktre mog mie pozytywny lub negatywny wpyw na zarzdzanie funduszami unijnymi lub ograniczy si wycznie do analiz numerycznych. Przeciwnie, analiza programu wsppracy transgranicznej z perspektywy tak decydentw, jak i beneficjentw jest kluczowa w prbie oceny zarzdzaniem funduszami UE i ustalenia dokadnie jaki wpyw maj te rne aspekty na funkcjonowanie wsppracy w konkretnym terenie przygranicznym. Ten esej skoncentrowa si na piciu, najistotniejszych w ocenie autorki, czynniki kontekstowych, takich jak: kompetencje administracyjne po obu stronach granicy, podstawy prawne wsppracy, czynniki spoeczno -ekonomiczne, dostpne rodki finansowe oraz kultura regionu, i przeanalizowa ich wpyw na trzy aspekty skutecznoci wsppracy transgranicznej tj.: definicja programu, implementacja i innowacja. Tym samym pokaza, e kultura transgraniczna i rnice administracyjne mog mie kluczowy wpyw skuteczno wdraania programw wsppracy midz ygranicznej. 5. Literatura Anderson, J., O'Dowd, L. & Wilson, T. M. 2003. 'Why Study Borders Now?', in Anderson, J., O'Dowd, L. & Wilson, T. M. (eds) New Borders for a Changing Europe: Cross-Border Cooperation and Governance (London, Frank Cass). Assembly of European Regions. 1992. Les Rgions Frontalires et L'Intgration Europaenne, Livre Blanc de l'Assemble des Rgions d'Europe. Bachtler, J., Taylor, S. & Olejniczak, K. 2005. A Study of the Mid Term Evaluations of INTERREG programmes for the programming period 2000 until 2006 (Vienna, INTERACT Programme Secretariat). Batt, J. & Wolczuk, K. 2002. Region, State and Identity in Central and Eastern Europe (London, Frank Cass). Bazin, A. 2003. 'Germany and the enlargement of the European Union to the Czech Republic', in Rupnik, J. & Zielonka, J. (eds) The road to the European Union, Volume 1: The Czech and Slovak Republics (Manchester, Manchester University Press). Blatter, J. 2004. 'From 'Spaces of Place' to 'Spaces of Flows'? Territorial and Functional Governance in Cross-border Regions in Europe and North America', Journal of Borderlands Studies, 28, 3, 530-548. Bufon, M. 2003. 'Cross-Border Cooperation in the Upper Adriatic', in Anderson, J., O'Dowd, L. & Wilson, T. M. (eds) New Borders for a Changing Europe: Cross-Border Cooperation and Governance (London, Frank Cass). Church, A. & Reid, P. 1999. 'Cross-border Co-operation, Institutionalization and Political Space Across the English Channel', Regional Studies, 33, 7, 643-655. Ferry, M. & Gross, F. 2005. The future of territorial cooperation in an enlarged EU, Benchmarking Regional Policy in Europe Conference, 24-26 April 2005, Riga.

Hals, M. 2007. 'Development of Cross-Border Cooperation and Creation of Euroregions in the Slovak Republic', Moravian Geographical Reports, 15, 1, 21-31. Hofstede, G. 2001. Culture's consequences: Comparing values, behaviors, institutions, and organizations across nations (Thousands Oaks, Sage). Jalowiecki, B. & Smetkowski, M. 2004. 'Male projekty Euroregionalne', in Gorzelak, G., Bachtler, J. & Kasprzyk, M. (eds) Wsplpraca Transgraniczna Unii Europejskiej: Doswiadczenia Polsko-Niemieckie (Warsaw, Wydawnictwo Naukowe Scholar). Keating, M. and Hughes, J. 2003. (eds) The Regional Challenge in Central and Eastern Europe: Territorial Restructuring and European Integration (Brussels, Peter Lang). Kepka, J. M. M. & Murphy, A. B. 2002. 'Euroregions in Comparative Perspective', in Kaplan, D. H. & Hkli, J. (eds) Boundaries and Place: European Borderlands in Geographical Context (Lanham, Rowman & Littlefield). Matthiesen, U. and Brkner, H.-J. 2001. Antagonistic structures in border areas: Local milieux and local politics in the Polish-German twin city Gubin/Guben, GeoJournal, 54, 1, 43-50 Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. 2011.a) Raport Roczny 2010, Program Operacyjny Wsplpracy Transgranicznej Polska (Wojeddztwo Lubuskie) Brandenburgia 2007-2013 w Ramach Europejskiej Wsplpracy Terytorialnej (Warsaw, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego). Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. 2011.b) Raport Roczny 2010, Program Wsplpracy Transgranicznej Republika Polska-Republika Slowacka 2007-2013 (Warsaw, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego). Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. 2013. Raport Roczny 2012, Program Wsplpracy Transgranicznej Republika Polska-Republika Slowacka 2007-2013 (Warsaw, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego). Perkmann, M. 1999. 'Building governance institutions across European Borders', Regional Studies, 33, 7, 657-667. Perkmann, M. 2002. 'Euroregions: Institutional Entrepreneurship in the European Union', in Perkmann, M. & Sung, N.-L. (eds) Globalization, Regionalization and Cross-Border Regions (Houndmills, Palgrave Macmillan). Perkmann, M. 2003. 'Cross-border regions in Europe: Significance and Drivers of Regional Cross-border co-operation', European Urban and Regional Studies, 10, 2, 153171. Popescu, G. 2006. 'Geopolitics of Scale and Cross-Border Cooperation in Eastern Europe: The Case of the Romanian-Ukrainian-Moldovan Borderlands', in Scott, J. W. (ed.) EU Enlargement, Region Building and Shifting Borders of Inclusion and Exclusion (Aldershot, Ashgate). Ratti, R. 1993. 'How can Existing Barriers and Border Effects be Overcome? A Theoretical Approach', in Cappellin, R. & Batey, P. W. (eds) Regional Networks, Border Regions and European Integration (London, Pion). Scott, J. W. 1996. 'Dutch-German Euroregions: A Model for Transboundary Cooperation?', IRS Regio, 9, 83-103. Strver, A. 2005. 'Spheres of Transnationalism Within the European Union: On Open Doors, Thresholds and Drawbridges Along the Dutch-German Border', Journal of Ethnic and Migration Studies, 31, 2, 323-343. Yoder, J. A. 2003. 'Bridging the European Union and Eastern Europe: Cross-border Cooperation and the Euroregions', Regional & Federal Studies, 13, 3, 90-106. Adres do korespondencji: Urszula.roman@uws.ac.uk