Marzeniem prawie kadego czowieka jest zamieszkanie we wasnym domu.

Chcc je zrealizowa stajemy czsto bezradni przed problemami, ktre z tym si wi. Nie potrafimy sobie odpowiedzie na szereg podstawowych pyta: jaki ma to by dom?, z czego i jak go zbudowa?, komu zleci opracowanie dokumentacji projektowej?, komu powierzy prowadzenie prac budowlanych?, czy te gdzie zaatwi niezbdne formalnoci? itp. Odpowied na pierwsze pytanie jest niemal oczywista. Ma to by dom, ktrego wielko i ukad funkcjonalny dostosowane bd do naszych potrzeb i przyzwyczaje, a jednoczenie adny, ciepy oraz tani w eksploatacji. Co to znaczy ciepy, energooszczdny dom? Pod tym okreleniem kryje si budynek, w ktrym uytkownik ma zapewniony waciwy komfort cieplny przy rwnoczesnym minimalnym zuyciu energii potrzebnej na jego uzyskanie. Efekt ten mona osign poprzez ograniczenie strat ciepa przez przegrody zewntrzne (ciany i dach) oraz zastosowanie nowoczesnego, wydajnego, systemu ogrzewania. Zmniejszenie iloci energii cieplnej zuywanej na cele ogrzewcze, poza wyranie odczuwalnymi efektami finansowymi, jest cile zwizane z szeroko rozumian ochron rodowiska. W wikszoci przypadkw ogrzewamy pomieszczenia spalajc wgiel, gaz czy te olej opaowy. W tym procesie do otaczajcej nas atmosfery przedostaj si znaczne iloci szkodliwych gazw i pyw. Niemae zagroenia ekologiczne zwizane s rwnie z wydobyciem i transportem surowcw energetycznych. Budujc ciepy dom nie tylko dziaamy we wasnym interesie, ale przyczyniamy si take do ograniczenia degradacji rodowiska naturalnego, w ktrym yjemy. W latach ubiegych wzniesiono wiele obiektw, nie speniajcych obowizujcych obecnie kryteriw, przez co w porwnaniu z domami wybudowanymi, np. w krajach skandynawskich, na ich ogrzanie potrzeba przynajmniej dwukrotnie wicej energii. Domy te poprzez zastosowanie wspczesnych rozwiza mona dociepli doprowadzajc ich parametry do aktualnie obowizujcych wymogw. Na podstawie bada niemieckich mona si przekona ile naley spali oleju opaowego lub gazu, aby ogrza domy o rnym stopniu ocieplenia cian i stro-

pw oraz w jaki sposb ilo spalonego opalu wpywa na emisj do atmosfery szkodliwego dwutlenku wgla (C02). Istnieje prosta zaleno mwica o tym, e im mniejsze jest zuycie energii na ogrzanie budynkw, tym mniejsze jest obcienie atmosfery emisj dwutlenku wgla. Powysze stwierdzenie w sposb obrazowy pokazano na rysunku 1.
Rys. 1. Zanieczyszczenie atmosfery dwutlenkiem wgla w zalenoci od iloci zuywanego w cigu roku oleju opaowego potrzebnego do ogrzania 1 m2 powierzchni dla budynkw o rnej izolacyjnoci cian k - wspczynnik przenikania ciepa - patrz str. 44

Bogate kraje, jak np. Niemcy, "dopacaj" wacicielom domw za ich ocieplenie przyznajc im ulgi w opatach komunalnych. Jest to moe pozorna sprzeczno, gdy ocieplenie domu w pierwszej kolejnoci ley w interesie uytkownika. Biorc jednak pod uwag, e ciepe domy wymagaj mniejszej iloci energii na ich ogrzanie, a wic w mniejszym stopniu zanieczyszczaj rodowisko, jest to dziaanie z poytkiem dla caego spoeczestwa. Prb odpowiedzi na pytanie: "jak zbudowa energooszczdny dom?" oraz na inne postawione na wstpie pytania zawiera niniejsza ksika. Jest ona adresowana gwnie do inwestorw indywidualnych, nie posiadajcych przygotowania zawodowego w zakresie budownictwa, a zamierzajcych przystpi do budowy domu jednorodzinnego lub tych, ktrzy chc dociepli budynki ju wzniesione albo bdce w trakcie realizacji. Przedstawiono w niej rozwizania stosowane w dzisiejszym budownictwie, to znaczy: materiay i technologie tradycyjne zweryfikowane przez czas i rodowisko, nowe materiay i technologie, zarwno krajowe jak i zagraniczne, ktre uzyskay niezbdne atesty i zostay sprawdzone w warunkach ekploatacyjnych. Zgodnie z obowizujcymi w Polsce aktami prawnymi w budownictwie, naley uywa wycznie materiaw, wyrobw oraz elementw, ktre zostay dopuszczone do stosowania na podstawie odpowiednich dokumentw wydanych przez upowanione polskie jednostki. Stosujc takie materiay moemy by pewni, e speniaj one obowizujce w Polsce wymagania dotyczce bezpieczestwa i zdrowia ludzi, a take ochrony rodowiska. Przy wyborze prezentowanych materiaw i technologii autorzy kierowali si rwnie moliwoci uzyskania waciwej jakoci wykonawstwa robt budowlanych. Dlatego te w tej ksice przedstawiono dostpne materiay i rozwizania, ktrych zastosowanie uatwi wykonanie robt budowlanych, zapewni budynkom spenienie wymaga normowych a ponadto pozwoli na budow adnych obiek-

tw, jak rwnie zminimalizuje pniejsze zabiegi konserwacyjne potrzebne do utrzymania sprawnoci technicznej budynkw. Zakadajc, e z pozycji tej bd rwnie korzysta ludzie bez specjalistycznej wiedzy z zakresu budownictwa, zamieszczono objanienia podstawowych poj, ktrych znajomo uatwi korzystanie z niej oraz wybr projektu domu i zaatwienie spraw formalnych w urzdach, bd umoliwi poprawne (prawidowe) spisanie umowy z wykonawc bez niedomwie czy niejasnoci. W pierwszej czci ksiki podano informacje jakie musi posiada potencjalny inwestor domu jednorodzinnego, a midzy innymi dotyczce: pozyskania terenu, zaatwienia wymaganych formalnoci w urzdach. W drugiej czci podano aktualnie obowizujce przepisy, dotyczce lokalizacji obiektu oraz wymogi jakie powinny spenia poszczeglne elementy konstrukcyjne budynku. Zachowanie wspomnianych wymogw pozwoli na wzniesienie energooszczdnego domu, gwarantujcego rwnoczenie jego odpowiedni trwao i bezpieczestwo eksploatacji. W kolejnych rozdziaach omwiono pokrtce zasady wznoszenia budynkw, oraz wybrane rozwizania podstawowych elementw ich konstrukcji ze szczeglnym uwzgldnieniem najnowszych materiaw i technologii. Podano przykady zalecanych rozwiza poszczeglnych elementw skadowych biorc pod uwag rwnie aspekty ekonomiczne. Poruszono take wybrane zagadnienia z zakresu robt wykoczeniowych i instalacyjnych. Ksik zakoczono przedstawieniem aktualnych moliwoci poprawienia niekorzystnych parametrw budynku po jego ukoczeniu, gdy budowa domku bya zaczta przed jej przeczytaniem. Dotyczy to gwnie moliwoci docieplenia cian zewntrznych.

Do elementw wykoczenia budynku zalicza si: tynki, podogi, okadziny cian wewntrznych i zewntrznych, piece, stolark okienn i drzwiow, malowanie cian i sufitw, malowanie stolarki i balustrad klatek schodowych itp. Drzwi pycinowe o ramowej konstrukcji skrzyde, w ktrych pola ramy wypenione s elementami pytowymi, tzw. pycinami (np. pyt pilniow).

POJCIA BUDOWLANE

Drzwi przylgowe drzwi z przylg wykonan zarwno w odrzwiach - ocienicy jak i w skrzydle drzwiowym. Estrichgips gips jastrychowy spoiwo powietrzne otrzymywane przez wypalanie kamienia gipsowego, a nastpnie zmielenie produktu wypalania. Dwuteowe belki stalowe wyroby hutnicze, o przekroju w ksztacie poczonych dwch liter T. S one uywane najczciej jako belki w stropach typu Kleina lub jako nadproa. Przekrj belki pokazano na rysunku obok, gdzie: h oznacza wysoko belki, s szeroko stopki. Dylatacja przerwa w cigoci ustroju konstrukcyjnego lub szczelina midzy dwoma przylegajcymi do siebie budowlami, umoliwiajca niezalen prac statyczn i niezalene odksztacanie si dwch budowli lub rozdzielonych czci konstrukcji jednej budowli. Elewacja - zewntrzny widok budynku wraz ze wszystkimi elementami konstrukcji, wykoczenia i wyposaenia budowlanego. W zalenoci od usytuowania w stosunku do stron wiata rozrnia si elewacje: pnocn, poudniow itp. Zalenie od usytuowania w stosunku do otoczenia rozrnia si midzy innymi elewacje: frontow (fasad) lub boczn; ogrodow lub podwrzow. Fasada elewacja frontowa, tj. od strony, gdzie przewanie znajduje si gwne wejcie do budynku, zwykle wyrniajca si od pozostaych elewacji bogatszym wykoczeniem. Filar cienny - fragment ciany, rozdzielajcy dwa otwory w tej cianie, speniajcy pod wzgldem konstrukcyjnym rol supa (filar midzyokienny i midzydrzwiowy). Fundament - najniej pooona cz konstrukcji budowli, przekazujca obcienia na podoe gruntowe. Gboko posadowienia fundamentu - odlego midzy projektowanym poziomem terenu a poziomem, na ktrym spoczywa bdzie fundament. Gzyms - poziomy lub pochyy pas ciany, wystajcy poza jej lico zewntrzne lub wewntrzne, uksztatowany ze wzgldw uytkowych lub estetycznych, najczciej profilowany. Hydrofobowo niezdolno do czenia si z wod.

Zamieszczone w ukadzie alfabetycznym wyjanienia najbardziej potrzebnych podstawowych poj i definicji uywanych powszechnie w budownictwie uatwi zrozumienie poszczeglnych poj, a take korzystanie z ksiki oraz bd pomocne przy zaatwianiu formalnoci zwizanych z budow. POJCIA OGLNOBUDOWLANE

Attyka cz ciany frontowej ponad gzymsem wieczcym. Bednarka - tama stalowa o przekroju spaszczonego prostokta, najczciej o gruboci od 1 do 2 mm i wysokoci od 20 do 30 mm, zwijana w krgi. Po wyprostowaniu czsto uywana do zbrojenia w stropach lub nadproach typu Kleina. Tam t ukada si w spoinach pomidzy cegami. Budynek szczeglny rodzaj budowli wydzielonej w przestrzeni za porednictwem przegrd budowlanych (cian zewntrzych i dachu), zabezpieczajcych istoty ywe przed dziaaniem czynnikw zewntrznych (wpywy atmosferyczne, haas itp.) lub sucy do wytwarzania czy przechowywania przedmiotw. Budynek w stanie surowym zamknitym - budynek nie ukoczony, w ktrym cakowicie wykonano roboty budowlane stanu surowego oraz roboty pozwalajce na zamknicie budynku (pokrycie dachu, zamknicie w sposb trway lub prowizoryczny zewntrznych otworw drzwiowych, oszklenie albo zabezpieczenie w inny sposb otworw okiennych, balkonowych itp.); zamknicie budynku pozwala na jego ogrzewanie i prowadzenie robt wykoczeniowych w okresie zimowym. Cok - dolna cz ciany zewntrznej budynku, od poziomu terenu do stropu nad piwnicami lub do poziomu posadzki parteru (w budynkach niepodpiwniczonych), zabezpieczajca cian budynku przed destrukcyjnym dziaaniem czynnikw zewntrznych (cokoy mog by cofnite lub wysunite poza lico cian zewntrznych; wykonywane s z twardych, nienasikliwych materiaw).

Jastrych warstwa wykonana z materiau majcego w trakcie formowania konsystencj sypk, plastyczn lub pciek, lecz twardniejcego po upywie okrelonego czasu, stosowana jako bezspoinowy podkad lub jako posadzka bezspoinowa. Jtka - pozioma belka czca krokwie w grnej czci, umiejscowiona powyej patwi porednich. Kalenica (grzbiet dachu) - grna, najczciej pozioma, krawd dwch poaci dachowych przeciwlegych. Kana dymowy - kana pionowy w cianie lub trzonie kominowym odprowadzajcy na zewntrz gazy spalinowe z palenisk piecy wglowych i kuchni. Kapilarno zjawisko wystpujce w cienkich rurkach lub wskich szczelinach, polegajce na wznoszeniu si w nich cieczy powyej ustabilizowanego jej poziomu. Kleszcze - pozioma para belek czca krokwie, umieszczona pod patwi poredni. Kondygnacja cz budynku zawarta pomidzy grn powierzchni podogi i grn powierzchni bezporednio znajdujcego si nad ni stropu lub stropodachu. Kondygnacja nadziemna kondygnacja, w ktrej grna powierzchnia podogi jest na rwni z poziomem otaczajcego terenu lub jest powyej tego poziomu. Kondygnacja podziemna (podziemie) kondygnacja, w ktrej dolna powierzchnia stropu znajdujcego si bezporednio nad t kondygnacj jest pooona poniej poziomu otaczajcego terenu lub rwno z nim. Kondygnacja przyziemna (przyziemie) kondygnacja, w ktrej grna powierzchnia podogi jest pooona poniej, a dolna powierzchnia stropu powyej poziomu otaczajcego terenu. Kotwa element stalowy sucy do trwaego poczenia poszczeglnych fragmentw konstrukcji. Stosuje si, np. do poczenia w jedn cao murw skadajcych si z kilku rnych materiaw, a take w celu lepszego poczenia kocw belek stropowych z murami, na ktrych te belki si opieraj. Krosno to zazwyczaj rama drewniana, zastpujca ocienic lub stosowana jako jej uzupenienie (np. w oknach skrzynkowych). Krokiew belka pochya podtrzymujca pokrycie dachowe. Kubatura (V) objto bryy budynku, obliczona na podstawie jego wymiarw zewntrznych. Szczegowy sposb obliczania kubatury reguluj przepisy Polskiej Normy Budowlanej (PN69/B02360).

Listwa przymykowa listwa zakrywajca styk dwch skrzyde drzwiowych lub okiennych, ktra ustala kolejno ich otwierania. Loggia wnka otwarta na zewntrz budynku, utworzona przez zaamanie i cofnicie czci ciany zewntrznej w gb budynku, dostpna z jednego lub kilku pomieszcze, przystosowana, podobnie jak balkon, do przebywania ludzi. Mostki termiczne fragmenty budynku wykonane z materiaw o wikszej wartoci wspczynnika przewodzenia ciepa ni pozostaa cz konstrukcji, a wic pod wzgldem izolacyjnoci termicznej s to najsabsze miejsca w budynku, przez ktre "ucieka" wicej ciepa ni przez ssiednie fragmenty konstrukcji. Murata ata lub krawdziak uoone na cianie, stanowice oparcie dla wizarw dachowych i krokwi. Nadproe paskie lub ukowe przekrycie otworu w cianie (okiennego albo drzwiowego). Najczciej wykonuje si je z belek stalowych lub elbetowych. Obiekt budowlany stay albo tymczasowy budynek wraz z urzdzeniami budowlanymi zwizanymi z budynkiem; moe to by rwnie: obiekt inynierski, urzdzenie techniczne, instalacja przemysowa, pomnik, posg, fontanna, obiekt kultu religijnego. Odsadzka fragment awy fundamentowej wystajcy poza lico (paszczyzn) muru, ktry na niej spoczywa. Okap dachu dolna cz poaci dachowej wystajca poza lico ciany budowli.

Patew belka poduna w konstrukcji nonej dachu, czca wizary i podtrzymujca krokwie porednie albo czca dwigary dachowe oraz stanowica jednoczenie podpor elementw pokrycia dachowego. Podcig belka stanowica podpor dla innych belek, stropw, supw lub zastrzaw. Poddasze przestrze zawarta midzy najwyej pooonym stropem a dachem, znajdujca si na og w obrbie dachu. Poddasze uytkowe - poddasze przystosowane do staego lub czasowego pobytu ludzi bd do okrelonej funkcji usugowej, np. jako miejsce suszenia bielizny albo skadowania przedmiotw. Podoga element wykoczenia budowli. Jest to przegroda utworzona z jednej lub kilku warstw, ktrej grna, zazwyczaj pozioma powierzchnia (nawierzchnia) jest paska i przystosowana do chodzenia po niej, do ustawienia na niej mebli i innych przedmiotw, bd do przejazdu wzkw itp. Zasadniczymi czciami skadowymi podogi s: posadzka i podoe. Posadzka najwaniejsza cz podogi stanowica jej wierzchni warstw. Przejmuje obcienia, bdc jednoczenie zewntrznym wykoczeniem. Decyduje ona nie tylko o cechach uytkowych podogi (szczelno, izolacyjno, sprysto, twardo itp.), lecz take o jej nazwie (np.: podoga drewniana, betonowa, szklana itp.). Pokrycie dachowe - wierzchnia wodochronna warstwa dachu lub stropodachu, przymocowana do podoa i odporna na dziaanie czynnikw atmosferycznych, tj. opadw, wiatru, soca i mrozu. Powierzchnia cakowita (Pc) powierzchnia wszystkich kondygnacji budynku nad- i podziemnych oraz przyziemnej, mierzona po obrysie zewntrznym cian. Powierzchni pomieszcze o wysokoci od 140 do 220 cm wlicza si tylko w 50%, a pomieszcze o wysokoci mniejszej ni 140 cm pomija si cakowicie. Powierzchnia mieszkalna (Pm) powierzchnia pokoi na wszystkich kondygnacjach. Powierzchnia uytkowa (Pu) powierzchnia pomieszcze, na wszystkich kondygnacjach, sucych do zaspokojenia potrzeb zwizanych z przeznaczeniem budynku, a wic pokoi, kuchni, azienek, klatki schodowej, piwnic itp. Powierzchnia zabudowy (Pz) powierzchnia rzutu poziomego budynku mierzona po zewntrznym obrysie cian kondygnacji przyziemnej lub nadziemnej w przypadku, gdy jej obrys wystpuje poza obrys kondygnacji przyziemnej. Przegroda budowlana element budowli oddzielajcy j od otoczenia zewntrznego lub wydzielajcy w niej pomieszczenia.

Przekrycie przegroda budowlana pozioma ewentualnie pochya zamykajca od gry pomieszczenie wydzielone cianami lub przestrze otwart (np. dach nad wiat). Przekrycie dachowe przegroda skadajca si z elementw nonych, izolacji termicznej (dla stropodachu) i izolacji wodochronnej, penica rol dachu. Przylga powierzchnia wzajemnego przylegania i docisku czci ruchomych do siebie bd do czci nieruchomych w oknie, w drzwiach lub we wrotach, wytworzona przez wrb albo listw przymykow. Ryzalit niewielki uskok lica ciany na caej jej wysokoci, uksztatowany gwnie ze wzgldw estetycznych. Skrzydo okienne lub drzwiowe prawe (lewe) skrzydo o pionowej osi obrotu, ktre w widoku od strony, na ktr si otwiera, ma zawiasy z prawej (lewej) strony patrzcego. Stan surowy stan, w ktrym budowa obiektu zostaa doprowadzona do "wiechy"; obiekt jest gotowy bez adnych elementw wykoczenia (bez tynkw, urzdze sanitarnych, instalacji owietleniowej, gazowej itp.). Stropodach przegroda z izolacj ciepln, zamykajca budynek od gry i speniajca jednoczenie rol stropu oraz dachu, tzn. przenoszca obcienia np. od niegu i wiatru, zabezpieczajca pomieszczenia przed opadami atmosferycznymi oraz zapewniajca odpowiedni mikroklimat w chronionych pomieszczeniach. Stropy s przegrodami poziomymi ograniczajcymi poszczeglne kondygnacje. Dwigaj one obcienia: wasne, od cianek dziaowych i uytkowe, a ponadto usztywniaj budynek, jak rwnie chroni pomieszczenia od przenikania dwikw. Stropy nad najwysz kondygnacj oraz nad piwnicami dodatkowo chroni od przenikania ciepa. Strzemiona prty ze stali okrgej, gadkiej, o niewielkiej rednicy (4,5 do 10 mm), najczciej w postaci zamknitej ramki, czce w jedn cao prty zbrojeniowe podune w belkach lub supach elbetowych. Strzpi wystawione z muru ceglanego fragmenty cegie lub pozostawione w murze otwory suce do lepszego poczenia muru dobudowywanego w terminie pniejszym. Strzpi uciekajce zakoczenie fragmentu muru w postaci wystpw przypominajcych schody. Pozostawienie takich "schodw" pozwoli na prawidowe doczenie muru budowanego w pniejszym terminie. Szko float tafla szklana uformowana na powierzchni ciekej cyny. Ma idealnie gadk paszczyzn oraz bardzo mae rnice gruboci i z tego te powodu nie wystpuje zjawisko deformacji ogldanego obrazu.

Szko niskoemisyjne typu termofloat zwyke szko float, pokryte specjaln niskoemisyjn warstw tlenkw metali niewidocznych dla oka i bez strat przepuszczajcych energi soneczn oraz wiato dzienne; natomiast promieniowanie cieplne odbija z powrotem do wntrza. Szyby zespolone zesp na trwale poczonych ze sob dwch lub trzech tafli szka. Dla zachowania dystansu pomidzy szybami stosuje si specjalne ramki. Poczenie szyb z ramk musi by hermetyczne. Przestrze pomidzy szybami wypeniona jest powietrzem lub gazem szlachetnym, np. argonem. cianki dziaowe ciany izolacyjne wewntrzne, o maej gruboci i maym ciarze, rozdzielajce pomieszczenia. ciana kolankowa cz zewntrznej ciany budynku zawarta midzy stropem najwyej pooonej kondygnacji a doln czci poaci dachowej, podwyszajca wysoko uytkow poddasza. ciana kominowa ciana, w ktrej zgrupowane s kanay dymowe i spalinowe; mog w niej rwnie by umieszczone kanay wentylacyjne. ciana konstrukcyjna przenosi na fundament lub inne elementy budowli: ciar wasny, obcienia od murw wyszych kondygnacji, obcienia od dachu, stropw, balkonw, a take od parcia wiatru, gruntu itp. lub usztywniajca konstrukcj budynku albo jej elementw. ciany none zewntrzne ciany konstrukcyjne, ktre stanowi jednoczenie przegrod izolujc pomieszczenia od wpyww atmosferycznych (temperatura, opady) oraz akustycznych (haasy z zewntrz), jak rwnie stanowi przeson wizualn. Szlichta gad podogowa cienka warstwa wyrwnawcza gruboci do 2 cm, wykonana najczciej z zaprawy cementowej uoonej na podou betonowym jako podkad pod posadzk lub jako waciwa posadzka. Taras stropodach nad budynkiem albo jego czci, przystosowany do przebywania na nim ludzi (dziki odpowiedniej nawierzchni i balustradzie). Moe to by rwnie konstrukcja na podmurwce lub supach, bez dachu i bez cian, bd urzdzenie terenu dostpne z wntrza budynku, a niekiedy i z zewntrz. Trakt budynku cz budynku zawarta midzy przeciwlegymi, pionowymi, nonymi przegrodami budowlanymi. Uziom przewd poczony bezporednio z ziemi, do ktrego podczone s przewody uziemiajce odbiornikw prdu elektrycznego. Zadaniem uziomu jest zabezpieczenie ludzi przed poraeniem prdem w przypadku uszkodzenia izolacji odbiornika elektrycznego. Wgarek cz ciany wysunita z lica ociea, zmniejszajca wiato otworu i stanowica oparcie dla ocienicy lub krosna.

Wieniec element konstrukcji budynku, umieszczony w cianach, na obwodzie stropw i stropodachu, wicy je ze cianami i przekazujcy na nie obcienia. Wyczystka zamykany otwr w przewodzie kominowym umoliwiajcy czyszczenie przewodu. Wymian (przejm) belka w stropie lub w dachu usytuowana poprzecznie do belek gwnych, przenoszca obcienie z belek stropowych lub dachowych o niepenej rozpitoci na dwie najblisze belki o penej rozpitoci. Wysoko kondygnacji konstrukcyjna odlego midzy grnymi paszczyznami konstrukcji dolnej przegrody budowlanej danej kondygnacji i grnej przegrody tej kondygnacji (tj. stropu lub stropodachu). Wysoko kondygnacji w wietle - odlego mierzona od wierzchu dolnej przegrody budowlanej danej kondygnacji w stanie gotowym do uytkowania (od wierzchu podogi) do spodu grnej przegrody tej kondygnacji w stanie wykoczonym (do spodu stropu lub stropodachu). Wymiar w wietle odlego wewntrzna mierzona pomidzy przegrodami (np. cianami) w stanie wykoczonym (od ciany do ciany). Zcza ciesielskie - zcza elementw drewnianych wykonane przez odpowiednie ich zazbienie bez uycia pomocniczych cznikw stalowych lub klejw. OKRELENIA STOSOWANE PRZY KOSZTORYSOWANIU Cena kosztorysowa - cena ustalona w kosztorysie, jak inwestor powinien zapaci wykonawcy, za wykonane roboty budowlano-instalacyjne. Kalkulacja wyliczenie sumy kosztw: robocizny, materiaw, pracy sprztu i transportu technologicznego, zakupu materiaw, kosztw porednich, zysku, ewentualnie obowizujcego podatku. Kosztorys ekonomiczno-techniczna cz dokumentacji projektowej ustalajca wycen robt budowlanych i instalacyjnych, wedug kolejnoci wynikajcej z technologii wykonawstwa, opartej na normatywnych nakadach rzeczowych (np. KNR - Katalog Nakadw Rzeczowych) i aktualnych cenach jednostkowych przy obligatoryjnych narzutach. Kosztorys dodatkowy sporzdzony jest przez wykonawc jako propozycja zmiany ceny ustalonej w umowie z uwagi na: wprowadzenie przez zamawiajcego zmian w dokumentacji technicznej, zmiany pierwotnie przewidzianego zakresu rzeczowego robt. Kosztorys inwestorski sporzdza go zamawiajcy. Opracowuje we wasnym zakresie, wzgldnie zleca odpowiedniej jednostce. Ustala si w nim cen kosztorysow, ktr jest skonny zapaci zamawiajcy (inwestor) za wykonanie okrelonych robt.

Kosztorys powykonawczy jest sporzdzany przez wykonawc robt po ich wykonaniu. Kosztorys lepy okrela opis robt w kolejnoci technologicznej ich wykonania, podaje nakady rzeczowe robocizny R, materiaw M i pracy sprztu S oraz podstawy do ich ustalania (np. KNR nr tablicy i kolumny) bez okrelenia ich cen jednostkowych. Koszty bezporednie w kosztorysie oznaczaj koszty robocizny, materiaw oraz pracy sprztu (R+M + KZ+S), zmieniajce si proporcjonalnie do wielkoci produkcji. Koszty porednie: oznaczaj koszty oglne budowy, Kob i koszty oglne zarzdu, Kz. Koszty przerobu suma robocizny, sprztu i kosztw oglnych. Koszty zakupu zwizane z dostarczeniem materiaw z miejsca dostawy na plac budowy, Kz. Narzut wskanik procentowy obliczony od wyznaczonej podstawy. Aktualnie w kosztorysowaniu spotykamy narzuty kosztw zakupu, materiaw, kosztw oglnych, zysku oraz narzut na robocizn. Obmiar robt oznacza wyszczeglnienie i obliczenie faktycznie wykonanych robt. Preliminarz kosztw zestawienie przewidzianych wydatkw (kosztw zwizanych z przedsiwziciem). Przedmiar robt wyszczeglnienie robt w kolejnoci technologicznej ich wykonania oraz obliczenie iloci robt na podstawie projektu technicznego. Robocizna bezporednia (R) skadnik kosztw bezporednich. Obejmuje sum skadnikw wynagrodzenia wraz ze wszystkimi ich obligatoryjnymi obcieniami z tytuu podatku od pac, skadek na rzecz ZUS oraz odpisw na fundusze zakadowe. Zysk wskanik umowny w cenach umownych. Kalkulowany jako iloczyn uzgodnionej stawki zysku i podstawy jej liczenia. Podstawowe elementy skadowe budynku ilustruj rysunki na stronach 21. i 22. (A i B).

Przekrj pionowy budynku z oznaczeniem podstawowych elementw konstrukcyjnych

Kosztorys ofertowy opracowuje go wykonawca robt, kiedy staje do przetargu, wzgldnie po otrzymaniu od zamawiajcego propozycji zoenia oferty na realizacj robt. Kosztorys ten suy do ustalenia ceny, za ktr wykonawca jest skonny zrealizowa robot.

Elewacja (widok) budynku z oznaczeniem niektrych elementw zewntrznych

RADY PRAKTYCZNE DLA ROZPOCZYNAJCYCH BUDOW

Osoba chcca budowa swj dom powinna posiada dziak budowlan. Jeeli jej nie ma, musi j naby lub sta si wieczystym dzierawc. Majc upatrzone miejsce i moliwoci jej kupienia, naley si upewni czy s to tereny przeznaczone pod budownictwo niskie. Informacje takie mona uzyska w wydziale architektury waciwego terytorialnie (wg pooenia dziaki) Urzdu Gminnego. Mona te zada tzw. wypisu z rejestru gruntw. Dokument ten okrela obszar dziaki oraz kwalifikacj gruntu. Litera B to oznaczenie uytkw budowlanych, B/R oznacza, "budowlany na terenie rolnym", a B/Ls "budowlany na dziakach lenych". Kwalifikacja caoci dziaki jako R (rolna), Ls (lena) lub Ps (pastwiska) dyskwalifikuje j jako budowlan. Na dziakach rolnych nie mona budowa (czasami dopuszczalne jest postawienie budynku gospodarczego). Z przekwalifikowaniem dziaki s problemy (chyba, e jest otoczona dziakami budowlanymi). Procedura jest kopotliwa, a zaatwienie wszystkich formalnoci moe si cign latami. Na dziakach rekreacyjnych budujemy jedynie domek rekreacyjny. Fakt, e moe by on tzw. domem caorocznym, nic w tej sytuacji nie zmienia administracja nie zamelduje w nim nikogo. Dziaka, na ktrej moemy rozpocz budow powinna liczy nie mniej anieli 400 metrw2 w przypadku budowy domu wolno stojcego i 300 metrw2 przy "bliniakach" i budynkach szeregowych. Jeli kupujemy dziak stanowic cz wikszego terenu, jeszcze przed podpisaniem umowy kupna naley zwrci si do geodety, ktry podzieli dziak na odpowiednie fragmenty. Teoretycznie mona budowa dom bez podziau geodezyjnego dziaki bdc wacicielem jej czci, ale przy wystpieniu o pozwolenie na budow trzeba uzyska zgod wspwacicieli. W przypadku niedopenienia tej formalnoci w przyszoci moe grozi kosztowne i kopotliwe sdowe dochodzenie, ktra cz terenu do kogo naley. Umowa kupna sprzeday powinna by sporzdzona przez notariusza dziaajcego w dowolnym miecie bez wzgldu na lokalizacj

dziaki, przy czym naley pamita, e warto transakcji podana przez kupujcego i sprzedajcego bdzie weryfikowana przez Urzd Skarbowy. Jeeli urzd uzna, e cen zaniono, moe zarzdzi domiar podatkowy. Nowo nabyt dziak warto zapisa na obydwoje maonkw, gdy unikniemy kopotw, np. przy zaatwianiu kredytu i mieszkaniowej premii gwarancyjnej w banku. Majc dziak budowlan naley uda si do skadnicy map, znajdujcej si przy waciwym terytorialnie Urzdzie Rejonowym. Tam zamawia si podkad geodezyjny w skali 1:500 zwany popularnie "mapk". Podkad geodezyjny oprcz obszaru dziaki powinien obejmowa pas terenu okoo 30 m wok niej. Ponadto musi na nim by okrelone istniejce uzbrojenie podziemne, linie rozgraniczajce, istniejcy drzewostan oraz warstwice. Z podkadem geodezyjnym naley uda si do Urzdu Gminy (lub Miasta), do wydziau zajmujcego si planowaniem przestrzennym i budownictwem. W tym wydziale konieczne jest uzyskanie uwarunkowa urbanistycznych i architektonicznych zabudowy dziaki. Uwarunkowania te obejmuj midzy innymi zlokalizowanie i wytyczne architektoniczne dotyczce budynku i innych obiektw na dziace, dane dotyczce infrastruktury, wymaga ochrony rodowiska i ewentualnych zalece konserwatorskich. Wydawane s one w formie decycji dotyczcej warunkw zabudowy i zagospodarowania terenu na wniosek zainteresowanego. Po zaatwieniu formalnoci mona dopiero myle o projekcie: typowym lub indywidualnym. Gdy wybr padnie na projekt typowy, niezbdne staje si dobranie projektu do podanych uwarunkowa zabudowy, a nastpnie zlecenie architektowi (z waciwymi uprawnieniami budowlanymi) adaptacji tego projektu do warunkw miejscowych. Jeeli nie uda si go dobra lub budynek ma by realizowany wedug projektu indywidualnego, zleca si architektowi cao prac projektowych. Majc gotowy projekt naley uda si do Biura Notarialnego po wycig z ksigi wieczystej okrelajcy prawo wasnoci budujcego do dziaki, dzierawy wieczystej, albo potwierdzenia wspwasnoci dziaki w tym przypadku trzeba uzyska notarialne potwierdzenie zgody pozostaych wspwacicieli na prawo do budowy na tym terenie. Nowy waciciel nieruchomoci (niezalenie od tego czy j kupi, czy otrzyma w spadku) ma obowizek zoy wniosek w sdzie o wpisanie swojego nazwiska do ksigi wieczystej. Lekcewaenie tego obowizku moe mie uciliwe konsekwencje (np. komplikuje swobodne dysponowanie majtkiem w przyszoci, albo waciciel nie moe zacign kredytu hipotecznego pod nieruchomo itp.). Kolejnym etapem jest ustalenie osoby posiadajcej uprawnienia do kierowania pracami budowlanymi, ktrej zleca si nadzr nad budow. Majc ze sob opisane uprzednio dokumenty i ustalenia naley uda si do waciwego terenowo Urzdu Rejonowego, gdzie wraz z projektem technicznym budynku i pozostaymi dokumentami przedkada si wniosek o wydanie decyzji o pozwoleniu na budow. Po uzyskaniu decyzji mona przystpi do budowy pamitajc, e: budow mona rozpocz dopiero po uprawomocnieniu si decyzji o pozwoleniu na budow; naley j rozpocz w cigu 2 lat od daty otrzymania pozwolenia; przerwa w budowie nie moe by dusza ni 2 lata.

Jeeli terminy te z rnych przyczyn nie mog by dotrzymane, naley wystpi z wnioskiem do Urzdu Rejonowego o przeduenie wanoci pozwolenia na budow; decyzja o pozwoleniu na budow moe obejmowa budynek wraz z przyczami, lub moe by wydana oddzielna decyzja na budow przyczy i oddzielna dla budynku. Na koniec kilka uwag praktycznych dotyczcych procedury zaatwiania spraw formalnych: gdy osoba chcca budowa jest wacicielem dziaki, uznanej przez Urzd Gminy za nieprzewidzian w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego pod zabudow mieszkaln, naley zoy wniosek o zmian przeznaczenia dziaki, ktry bdzie rozpatrzony przy kolejnej aktualizacji planu miejscowego; gdy Urzd Gminy wyda decyzj odmown, a jej uzasadnienie nie jest przekonywujce mona odwoa si od niej do Wojewdzkiego Kolegium Orzekajcego. Decyzj Wojewdzkiego Kolegium Orzekajcego mona zaskary do Naczelnego Sdu Administracyjnego; od decyzji wydanych przez Urzd Rejonowy mona si odwoa do Wojewody, a od wydanych przez Wojewod do Naczelnego Sdu Administracyjnego lub do Gwnego Urzdu Nadzoru Budowlanego (w zalenoci od pouczenia zawartego w decyzji). Na kocu ksiki w sposb obrazowy przedstawiono kolejne kroki wykonywane przez inwestora: od momentu powstania zamysu budowy do jego zrealizowania.

okrelaj zarwno obowizki wykonawcy jak i inwestora. Dotyczy to midzy innymi takich obowizkw jak: sporzdzenie dokumentacji projektowej; dostarczenie materiaw; uzgodnienie terminw patnoci, zasad udzielania zaliczek umownych; naliczanie odsetek za opnienia; okrelenie zakresu dziaania inspektora nadzoru (w imieniu zamawiajcego) itp. W obecnej sytuacji rynkowej w dziedzinie budownictwa niezbdne jest, aby zawarcie umowy poprzedziy negocjacje, majce na celu nie tylko osignicie porozumienia odnonie wysokoci wynagrodzenia za wykonanie robt, ale take innych postanowie umowy (np. bazy normatywnej, cenowej itp.), ksztatujcych prawa i obowizki stron. W tym stanie faktycznym i prawnym naley pamita, i zgodnie z artykuem 72. kodeksu cywilnego umowa dochodzi do skutku, jeli strony dojd do porozumienia odnonie wszystkich jej postanowie, ktre byy przedmiotem rokowa. Przykadow form i tre najczciej stosowanej obecnie umowy ryczatowej (o dzieo) podano poniej. Umowa o dzieo Nr

4. 5.

wymogi Polskich Norm i o jakoci nie gorszej od projektowanej. Konieczno zastosowania materiaw zamiennych strony uzgodni w formie pisemnej przed rozpoczciem robt. Wykonawca zobowizany jest kadorazowo uzgodni z Zamawiajcym wszelkie zmiany lub odstpstwa od dokumentacji technicznej. Wykonawca zobowizuje si przedstawi Zamawiajcemu w terminie dni od przekazania placu budowy, szczegowy harmonogram wykonania robt dla wszystkich bran, ktry stanowi bdzie integraln cz umowy.

3.
Zamawiajcy przekae Wykonawcy teren budowy po dostarczeniu uzgodnionej dokumentacji technicznej, o ktrej mowa w 2 pkt. 1. umowy. Termin rozpoczcia budowy budynku okrela si na dzie

4.
Roboty okrelone w 1. umowy zostan wykonane w cigu liczc od dnia przejcia przez Wykonawc placu budowy. miesicy

5.
Za wykonanie robt okrelonych w 1. umowy ustala si wynagrodzenie ryczatem w wysokoci z. (sownie: ) obejmujce: (tu wymieni wynagrodzenia za poszczeglne prace bdce przedmiotem umowy - przykadowo) wynagrodzenie za dokumentacj techniczn wraz z uzgodnieniami, wynagrodzenie za roboty oglnobudowlane budynku mieszkalnego z wykoczeniem standardowym pod klucz wraz z przyczami, wynagrodzenie za wykonanie instalacji technologicznej kotowni gazowej lub olejowej, koszt zuycia energii elektrycznej, wody i ewentualnego ogrzewania budynku.

z siedzib ktrego wsplnikami s: prowadzcym dziaalno gospodarcz na podstawie zgoszenia do ewidencji dziaalnoci gospodarczej w Wydziale Handlu, Przemysu i Drobnej Wytwrczoci zwanym w dalszej treci umowy "Wykonawc", o nastpujcej treci:

6.
1. Zapata nalenoci, o ktrych mowa w 5. nastpi po cakowitym zakoczeniu realizacji budowy, na podstawie faktury wystawionej w oparciu o protokoy odbioru zatwierdzone przez inspektora nadzoru. Termin zapaty faktury ustala si na 14 dni kalendarzowych liczc od dnia otrzymania przez Zamawiajcego dokumentw rozliczeniowych potwierdzonych przez inspektora nadzoru. W razie zwoki w zapacie faktury Wykonawca ma prawo naliczy ustawowe odsetki za czas opnienia w zapacie. Zamawiajcy owiadcza, e posiada rodki patnicze na pokrycie kosztw objtych niniejsz umow.

1.
Zamawiajcy zleca a Wykonawca przyjmuje do wykonania: (tu wymieni zakres prac bdcych przedmiotem umowy - przykadowo) dokumentacj projektowo-techniczn wielobranow wraz z przyczami, dokumentacj zamknicia jezdni, obsug geodezyjn, budynek mieszkalny wraz z kotowni gazow lub olejow pod klucz, zlokalizowany 2.

3. 4.

2.
1. robt okrela dokumentacja techniczna wykonana przez i zatwierdzona przez Wydzia Architektury i Nadzoru Budowlanego Urzdu Miejskiego w Zakad Uzgodnie Dokumentacji oraz zgodnie z przepisami przez inne suby. Zamawiajcy okrela na pimie w zaczniku nr 1 szczegowe wymogi w zakresie standardowego wyposaenia i wykoczenia budynku. Wykonawca zastrzega sobie moliwo zastosowania materiaw zamiennych w stosunku do podanych w dokumentacji technicznej pod warunkiem, e spenia bd Szczegowy zakres 1. 2.

7.
Zamawiajcy zapewni nadzr inwestorski, przekae Wykonawcy dziennik budowy, udostpni pobr wody i energii elektrycznej. Wykonawca: a) zapewni w cenie ryczatowej umowy nadzr autorski, b) dostarczy materiay oraz urzdzenia w zakresie uzgodnionym z Zamawiajcym, c) przyjmie materiay dostarczone przez Zamawiajcego oraz rozliczy si z Zamawiajcym z ich zuycia.

2. 3.

 8.
1. 2. 3. Strony zgodnie ustalaj, e przez wykonanie robt rozumiej ich odebranie przez Zamawiajcego. Strony zgodnie ustalaj, e data odbioru kocowego przedmiotu umowy musi by wyznaczona co najmniej na 14 dni przed upywem terminu okrelonego w 4 umowy. Strony zgodnie ustalaj, e podstaw oceny jakoci robt budowlanych i instalacyjnych s przedmiotowe normy oraz zasady okrelone w Warunkach technicznych wykonania i odbioru robt". Zamawiajcy zobowizuje si wyznaczy dat odbioru w terminie 10 dni od dnia zgoszenia przez Wykonawc wykonania przedmiotu umowy.

4.

9.
1. Strony ustalaj, e: Wykonawca zapaci Zamawiajcemu kar umown: a) w przypadku odstpienia od umowy przez Zamawiajcego z przyczyn, za ktre ponosi odpowiedzialno Wykonawca w wysokoci 10% wynagrodzenia ryczatowego okrelonego w 5. umowy. b) w przypadku nie dotrzymania terminu wykonania przedmiotu umowy okrelonego w 4. umowy w wysokoci 0,5% wynagrodzenia ryczatowego przewidzianego w 5. umowy za kady dzie zwoki. c) za zwok w usuniciu wad stwierdzonych przy odbiorze lub w okresie rkojmi w wysokoci 0,5% wynagrodzenia za kady dzie zwoki liczony od dnia wyznaczonego na usunicie wad. Zamawiajcy zapaci Wykonawcy kar umown w przypadku odstpienia od umowy przez Wykonawc z przyczyn, za ktre ponosi odpowiedzialno Zamawiajcy w wysokoci 10% wynagrodzenia okrelonego w 5. umowy. Strony zastrzegaj sobie moliwo dochodzenia odszkodowania przekraczajcego wysoko zastrzeonych kar umownych.

2.

3.

10.
W razie zwoki przekraczajcej 14 dni w realizacji robt w stosunku do terminw okrelonych w harmonogramie robt, o ktrych mowa w 2. pkt. 5. umowy Zamawiajcy moe od umowy odstpi lub wyznaczy dodatkowy termin wykonania robt pod rygorem odstpienia od umowy z przyczyn, za ktre ponosi odpowiedzialno Wykonawca.

11.
Wszelkie zmiany i uzupenienia niniejszej umowy wymagaj dla swej wanoci zachowania formy pisemnej.

12.
W sprawach nie uregulowanych niniejsz umow stosuje si postanowienia zgodne z Kodeksem Cywilnym i Prawem Budowlanym.

13.
Umow sporzdzono w 4 jednobrzmicych egzemplarzach, po 2 egz. dla kadej ze stron.

Istotnym postanowieniem umowy o roboty budowlano-instalacyjne jest cena, czyli wynagrodzenie za wykonanie robt. Obecnie w budownictwie obowizuje kategoria ceny umownej, co oznacza i powstaje ona w drodze negocjacji i obowizuje niezalenie od ustalonej przez strony w umowie formy wynagrodzenia. Istniej dwie formy wynagrodzenia przewidziane przepisami kodeksu cywilnego art. 628., 629. i 632. Pierwszy polega na okreleniu wynagrodzenia kosztorysowego ze wskazaniem podstaw do ustalania norm nakadw rzeczowych, robocizny, materiaw itp. Ta forma wynagrodzenia za roboty budowlane jest kontrahentom umw najbardziej znana. Druga jest form ryczatu. Przy takiej formie wynagrodzenia, ktra ma charakter niezmienny, niezbdne jest, zarwno z punktu widzenia interesw inwestora jak te wykonawcy, sporzdzenie przez wykonawc kalkulacji kosztw w formie kosztorysu ofertowego i przeprowadzenie przez obie strony negocjacji majcej na celu uzgodnienie umwionego ryczatu. W zwizku z now sytuacj w dziedzinie odszkodowawczej naley podkreli, e obecnie, jeli strony dojd do porozumienia, e za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie zobowiza umownych bd stosowane kary, to musz w treci umowy okreli zdarzenia powodujce obowizek zapaty kary oraz stawki tych kar i podstawy ich liczenia. Jeli tego nie uczyni postanowienie zawarte w umowie o stosowaniu kar umownych art. 483 1. kodeksu cywilnego bdzie nieskuteczne lub bdzie powodowao ustawiczne spory. Przepisy kodeksu cywilnego art. 629 dopuszczaj moliwo zmiany przez strony umwionego wynagrodzenia kosztorysowego, w razie urzdowej zmiany cen lub stawek obowizujcych dotychczas w obliczeniach kosztorysu. Przepis ten nie ma charakteru normy bezwzgldnie obowizujcej, a zatem wprowadza zasad swobody stron przy ksztatowaniu treci umowy. Strony mog w umowie przewidzie take inne moliwoci zmiany umownej ceny kosztorysowej np. w przypadku wystpujcych zmian cen czynnikw produkcji (materiaw, robocizny itp.), co zwykle wystpuje w okresie inflacji. Takie postanowienie umowne naley uzna za dopuszczalne i prawnie skuteczne. Zlecenie robt budowlanych w drodze negocjacji lub przetargw jest obecnie w budownictwie stosowane najczciej. Pod pojciem przetargu na roboty budowlane naley rozumie zespl czynnoci przeprowadzonych przez inwestora wedug okrelonej procedury, majcych na celu pozyskanie poprzez wybr takiego wykonawcy, ktry zrealizuje zamierzone roboty w sposb najkorzystniejszy dla zamawiajcego. Problematyka przetargw jest cile powizana z systemem zlecania robt budowlanych. Zanim jednak potencjalny inwestor wystpi na rynku budowlanym jako zleceniodawca robt w trybie przetargowym, musi wyranie okreli co zamierza wybudowa, poda zakres i rodzaj robt przewidzianych do wykonania oraz sposb i warunki wykonania danych robt. W tym celu musi on, oprcz przygotowania dokumentacji projektowej, zadecydowa midzy innymi o: rodzaju przetargu lub negocjacji; czy dane zadanie zleci w caoci, czy podzieli je na czci; czy i w jakim zakresie bdzie realizowana zasada kompleksowoci zlecenia, a wic czy roboty wykonane zostan w tzw. systemie wykonawstwa generalnego, wykonawstwa czciowego lub cznie z dostaw przez wykonawc

wszystkich potrzebnych materiaw, elementw i konstrukcji, albo z okrelonymi wyjtkami; jaki rodzaj zlecenia przyj, czy posuy si lepym kosztorysem i do rozlicze przyj ceny jednostkowe z biuletynu cen, np. SEKOCENBUD lub cen ryczatow, jakich wykonawcw zaprosi do udziau w przetargu lub do rozmw negocjacyjnych. Zlecenie robt moe nastpi w formie przetargu: nieograniczonego, ograniczonego, negocjacji przedumownych. Przetarg nieograniczony polega na zaproszeniu oferentw do skadania ofert w dowolnej liczbie. Ten sposb zlecania robt bywa zazwyczaj preferowany. Zawiadomienie o przetargu nieograniczonym podaje si w dzienniku lub czasopismach fachowych. Przetarg ograniczony stosuje si wwczas, kiedy roboty mog by wykonane przez okrelony krg wykonawcw, a szczeglnie gdy potrzebna jest nadzwyczajna solidno i fachowo. Do skadania ofert zaprasza si ograniczon liczb wykonawcw. System negocjacji jest trzecim rodzajem zlecania robt budowlanych bez formalnej procedury. System ten znajduje zastosowanie, kiedy przeprowadzenie przetargu nieograniczonego lub organiczonego jest niecelowe, a w szczeglnoci gdy: roboty moe wykona tylko jeden okrelony wykonawca, zakres robt nie moe by dokadnie okrelony, na przetarg nieograniczony nie byo ofert, a przetarg ograniczony nie da wynikw i nie ma podstaw do tego by sdzi, e kolejny przetarg skoczy si pozytywnym wynikiem. Dla sprawnego przeprowadzenia przetargu wskazane jest, aby dokumentacja przetargowa sporzdzona bya wedug okrelonego obowizujcego wzorca, ktry w szczeglnoci obejmuje; dokumentacj projektow, lepy kosztorys, ogoszenie o przetargu nieograniczonym lub zaproszenie do udziau w przetargu ograniczonym, wezwanie do skadania ofert, oferty. Umow naley zawrze z solidnym wykonawc. Dlatego te zalecane jest przyjcie nastpujcego toku postpowania: zamieszczenie w prasie miejscowej o dobrej poczytnoci ogoszenia o zamiarze zlecenia wykonania prac (projektu, nadzoru lub wykonania robt budowlanych); otrzymane oferty naley starannie przeanalizowa wybierajc najbardziej atrakcyjne; z wybranymi wykonawcami naley przeprowadzi rozmowy wstpne dowiadujc si bliszych szczegw na temat kwalifikacji zawodowych i proponowanej ceny usugi. Wskazane jee zadanie referencji tzn. podanie gdzie

i na jakich budowach wykonawcy pracowali wczeniej, a nastpnie przeprowadzenie rozpoznania referencji, w wyniku ktrych uzyska si od podanych inwestorw ocen kwalifikacji, rzetelnoci i jakoci wykonanych prac. Ma to szczeglne znaczenie z uwagi na to, e firm budowlan moe dzi zaoy kady. Od waciciela nie wymaga si absolutnie adnych kwalifikacji. Nie ma on te obowizku przynalee do jakiejkolwiek izby gospodarczej. Bez problemu mona firm zlikwidowa i zarejestrowa na nowo pod zmienion nazw. Dla niedowiadczonych inwestorw takie firmy s powanym zagroeniem, gdy czsto korzystajc z ich nieostronoci, a take luk prawnych, pobieraj wysokie zadatki koczc na tym wspprac. Niektre oddziay Polskiego Zwizku Inynierw i Technikw Budownictwa (np. warszawski, poznaski, szczeciski) udzielaj nieodpatnie informacji o solidnych firmach. Przed wystawieniem firmie rekomendacji eksperci PZITB sprawdzaj kwalifikacje zatrudnionych tam ludzi, rzetelno firmy oraz jako i solidno wykonanych robt. Zatrudnienie firmy z tak rekomendacj znacznie zmniejszy ryzyko wyboru niesolidnego wykonawcy. O ile jest to moliwe optymalnym wyjciem jest osobiste zapoznanie si z dotychczas wykonanymi pracami przez zgaszajc si firm. Naley oceni jak zostay one zrealizowane. Po przeprowadzeniu powyszych czynnoci mona przystpi do wyboru waciwego projektanta lub wykonawcy i dopiero z wybranym naley zawrze stosown umow. Podany powyej tok postpowania powinien uchroni budujcego od przykrych niespodzianek, wynikajcych z powierzenia prac wykonawcy niesolidnemu i niesprawdzonemu. W przypadku wystpienia kilku ofert rwnorzdnych o wyborze wykonawcy zadecyduje cena. Cen naley w kadym przypadku negocjowa, rozpoznajc wczeniej miejscowe warunki rynkowe dotyczce midzy innymi ceny roboczogodziny, narzutw na koszty oglne, koszty zakupu materiaw, procent zysku. Jeeli procedura wyonienia waciwego projektanta lub wykonawcy wyda si chccemu budowa za trudna, naley w takim przypadku poprosi o pomoc osoby zatrudnione w budownictwie i znajce t problematyk. To si z pewnoci opaci.

Wiadomoci podane w niniejszym rozdziale pozwol inwestorowi unikn bdw zarwno przy wyborze dziaki, lokalizacji budynku jak i na etapie projektowania, wykonawstwa i uytkowania obiektu. Warunki techniczne jakim powinny odpowiada budynki okrelone s w rozporzdzeniu Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 14 grudnia 1994 roku opublikowanym w Dzienniku Ustaw Nr 89 z 1994 r. Podstawowe, minimalne, informacje jakie musi posiada przyszy inwestor budujcy dom jednorodzinny dotycz: usytuowania budynku na dziace z zachowaniem niezbdnych odlegoci od granicy ssiada; moliwoci wybudowania garau wolno stojcego lub zlokalizowanego w budynku; gbokoci fundamentowania; izolacji przeciwwilgociowych; izolacyjnoci akustycznej stropw i cian; izolacyjnoci termicznej cian, stropw, stropodachw i dachw; nonoci stropw, schodw, korytarzy; spadkw dachw w zalenoci od przewidywanego rodzaju pokrycia; odwodnienia poaci dachowej; zalece zwizanych z wykonawstwem na placu budowy robt betonowych i zbrojarskich.

rzdzeniu. W myl tych wymaga kady budynek powinien by projektowany i wznoszony w sposb zapewniajcy: bezpieczestwo budowy i uytkowania, bezpieczestwo poarowe oraz niezbdne warunki zdrowotne; ukad funkcjonalny dostosowany do przeznaczenia budynku oraz upodoba przyszego uytkownika; wymagan trwao i ekonomik uytkowania; ochron rodowiska; ochron istniejcej zieleni, przede wszystkim drzewostanw, a w czasie i po zakoczeniu budowy warunki niezbdne do utrzymania i rozwoju zieleni; odpowiedni izolacyjno ciepln i przeciwwilgociow, a take optymalny stopie przeszklenia; zharmonizowanie z ssiedni zabudow i krajobrazem; ochron ssiedztwa budowy w zakresie zachowania warunkw prawidowego uytkowania przylegych terenw (dziaek) i obiektw budowlanych, tzn. zapewnienie dopywu wiata dziennego do ssiednich obiektw, dojazdw do drg (ulic) publicznych, zaopatrzenia w wod, odprowadzania ciekw itp. Dla zwikszenia bezpieczestwa uytkowania obiektu wane jest by zawory odcinajce instalacje wewntrzne w budynkach od sieci zewntrznych byy czytelnie oznakowane i umieszczone na zewntrz budynku, co zapewni moliwo atwego i szybkiego dotarcia do nich w razie awarii. Czsto przy budowie domu korzystamy z materiaw rozbirkowych. W takich przypadkach pamitajmy, e materiay i elementy budowlane pochodzce z rozbirki mog by stosowane po ocenie ich stanu technicznego w zakresie wytrzymaoci, ochrony biologicznej i innej przydatnoci przez osoby uprawnione do kierowania robotami budowlanymi. Niekiedy samodzielnie, tzw. systemem gospodarczym, poddajemy budynek rnego rodzaju adaptacjom. Naley podkreli, e nadbudowa, rozbudowa lub przebudowa powinna by poprzedzona badaniem nonoci i stanu technicznego istniejcych elementw konstrukcyjnych, z uwzgldnieniem podoa gruntowego. Przy robotach remontowych i modernizacyjnych bruzdy, przebicia, wnki itp. powinny by wykonane w sposb nie naruszajcy dopuszczalnej nonoci elementw konstrukcji budynku, a wic trzeba zawsze zasiga opinii eksperta. Przystpujc do budowy domu naley pamita, e w myl obowizujcych przepisw terenowe organy administracji pastwowej stopnia wojewdzkiego mog wprowadzi obowizek wykonywania piwnic w budynkach wznoszonych na okrelonych przez nich terenach w sposb odpowiadajcy potrzebom obrony cywilnej i zapewnienia pomieszczeniom piwnicznym wymaganych warunkw. Pomieszczenia przeznaczone dla ludzi powinny zapewnia: owietlenie naturalne i sztuczne; urzdzenia utrzymujce waciw temperatur wewntrzn w okresie grzewczym; odpowiedni wymian powietrza; zabezpieczenie przed wilgoci; zabezpieczenie przed nadmiernymi stratami i zyskami ciepa, szkodliwymi przewiewami itp; zabezpieczenie przed uciliwymi dwikami i drganiami; prawidow ewakuacj;

 waciw odporno ogniow elementw, Minimalne warunki uytkowe dla takich pomieszcze, to: - wysoko pomieszcze w wietle: 2,5 m, przy czym w domach letniskowych moe wynosi 2,2 m; wielko powierzchni okien w wietle ocienic w stosunku do powierzchni podogi powinna wynosi co najmniej 1:8; w pomieszczeniach, ktre nie maj okien otwieranych naley zapewni wentylacj; w mieszkaniu co najmniej jeden pokj powinien mie powierzchni nie mniejsz ni 16 m2. Budynki mieszkalne powinny mie azienk z wann lub urzdzeniem natryskowym oraz umywalk. Kubatura pomieszczenia azienki majcej wentylacj grawitacyjn nie moe by mniejsza ni: 6,5 m3 przy doprowadzeniu cieplej wody spoza pomieszczenia azienki lub zastosowaniu elektrycznego ogrzewacza wody bd doprowadzeniu centralnej ciepej wody; 8 m3 przy innych rodzajach urzdze do podgrzewania wody, instalowanych w pomieszczeniu (w tym urzdze gazowych). azienka o kubaturze mniejszej ni 6,5 m3 powinna by wyposaona w wentylacj mechaniczn. Wydzielona kabina natryskowa, nie zamknita, powinna mie powierzchni nie mniejsz ni 0,9 m2 i szeroko co najmniej 0,9 m. Drzwi azienki i kabiny natryskowej musz otwiera si na zewntrz i mie w dolnej czci otwory wentylacyjne o powierzchni co najmniej 220 cm2. ciany azienek do wysokoci 2 m zaleca si pokry zmywalnymi materiaami nienasikliwymi, gadkimi i odpornymi na dziaanie wilgoci. Rwnie podoga azienki musi by wykonana z materiau atwo zmywalnego i nienasikliwego. W domach jednorodzinnych projektujc ustpy trzeba zapewni dostp do nich z przedpokoju. Ustpy musz by oddzielone szczelnymi cianami od pomieszcze przeznaczonych na pobyt ludzi. Wymiary kabiny ustpowej w wietle wykoczonych cian powinny mie dugo nie mniejsz ni: 1,35 m, a szeroko 1,0 m, gdy w kabinie znajduje si umywalka oraz 1,15 m x 0,9 m, gdy umywalki nie przewiduje si. Drzwi musz si otwiera na zewntrz.

Na usytuowanie budynku w odlegociach mniejszych od granicy dziaki ni podano to wczeniej wymagana jest zgoda ssiada. Zgoda ta nie jest potrzebna jeeli usytuowanie wynika z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Odlego nowo wznoszonego budynku, ograniczajcego dopyw wiata dziennego do pomieszcze przeznaczonych dla ludzi, powinna by rwna co najmniej wysokoci budynku. Dopuszcza si sytuowanie bezporednio przy granicy dziaki budynku gospodarczego ze cianami z materiaw niepalnych i z dachem o pokryciu z materiaw niepalnych lub trudno zapalnych, jeeli nie utrudni to prawidowej zabudowy dziaki ssiedniej i jest zgodne z planem zagospodarowania przestrzennego terenu. Powysze nie dotyczy stod i budynkw inwentarskich. Budynki gospodarcze usytuowane bezporednio przy granicy dziaki nie mog przylega do budynkw mieszkalnych na ssiedniej dziace. Natomiast, graniczce z dziak ssiedni, nie powinny od strony ssiada mie okien i drzwi, a wody opadowe z tej strony dachu nie mog by odprowadzane na teren ssiada. Odprowadzenie wd opadowych na ssiedni nieruchomo albo wzdu jej granicy bez zabezpieczenia tego terenu lub obiektu przed przenikaniem wd jest zabronione. Zakaz ten nie dotyczy naturalnego spywu wd opadowych. Dokonywanie zmiany naturalnego spywu wd opadowych w celu kierowania go na teren ssiedniej nieruchomoci, bez zgody jej waciciela, jest zabronione. Na dziace budowlanej minimalna odlego studni dostarczajcej wod pitn i na potrzeby gospodarcze, liczona od osi studni powinna wynosi co najmniej: do granicy dziaki - 7,5 m, do osi rowu przydronego - 7,5 m, - do budynkw inwentarskich oraz szczelnych urzdze do gromadzenia nieczystoci - 15 m. Dopuszcza si sytuowanie studni przy granicy, jako wsplnej dla dwch dziaek lub w odlegoci mniejszej ni 7,5 m od granicy, liczc od zewntrznej krawdzi ciany studni kopanej lub od osi studni wierconej, pod warunkiem zachowania na obu dziakach odlegoci podanych wyej, dotyczcych rowu przydronego, budynku inwentarskiego i szamba. Odlego szczelnych i krytych zbiornikw do gromadzenia nieczystoci, zwanych popularnie szambami powinna wynosi co najmniej: od otworw okiennych i drzwiowych w pomieszczeniach mieszkalnych oraz budynkach, w ktrych znajduj si inne pomieszczenia przeznaczone na pobyt ludzi - 15 m; od granicy dziaki ssiedniej, pasa drogi publicznej lub chodnika - 7,5 m. Na nie skanalizowanych terenach zabudowy zwizanej z gospodarstwami rolnymi i zabudowy jednorodzinnej dopuszcza si stosowanie szczelnych zbiornikw do gromadzenia nieczystoci ciekych w odlegoci ponad 2 m od linii regulacyjnej drogi (ulicy) lub granicy dziaki oraz powyej 5 m od okien albo drzwi w pomieszczeniach przeznaczonych dla ludzi. Na terenach zabudowy jednorodzinnej, wyposaonych w zorganizowany system usuwania nieczystoci staych, dopuszcza si sytuowanie krytych, zamykanych schowkw na przenone pojemniki na mieci na granicy dziaek ssiednich, pod warunkiem, e odlego schowkw od okien pomieszcze mieszkalnych bdzie wynosi co najmniej 3 m.

Kana rewizyjny w garau dla samochodw osobowych moe by wykonywany wycznie w budynku wolno stojcym lub dobudowanym do jednorodzinnego, z zapewnieniem odprowadzenia ciekw i gazw z dou rewizyjnego. Podoga w garau powinna by nienasikliwa, trudno cieralna, atwo zmywalna oraz nieliska.

POSADOWIENIE BUDYNKW FUNDAMENTY

Posadowienie budynku dostosowuje si do warunkw hydrologicznych i cech podoa gruntowego, biorc pod uwag rodzaj konstrukcji i charakter jego uytkowania. Fundamenty powinny by wykonane w sposb zapewniajcy ich trwao i odporno na niszczce dziaanie agresywnego rodowiska wodno-gruntowego. Podstawowym czynnikiem decydujcym o poziomie posadowienia jest gboko przemarzania gruntu. Nie mona, pod adnym pozorem zakada fundamentw na takiej gbokoci, ktra w okresie zimowym moe ulec przemarzaniu. Pytkie posadowienie budynku moe by bardzo szkodliwe dla jego trwaoci i bezpiecznej eksploatacji. Zamarzajcy pod fundamentem grunt, szczeglnie nawodniony, na skutek zwikszenia objtoci moe doprowadzi do uniesienia budynku do gry, a po rozmroeniu do osiadania. Takie ruchy mog doprowadzi

GARAE
Garae dla samochodw osobowych mog by wykonywane jako wolno stojce (naziemne i podziemne) oraz jako wbudowane w budynki. Minimalne odlegoci wolno stojcych garay dla samochodw osobowych od budynkw ssiednich, na terenach zabudowy jednorodzinnej, liczone od cian garay nie majcych otworw okiennych lub drzwiowych podane s w tabeli 1.
TABELA 1 Minimalne odlegoci garay od budynkw ssiednich Wielko garau i rodzaj materiau uytego na ciany i dachy Garae z wierzchni Garae z do 60 m2 materiaw niepalnych oraz garae o podo 20 m2 wcznie, z materiaw palnych materiaw palnych o powierzchni wcznie Odlego garau od budynkw ssiednich wykonanych z materiaw niepalnych palnych

3m 5m

10 m 15 m

Wolno stojcy gara na terenie zabudowy jednorodzinnej, wyposaony w kana rewizyjny, musi by sytuowany w odlegoci co najmniej 10 m od okien ssiednich budynkw, liczc od wjazdu. Wysoko w wietle w takich garaach powinna wynosi powyej 2,2 m, jak rwnie powinny mie one zapewniony przewiew naturalny. Gara wbudowany, bez wzgldu na wielko powierzchni uytkowej, powinien mie ciany i stropy zapewniajce wymagan izolacj akustyczn oraz szczelno, uniemoliwiajc przenikanie spalin lub oparw paliwa do ssiednich pomieszcze, przeznaczonych na pobyt ludzi. Wysoko muru mierzona od gry drzwi garaowych do dou otworu okiennego w pomieszczeniu nad garaem, a przeznaczonym na pobyt ludzi, powinna wynosi co najmniej 1,1 m, przy czym wymagany jest daszek nad drzwiami garaowymi o wysigu co najmniej 0,6 m, wykonany z materiau niepalnego. Przy garaach sytuowanych w budynkach na poziomie piwnic, maksymalne pochylenie zjazdu do garau nie moe by wiksze ni 25%, a jego nawierzchnia powinna by szorstka lub karbowana.

Rys. 2. Mapa Polski z podziaem na strefy o rnych gbokociach przemarzania gruntu

IZOLACJE PRZECIWWILGOCIOWE
Kady mur zagbiony w ziemi jest naraony na zawilgocenie poprzez wilgo znajdujc si w niej, bd wod gruntow w przypadku posadowienia budynku poniej jej zwierciada. Przy fundamentach zagbionych poniej wody gruntowej na mur moe dziaa dodatkowo parcie wody. Zawilgocenie muru nastpuje nie tylko na jego styku z wod czy wilgotnym gruntem, ale rwnie na skutek podcigania kapilarnego w porowatych materiaach budowlanych (zawilgoceniu mog ulec take partie muru pooone ponad poziomem terenu). Zawilgocenie jest zjawiskiem niepodanym, bowiem powoduje niszczenie materiaw poprzez korozj mrozow i biologiczn, wpywa na rozwj grzybw i pleni, a ponadto pogarsza warunki zdrowotne dla ludzi mieszkajcych w takich budynkach. Dla zabezpieczenia przed wpywem wilgoci naley w zalenoci od warunkw gruntowo-wodnych wykona izolacj przeciwwilgociow lub przeciwwodn. Miejsce zaoenia izolacji i jej rodzaj zale od stopnia zawilgocenia gruntu, poziomu wody gruntowej oraz od tego czy budynek jest podpiwniczony, czy te nie. W budynkach niepodpiwniczonych izolacj przeciwwilgociow poziom zakada si na grnej powierzchni murw fundamentowych, powyej powierzchni otaczajcego terenu. Przykadowe miejsce zaoenia izolacji obrazuje rysunek 3. Izolacj poziom wykonuje si najczciej z dwch warstw papy sklejonych lepikiem i przyklejonych lepikiem do wierzchu fundamentu wyrwnanego zapraw cementow. W chwili wykonywania izolacji powierzchnie te musz by suche i czyste. Pasy papy powinny by o okoo 3 cm szersze od szerokoci izolowanego fundamentu i wystawa nieco z obu jego stron. Pasy papy czy si na dugoci fundamentu na Rys. 3. Przykad wykonazakad o szerokoci minimum 10 cm sklejony lepikiem, nia izolacji fundamentw przy czym naley zwraca uwag aby czenia pow budynku n i e p o d p i w n i c z o n szczeglnych ym: warstw nie wystpoway w tym samym miejscu, gdy powoduje to niepotrzebne pogrubienie 1 awa fundamentowa; izolacji. Podane jest rwnie uoenie izolacji piono2 mur fundamentowy; wej na murach zagbionych w gruncie, ktra powinna 3 - izolacja pozioma; by wykonana na wysokoci od awy fundamentowej 4 izolacja pionowa; 5 opaska betonowa do poziomu 30-40 cm powyej terenu (rys. 3). Taka

izolacja utrudnia zawilgocenie muru wilgoci zawart w gruncie. W przypadku nie stosowania teje izolacji przy silnym nawilgoceniu gruntu i sabym porowatym murze bardzo czsto, na skutek przemarzania zawilgoconego muru, dochodzi do jego niszczenia na skutek korozji mrozowej. Izolacj pionow wykonuje si poprzez naoenie na mur tynku jednowarstwowego z zaprawy cementowej (tzw. rapwki) o stosunku cementu do piasku 1:2 do 1:3, po wyschniciu posmarowanego dwukrotnie lepikiem asfaltowym. Po wykonaniu izolacji pionowej naley obsypa fundament gruntem mineralnym, warstwami 20-30 cm ze stosownym ubijaniem kadej warstwy. Po wyrwnaniu terenu do odpowiedniej wysokoci, grn jego powierzchni wykada si pytkami chodnikowymi lub betonuje si pas o szerokoci 80-100 cm uoony ze spadkiem od budynku. Tak wykonany przycienny pas wok budynku zabezpiecza fundamenty i grunt lecy pod nim przed nadmiernym zawilgoceniem wod opadow. Nazywa si go popularnie opask chodnikow (betonow rys. 3). W budynkach podpiwniczonych wykonywanych w gruntach niezbyt wilgotnych, gdy spd fundamentu znajduje si powyej wody gruntowej izolacje wykonuje si podobnie jak to opisano wyej, lecz zakada si dwie izolacje poziome: jedn bezporednio na awie fundamentowej, a drug na wysokoci 30-50 cm nad terenem ale poniej stropu nad piwnic. W przypadku kiedy strop nad piwnic przewidziany jest na niszej wysokoci, mona zastosowa rozwizanie pokazane na rysunku 4. Jeeli woda gruntowa znajduje si powyej spodu fundamentu naley wykona izolacj typu cikiego polegajc na wykonaniu szczelnej wanny, ktrej ciany wyprowadzone s na wysoko minimum 30 cm ponad przewidywany, najwyszy poziom wody gruntowej. Szczelno wanny uzyskuje si poprzez wykonanie kilkuwarstwowej izolacji papowej, przy czym kada warstwa sklejana jest z poprzedni lepikiem. Przy wykonywaniu izolacji typu cikiego, w sytuacji kiedy lustro wody gruntowej znajduje si powyej poziomu posadzki trzeba pamita o tym, e izolacja posadzki bdzie odrywana od podoa siami wyporu wody. Aby si przed tym zabezpieczy naley na poRys. 4. Przykadowe rozsadzce uoy warstw dociajc, ktrej zadaniem wizanie izolacji w budynjest zrwnowaenie si wyporu i zabezpieczenie izolacji ku podpiwniczonym posaprzed odrywaniem i uszkodzeniem. Przy wysokoci dowionym w gruntach suwody gruntowej wystpujcej do 40 cm ponad pozio- chych (nienawodnionych): 1 - awa fundamentowa; mem posadzki, siy wyporu mona zrwnoway ciarem wasnym posadzki. Jako ekonomicznie uzasa- 2 mur fundamentowy; 3 izolacja pozioma dnione przyjmuje si, e grubo warstwy dociajcej nad aw fundamentow; nie powinna przekracza 30 cm. Przykad takiej izolacji 4 izolacja pozioma poprzedstawia rysunek 5. wyej terenu; 5 izolaPrzy poziomie wody gruntowej sigajcej ponad cja pionowa zewntrzna; 40 cm nad posadzk, nie uda si si wyporu zrwno- 6 opaska betonowa; way ciarem posadzki. W takich przypadkach trze- 7 - strop nad piwnic

Rys. 5. Rozwizanie izolacji budynkw podpiwniczonych posadowionych poniej poziomu wody gruntowej: 1 wir lub piasek; 2 podoe betonowe; 3 awa fundamentowa; 4 izolacja posadzki; 5 izolacja pozioma ciany nad fundamentem; 6 izolacja pionowa zewntrzna ciany; 7 warstwa ochronna; 8 pyta betonowa pod posadzk; 9 posadzka; 10 - szczelina dylatacyjna

IZOLACYJNO AKUSTYCZNA CIAN l STROPW

Od cian i stropw w budynkach, oprcz zapewnienia odpowiedniej ochrony przed utrat ciepa z budynku, wymaga si rwnie zagwarantowania odpowiedniej izolacyjnoci akustycznej. Zadaniem izolacji akustycznej jest prawidowe pochanianie dwikw powstajcych w pomieszczeniu bez dudnienia, pogosw itp. oraz ochrona przed niepodanymi dwikami powstajcymi na zewntrz. Do pomieszcze przedostaj si bowiem take dwiki powietrzne, przekazywane przegrodzie przez fale akustyczne rozchodzce si w powietrzu oraz tzw. dwiki uderzeniowe. IZOLACYJNO AKUSTYCZNA STROPW Przyjmuje si, e stropy o masie 300-400 kg/m2 o sztywnej i szczelnej konstrukcji, bez duych przestrzeni powietrznych wewntrz stropw i cienkich pytek elbetowych, zapewniaj dostateczn izolacyjno na dwiki powietrzne, a na dwiki uderzeniowe wymagaj izolacji w postaci mikkich warstw podogowych. Stropy o masie poniej 300 kg/m2 nie stanowi dostatecznego zabezpieczenia akustycznego. Wymagany stopie izolacyjnoci tych stropw mona uzyska jedynie poprzez zastosowanie tzw. podg pywajcych. Dotyczy to waciwie wszystkich stropw powszechnie stosowanych w indywidualnym budownictwie mieszkaniowym, gdy posiadaj one mas mniejsz ni 300 kg/m2 (z wyjtkiem stropw typu Kleina pcikich lub cikich). Wymagaj one stosowania podg pywajcych, tzn. uoonych na warstwie sprystej oddzielajcej take podog od cian. Warstw tak mog stanowi pyty pilniowe porowate, pyty styropianowe itp. Wszystkie warstwy powinny by ukadane na sucho (bez zaprawy i bez kleju) i na suchym stropie, musz te szczelnie pokry cay strop. Na warstwie izolacji akustycznej wykonuje si podkad cementowy lub

ba wykona na izolacji pyt elbetow zakotwion w cianie. Podstawowym warunkiem dobrego wykonania izolacji zabezpieczajcej przed wod gruntow jest osuszenie wykopu, w ktrym wykonuje si roboty izolacyjne. W tym celu stosuje si drena lub w przypadku wysokiego poziomu wody gruntowej filtry igowe. Czsto w budynkach jednorodzinnych wykonywane s tarasy. Wymagaj one szczeglnie starannych izolacji: parochronnej, cieplnej i przeciwwilgociowej. Izolacja parochronna powinna by uoona na stropie, ktrego grna cz zostaa wyrwnana zapraw cementow z rwnoczesnym wyksztaceniem spadku, o nachyleniu minimum 2%, w celu uatwienia spywu wd z tarasu. Wykonuje si j najczciej w postaci powoki z lepiku asfaltowego lub z jednej warstwy papy asfaltowej przyklejonej lepikiem asfaltowym. Zadaniem izolacji parochronnej jest ochrona izolacji cieplnej przed zawilgoceniem par wodn z pomieszcze pod tarasem. Izolacja cieplna ukadana jest na izolacji parochronnej, a na niej z kolei kadzie si warstw ochronn minimum 3,5 cm zaprawy cementowej. Jeeli materia izolacji cieplnej jest wraliwy na wilgo z zaprawy cementowej, to przed jej uoeniem materia izolacyjny naley pokry foli lub pap. Na warstwie ochronnej wykonuje si izolacj przeciwwilgociow, z co najmniej trzech warstw papy asfaltowej, ktra na styku ze cian pionow powinna by wywinita ku grze na wysoko co najRys. 6. Ukad warstw na tarasie ze szczeglnym uwzgldnieniem niezbdnych izolacji: 1 - strop; 2 - beton profilujcy spadek; 3 - paroizolacja; 4 warstwa ocieplajca; 5 - gad cementowa; 6 - izolacja pozioma; 7 - posadzka np. pytki terakotowe; 8 - supek balustrady; 9 - rozetka na supku balustrady; 10 - kit asfaltowy; 11 - krawnik z paskownika zabezpieczonego przed korozj; 12 - izolacja pozioma warstwa polizgowa

Rys. 7. Dodatkowa izolacja stropu na dwiki uderzeniowe: 1 - strop ciki; 2 - gad cementowa; 3 izolacja przeciwdwikowa; 4 wykadzina podogowa; 5 listwa przypodogowa

Rys. 8. Przekrj podogi pywajcej: 1 strop lejszy; 2 warstwa sprysta przeciwdwikowa; 3 - podkad cementowy lub gipsowy gruboci 4 cm; 4 - wykadzina podogowa; 5 - listwa przypodogowa

gipsowy, a na nim podog. Jeeli izolacja dwikochonna wilgo z zaprawy, to przed pooeniem podkadu naley pokry warstw papy sklejonej na zakadkach szerokoci rozwiza izolacji akustycznej stropw przedstawiaj rysunki IZOLACYJNO AKUSTYCZNA CIAN

nie jest odporna na izolacj akustyczn 5-10 cm. Przykady 7. i 8.

TABELA 2

Dopuszczalne wielkoci wspczynnika przenikania ciepa k dla przegrd budowlanych wg PN - 91/B-02020

Izolacyjno przegrd budowlanych zaley od ich gruboci i ciaru, mona je wykona rwnie z wielu warstw materiaw o rnej chonnoci dwikw. W budynkach mieszkalnych odpowiedni stopie izolacyjnoci wymagany jest gwnie od cian zewntrznych oraz pomidzy mieszkaniami lub segmentami. Przegrody cikie wykonuje si z materiaw zwartych ze szczelnym wypenieniem spoin pomidzy nimi. W przegrodach wielowarstwowych w celu uniknicia rezonansu stosuje si, w poszczeglnych warstwach, elementy o rnych gstociach objtociowych. Przykadowe rozwizanie pokazano na rysunku 9.

Rys. 9. Przegroda akustyczna pionowa typu cikiego: 1 wyprawa cienna; 2 mur ceglany lub beton; 3 - mata z wkien mineralnych; 4 - pyty gipsowe; 5 - tama sprysta; 6 - strop

Monta cian cikich odbywa si w czasie wznoszenia budynku. Aby unikn rezonansu pomidzy pitrami, umieszcza si w stykach cian dziaowych z konstrukcj budynku odpowiednie przekadki wykonane co najmniej z trzech warstw papy lub tworzyw sztucznych. Lekkie ciany dziaowe mog by ustawione wprost na pododze pywajcej. Na stropie cikim, bez izolacji, naley pod cianami umieszcza tamy z materiaw sprystych (np. pasy wykadziny gumowej, kilka warstw papy itp.).

IZOLACYJNO TERMICZNA CIAN, STROPW, STROPODACHW l DACHW

W Polsce na przestrzeni ostatnich lat obserwuje si tendencje zmierzajce do budowania coraz bardziej energooszczdnych budynkw. W przecigu ostatnich 20 lat trzykrotnie zmienia si polska norma budowlana okrelajca maksymalne wspczynniki przenikania ciepa dla przegrd budowlanych. Kada nastpna norma wprowadzaa coraz ostrzejsze wymogi dla izolacyjnoci cian, stropw, stropodachw i dachw. Dlatego zamieszczono aktualnie obowizujce wymagania w tym zakresie zgodnie z norm PN91/B02020 "Ochrona cieplna budynkw. Wymagania i obliczenia" podajc w tabeli 2. maksymalne wartoci wspczynnika przenikania ciepa k.

Rys. 10. Mapa Polski z podziaem na strefy klimatyczne

Norma PN91/B02020 ogranicza ponadto wielko okien, ktrych powierzchnia na kadej kondygnacji nie powinna by wiksza od okoo 15% powierzchni rzutu poziomego danej kondygnacji. Szczegowy sposb obliczania powierzchni okien podany jest w cytowanej normie. W budynkach o wymiarach rzutu poziomego przekraczajcych 10 m podana wielko okien moe by nieznacznie zwikszona. Wspczynnik przenikania ciepa k okrela waciwoci termoizolacyjne przegrd, a konkretnie oznacza ilo ciepa przepywajcego przez 1 m2 przegrody, kiedy rnica temperatur powietrza po jednej i drugiej stronie tej przegrody wynosi jeden stopie w skali Kelwina (1K) (rnica temperatur o 1 stopie w skali Kelwina odpowiada rnicy temperatur o 1 stopie w skali Celsjusza). Im wiksza jest warto wspczynnika k tym wicej ciepa przepywa przez przegrod i tym wiksze s straty ciepa. Aby w budynku mona byo utrzyma wymagan temperatur trzeba dostarczy tyle ciepa ile wynosz jego cakowite straty. Ciepo z budynku ucieka wszystkimi przegrodami, a w szczeglnoci poprzez: ciany, okna, stropodachy lub dachy oraz stropy nad nieogrzewanymi piwnicami. W budynkach jednorodzinnych wolno stojcych, wybudowanych w latach poprzednich, zgodnie z wtedy obowizujc norm PN74/B03404, przy zachowaniu dla cian i stropu nad piwnic wspczynnika k = 1,16 W/(m2-K), a dla stropu poddasza k = 0,93 W/(m2-K) straty ciepa poprzez poszczeglne przegrody orientacyjnie wynosz: ciany zewntrzne stropodach okna podwjnie szklone piwnic wentylacj 40% 18% 18% 10% 14%

Rys. 12. a. Minimalna grubo ciany H w cm niezbdna do uzyskania wspczynnika 2 2 k = 0,55 W/(m -K); b. Koszt materiau K w min z potrzebnego do wykonania 1 m ciany o gruboci H. Oznaczenie rodzaju materiau: 1 - styropian samogasncy; 2 - wena mineralna; 3 - pyty wirowo-cementowe (suprema); 4 - beton komrkowy odmiany M 700; 5 - beton komrkowy odmiany M 600; 6 - beton komrkowy odmiany M 500; 7 cega kratwka; 8 - cega dziurawka; 9 cega ceramiczna pena; 10 - cega silikatowa pena; 11 - beton zwyky klasy B15

wienia izolacyjnoci przegrd w budynku jednorodzinnym na orientacyjne zuycie paliwa potrzebnego do jego ogrzania przedstawia tabela 3.
TABELA 3 Roczne zapotrzebowanie na paliwo umowne do ogrzania domu jednorodzinnego wolno stojcego, o powierzchni uytkowej 80 m2, przy rnej izolacyjnoci cieplnej przegrd i okien (temperatura w pomieszczeniach 20C, sprawno rda ciepa 60%) Wspczynnik k W/(m2-K) Zapotrzebowanie na paliwa 6300 kg (izolacyjno przegrd zgodna z PN-74/B-03404) Zapotrzebowanie na paliwa 4725 kg (izolacyjno przegrd zgodna z PN-82/B-02020) Zapotrzebowanie na paliwa 3370 kg (izolacyjno przegrd zbliona do wymaga PN-91/B-02020) Zaoszczdzone 2930 ciany k = 1,16 strop poddasza k = 0,93 strop nad piwnic k =1,1 6 okna szklone podwjnie

Ilustruje to rysunek 11. W sposb obrazowy (rys. 12) przedstawiono jak grube powinny by ciany z poszczeglnych 10% strop nad piwnic materiaw aby zapewniony by Rys. 11. Procentowy udzia strat ciepa przez wspczynnik przenikania ciepa poszczeglne przegrody zewntrzne budynku k = 0,55 W/(m2-K), cznie z ekonomicznym uzasadnieniem. W budynkach wzniesionych zgodnie z wymaganiami PN 91/B 02020 zuycie paliwa potrzebnego na ich ogrzewanie jest mniejsze o okoo 46% w stosunku do rozwiza opartych na normie z 1974 r. oraz o okoo 20% w stosunku do budynkw speniajcych wymogi normy z roku 1982. Jak wynika z powyszego, w celu poprawienia ekonomicznej strony eksploatacji budynkw istniejce ju a nie speniajce wymogw ciepego domu, naley koniecznie dociepli. Najwiksze oszczdnoci mona uzyska poprzez docieplenie cian zewntrznych, poprawienie izolacyjnoci stropu poddasza, ocieplenie stropu nad piwnic oraz zastosowanie okien potrjnie szklonych. Wpyw popra-

ciany k = 0,75 Zaoszczdzone paliwo strop poddasza k = 0,40 1575 kg strop nad piwnic k =1,00 okna szklone podwjnie paliwo kg ciany k = 0,45 strop poddasza k = 0,30 strop nad piwnic k = 0,60 okna szklone potrjnie

SCHODY
Na podstawie wieloletnich dowiadcze ustalono, e wymiary prawidowo zaprojektowanych schodw w budynkach mieszkalnych powinny spenia zaleno s + 2h=60 do 65 cm, gdzie: s szeroko stopnia, h wysoko stopnia.

Przepisy prawa budowlanego okrelaj, e wysoko stopni w budynkach wielomieszkaniowych nie powinna przekracza 17,5 cm, w budynkach jednorodzinnych i mieszkaniach dwukondygnacyjnych 19 cm, w schodach prowadzcych na strych oraz do piwnicy 20 cm. Schody s tym wygodniejsze im maj nisze oraz szersze stopnie. W budynkach mieszkalnych uwaa si, e schody s bardzo wygodne, kiedy posiadaj wymiary: h = 15 cm, s = 32 cm, a wygodne przy h = 16 cm, s = 30 cm. Wielko wystpu podnka stopnia c (patrz rys. 13.) powinna si mieci midzy 2 a 4 cm. Wystp ten powiksza szeroko stopnia, przez co czyni go wygodniejszym. W przypadku schodw zabiegowych oraz wachlarzowych szeroko stopnia mierzona w odlegoci 0,4 m od porczy balustrady powinna wynosi co najmniej 0,25 m. Liczba stopni w jednym biegu w budynkach mieszkalnych nie moe by wiksza ni 17. Ze wzgldu jednak na wygod uytkownika, zaleca si aby jeden bieg nie posiada wicej ni 10 do 12 stopni. Przy wymaganej wikszej liczbie stopni pomidzy poszczeglnymi kondygnacjami, naley stosowa spoczniki. Powierzchnia stopni i spocznikw klatek schodowych powinna uytkownikowi utrudnia polizg. Szeroko uytkowa biegu, mierzona w wietle pomidzy murem i porcz lub pomidzy Rys. 13. Zasadnicze wymiary stopni o podnku: a. pionoporczami, powinna w domkach jednorodzinnych wym; b. pochyym (nadwieszowynosi nie mniej ni 80 cm. Schody, na ktrych nym): s szeroko podnmaj mija si bez trudu dwie osoby, musz mie ka; h wysoko podnka; szeroko okoo 110 cm. c zwis lub przewieszenie Spoczniki midzypitrowe maj zwykle szeroko rwn szerokoci biegu i nie mog by wsze od 80 cm. Zasadnicze elementy oraz ich oznaczenia dla stopni schodw pokazano na rysunku 13. Wysoko przejcia pod biegami i spocznikami, mierzona pionowo w wietle, powinna wynosi co najmniej 2 m. Od strony nieograniczonej cianami biegi i spoczniki wyposaa si w balustrady z porczami. Gdy szeroko biegu jest wiksza ni 1,5 m, porcz powinna by rwnie zaoona od strony ciany. Wysoko balustrady zaley od szerokoci przestrzeni midzy biegami, czyli tzw. duszy. Przy szerokoci duszy nie przekraczajcej 20 cm wysoko balustrady powinna wynosi 90 cm. Jeeli przewit ten jest wikszy ni 20 cm wysoko porczy naley zwikszy do 110 cm. Przez wysoko balustrady rozumie si odlego od wierzchu podnka do wierzchu porczy. W budynkach jednorodzinnych i mieszkaniach wielopoziomowych szeroko otworw pomidzy prtami (szczeblami) balustrady nie jest regulowana specjalnymi przepisami; jednake zaleca si aby nie przekraczaa ona 12 cm.

DACHY, STROPODACHY ZALECANE POCHYLENIE POACI

Uksztatowanie i nachylenie dachu naley dostosowa do warunkw klimatycznych, architektonicznych oraz rodzaju pokrycia. Uksztatowanie dachu powinno zapewni atwy spyw wd pochodzcych z opadw atmosferycznych, z uwzgldnieniem sposobu ich odprowadzenia w warunkach obnionych temperatur. Dach chroni budynek przed opadami atmosferycznymi, socem i wiatrem; czsto stanowi on izolacj ciepln i akustyczn. Przenosi te obcienia od ciaru wasnego, niegu i wiatru. Jego pokrycie musi by szczelne, trwae i estetyczne. Jest ono podtrzymywane przez podkad oparty na konstrukcji nonej. Pomidzy ksztatem dachu, jego spadkami oraz zastosowanym rodzajem pokrycia istnieje do cisy zwizek. Dopuszczalne spadki dachu w zalenoci od zastosowanego pokrycia podane s w normie PN85/B02361. Na rysunku 14. podano wartoci spadkw dachu w zalenoci od rodzaju pokry, ktre z reguy najczciej stosowane s w praktyce.

Rys. 14. Najczciej stosowane spadki dachw w zalenoci od rodzaju pokrycia dachowego

ODWODNIENIE POACI DACHOWEJ

W domach jednorodzinnych najczciej stosuje si zewntrzne odwodnienie poaci dachowej. Poacie dachw, stropodachw i tarasw pooonych powyej 6 m ponad poziomem terenu odwadnia si za pomoc przewodw spustowych. Rynny i rury spustowe przeznaczone do zewntrznego odwodnienia dachw naley umieszcza w sposb nie szpeccy elewacji, przy czym rury spustowe lokalizujemy w odlegoci co najmniej 0,5 m od okien. Wody opadowe spywaj do rynien dachowych, a nastpnie do rur spustowych usytuowanych na zewntrz budynku i dalej na powierzchni terenu bd do kanalizacji. Stropodachy z odwodnieniem zewntrznym powinny mie gzyms szerokoci 20-35 cm. Zbyt due gzymsy, jak te ich brak, powoduj trudnoci z odprowadzeniem wody zim. Najczciej stosuje si rynny dachowe z blachy lub plastikowe, o przekroju nie mniejszym ni 0,8 cm2 na 1m2 powierzchni rzutu czci stropodachu odwadnianej przez jedn rur spustow. Spadek w rynnach powinien wynosi nie mniej ni 0,8%. Przekrj poprzeczny rur spustowych oblicza si przyjmujc 0,9 cm2 przekroju na 1m2 poaci dachowej. Minimalna rednica rur spustowych wynosi 100 mm. W tym miejscu trzeba podkreli, e w rurach o maych rednicach istnieje niebezpieczestwo zamarzania wody w okresie zimowym. Zalecana rednica rur wynosi 150 mm, a powierzchnia zlewni przypadajca na jedn tak rur nie przekracza 200 m2. Rury spustowe naley tak usytuowa, by wody deszczowe spyway jak najkrtsz drog.

Przez obcienie uytkowe naley rozumie cz obcie dziaajcych na strop poza jego ciarem wasnym. A wiec wchodz tutaj obcienia: posadzk (podoga z desek, parkiet, wykadzina, ocieplenie, warstwa wyrwnawcza itp.), od cianek dziaowych oraz wynikajce z uytkowania obiektu (ciar mebli, ciar ludzi itp.).

PODSTAWOWE WIADOMOCI DOTYCZCE ROBT BETONOWYCH l ZBROJARSKICH PROWADZONYCH NA BUDOWIE

W wikszoci budynkw nawet realizowanych wedug najnowszej technologii s pewne elementy, ktrych w budownictwie jednorodzinnym nie wykonuje si z prefabrykatw. Do takich elementw nale: fundamenty, wiece elbetowe, schody elbetowe, ktre najczciej wykonuje si jako betonowe, zbrojone. Mog to by rwnie stropy elbetowe pytowe lub stropy typu Kleina z pytami elbetowymi. Poniewa czsto elementy te wykonywane s przez samego inwestora, nie zawsze do tego przygotowanego od strony fachowej, poniej podano kilka niezbdnych w tym zakresie uwag, ktrych znajomo uchroni przed bdami. Wan, z praktycznego punktu widzenia, spraw jest zapewnienie odpowiedniej otuliny zbrojenia. Z uwagi, midzy innymi, na korozj stali zbrojeniowej musi by zachowana minimalna grubo warstwy betonu pokrywajcego prty zbrojeniowe od zewntrz, tzw. otulina. Grubo jej nie powinna nigdy by mniejsza od rednicy otulanego prta, a ponadto: w pytach o gruboci do 10 cm nie mniejsza ni 1 cm; w belkach i supach oraz cianach o gruboci wikszej od 10 cm, dla zbrojenia gwnego 2 cm, a dla strzemion i prtw montaowych 1 cm. Jeeli elementy te s naraone na bezporednie dziaanie czynnikw atmosferycznych, bd bd znajdoway si w gruncie nie nawodnionym lub w pomieszczeniach o wilgotnoci wzgldnej wikszej ni 75%, podane wyej gruboci otuliny naley zwikszy o 0,5 cm. Jeeli elementy te bd stale stykay si z wod, podane wartoci naley zwikszy przynajmniej o 1 cm. Grubo otulenia zbrojenia w fundamentach naraonych na zawilgacanie naley przyjmowa nie mniejsz ni 5 cm z tym, e w przypadku braku pod fundamentem warstwy wyrwnawczej (co najmniej 10 cm) z betonu (tzw. chudy beton), otulenie prtw dolnych zwiksza si do 7 cm. Do zbrojenia konstrukcji elbetowych stosowa mona prty ze stali gadkiej lub ebrowanej. Zbrojenie ze stali gadkiej musi by zakoczone hakami zabezpieczajcymi przed moliwoci wyrwania prta z betonu. Prty ze stali ebrowanej stosuje si bez hakw. Czsto zachodzi konieczno poczenia prtw na dugoci. Wskazane jest poczenie takie wykona na zakad (wizany drutem) lub za pomoc spawania. W domach jednorodzinnych najczciej bdzie to czenie, ktrego dugo nie Powinna by mniejsza ni 50 rednic czonych prtw.

NONO STROPW, SCHODW l KORYTARZY

Zgodnie z norm PN82/B02003 "Obcienia budowli. Obcienia zmienne technologiczne. Podstawowe obcienia technologiczne i montaowe" w budynkach mieszkalnych ustala si obcienia uytkowe dla poszczeglnych elementw w zalenoci od ich przeznaczenia wedug tabeli 4.
TABELA 4 Obcienia uytkowe stropw w budynkach wg PN-82/B-02003 Przeznaczenie pomieszczenia i sposb jego uytkowania 1 . Stropy poddaszy, w ktrych ciar pokrycia dachowego nie obcia konstrukcji stropu, z dostpem przez wya dachowy 2. Poddasza z dostpem z klatki schodowej 3. Pokoje i pomieszczenia mieszkalne w domach indywidualnych 4. Korytarze w budynkach mieszkalnych 5. Klatki schodowe 6. Balkony, galerie i loggie wspornikowe Obcienia Obcienia Wspczynnik obliczeniowe charakterystyczne obcie w kN/m2 w kN/m2

0,5 1,2 1,5 2,0 3,0 5,0

1,4 1,4 1,4 1,4 1,3 1,3

0,7 1,7 2,1 2,8 3,9 6,5

Robt betonowych nie naley wykonywa, kiedy temperatura otoczenia wynosi mniej ni +5C. Przy niszych temperaturach stosuje si specjalne dodatki do betonu oraz ocieplanie matami wykonanych elementw. wiey beton znajdujcy si w temperaturze poniej 0C moe ulec uszkodzeniu, zuszczeniu powierzchni, na skutek przemarzania. Naley pamita, e minimalna ilo cementu w 1 m3 betonu nie powinna by mniejsza ni to podano w tabeli 5. Do betonw jako kruszywa uywa si wiru wymieszanego z piaskiem w orientacyjnych proporcjach 2 czci wiru, 1 cz piasku. Nie naley uywa samego piasku, gdy im drobniejsze frakcje (ziarna) kruszywa tym trzeba da wicej cementu aby uzyska t sam wytrzymao betonu. Powoduje to wzrost jego kosztw. Wiksza zawarto cementu moe by przyczyn powstania znacznej liczby rys spowodowanych skurczem zaczynu cementowego.
TABELA 5 Najmniejsze zawartoci cementu w 1 m betonu Rodzaj konstrukcji Wyroby i konstrukcje nie naraone na wpywy atmosferyczne betonowe elbetowe Wyroby i konstrukcje naraone na betonowe wpywy atmosferyczne elbetowe Wyroby i konstrukcje betonowe i elbetowe naraone na stay dostp wody oraz dziaanie mrozu i wody cznie Ilo cementu w kg zalenie od sposobu zagszczenia: mechaniczny
180 200 220 250 270
3

rczny
200 220 250 270 300

UWAGI OGLNE
Przystpienie do realizacji budynku powinno by poprzedzone opracowaniem wielobranowego projektu technicznego. Nie wystarcza tylko projekt architektoniczny i kosztorys. Dokumentacja musi zawiera rwnie opracowanie konstrukcyjne, z ktrego wynikaj: rodzaj i wielko fundamentw, rozwizania materiaowo-konstrukcyjne cian, stropw, dachw, stropodachw, supw, belek, podcigw, pyt balkonowych, schodw itp.; szczegy pocze poszczeglnych elementw itd. Ponadto konieczne s opracowania dotyczce brany: elektrycznej, sanitarnej i grzewczej. Kady projekt, niezalenie od brany, musi zawiera: opis techniczny, obliczenia, - rysunki (rzuty i przekroje), szczegy architektoniczno-budowlane lub instalacyjne. Wszystkie projekty powinny by autoryzowane przez uprawnionego projektanta i zweryfikowane przez osob posiadajc uprawnienia projektowe.

Przy wykonywaniu betonw naley z umiarem dodawa wod. Wprawdzie im damy wicej wody tym bardziej pynn mieszanin uzyskamy i atwiej bdzie j mona rozprowadzi w formie, ale beton bdzie saby i porowaty. Po uoeniu betonu w deskowaniu naley go zagci, najlepiej przy uyciu specjalnych wibratorw, a w przypadku ich braku, trzeba prowadzi zagszczenie rczne za pomoc ubijania. Naley przy tym uwaa aby nie powygina, ani nie poprzesuwa zbrojenia elementw. Po wykonaniu betonu musimy pamita o jego pielgnacji. Przez okres okoo 7 dni naley przynajmniej 2-3 razy dziennie zrasza wod, utrzymujc go w stanie wilgotnym. Zaniechanie robt pielgnacyjnych moe spowodowa popkanie i spadek jego wytrzymaoci.

PODSTAWOWE WYMAGANIA
Spord wielu wymaga, stawianych budynkom, w szczeglnoci mieszkalnym, do najwaniejszych nale: - harmonia rozwiza architektoniczno - konstrukcyjno - funkcjonalno - ekonomicznych, - optymalizacja rozwiza funkcjonalnych, ksztatowanie bryy budynku.

Kady dobrze zaprojektowany budynek powinien charakteryzowa si tym, e adne z przyjtych rozwiza w zakresie architektury, konstrukcji, funkcji i kosztw nie dominuje nad pozostaymi, a wszystkie te elementy musz wzajemnie si uzupenia i tworzy harmonijn cao. W budynkach mieszkalnych, a przede wszystkim jednorodzinnych, ksztatowanie funkcji oparte jest najczciej na dwch ukadach: horyzontalnym (poziomym), wertykalnym (pionowym). Czasami spotyka si rwnie ukady mieszane. W kadym jednak przypadku podstawow zasad jest bezkolizyjne oddzielenie strefy pobytu dziennego od noclegu, czyli tzw. strefowanie. a) Ukad horyzontalny Rozwizanie to zakada rozmieszczenie wszystkich niezbdnych, projektowanych pomieszcze na jednym poziomie, z podziaem na strefy funkcyjne. Rozgraniczenie stref stanowi cigi komunikacyjne, na ktrych nie powinny przecina si drogi uytkownikw podczas eksploatacji pomieszcze zrnicowanych funkcjonalnie Ukad horyzontalny umoliwia realizacj jednopoziomowych lub nieznacznie przesunitych w pionie (dotyczy pooenia posadzek parteru) czci budynkw mieszkalnych. Zmiana poziomu posadzek, jeli tak zaprojektowano, powinna wystpowa przede wszystkim w przejciach z cigw komunikacyjnych do pomieszcze lub ich zespow. Korzystajc ze schematw blokowych, na rysunku 15. przedstawiono przykadowe rozwizanie pomieszcze w ukadzie horyzontalnym, na ktrym dwiema

rwnolegymi kreskami oznaczono moliwo przeszklenia cian (owietlenie), natomiast strzakami komunikacj midzy pomieszczeniami. Na rysunku tym za pomoc obwiedni (- - -) wydzielono cztery grupy pomieszcze o odmiennym przeznaczeniu: grupa l przynalene do strefy dziennej, grupa II przynalene do strefy nocnej, grupa III sanitarne, grupa IV komunikacja. Pomieszczenia kadej ze stref powinny stanowi zamknit cao i by samowystarczalne. Jednoczenie powinny umoliwia swobodne, bezkolizyjne, przejcia do kadej z pozostaych grup pomieszcze, bd te powinny stwarza moliwo staego z nich korzystania. b) Ukad wertykalny W odrnieniu od ukadu horyzontalnego rozgraniczenie w ukadzie wertykalnym stanowi cig komunikacji pionowej, czyli klatka schodowa. Oznacza to, i poszczeglne strefy rozmieszczone s w pionie na rnych kondygnacjach. Zasad powinno by, aby pomieszczenia strefy nocnej byy usytuowane na najwyszej kondygnacji, gdy uatwia to wyeliminowanie wszelkich moliwych kolizji i gwarantuje zapewnienie w znajdujcych si tam pomieszczeniach niezbdnej ciszy i spokoju. Schemat blokowy przykadowego rozwizania funkcjonalnego pomieszcze w ukadzie wertykalnym przedstawiono na rysunku 16. Zasadniczym mankamentem tego typu rozwiza jest konieczno korzystania w czasie eksploatacji budynku z uciliwej komunikacji pionowej. W przeciwiestwie do rozwiza w ukadzie horyzontalnym, ktry moe by realizowany na duych dziakach budowlanych, ukady wertykalne umoliwiaj wznoszenie budynkw jednorodzinnych na dziakach o niewielkiej szerokoci.

Rys. 15. Schemat powiza funkcjonalnych pomieszcze w ukadzie horyzontalnym

Rys. 16. Schemat pozwiza funkcjonalnych pomieszcze w ukadzie wertykalnym

znaczcy udzia w ksztatowaniu architektonicznym budynku oraz w kosztach ponoszonych na jego realizacj. CIANY ZEWNTRZNE Zadaniem cian zewntrznych budynku jest przede wszystkim oddzielenie wntrza mieszkania od niekorzystnych wpyww atmosferycznych i otoczenia zewntrznego, a take przenoszenie na fundament obcie od murw wyszych kondygnacji, stropw, dachu, stropodachu, parcia wiatru itp. Rola, jak ciany zewntrzne peni w budynku moe by zatem dwojaka: konstrukcyjna i izolacyjna. ciany zewntrzne powinny wic posiada waciw nono i izolacyjno. O nonoci muru ciany zewntrznej decyduje rodzaj zastosowanych materiaw ciennych i ich parametry wytrzymaociowe, czyli klasa cegie lub pustakw i marka zaprawy oraz przyjta grubo muru. Ta ostatnia uzaleniona jest od wymiaru cegie lub pustakw. Oznacza to, e grubo muru jest wielokrotnoci wymiarw zastosowanych materiaw. Wyznaczona obliczeniowo nono muru powinna by wiksza od sumy wszystkich obcie na niego dziaajcych. Gwarantuje to pene bezpieczestwo konstrukcji. Wieloletnie badania i obserwacje, a take obliczenia statyczne wykazuj, e najmniejsza grubo muru nonego nie moe w budynkach jednorodzinnych (dwie, trzy kondygnacje nadziemne) by mniejsza ni: 19 cm z pustakw szczelinowych, 24 cm z bloczkw z betonu komrkowego, 25 cm z cegy ceramicznej penej. Wielkoci te, pomimo i speniaj kryterium nonoci muru, nie s w peni miarodajne przy ustalaniu jego gruboci. Naley bowiem mie na uwadze rwnie wzgldy izolacyjne, a w szczeglnoci izolacyjno termiczn. Jednym z zada cian zewntrznych jest przecie zabezpieczenie wntrza budynku przed nadmiernym przepywem ciepa do rodowiska zewntrznego oraz przed moliwoci kondensacji pary wodnej na ich wewntrznej powierzchni (od strony pomieszczenia, szczeglnie w naroach zewntrznych). Miar izolacyjnoci termicznej jest opr cieplny przegrody zaleny od jej gruboci i materiau, z ktrego zostaa wykonana. Dla przykadu: mur z cegy ceramicznej penej speniajcy obowizujce wymagania normowe powinien mie grubo znacznie przekraczajc 100 cm. Takie rozwizanie jest wyjtkowo nieekonomiczne i pracochonne. W zwizku z powyszym mury zewntrzne projektowane s jako elementy warstwowe przy zastosowaniu od zewntrz materiau o duym oporze cieplnym (np. styropian, wena mineralna, poliuretan itp.) i warstwy osonowej, zabezpieczajcej izolacj termiczn przed dziaaniem czynnikw atmosferycznych i uderze mechanicznych. Na warstw osonow stosuje si rnego rodzaju cegy, pustaki lub osony elewacyjne pytowe (blachy, tworzywa sztuczne itp.). Najczciej jednak spotykane warstwy osonowe wykonywane s z cegy dziurawki o gruboci 12 cm. Odpowiedni dobr materiaw zabezpiecza cian zewntrzn przed moliwoci wykraplania si na jej powierzchni pary wodnej. Proces ten, zwany kondensacj, wystpuje wwczas kiedy temperatura punktu rosy, tzn. temperatura,

CZYNNIKI DETERMINUJCE GRUBO PRZEGRD BUDOWLANYCH l ICH STRUKTUR

Istnieje wiele czynnikw decydujcych o gruboci przegrd budowlanych i ich strukturze materiaowej. S one jednak mocno uzalenione od rodzaju przegrody i jej funkcji, jak peni w budynku. Std te omwione zostan poniej trzy podstawowe grupy przegrd, w ktrych grubo i struktura wewntrzna maj

w ktrej rozpoczyna si proces wykraplania wilgoci z powietrza (w danych warunkach), jest wysza od temperatury na wewntrznej powierzchni ciany. CIANY WEWNTRZNE W budynkach jednorodzinnych ciany wewntrzne mog by elementami konstrukcyjnymi, bd te stanowi przegrody oddzielajce poszczeglne pomieszczenia; mog te spenia obie funkcje jednoczenie. Gdy s tylko przegrodami oddzielajcymi, ich grubo jest niewielka i w odniesieniu do cegie wynosi 6,5 lub 12 cm. W przypadku cian konstrukcyjnych, przenoszcych w zasadzie obcienia wiksze od cian zewntrznych, grubo zdeterminowana jest wytrzymaoci zastosowanych rozwiza materiaowych. Zwikszona warto obcie w stosunku do cian zewntrznych wynika z faktu, e na cianach tych opieraj si najczciej stropy z dwch traktw wystpujcych po obu stronach przegrody. Im rozpito traktw jest wiksza, tym wiksze s obcienia. Grubo ciany powinna by wielokrotnoci wymiarw zastosowanego materiau ciennego. Ustala si j kadorazowo na podstawie oblicze statycznych i wynosi ona najczciej: dla cegy ceramicznej penej: 25, 38, 51 cm itd., - dla bloczkw z betonu komrkowego: 24, 37, 50 cm itd. Powysze rozwizania s suszne kiedy po obu stronach przegrody istnieje ta sama temperatura. Gdy natomiast w ssiadujcych ze sob pomieszczeniach wystpuj rne temperatury, naley dodatkowo przeanalizowa kryterium termoizolacyjnoci. Przy niewielkiej rnicy temperatur wystarcza najczciej wykonanie ciany z pustakw ceramicznych charakteryzujcych si wysok wytrzymaoci i duym oporem cieplnym. Jeeli jednak rnica ta wynosi kilkanacie stopni Celsjusza, zachodzi konieczno docieplenia ciany materiaem termoizolacyjnym. Uzyskujemy wwczas struktur wielowarstwow. STROPY l STROPODACHY Podobnie jak ciany zewntrzne i wewntrzne, rwnie stropy i stropodachy musz spenia podstawowe wymagania w zakresie nonoci i termoizolacyjnoci oraz akustyki. Zbir wymaga dla tych przegrd jest jednak odmienny, tak samo jak i funkcja, jak peni w budynku. Dlatego te naley analizowa je oddzielnie. A) Stropy Podstawowym czynnikiem decydujcym o rozwizaniu materiaowym stropu jest jego usytuowanie w budynku. Wyrniamy wic stropy: midzykondygnacyjne, nad pomieszczeniami nieogrzewanymi, pod nieogrzewanym poddaszem. Wszyskie stropy musz spenia wymagania z zakresu nonoci i sztywnoci (ugicia) oraz akustyki. T rol speniaj stropy dopuszczone do powszechnego

stosowania przez Instytut Techniki Budowlanej i wykonane zgodnie z waciw instrukcj opracowan przez ten Instytut. Inne rodzaje stropw naley zaprojektowa indywidualnie. Z projektu wynika musz wielkoci przekrojw elementw konstrukcyjnych i ich rozstaw (pyty, stropy drewniane, monolityczne, elbetowe itd.). Warstw izolacji akustycznej stanowi moe materia porowaty, tumicy fale gosowe i haas. Najczciej jest to wena mineralna lub pyta pilniowa porowata, mikka. Aby nie dopuci do zawilgocenia izolacji akustycznej w czasie ukadania podoa pod posadzki, na izolacji akustycznej powinna by uoona warstwa izolacji przeciwwilgociowej. Odrbny problem stanowi stropy nad nieogrzewanymi pomieszczeniami, bd te pod nieogrzewanym poddaszem. W przegrodach tych naley wprowadzi dodatkowo izolacj termiczn (styropian, wena mineralna, poliuretan itp.). Warstwa ta moe rwnoczenie spenia rol izolacji akustycznej. Grubo potrzebnej warstwy izolacji termicznej naley wyznaczy w zalenoci od wartoci wspczynnika przenikania ciepa okrelonego przez norm PN91/B02020. W stropach midzykondygnacyjnych izolacja termiczna jest zbdna. B) Stropodachy Rozwizania konstrukcyjno materiaowe stropodachw uzalenione s od ich budowy i rodzaju. Inne zatem bd dla stropodachw penych, inne dla wentylowanych lub odpowietrzanych. Wspln ich cech jest to, e wykonuje si je na bazie okrelonego stropu, ktry spenia wymagania w zakresie nonoci i ugi oraz, e w ich strukturze musz wystpi: izolacja termiczna, a take zabezpieczenie przed przenikaniem wilgoci i wd opadowych do wntrza stropodachu. Zabezpieczenie to nosi nazw pokrycia dachowego. Grubo warstwy konstrukcyjnej okrelana jest jako grubo przyjtego stropu. Grubo warstwy termoizolacyjnej wyznacza si zgodnie z obowizujc norm PN91/B02020, podobnie jak dla cian i stropw.

GRUNTY BUDOWLANE Najczciej spotykane grunty budowlane, to: skay lite; grunty spoiste; grunty sypkie; grunty mieszane; grunty nasypowe; grunty organiczne. Spord wyej wymienionych tylko cztery pierwsze nadaj si do bezporedniego posadowienia budynkw. Grunty nasypowe i organiczne charakteryzuj si bardzo ma nonoci i duym osiadaniem pod wpywem obcie zewntrznych. Najlepsze parametry wytrzymaociowe posiadaj skay lite. Wystpuj one jednak na niewielkim obszarze naszego kraju, w szczeglnoci w terenach grskich i podgrskich. Pozostae grunty zalegaj niemal na terenie caej Polski. Najkorzystniejsze z nich to grunty sypkie, czyli przede wszystkim piaski i wiry o rnej granulacji. Stanowi one podoe pod fundamenty charakteryzujce si du wytrzymaoci i krtkim okresem osiadania do jednego roku od chwili zakoczenia budowy. Grunty spoiste, do ktrych nale gwnie gliny i iy, maj rwnie dobre parametry wytrzymaociowe, lecz tylko w stanie suchym. Przy ich zawilgoceniu zmniejsza si znacznie nono i wzrasta podatno na osiadanie. W przypadku iw, a w szczeglnoci iw pstrych, zwanych poznaskimi, obserwuje si du wraliwo na zmiany wilgotnoci podoa. Wywouje ona w tych gruntach procesy pcznienia i skurczu, ktre powoduj, e budynek w czasie eksploatacji poddawany jest cyklicznym, zmiennym w czasie, oddziaywaniom podoa gruntowego. Procesy osiadania budynkw posadowionych na gruntach spoistych s dugotrwae i cign si przez wiele lat. Mog one spowodowa powstanie rys i pkni na cianach, stropach i posadzkach budynku. Aby temu zapobiec zaleca si nie dopuszcza do zawilgocenia wykopu. Oznacza to, e w gruntach spoistych wykopy naley wykona w okresach suchych (bez opadw atmosferycznych). Nastpnie, moliwie jak najszybciej, powinny by zrobione fundamenty i mury piwniczne oraz zasypane wykopy. Grunty mieszane s poczeniem spoistych i sypkich. Mog one mie rny udzia procentowy i rodzajowy w caej strukturze gruntu. Std te spotyka si grunty piaszczystegliniaste, gliniastepiaszczyste, piaszczysto-pylaste itp. Procentowy udzia poszczeglnych rodzajw decyduje o charakterze podoa. Im wikszy udzia procentowy danego rodzaju gruntu, tym bardziej zblione s do niego parametry techniczne podoa. WYKOPY
.

TYCZENIE BUDYNKU, GRUNTY BUDOWLANE, WYKOPY

TYCZENIE BUDYNKU Polega na odwzorowaniu, podanych na planie realizacyjnym, ksztatw i wymiarw projektowanego budynku na dziace budowlanej. Do tego stosuje si tzw. awy drutowe, potocznie zwane sznurowymi. Ustawiane s one poza obrysem przyszego wykopu, aby w czasie wykonywania robt ziemnych nie ulegy uszkodzeniu (rys. 17.). W tym celu, na ustabilizowanych w terenie awach, suby geodezyjne nanosz poziom odniesienia, ktry stanowi podstaw do odmierzania gbokoci posadowienia budynk.u. Na grnej powierzchni desek tworzcych awy drutowe, geodeta nabija gwodzie lub wycina gbokie rowki. Su one do nacigania drutw bd sznurw stanowicych obrys murw zewntrznych.

Do wykonania pomiarw zaleca si stosowanie tam metalowych, a nie parcianych, gdy te ostatnie maj tendencje do wyduania si, co moe by przyczyn odmierzenia niewaciwych odlegoci.

Najczciej spotykane s wykopy kubaturowe i liniowe. Wykopy kubaturowe Wykonuje si w sposb mechaniczny (koparki, spycharki), a liniowe mog by wykonywane rcznie lub mechanicznie (koparki). O sposobie wykonania wykopu powinien decydowa rodzaj fundamentw ' gboko ich posadowienia. W przypadku posadowienia na pycie lub cat-

Rys. kim: go: 1 5 -

18. Zabezpieczenie cian wykopu w gruncie sypa. szerokoprzestrzennego; b. wskoprzestrzennedeskowanie; 2 - rygiel; 3 - supek; 4 - zastrza; rozpora; 6 - kliny

Rys. 19. Zabezpieczenie cian wykopu w gruncie spoistym: a. supek podparty zastrzaem; b. supek z odcigiem: 1 deskowanie; 2 - supek; 3 zastrza; 4 - odcig

kowitego podpiwniczenia budynku zaleca si wykonanie wykopu kubaturowego sposobem mechanicznym. W pozostaych przypadkach wykopy mog by robione rcznie. Naley pamita, e wykop mechaniczny nie powinien by wykonany do poziomu posadowienia fundamentw, lecz pycej. Sprzt mechaniczny narusza bowiem struktur gruntu, na ktrym bd posadowione fundamenty. W zwizku z tym zaleca si wykopanie ostatnich 20-30 cm wykopu sposobem rcznym. Wykopy liniowe mog mie ciany pionowe lub ukone. Te ostatnie nazywane s wykopami ze zboczami lub skarpami. Pochylenie skarp uzalenione jest od rodzaju gruntu i gbokoci posadowienia (tab. 6.). Wykopy o cianach pionowych mog by robione bez deskowa (szalunku) w glinach wilgotnych i suchych do gbokoci 1,0 m. W pozostaych przypadkach, ze wzgldu na bezpieczestwo pracownikw, naley wykona zabezpieczenie cian pionowych wykopu w postaci obudowy z desek i bali lub metalowych cianek szczelnych, takich jak np: cianki Larssena (rys. 18. i 19.).

ODWODNIENIE WYKOPW

Istotnym problemem, ktry moe wystpowa w czasie wykonywania wykopw jest wysoki poziom wd gruntowych. Czsto zdarza si, e poziom tych wd jest wyszy od projektowanego poziomu posadowienia budynku. Oznacza to, e fundamenty i ciany pionowe mog by naraone na zawilgocenie. Aby temu zapobiec, obnia si poziom wd gruntowych na okres prowadzenia robt ziemnych, a pniej, dla zabezpieczenia budynku przed wilgoci i wod gruntow, stosuje si odpowiednie izolacje przeciwwodne i przeciwwilgociowe. Bardziej korzystnym rozwizaniem jest docelowe obnienie poziomu wd gruntowych poprzez wykonanie drenau opaskowego wok budynku lub wykonanie tzw. depresji lokalnej. Drena opaskowy ukada si w poziomie posadowienia fundamentw w odlegoci do 50 cm od zewntrznego obrysu fundamentw. Elementem dreRys. 20. Przykad drenau dla budynku podpiwninujcym s rurki drenarskie lub czonego: wykonane z tworzywa we 1 dreny ceramiczne; 2 obsypka filtracyjna ze perforowane (rys. 20.). wiru lub gruzu; 3 izolacja przeciwwilgociowa; Zasad obniania poziomu 4 kanalik odprowadzajcy wod gruntow do wd gruntowych przy pomocy drenau; 5 - gruzobeton; zw.w zwierciado wowytworzenia depresji lokalnej dy gruntowej ilustruje rysunek 21. Przy wykonywaniu wykopu pod fundamenty budynku na terenach zdrenowanych naley zwrci szczegln uwag aby nie przerwa cigoci istniejcej sieci drenarskiej. Uszkodze- Rys. 21. Drena piercieniowy - obnienie swonie drenau moe by przy- bodnego zwierciada wody gruntowej: czyn staego zawilgocenia piw- 1 pierwotne zwierciado wody gruntowej; nic oraz terenu wok budynku. 2 - obnione zwierciado wody; 3 - dreny

Wielko nachylenia skarp wykopu Rodzaj gruntu Piaski Gliny Gboko wykopu
do 3,0 m

powyej 3,0 m
1:1 1 : 0,75

1 : 0,75 1 : 0,33

O gbokoci posadowienia budynkw decyduj: gboko zalegania warstwy nonej i poziomu wd gruntowych, gboko strefy przemarzania, istniejce spadki terenu, moliwo wypierania gruntu spod fundamentw, wzgldy uytkowe.

Spord wyej wymienionych piciu czynnikw najwaniejszymi s dwa pierwsze. Decyduj one bowiem o bezpiecznej pracy konstrukcji. Kady budynek powinien by posadowiony w warstwie nonej i jednoczenie poniej strefy przemarzania gruntu. Oznacza to, e nie naley budowa na nasypach i torfach. Gboko przemarzania na terenie kraju jest zrnicowana i wynosi od 80 cm w Wielkpolsce do 140 cm na Suwalszczynie (rys. 2.). Zaleca si rwnie, aby fundamenty byty posadowione okoo 30-40 cm powyej poziomu stwierdzonego zwierciada wody gruntowej. Gwarantuje to uniknicie w przyszoci problemw z zawilgoceniem murw fundamentowych i piwnic. W przypadku gruntw sypkich wyniesienie poziomu posadowienia budynku ponad swobodne zwierciado wody i wykonanie izolacji poziomej i pionowej murw fundamentowych jest wystarczajce. W gruntach spoistych wskazane jest wykonanie: izolacji poziomej i pionowej murw fundamentowych, izolacji poziomej pod posadzk, - drenau opaskowego wok budynku.

Rys. 22. Przykady aw fundamentowych: a - odsadzka; b grubo muru; h - wysoko awy; B - szeroko awy

FUNDAMENTY
INFORMACJE OGLNE W zalenoci od gbokoci zalegania warstw nonych fundamenty dzielimy na pytkie i gbokie. Do fundamentw pytkich zaliczamy: awy, stopy, pyty, ruszty, natomiast do gbokich: pale, krtkie pale, studnie, skrzynie i kesony. W budownictwie mieszkaniowym, w szczeglnoci w budynkach jednorodzinnych, bliniaczych i szeregowych, rzadko stosujemy posadowienia gbokie, a nawet pyty i ruszty. Te dwa ostatnie rodzaje fundamentw s stosowane w przypadkach wyjtkowych, gdy nono gruntu jest znacznie mniejsza ni 0,1 MPa (1 kG/cm2). W przewaajcej czci wznoszonych budynkw jednorodzinnych, bliniaczych i szeregowych stosuje si awy i stopy fundamentowe. Lawy projektuje si i wykonuje pod cianami o gruboci powyej 12 cm, natomiast stopy pod supami i filarami wolno stojcymi. Mury o gruboci mniejszej lub rwnej 12 cm mona wykonywa na podou betonowym przygotowanym jak pod posadzki. Lawy i stopy fundamentowe mog by wykonywane z kamienia, cegy, betonu i elbetu. Fundamenty kamienne i ceglane stosuje si obecnie bardzo rzadko. Aktualnie dominuj fundamenty betonowe i elbetowe. Ich szeroko uzaleniona jest od wielkoci dziaajcych na nie obcie oraz od nonoci podoa gruntowego. LAWY FUNDAMENTOWE Maj one przewanie przekrj prostoktny. Ich wysoko nie powinna by mniejsza ni 30 cm. Szeroko ustalana jest na podstawie oblicze statycznych.

Przyjmuje si, e minimalna szeroko aw nie moe by mniejsza od szerokoci projektowanego na niej muru. Powinna by ona wielokrotnoci 5 cm. Lawy fundamentowe naley wykonywa na podou z chudego betonu gruboci 10 cm. Do ich wykonania stosuje si beton klasy B10. Zasadnicza rnica midzy lawami betonowymi i elbetowymi wynika z ich szerokoci i zwizanego z tym sposobu zbrojenia. Lawy betonowe stosuje si, gdy wielko odsadzki, a wic fragment awy wystajcej poza lico muru stojcego na niej, nie jest wikszy od jej wysokoci. W lawach tych, pod cianami powinno by ukadane zbrojenie podune skadajce si z czterech prtw o rednicy 12 mm poczone strzemionami rozstawionymi na dugoci awy nie rzadziej ni co 3/4 wysokoci awy, lecz nie wicej ni co 25 cm. Zbrojenie to peni rol wieca czcego wszystkie fundamenty, zwikszajcego "odporno" fundamentw oraz caego budynku na odksztacenia podoa gruntowego. Ze wzgldu na moliwo agresywnego dziaania wilgoci zawartej w podou na zbrojenie, otulina prtw powinna wynosi 5 cm. W awach elbetowych wielko odsadzki jest na og znacznie wiksza od wysokoci awy. Z tej racji wystpuje w nich dodatkowe zbrojenie poprzeczne, ktre ma zabezpieczy fundament przed spkaniem. Liczba, przekrj i rozstaw prtw zbrojeniowych powinny by w sposb jednoznaczny okrelone w projekcie technicznym. Przykadowe przekroje aw fundamentowych pokazano na rysunku 22. Czsto zdarza si, e budynek zosta zaprojektowaRys. 23. awa ciga o zmiennym poziomie posadowieny jako obiekt czciowo nia (schodkowa): 1 - prty gwne; 2 - strzemiona podpiwniczony. Zachodzi

wtedy konieczno zmiany poziomu posadowienia aw fundamentowych. Wprowadza si wwczas stopnie lub uskoki, ktre naley dobrze zazbroi w celu zachowania cigoci lawy. Przykad takiego rozwizania konstrukcyjnego przedstawiono na rysunku 23. Najczciej przyjmuje si uskok o wysokoci 40 cm, na dugoci od 80 do 120 cm. STOPY FUNDAMENTOWE Mog by betonowe lub elbetowe. Ich gabaryty oraz wielko i rodzaj zbrojenia s wynikiem oblicze statycznych. W przypadku stp elbetowych zbrojenie dolne stanowi siatka z prtw, ktrych rednice i rozstaw powinny by okrelone w projekcie. Stopy fundamentowe, podobnie jak awy, wykonuje si na warstwie chudego betonu o gruboci 10-15 cm. Zbrojenie powinno mie otulin gruboci 5 cm. W rzucie, stopy fundamenprostoktna towe maj najczciej ksztat kwadratu lub prostokta. Przekrj stopy moe by: prostoktny lub kwadratowy, trapezowy i kielichowy. Przekrj trapezowy jest bardziej ekonomiczny od prostoktnego, gdy przy tych samych wymiarach podstawy ma znacznie mniejszy ciar. Jest jednak bardziej pracochonny w wykonaniu. Przekroje kielichowe stosowane s najczciej w gotowych, prefabrykowanych stopach fundamentowych. Mog by one wykorzystane wwczas, kiedy bd w nich ustawiane prefabrykowane supy elbetowe, a w innych przypadkach s zarwno technicznie jak i ekonomicznie nieuzaRys. 24. Rodzaje stp fundamentowych: a sadnione. Przekroje stp funda- wielko odsadzki lub grubo grnej czci kielimentowych przedstawiono na cha; b - g wymiar boku supa; h cakowita wysoko stopy; B wymiar boku podstawy stopy rysunku 24.

noci, a wic do ich wznoszenia niezbdne s materiay o wysokiej wytrzymaoci. Dotyczy to zarwno cegie, bloczkw betonowych jak i zapraw. ciany zewntrzne piwnic ze wzgldu na moliwo staego ich zawilgocania, zarwno przez wody gruntowe jak i powierzchniowe (w czasie opadw atmosferycznych), nie mog by wykonywane z nastpujcych materiaw: - bloczkw z betonu komrkowego, - pustakw ulobetonowych (np. ALFA), cegie kratwek i pustakw szczelinowych, cegie wapienno-piaskowych, - cegie cementowo-wapiennych. Przy tych ograniczeniach, oglnie dostpnymi i nadajcymi si do wykonania cian zewntrznych piwnic s: - cegy ceramiczne pene, bloczki betonowe, beton monolityczny. Do wykonania murw wewntrznych mog by wykorzystane inne materiay cienne, pod warunkiem, e ich nono gwarantuje bezpieczne przeniesienie obcie. Kryterium to eliminuje w zasadzie bloczki z betonu komrkowego i pustaki ulobetonowe, gdy ich parametry wytrzymaociowe s znacznie mniejsze od materiaw ceramicznych i betonowych. Rozwizania konstrukcyjne murw piwnicznych uzalenione s rwnie od tego, czy pomieszczenia piwniczne s ogrzewane, czy te nie. Jeli piwnice nie s ogrzewane, nie ma koniecznoci stosowania cian z odpowiedni warstw izolacji termicznej. MURY ZEWNTRZNE PIWNIC NIEOGRZEWANYCH Grubo tych murw uzaleniona jest nie tylko od obcie z wyszych kondygnacji i parcia gruntu, lecz rwnie gruboci i konstrukcji murw parteru. Mury warstwowe wyszych kondygnacji musz mie oparcie dla warstwy termoizolacyjnej i osonowej. Std wynika wniosek, e mury te powinny mie grubo 38 lub 51 cm. Dotyczy to murw wykonywanych z cegy ceramicznej penej i z bloczkw betonowych. Bloczki betonowe maj zwielokrotnione wymiary cegie. Std te: - bloczek M-2 odpowiada gabarytowo 2 cegom i ma wymiary: 25 x 12 x 14 cm, bloczek M-4 odpowiada 4 cegom i ma wymiary: 25 x 25 x 14 cm, - bloczek M-6 zastpuje 6 cegie, a jego wymiary wynosz: 38 x 25 x 14 cm. Warunkiem prawidowego wykonania murw jest stosowanie wiza cegie, polegajce na przesuniciu wzgldem siebie spoin poziomych i pionowych. Do wykonania murw zewntrznych zaleca si stosowanie cegie klasy nie niszej ni "10" i zaprawy cementowo wapiennej marki minimum "3". MURY ZEWNTRZNE PIWNIC OGRZEWANYCH

Mury piwniczne s najbardziej obcionym elementem w caym budynku. Stosowane do ich wykonania materiay powinny charakteryzowa si du no-

Rni si one od murw zewntrznych piwnic nieogrzewanych jedynie gruboci, posiadaj bowiem dodatkowo warstw izolacji cieplnej i ciank docis-

padku, kiedy strop ukadany jest nad piwnicami nieogrzewanymi. W tej sytuacji podstawowe rozwizania materiaowo-konstrukcyjne powinny by takie same jak dla wszystkich kondygnacji. Dodatkowo naley jednak na stropie tym uoy warstw izolacji termicznej, ktra zabezpieczy pomieszczenia ogrzewane przed niepodanymi stratami ciepa. Szczegy konstrukcyjne oraz zalecane rozwizania materiaowe zostan omwione w kolejnych rozdziaach.

CZ NADZIEMNA BUDYNKU ROZWIZANIA KLASYCZNE

INFORMACJE . _ , , ,--, kotewki w ksztacie litery 2 0 rednicy 6 mm ukadane w spoinach poziomych po 4 szt./m . Przykad ciany warstwowej ilustruje rysunek 25. MURY WEWNTRZNE PIWNIC NIEOGRZEWANYCH Do wykonania murw wewntrznych dopuszcza si stosowanie niemal wszystkich rodzajw materiaw ciennych pod warunkiem zapewnienia niezbdnej nonoci. Bardzo czsto ciany wewntrzne, na ktrych opieraj si stropy s bardziej obcione od zewntrznych. Std te najczciej spotykane gruboci takich cian wynosz: 25 i 38 cm: z cegie penych, 38 cm: z cegie kratwek, 29 cm: z cegie szczelinwek. MURY WEWNTRZNE POMIDZY POMIESZCZENIAMI OGRZEWANYMI 1 NIEOGRZEWANYMI Zasadnicza konstrukcja tych murw jest identyczna jak pomidzy pomieszczeniami nieogrzewanymi. Charakteryzuj si jednak wiksz termoizolacyjnoci, a zatem musz by dodatkowo docieplone. Przypadek docieplenia muru styropianem jest najprostszy i nie wymaga stosowania cianki osonowej. Mona bowiem do muru, poprzez styropian, zamocowa siatk murarsk lub siatk Rabitza i na niej wykona tynk cementowowapienny. Grubo muru wraz z dociepleniem powinny by jednoznacznie okrelone w projekcie. OGLNE

STROPY NAD PIWNICAMI

Stropy nad piwnicami peni identyczn funkcj jak stropy nad pozostaymi kondygnacjami. Jedyna rnica, jaka moe wystpi midzy nimi, dotyczy przy-

Rozwj techniki i wymiana dowiadcze z wieloma krajami o wysokiej kulturze technicznej przyczyniy si do tego, e rynek materiaw budowlanych jest bardzo bogaty i rnorodny. Jednak nie wszystkie dostpne materiay maj atest dopuszczajcy je do stosowania w budownictwie krajowym. Powysze stwierdzenie dotyczy rwnie i tych materiaw, ktre jako tradycyjne od wielu lat s stosowane w budownictwie. Dzieje si lak dlatego, e w ostatnim czasie powstao w kraju duo prywatnych wytwrni cegie, a nie wszystkie z nich maj odpowiednie urzdzenia do waciwego przygotowania gliny. Robi wic cegy z marglem, tzn. z gliny z domieszk wglanu wapnia lub magnezu. Cegy te pod wpywem wilgoci bardzo szybko rozpadaj si, bowiem margiel w zetkniciu z wod zwiksza swoj objto i powoduje ich rozsadzanie. Mona w prosty sposb przekona si, czy oferowany wyrb nie zawiera nadmiernej iloci margla. Wystarczy badan ceg pola kwasem solnym. Jeeli kwas na powierzchni cegy zacznie si burzy oznacza to bdzie, e cega jest saba, z nadmiern zawartoci margla. Inn wan cech jak musi odznacza si dobra cega to metaliczny dwik wydobywajcy si przy uderzeniu jej metalowym przedmiotem. Rwnie barwa cegie powinna by w miar jednolita, bez szarych i czarnych plam. Opisane wyej cechy s atwe do sprawdzenia i nie wymagaj kopotliwych bada. Jednak z uwagi na to, e wyroby ceramiczne mog mie rne wady ukryte, trudne do zauwaenia "na oko", przed ich kupieniem trzeba si upewni, czy wytwrca ma dwa atesty na sprzedawan ceg. Pierwszy mwi o klasie cegy, czyli o jej wytrzymaoci na ciskanie, nasikliwoci i mrozoodpornoci. Drugi, waniejszy, tzn. znak bezpieczestwa "B", okrela podobne parametry, ale dodatkowo gwarantuje, e produkt jest bezpieczny ekologicznie. Znak "B" wydaje producentom Polski Komitet Normalizacji Miar i Jakoci po zapoznaniu si z wynikami bada uprawnionych do tego laboratoriw. Na rynku pojawio si ostatnio duo nowych materiaw budowlanych nie posiadajcych atestw. Kupujc nowoci budowlane dobrze jest wczeniej zasign opinii fachowcw oraz sprawdzi, czy nowo ma wiadectwo Instytutu Techniki Budowlanej.

W niniejszym rozdziale przedstawiono rozwizania klasyczne, powszechnie stosowane w kraju, charakteryzujce si dobrymi parametrami technicznymi oraz stosownymi atestami i aprobatami ITB. W nastpnym rozdziale zaprezentowano najnowsze materiay i technologie, ktre z uwagi na swoje zalety s godne szerszego rozpropagowania. Omwiono szerzej tylko te z nich, ktre zostay dopuszczone do stosowania w kraju. MURY PRZYZIEMIA l WYSZYCH KONDYGNACJI Obowizujce wymagania w zakresie termoizolacyjnoci cian zewntrznych spowodoway, e maj one w zasadzie budow trjwarstwow (rys. 25.) skadajc si z warstw: konstrukcyjnej, termoizolacyjnej, osonowej. Podstawowe wymagania techniczne dotyczce wznoszenia cian warstwowych oraz cian jednomateriaowych, w tym rwnie wewntrznych, s takie same. Dlatego te w pierwszej kolejnoci omwione zostan oglne wymagania, a nastpnie uwarunkowania, ktre naley speni przy stosowaniu poszczeglnych rodzajw cegie lub pustakw. Zgodnie z obowizujcymi normami, grubo spoin poziomych powinna wynosi 12 mm a pionowych: 10 mm. Kada spoina pionowa musi by przewizana, czyli przekryta pen paszczyzn cegie znajdujcych si w warstwie pooonej wyej. Przykady przewiza w murze z cegy penej i z pustakw szczelinowych przedstawiono na rysunkach 26. i 27.

przed kad przerw w murowaniu, ostatni warstw cegie pokry zapraw i wyrwna; mury wznosi moliwie rwnomiernie na caej ich dugoci; (dopuszczalna rnica poziomw poszczeglnych murw w czasie ich wykonywania nie powinna przekracza 4,0 m); w miejscu poczenia cegie stosowa tzw. strzpi uciekajce, zazbione kocowo lub zazbione bocznie (rys. 28.).

Rys. 28. Strzpi: a. strzpi uciekajce; b,c. strzpi zazbione kocowe; d,e. strzpi zazbione boczne

Uwarunkowania dotyczce stosowania rnych cegie, pustakw i bloczkw ustalone s jednoznacznie w obowizujcej normie PN87/B03002 "Konstrukcje murowe". Mury z cegie penych ceramicznych i wapienno-piaskowych. Mury z cegie ceramicznych naraone na trwae zawilgocenie mona wykonywa bez specjalnych zabezpiecze pod warunkiem, e bd wznoszone na zaprawie ce2 mentowej z cegy o wytrzymaoci nie mniejszej ni 15 MPa (150 kG /cm ). Praktyka wykazuje jednak, e lepiej jest w takim przypadku zabezpieczy ich powierzchni izolacj powokow od zewntrz. Cega ceramiczna pena moe by stosowana praktycznie wszdzie, z wyjtkiem murw naraonych na siln agresj chemiczn. Cegy wapienno-piaskowej (silikatowej) nie naley stosowa w murach fundamentowych i cokoach oraz do wznoszenia murw z przewodami dymowymi. Mury z cegie dziurawek, kratwek i pustakw szczelinowych. Cegie tych nie wolno uywa do wykonywania fundamentw, murw fundamentowych i cokow do wysokoci 0,5 m nad poziomem przylegajcego terenu, a take do wznoszenia murw z przewodami dymowymi, spalinowymi i wentylacyjnymi. Do murowania nie naley wykorzystywa fragmentw cegy dziurawki i kratwki o wielkoci mniejszej ni 1/2 cegy.

Rys. 26. Pospolite wizanie muru

Rys. 27. Wizanie muru z pustakw szczelinowych

Do wykonania murw zaleca si stosowanie zapraw cementowo-wapiennych. Zaprawy wapienne maj stosunkowo nisk wytrzymao i atwiej ni pozostae ulegaj niszczeniu pod wpywem czynnikw atmosferycznych. Zaprawy cementowe charakteryzuj si du wytrzymaoci i odpornoci na dziaanie czynnikw zewntrznych, lecz sprzyjaj powstawaniu mostkw termicznych. Ponadto zaleca si, aby: liczba cegie powkowych w murze nie przekraczaa 15%; ceg pochodzc z rozbirek przed jej wmurowaniem dokadnie oczyci z pozostaej na niej zaprawy; wnki i bruzdy instalacyjne wykonywa jednoczenie ze wznoszeniem murw;

Pustaki szczelinowe nie mog by przycinane, a w cianach z pustakw nie naley wykuwa bruzd na instalacje. si Mury z blokw dronych wapienno-piaskowych. Blokw tych nie stosuje do wykonywania: fundamentw i cokow, murw naraonych na trwae zawilgocenia, murw naraonych na agresywne dziaanie otoczenia (np. budynki inwentarskie, mleczarnie).

Mury z bloczkw z betonu komrkowego. Z bloczkw z betonu komrkowego nie wykonuje si: fundamentw, murw fundamentowych i cokow do wysokoci 0,5 m ponad poziom przylegajcego terenu; pomidzy warstw najnisz z betonu komrkowego a murem znajdujcym si pod ni naley wykona izolacj poziom z 2 warstw papy na lepiku, murw w pomieszczeniach naraonych na stae zawilgocenie (powyej 75% wilgotnoci powietrza), attyk i gzymsw, nadproy i przesklepie, murw z przewodami dymowymi, wentylacyjnymi i spalinowymi, murw w warunkach zagroenia agresj chemiczn. Grubo cian nonych z bloczkw z betonu komrkowego nie powinna by mniejsza ni 0,24 m, a minimalny przekrj filarkw: 0,24 x 0,50 m. Mury z bloczkw betonowych. Bloczki betonowe s materiaem oglnodostpnym i powszechnie stosowanym przede wszystkim do wznoszenia murw piwnicznych. Ich wymiary s wielokrotnoci wymiarw cegie ceramicznych penych. Do wykonywania murw z bloczkw betonowych stosuje si zapraw cementow lub cementowo-wapienn. Wznoszenie murw z bloczkw betonowych znacznie skraca okres wykonywania robt, wymaga jednak duej siy fizycznej (z uwagi na znaczny ciar elementw). Mury z pustakw betonowych wykonywane s wycznie w konstrukcjach nadziemnych. Najnisza warstwa muru powinna znajdowa si na wysokoci nie mniejszej ni 50 cm ponad terenem. Ukada si j na warstwie izolacji wodoszczelnej (2 x papa na lepiku). W takich murach nie naley wykuwa wnk i bruzd na instalacje. Pustakw nie wolno stosowa do wykonywania murw z przewodami dymowymi, wentylacyjnymi i spalinowymi. Mury z przewodami dymowymi, wentylacyjnymi i spalinowymi mog by wykonywane z cegie ceramicznych lub odpowiednio do tego przystosowanych ksztatek i pustakw ceramicznych. Przewody w murze maj przekrj koowy, kwadratowy lub prostoktny. Minimalna rednica przewodu okrgego nie moe by mniejsza ni 15 cm. Przy tradycyjnym murowaniu minimalne wymiary przekroju wynosz 14 x 14 cm. Wielko przewodw wentylacyjnych i spalinowych wyznacza si na podstawie oblicze. Przewody te mog by indywidualne lub zbiorcze. Niedopuszczalne jest stosowanie zbiorczych przewodw dymowych. Do zbiorczego przewodu wentylacyjnego mona wczy przewody boczne odprowadzajce powietrze z po-

mieszcze o jednakowym charakterze, znajdujcych si w budynku po tej samej stronie wiata. Do indywidualnego przewodu wentylacyjnego mona podczy tylko 1 pomieszczenie. Odlego midzy wlotami do tego samego kanau wentylacyjnego powinna wynosi 2 kondygnacje. Dwie ostatnie kondygnacje od gry musz mie indywidualne przewody wyprowadzone ponad dach. Indywidualne przewody spalinowe stosuje si: dla kadego pieca kpielowego na ostatniej kondygnacji i w budynkach parterowych; - dla 2 piecw spalinowych o wydajnoci 35 000 W/h (watw na godzin) kady przy odlegoci wczenia ich do kanau nie mniejszej ni 1,0 m w pionie; dla 2 piecw grzewczych na ostatniej kondygnacji i w budynkach parterowych. Indywidualne przewody dymowe stosuje si: do piecw ogrzewczych ostatniej kondygnacji, dla kadego trzonu kuchennego i pieca kpielowego, - do pieca c.o. o wydajnoci 35 000 W/h. Dopuszcza si podczenie do 1 przewodu indywidualnego 2 lub 3 piecw ogrzewczych, przy czym minimalna odlego midzy wczeniami powinna wynosi 1,5 m. Otwory wlotowe przewodw wentylacyjnych zaopatruje si w kratki wentylacyjne. W azienkach, we i kuchniach nie wolno stosowa aluzji w kratkach. Na poddaszu przewody z pustakw ceramicznych naley obmurowa ceg na grubo 12 cm. Trzony kominowe na poddaszu powinny by obrzucone zapraw budowlan (tzw. rapwk), a ponad dachem wyprawione tynkiem cementowo-wapiennym (2 warstwowym) lub wyspoinowane. Wysoko komina ponad dachem uzaleniona jest od pochylenia poaci dachowej oraz od stopnia palnoci pokrycia i okrelona jest poniej podanymi warunkami: a) przy dachach paskich (o kcie pochylenia poaci dachowej w stosunku do paszczyzny poziomej a < 12) wylot komina powinien zawsze wystawa minimum 60 cm ponad kalenic (niezalenie od konstrukcji dachu i rodzaju pokrycia); b) w dachach stromych (a > 12) przy pokryciu nieogniochronnym wylot powinien rwnie wystawa minimum 60 cm powyej kalenicy (rys. 29 a), przy ogniochronnym pokryciu wylot musi si znajdowa minimum 30 cm ponad dachem przy zachowaniu odlegoci od Rys 29 Wyprowadzenie wy|0tu komina dachu nie mniejszej ni 1 m ponad dach. a usytuowanie wy|0tu przy (rys. 29 b). palnym pokryciu dachu; b. usytuowanie Ponadto konieczne jest, aby wylot wy|0tu przy pokryciu niepalnym lub trudno znajdowa si powyej strefy ewentualzapalnym

nego zagszczenia powietrza (attyki, tarasy, budynki przylege) jak to przykadowo pokazano na rysunku 30. Gr komina naley pokry czapk w postaci pyty betonowej lekko zbrojonej, zatartej z wierzchu zapraw cementow, pod ktr niezbdne jest uoenie warstwy papy. Wierzch komina wentylacyjnego powiRys. 30. Wysoko wyprowadzenia komina zasonitego nien by zakoczony czapk od gry i posiada wyloty boczne. Jeeli w jednym kominie wystpi kanay dymowe i wentylacyjne, to wyloty kanaw wentylacyjnych umieszcza si 30 cm poniej czapki w celu uniknicia "wpdzania" do nich dymu wylotami bocznymi. Zakoczenie komina czapk ilustruje rysunek 31.

Rys. 32. Przykady nadproy okiennych z belek elbetowych typu L-19 wbudowanych w mury: a. wewntrzne; b. zewntrzne, ocieplone

Nadproa z belek stalowych. Stosuje si najczciej dla przekrycia otworw bram wjazdowych do garau, ktrych szeroko wynosi ponad 270 cm. Liczba belek stalowych oraz ich przekrj powinny by kadorazowo okrelone w projekcie. Przewanie s to belki o przekroju dwuteowym. Przykady takich nadproy ilustruje rysunek 33.
Rys. 33. Nadproa z belek stalowych: a. belka nadokienna typu Kleina z dwigarem stalowym; b. i c. sposoby przekrycia otworu belkami stalowymi

Rys. 31. Zakoczenie wylotu komina czapk betonow: a. widok aksonometryczny; b. przekrj przez kana wentylacyjny: 1 - pokrywa betonowa; 2 wylot przewodu dymowego; 3 wylot przewodu wentylacyjnego; 4 pytki klinkierowe; 5 mur kominowy

Nadproami nazywamy elementy stosowane do przekrycia rnego rodzaju otworw i wnk w murach, zarwno zewntrznych jak i wewntrznych. Najczciej wykonywane s: z typowych, prefabrykowanych belek elbetowych L-19, z belek stalowych, jako monolityczne elbetowe. W ostatnich latach chtnie stosuje si klasyczne nadproa ukowe i typu Kleina. Nadproa z typowych, prefabrykowannych belek elbetowych L-19. Belki przeznaczone do wykonywania nadproy, zwane popularnie "elkami", produkowane s o dugoci od 90 do 270 cm ze skokiem co 30 cm. Ich wysoko wynosi 19 cm, a szeroko stopki 9 cm. Gboko oparcia belek nadproowych na murze nie powinna by mniejsza ni 10 cm. Ksztat belek umoliwia uformowanie klasycznego wgarka poziomego, ktrego rola jest szczeglnie wana w otworach okiennych i drzwiowych, w cianach zewntrznych. Przykady nadproy wykonanych z "elek" przedstawia rysunek 32.

Belek stalowych nie naley ukada bezporednio na murze, lecz na podlewce betonowej lub na zaprawie cementowej gruboci co najmniej 3 cm. Poszczeglne belki stalowe powinny by zespolone ze sob rubami albo zespawane. Przestrze midzy rednikiem a pkami w skrajnych belkach naley wypeni ceg, najlepiej dziurawk (wyszpadowa). Belk mona rwnie ociepli od zewntrz styropianem. Dla zwikszenia przyczepnoci tynku, nadproa po wyszpadowaniu i ociepleniu mona ople siatk Rabitza lub siatk murarsk. Dotyczy to przede wszystkim stopek dolnych belek i styropianu. Minimalna gboko oparcia belek stalowych na murze nie moe by mniejsza ni 15 cm+h/3, gdzie h oznacza wysoko belki w cm. -,

Rys. 34. Przykady nadproy monolitycznych elbetowych: a. w murze wewntrznym nieocieplonym; b. w murze zewntrznym ocieplonym z wgarkiem: 1 - beton; 2 - prty zbrojenia gwnego; 3 - strzemiona; 4 ocieplenie (styropian)

Odlego pomidzy kotwami powinna wynosi od 2,5 do 3,0 m (rys. 39., 40., 41.); w przypadku, gdy belki trafiaj na komin, mona zwikszy ich rozstaw albo zastosowa tzw. wymian. Mona te oprze belki na cianie kominowej za porednictwem specjalnego "buta" stalowego lub eliwnego (rys. 42.).

Rys. 39. Rzut belkowania stropu: 1 - belki; 2 zakotwienie; 3 wymian; 4 cianka dziaowa murowana

Stropy typu Kleina. Wykonywane s one z dwuteowych belek stalowych, ktrych przekroje wyznaczane s na podstawie oblicze statycznych. Belki opiera si na murze na podlewce betonowej. Gboko oparcia mierzona w cm powinna wynosi nie mniej ni 1/3 wysokoci belki plus 15 cm. Wypenienie pomidzy belkami mog stanowi: - pyta elbetowa (wylewana na mokro lub prefabrykowana), cega dziurawka, cega ceramiczna pena. Pyta ceglana powinna by zbrojona bednark o wymiarach: 1 x 20 mm do 2 x 30 mm lub prtami okrgymi ze stali zwykej, rednicy od 4,5 do 8 mm. Same pyty bez belek mog by stosowane nad pomieszczeniami o niewielkiej rozpitoci (np. nad korytarzami). Pyty ceglane stosuje si w trzech odmianach, ktre decyduj o nonoci stropu: - cikie gruboci 1/2 cegy, - pcikie gruboci 1/4 cegy z eberkami, - lekkie gruboci 1/4 cegy. Przekroje tych pyt przedstawiono na rysunku 43.

Rys. 40. Kotwienie belek drewnianych w murach zewntrznych: a. czoowe; b. boczne; 1 belka; 2 - kotew stalowa; 3 zatyczka (zawoka)

Rys. 41. Kotwienie be- l lek na cianie rd- | kowej: a., b. w murze o gruboci 25 cm; c. w murze o gruboci 38 cm (a, c - rzut, b - przekrj): 1 - mur; 2 paskownik; 3 klamra

Rys. 43. Pyty ceramiczne typu Kleina: a., c., d., e. cikie gruboci 1/2 cegy; b. przekrj wzdu belki; f., g. lekkie gruboci 1/4 cegy; h. pcika eberkowa: 1 - belka stalowa; 2 - cega; 3 - paskownik lub stal okrga; 4 - siatka; 5 - polepa; 6 ocieplenie z pyty pilniowej mikkiej; 7 - podoga; 8 - beton lub zaprawa

Rys. 42. Oparcie kocw belek na cianach z przewodami dymowymi: a. z zastosowaniem wymianu; b. na strzemieniu zawieszonym na wymianie; c. na wsporniku eliwnym (bucie): 1 wymian; 2 belka; 3 dachwka ukadana na rb na zaprawie glinianej; 4 - strzemi; 5 - wspornik eliwny

Strop Akermana. Wykonuje si go z pustakw ceramicznych o wysokociach: 15, 18, 20 i 22 cm, ukadanych na deskowaniu (rys. 44.). ubra zbrojone stal zwyk okrg lub ebrowan wypenia si betonem wirowym klasy nie niszej ni B10, tworzc od gry pyt betonow gruboci co najmniej 3 cm (rys. 45.). Strzemiona w ebrach daje si tam, gdzie wymaga tego projekt (obliczenia na cinanie). ebra stropu cz si w obu kocach z wiecem, ktrego zbro-

Rys. 44. Strop gstoebrowy typu Akermana z pyt betonow: a. typowy; b. podwyszony przez zastosowanie nadstawki z cegy dziurawki: 1 wieniec elbetowy; 2 - ebro; 3 pyta; 4 - pustak; 5 - deskowanie; 6 zbrojenie gwne

Rys. 45. Strop gstoebrowy z pustakami typu Akermana

jenie skada si z 4 prtw o rednicy 12 mm, uoonych podunie oraz strzemion o rednicy od 4,5 do 6 mm, rozmieszczonych co 33 cm. W miejscach przewidzianych pod cianki dziaowe naley wykonywa w stropie specjalne ebra elbetowe. Przykady rozwiza konstrukcyjnych tych eber pokazano na rysunku 46. Dopuszczalne rozpitoci stropu, w zalenoci od wysokoci pustakw przedstawiono w tabeli 7.
Rys. 46. ebra w stropie typu Akermana przenoszce ciar cianek dziaowych: a. ebro poszerzone; b. ukad zbrojenia przy wczeniu do wsppracy ssiednich eber

Stropy typu Fert. W budownictwie mieszkaniowym powszechnie stosowane s trzy typy tego stropu: Fert-40; Fert-45 i Fert-60 (rys. 47.). Indeks liczbowy przy nazwie stropu oznacza osiowy roz- a) staw belek stropowych. Wszystkie ww. typy stropu mog by stosowane przy rozpitociach od 2,70 m do 6,0 m, ze skokiem co 30 cm. Strop Fert jest konstrukcj gstoebrow, ceramiczno-elbetow, betonowan na miejscu budowy. Skada si on z prefabrykowanych belek stalowo-ceramicznych, pustakw ceramicznych i betonu monolitycznego. Belk stalowo-ceramiczn (rys. 48.) stanowi lekka, przestrzenna, kratownica o staym przeRys. 47. Przekrj stropu FERT: a. FERT-40 ; b. FERT-45; kroju zbrojenia pasa c. FERT-60; 1 - belka; 2 - pustak; 3 - beton klasy B15 grnego i zmiennym

Dopuszczalne rozpitoci teoretyczne stropw Akermana w zalenoci od wysokoci pustakw Masa pustaka Wysoko pustaka cm Maksymalne rozpitoci obliczeniowe pyta n ad beto n u 3 cm typ lekki typ ciki stropy cige lub czciowo zamocowane stropy wolno podparte pyta nadbetonu 5 cm stropodachy cige lub czciowo zamocowane stropodachy wolno podparte

kg
15 18 20 22

m
7,0 8,0 9,0 10,0

4,3 5,0 6,0 6,6

6,00 6,90 7,50 8,10

5,00 5,75 6,25 6,75

7,20 8,40 9,20

6,30 7,35 8,05 8,75

W czasie montau i betonowania stropu konieczne jest podparcie belek. Niezalenie od skrajnych podpr powinny by stosowane podpory montaowe, i tak: dla rozpitoci stropu od 2,7 do 4,2 m jedna podpora umieszczona w poowie rozpitoci; - dla rozpitoci 4,5 do 6,0 m dwie podpory umiejscowione w jednej trzeciej rozpitoci belki. Belki ukada si po uprzednim ustawieniu podpr staych i montaowych, w rozstawie osiowym uzalenionym od typu stropu, czyli co 40, 45 lub 60 cm.

Rys. 49. Rozwizanie wiecw: a., b., c. w cianach wewntrznych; d. w cianie zewntrznej

Belki mona ukada bezporednio na murach o gruboci wikszej lub rwnej 29 cm. W przypadku mniejszej gruboci, krawdzie muru naley zabezpieczy przed zgniataniem, np. poprzez opuszczenie wieca elbetowego poniej spodu belek o okoo 4 cm. Dugo oparcia belek na murach nie moe by mniejsza ni 8 cm, a kotwienie naley wykona za porednictwem wiecw elbetowych, o wysokoci 26 cm. Przy opuszczeniu wieca o 4 cm, dla zabezpieczenia przed zgnieceniem muru, powinien on mie wysoko co najmniej 30 cm. Rozwizanie wiecw na cianach zewntrznych i wewntrznych pokazuje rysunek 49. W stropach o rozpitoci wikszej ni 4,5 m, niezalenie od wielkoci obcie, naley wykona jedno ebro rozdzielcze w rodku rozpitoci, zbrojone dwoma prtami o rednicy minimum 10 mm i przekroju cznym co najmniej rwnym przekrojowi dolnego zbrojenia w belce (rys. 50.). Szeroko ebra rozdzielczego powinna wyRys. 50. ebro rozdzielcze nosi nie mniej ni 7 cm i nie wicej ni 10 cm. Stropy z pyt kanaowych wielootworowych. Do wykonywania wspomnianych stropw stosowane s elbetowe pyty z otworami o rednicy 19,1 lub 19,4 cm. Ich wysoko wynosi 24 cm, a szeroko odpowiednio: w pytach 3-kanaowych: 89 cm, w pytach 5-kanaowych: 119 cm, w pytach 6-kanaowych: 149 cm. Oglny widok pyt kanaowych ilustruje rysunek 51. Dugo pyt jest zrnicowana w przedziale od 3,0 do 6,0 m, ze skokiem co 60 cm. Elementy te nadaj si szczeglnie do budynkw o poprzecznym ukadzie konstrukcyjnym tzn. takim, w ktrym ciany none usytuowane s prostopadle do cian podunych budynku. Mona je rwnie opiera na elbetowych podcigach. Opierajc pyty z dwch stron na wsplnym murze o gruboci 25 cm naley zachowa oparcie dugoci 10,5 cm. Pozwala to na pozostawienie wolnej przestrzeni midzy dwiema pytami o szerokoci 4 cm, co jest z kolei wy-

Rys. 51. Pyty stropowe wielokanaowe: a. przekroje poprzeczne; b. rzuty aksonometryczne

magane do prawidowego wyksztacenia wieca elbetowego pomidzy pytami. Pyty kanaowe opiera si na murach lub podcigach za porednictwem cementowej podlewki albo w opuszczonym wiecu. W zwizku z tym, w czasie montau, pyty naley oprze na konstrukcji drewnianej, skadajcej si z belek i supkw, przy czym grna powierzchnia belki drewnianej powinna znajdowa si od 2,0 do

uprzednim zazbrojeniu, zabetonowa wiece oraz zamki wzdu podunych krawdzi pyt (rys. 53.). Demonta ryg moe nastpi po 28 dniach, czyli po uzyskaniu przez beton penej wytrzymaoci. Wiece na porednich podporach stropw zbroi si za pomoc co najmniej 3 prtw o rednicy 12 mm, natomiast na skrajnych podporach stosuje si minimum 4 prty o rednicy 10 mm. Rozstaw strzemion nie powinien by wikszy ni 18 cm. W czasie transportu i skadowania na placu budowy pyty ukada si na dwch drewnianych przekadkach, tak aby przewieszona cz pyty nie bya wiksza ni 60 cm.

Rys. 53. Szczeg "zamka" przy bocznych krawdziach pyt wielokanaowych

Strop Teriva. Jest gstoebrowym stropem elbetowym belkowo-pustakowym, wykonywanym z kratownicowych belek, w ktrych zbrojenie dolne jest zabetonowane w stopce z pustakw betonowych i z betonu monolitycznego wylewanego na budowie. Strop ten stanowi nowoczesne rozwizanie konstrukcyjne i jest przeznaczony dla budownictwa powszechnego realizowanego metodami tradycyjnymi i udoskonalonymi. Moe by stosowany w obiektach mieszkalnych, niskich i wielokondygnacyjnych, usugowych, owiatowych, stuby zdrowia, kultury itp. oraz w innych obiektach budowlanych, w ktrych obcienie zmienne technologiczne nie przekracza 5 kN/m2 (500 kG/m2). Jego monta nie wymaga deskowania i cikiego sprztu. Przy wykonywaniu na budowie stropu wystarcza dwch pracownikw. Betonowany jest na miejscu budowy. Oglny widok stropu przedstawia rysunek 54.

staych w rwnych odlegociach midzy nimi. Przed uoeniem belek podpory stae i montaowe powinny by wypoziomowane. Montaowe podparcie belek umieszcza si w wzach dolnego pasa kratownicy (rys. 56.). Na obrzeach stropw naley wykona wiece elbetowe o wysokoci nie mniejszej ni wysoko konstrukcji stropu, tzn. 22 cm lub 24 cm (rys. 57.). W stropach Teriva o rozpitoci wikszej ni 4,2 m stosuje si ebra rozdzielcze biegnce prostopadle do belki (rys. 58.).

Rys. 54. Widok oglny stropu Teriva: 1 - belka prefabrykowana; 2 - pustak; 3 pyta betonowa tzw. nadbeton; 4 ebro

Rys. 55. Przekrj stropu Teriva gruboci 22 cm: 1 belka prefabrykowana; 2 pustak; 3 pyta betonowa tzw. nadbeton; 4 ebro

Stropy Teriva wykonywane s w dwch podstawowych grubociach 22 cm i 24 cm. Ich wysoko jest regulowana gruboci nadbetonu. Przekrj stropu 0 gruboci 22 cm pokazano na rysunku 55. Stropy Teriva charakteryzuj si nastpujcymi parametrami wymiarowymi: rozpito nominalna (modularna) od 2,7 do 6,0 m, ze stopniowaniem co 0,3 m; wysoko konstrukcyjna: 22 cm (przy gruboci nadbetonu 3,2 cm), lub 24 cm (przy gruboci nadbetonu 5,2 cm). osiowy rozstaw belek 60 cm. Najmniejsza dugo oparcia belki na murze lub innej podporze powinna wynosi 8 cm. Oprcz podpr staych naley stosowa take podpory montaowe w liczbie 1 lub 2 sztuk, zalenie od rozpitoci stropu, ustawione rwnolegle do podpr

Rys. 58. ebro rozdzielcze w stropie Teriva sposb zbrojenia

W miejscach przewidzianych pod cianki dziaowe, ktre maj by ustawione rwnolegle do belek stropowych trzeba wykona wzmocnienie stropowe. Uzyskuje si to poprzez uoenie dwch belek kratownicowych obok siebie lub przez wykonanie belki elbetowej. Przykady rozwizania eber pod cianki dziaowe (rwnolege do belek) przedstawiono na rysunku 59.

Rys. 59. Rozwizanie eber pod cianki dziaowe biegnce rwnolegle do belek stropowych

Rys. 56. Podparcie belek stropowych stropu Teriva w czasie montau

Strop typu DZ. Konstrukcja stropu typu DZ skada si z prefabrykowanych belek elbetowych, rozstawionych co 60 cm, pomidzy ktrymi ukada si pustaki (tzw. gary) najczciej ulobetonowe. Po zmontowaniu stropu grn jego Powierzchni o gruboci 3 cm oraz przestrzenie pomidzy belkami a pustakami (tzw. pachwiny) wypenia si betonem klasy B20 ukadanym na budowie. W bu-

downictwie mieszkaniowym stosuje si najczciej strop D2-3 o cakowitej wysokoci cznie z nadbetonem wynoszcej 23 cm. Stropy D2-3 przeznaczone s do przekrywania pomieszcze o rozpitoci do 6 m. Istniej rwnie odmiany stropu DZ-4 i DZ-5 o wikszej nonoci i wikszej dugoci belek, ktre stosuje si w budownictwie owiatowym. Belki stropu DZ-3 produkowane s o dugociach od 2,4 m do 6,0 m ze skokiem co 30 cm. Przy rozpitociach stropu 4,2 m i wikszej w czasie montau i dojrzewania musz by wykonane dodatkowe podpory w rodku jego rozpitoci. Przy stosowaniu belek o dugoci 5,4 m i wikszej, w stropach w rodku rozpitoci, naley wykona zbrojone ebro rozdzielcze o szerokoci od 7 do 10 cm czce wszystkie belki. ebra takie rwnie stosuje si pod przewidywane cianki dziaowe. Gboko oparcia belek na podporze nie moe by mniejsza od 8 cm, a koce belek musz by osadzone w wiecu elbetowym. Podstawowe elementy konstrukcyjne stropu DZ-3 przedstawia rysunek 60.
Rys. 61. Elementy schodw: 1 spocznik; 2 stopie; 3- bieg; 4- balustrada; 5- podnek (stopnica}; 6- przednek (podstopnica)

Rys. 60. Strop DZ-3: a. rzut aksonometryczny; b. przekrj poprzeczny stropu; c. przekrj poprzeczny ebra; d. ebro rozdzielcze: 1 prt montaowy; 2 beton; 3 - otwr na zbrojenie ebra rozdzielczego; 4 - ksztatka ebrowa

Wiece. Na kadej kondygnacji, w poziomie stropw, wzdu wszystkich cian konstrukcyjnych, wykonuje si wiece elbetowe. Stanowi one rodzaj piercienia wzmacniajcego stropy oraz mury, na ktrych spoczywaj. Rozkadaj rwnie obcienia od belek stropowych na wiksz powierzchni murw. Wiece usztywniaj ca konstrukcj budynku, powoduj lepsze poczenie murw i stropw w jednolit cao, przeciwdziaaj te zarysowaniu cian w razie nierwnomiernego osiadania fundamentw budynku. Wiece zbroi si konstrukcyjnie, stosujc zwykle cztery prty ze stali gadkiej lub ebrowanej, o rednicy od 10 do 14 mm. Prty te, biegnce wzdu murw, umieszcza si w kadym narou wieca oraz czy strzemionami z prtw o rednicy od 4,5 do 6 mm ze stali okrgej gadkiej. Zwykle przyjmuje si, e na 1 m dugoci wieca przypadaj 3 lub 4 strzemiona.

Rys. 62. Schody ze stopniami nakadanymi: a. przekrj poduny pocztku l biegu; b. rzut Poziomy

Rys. 63. Schody ze stopniami zabiegowymi: przekrj pionowy i rzut poziomy

CZ NADZIEMNA BUDYNKU PRZEGLD NOWYCH TECHNOLOGII l SYSTEMW KRAJOWYCH

Poszukiwania nowych rozwiza pozwalajcych na budow taniego i energooszczdnego domu jednorodzinnego, prowadzone s od wielu lat. Generaln zasad, ktra je zdominowaa jest maksymalne uproszczenie rozwiza technicznych i prostota wykonawcza, co w konsekwencji ma doprowadzi do potanienia budownictwa jednorodzinnego. Poniej przedstawiono zwiz charakterystyk wybranych systemw, ktre doczekay si ju realizacji i zostay zweryfikowane w praktyce lub te otwieraj nowe moliwoci realizacji.

Rys. 64. elbetowe schody pytowe oparte na belkach spocznikowych: 1 ciana; 2 pyta spocznikowa; 3 - belka spocznikowa; 4 - stopnie; 5 - pyta biegowa

Zarwno schody elbetowe jak i stalowe s najczciej, ze wzgldw estetycznych, obudowywane drewnem. Rozwizanie konstrukcyjne jest spraw indywidualn w kadym budynku.

Rys. 65. Wspornikowe schody wachlarzowe usytuowane na zewntrz budynku mieszkalnego

Rys. 66. Schody metalowe krcone: a. widok; b. rzut poziomy

Rys. 67. Fragment konstrukcji systemu MURSAZM oraz ukad pustakw ciennych: 1 - ciana zazbiona; 2 - ciana zasypowa; 3 - ciana warstwowa; 4 - sup poredni; 5 sup skrajny; 6 belka ryglowa; 7 belka nadproa; 8 strop gstoebrowy MURSA; 9 ocieplona podoga

SYSTEMY Z BETONOWYM SZKIELETEM NONYM l CIANAMI Z PUSTAKW System MURSA-ZM. Najbardziej znanym systemem budowania maych domw jest system budownictwa niskiego MURSA-ZM, oparty na wielofunkcyjnych bloczkach i pustakach, o charakterystycznym ksztacie, wykonywanych z betonu zwykego, lekkiego betonu kruszywowego lub betonowiru. Konstrukcj non budynku tworzy elbetowy, lekki szkielet formowany w elementach systemowych ( rys. 67.). Supy i belki ryglowe tworzce szkielet elbetowy uzyskuje si przez odpowiednie ustawienie pustakw ciennych, umieszczenie w nich zbrojenia oraz zalanie betonem. W budynkach parterowych, przy niewielkim obcieniu, mona stosowa supy betonowe (niezbrojone). ciany systemu MURSA mog by wykonywane zarwno Rys. 68. Belka nadproowa: 1 - tynk; 2 - siatz elementw penych jak i otwoka z wkna szklanego; 3 - izolacja termiczna; 4 cega dziurawka; 5 element systemu rowych, a take z obydwu tych MURSA; 6 - beton; 7 - zbrojenie typw cznie. W zalenoci od typu zastosowanych elementw oraz ich uoenia w cianie, uzyskuje si rne rozwizania: zazbione, zasypowe i trjwarstwowe o wspczynniku przewodnoci cieplnej k = 0,30-0,45 W/(m2-K), zalenym od zastosowanego materiau. W cianach wykonanych w systemie MURSA-ZM, ze wzgldu na przesunicie elementw w poszczeglnych warstwach, nie tworz si w spoinach mostki termiczne. Jest to istotn zalet tego systemu majc zdecydowany wpyw na popraw izolacyjnoci termicznej caej ciany. Belki nadproowe wykonywane s rwnie z elementw MURSA (rys. 68.) przy uyciu systemowych deskowa lub jako czciowo prefabrykowane. Gstoebrowy strop MURSA ukada si z czciowo prefabrykowanych belek kratownicowych oraz elementw wypeniajcych MURSA (rys. 69.).

System MURSA jest stosowany w kraju od kilku lat i cigle rozwijany oraz uzupeniany. Midzy innymi opracowano specjaln wib dachow z drobnowymiarowych prefabrykowanych wizarw drewnianych (MURSA WD), a take nowe konstrukcje stolarki okiennej (MURSA OD). Elementy MURSA maj wiadectwa ITB i s chronione patentami krajowymi i zagranicznymi. Podstawow zalet caego systemu jest o 30 -r 40% nisza energochonno i materiaochonno w stosunku do powszechnie stosowanych technologii tradycyjnych oraz uprzemysowionych. TZ. Oszczdno materiaw budowlanych, atwo i krtki czas montau, to najwaniejsze zalety systemu-TZ. Wznoszenie cian zewntrzych, wewntrzych oraz stropw w tym systemie polega na zestawieniu systemowych elementw prefabrykowanych (z keramzytobetonu) i wypenieniu powstaych szczelin betonem. To wypenienie (betonowe lub elbetowe) pomidzy elementami tworzy przestrzenny ustrj nony budynku (rys. 70.). Zestaw skada si z kilku typw elementw: ciennych zewntrznych i wewntrznych, wiecowo-nadproowych i stropowych. ciany zewntrzne wykonane z cienkociennych pustakw komorowych wypenionych zasypk termiczn (stabilizowan gipsem, cementem lub wapnem) maj wspczynnik przenikania ciepa k=0,25-0,35 W/(m2-K). Rozwizanie systemu zostao zgoszone do Urzdu Patentowego, a cienkocienne pustaki keramzytobetonowe uzyskay wiadectwo ITB. System Centrum. Podobne zasady konstrukcyjne przyjto przy tworzeniu systemu indywidualnego budownictwa mieszkaniowego Centrum. W systemie tym, elbetowa konstrukcja szkieletowa formowana jest w systemowych pustakach (trocino-betonowych TB), o ksztacie wymuszajcym ich prawidowe uoenie (rys. 71.).

Rys. 70. Schemat konstrukcji budynku wznoszonego systemem TZ ruszt betonowy lub elbetowy formowany w szczelinach midzy pustakami

Rys. 69. Strop MURSA z wypenieniem z elementami penymi

Rys. 71. Elementy systemu Centrum pustaki trocino-betonowe TB; 1 pustaki podstawowe jedno- i dwuotworowe; 2 pustaki uzupeniajce ocienicowe; 3 - pustaki uzupeniajce narone; 4 element wieca.

Od zewntrz ciany zabezpieczone s pytami termoizolacyjnymi gipsokrylaminowymi (10 cm warstwa pianki i pyta gipsowa zbrojona wknem szklanym uodporniona na dziaanie wody). Wsplczynik k dla systemowej ciany nie przekracza wartoci 0,40 W/(m2-K). W systemie mog by zastosowane wszystkie dostpne rodzaje stropw. SYSTEM SZKIELETOWY ZE CIANAMI DYLOWYMI System Oleszno-86 jest oparty na wsplnej dla wielu nowych technologii zasadzie, polegajcej na formowaniu elbetowego szkieletu nonego budynku metod "na mokro" w pustakach z trocino-betonu zastpujcych deskowanie. W odrnieniu jednak od innych technologii, w systemie tym zastosowano odmienny sposb wypenienia elbetowego szkieletu w polach midzy supami nie wykonuje si cian z pustakw czy podobnych elementw, lecz umieszcza si poziome dyle z wirocementu. Pozwala to na wyeliminowanie do minimum prac murarskich na budowie. Szkielet budynku wznoszonego w systemie Oleszno-86 stanowi supy elbetowe zamocowane w awach fundamentowych oraz w wiecu. Zarwno supy jak i wieniec formuje si w kanaach tworzonych przez zestawienie odpowiednich ksztatek trocino-betonowych: pustakw i korytek. Do wypenienia szkieletu su specjalne dyle wiro-cementowe z rdzeniem z listew drewnianych (rys. 72.), przystosowane do poziomego ukadania midzy supami. Dyle mog by czone na tzw. wpust i piro wasne lub na piro "obce", czyli odpowiednio uformowan listw drewnian wkadan w rowki pomidzy stykajcymi si dylami. Wspczynnik k dla ciany z dylami gruboci 30 cm wynosi 0,50 W/(m2-K). Gr, ciany zakoczone s elbetowymi wiecami uformowanymi w korytkach uoonych na ostatniej warstwie dyli. Supki, nadproa i wiece ociepla si dodatkowo pytami wirowo-cementowymi gruboci 7 cm.

Wedug systemu Oleszno86 mona wznosi parterowe budynki jednorodzinne na terenie niemal caego kraju. Rozwizania systemowe s chronione patentem i dopuszczone do stosowania wiadectwem ITB. SYSTEMY WZNOSZENIA CIAN GIPSOWYCH W systemie SOVA, ciany zestawia si z pustakw gipsowych, ktre tworz ukad poziomych i pionowych kanaw wewntrznych. Kanay te mona wykorzysta do wykonania elbetowego szkieletu nonego lub te wszystkie wypeni spienionym zaczynem gipsowym, spajajcym i ocieplajcym cian (rys. 73.). Wspczynik przenikania ciepa k ciany z pustakw SOVA wypenionej piank gipsow wynosi 0,49 W/(m2-K).

Rys. 73. System SOVA: a. pustaki gipsowe: naronikowy, uzupeniajcy, podstawowy, wzowy; b. fragment ciany 1 - pustak gipsowy; 2 - gips spieniniony; 3 spoinowanie; 4 - sup elbetowy; 5 - papa asfaltowa zastpujca deskowanie supa; 6 - styropian

Rys. 72. System Oleszno-86; a. fragment ciany, b. przekroje poprzeczne dyli przystosowanych do rnego sposobu czenia: 1 sup szkieletu; 2 pustak trocino-betonowy; 3 - korytko; 4 dyl wiro-cementowy

ciany gipsowe bez szkieletu elbetowego stosuje si w budynkach o wysokoci do dwch kondygnacji. Technologia SOVA jest zastrzeona w Urzdzie Patentowym. Odmienn koncepcj ksztatowania cian przyjto projektujc gipsowe pustaki cienne RC, wykonywane z zaczynu gipsowego bez adnych dodatkw. S one dopuszczone do stosowania w budownictwie wiadectwem ITB. Konstrukcj cian stanowi szkieletowe supy betonowe i elbetowe, "wylewane" w pionowych kanaach pustakw. Wymagan izolacyjno termiczn cian zewntrznych zapewnia warstwa ocieplajca, oddzielona szczelin powietrzn od murowanej cianki elewacyjnej. W systemie Gipsolar zastosowano pustaki gipsowe z dwoma nieprzelotowymi kanaami. W cianie ustawia si te pustaki otworami w d (na sucho), a nastpnie wypenia pionowe wrby stykowe (tworzce dodatkowe kanay prze'otowe) zaczynem gipsowym, ktry podpywa do kanaw poziomych w stykach

pustakw. W celu poprawienia izolacyjnoci termicznej ciany przewiduje si moliwo wypenienia kanaw materiaami izolacyjnymi przed wbudowaniem pustakw w cian. System Gipsolar stosowany jest ju od ponad 20 lat.

Rys. 75. Styroporowe ksztatki cienne: a. podstawowe wymiary; b. ksztatki styropianowe THERMOMUR

Rys. 74. ciana z pustakw wiro-trocino-cementowych typu Exbud

System Exbud. Poza formowaniem szkieletu konstrukcyjnego, w praktyce stosuje si te rozwizania, w ktrych wykonywane ciany maj charakter monolityczny. Przykadem tego jest Exbud. W systemie tym, ciany oraz elementy szkieletu (supy, rygle) wykonuje si ze specjalnych pustakw wiro-trocinocementowych ukadanych na sucho (z przewizaniem na p dugoci elementu). Konstrukcj non budynku tworz poziomo przewizane i zazbrojone ciany betonowe powstae przez wypenienie otworw pustakw betonem klasy od B15 do B20 (rys. 74.). Ca konstrukcj mona dodatkowo usztywni przez uformowanie supw w naronikach i ewentualnie na dugoci ciany. Dla potrzeb systemu opracowano te dwa typy stropw: belkowo-pustakowy i pytowo-korytkowy. Wszystkie stosowane w systemie pustaki s dopuszczone do stosowania wiadectwem ITB.

1 - ksztatka standardowa; 2 - element z wkadk stalow; 3 bloczek L do wznoszenia budynkw pitrowych; 4 - listwa (5 cm) do dopasowania okien, drzwi oraz wysokoci muru

System Thermomur. Innym rozwizaniem jest technologia wznoszenia domw mieszkalnych o monolitycznej konstrukcji betonowej Thermomur. Polega ona na betonowaniu konstrukcji budynku w ksztatkach szalunkowych wykonanych ze specjalnej odmiany styropianu (styroporu), ktre po stwardnieniu betonu peni funkcj izolacji termicznej. Styropian jest lekki, biologicznie i chemicznie obojtny, nie przepuszcza wody, sam si nie pali. Domy ze styropianowych klockw mona wznosi systemem gospodarczym. Nie potrzeba adnych dwigw, poszczeglne elementy czy si na "wcisk", podobnie jak klocki "lego". Nie ma adnych .problemw z umieszczeniem w cianach przewodw wodocigowych i kanalizacyjnych, elektrycznych, centralnego ogrzewania itp. Po zestawieniu elementw do wysokoci jednej kondygnacji wypenia si je betonem. W ten sposb powstaje trjwarstwowa ciana gruboci 25 cm (2 x 5 cm styroporu, 15 cm betonu), charakteryzujca si dobr izolacyjnoci

k=0,25-0,35 W/(m2-K) (rys. 75.). ciany ze styropianowych klockw okleja si tapetami lub tynkuje. Wikszy komfort wewntrz pomieszcze uzyskuje si stosujc tynki. Oprcz elementw ciennych w systemie tym dostpne s rwnie styropianowe ksztatki dachowe. Ukada si je bezporednio na krokwiach, a z gry przekrywa dachwk. Styropianowy dom kosztuje duo mniej od powszechnie u nas stawianych betonowych bunkrw, znacznie krcej trwa te jego budowa. Niemcy od ponad dwudziestu lat stawiaj takie domy i wedug ich opinii nie odbiegaj one trwaoci od ceglanych lub betonowych. Elementy systemu Thermomur uzyskay wiadectwo ITB dopuszczajce je do stosowania. TECHNOLOGIE WIELKOBLOKOWE l WIELKOPYTOWE Z myl o wykorzystaniu mocy istniejcych wytwrni elementw wielkoblokowych opracowano nowy, materiaowo i energooszczdny system budownictwa OPOL-RAPP, oparty na niemieckiej licencji "RAPP-Bau System". Podstawowym elementem systemu jest opatentowany nowy rodzaj "wielkiego bloku" ze znacznie' pocienion warstw betonu zbrojonego i specjalnie uformowanymi krawdziami, ktre po zestawieniu z ssiednimi elementami tworz kanay z przebiegajcym wzdu nich zbrojeniem. Na budowie kanay te wypenia si betonem, przez co powstaje w cianach ukad supw elbetowych. Od zewntrz kady prefabrykat ciany zewntrznej ma warstw styropianu, ktr wykacza si specjalnymi masami tynkarskimi (rys. 76.). System obejmuje konstrukcj cian i stropw oraz stromych dachw elbetowych.

Rys. 76. Przekrj ciany zewntrznej systemu RAPP 1 element betonowy; 2 styropian; 3 wylewka; 4 ptle zbrojenia; 5 - prt czcy; 6 tynk zewntrzny

Rwnie z przeznaczeniem na potrzeby budownictwa jednorodzinnego podjta zostaa produkcja prefabrykatw wielkowymiarowych wedug francuskiego Systemu Elementw Standaryzowanych (S.E.S). S to ujednolicone elementy elbetowe (pene) i zewntrzne warstwowe (z ociepleniem ze styropianu, gwarantujcym uzyskanie wspczynnika k w granicach od 0,35 do 0,50 W/(m2-K) w zalenoci od potrzeb). Przed montaem ciany zewntrzne podlegaj kontroli w zakresie cigoci izolacji termicznej. Scalanie cian zewntrznych oraz konstrukcji nonej nastpuje poprzez poczenie rubowe z zastosowaniem specjalnych cznikw. Konstrukcj przekrycia budynku stanowi prefabrykowane elementy drewnianej wiby scalonej z wprasowanym cznikiem z blachy stalowej, a pokryciem s dachwki ceramiczne lub cementowe. System S.E.S uzyska wiadectwo ITB dopuszczenia do stosowania. SYSTEMY Z ZASTOSOWANIEM DREWNA l MATERIAW POCHODNYCH Odrbn grup rozwiza budynkw jednorodzinnych stanowi systemy z drewnem i materiaami drewnopochodnymi jako podstawowym materiaem konstrukcyjnym i uzupeniajcym. Rozwj budownictwa drewnianego w kraju wie si z dziaalnoci Zakadw Stolarki Budowlanej "Stolbud", w ktrych opracowano szereg rozwiza gwnie o konstrukcji pytowej, z warstw ocieplajc z weny mineralnej lub trzciny. W systemie Stolbud 1 (dopuszczonym do stosowania wiadectwem ITB), zastosowano prefabrykowane elementy cian zewntrznych i wewntrznych, stropw, stropodachw i dachw o konstrukcji nonej z drewna oraz materiaw drewnopochodnych (obustronne opytowanie z pyt pilniowych twardych). Izolacj termiczn i akustyczn wykonano z pyt z weny mineralnej, paroizolacj z folii polietylenowej, a okadziny wewntrzne z pyt gipsowo-kartonowych. Elementy zewntrzne wykacza si deskami, obmurwk z cegy, tynkiem itp. Elementy systemu Stolbud 1 przeznaczone s do wykonywania czci nadziemnych budynkw jedno- i dwukondygnacyjnych. Projektuje si je indywidualnie dla poszczeglnych typw budynkw. W technologii Biaogard ciany zewntrzne montuje si z modularnych drewnianych elementw szkieletowych, wypenionych wen mineraln i oboonych obustronnie pap izolacyjn. Zestaw do wykonania domu obejmuje elementy

Rys. 77. Przykadowy zestaw konstrukcyjnych elementw ciennych i wizarw dachowych (technologia Biaogard)

Rys. 78. Schemat konstrukcji budynku i szczeg ciany zewntrznej system AS: 1 - pyta gipsowo - kartonowa; 2 - folia; 3 - wena mineralna; 4 - twarda pyta pilniowa

Rys. 79. Zasada konstrukcji szkieletu ciany tzw. domw kanadyjskich

Rys. 80. Szczeg ciany zewntrznej w budynku o szkielecie drewnianym z warstw elewacyjn z cegy dziurawki:

cienne pene, pene lecz dodatkowo usztywnione od zewntrz deskami, z otworami itp. oraz wizary dachowe (rys.77.). Podobn zasad budowy domu z modularnych lekkich prefabrykatw w szkielecie drewnianym, przyjto w systemie AS (rys.78.), a take w tzw. domkach fiskich (np. typu ANDI), ktrych ciany ocieplone s tward piank poliuretanow. Cakowicie wzorowane na zagranicznych s rne rozwizania tzw. domw kanadyjskich (np. Muratora). Podstaw tych rozwiza jest szkielet kanadyjski, a waciwie system operujcy elementami drewnianymi o jednakowym przekroju, np. 38 x 84 mm lub podobnym. Z takich elementw wykonuje si prawie ca konstrukcj budynku: podwaliny, supki w cianach, oczepy, krokwie i inne. Wyjtkiem od tej zasady s belki stropowe, o przekroju 38 x 235 mm. Przykad konstrukcji szkieletu ciany przedstawia rysunek 79. Elementy konstrukcyjne ustawia si w staym rozstawie, co umoliwia wypenienie przestrzeni midzy nimi materiaem izolacyjnym o standardowej szerokoci. Wszelkie poczenia elementw s wycznie gwodziowane, a plac budowy mieci si w obrysie budynku na pododze parteru, gdzie odmierza si, przycina i zbija wszystkie elementy konstrukcji. Zmontowany szkielet, powizany gr oczepem, obija si od zewntrz sklejk (usztywniajc konstrukcj) i przekrywa dachem. W dalszej kolejnoci ukada si pozostae warstwy w cianie i wykonuje warstw elewacyjn (rys. 80.). Pojawiy si te rozwizania, w ktrych pene elementy drewniane (supowe i belkowe) zastpuje si lekkimi dwuteownikami z listew drewnianych ze rednikiem z twardej pyty pilniowej lub przestrzennymi elementami szkieletowymi systemu ZP (rys. 81.).

1 cega dziurawka 12,0 cm; 2 tynk cementowo wapienny; 3 otwr wentylacyjny; 4 - dwie warstwy cegy penej; 5 - fartuch z blachy ocynkowanej; 6 - wkadka usztywniajca; 7 - podwalina ramy ciennej 5 x 15 cm; 8 - belki stropu; 9 - usztywnienie 25 x 6 cm; 10 - lepa podoga 2,5 cm; 11 - wena mineralna 15 cm; 12 - aty 2,5 x 6 cm co 60 cm; 13 - folia polietylenowa

Rys. 81. Elementy systemu ZP: a. lekki dwuteownik, b. supek cienny, c. belka stropowa, - krokiew: 1 listwa drewniana; 2 - twarda pyta pilniowa

Rys. 82. ciana systemu ZP: a. obustronnie otynkowana; b. z obmurwk zewntrzn; 1 tynk zewntrzny; 2 supki; 3 tynk wewntrzny; 4 izolacja; 5 - podwalina; 6 fundament; 7 - kotwy stalowe

Gotow konstrukcj szkieletu mona wypenia najrozmaitszymi materiaami, pod warunkiem spenienia wymogw normy cieplnej. Rne take moe by wykoczenie zewntrzne i wewntrzne cian (rys. 82.). SYSTEM PREFABRYKOWANY Z ELEMENTW O KONSTRUKCJI STALOWEJ W systemie budownictwa jednorodzinnego "Sulejwek Miosna" zastosowano moduowe, prefabrykowane, warstwowo ocieplone elementy o konstrukcji stalowej (z cienkociennych ksztatownikw zimnogitych) w formie prostoktnych uebrowanych ramek. Ramki wypenione s trzema warstwami ocieplenia. Pionowe boki ramek z profili o specjalnym przekroju, zestawione parami z bokami ssiednich segmentw tworz supki none cian. Odpowiednie zamocowanie ramek do listew podwalinowych oraz konstrukcji stropodachu zapewnia niezmienno geometryczn konstrukcji domu. Na miejsce montau elementy cienne dostarczane s wraz z warstwami ocieplajcymi i elewacj z blachy fadowej. Ocieplenie stropu, a take uzupenienie ocieplenia cian zewntrznych nastpuje po ustawieniu konstrukcji domu wraz z pokryciem dachowym. PODSUMOWANIE Przedstawiony, zwizy przegld nowych technologii i systemw rozpowszechnianych w kraju, nie wyczerpuje wszystkich rozwiza, ktre zostay opracowane pod ktem ich zastosowa w budownictwie jednorodzinnym. Cech charakterystyczn rozwiza powstaych w ostatnich latach jest znaczne "odcienie" konstrukcji i powszechne stosowanie materiaw, do niedawna uwaanych za odpadowe. Podobnie jak w Szwajcarii, Austrii, Niemczech czy w krajach skandynawskich, elementy wiro- czy trocino-betonowe znajduj coraz wiksze zastosowanie w przemysowym wytwarzaniu wyrobw budowlanych. Pomimo wyranego

postpu daleko nam jeszcze do poziomu wykorzystania wypeniaczy organicznych w produkcji materiaw budowlanych obserwowanego w krajach wysoko uprzemysowionych (osigajcego 20% wszystkich produkowanych elementw izolacyjnych i konstrukcyjnych). Coraz liczniejsze s rozwizania preferujce lekk konstrukcj szkieletow, a zwaszcza drewnian. W dalszym jednak cigu w kraju domy lekkie i tanie traktowane s jako domy niszej kategorii (substandardowe), pomimo e tysice podobnych domw buduje si w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie czy Szwecji. Podstawow rnic zauwaaln przy porwnywaniu rozwiza krajowych z zagranicznymi, jest stopie dokadnoci opracowania technologii budowy typowego domu, ktra po latach dowiadcze jest jeszcze cigle ulepszana i upraszczana. Wprowadzane zmiany wynikaj z rozwoju uprzemysowienia produkcji elementw konstrukcji, instalacji i pojawiania si nowych materiaw, przede wszystkim wykoczeniowych. Dziki temu na przykad dom kanadyjski, po zgromadzeniu wszystkich niezbdnych materiaw, dwie osoby s w stanie zbudowa przez okres maksymalnie 5 miesicy. Gdy budow tak prowadzi przedsibiorstwo, dom jest gotowy w cigu dwch miesicy (!). Niemniej wanym elementem wyrniajcym rozwizania zagraniczne jest niezwyka dbao o staranne wykoczenie z uyciem materiaw w najlepszym gatunku o wysokiej jakoci i z wieloletni gwarancj, przystosowanych dziki prostym sposobom ukadania elementw do samodzielnego wykonywania warstw wykoczeniowych. Za granic producent elementw systemowych wytwarza i dostarcza wszystkie niezbdne do budowy materiay (nie tylko konstrukcyjne) oraz detale i akcesoria, cznie z potrzebnymi narzdziami przystosowanymi do danej technologii.

DACHY, STROPODACHY l TARASY

DACHY Dach jest zespoem elementw przekrywajcych budynek od gry i chronicym go od opadw atmosferycznych, wiatru, waha temperatury. Dachy skadaj si z: konstrukcji nonej, pokrycia oraz urzdze do odprowadzania wd deszczowych (rynny i rury spustowe). Pokryciem dachowym nazywamy zewntrzn warstw dachu, osaniajc budynek od gry. Skada si ono najczciej z warstwy izolacyjnej i podkadu. Warstwa izolacyjna moe by wykonana z rnych materiaw, takich jak np.: papa, dachwki, tworzywa sztuczne itd. Podkad natomiast mog stanowi deski, aty, beton itp. Podkad z desek nazywany jest deskowaniem, z at obaceniem, a z betonu podoem. Konstrukcj non dachu s najczciej rnego rodzaju ustroje drewniane oraz wszelkiego typu konstrukcje metalowe, elbetowe i inne. Zastosowane rozwizania konstrukcyjne decyduj w gwnej mierze o ksztacie dachu. Najczciej spotykane ksztaty dachw pokazano na rysunku 83. Powierzchnie dachu o jednakowym nachyleniu nazywaj si poaciami. Kalenica jest to grna krawd przecicia dwch paszczyzn poaci dachowych.

Rys. 83. Ksztaty dachw: a. jednospadowy; b. dwuspadowy; c. czterospadowy; d. mansardowy; e. naczkowy; f. pszczytowy; g. namiotowy; h. pilasty; i. kopulasty 1 okap; 2 - kalenica; 3 naroe; 4 kosz

Okapem nazywamy doln krawd poaci dachowej, a koszem przecicie dwch poaci tworzcych kt wklsy zagbienie w dachu suce do odprowadzenia wody opadowej. Wymienione elementy dachu przedstawia rysunek 83. Przy doborze ksztatu dachu uwzgldnia si przede wszystkim nastpujce czynniki: przeznaczenie budynku, jego wysoko, topografi terenu. Istotn spraw jest dostosowanie projektowanych rozwiza do otoczenia, tak aby harmonizoway one z istniejc zabudow lub do niej nawizyway. Konstrukcje dachowe z drewna. Rozrnia si dwa typy: ciesielskie i inynierskie. Konstrukcje dachowe ciesielskie, zwane te wibami dachowymi, s ustrojami z drewna, w ktrych przekazywanie sil midzy poszczeglnymi elementami ustroju odbywa si w zczach ciesielskich, za pomoc wrbw, wpustw, czopw itp. Wiba dachowa stanowi szkielet dachu, do ktrego przymocowuje si podkad dachowy pokrycia (np. aty, deskowanie, itp.). Zadaniem wiby jest przeniesienie obcienia z dachu na mury i ewentualnie na stropy. Jej gwnymi elementami s wizary.

Zasadniczymi elementami konstrukcyjnymi wizarw s: krokwie, patwie, supki, miecze, kleszcze. Krokwie przenosz obcienia bezporednio od pokrycia dachowego. Patwie s uoone poziomo w wibie dachowej i stanowi podpory dla krokwi. Biegn one rwnolegle do kalenicy i oparte s na supkach. W wibie dachowej rozrnia si: patwie kalenicowe, umieszczone w kalenicy, patwie lece na murach zwane czsto muratami lub patwiami stopowymi oraz patwie porednie. Patwie opierajce si na stropie i znajdujce si pod supkami to podwaliny. Supki s elementami pionowymi i przekazuj obcienia od patwi w postaci sil skupionych bezporednio na strop lub za porednictwem podwalin. W tym drugim przypadku obcienia rozkadaj si na wiksz powierzchni. Mieczami nazywamy elementy suce do usztywnienia wiby w kierunku podunym, ktre jednoczenie zmniejszaj rozpito patwi, czc patwie ze supkami. W celu usztywnieRys. 85. Wizar o ustroju krokwiowym z jtk (ustrj nia dachu w kierunku jtkowy): 1 - krokiew; 2 - belka gwna; 3 - jtka; 4 - deska stajca; 5 - wiatrownica; 6- murata poprzecznym, stosuje

si w wizarach prty ukone, tzw. zastrzay. Stenia poziome wystpujce w wizarach nosz nazw kleszczy. S one umiejscowione pod patwiami. W przypadku zaoenia ich nad patwiami nosz nazw jtki. Supki wraz z patwiami i mieczami nazywamy ramami stolcowymi. W kierunku podunym wib usztywnia si wiatrownicami przybijanymi ukonie do spodu krokwi. Rys. 86. Ustrj z jtk podpart: Zasadnicze elementy konstrukcyjne 1 - zastrza; 2 - jtka wiby dachowej przedstawiono na rysunku 84., na przykadzie dachu krokwiowego. Inne, czsto spotykane rozwizania konstrukcji dachowych, obrazuj rysunki 85., 86. STROPODACHY Stropodachami nazywamy przekrycia budynkw, ktre jednoczenie speniaj rol stropu i pokrycia dachowego. Nachylenie stropodachw wynosi od 2 do 30%, ktre uzyskuje si poprzez pochye uoenie pyt stropowych lub dziki uoeniu na poziomych stropach warstwy wyrwnawczej o rnej gruboci, wedug ustalonych spadkw. Dobrze wykonane stropodachy w budynkach mieszkalnych powinny chroni pomieszczenia przed nadmiernymi stratami ciepa, opadami atmosferycznymi, zbytnim nagrzaniem przez promienie soneczne oraz przenosi obcienia od niegu, wiatru i od ludzi znajdujcych si na nich podczas konserwacji lub naprawy. Ponadto pomieszczenia o duym zawilgoceniu powietrza wewntrznego powinny mie od strony sufitu izolacj paroszczeln zabezpieczajc materia lermoizolacyjny (ocieplajcy) przed zawilgoceniem par wodn przenikajc z wntrza pomieszczenia i skraplajc si na skutek ochodzenia pod pokryciem dachowym. Innym rozwizaniem moe by taka konstrukcja, ktra umoliwia odprowadzenie pary na zewntrz stropodachu oraz wysychanie zawilgoconego materiau termoizolacyjnego. Stropodachy mog by jedno-, dwu- lub czterospadowe, w zalenoci od szerokoci i ksztatu budynku oraz jego konstrukcji. Ponadto moemy je podzieli na jedno- i dwupaszczyznowe. W stropodachach dwupaszczyznowych konstrukcja poziomego, zazwyczaj, stropu jest oddzielona od pochyej poaci dachowej, poddaszem przeazowym. W jednopaszczyznowych konstrukcja stropu i dachu jest zespolona cakowicie w jeden pochyy ustrj. Zaleca si stosowanie stropodachw jednopaszczyznowych wentylowanych. Do najczciej stosowanych stropodachw w budownictwie jednorodzinnym nale: pene, wentylowane i odpowietrzane. W celu zapewnienia odpowiedniej izolacyjnoci termicznej stosuje si rnego rodzaju warstwy ocieplajce. Do ocieplania stropodachw mona stosowa pyty z weny mineralnej, styropianu i ze szka piankowego, ktre ukada si na zaprawie cementowej o sto-

sunku cementu do piasku jak 1:3. Ocieplenie z pyt pilniowych porowatych, padzieowych, styropianowych i ze spienionego poliuretanu ukada si na gorcym lepiku asfaltowym (na ktrym mog by ukadane take elementy ocieplajce wymienione uprzednio). Do wykonania izolacji termicznej stosuje si take odsiany uel granulowany i kotowy, glinoporyt, keramzyt, wen ulow, pyty i maty z weny ulowej, wen bazaltow, wen mineraln, przdz i wat szklan oraz maty z przdzy i waty szklanej. Stropodachy pene nie s wentylowane. Wszystkie warstwy przylegaj do siebie nie ma w nich adnych szczelin umoliwiajcych wypyw powietrza i pary wodnej spod pokrycia. Mog by stosowane nad pomieszczeniami suchymi i musz by wykonane z materiaw suchych. Stropodachy pene skadaj si z piciu zasadniczych warstw: konstrukcyjnej, paroizolacji uoonej na warstwie konstrukcyjnej, warstwy ocieplajcej, gadzi cementowej stanowicej podkad pod pokrycie oraz pokrywczej, zabezpieczajcej przed opadami atmosferycznymi. Konstrukcj non moe stanowi kady rodzaj stropu midzykondygnacyjnego o odpowiedniej nonoci. Do wykonania izolacji paroszczelnej stosowane s papy asfaltowe, ukadane w jednej lub dwch warstwach na lepiku asfaltowym na podou betonowym dobrze wyrwnanym, lub powoki asfaltowe, z tworzyw sztucznych czy farb olejnych. Najszczelniejsze s warstwy z emalii chlorokauczukowej, poliwinylowej i epoksydowej. Zwikszenie paroszczelnoci mona uzyska przez wykonanie szczelnych tynkw na suficie pod stropodachem (z zaprawy cementowej z dodatkiem rodkw wodoszczelnych). Nie naley stosowa tutaj materiaw termoizolacyjnych pochodzenia organicznego, gdy pod wpywem wilgoci mog ulec rozkadowi lub zagrzybieniu. Grubo warstwy materiau uytego do ocieplenia powinna wynika z bilansu cieplnego. Na warstwie ocieplajcej ukada si izolacj z lepiku, a na niej gad cementow gruboci minimum 3,5 cm, ktrej konsystencja w momencie ukadania powinna by gstoplastyczna. Po wyschniciu gadzi, stropodach kryje si podwjnie lub potrjnie pap asfaltow, przy czym zalecane jest pokrycie z trzech warstw papy. W stropodachach naley zwrci szczegln uwag na dylatacje, gdy podlegaj one silnym wahaniom temperatury i to nie tylko w okresie pomidzy latem i zim, ale rwnie w okresach dobowych. W tych warunkach w warstwach skadowych stropodachu wystpuj znaczne i zrnicowane odksztacenia termiczne. Z tego wzgldu trzeba przewidywa dylatacje zarwno w obrbie poszczeglnych warstw (szczeglnie grnych, gdzie dobowe wahania temperatur s najwiksze), jak i pomidzy pozostaymi warstwami. Warstwa gadzi, stanowica podkad pod pokrycie dachowe, powinna by podzielona dylatacjami na pola o powierzchni okoo 3-5 m2. Naley rwnie pamita, e paroizolacje, oddzielajce zazwyczaj warstw ocieplajc od konstrukcji nonej stropodachu, powinny w miar moliwoci by wykorzystane jako dylatacje poziome, umoliwiajce niezalene ruchy tych warstw (polizg). Z tego wzgldu podane jest, aby poszczeglne warstwy papy skadajce si na paroizolacje nie byy sklejone pomidzy sob. Pod oparciami elementw nonych na cianach powinny znajdowa si

przekadki dylatacyjne, np. z warstw niesklejonej midzy sob papy bitumicznej (talkowanej, niepiaskowej). Nowym rodzajem stropodachu penego jest tzw. stropodach odwrcony. Rni si on od zwykego penego tym, e ma pokrycie papowe, uoone bezporednio na wyrwnanej warstwie nonej, a na pokryciu ukada si termoizolacj ze styropianu o gstoci objtociowej co najmniej 30 kg/m3, przykryt warstw wiru. Nowy rodzaj stropodachu ma nastpujce zalety: - atwo ukadania pyt styropianu na pokryciu, ktre jednoczenie peni rol paroizolacji. Z tego wzgldu stropodach ten nadaje si szczeglnie do stosowania nad pomieszczeniami o znacznej wilgotnoci wzgldnej; - moliwo zawilgocenia warstwy styropianu wod opadow jest niewielka, gdy styropian jest mao nasikliwy i szybko wysycha; - warstwa wiru podwysza odporno ogniow pokrycia; w czasie eksploatacji nie trzeba ponosi nakadw na konserwacj pokrycia papowego. Jedyn powaniejsz wad tego stropodachu jest jego nieco wikszy ciar. Pokrycie papowe pod warstw wiru ukada si wedug tych samych zasad, jak na dachach bezwirowych, jedynie obrbki przy lejach spustowych i na obwodzie stropodachu powinny uwzgldnia materia sypki. Przy lejach stosuje si obwodowe siatki zatrzymujce ziarna wiru, a na krawdziach stropodachu odpowiednie blaszane okapy z progami na wysoko zasypki. Ze wzgldu na dowiadczalne sprawdzenie w tych konstrukcjach tylko ocieplenia z pyt styropianowych inna termoizolacja nie jest zalecana. Stropodachy pene dopuszcza si do stosowania w budownictwie mieszkaniowym jednorodzinnym. Musimy jednak wiedzie, e maj one kilka wad, wrd ktrych do najwaniejszych nale: duy ciar wasny; konieczno bardzo dokadnego wykonania paroizolacji, gdy w przeciwnym przypadku moe nastpi zawilgocenie materiau izolacyjnego, kondensacja pary wodnej wewntrz stropodachu lub na Rys. 87. Stropodach peny; 1 pokrycie papowe; 2 jego dolnej powierzchni (na stropie); gad cementowa; 3 izola potrzeba przeciwdziaania odksztacja termiczna; 4 paroizolaceniom termicznym poprzez wykonanie cja; 5 strop elbetowy dylatacji obwodowych oraz powierzchniowych, ktrych celem jest niedopuszczenie do zarysowania murw w poziomie stropodachu. Przykady rozwiza konstrukcyjnych stropodachw niewentylowanych pokazano na rysunkach 87. i 88.
Rys. 88. Wze okapowy stropodachu penego z pyt ebrowych: 1 - pokrycie papowe; 2 - gad cementowa 3 cm; 3 - styropian 6 cm; 4 pyty ebrowe; 5 szczelina dylatacyjna; 6 pyta okapowa zakotowiona w wiecu; 7 styropian 3 cm; 8 wieniec elbetowy

Stropodachy wentylowane (rys. 89.) stanowi ekonomiczn form ewolucji dachu tradycyjnego z poddaszem, polegajc na zmniejszeniu wysokoci poddaRys. 89. Stropodach wentylowany z pyt kanaowych i pyt korytkowych - szczeg gzymsu: I - pokrycie dachowe; 2 - gad wyrwnawcza 1-2 cm; 3 - pyty korytkowe; 4 - aurowe murki z cegy lub blokw betonu komrkowego; 5 - przestrze powietrzna wentylowana; 6 izolacja termiczna; 7 - strop kanaowy; 8 - szczelina dylatacyjna wypeniona styropianem; 9 - klocki drewniane do zamocowania rynny; 10 otwory wentylacyjne nawiewne; II - ocieplenie styropianem; 12 - ciana z bloczkw gazobetonowych

sza a do niedostpnej dla czowieka szczeliny powietrznej jednake umoliwiajcej ruch i wymian powietrza. Konstrukcj najczciej stosowanego stropodachu wentylowanego dwudzielnego stanowi: strop nad ostatni kondygnacj, cianki aurowe, pyty dachowe. Na stropie ostatniej kondygnacji ustawia si cianki aurowe, a na nich pyty dachowe. W budownictwie jednorodzinnym s to czsto pyty korytkowe. Osiowy rozstaw cianek aurowych powinien by rwny modularnej dugoci pyt dachowych. W przypadku pyt korytkowych wynosi on 210-300 cm (co 30 cm). W zalenoci od kierunku uoenia pyt, cianki aurowe mog mie przekrj prostoktny (pyty ukadane prostopadle do linii okapu) lub trapezowy (pyty ukadane rwnolegle). Zrnicowanie wysokoci cianek aurowych uzalenione jest od spadku poaci dachowej. Pomidzy ciankami aurowymi, na grnej powierzchni stropu ostatniej kondygnacji ukadana jest warstwa termoizolacyjna: wena mineralna lub styropian o gruboci 20-24 cm. Przestrze zawarta pomidzy izolacj termiczn a spodem pyt dachowych nazywa si przestrzeni wentylowan. Przestrze ta zamknita jest na obwodzie cianami zewntrznymi budynku. W cianach tych, powyej izolacji termicznej, najlepiej pod stropem pyt dachowych, umieszcza si otwory nawiewno-wywiewne umoliwiajce wymian powietrza znajdujcego si w przestrzeni wentylowanej z otoczeniem zewntrznym. Otwory te wykonuje si np. w postaci wmurowanych rurek drenarskich, zabezpieczonych siatk przed ingerencj ptakw. Odlego pomidzy przeciwlegymi otworami wlotowymi i wylotowymi nie powinna przekracza 15 m, a czna powierzchnia kadego z tych dwch rodzajw otworw nie moe by mniejsza ni 0,001 powierzchni stropodachu. Na pytach dachowych (korytkowych) wykonuje si betonow warstw wyrwnawcz o gruboci nie wikszej ni 2,5 cm, a na niej pokrycie dachowe z 3 warstw papy na lepiku.

Dylatacje obwodowe i poaciowe wykonuje si podobnie jak w przypadku stropodachw penych. Zastosowanie szczelin dylatacyjnych umoliwia ruch pyty dachowej i kompensacj odksztace poziomych. Mechanizm pracy stropodachu tego typu polega na tym, e para wodna znajdujca si w powietrzu pomieszcze ostatniej kondygnacji moe swobodnie migrowa poprzez konstrukcj stropu i jego ocieplenie do przestrzeni wentylowanej, skd odprowadzana jest na zewntrz poprzez otwory wywiewne. W ten sposb wyeliminowana zostaa moliwo zawilgocania stropw ostatniej kondygnacji. Stropodachy wentylowane maj w zasadzie nieograniczon przydatno uytkow, pod warunkiem prawidowego ich wykonania. Najwiksz zalet stropodachw wentylowanych jest moliwo stosowania ich nad pomieszczeniami nawet o znacznej wilgotnoci, takimi jak suszarnie, anie itp. Stropodachy odpowietrzane stanowi pewn modyfikacj stropodachw wentylowanych. Wentylacja wewntrznej przestrzeni stropodachu odbywa si moe poprzez odpowiednio przygotowan perforacj i kanaliki zarwno w materiaach papowych jak rwnie w konstrukcji samego stropodachu. Charakterystyczne przykady rozwiza konstrukcyjnych tych stropodachw przedstawiono na rysunku 90. TARASY Tarasy rni si od stropodachw mniejszym nachyleniem poaci oraz nawierzchni zewntrzn odporn na ruch pieszy. Stropy tarasowe mog by ocieplone (nad pomieszczeniami ogrzewanymi) lub nieocieplone (nad przestrzeni otwart). Tarasy, poza warstwami stosowanymi w stropodachach, maj jeszcze warstw wierzchni zabezpieczajc od mechanicznych uszkodze. Najczciej s to gad lub pytki oddylatowane poziom wkadk z papy asfaltowej (uoonej luzem) lub warstwa podsypki piaskowej. Na tarasach wymagane s na ogl trzy rodzaje izolacji: parochronna, cieplna i przeciwwilgociowa. Uwagi dotyczce tych izolacji podano w wymaganiach technicznych, a przykadowe rozwizanie stosowane w tarasach pokazano na rysunku 6. Roboty wykoczeniowe finalizuj prace zwizane z realizacj obiektu. Nadaj one budynkowi i jego poszczeglnym pomieszczeniom waciwy wygld, zgodny z zamierzeniami architekta. Zastosowane rozwizania materiaowe musz by jednak cile dostosowane do wymaga funkcjonalnych, technicznych i zdrowotnych. Istotnym czynnikiem wpywajcym na zakres rzeczowy robt wykoczeniowych jest aspekt ekonomiczny, ktry wielokrotnie decyduje o przyjciu konkretnych rozwiza materiaowo-konstrukcyjnych. W niniejszym rozdziale zaprezentowano szereg rozwiza stosowanych we wspczesnym budownictwie mieszkaniowym, wskazujc rwnoczenie na uwarunkowania techniczne i uytkowe jakim powinny one odpowiada. Wybr, czciowo wynikajcy z wizji architekta, zawsze naley do inwestora.

Rys. 90. Stropodach odpowietrzany: 1 - pokrycie papowe; 2 - papa perforowana; 3 gad cementowa; 4 - izolacja termiczna; 5 paroizolacja; 6 strop elbetowy

POKRYCIA DACHOWE
INFORMACJE OGLNE Jednym z elementw majcych wpyw na prawidow eksploatacj i trwao budynku jest pokrycie dachowe, ktrego zadaniem jest ochrona obiektu przed dziaaniem wody opadowej, tj. deszczu, niegu i gradu. Do podstawowych wymogw stawianych pokryciom dachowym mona zaliczy: a) szczelno im dach bardziej paski tym szczelniejsze musi by pokrycie; b) maa odksztacalno termiczna pokrycie dachowe pracuje w zmiennych temperaturach, ktre wahaj si od okoo +90C latem do okoo -25C zim; c) niepalno; d) nienasikliwo im wiksza nasikliwo materiau tym musi by wiksze pochylenie poaci dachowych; e) mrozoodporno;

trwao w rozumieniu niezmiennoci cech wytrzymaociowych i fizycznych w czasie (odporno na starzenie); g) atwo wykonywania konserwacji i napraw. Dobr waciwego rozwizania materiaowego musi by poprzedzony wnikliw analiz uwzgldniajc midzy innymi warunki klimatyczne w strefie pooenia obiektu, konstrukcj dachu, uksztatowanie poaci dachowych i ich pochylenie, wzgldy estetyczne i kulturowe oraz aspekt ekonomiczny (czasami lepiej ponie wiksze nakady inwestycyjne, aby uzyska pokrycie trwalsze i wymagajce w pniejszym okresie mniejszych nakadw na konserwacj i remonty). Zakres zastosowania poszczeglnych rozwiza materiaowych pokry okrelony jest w funkcji pochylenia poaci dachowych. Polska Norma PN89/B02361 dopuszcza trzy sposoby oznaczania pochylenia poaci dachowych, a mianowicie: a) wartoci kta a zawartego pomidzy poaci dachow a jej podstaw; b) stosunkiem wysokoci poaci dachowej "h" do jej podstawy "a" wyraonym w postaci uamka dziesitnego; c) stosunkiem wysokoci poaci dachowej "h" do jej podstawy "a" wyraonym w procentach. Rys. 91. Pochylenie poaci Oznaczenia i symbolika wedug rysunku 91. dachowych Wymagania dotyczce pochylenia poaci dachowych ilustruje rysunek 14. Techniki krycia dachw zalecane do stosowania we wspczesnym budownictwie przedstawiono w tabeli 8.
TABELA 8 Stosowane techniki krycia dachw Rodzaj dachu a) stromy Technika krycia papa na deskowaniu gonty papowe na deskowaniu blacha paska na deskowaniu blacha falista na atach lub patwiach blacha trapezowa na atach lub patwiach blacha fadowa na atach lub patwiach dachwki ceramiczne dachwki betonowe pyty faliste bezazbestowe pyty faliste bitumiczne

f)

papy naley stosowa przy pochyleniach 0,2-0,6 (zalecane 0,2-0,4), a trzema przy spadkach poaci od 0,05-0,3 (zalecane 0,05-0,2), Do wykonywania pokry dachowych mona stosowa: papy wierzchniego krycia tektura nasczona asfaltem impregnacyjnym z obustronn powok z masy asfaltowej po stronie wierzchniej, pokryta posypk z upku chlorytoserycytowego, a od spodu piaskiem lub mczk z upku; papy podkadowe o budowie jak wyej, lecz z obustronn posypk z piasku lub mczki; papy bezosnowowe z folii aluminiowej folia aluminiowa moletowana jednostronnie pokryta mas asfaltow; papy na osnowie z tkaniny technicznej budowa jak papy podkadowej, lecz w miejsce tektury umieszczona jest tkanina techniczna. Poszczeglne rodzaje papy wytwarzane s w rnych odmianach, i tak: papy wierzchniego krycia produkowane s w odmianach opisanych symbolami 400/1200, 400/1400, 400/1600, 500/1300, 500/1500 i 500/1700 (pierwsza liczba symbolu okrela mas w gramach 1 m2 tektury, a druga zawarto asfaltu w 1 m2 papy); papy podkadowe wykonywane s w odmianach: 315/1100 i 400/1200. Papy bezosnowowe z folii aluminiowej oraz papy na osnowie z tkaniny technicznej naley stosowa wymiennie z pap podkadow. Zgodnie z Instrukcj ITB nr 223 w dachach o maych spadkach zaleca si stosowa odmiany papy podane w tabeli 9.
TABELA 9 Spadek poaci dachowej
5% 10% 15% 20%

Odmiana papy podkadowej 2 x 400/1200 2 x 400/1200 1 x 315/1 10+1 x 400/1200 1 x 400/1200 wierzchniego krycia 1 x 500/1500 1 x 500/1300 1 x 400/1200 1 x 500/1700

b) paski

papa na betonie papa na materiale termoizolacyjnym pokrycia bezspoinowe

POKRYCIA PAPOWE Do krycia dachw mog by stosowane papy asfaltowe lub smoowe (rzadziej). Liczba warstw papy niezbdna do zapewnienia szczelnoci pokrycia uzaleniona jest od pochylenia poaci dachowej, i tak: pokrycie dwoma warstwami

Pokrycia papowe mona ukada na sztywnych podoach z: zaprawy cemen2 towej marki 8,0 MPa (80 kG/cm ), materiaw termoizolacyjnych (styropian 3 3 o gstoci 30 kg/m , wena mineralna o gstoci 180 lub 200 kg/m ) lub na podkadzie drewnianym z desek lub sklejki wodoodpornej. Uwaga! Podoe z zaprawy cementowej powinno by zdylatowane, np. poprzez pocicie wieej zaprawy kielni, na pola o dugoci boku 2 *- 2,5 m. Wilgotno podkadu nie powinna by wiksza ni 8%, co oznacza, e pokrycia papowe naley ukada w okresach bezdeszczowych. Pap w zasadzie ukada si pasami rwnolegymi do okapu jak to pokazano na rysunku 92. Przy pochyleniach wikszych (tj. powyej 30%), z uwagi na moliwo "spywania" papy, zalecane jest stosowanie krycia pasami prostopadymi do okapu . Przy tym sposobie ukadania arkusze papy musz co najmniej 50 cm zachodzi na drug poa.

Rys. 92. Ukad warstw w wielowarstwowych pokryciach papowych

Poszczeglne arkusze naley la. czy na zakady o minimalnej szerokoci 10 cm. Sposoby rozmieszczania zakadw przedstawia rysunek 93.

Rys. 93. Prawidowo i wadliwie wykonane zakady arkuszy papy: a. nieprawidowo; b. prawidowo

W przypadku krycia pap na deskowaniu pierwsz warstw przybija si do podoa drewnianego przy pomocy gwodzi z szerokim ebkiem, tzw. papiakw. Gwodzie naley rozmieszcza wzdu krawdzi papy nie rzadziej ni co 5 cm. Pozostae warstwy papy przykleja si do wczeniej uoonych. Na rysunku 94. przedstawiono sposb mocowania papy do podkadu drewnianego. Rysunek 95. ilustruje inny, obecnie rzadziej spotykany, sposb ukadania pokrycia papowego na podkadzie drewnianym. W tym przypadku pap przybija si do umieszczonych prostopadle do okapu listew trjktnych. Jako wierzchni warstw pokrycia ukadanego na podkadzie drewnianym mona stosowa gonty papowe, ktrych grne krawdzie mocuje si do podkadu za pomoc gwodzi lub klamer, natomiast dolne krawdzie wyposaone s w samoprzylepne paski (przyklejenie nastpuje po kilku dniach dziaania temperatury powyej

Rys. 96. Przykadowe ksztaty gontw papowych (wymiary w milimetrach)

20C) lub przez podgrzanie palnikiem gazowym. Na rysunkach 96. i 97. pokazano przykadowe wzory gontw papowych oraz sposoby ich ukadania. W dachach z podkadem betonowym lub z zaprawy cementowej pap przykleja si do podoa za pomoc lepikw na zimno lub na gorco bez wypeniaczy, wedug zasady klejce do klejcego (papa i podkad powinny by posmarowane lepikiem). W przypadku lepikw na zimno istotne jest odczekanie okresu niezbdnego do odparowania rozpuszczalnikw. Natomiast przy stosowaniu lepikw na gorco konieczne jest zachowanie reimw temperaturowych. Za optymaln uwaa si temperatur okoo 160-180C. Lepik zbyt chodny le si rozprowadza. Nadmierne nagrzanie lepiku powoduje trwae zmiany jego wasnoci (przegrzany lepik po ostygniciu jest kruchy). Uwaga! Do pap asfaltowych naley stosowa wycznie lepiki asfaltowe, a do papy smoowej tylko smo. Poszczeglne arkusze, wczeniej pocite na odcinki o dugoci 8-10 m i rozprostowane, przykleja si kolejno do zagruntowanego podoa zaczynajc od strony zawietrznej. Fragmentami wymagajcymi szczeglnej starannoci wykonawstwa s kosze zlewowe czyli wklse styki poaci dachowych. Na rysunku 98. przedstawiono prawidowy ukad

Rys. 94. Mocowanie pierwszej warstwy papy do podkadu drewnianego: a. przekrj poprzeczny; b. widok z gry

Rys. 95. Krycie pojedyncze na listwach z paskami

Rys. 97. Sposb ukadania gontw papowych na podkadzie drewnianym: 1 gonty papowe z podkadkami; 2 - pokrycie kalenicy; 3 - pas papy przyklejony Dysperbitem; 4 kierunek ukadania gontw; 5 - pas papy lub gonty uoone noskami do gry; przesunite o 1/2 t w stosunku do pierwszej zewntrznej warstwy gontw; 6 blacha okapowa; 7 pierwsza warstwa gontw

Rys . 98. Ukad warstw pokrycia papowego w koszu zlewowym: 1 papa podkadowa; 2 -' papa na tkaninie technicznej; 3 papa wierzchniego krycia

warstw pokrycia w koszu zlewowym. W lej strefie zalecane jest zastpienie co najmniej jednej warstwy papy podkadowej pap na tkaninie technicznej. Oprcz tradycyjnych pap na osnowie z tektury w ostatnim czasie pojawiy si nowe rodzaje papy produkowane na bazie bitumw modyfikowanych elastomerami, np. APP z wkadk z wkna szklanego. Wierzchnia strona takiej papy posypana jest talkiem lub warstw upkw mineralnych, a od spodu pokryta jest foli termotopliw. Papy tego rodzaju przykleja si do podoa betonowego roztapiajc foli termotopliw pomieniem palnika gazowego i dociskajc silnie do podoa. Pokrycie takie mona wykonywa jako jednowarstwowe. Uwaga! Proponowane przez dystrybutorw nowe papy musz by dopuszczone przez ITB w Warszawie do stosowania w budownictwie. Materiaw nie posiadajcych aprobat lub atestw w zasadzie nie stosuje si. POKRYCIA BEZSPOINOWE Pokrycia takie mona stosowa w dachach paskich o maym lub bardzo maym nachyleniu (1-2%). Tworz one jednolit i cig warstw izolacyjn, wykonan poprzez natrysk modyfikowanej emulsji asfaltowej, naniesienie specjalnych past emulsyjnych, laminatw na bazie ywic epoksydowych, poliestrowych, polichloroprenowych czy te cyklolepu, zbrojonych wknem szklanym. W budownictwie jednorodzinnym pokrycia bezspoinowe uywane s bardzo rzadko. POKRYCIA Z BLACHY Do krycia dachw mona stosowa blach w postaci: arkuszy paskich ( blacha stalowa czarna, blacha stalowa ocynkowana, cynkowa, miedziana lub aluminiowa); arkuszy z blach profilowanych: falistych, fadowych, trapezowych, dachwkowych itp. Arkusze paskie o gruboci 0,5-0,6 mm stosuje si do krycia dachw o spadku wikszym ni 20% (zalecane pochylenia 30-60%). Najtrwalsze, ale rwnie i najdrosze, s pokrycia z blachy miedzianej (twao do okoo 300 lat), w dalszej kolejnoci z blachy cynkowej, aluminiowej, stalowej ocynkowanej i stalowej czarnej. Sposb czenia arkuszy blachy uzaleniony jest od pooenia styku w stosunku do okapu, i tak: w stykach prostopadych do okapu arkusze czy si ze sob na tzw. rbek stojcy podwjny, natomiast w stykach rwnolegch do okapu stosuje si poczenia na rbek lecy pojedynczy lub podwjny. Arkusze mocuje si do podoa drewnianego wykonanego w postaci szczelnego deskowania pokrytego od gry pap (dawniej pokrycie z blachy ukadano na deskowaniu aurowym ) za pomoc apek w rbkach stojcych lub abek w rbkach lecych. Sposoby czenia i mocowania blachy pokazano na rysunku 99. Blachy profilowane (faliste, fadowe, trapezowe, dachwkowe, panele) wytwarzane s przewanie z blachy stalowej ocynkowanej, wzgldnie blachy stalowej pokrytej wielowarstwow powok zabezpieczajc, wykonywan na bazie ywic akrylowych i poliestrowych. Materiay te mona stosowa do krycia dachw
Rys. 99. Rodzaje pocze arkuszy blachy: a. na rbek stojcy podwjny; b. na rbek stojcy podwjny (kolejne fazy zaginania); c. na rbek lecy pojedynczy; d. na rbek lecy podwjny (wymiary podano w cm)

0 pochyleniu poaci wikszym od 0,2 dla blachy falistej (zalecane powyej 0,3) 1 wikszym od 0,05 dla blach trapezowych i fadowych (zalecane powyej 0,2). Arkusze blach profilowanych ukada mona na: atach drewnianych w rozstawie co okoo 40-50 cm, patwiach drewnianych lub stalowych, deskowaniu szczelnym pokrytym od gry pap. Pyty mocuje si do podkadu przy uyciu rub lub wkrtw nierdzewnych, przy czym powinny one przechodzi przez grn fal. Pod bem ruby lub wkrtu naley umieci uszczelniajce podkadki neoprenowe (z kauczuku syntetycznego). Sposoby mocowania pyt profilowanych na przykadzie pyt falistych ilustruje rysunek 100. Powlekane blachy panelowe przewanie przystosowane s do mocowania do podoa (szczelne deskowanie pokryte pap lub foli budowlan) za pomoc apek wkrcanych w rbek stojcy stanowicy poczenie poszczeglnych paneli. Sposb mocowania blach dachwkowych uzaleniony jest od ich formatu i kadorazowo okrela go producent. Niezalenie od uksztatowania arkuszy, podczas ukadania pokry z blach powlekanych, naley zwrci szczegln uwag na zabezpieczenie powoki przed uszkodzeniem mechanicznym. Kade nawet najmniejsze zadrapanie powoki ochronnej moe stanowi rdo korozji metalu.

100. Mocowanie pyt profilowanych do patwi: a. drewnianych, b., c., d. stalowych

POKRYCIA DACHWKAMI CERAMICZNYMI, BETONOWYMI l PYTAMI FALISTYMI Obecnie bardzo chtnie stosowane s pokrycia dachwkami ceramicznymi i betonowymi. Zaliczane s one do pokry trwaych (dla dachwek ceramicznych trwao okrelana jest na okoo 100 lat), ognioodpornych i estetycznych. Do ich wad zaliczamy znaczny ciar i pracochonno wykonania. Aktualnie na rynku dostpne s zarwno dachwki tradycyjne cignione jak i toczone, np. dachwki: karpiwki, zakadkowe, eswki, klasztorne, marsylskie, mnich-mniszka, oraz dachwki nowych typw, tak produkcji krajowej jak np. krotoszyska i importowane dachwka berliska itp. W ofercie handlowej spotyka si dachwki o zrnicowanej barwie, rnym stopniu spieczenia czerepu lub glazurowane. Rwnoczenie na rynku materiaw budowlanych dostpne s dachwki betonowe, wykonywane z prasowanych mas betonowych barwionych farbami trwale wchodzcymi w reakcj ze spoiwem cementowym. Czsto dachwki betonowe posiadaj lepsze cechy wytrzymaociowe od dachwek ceramicznych. Ich zalet jest duo nisza cena ni ceramicznych. Dokonujc doboru rodzaju dachwek naley, oczywicie poza wzgldami ekonomicznymi i estetycznymi, kierowa si szczelnoci wykonanego z nich pokrycia. W zasadzie za najszczelniejsze mona uzna podwjne pokrycie dachwk karpiwk, natomiast do najmniej szczelnych zalicza si pokrycia z dachwek eswek cignionych oraz typu mnichmniszka. Niezalenie od przyjtego rozwizania materiaowego dachwki ukada si na latach przybitych do drewnianej konstrukcji dachowej. W ostatnich latach pod pokrycia ceramiczne czy te betonowe czsto wykonuje si dodatkowo podkad w postaci szczelnego deskowania pokrytego od gry pap lub foli budowlan zbrojon

Rys. 102. Krycie dachu dachwk zakadkow (a); i marsylsk (b)

sowania dodatkowego szczelnego podkadu pod zasadniczymi atami (rwnolegymi do okapu) naley umieci aty poprzeczne, tzw. kontraty, przybijane z reguy do krokwi. Elementy te maj zapewni swobodny spyw wody opadowej, ktra ewentualnie przeniknie przez nieszczelnoci pokrycia z dachwek. Sposb ukadania i mocowania dachwek jest uzaleniony od ich rodzaju. W przypadku nowych rozwiza materiaowych, np. dachwek importowanych, niezbdne rozstawy at i technologi montau powinien okreli producent lub dystrybutor.

Rys. 103. Krycie dachu dachwk eswk (a) i eswk z nakadkami (b)

oa deskowego lub at drewnianych gwodziami nierdzewnymi z uszczelkami neoprenowymi i kapturkami ochronnymi. Przycina si je rczn pik do drewna. Wad niektrych rodzajw pyt falistych z modyfikowanych bitumw jest ich palno. Decydujc si na zastosowanie tego materiau trzeba zada od producenta czy te dystrybutora aktualnego wiadectwa niepalnoci. Dostpne w handlu pyty z tworzyw sztucznych w zasadzie przeznaczone s do krycia obiektw tymczasowych lub wszelkiego rodzaju zadasze i wiat. Nie zaleca si stosowania ich w budownictwie mieszkaniowym. OBRBKI l OPIERZENIA BLACHARSKIE Wykoczeniowym elementem pokrycia dachowego zabezpieczajcym budynek przed niekorzystnym dziaaniem wd opadowych, s obrbki i opierzenia blacharskie. Najczciej s one montowane na: styku poaci dachowej z elementami wystajcymi ponad dach (attyki, cianki kolankowe, kominy, wyazy dachowe, wywietrzniki itp.), okapach i podokiennikach. Obrbki i opierzenia wykonuje si z blachy stalowej ocynkowanej o gruboci 0,5-0,7 mm, rzadziej z blachy cynkowej, miedzianej lub aluminiowej. Sposb ich ksztatowania naley indywidualnie opracowa dla konkretnych rozwiza materiaowo-konstrukcyjnych zabezpieczanych elementw budowlanych kierujc si nastpujcymi zasadami: - dla dachw krytych pap o pochyleniach poaci dachowych mniejszych ni 10% obrbki blacharskie musz by wyoone na pokrycie dachowe. Przy pochyleniach wikszych ni 10% obrbki wkleja si pomidzy warstwy papy; obrbki w cianach murowanych z cegy mocuje si za porednictwem tzw. wydr, czyli bruzd wykutych w murze na gboko okoo 2-3 cm. Blach mocuje si do ciany rozmieszczanymi co okoo 0,5 m ocynkowanymi haczykami blacharskimi. W przypadku elementw elbetowych, np. prefabrykowanych kominw, opierzenie mona zamocowa paskiem bitumicznej folii samoprzylepnej typu Izofolia; - pod opierzenia wykonywane na powierzchniach poziomych lub prawie poziomych naley uoy podkadk z papy izolacyjnej lub dachowej na lepiku; - poczenia poszczeglnych arkuszy blachy powinny by wykonane na rbek stojcy lub lecy i ewentualnie oblutowane (przy rbkach pojedynczych); - w przypadku mocowania obrbek i opierze gwodziami wbijanymi przez blach w koki drewniane lub wkrtami z kokami rozporowymi poliamidowymi, kadorazowo gwk cznika naley zakry kopaczkiem z blachy i obwodowo oblutowa; - okapy opierze powinny by oddalone od lica wykoczonej powierzchni ciany o co najmniej 5 cm, co zabezpiecza mur przed zawilgoceniem wod spywajc z obrbki. Na rysunkach 106.112. przedstawiono kilka przykadw najbardziej typowych obrbek i opierze blacharskich. Ilustruj one sposb wykoczenia poaci dachowych krytych pap. Na rysunkach od 113. do 118. pokazano przykadowe obrbki blacharskie poaci krytych dachwkami, blachami profilowanymi oraz podokiennika.

Stosowane dawniej, a obecnie z uwagi na szkodliwe oddziaywanie dla zdrowia wycofane z uytku, pyty azbestowo-cementowe faliste, zwane popularnie eternitem, zostay zastpione przez dwa rodzaje elementw, a mianowicie: pyty faliste bezazbestowe oraz pyty faliste z modyfikowanych bitumw stabilizowanych wknem szklanym, typu Ondulina. Pyty bezazbestowe posiadaj identyczny zakres stosowalnoci jak dawniej produkowane pyty azbestowo-cementowe faliste. Ukadane s one na atach drewnianych rozmieszczonych co okoo 0,5 m lub na patwiach stalowych (rys. 105.). Pyty przykrca si wkrtami z bem szecioktnym przez uprzednio nawiercony otwr. Uszczelnienie stanowi spryste podkadki neoprenowe. Uwaga! Pyty tego rodzaju musz posiada moliwo swobodnych odksztace termicznych, w zwizku z czym po dokrceniu wkrtw do oporu konieczne jest ich poluzowanie o p obrotu. Barwione pyty faliRys. 105. Pokrycie z pyt falistych bezazbestowych: a. przekrj poprzeczny; b. przekrj poduny: 1 - pyty faliste; 2 - warstwa powietrzna; 3 - powoka uszczelniajca; 4 izolacja termiczna; 5 - wkrty ocynkowane z mikkimi podkadkami; 6 - aty drewniane; 7 - tynk modyfikowanych bitumw s wyrobem bardzo lekkim i atwym montau. Przybija si w je do Szcze|neg0 podste z

Rys. 106. Przykad obrbki paskiego zwieczenia cianki kolankowej: 1 - obrbka blacharska; 2 - pokrycie papowe; 3 - deska lub klocek do mocowania obrbki; 4 dy lata ja wypeniona materiaem izolacyjnym; 5 - uszczelnienie kitem trwale plastycznym

Rys. 110. Obrbka okapu dachu paskiego krytego pap na betonie: a. okap bez gzymsu; b. gzyms w poziomie rynny; c. gzyms poniej rynny 1 - blacha okapowa; 2 rynna; 3 - uchwyt rynnowy; 4 - opierzenie gzymsu Rys. 107. Obrbka ciany (bez wydry); przy pochyleniu poaci dachowej mniejszym ni 10% pokrycie papowe: 1 odbj z zaprawy cementowej; 2 pokrycie papowe; 3 - pierwsza cz obrbki dwudzielnej; 4 druga cz obrbki dwudzielnej; 5 pas siatki tynkarskiej; 6 tynk

Rys. 111. Przejcie rury spustowej przez gzyms: 1 rynna; 2 - krciec (sztucer) rynny; 3 krciec (sztucer) wyprowadzony z pokrycia blaszanego gzymsu; 4 - obrbka blacharska gzymsu; 5 lut; 6 rura spustowa; 7 papa

Rys. 108. Obrbka przy cianie dachu krytego pap przy spadku poaci wikszym ni 10%: 1 pokrycie dachowe; 2 obrbka blacharska; 3 haczyk blacharski; 4 waeczek z lepiku, asfaltowej masy zalewowej lub kitu asfaltowo-kauczukowego Rys. 112. Obrbka komina przy kryciu dachu pap na deskowaniu (spadek poaci wikszy od 10%): 1 konierz z blachy; 2 odbj; 3 papa

Rys. 109. Obrbka attyki: 1 - obrbka blacharska; 2 - papa; 3 pokrycie dachowe; 4 odbj z zaprawy cementowej; 5 - listwa do mocowania obrbki; 6 - styropian; 7 - lepik; 8 - attyka

Rys. 113. Obrbka komina murowanego przy pokryciu dachu dachwkami: 1 dachwka; 2 hak mocujcy konierz; 3 konierz; 4 odbj

Rys. 114. Opierzenie okapu dachu krytego dachwk karpiwk: 1 - dachwka; 2 - blacha okapowa; 3 - pas usztywniajcy; 4 deska okapowa; 5 hak rynnowy

si powszechnie instalacje zewntrzne, na ktre skadaj si wiszce rynny oraz rury spustowe. Najczciej stosowane s rynny pokrge o rednicach 10,15,18 i 20 cm wykonane z blachy stalowej ocynkowanej o gruboci 0,55-0,7 mm (rzadziej montuje si rynny z blachy miedzianej lub cynkowej). rednica rynny zaley od wielkoci poaci dachowej. Przyjmuje si, e na 1 m2 rzutu poziomego poaci dachowej potrzeba okoo 0,8-1 cm2 przekroju rynny. Rynny powinny mie przebieg prostoliniowy (bez zaama) z niewielkim spadkiem w stron rury spustowej, wynoszcym od 0,5 do 2,0%. Rynny wiszce (rys. 119.) mocowane s do uchwytw rynnowych za pomoc tzw. wsw, czyli paskw z mikkiej blachy przynitowanych do uchwytu. Z reguy s one wytwa-

Rys. 115. Obrbka dachu krytego dachwk przy murze prostopadym do okapu: 1 - obrbka blacharska; 2 - pokrycie ceramiczne

Rys. 116. Opierzenia ciany kolankowej przy pokryciu blachami fadowymi: 1 - nakrywa cianki z blachy stalowej powlekanej; 2 papa podkadowa; 3 - wkrty; 4 - obrbka pionowa z blachy stalowej powlekanej; 5 kit tiokolowy

Rys. 117. Obrbka przy cianie szczytowej dachu krytego pytami falistymi: 1 pyta falista; 2 obrbka blacharska; 3 - pas wzmacniajcy; 4 nadbitka; 5 - ata; 6 - krokiew; 7 - haczyk blacharski

Rys. 118. Opierzenie podokiennika: 1 odbj; 2 nakadka przykrywajca miejsce umocowania blachy; 3 papa; (wymiary w mm)

Rys. 119. Przykady rozwiza rynien wiszcych blaszanych przy kryciu dachu: a. pap; b. blach pask; c. elementami falistymi; d. dachwkami 1 - deska okapowa; 2 - fartuch; 3 - klamerka; 4 - uchwyt; 5 - ws; 6 - nadbitka krokwi; (wymiary w cm)

ELEMENTY ODWODNIENIA DACHU Kolejnym elementem zabezpieczenia budynku przed zawilgoceniem wodami opadowymi s instalacje odwadniajce poacie dachowe. Wykonuje si je w dwch zasadniczych systemach, a mianowicie w postaci odwodnienia do wewntrz lub na zewntrz budynku. W budownictwie jednorodzinnym wykonuje

rane w odcinkach o dugoci 1 m, ktre czy si metod lutowania. Scalone rynny ukada si na uchwytach rynnowych i mocuje si zaciskajc na ich obrzeu wsy (rys. 120.). Spadek rynny uzyskuje si poprzez odpowiednie dogicie uchwytw. Kocowe odcinki rynien zakoczone s denkami z blachy. Odprowadzenie wody z rynny do rury spustowej odbywa si za pomoc krucw wsporczych, tzw. sztucerw (rys. 111.).

Rys. 120. Mocowanie rynny do uchwytu: a., b., c. za pomoc wsa; d. na zawj 1 - ws

Rys. 121. Sposoby mocowania rur spustowych i zabezpieczenia przed osuwaniem si : a. trjkcikiem; b. obrczk; c. paskiem blachy przylutowanym do rynny

Rys. 122. Kocwka rury spustowej nad powierzhni terenu: 1 - nakadka usztywniajca; 2 piercienie wzmacniajce

Rys. 123. Poczenie blaszanej rury spustowej z eliwn: 1 - rura blaszana; 2 konierz; 3 uszczelnienie; 4 rura eliwna

W instalacjach blaszanych rury spustowe z reguy wykonuje si z tego samego materiau co rynny. Przekrj rury powinien wynosi nie mniej ni 3/4 przekroju rynny, a rednica nie powinna by mniejsza ni 10 cm. Zasadniczo jedna rura spustowa powinna odprowadza wod z odcinka rynny nie duszego ni 20 m. Rury przytwierdzane s do ciany za pomoc specjalnych uchwytw. Sposb ich mocowania pokazano na rysunku 121. Woda z rur spustowych moe by odprowadzona bezporednio na powierzchni przylegego terenu lub do kanalizacji de-

Rys. 124. Elementy skadowe rynien i rur spustowych z tworzyw sztucznych

Oprcz rynien i rur spustowych z blachy stalowej ocynkowanej (cynkowej, miedzianej) coraz chtniej stosowane s rynny i rury spustowe z tworzyw sztucznych. W sprzeday dostpne s zestawy cznie z penym asortymentem elementw uzupeniajcych niezbdnych do wykonania instalacji (denka, naroa, sztucery, odgazienia oraz uchwyty przystosowane do montowania rnych elementw konstrukcji dachowej). Przykadowy, penoasortymentowy zestaw elementw, obrazuje rysunek 124. Poszczeglne elementy rynien i rur spustowych z tworzyw sztucznych czy si ze sob metod klejenia. Rynny plastikowe, w przeciwiestwie do blaszanych, w zasadzie nie wymagaj konserwacji, np. malowania. Ich naprawy s nieskomplikowane. Produ-

STOLARKA BUDOWLANA
STOLARKA OKIENNA Okno, jako element przegrd zewntrznych budynku, musi spenia wiele rnych, czsto sprzecznych, funkcji. Do najwaniejszych z nich mona zaliczy: - zapewnienie owietlenia pomieszcze wiatem naturalnym; - zapewnienie prywatnoci oraz kontaktu wzrokowego z otaczajcym rodowiskiem naturalnym; - ksztatowanie wygldu zewntrznego budynku; - zabezpieczenie obiektu przed wpywami rodowiska zewntrznego.

Pierwsze trzy wymienione czynniki w zasadzie skaniaj do ksztatowania duych powierzchni przeszklonych. Natomiast czwarty ogranicza ich wielko, poniewa okna musz zabezpiecza budynek i znajdujce si w nim pomieszczenia przed: nadmiernymi stratami ciepa, przenikaniem wody opadowej, nadmiernym przewietrzaniem (infiltracj powietrza), nadmiernym nasonecznieniem i tym samym przegrzaniem pomieszcze, a take haasem. Rwnoczenie, jako element systemu wentylacji naturalnej, okna musz zapewnia napyw powietrza do wntrza pomieszcze. Projektujc okna trzeba mie wiadomo, e powierzchnie przeszklone charakteryzujce si duym wspczynnikiem przenikania ciepa k stanowi gwne rdo strat ciepa w budynku. Po latach dostpu jedynie do krajowej, drewnianej, stolarki okiennej obecnie inwestor staje przed moliwoci wyboru optymalnego, dostosowanego dla swoich potrzeb i moliwoci finansowych, typu okien. Aktualnie na rynku dostpne s okna: drewniane produkcji krajowej wykonywane fabrycznie (tzw. stolarka typowa), drewniane zamawiane indywidualnie u wytwrcy (czsto rzemielnika), z tworzyw sztucznych (produkowane w kraju gwnie z profili dostarczanych przez producentw zachodnich) oraz aluminiowe.

Rys. 127. Kierunki i sposb otwierania okien: a. rozwieralne; b. uchylne; c. rozwieralno-uchylne; d. odchylne; e. przechylne; f. obrotowe

Rys. 128. Oznaczenia zasadniczych wymiarw okien

nych poczonych z silnym wiatrem. Okna drewniane wymagaj prowadzenia systematycznej konserwacji malowania. Powtarzalno rozwiza wprowadza monotoni wygldu budynkw. Niewtpliwymi zaletami okien typowych jest ich dostpno oraz stosunkowo niska cena.

Rys. 125. Elementy skadowe okien

Rys. 126. Podzia okien z uwagi na liczb paszczyzn podziaowych: a. jednodzielne; b. dwudzielne; c. trjdzielne

Okna, ktrych zasadnicze elementy skadowe pokazano na rysunku 125., mog wystpowa jako jednodzielne, dwudzielne lub trjdzielne (rys. 126.). Podzia z uwagi na sposb otwierania ilustruje rysunek 127. Na rysunku 128. przedstawiono zasadnicze wymiary: S0, H0 otworu w murze; Sz, H2 zewntrzne ociey; S, H okna w wietle ocienicy. Z uwagi na nisk izolacyjno, niedostateczn szczelno oraz stosunkowo ma trwao, aktualnie niemal zaprzestano produkcji okien ocienicowych, pskrzynkowych, czy te popularnych w okresie midzywojennym, skrzynkowych. W kraju od poowy lat pidziesitych stosowano okna zespolone, zwane take szwedzkimi, ktre w kolejnych lalach modyfikowano i ulepszano (rys. 129.). Pomimo znacznego postpu polegajcego midzy innymi na zastosowaniu drewna klejonego, typowa stolarka drewniana z reguy charakteryzuje si stosunkowo nisk jakoci drewna i oku. Czsto posiada gorsz izolacyjno termiczn ni wymaga tego aktualna norma cieplna. Nawet przy stosowaniu obwodowych uszczelek typowa stolarka jest relatywnie mao szczelna i sabo chroni pomieszczenia przed infiltracj powietrza. Czasami nie gwarantuje nawet dostatecznej szczelnoci na przenikanie wody, zwaszcza podczas opadw atmosferycz-

Rys. 129. Okno zespolone; drewniane a. przekrj pionowy; b. przekrj poziomy

typu

"Standard"

Proponowane przez wielu rnych producentw i dystrybutorw okna z tworzyw sztucznych umoliwiaj stosowanie dowolnych ksztatw, wymiarw i sposobw otwierania. Szeroka jest te oferta w zakresie kolorystyki. Oprcz profili jednobarwnych produkowane s rwnie dwubarwne, w ktrych z reguy zewntrzna powierzchnia profilu pokryta jest kolorow foli. Jedynie profile firmy Veka posiadaj warstw zewntrzn trwale poczon z pozostaym materiaem

poprzez tzw. ekstrudowanie. Biae powierzchnie od zudzenie jego wyduenia i lepiej harmonizuj z wntrz. Okna z tworzyw sztucznych z reguy charakteryzuj si dobr izolacyjnoci termiczn i akustyczn, du szczelnoci na dziaanie wiatru i wody opadowej. Wadami proponowanych rozwiza s: stosunkowo wysoka cena oraz znaczne ograniczenie napywu powietrza do pomieszczenia. Ten ostatni problem jest szczeglnie istotny przy stosowanym w Polsce systemie wentylacji grawitacyjnej pomieszcze, w ktrym nie przewiduje si wykonywania kanaw nawiewnych i wywiewnych w kadym pomieszczeniu, a ograniczajcym si jedynie do wywiewu zuytego powietrza kanaami wywiewnymi umieszczonymi w kuchniach i pomieszczeniach sanitarnych. Nawiew powietrza powinien odbywa si poprzez nieszczelnoci stolarki okiennej. Std te zastosowanie okien o duej szczelnoci prowadzi do znacznego zmniejszenia skutecznoci wentylacji ze wszystkimi konsekwencjami tego stanu, takimi jak: zwikszenie stenia substancji toksycznych czy te radonu. Radon powstaje w wyniku promieniotwrczego rozpadu atomw radu zawartego w wikszoci otaczajcych nas materiaw, np. w cegle, betonie, glinie itp. Radon znajduje si w powietrzu i w wikszych steniach gromadzi si w pomieszczeniach zamknitych, sabo wentylowanych. W przypadku okien z tworzyw sztucznych napyw powietrza do pomieszcze mona zapewni poprzez stosowanie specjalnych profili z otworami wentylacyjnymi o regulowanym rcznie lub automatycznie przekroju otworw (w kraju profile takie w zasadzie s niedostpne) lub poprzez monta tzw. oku rozhermetyzowujcych okna.

Rys. 130. Profile okienne wytwarzane przez firm Briigmann

Rys. 131. Profile okienne firmy Veka

Na rynku krajowym dominuj gwnie okna montowane w Polsce z profili dostarczanych przez producentw zachodnich. Na rysunkach 130. i 131. pokazano przykadowo rozpowszechniane w kraju profile firm zachodnich. Jedynym wytwrc profili na terenie kraju jest polsko-austriacka firma Thermoplast.

Otwarcie krajowego rynku spowodowao nie tylko zmian tradycyjnego tworzywa konstrukcyjnego ocienic i skrzyde okiennych, ale rwnie technik szklenia. Powszechnie, we wszystkich rodzajach stolarki okiennej, stosowane s jedno lub dwukomorowe szyby zespolone, w ktrych midzy dwoma lub trzema taflami szka znajduje si, poprawiajca izolacyjno ciepln okna, zamknita przestrze, czasami wypeniona gazami szlachetnymi. Oprcz tradycyjnego szka okiennego cignionego do wytwarzania szyb zespolonych stosowane jest szko typu float 0 lepszych wasnociach termoizolacyjnych. Ponadto producenci proponuj szyby zespolone, w ktrych na szko naniesiona jest dodatkowo specjalna powoka refleksyjna o niskiej emisyjnoci, przepuszczajca promieniowanie soneczne 1 rwnoczenie odbijajca promieniowanie niskotemperaturowe emitowane z pomieszczenia. Fabrycznie montowane s rwnie folie antywamaniowe utrudniajce zbicie szyby. Wszystkie wyej wymienione ulepszenia pocigaj za sob zmniejszenie strat ciepa poprzez przezroczyst powierzchni okna, ale i zwikszaj cen. Dokonujc wyboru rodzaju szyby inwestor musi odpowiedzie sobie na zasadnicze pytanie czy jest skonny ponie dodatkowe koszty inwestycyjne, aby w pniejszym okresie mniej paci za eksploatacj obiektu. Nowoczesne okna, zarwno drewniane ze skrzydami jednoramowymi jak i te z tworzyw sztucznych, wyposaone s w okucia obwiedne, ktre umoliwiaj zmian sposobu otwierania skrzyda (rozwieralne, obracalne lub uchylne) poprzez zmian pooenia klamki. Okna z tworzyw sztucznych czasami wyposaone s w okucia rozhermetyzowujce, zmniejszajce ich szczelno i tym samym zapewniajce napyw powietrza do pomieszczenia bez koniecznoci otwierania skrzyde. Spotykane s rwnie okucia antywamaniowe, np. firmy Siegenia, ktre skutecznie zabezpieczaj przed wywaeniem lub otwarciem skrzyda po wybiciu szyby. Kolejnym elementem decydujcym o poprawnoci funkcjonowania, niezalenie od rozwizania materiaowo-konstrukcyjnego, jest ich waciwe zamocowanie w otworze okiennym i uszczelnienie styku ciana ocienica. W przypadku okien drewnianych zamocowanie ocienicy do muru dokonywane jest za pomoc hakw ocienicowych lub za porednictwem wkrtw z bem szecioktnym, czy te dugich gwodzi przechodzcych przez ocienic. W miejscu mocowania w murze powinien by umieszczony trapezowy dybel drewniany. Klasyczne uszczelnienie styku ciana ocienica drewniana stanowi sznur konopny. W celu zabezpieczenia drewna przed zawilgoceniem ocienica powinna by dodatkowo pokryta na obwodzie pap izolacyjn. Poniewa powyszy sposb uszczelnienia nie gwarantuje penej szczelnoci, dlatego przestrze pomidzy ocienic i murem wypenia si piank poliuretanow, np. typu Macroflex. Osadzenie okien z tworzyw sztucznych wymaga wikszej starannoci, ni w przypadku drewnianych. atwo mona uszkodzi lub zdeformowa ocienic. Sposb zamocowania skrzyde w murze okrela producent. Powinien on rwnie dostarczy odpowiednich cznikw. Obecnie dominuj dwa sposoby mocowania, a mianowicie: za pomoc cznikw z profilowanych paskownikw ze stali nierdzewnej oraz specjalnych kokw rozprnych. Przykady mocowania pokazano n a rysunkach 132. i 133. Niezalenie od przyjtego sposobu mocowania, uszczelnienie styku ciana ocienica wykonywane jest za pomoc samopczniejcej pianki poliuretanowej.

Rys. 132. Zamocowanie okna przy pomocy kokw rozprnych

Rys. 133. Zamocowanie okien za pomoc cznikw

Poniewa tworzywo to w kontakcie z powietrzem zewntrznym ulega starzeniu, naley je zabezpieczy kitem silikonowym. Od wewntrz pomieszczenia styk ciana ocienica naley wykoczy listwami ozdobnymi. Przykadowe uszczelnienie styku ocienica mur przedstawia rysunek 134. W przypadku stosowania okien z tworzyw sztucznych naley wykonywa wgarki o szerokoci 3-4 cm (rys. 135).

stolarka okienna jest tym lepsza im ma mniejszy wspczynnik infiltracji powietrza; o wyborze konkretnego rozwizania powinna rwnie decydowa; atwo montau i uszczelnienia poczenia ciana ocienica, niezmienno barwy i ksztatu w czasie, rodzaj i jako oku budowlanych. Proponowane rozwizania materiaowo-konstrukcyjne okien musz posiada stosowne aprobaty lub atesty dopuszczajce je do stosowania w budownictwie wydane przez ITB w Warszawie. Nowoci w zakresie stolarki okiennej s okna do poddaszy, zastosowanie ktrych nie wymaga wykonania tzw. wystawek, charakterystycznych dla poddaszy uytkowych z oknami tradycyjnymi. Mocuje si je w poaci dachowej bezporednio do krokwi. Takie usytuowanie zapewnia lepsze owietlenie pomieszczenia, a stosowane systemy uszczelnie zabezpieczaj przed przenikaniem wody opadowej do ich wntrza. Na rynku aktualnie dostpne s okna importowane firm Velux, Roto oraz krajowe, np. firmy Fakro z Nowego Scza, ktre posiadaj podobn konstrukcj. Rni si jednak jakoci i cen. Natomiast importowane, np. firmy Velux, wykonane s z impregnowanego drewna klejonego (co zapewnia stao wymiarw i niezmienno ksztau elementw skadowych) zabezpieczonego od zewntrz blach aluminiow trwale barwion. Dostarczane przez producenta konierze umoliwiaj wykonanie szczelnych pocze praktycznie z kadym materiaem pokrywczym. Zastosowane okucia pozwalaj na ich uchylanie, jak i obustronne umycie bez koniecznoci wychodzenia na dach. W grnej czci umieszczona jest dodatkowo kratka wentylacyjna zapewniajca nawiew powietrza nawet przy zamknitym oknie. Wymiary zewntrzne tych okien dostosowane s do najczciej wystpujcych rozstaww krokwi. Wyposaenie dodatkowe ww. okien do poddaszy stanowi rolety ograniczajce nasonecznienie. Konstrukcje wytwarzane w kraju z reguy wykonywane s z drewna litego, co nie w peni zabezpiecza elementy drewniane przed ewentualnymi deformacjami, czy te pkniciami strukturalnymi i nie posiadaj, przynajmniej aktualnie, kratek wentylacyjnych. Do szklenia stosowane s szyby jednokomorowe z taflami ze szka cignionego. Ich zalet jest nisza o okoo 20-30% cena. STOLARKA DRZWIOWA

Rys. 134. Przykad uszczelnienia styku mur ocienica

Rys. 135. Zalecane i otworu okiennego

wymiary

wgarkw

Na koniec kilka rad praktycznych. Jeli inwestor zdecyduje si na poniesienie wikszych nakadw (dochodzcych lub nawet przekraczajcych 100%) na zakup nowoczesnej stolarki z tworzyw sztucznych to musi zwrci uwag na nastpujce elementy: profile, z ktrych wykonane s ocienice i skrzyda okienne, powinny charakteryzowa si ma odksztacalnoci (firmy zachodnie, jak np. Plus Plan, Rehau, Veka, Thyssen, Brugmann itd, czy te krajowe Thermoplast stosuj profile wzmocnione wkadkami z ksztatownikw zimnogitych); izolacyjno termiczna okien powinna by moliwie jak najlepsza, tzn. wspczynnik przenikania ciepa k powinien by mniejszy ni 2,0 W/(m2-K);

Drzwi s elementem budynku speniajcym funkcj ruchomej przegrody zapewniajcej swobodn komunikacj poziom pomidzy pomieszczeniami, wzgldnie pomieszczeniami a rodowiskiem zewntrznym. Zasadnicze elementy skrzyda drzwiowego i ocienicy ilustruje rysunek 136. Z uwagi na lokalizacj rozrnia si drzwi zewntrzne (stanowice element przegrd zewntrznych) oraz wewntrzne, ktre dzieli si na wejciowe do lokali, np. umoliwiajce komunikacj pomidzy klatk schodow
Rys. 136. Elementy skrzyda drzwiowego i ocienicy: 1 skrzydo; 2 - ocienica; 3 - ramiak; 4 - wietlik; 5 - szczeblina; 6 nadproe; 7 stojak; 8 prg

i mieszkaniami oraz wewntrzlokalowe czce ze sob poszczeglne pomieszczenia usytuowane w obrbie jednego mieszkania. W zalenoci od pooenia w budynku, przeznaczenia pomieszcze i funkcji uytkowej drzwiom stawiane s rne wymagania dotyczce midzy innymi: wytrzymaoci, izolacyjnoci termicznej i akustycznej, odpornoci ogniowej, estetyki i trwaoci. Drzwi zewntrzne powinny dawa kademu czowiekowi poczucie bezpieczestwa i dlatego musz charakteryzowa si znaczn odpornoci na uderzenia oraz wamania. Wymagania te z reguy gwarantuje odpowiednio mocna konstrukcja skrzyde, okucia i zamki oraz specjalne urzdzenia antywywaeniowe i sygnalizacyjne. Drugim, nie mniej wanym, wymogiem jest ich izolacyjno termiczna. Jako element przegrody zewntrznej powinny zabezpiecza obiekt przed nadmiernymi stratami ciepa. Obowizujca obecnie norma PN91/B02020 zaleca stosowanie drzwi zewntrznych charakteryzujcych si wspczynnikiem przenikania ciepa k nie wikszym ni 3,0 W/(m2'K).

Rys. 137. Podzia drzwi z uwagi na sposb otwierania: a. rozwierane prawe; b. rozwierane lewe; c. wahadowe; d. przesuwne; e. skadane; f. podnoszone

w przypadku zagroenia poarowego. Drzwi wahadowe w budynkach mieszkalnych montowane s bardzo rzadko. Przesuwane i skadane, zwane harmonijkowymi, stosowane s w przypadkach, kiedy w pomieszczeniu brakuje powierzchni na ich otwarcie lub, gdy chcemy okresowo poczy dwa pomieszczenia. Podnoszone s z reguy wykorzystywane w garaach czy te usytuowanych w przyziemiu pomieszczeniach warsztatowych. Pod wzgldem konstrukcyjnym rozrnia si drzwi pycinowe, pytowe, klepkowe, deskowe i aurowe. W budownictwie mieszkaniowym najczciej stosowane s drewniane, rzadziej z tworzyw stucznych czy te metalowe, np. aluminiowe. Skrzyda drzwi zewntrznych z reguy wykonane s jako klepkowe z nawietlem lub bez (rys. 138.), wzgldnie pycinowe dodatkowo ocieplone od wewntrz. Jako wewntrzne przewanie stosowane s drzwi pycinowe wykonywane indywidualnie lub typowe pytowe, ktrych konstrukcj przedstawiono na rysunku 139. Indywidualnie stosuje si drzwi przesuwane, ktrych konstrukcja zbliona jest do pycinowych z zastosowaniem duej liczby elementw Rys. 138. Drzwi klepkowe: a. widok; b. przekrj pionowy; c. przekrj poziomy: 1 ocienica; 2 ramiak; przeszklonych. Wymagaj 3 klepki zewntrzne; 4 klepki wewntrzne; one montowania specjalnych 5 - pyta pilniowa twarda; 6 - papa lub folia oku. Przykadowe rozwiza-

Wymagania stawiane drzwiom wewntrznym, szczeglnie wewntrzlokalowym, w zasadzie sprowadzaj si do zaspokojenia odczu estetycznych i funkcjonalnych, dotyczcych np. owietlenia poredniego pomieszcze komunikacyjnych (z nawietlam!), wentylacji nawiewnej (do kuchni lub pomieszcze sanitarnych). W zakresie wymaga estetycznych musz by dostosowane do charakteru pomieszczenia, jego funkcji oraz uwarunkowa higienicznych. Z uwagi na sposb otwierania dzieli si je na rozwieralne, wahadowe, przesuwane, skadane i podnoszone (rys. 137.). Konstrukcja oraz sposb otwierania w zasadzie powinny by dostosowane do ukadu funkcjonalnego budynku oraz przewidywanego przeznaczenia pomieszczenia. Przy stosowaniu drzwi rozwieralnych naley zwrci szczegln uwag na kierunek ich otwierania. Do pomieszcze sanitarnych oraz pomieszcze, w ktrych zainstalowane s rda ognia drzwi powinny otwiera si na zewntrz, a kierunek otwierania musi zapewnia swobodne opuszczenie pomieszczenia

Rys. 139. Typowe drzwi pytowe: a. fragment przekroju drzwi przylgowych; b. fragment przekroju drzwi bezprzylgowych; c. przykadowe wypenienie 1 - ocienica; 2 - pyta pilniowa twarda; 3 wypenienie; A ramiak; 5 listwa plastikowa; 6 - szyba

nie drzwi przesuwanych pokazano na rysunku 140. Drzwi skadane, stosowane jako zamknicie otworw o znacznej szerokoci, najczciej wykonywane s na zamwienie wedug indywidualnych projektw. Poszczeglne skrzyda, ktrych szeroko dochodzi do 60-80 cm, maj przewanie konstrukcj ramow z wypeniajcymi jej wntrze przeszkleniami ze szka wzorzystego. S one pod Rys. 140. Drzwi drewniane przesuwane: wzgldem konstrukcyjnym zblione do a. widok; pycinowych. Do zamknicia otworw b. przekrj pionowy o stosunkowo niewielkiej szerokoci gzyk (dochodzcej do okoo 1,5 m) mona :iom zastosowa dostpne w handlu drzwi harmonijkowe zrnicowane pod wzgldem sposobu przesuwania, konstrukcji i materiaw. Z uwagi na sposb przesuwu dzielimy je na zawieszone lub z obustronnym prowadzeniem. Pierwsze z nich nie wymagaj wykonania progu, ale mog ulega przemieszczeniom poziomym s mao stabilne. Przy stosowaniu drzwi z obustronnym prowadzeniem musimy si liczy z koniecznoci wykonania utrudniajcego poruszanie si progu i moliwoci cigego zanieczyszczania prowadnicy. Drugim czynnikiem majcym istotny wpyw na trwao i prawidowe funkcjonowanie drzwi harmonijkowych jest sposb czenia poszczeglnych elementw skadowych.

winny by zbrojone paskownikiem 2 x 20 (30) mm (tzw. bednark) lub prtami stalowymi o rednicy 6-10 mm. Przykadowe rozwizanie cianek dziaowych ceramicznych ilustruje rysunek 141. CIANKI SZKIELETOWE Ostatnio coraz czciej stosowane s lekkie cianki skadajce si ze szkieletu drewnianego lub stalowego, do ktrego mocowane s za pomoc wkrtw nierdzewnych pyty gipsowo-kartonowe. Pyty te mog by stosowane zarwno w pomieszczniach suchych, jak i w pomieszczeniach o podwyszonej wilgotnoci (azienki, ubikacje, kuchnie) pod warunkiem zastosowania pyt wodoodpornych. Niewtpliw zalet cianek dziaowych z pyt gipsowo-kartonowych na szkielecie drewnianym lub stalowym jest ich may ciar. Powierzchnia pyt (poza koniecznoci wyszpachlowania ich stykw) jest od razu wykoczona, tzn. nie trzeba jej tynkowa. Wadami tego rozwizania materiaowo-konstrukcyjnego s: maa nono (wszelkie urzdzenia lub sprzty musz by zamocowane do szkieletu) oraz maa odporno na uderzenia.

CIANKI MUROWANE S przegrod niekonstrukcyjn speniajc funkcj oddzielenia wizualnego, czasami akustycznego midzy dwoma pomieszczeniami. Musz by one odporne na uderzenia oraz zdolne do przeniesienia niewielkich obcie skupionych, np. ciaru instalacji i urzdze sanitarnych, szafek o ciarze do 40 kg itp. W domach jednorodzinnych, wznoszonych w technologii tradycyjnej udoskonalonej lub w technologiach zblionych, najczciej stosowane s cianki dziaowe z elementw ceramicznych, tj. cegy ceramicznej dziurawki albo penej o gruboci 6,5 lub 12 cm, cegy kratwki o gruboci 12 cm albo z pytek o gruboci 6 i 12 cm z betonu komrkowego (siporeksu). cianki, na ktrych zawieszone bd urzdzenia sanitarne oraz np. termy elektryczne, cikie szafki itd. musz posiada grubo 12 cm. Do wykonania cianek ceramicznych stosujemy cegy o minimalnej wytrzymaoci 5,0 MPa (50 kG/cm2) na zaprawie cementowo-wapiennej lub cementowej. cianki dziaowe o gruboci 6,5 cm wysze ni 3,0 m i dusze ni 3,5 m po-

TYNKI
Tynki, zwane inaczej wyprawami, s powokami z zapraw pokrywajcymi lub ksztatujcymi powierzchnie przegrd pionowych i dolnych powierzchni przegrd poziomych (cian, stropw, filarw, widocznych czci belek itp.). Tynki stosujemy w celu: nadania powierzchni estetycznego wygldu, uzyskania wymaganej faktury albo gadkiej powierzchni przygotowanej do malowania, ksztatowania form architektonicznych, zabezpieczenia budynku i jego poszczeglnych elementw przed wpywami czynnikw atmosferycznych, zabezpieczenia elementw palnych i nieogniotrwaych przed ogniem oraz zapewnienia w pomieszczeniach waciwego mikroklimatu. Wymagania stawiane tynkom uzalenione s od miejsca ich usytuowania. W przypadku zewntrznych podstawow funkcj bdzie zabezpieczenie ciany Przed dziaaniem czynnikw atmosferycznych, natomiast od tynkw wewntrznych

ciennych czy te sufitowych wymaga si, aby przyjte rozwizanie materiaowe umoliwiao swobodn wymian wilgoci (tzw. oddychanie przegrody) oraz zabezpieczao drewniane czy te metalowe elementy przegrd przed dziaaniem ognia. W zalenoci od rodzaju stosowanej zaprawy rozrnia si tynki: wapienne, cementowo-wapienne, cementowe, gipsowe, wapienno-gipsowe, plastyczne oraz na bazie ywic syntetycznych. Czsto w jednej wyprawie tynkarskiej wystpuje kilka rodzajw zaprawy, np. podkad, zwany obrzutk (lub szpryc) wykonywany jest z zaprawy cementowej, druga warstwa tynku narzut z zaprawy cementowo-wapiennej, a ostatnia warstwa wykoczeniowa z zaprawy gipsowej lub wapienno-gipsowej. Ze wzgldu na liczb warstw oraz faktur, czyli wygld zewntrzny, tynki mona podzieli na: zwyke jedno-, dwu-, lub trjwarstwowe, specjalne o zrnicowanej fakturze (wypalane, filcowane, kamyczkowe, nakrapiane, boniowane), szlachetne cyklinowane, kamieniarskie, nakrapiane, zmywane, sgrafito, sztablatur i stiuki. Podzia tynkw zwykych najczciej stosowanych do wykaczania powierzchni przegrd wznoszonych metodami tradycyjnymi przedstawiono w tabeli 10.
TABELA 10 Podzia i charakterystyka tynkw zwykych Odmiana tynku Tynki surowe Tynki pospolite Tynki doborowe Tynki wypalane Kategoria tynku Charakterystyka tynku narzut jednowarstwowy, bez wyrwnania narzut jednowarstwowy, wyrwnany kielni narzut jedno- lub dwuwarstwowy, cigany pac tynk dwuwarstwowy, wyrwnany od rki, ale jednolicie zatarty pack tynk trjwarstwowy, zatarty pack na ostro tynk trjwarstwowy, gadki zatarty pack tynk trjwarstwowy, o powierzchni starannie wygadzonej pack i zatartej pack oboon filcem tynk trjwarstwowy, z ostatni warstw z samego cementu zatart pack stalow

mentw drewnianych stosowano rwnie maty z trzciny oraz listewki. Wszelkie styki dwch materiaw o zrnicowanych wspczynnikach rozszerzalnoci termicznej naley zabezpieczy paskami siatki o minimalnej szerokoci 20 cm mocowanymi do obu materiaw. Oprcz przedstawionych powyej tynkw wykonywanych metodami tradycyjnymi we wspczesnym budownictwie coraz szersze zastosowanie znajduj wyprawy pocienione o gruboci 3-5 mm z zapraw wytwarzanych na bazie wodnych dyspersji ywic syntetycznych, np. polioctanowinylowych, silikonowych, akrylowych itp. Wyprawy takie ukadane mog by na podoach betonowych lub na materiaach izolacji termicznych, np. styropianie. W tym ostatnim przypadku mas tynkarsk wzmacnia si siatk z zabezpieczonych powok antyalkaliczn wkien szklanych. Przykadowy ukad warstw tynku plastycznego na materiale termoizolacyjnym przedstawia rysunek 142.
Rys. 142. Pocieniona wyprawa tynkarska na styropianie: 1- masa klejca; 2 - siatka z wkien szklanych z powok antyalkaliczn; 3 warstwa gruntujca; 4 tynk ywiczny

0 l la
II

III
IV IVf

Obecnie na rynku dostpne s rne rodzaje plastycznych wypraw tynkarskich zarwno produkcji zagranicznej jak i, w zasadzie nie ustpujce im pod wzgldem jakociowym, wyroby krajowe. Produkty te, a najczciej zestawy produktw, s zrnicowane pod wzgldem wasnoci oraz ich przeznaczenia, dlatego te w przypadku zastosowania pocienionych tynkw plastycznych konieczne jest dokonanie wnikliwej analizy majcej na celu wybranie waciwego rozwizania materiaowego. Przy wykonawstwie tego typu wypraw naley cile przestrzega zalece producentw. Oczywicie uywane materiay musz by dopuszczone do stosowania w budownictwie.

IVw

Trwao tradycyjnej wyprawy tynkarskiej w gwnej mierze uzaleniona jest od waciwego przygotowania podoa. Mury ceglane przewidziane do tynkowania, musz by murowane na niewypenione, tzw. puste, spoiny (powierzchnia zaprawy w spoinie cofnita w stosunku do lica cegie o okoo 5 mm). Elementy betonowe lub elbetowe przewidywane do tynkowania, powinny by wykonywane w deskowaniach z niestruganych desek lub ich powierzchnie naley mechanicznie schropowaci poprzez porysowanie, dutowanie itp. Elementy budowlane wykonane z materiaw charakteryzujcych si brakiem lub niewielk przyczepnoci do zaprawy, a w szczeglnoci z drewna, stali i innych metali, przed otynkowaniem naley zabezpieczy siatk murarsk lub siatk Rabitza. Dawniej przy tynkowaniu ele-

INFORMACJE OGLNE Podog nazywamy wielowarstwowy element budowlany majcy za zadanie wykoczenie poziomych przegrd w budynku, nadanie im danych wasnoci techniczno-uytkowych, estetycznych oraz higieniczych. Wierzchnia warstwa Podogi, stanowica jej zewntrzne wykoczenie, nosi nazw posadzki niezalenie d materiau z jakiego jest wykonana. Oglny schemat podogi z podziaem na Poszczeglne warstwy przedstawiono na rysunku 143.

Rys. 143. Schemat oglny budowy podogi

Rzeczywisty ukad warstw w pododze uzaleniony jest od jej pooenia w budynku, przeznaczenia pomieszczenia, a take wymaga techniczno-uytkowych i estetycznych jakie powinna spenia. W domach jednorodzinych najczciej wystpuj dwa podstawowe typy, a mianowicie: podogi na gruncie oraz na stropach midzypitrowych. Pomimo zastosowania identycznego materiau posadzkowego rni si one budow warstwow podkadu. Podogi na gruncie musz dodatkowo chroni budynek przed wilgoci i nadmiernymi stratami ciepa. Zatem umieszcza si w nich warstw izolacji przeciwwilgociowej lub przeciwwodnej i materia termoizolacyjny. W celu zabezpieczenia podogi na gruncie przed wilgoci na utwardzonym i nieodksztacalnym podou, ktre najczciej stanowi 10-20 cm warstwa ubitego gruzu zatartego 5-10 cm warstw zaprawy cementowej o wytrzymaoci 8,0 MPa (dawniej zaprawa cementowa marki 80), ukadana jest warstwa izolacyjna, np. 2 x papa izolacyjna na lepiku. Jeli projektowane jest jej umieszczenie poniej poziomu zalegania wd gruntowych, to zachodzi konieczno wykonania cikich izolacji przeciwwodnych, minimum 3 x papa na lepiku. W takich przypadkach rozwizanie techniczne wymaga sporzdzenia indywidualnego projektu, ktry oprcz okrelenia niezbdnej liczby warstw izolacyjnych powinien okreli sposb zrwnowaenia wyporu wody (warstwa balastujca lub pyta elbetowa oparta na cianach). Do wykonania izolacji termicznej podogi na gruncie naley stosowa materiay nieorganiczne, najlepiej charakteryzujce si ma nasikliwoci, np. styropian, czy te pyt tward z weny mineralnej. W podogach pooonych powyej terenu oraz do 1 m poniej konieczne jest wykonanie izolacji termicznej wzdu cian zewntrznych w pasie o minimalnej szerokoci 1 m. Grubo warstwy materiau termoizolacyjnego powinna by okrelona na podstawie oblicze cieplno-wilgotnociowych. Z reguy wystarcza 3-5 cm ocieplenia. W przypadku stosowania materiaw choncych wod, np. (wena mineralna), izolacja termiczna powinna by zabezpieczona od gry przed zawilgoceniem warstw ochronn, np. 1 x papa izolacyjna na sucho z klejonymi zakadami lub folia polietylenowa o gruboci 0,2 mm. Podogi na stropach zwikszaj ich izolacyjno akustyczn, a w przypadku stropw nad nieogrzewanymi pomieszczeniami chroni przed nadmiernymi stratami ciepa. Wikszo stosowanych w kraju konstrukcji stropowych, z uwagi na zbyt may ciar, ma niedostateczne zdolnoci do tumienia dwikw powietrznych i uderzeniowych. W celu zapewnienia komfortu akustycznego pomieszcze konieczne jest poprawienie tych wasnoci poprzez umieszczenie w konstrukcji podogi dodatkowej izolacji akustycznej.

W stropie nad nieogrzewanym pomieszczeniem, np. piwnicznym, konieczne jest uoenie izolacji termicznej, ktra rwnoczenie peni bdzie funkcj izolacji akustycznej. Przy wykonywaniu podg na stropach nad pomieszczeniami o podwyszonej wilgotnoci wzgldnej powietrza, np. pralnie, suszarnie, kotownie itp. konieczne jest umieszczenie pod izolacj termiczn czy te akustyczn tzw. paroizolacji, ktr moe stanowi 1 x papa izolacyjna na lepiku lub folia polietylenowa. Kolejn warstw podogi jest podkad pod posadzk. Najczciej stanowi go warstwa zaprawy cementowej o minimalnej gruboci 3,5 cm. Rzadziej stosowana jest warstwa estrichgipsw. W pomieszczeniach mokrych, np. pralniach, azienkach, w konstrukcji podogi naley wykona dodatkowo warstwy zabezpieczajce materia izolacji akustycznej lub termicznej przed ewentualnym zawilgoceniem wodami przenikajcymi z powierzchni posadzki. Izolacj tak najczciej wykonuje si w postaci dwch warstw papy izolacyjnej na lepiku, uoonych ze spadkiem 1-2% w stron kratki ciekowej. Przykadowe rozwizanie podogi w pomieszczeniu mokrym ilustruje rysunek 144.
Rys. 144. Konstrukcja podogi pywajcej w pomieszczeniu mokrym: 1 - posadzka; 2 podkad; 3 - izolacja przeciwwilgociowa; 4 warstwa spadkowa; 5 warstwa ochronna; 6 izolacja akustyczna lub termiczna; 7 strop midzypitrowy

Do podstawowych wymaga technicznych, stawianych posadzkom, mona zaliczy: rwno, gadko, poziomo powierzchni, niezmienno ksztatu, barwy, szczelno uoenia, prostoliniowo spoin, wytrzymao, odporno na cieranie, elastyczno powierzchni, ciepochronno (ochrona przed nadmiernymi stratami ciepa przez ywy organizm podczas bezporedniego kontaktu z posadzk), odporno na dziaanie wody oraz wilgoci (sorbcyjno) i wasnoci elektryczne (elektroizolacyjno oraz antyelekrostatyczno) itp. PODOGI Z DREWNA l MATERIAW DREWNOPOCHODNYCH Posadzki tego typu przeznaczone s do stosowania w obiektach budownictwa mieszkaniowego i uytecznoci publicznej w pomieszczeniach o maym lub rednim nateniu ruchu. Drewno jako materia organiczny korzystnie oddziaywuje na organizm ludzki, posiada ma zdolno do pochaniania energii cieplnej w przypadku bezporedniego kontaktu ciaa (np. stopy). Moe by stosowane w postaci: desek z drewna litego lub klejonego warstwowo, deszczuek, pyt mozaikowych itp. Posadzki z desek. Najczciej wykonywane s z drewna iglastego: sosnowego, wierkowego i jodowego rzadziej, z uwagi na cen, z drewna modrzewiowego. Grubo desek w podogach jednowarstwowych na legarach moe si waha od 28 do 38 mm (najczciej 32 mm). Naley stosowa deski

0 szerokoci 8-14 cm (szersze czsto ulegaj deformacjom). Istotnym czynnikiem wpywajcym na pniejsze wasnoci uytkowe posadzki z desek jest ich prawidowe obrobienie. Strona odrdzeniowa tarcicy stanowi spodni powierzchni. Krawdzie podune powinny mie wyfrezowane wpust lub piro czyli elementy, ktre po uoeniu zapewniaj wspprac poszczeglnych desek i tym samym zabezpieczaj przed wystpowaniem lokalnych ugi. Na podogi naley stosowa drewno dobrze wysuszone, a przed uoeniem deski powinny by sezonowane przez kilka dni w pomieszczeniu, w ktrym bd montowane. Czoa desek powinny znajdowa si w odlegoci 2-3 cm od powierzchni ciany, co zabezpiecza je przed zawilgoceniem oraz zapewnia moliwo ich swobodnych wydue przy okresowych zmianach wilgotnoci rodowiska. Deski przybija si do legarw drewnianych o przekroju, np. 6 x 6 cm, rozmieszczonych co okoo 50-70 cm, za pomoc gwodzi o dugoci 2,5-3 razy wikszej ni grubo przybijanej deski. Gwodzie mona wbija przez desk wzgldnie, jeli gwki gwodzi nie maj by widoczne, przez wpust gwodzie wbijane s wtedy ukonie. Przed przybiciem kolejnej deski naley j mocno docisn do wczeniej uoonych, np. za pomoc klinw drewnianych zapartych o klamry ciesielskie wbite w legary. Po uoeniu caej posadzki w pomieszczeniu naley j kilkakrotnie zeszlifowa stosujc ptno cierne o coraz drobniejszym uziarnieniu 1 nastpnie zabezpieczy farbami olejnymi lub lakierami chemoutwardzalnymi. Do wykoczenia styku posadzka ciana stosuje si listwy przycienne, ktre mocuje si gwodziami lub wkrtami do ciany. Posadzki z deszczuek. Popularnie zwane s parkietami. Deszczuki wykonuje si z twardego drewna liciastego db, buk, jesion, wiz, brzoza, itp., o rnej dugoci i gruboci najczciej 16, 19 lub 22 mm. Deszczuki podogowe wytwarza si w czterech podstawowych ksztatach (rys. 145.) Deszczuki typu Pi wykonywane z pirem i wpustem, przeznaczone s do przybijania Rys. 145. Rodzaje gwodziami do podoa drewnianego, tzw. podogowych lepej podogi. Deszczuki typu ?2 produkowane rwnie z pirem i wpustem przystosowane s do przyklejania lepikiem lub przybijania gwodziami. Przeznaczenie deszczuek typu PS wytwarzanych z czterostronnym wpustem (czenie deszczuek na tzw. obce piro) jest identyczne jak deszczuek typu ?2- Deszczuki typu P4 przytwierdzamy wycznie asfaltem. Wspczenie podkadem pod posadzki parkietowe jest najczciej warstwa zaprawy cementowej o wytrzymaoci minimalnej 8,0 MPa (dawniej zaprawa cementowa marki 80) i gruboci co najmniej 3,5 cm. Wilgotno podkadu w chwili ukadania parkietu nie moe przekracza 3%. Do przyklejania deszczuek naley stosowa lepiki bitumiczne lub specjalne masy klejce, np. Subit. Uwaga! Kupujc mas klejc naley sprawdzi, czy jest ona dopuszczona do stosowania w budownictwie oraz czy przeznaczona jest do posiadanego rodzaju drewna (np. masa klejc o nazwie handlowej Lepar moe by stosowana wycznie do klejenia deszczuek dbowych). Uycie mas klejcych nie majcych stosownego ate-

stu lub niezgodnie z jej przeznaczeniem moe prowadzi deszczuek oraz ich przebarwiania lub zatuszczenia. Deszczuki mona ukada wedug rnych wzorw (rys. 146.). Wzdu cian naley pozostawi szczelin o minimalnej szerokoci 10 mm. Kliny wbite podczas ukadania posadzki pomidzy cian a deszczuki bezwgldnie naley usun po stwardnieniu masy klejcej, czyli przed ostatecznym wykoczeniem posadzki. Po uoeniu parkietu i zamocowaniu listew przypodogowych posadzk cyklinuje si co najmniej trzykrotnie, zmniejszajc stopniowo ziarnisto papieru, a nastpnie pokrywa lakierami chemoutwardzalnymi. Dobierajc lakier chemoutwardzalny trzeba Rys. 146. zwrci uwag na jego toksyczno okre- deszczuek lan przez producentw oraz na czas, po ktrym mona uytkowa pomieszczenie. Posadzki z pyt mozaikowych, popularnie zwanych mozaik parkietow, wykonywane s z twardego drewna liciastego tzn. dbowego, bukowego, rzadziej brzozowego. Mozaika parkietowa najczciej sprzedawana jest w postaci pyt stanowicych zestaw odpowiednio uoonych drobnych listewek o gruboci 8-10 mm bilizowanych papierem przyklejonym stronie licowej listewek (rys. 147.). Z uwagi na drobnowymiarow struktur pyt, mozaika parkietowa moe by ukadana na podkadach z zaprawy cementowej o minimalnej wytrzymaoci Rys. 147. Posadzka z pyt mozaiko8,0 MPa (dawniej marki 80) lub z innych materiaw o zblionych cechach wytrzy- wych: a. widok pyty mozaikowej; maociowych. Powierzchnia podkadu po- b. przykadowy przekrj przez podog: 1 - pyta mozaikowa; 2 - warstwa winna by zatarta na ostro, bez wyranej kleju; 3 - podkad; 4 - warstwa powoki tzw. mleczka cementowego. Po- ochronna; 5 - izolacja akustyczna; nadto nie powinny by na niej widoczne 6 strop; (wymiary w cm) ziarna kruszywa o granulacji wikszej ni 1 mm. Wymagania dotyczce wilgotnoci podkadu oraz szerokoci szczeliny wzdu cian s identyczne jak dla deszczuek posadzkowych. Wilgotno drewna listewek powinna wynosi 8-12%. Pyty mozaikowe na kilka dni przed pooeniem sezonuje si w pomieszczeniu, w ktrym maj by uoone. W czasie ukadania mozaiki parkietowej temperatura w pomieszczeniu nie powinna by mniejsza ni 1 5C, a wilgotno wzgldna powietrza nie wysza ni 65%. Do klejenia mozaiki parkietowej naley stosowa specjalne kleje przeznaczone do tego typu po-

sadzek, np. Mozalep. Papier czcy listewki bezporednio po uoeniu danej pyty naley namoczy i usun. Pozostawienie papieru moe spowodowa odrywanie listewek. Bezporednio po usuniciu papieru mona dokona ewentualnej wymiany uszkodzonych lub gorszej jakoci listewek. Wykoczenie posadzki z pyt mozaikowych jest identyczne jak parkietu deszczulkowego. Inne rodzaje posadzek z drewna. W pomieszczeniach mieszkalnych mona rwnie wykonywa posadzki z desek i pyt warstwowych klejonych (np. deski typu BAR, pyty typu Hajnwka). Spotykane na krajowym rynku rozwizania z desek, czy te pyt warstwowych klejonych posiadaj wspln cech, a mianowicie dwuwarstwow budow, na ktr skadaj si: cienka warstwa uytkowa z twardego drewna liciastego oraz warstwa nona z drewna iglastego zapewniajca nieodksztacalno elementu. Podogi z desek klejonych warstwowo mona ukada na legarach podobnie jak deski podogowe, wzgldnie przykleja do podoa betonowego lub warstwy izolacji termicznej. POSADZKI NA SPOIWIE CEMENTOWYM Posadzki na spoiwie cementowym przeznaczone s do stosowania w pomieszczeniach gospodarczych lub w mokrych np. azienkach. Do tej grupy zaliczamy posadzki z zaprawy cementowej, mieszanki betonowej, lastrykowe monolityczne oraz z pytek lastrykowych albo betonowych. S one twarde, charakteryzuj si znaczn odpornoci na cieranie. Z uwagi na du pojemno ciepln zaliczane s do posadzek zimnych. Posadzki z betonu lub zaprawy cementowej. Stosowane s w garaach, piwnicach i innych pomieszczeniach gospodarczych. Podoe pod tak posadzk powinno by nieodksztacalne o wytrzymaoci na ciskanie minimum 11 MPa (110 kG/cm2). W przypadku ukadania zaprawy cementowej na podkadzie z materiaw odksztacalnych, np. izolacji termicznej, powinna by ona zbrojona siatk z prtw stalowych o rednicy 3-8 mm uoonych na krzy w odstpach co 15-25 cm. Zapraw cementow, najczciej o stosunku wagowym cementu do kruszywa jak 1:2, ukada si midzy atami kierunkowymi o wysokoci rwnej gruboci warstwy (2-5 cm). Sposb wykonania posadzki z zaprawy cementowej ilustruje rysunek 148. Mieszank rozprowadza si i zagszcza przy pomocy aty drewnianej. Po wstpnym stwardnieniu zaprawy jej powierzchni wygadza si pack drewnian.

W zalenoci od zaoonej lub wymaganej wzgldami uytkowymi pomieszczenia gadkoci, powierzchni pozostawia si do cakowitego stwardnienia (posadzka zatarta na ostro) lub dalej wygadza przy pomocy pacek stalowych uzyskujc posadzk zatart na gadko. Jeli podczas zacierania powierzchni bdziemy posypywali cementem i skrapiali wod, otrzymamy posadzk wypalan. Niezalenie od stopnia gadkoci, posadzki z zaprawy cementowej musz by zdylatowane, tj. podzielone szczelinami o szerokoci nie wikszej ni 12 mm na pola o powierzchni do 10 m2 w przypadku wykonanych na gruncie i 25 m2 w posadzkach ukadanych na konstrukcjach stropowych. ; Posadzki lastrykowe s uszlachetnion odmian posadzek betonowych. Ich warstw uytkow stanowi grys kamienny poczony spoiwem cementowym. Posadzki tego rodzaju mog by wykonywane jako bezspoinowe (monolityczne) lub ukadane z pytek. Lastryko wykonuje si na bazie kruszyw kamiennych ze ska dajcych si szlifowa i polerowa, np. z marmurw, wapieni zbitych, dolomitw, trawertynu, serpentynitu, granitu, bazaltu. Do mieszanek lastrykowych mona stosowa cement portlandzki lub cement biay. W celu uzyskania ciekawych efektw kolorystycznych do masy dodaje si specjalne barwniki. Posadzki te mog by ukadane na podkadzie cementowym o wytrzymaoci na ciskanie nie mniejszej ni 10 MPa (100 kG/cm2), jako jedno- lub dwuwarstwowe. W jednowarstwowych na chropowatej powierzchni podkadu nanosi si mas lastrykow o gruboci okoo 2,5-3 cm. W wieo uoon mas wciska si na gboko 12-15 mm paski dylatacyjne wykonane z materiaw, ktre mona szlifowa, np. paskowniki z blachy mosinej, paskowniki aluminiowe, paski PCW lub w ostatecznoci paski szka okiennego. Dylatacje powinny dzieli posadzk na pola o powierzchni do 4 m2. Stwardnia mas poddaje si wielokrotnemu szlifowaniu a do uzyskania jednorodnej, gadkiej powierzchni; czasami jeszcze poleruje si. Wykacza si j poprzez natuszczenie. Posadzki lastrykowe dwuwarstwowe skadaj si z warstwy podkadowej (2-3 cm zaprawy cementowej) i lastrykowej warstwy nawierzchniowej o gruboci okoo 2 cm. Wykonanie rozpoczyna si od uoenia i zagszczenia warstwy zaprawy cementowej, na ktr nastpnego dnia nakada si warstw nawierzchniow. Dalsze wykonawstwo jest identyczne jak w przypadku jednowarstwowych. Posadzki lastrykowe mona wykonywa z produkowanych w warunkach przemysowych pytek, ktre ukada si na podkadzie betonowym za porednictwem zaprawy cementowej. POSADZKI Z WYKADZIN RULONOWYCH Wykadziny dywanowe, przedstawione na rysunku 149. najczciej ukadane s w pomieszczeniach mieszkalnych (pokoje). W pomieszczeniach, w ktrych z uwagi na sposb ich uytkowania posadzka musi by odporna na zaRys. 149. Rodzaje wykadzin dywanowych: a. tkane bez runa; b. tkane z runem Ptelkowym; c. igowe; d. klejone; e. flokoWane; f. igowane (filcopodobne)

Rys. 148. Sposb wykonywania posadzki z zaprawy cementowej

brudzenia i atwo zmywalna, np. kuchnie, korytarze lub sanitariaty, stosowane s wykadziny z tworzyw sztucznych. Niezalenie od rodzaju, powinny by one przyklejone na caej powierzchni do sztywnego, rwnego i gadkiego podoa o minimalnej wytrzymaoci 10 MPa. Poszczeglne fazy przyklejania arkuszy pokazano na rysunku 150.

Rys. 150. Kolejne fazy przyklejania wykadziny z tworzyw sztucznych

Posadzki z pyt i pytek kamiennych. Posadzki te nale do najadniejszych, ale rwnoczenie najdroszych. Wewntrz budynkw mona stosowa pytki wykonane z marmurw, wapieni krystalicznych, granitu, andezytu, rzadziej z piaskowca. Powierzchnia grna pyt posadzkowych powinna by obrobiona na gadko, a w przypadku pyt marmurowych szlifowana. Posadzki z pyt kamiennych wykonuje si na podkadzie betonowym z betonu klasy B10 lub na podou piaskowym, gdy maj by pooone na zewntrz budynku np. na tarasach. Pyty z kamieni twardych ukada si na 1,5-2 cm warstwie zaprawy cementowej (o stosunku wagowym cementu do piasku jak 1:3). Do marmurw, szczeglnie jasnych, naley uywa zaprawy wapienno-gipsowej. Do klejenia pyt kamiennych mona rwnie stosowa kleje z surowcw mineralnych stabilizowanych ywicami akrylowymi lub poliwinylowymi, np. produkty polskiej firmy Atlas czy te niemieckiej firmy Knauff. Posadzki z pytek ceramicznych. Z uwagi na rnorodno ksztatu i barwy, charakteryzuj si duymi moliwociami wzorniczymi. Obecnie na krajowym rynku spotykamy bardzo wiele ofert pytek ceramicznych podogowych zarwno produkcji krajowej, jak i importowanych. Wytwarzane s one w rnych ksztatach (rys. 152.) i wielkociach. Przykadowe wzory posadzek pokazano na rysunku 153. Wymiary pytek s zrnicowane (kwadratowych od 20 do 300 mm). Pytki drobnoelementowe znajdujce si w sprzeday s naklejone na papier (arkusze 50 x 50 cm). Wiksze z nich pakowane s Rys. 152. Podstawowy asortyment ceraw owijki kartonowe lub pudeka. micznych pytek podogowych: a. kwaPytki ceramiczne mog by ukadane na nieodksztacalnym podkadzie z zapra- dratowe; b. prostoktne; c. szecioktne; d. czworoktne (powka szeciowy cementowej o wytrzymaoci minimum kta); e. picioktne (powka szecio8 MPa (80 kG/cm2) lub na podkadzie be- kta); f. gorsecik tonowym. Mocuje si je do podkadu za porednictwem zaprawy cementowej (ukadanie pytek metod wciskania w wie zapraw) lub przy pomocy klejw ywicznych albo dyspersyjnych produkcji krajowej, np. firmy Atlas, czy te importowanych, np. firmy Knauff. W przypadku stosowania mas klejcych naley dokadnie stosowa si do zalece ich producentw. Kleje powinny by dopuszczone do stosowania w budownictwie przez Pastwowy* Zakad Higieny i Instytut Techniki Budo- Rys. 153. Przykadowe wzory posadzek z pytek ceramicznych wlanej.

W mniejszych pomieszczeniach (o maym nateniu ruchu) wykadziny mona mocowa za pomoc specjalnych tam dwustronnie klejcych. Odlego pomidzy pasami klejcymi w zasadzie nie powinna przekracza 50 cm. Przy wikszych rozstawach zamocowa moe wystpowa marszczenie si wykadziny, np. przy meblach. W przypadku, kiedy szeroko wykadziny jest mniejsza od szerokoci pomieszczenia, zachodzi konieczno czenia arkuszy materiau posadzkowego. Na rysunku 151. zobrazowano prawidowy sposb przycinania arkuszy w miejscu ich styku. Wykadziny z tworzyw sztucznych powinny by poczone Rys. 151. Sposb przycinania arkuszy metod spawania, czyli zalewania styku w miejscu ich styku roztopionym tworzywem. Miejsca poczenia arkuszy wykadzin dywanowych mona zabezpieczy specjalnymi listwami maskujcymi przylepianymi lub przykrcanymi do podkadu. POSADZKI MINERALNE Pod tym pojciem rozumie si posadzki wykonywane z kamieni naturalnych i sztucznych. Stosowane s przede wszystkim w pomieszczeniach naraonych na zawilgocenia, wymagajcych czstego zmywania, albo o zwikszonym nateniu ruchu. S twarde, zimne, nienasikliwe oraz w zasadzie odporne na cieranie. Niektre rodzaje charakteryzuj si podwyszon odpornoci na korozj chemiczn. Do tej grupy zaliczy mona posadzki: z pyt i pytek kamiennych, ceramicznych terakotowych, klinkierowych itp.

W poniszym rozdziale podano kilka przykadw rozwiza materiaowo-konstrukcyjnych najbardziej charakterystycznych fragmentw budynku, ktrych poprawne wykonanie decyduje o jego jakoci, trwaoci i niezawodnoci.

CIANA ZEWNTRZNA PARTERU

Jedno z rozwiza materiatowo-konstrukcyjnych ciany zewntrznej w kondygnacjach nadziemnych (np. parteru) ilustruje rysunek 155. Podobnie jak w przykadzie poprzednim zastosowano cian warstwow, lecz o innym ukadzie warstw. W tym przypadku warstw konstrukcyjn stanowi mur z bloczkw z betonu komrkowego odmiany 700 (siporeks) na zaprawie cementowo-wapiennej o wytrzymaoci 3,0 MPa (30 kG/cm2) lub na zaprawie ciepochronnej. Cz osonow zaprojektowano z cegie: ceramicznej penej, alternatywnie z dziurawki lub wapienno-piaskowej. W przypadku zastosowania dobrej jakoci cegy penej lub wapienno-piaskowej mona zrezygnowa z tynku zewntrznego. Podobnie jak poprzednio ocieplenie ciany stanowi 8 cm warstwa styropianu lub weny mineralnej ptwardej w pytach. Strop midzykondygnacyjny gstoebrowy typu DZ-3. Nadproa nad otworem okiennym z prefabrykowanych belek elbetowych typu L-19. Stolarka okienna drewniana jednoramowa z jednokomorow szyb zespolon. Okno zamocowane jest do obwodowej ramy drewnianej. Styk ocienica ciana uszczelniony spienion piank poliuretanow, np. typu Macroflex.

Rys. 155. Przykadowe rozwizanie materiaowokonstrukcyjne ciany zewntrznej parteru budynku podpiwniczonego

Rys. 156. Przykadowe rozwizanie czci przyokapowej stropodachu wentylowanego

Rys. 157. Rozwizanie strefy przyokapowej drewnianego dachu stromego

INHALACJE

Projekty przyczy wymagaj uzgodnienia z Zespoem Uzgadniania Dokumentacji (ZUD) dziaajcym przy Urzdzie Miasta administrujcym w danym terenie. Nie wszystkie projekty musz by wykonane dla kadego budynku, wzgldnie mog tematycznie pojawi si te inne opracowania uzalenione od miejsca lokalizacji domu, np. projekt przycza budynku do miejskiej sieci cieplnej. Z projektantem instalacji sanitarnych inwestor powinien ustali rodzaj rurocigw, armatury, przewidywanych aparatw grzewczych, kota centralnego ogrzewania, urzdzenia ogrzewczego dla uzyskania ciepej wody bytowo-gospodarczej. W tym celu naley przeanalizowa rodzaj proponowanych nowych materiaw i porwna ich parametry z powszechnie stosowanymi. Konwencjonalne materiay w obecnej dobie naley traktowa jako dobre, ale trzeba mie wiadomo, e wiele wspczesnych przewysza je swoimi zaletami. Tradycyjne materiay, wbrew pozorom, powodowa mog straty w trakcie eksploatacji budynku. Projekt w kadej brany powinien opisywa dobr urzdze i rurocigw, rodzaj armatury, izolacji oraz rodzaj proponowanych do zastosowania materiaw. Powinny by w nim zawarte wskazania dotyczce sposobu montau instalacji oraz zestawienie potrzebnych materiaw. Zasadnicz czci projektu jest strona rysunkowa, ktra w sposb graficzny okrela usytuowanie instalacji sanitarnych, urzdze i aparatw w obrysie budynku oraz usytowanie w terenie infrastruktury. Niezbdne s dokumenty uzgodnie. Wskazane w projekcie materiay s dla danego budynku obligatoryjne. Wszelkie zmiany w stosunku do projektu technicznego wprowadzone w czasie realizacji musz by uzgodnione z jego autorem. INSTALACJE WODOCIGOWE W tej czci przedstawiono materiay uywane do wykonywania instalacji wodocigowych zarwno tradycyjnych jak rwnie tych, ktre okrelamy jako nowe i nowoczesne. Zawarte s rwnie wskazwki, ktre powinny uatwi przyszemu inwestorowi dokonanie wyboru odpowiedniego materiau do wykonania wspomnianych instalacji. Rurocigi (materiay tradycyjne). Podstawowym materiaem stosowanym dotychczas, dla wykonania instalacji wodocigowej s rury stalowe ocynkowane. czenie odcinkw tych rur mona wykonywa tylko poprzez skrcanie za pomoc cznikw metalowych ocynkowanych wzgldnie ze stopu ZNAL lub eliwa cigliwego. Wykonanie i uszczelnienie poczenia wymaga zorganizowania odpowiedniego stanowiska pracy, gdzie wykonuje si obcinanie oraz gwintowanie rur, nawijanie konopi na przygotowany gwint, nakrcanie odpowiedniego cznika. Przygotowany na ww. stanowisku fragment rurocigu naley zwolni z uchwytu i przenie na miejsce montau, gdzie drugi koniec tego odcinka wkrca si w uprzednio zamontowany cznik. Instalacj mocuje si do ciany uchwytami lub hakami wbitymi w mur. Instalacje tego typu, z uwagi na wag elementw oraz czst niedokadno montau, sprawiaj wraenie cikich o mao estetycznym wygldzie. Rurocigi (materiay nowe i nowoczesne). Od wielu lat stosuje si ruropigi z miedzi tak do zimnej jak i cieplej wody. czenia odcinkw rurocigw dokonuje si za pomoc cznikw miedzianych, a szczelno uzyskuje si metod

ZAGADNIENIA ORGANIZACYJNO-PROJEKTOWE Projekty zwizane z instalacjami sanitarnymi musz by wykonane przez osob posiadajc odpowiednie uprawnienia. W celu wykonania projektw technicznych niezbdne jest pozyskanie szeregu dokumentw, a w szczeglnoci: Mapy zasadniczej dziatki w skali 1:500, na ktrej bdzie zlokalizowany dom. Warunkw technicznych podczenia do miejskich sieci wodocigowo-kanalizacyjnych z Przedsibiorstwa Wodocigw i Kanalizacji jeli ma nastpi takie podczenie. - Jeli zaistnieje potrzeba pobierania wody ze studni wykopanej lub wywierconej na dziace, niezbdne bdzie posiadanie wiadectwa badania wody wydanego przez stacj sanitarno-epidemiologiczn wadn dla -danego terenu do przeprowadzenia stosownych bada. Warunkw technicznych podczenia do sieci gazowej o ile budynek bdzie zasilany gazem. Warunki takie wydawane s przez Okrgowy Zakad Gazownictwa, najczciej oddzielnie dla potrzeb bytowo-gospodarczych oraz oddzielnie dla celw ogrzewania gazem pomieszcze mieszkalnych. Zakres projektw technicznych instalacji sanitarnych obejmowa bdzie: Projekt przyczy wodno-kanalizacyjnych wraz z wymaganymi uzgodnieniami. Projekt przycza gazowego z niezbdnymi uzgodnieniami. - Projekt wewntrznych instalacji wodocigowo-kanalizacyjnych i ciepej wody uytkowej (bytowo-gospodarczej). Projekt wewntrznej instalacji gazowej. Projekt instalacji centralnego ogrzewania. Projekt instalacji technologicznych kotowni.

lutowania. Instalacja z uwagi na cienkocienne elementy oraz dokadno ich wykonania daje moliwo szybkiej realizacji poczenia bardzo czystego technicznie. Staje si ona elementem przyjemnym dla oka z uwagi na odczucie lekkoci. Dodajc do tego armatur waciwie dobran do rurocigw uzyskujemy estetyczny wygld caoci. Instalacj tak mona czy z rurocigami z rur stalowych ocynkowanych. Do tego celu su odpowiednie elementy przystosowane dla czenia tych dwch rnych materiaw, ktre przy bezporednim kontakcie ulegyby szybkiemu zniszczeniu. W instalacjach tych mona stosowa mied tward w prostych odcinkach rurocigw lub mikk o maych rednicach, dostarczan w zwojach znacznie uatwiajcych transport. Gwne zalety ww. instalacji to zdecydowana dugowieczno, odporno na cinienie i korozj. W ostatnich latach pojawiy si rury cinieniowe wykonane z polietylenu i PCV, przystosowane do czenia za pomoc zgrzewania, klejenia lub skrcania. Najnowsza generacja tych rur i cznikw wykonana jest z rnych tworzyw pochodzenia polimerowego. czenie elementw rurocigw uzyskuje si za pomoc klejenia: termicznie bd oporoelektrycznie, czy wreszcie za pomoc wtapianych w kocwki rur cznikw z mosidzu chromowanego. W tym ostatnim przypadku szczeliwem jest tama teflonowa. Rury te wystpuj jako odcinki proste wytrzymae na uderzenia, s jednak podatne na wyduenia liniowe przy wzrocie temperatury. Fakt ten naley uwzgldnia w trakcie projektowania i wykonawstwa rurocigw. Kolejnym materiaem stosowanym na rurocigi w instalacjach sanitarnych s rury wielowarstwowe wykonane na szczelnym aluminiowym szkielecie (rura aluminiowa) zgrzewanym laserowo. Szkielet taki o gwarantowanej szczelnoci zostaje zamknity z zewntrz i wewntrz polietylenem o sprawdzonej jakoci. Warstwy te zespolone ze sob daj rur elastyczn, o duej gadkoci powierzchni, odporn na zewntrzne czynniki mechaniczne. Rury zwijane w zwoje s atwe w transporcie. Produkuje si je take w Polsce na licencji niemieckiej. Elementami czcymi s zczki z mosidzu z zespoem czcym o przekroju stokowym. Stosowany jest rwnie drugi rodzaj zczek mosinych, w ktrych materiaem uszczelniajcym jest uszczelka gumowa typu ORING osadzona w zczkach w specjalnie wykonanym ou. Oprcz wyej wymienionych spotyka si take rury z propylenu, przy czym technologie ich czenia s podobne jak w rurach z polietylenu. Kolejnym krokiem w stosowaniu nowych technologii s instalacje wykonane metod "rura w rurze". Metoda ta umoliwia wymian rurocigw przez wycignicie uszkodzonej i wsunicie nowej, jednak bez naruszania konstrukcji budynku. Zastosowanie elementw maskujcych przy wylotach rur ze ciany daje due moliwoci estetyczne przy zatynkowaniach i dokadno dopasowania podej pod baterie. Armatura. W celu zapewnienia prawidowego funkcjonowania instalacji wodocigowej naley j wyposay (uzbroi) w odpowiedni armatur czerpaln oraz odcinajco-przelotow. W instalacjach wykonanych ze stali ocynkowanej na przygotowane wyloty wkrca si armatur czerpaln, np. baterie, krany lub kurki zwane te zaworami czerpalnymi. Precyzyjne ustawienie podej wlotw pod baterie w rurocigach stalowych jest trudne, pomimo zastosowania ksztatek dystanso-

wych przy ich montau. O wiele atwiej mona precyzyjnie wykona podejcie pod baterie przy rurocigach miedzianych, gdy bardziej podatny materia na gicie uatwia obrbk i monta. Stosowanie rur polietylenowych uatwia zainstalowanie baterii w stopniu porwnywalnym z rurami miedzianymi. W przypadku wykonywania instalacji z rur wielowarstwowych wyej poruszony problem w zasadzie nie wystpuje. Rurocigi te ukadane s wedug systemu, z odpowiednimi ksztatkami jak rwnie elementami mocujcymi. System obejmuje rwnie zestaw narzdzi montaowych. Wyloty podej wodocigu osadzane s w tzw. pytkach montaowych pojedynczych, a dla baterii podwjnych. Przez taki monta zainstalowanie baterii we waciwych miejscach nie nastrcza wikszych trudnoci. Rwnie pniejsze wymiany baterii czy zaworw nie stwarzaj problemw, poniewa zachowana zostaje staa odlego podej rurocigw z wod zimn i ciep. W praktyce stosowana jest armatura wykonana ze specjalnego stopu jak rwnie mosina czy polietylenowa. Armatura mosina, dla poprawy efektu, wykaczana jest powok chromow. Nowa generacja armatury jest ergonomiczna, estetyczna, z doskona plastyk rysunku oraz posiada wkady porcelanowe zapewniajce jej dugowieczno. Baterie o nowoczesnych rozwizaniach, poza wyej wymienionymi walorami, od strony obsugowej wyposaone s w jedn odchyln dwigni regulujc przepyw, a poprzez wy-

CM
<

UJ

CD < l

S=8SSs5fe8fe^SS
a

S o o" o" o" o" o" o" -- T- CM" co in <o

|E
o
15
N

15

D'o

<d 'o w p o o r ^ c o c M c o t ^ o o i n m o c o c o ;o g c\f CM" CM" co t" in <o co CM" in od o o

J3

l
c J>
J

o> 0

0)

c
g

a " $ 3 n, g g je
(O 0) 0
Q) 'y.

cOT-cooKcococoincM^f OT-T-coti^^-cDcomin o". o" o" o" o" o T- T- c\T m v

*~

O ^ M
3 C JB

r
N
h.

8 5 !
o "c
T3

-N

-M

'We ;0 g

co "o

f O O.

-o n
3
O)

OOKtcO^-h-OlDOO^Jeg" cvf <\f co" * 10 (O od o>" - n"

^- -

a k.
> .

W (B

> .

IO O) O O> T- K

^^ |E

c> o C3 o" o" o - - c\T CM" co"

T-T-CMCOinl^i-tD^-N-lO

Tj-coi-mojOtoocn-i-O)

>. h.

S S j) 2 -g
"

l 0>

D O O.

m TO

I
(0

.JJ f
O)

CM" <M" CM" c^" co" co * " \r> < <o r-"

OOO^-OtDCOCMON-N.

oj 15 >^ "5T c N-^.ON ^^^io(Oh-ooo<-co(omr-n(o N -c & ^ o" o" o" o" o" o" o" T- T- T- ,- ,- oj eg CM" ^gcE + + + + + + + + + + + + + + +
ao-,|

0)

II^E
g C

2 ^ ^ 8 s ^ s s ! e f a s
^- T-

t-

chylenia jej na stron praw czy lew uzyskuje si odpowiedni temperatur przepywajcej wody. Baterie natryskowe i wannowe posiadaj z reguy wylewki podczone do gitkiego przewodu. Dla regulacji kierunku i wysokoci wypywu wylewk mocuje si w jarzmie osadzonym na odpowiedniej konstrukcji suwakowej. Armatury poszczeglnych producentw rni si, przy zachowaniu podstawowej istoty dziaania, ksztatem, kolorem i cen. Wybr naley do przyszego uytkownika. Wykonawca robt musi montowa tak armatur i przy pomocy takich narzdzi aby powierzchnie chromowane nie utraciy nadanych przez producenta wasnoci. Instalacje wodocigowe montuje si na powierzchni cian lub w uprzednio przygotowanych bruzdach czy szybach instalacyjnych. W tabelach 11. i 12. zestawiono podstawowe parametry rur stalowych oraz z polietylenu, ktre powinny uatwi wybr odpowiedniego typu przy wykonywaniu instalacji wodocigowych.

Rys. 158. Przykad instalacji: (a) azienkowej i (b) kuchennej, wykonanych z rur polietylenowych

Rys. 159. Przykad instalacji wodocigowej wykonanej z rur stalowych ocynkowanych

Rys. 160. Przykad instalacji wodocigowej wykonanej z rur miedzianych

Rysunki 158.-160. przedstawiaj przykady instalacji wodocigowych z polietylenu, z rur ocynkowanych i z rur miedzianych. INSTALACJE KANALIZACJI SANITARNYCH Zadaniem jej jest odprowadzanie poza budynek nieczystoci pynnych powstajcych w trakcie uytkowania budynku. Odbiornikiem takich nieczystoci moe by zbiornik ciekw, tzw. szambo lub miejska sie kanalizacji sanitarnej. Pod adnym pozorem ciekw nie wolno odprowadza do rzek, strumieni, staww, jezior, czy wprost do gruntu. Miejsca zrzutw ciekw. W rejonach skanalizowanych istnieje moliwo odprowadzenia ciekw do miejskiej sieci kanalizacyjnej. W tym celu trzeba uzyska warunki techniczne podczenia z Przedsibiorstwa Wodocigw i Kanalizacji oraz cay szereg uzgodnie z wadzami administracyjnymi i przedsibiorstwami posiadajcymi w swojej gestii uzbrojenie komunalne podziemne czy nadziemne. Po spenieniu tych warunkw opracowuje si projekt przycza i caej sieci kanalizacyjnej wok budynku. W rejonach bez kanalizacji cieki naley odprowadza do szamba. Przepisy odnonie lokalizacji szamba podano wczeniej, przy czym naley pamita o zapewnieniu dojazdu dla wozu asenizacyjnego usuwajcego nieczystoci. ciekw nie wolno gromadzi w nieszczelnym szambie, gdy oprcz skaenia gruntu, moe doj do bardzo gronego dla zdrowia ludzkiego skaenia wody pitnej, szczeglnie przy wasnych ujciach ze studni kopanej. Materiay kanalizacyjne tradycyjne. Do nich zaliczy mona rury kamionkowe lub eliwne. S to materiay o dugiej ywotnoci, ale niezwykle czue na zewntrzne dziaania dynamiczne (uderzenia). Wad tych rur jest duy ciar, co ma istotne znaczenie przy ich transporcie, magazynowaniu i ukadaniu na budowie. Rury kamionkowe stosowane s w kanalizacjach poza obrysem budynku, tzn. w przyczach do istniejcej sieci kanalizacyjnej. W wewntrznych instalacjach stosuje si rury eliwne kielichowe uszczelniane na stykach sznurem ko-

nopnym smoowanym z zamkniciem uszczelnienia zapraw cementow oraz rnego rodzaju kitami. Mimo zastosowania coraz bardziej wymylnych metod uszczelniania, instalacje takie wykonane na cianach wyglda bd ciko i nieestetycznie. Obrbka rur przy montau instalacji jest kopotliwa z uwagi na trudnoci przy ich obcinaniu, uszczelnianiu oraz ukadaniu ksztatek. Podczas eksploatacji osady tuszczowe powoduj po latach ich "zarastanie", przez co zmniejsza si wiato przekroju rury. Dua szorstko rur eliwnych, przy zbyt maych spadkach po ich uoeniu, moe prowadzi do kopotw w uytkowaniu instalacji. Kada z instalacji kanalizacyjnych musi by wentylowana oraz posiada element umoliwiajcy dostp do jej wntrza. W budynku jednorodzinnym rozwizanie tych problemw mona uzyska poprzez wykonanie pionw, zadaniem ktrych jest odprowadzenie nieczystoci z poszczeglnych kondygnacji. Pion musi by wyprowadzony ponad dach budynku i zakoczony rur wywiewn, z blachy stalowej ocynkowanej, nakryty od gry okapnikiem, pod ktrym zostawia si otwory wentylacyjne umoliwiajce przewietrzanie instalacji. Rwnie mona zastosowa eliwn rur wywiewn. W dolnej czci pionu naley zamontowa rewizj z przykrcan klap. Rewizja umoliwia ingerowanie do wntrza instalacji w przypadku jej zapchania. Kade podczenie urzdzenia kanalizacyjnego musi posiada syfon, ktry zawsze powinien by wypeniony czyst wod. Syfon tworzy zamknicie wodne, tzw. korek wodny, uniemoliwiajcy wydobywanie si przykrych zapachw z instalacji do pomieszczenia. Poziome odcinki kanalizacji prowadzi si po cianach piwnic lub pod posadzk tych pomieszcze, wzgldnie pod posadzk parteru, czy przyziemia. Trzeba dy do tego, aby poziome odcinki kanalizacji wewntrz budynku byy jak najkrtsze i zostay wyprowadzone moliwie najkrtsz tras poza obrys budynku. Jeli na trasie rurocigu wystpuj ciany none (konstrukcyjne) to poziome cigi kanalizacyjne powinny przecina je pod ktem prostym. Rury w takich miejscach naley zabezpieczy przed nadmiernym obcieniem. Wskazane jest zastosowanie rury stalowej ochronnej, w ktrej przestrze pomidzy rurami wypenia si materiaami elastyczno-uszczelniajcymi. Nowe materiay kanalizacyjne. W powszechnym uyciu s rury i elementy 2. nieplastyfikowanego polichlorku winylu znane jako instalacje z PCV. Rury i ksztatki z tego materiau s gadkie, lekkie, odporne na korozj i zarastanie. Natomiast monta instalacji jest mniej pracochonny ni z rur eliwnych. Rury i ksztatki z PCV posiadaj kielichy, w ktre w trakcie skadania odcinkw wsuwa si "bosy" koniec rury. Poczenie to moe by wykonane na stae przy pomocy odpowiednich klejw lub rozczne, w ktrym uszczelka gumowa ukadana w rowku kielicha stanowi materia uszczelniajcy. Rury z PCV zaleca si stosowa do wykonywania pionw i instalacji powyej piwnic. Nowoczesne instalacje kanalizacyjne mona odpowietrza metodami tradycyjnymi wspomnianymi powyej. Wedug nowych zasad instalacje napowietrza si za pomoc zaworu napowietrzajcego zamontowanego na pionie, w miejsce rury wywiewnej. Zawr montuje si wewntrz budynku. Spust ciekw powoduje jego otwarcie i rwnoczesne zassanie powietrza z otoczenia. Instalacja pracuje bezzapachowo i jest szczelna.

Aparaty sanitarne i przybory. Zaliczamy tutaj tzw. armatur bia, w skad ktrej wchodz wszystkie elementy wyposaenia budynku suce do odprowadzania nieczystoci. A wic s to: zlewy, zlewozmywaki, umywalki, miski ustpowe, wanny, bidety, pisuary, wpusty podogowe. Urzdzenia te posiadaj odprowadzenia syfonowe. Mog by wykonane z eliwa, blachy stalowej, porcelany technicznej, fajansu, z wkna szklanego uformowanego na waciwy ksztat wraz z uszczelnieniem i wylan glazur. Wybr urzdze, ich estetyk wykonania, kolor oraz ksztat naley dopasowa do wygldu pomieszczenia. INSTALACJE CIEPEJ WODY Ciep wod w domach jednorodzinnych mona uzyska za pomoc termy gazowej, pieca gazowego wieloczerpalnego, podgrzewacza elektrycznego przepywowego wzgldnie pojemnociowego. W nowoczesnych kotowniach ciep wod otrzymujemy take przy wykonaniu dostawianych do kotw specjalnych zasobnikw. Stosuje si rwnie samodzielne zasobniki wody ciepej z podgrzewem gazowym i elektrycznym. INSTALACJE GAZOWE Instalacje gazu miejskiego. Wykonuje si je w zasadzie z rur stalowych bez szwu, o poczeniach spawanych lub za pomoc cznikw z eliwa cigliwego. Dopuszcza si dla okrelonych przez przepisy przypadkw stosowanie rur stalowych ze szwem. W pomieszczeniach mieszkalnych rurocig obowizkowo naley wykona z rur bez szwu. W przypadku czenia odcinkw rur poprzez skrcanie do uszczelnienia pocze stosuje si pakuy (sznur konopny wy czesany). Pasma paku trzeba nasyci past miniow lub past grafitow. Wskazane jest uszczelnianie tamami teflonowymi. Wszystkie aparaty gazowe naley czy na sztywno z instalacj. Ostatnio prbuje si wprowadzi na rynek elastyczne opancerzone przewody czce produkcji zachodniej, jednak Okrgowe Zakady Gazownictwa jak dotychczas nie wyraaj na to zgody. Zastosowanie przewodw elastycznych uatwioby uytkownikowi wybr miejsca na ustawienie aparatu gazowego. Rurocigw gazowych nie wolno zabudowywa, prowadzi si je w odlegoci 2 cm od cian, a rurocigi poziome montuje si ze spadkiem 4 mm na 1 m dugoci przewodu w kierunku pionu. Przy gazie nawodnionym piony musz by wyposaone w odwadniacze. Rury podtrzymywane s uchwytami lub hakami rozmieszczonymi w odlegociach co 1,5 do 2,0 m. Rurocigi powinny by zabezpieczone przed korozj poprzez malowanie olejne. Przy zasilaniu gazem niskocinieniowym zawr gwny odcinajcy dopyw lub tzw. kurek ogniowy montuje si w szafce zewntrznej w cianie budynku. Konstrukcja szafki musi umoliwia jej sta wentylacj. Zawr gwny moe by montowany wraz z gazomierzem we wnce zewntrznej. Gazomierz mona rwnie montowa w budynku w pomieszczeniu wentylowanym z owietleniem

dziennym, w ktrym nie przewiduje si zamieszkiwania, np. w kuchni lub w przedpokoju. Gazomierza nie wolno umieszcza we wsplnych wnkach wraz z licznikiem elektrycznym oraz we wnkach poniej licznikw elektrycznych, a take w pobliu piecw i pomienia otwartego. W przypadku doprowadzenia do budynku gazu o rednim cinieniu, naley zmniejszy jego cinienie do niskiego. Dokonuje si tego poprzez reduktor. Zesp: reduktor, licznik i zawr gwny montuje si w jednej szafce na zewntrznej stronie budynku. Instalacje gazowe naley wyposay w zawr gwny oraz w kurki gazowe lub zawory kulowe przy gazomierzu, jak rwnie przed aparatami gazowymi. Aparaty gazowe s to nastpujce urzdzenia: kuchenki gazowe, termy gazowe dla ciepej wody, wieloczerpalne grzejniki dla ciepej wody jVoda (grzejniki wody przepywowej), piece gazowe centralnego ogrzewania. Wszystkie aparaty gazowe o wydajnoci powyej 11,6 kW, jak np. grzejniki wody przepywowej, piece Rys. 161. Schemet instalacji gazowej grzejnika wody przecentralnego ogrzewapywowej typu PG-4: 1 grzejnik; 2 kratka wywiewna; nia, musz posiada 3 rura spalinowa; 4 przewd wodny; 5 kocwka odprowadzenie spalin przewodu gazowego; 6 punkty poboru wody ciepej;
7 - kurek na przewodzie wody zimnej; 8 - kurek gazowy; 9 przewd gazowy; 10 kocwka wody zimnej; 11 kocwka wody ciepej; (wymiary w cm)

w specjalnym pomieszczeniu. Doprowadzenie gazu do aparatw gazowych odbywa si rurami stalowymi bez szwu o poczeniach spawanych. Na butle nakrca si odpowiednie reduktory, od ktrych wami gumowymi poprzez kurki gazowe doprowadza si gaz do instalacji. Zesp butli zabezpiecza si przed wpywami atmosferycznymi i dostpem osb trzecich. Butle z gazem pynnym musz by ustawiane w pozycji pionowej i odpowiednio zabezpieczone przed moliwoci zmiany pooenia. Uwagi oglne na temat instalacji gazowych. Gazy stosowane w gospodarstwach domowych s trujce, a przy odpowiedniej ich koncentracji w pomieszczeniu, w poczeniu z powietrzem staj si mieszanin wybuchow. Jeeli taka mieszanina bdzie miaa kontakt z otwartym ogniem nastpi wybuch. Lekcewaenie zasad i przepisw bhp, a take warunkw narzuconych przez projektanta instalacji oraz producenta urzdze gazowych moe zakoczy si tragicznie. W trakcie eksploatacji naley bezwzgldnie przestrzega instrukcji obsugi urzdze gazowych jakie zacza do nich producent. Wykonawca instalacji powinien pouczy uytkownika, e w przypadku stwierdzenia ulatniania si gazu, naley bezwzgldnie zamkn zawr gwny i o fakcie nieszczelnoci powiadomi Zakad Gazownictwa. Pomieszczenia wyposaone w instalacj i urzdzenia gazowe musz posiada sprawn wentylacj naturaln. Bezwzgldnie konieczne jest zapewnienie prawidowego odprowadzenia spalin, powstajcych w wyniku spalania gazu do odpowiednich kanaw w kominie. Niedopuszczalne jest wczanie przewodw spalinowych do kanaw dymowych i wentylacyjnych. INSTALACJE CENTRALNEGO OGRZEWANIA Informacje oglne. Instalacje centralnego ogrzewania maj za zadanie doprowadzenie czynnika grzewczego ze rda ciepa do odbiornikw ciepa jakimi s grzejniki zamontowane w pomieszczeniach ogrzewanych. W budynkach jednorodzinnych czynnikiem grzewczym jest woda. Instalacja centralnego ogrzewania skada si z: kota, rur, grzejnikw, armatury i zabezpieczenia instalacji. Z uwagi na sposb krenia wody rozrniamy: ogrzewanie wodne grawitacyjne oraz ogrzewanie wodne pompowe. W praktyce stosowane s dwa systemy ogrzewania: otwarty tzn. taki, w ktrym instalacja ma bezporednie poczenie z atmosfer, a take zamknity, gdzie czynnik grzewczy pracuje w ukadzie zamknitym. Czynnik grzewczy moe by rozprowadzany instalacj: dwururkow lub jednorurkow. W pierwszym przypadku woda ogrzana pynie jedn rur od kota jako tzw. zasilanie do grzejnikw, a woda schodzona tzw. powrt drug rur do kota. Drugi przypadek mona porwna do piercienia, gdzie woda pynie w zamknitym obiegu przez zasadniczy rurocig i grzejniki od i do kota. Rury centralnego ogrzewania materiay tradycyjne. Rury przesyaj ciepo od rda do grzejnikw. Nonikiem ciepa jest woda instalacyjna. Tradycyjnie stosuje si rury stalowe czarne. Poczenia odcinkw rur wykonuje si poprzez skrcanie na odpowiednie zczki lub poprzez spawanie. Ostatni sposb jest poczeniem pewniejszym dajcym wiksz gwarancj szczelnoci. W instalacjach c.o. mog by stosowane zarwno rury ze szwem, jak i bez

szwu. Instalacje wykonane z tych materiaw daj wraenie cikiego, niepotrzebnego elementu w mieszkaniu. W praktyce zwykle stosowane s przekroje rur wiksze anieli wymaga tego sytuacja. Wystpuje to najczciej przy ogrzewaniu grawitacyjnym, gdzie ruch wody wywoany jest rnic ciarw waciwych wody ogrzanej (zasilanej) i schodzonej (powrotnej). Sia wywoujca ruch jest zbyt maa dla pokonania oporw wewntrznych, std te zachodzi konieczno znacznego zwikszenia przekrojw rur. Rury stalowe s materiaem tradycyjnym, sprawdzonym, jednak niewygodnym w trakcie montau, a z uwagi na ciar i znaczne dugoci odcinkw stanowi utrudnienie w transporcie. Dokadno wykonania spaww jest do istotnym punktem w ocenie jakoci instalacji. W instalacji skrcanej odpowiednimi cznikami znacznemu pogorszeniu ulega wygld estetyczny. Rury centralnego ogrzewania materiay nowe i nowoczesne. Do materiaw nowych zaliczy naley rury miedziane cienkocienne wraz z penym asortymentem cznikw. czenie elementw skadowych instalacji odbywa si na zasadzie pocze kielichowych, a uszczelnienie uzyskuje si poprzez lutowanie. Rurocigi takie stanowi lekki, estetyczny monolit instalacyjny, a z uwagi na zminimalizowanie w nich oporw nastpuje jednoczenie zmniejszenie przekrojw w porwnaniu z rurami stalowymi. Do nowoczesnych zaliczy naley, podobnie jak w instalacjach ciepej wody, rury: z tworzyw pochodzenia polimerowego, warstwowe (polietylen aluminium polietylen), polibutenowe, polipropylenowe czy przystosowane rurocigi z polichlorku winylu (PCV) lub rwnie z chlorowanego polichlorku winylu. Poczenie tych rur mona uzyska wieloma sposobami: poprzez zczki zaciskowe, zgrzewanie dyfuzyjne, mechaniczne skrcanie do klejenia wcznie. Instalacje z opisanych rur nadaj si do montau na cianach jak rwnie w bruzdach i w elementach ogrzewania podogowego. Armatura. Informacja o armaturze stosowanej w instalacjach centralnego ogrzewania, z uwagi na jej rnorodno, zostanie omwiona skrtowo. Armatura mufowa to taka, ktra przy pomocy odpowiednich zczek mufowych zostaje wbudowana do instalacji. Nale do niej zawory odcinajce grzejnikowe, przelotowe, spustowe itp. Armatura ta wykonana jest najczciej z eliwa cigliwego lub mosidzu oraz gowicy z mosidzu. Dla wikszych cinie stosuje si armatur konierzow eliwn albo staliwn. Z nowoczeniejszych rodzajw armatury wymieni naley zawory kulowe o sposobie czenia z instalacj za pomoc muf lub konierzy. Dla celw pomiarowych w tradycyjnych kotowniach montuje si termometry kontaktowe i manometry wraz z rurk impulsyjn i kurkiem odcinajcym. W nowoczesnych kotowniach domowych stosuje si armatur kulow oraz automatyk, ktra uzalenia prac kotowni od warunkw zewntrznych, albo potrzeb czasowych. Grzejniki. S podstawowymi elementami grzejnymi w pomieszczeniu. Dobr ich wielkoci zaley od wielu czynnikw, a w szczeglnoci od: izolacyjnoci cian, wielkoci pomieszczenia i lokalizacji budynku w odpowiedniej strefie klimatycznej kraju. Rodzaj i wielko grzejnikw musi ustali projektant. Najczciej stosowane s: ~ eliwne, skrcane z poszczeglnych ogniw, okrelane jako radiatory;

 stalowe supowe, o konstrukcji zblionej do radiatorw, lecz o ogniwach poczonych metod zgrzewania; konwektory, tzn. grzejniki wykonane w obudowie blaszanej, w ktrej elementem grzejnym jest zespl rur stalowych oebrowanych; stalowe pytowe, o okrelonych wielkociach; - grzejniki supowe aluminiowe, skadajce si z ogniw skrcanych pomidzy sob odpowiednimi zczkami; - z rur gadkich stalowych, wykonane w postaci wownic lub tzw. registrw; z rur stalowych oebrowanych nawijanymi ebrami blaszanymi prostopadle do osi rury. Spotyka si je pod nazw FAVIER i mog by montowane w zespoach od jedno- do czterorzdowych; z rur eliwnych oebrowanych, wykonanych jako odlew cakowity wraz z konierzami. Wyej przedstawiony zestaw asortymentowy jest prb wymienienia rodzajw grzejnikw, a nie okrelenia ich jakoci, estetyki czy przydatnoci. Kady typ posiada wiele odmian. Nowoczesne instalacje centralnego ogrzewania. Nowoczesne rozwizania grzejnikw zmierzaj do ograniczenia ich pojemnoci wodnej przy zapewnieniu maksymalnej wydajnoci cieplnej. Wymagania te speniaj dostpne na rynku grzejniki aluminiowe. Kolejn nowoci w ogrzewnictwie jest montowanie przy grzejnikach zaworw termostatycznych, ktre reaguj na zmiany temperatur w pomieszczeniach. Przykady takich zaworw pokazano na ) rysunku 162. Grn granic temperatury a ' w pomieszczeniu ustawia si pokrtem gowicy termostatycznej, zamontowanej na zaworze. Osignicie danej temperatury powoduje wyczenie grzejnika z obiegu. W tym czasie kocio ogrzewa reszt wody w instalacji. Oczywiste jest, b) |,n j^| e kocio musi ogrza w takim przypadM x ku mniejsz ilo wody, a wic czas podgrzewu jest odpowiednio krtki. Uzyskana, grna ustalona, temperatura wody w instalacji poprzez czujniki zostaje przeniesiona do elementw sterowniczych kota i powoduje wyczenie palnika i odcicie dopywu gazu lub oleju. Po osigniciu ustawionej, minimalnej temperatury wody w instalacji nastpuje automatyczne wczenie kota.
Rys. 162. Termostaty grzejnikowe: a. z wbudowanym czujnikiem; b. z czujnikiem zdalnym; c. zawory ze zdaln regulacj temperatury

Instalacje centralnego ogrzewania wykonane z rur miedzianych czy polietylenowych lub podobnych posiadaj rednice znacznie mniejsze od stalowych z uwagi na minimaln ich szorstko. Objto wody do wygrzania jest zatem niewielka. Na przykad 1 m rury miedzianej o rednicy 18 mm posiada objto 0,201 l, kiedy rura stalowa speniajca to samo zadanie bdzie musiaa mie rednic 25 mm, a jej pojemno na dugoci 1,0 m wyniesie 0,572 l. Z porwnania wynika, e do wygrzania w instalacji z rur stalowych bdzie potrzeba 0 2,845 razy wicej wody ni w instalacji z miedzi. Wynika z tego, e instalacja taka potrzebuje o okoo 50% mniej wody anieli instalacja tradycyjna przy tym samym efekcie ogrzania budynku. Konsekwencj tego jest mniejsze zuycie nonikw energii. W nowoczesnych instalacjach naley stosowa koty, w ktrych podstawowym paliwem jest olej opaowy, wzgldnie gaz ziemny lub propan-butan. Aby zabezpieczy rurocigi przed nadmiern utrat ciepa stosuje si izolacje z pianek polietylenowych, wykonanych z rur o dugociach do 3,0 m i rednicach odpowiadajcych rurom stosowanym w ogrzewnictwie. Izolacja jako materia o strukturze piankowej, jest lekka, mikka i atwa w obrbce. Przed montaem odcinek izolacji zostaje przecity wzdu naznaczonego szwu 1 naoony na rurocig, a szew zakleja si tamami PCV czy teflonowymi. Takie izolowanie rur jest atwe i daje wymierne efekty w eksploatacji budynku. Dostarczane ciepo powinno rwnomiernie wypenia kubatur pomieszczenia. Ciep"a powierzchnia podogi w azience, kuchni, pokoju daje duy komfort. Instalacje ogrzewania podogowego, o ktrych tu mowa, cho znane byy ju w przeszoci, jednak na terenie kraju praktycznie nie byy stosowane w budownictwie jednorodzinnym. Z uwagi na nowoczesne materiay oraz systemy sterowania, ogrzewanie to jest coraz bardziej popularne. Instalacja z rur miedzianych czy polietylenowych uoona w formie wownicy w pododze zalewana jest jastrychem i betonem, na ktrym nastpnie ukada si pytki glazurowane posadzkowe. Odmian tego ogrzewania jest rwnie ogrzewanie podogowe elektryczne. Przykad pokazano na rysunku 163. Zaleca si stosowanie ogrzewania podogowego w pomieszczeniach, gdzie nie przewiduje si pooenia szczelnych wykadzin dywanowych oraz zabudowy meblami z cokoami stojcymi bezporednio na pododze. Zarwno takie wykadziny jak i ww. meble ograniczaj sprawno tego ogrzewania. Dlatego te powinno si je zakada przede wszystkim w kuchniach, korytarzach, azienkach, we itp. W celu uatwienia przyszemu inwestorowi, wyboru odpowiednich rur do wykonania instalacji sanitarnych, w tabeli 13. zestawiono parametry rnych typw dostpnych w kraju podajc rwnoczenie wiele istotnych dla inwestora informacji.

Rys. 163. Przykad ogrzewania podogowego przekrj: 1 - listwa; 2 - tama dylatacyjna; 3 - styropian; 4 - podoga; 5 - podoa; 6 - klej cementowy; 7 rura (z tworzywa sztucznego); 8 folia; 9 pytki ceramiczne

TABELA 13 Podstawowe informacje o nowych moliwociach rozprowadzania wody i ciepa w domu przegld systemw

z.w. - zimna woda; c.w.u. -ciepa woda uytkowa; c.o. - centralne ogrzewanie

Kotownie tradycyjne. S to pomieszczenia, w ktrych lokalizuje si koty centralnego ogrzewania, bdce rdem ciepa dla budynku. Rozrniamy koty opalane paliwem: staym, ciekym i gazowym. Koty stalowe i eliwne mog by opalane wszystkimi rodzajami paliwa. Paliwo stae podaje si na ruszt, gdzie nastpuje spalenie wgla czy koksu lub gorszych materiaw, takich jak np.: wgiel brunatny, torf albo odpady poprodukcyjne przemysu drzewnego. Wydajno cieplna kota zaley od rodzaju paliwa, ktre czsto powoduj znaczne zatruwanie i zapylanie powietrza atmosferycznego oraz zanieczyszczenia gruntw. Koty opalane olejem opaowym lub gazem maj sprawno w granicach 95%, a spaliny pozbawione s pyw, przy czym zawarto zwizkw siarki i tlenkw azotu jest prawie nieodczuwalna dla otoczenia. Kotownia musi posiada wysoko rwn dwom wysokociom kota, ale nie moe by nisza od 2,5 m. Naley zainstalowa w niej wentylacj nawiewn, w ktrej przekrj kanau powinien mie 50% przekroju przewodu dymowego, lecz nie mniej ni 21 x 21 cm. Przekrj kanau wywiewnego to minimum 25% przekroju kanau dymowego, ale powyej 14 x 14 cm. Wywiew umieszcza si w bloku kominowym obok kanau dymowego. Otwory wyczystne suce do usuwania sadzy z komina, musz by szczelne i zamontowane nad posadzk kotowni na wysokoci 30 cm. W kotowni naley unika schodw, a drzwi stalowe powinny otwiera si pod naciskiem koniecznie na zewntrz pomieszczenia. Nieodzowne jest zapewnienie wiata dziennego i sztucznego oraz podane jest zainstalowanie gniazdka elektrycznego o napiciu 24V. Kotownie nowoczesne. Wspczesne koty s z reguy opalane gazem lub olejem opaowym. Mog by one jednofunkcyjne lub dwufunkcyjne. Ostatni podzia jest o tyle ciekawy, e mwi o funkcjach eksploatacyjnych, co dla przyszego uytkownika ma decydujce znaczenie. Jednofunkcyjne oddaj ciepo na ogrzewanie. Dwufunkcyjne, w jednej obudowie oddaj ciepo tak dla centralnego ogrzewania jak i ciepej wody uytkowej. Wspczesne koty s cakowicie zautomatyzowane i mog swoj prac uzaleni od warunkw zewntrznych panujcych poza budynkiem poprzez zastosowanie odpowiednich czujnikw montowanych po zewntrznej stronie budynku. Dla kotowni opalanych olejem naley przewidzie magazyn oleju. Istniej dwa sposoby jego lokalizowania. Na zewntrz budynku, gdzie zbiornik w wykonaniu ekologicznym (dwupaszczowy) zostaje zamontowany pod warstw ziemi. Drugi sposb to lokalizacja zbiornika w pomieszczeniu wyposaonym w nieck ekologiczn mogc przej zapas oleju w przypadku pknicia zbiornika. Odprowadzenie spalin z kotw nastpuje kominami pionowymi nad dach budynkw. Niezalenie od rodzaju materiau konstrukcyjnego komina stosuje si jego ochron poprzez wypenienie wntrza komina wkadkami z blachy kwasoodpornej. Przestrze pomidzy dwiema cianami wypenia si materiaem termoizolacyjnym. Blacha daje doskona gadko kanau i odporno na kwasowe zwizki. D przewodu kwasoodpornego naley uzbroi w odkraplacz, z ktrego wypyn skropliny po kadorazowym wychodzeniu komina. Szczegy budowy tak wykonanego komina pokazano na rysunku 164. Przykady rozwiza rnych typw kotowni ilustruj rysunki 165, 166, 167.

Rys. 164. Komin centralnego ogrzewania z wykadzin kwasoodporn

Rys. 165. Usytuowanie pojedynczego kota na paliwo stae w kotowni: 1 - kocio; 2 - przewd odprowadzajcy spaliny do komina; 3 komin; 4 kana wentylacyjny nawiewny; 5 kana wentylacyjny wywiewny; 6 wykadzina z cegy szamotowej; 7 wpust piwniczny; 8 zlew eliwny; 9 wyczystka komina; 10 wlot do kanau wentylacyjnego wywiewnego

Rys. 166. Kotownia centralnego ogrzewania z koiem opalanym gazem: a. rzut poziomy; b. przekrj pionowy: 1 - kocio gazowy wraz z palnikami i aparatur regulacyjno-zabezpieczajc; 2 przewd spalinowy; 3 komin; 4 kana wentylacyjny wywiewny; 5 kana wentylacyjny nawiewny; 6 gwny kurek gazowy; 7 gazomierz; 8 przewd gazowy zasilajcy kocio; 9 - kurek odcinajcy gaz przy kotle; 10 - przewd zasilajcy instalacj wodn c.o.; 11 przewd powrotny; 12 nasada wycigowa

Rys. 167. Kotownia z kotem opalanym paliwem ciekym: a. przekrj pionowy, b. rzut poziomy: 1 kocio; 2 palnik olejowy; 3 - komin; 4 - kana wentylacyjny nawiewny; 5 kana wentylacyjny wywiewny; 6 zbiornik oleju; 7 przewd do napeniania zbiornika; 8 przewd odpowietrzajcy; 9 - waz do czyszczenia zbiornika; 10 przewd paliwowy dopyw; 11 przewd paliwowy odpyw; 12 - ciana dziaowa (prg)

Wentylatory wykonywane s w estetycznej obudowie dopasowanej do produkowanych kanaw. Istnieje take moliwo dostosowania kolorystycznego caej instalacji do wystroju pomieszczenia.

UWAGI WSTPNE Instalacje elektryczne budowanego domu przycza si do istniejcych linii niskiego napicia bdcych wasnoci miejscowego Zakadu Energetycznego. W tym celu przed przystpieniem do budowy domu, naley wystpi do Energetyki o wydanie warunkw technicznych przyczenia zarwno na czas budowy, uwzgldniajcych charakter pracy i moc urzdze placu budowy, jak i dla docelowego zasilania domu w energi elektryczn, ktre powinny uwzgldnia faktyczne zapotrzebowanie mocy oraz charakter zainstalowanych urzdze elektrycznych. Naley pamita, e cena 1 kWh energii elektrycznej pobieranej na cele zasilania urzdze placu budowy jest wysza od cen energii elektrycznej jak bdziemy paci po oddaniu domu do eksploatacji. Wystpienie o warunki techniczne przyczenia sprowadza si do wypenienia odpowiedniego wniosku, ktry otrzyma mona w dziale obsugi odbiorcw Energetyki. Termin wanoci technicznych warunkw przyczenia wynosi 2 lata. W tym okresie naley rozpocz budow, a po upywie terminu wanoci trzeba wystpi o jego przeduenie. PROJEKT TECHNICZNY Instalacje elektryczne w budynku naley wykona na podstawie aktualnego, w zakresie obowizujcych norm i przepisw, projektu technicznego instalacji elektrycznych. Jeeli budowa realizowana jest na podstawie projektu typowego, jego cz elektryczn adaptuje si do lokalnych potrzeb, zgodnie z warunkami technicznymi przyczenia, a take przestrzegajc aktualnych norm i przepisw, szczeglnie w zakresie ochrony przeciwporaeniowej. W przypadku budowy domu wedug indywidualnego projektu jego cz elektryczna powinna uwzgldnia wymagania okrelone w warunkach technicznych przyczenia, funkcje pomieszcze i dodatkowe potrzeby przyszego lokatora domu. Adaptacj czci elektrycznej projektu typowego, a take cz elektryczn projektu indywidualnego powinna wykona osoba posiadajca odpowiednie uprawnienia budowlane w zakresie projektowania instalacji elektrycznych. WYBRANE ZAGADNIENIA WYKONAWSTWA Przycza i zcza elektroenergetyczne. Przy wykonywaniu przyczy napowietrznych, w zalenoci od przekroju i naprenia przewodw, gruboci i materiaw ciany, odlegoci od dachu, otworw okiennych, balkonw i ziemi, stosowane s stojaki dachowe lub wsporniki cienne. Doboru waciwego rozwizania kadorazowo musi dokona uprawniony projektant czci elektrycznej

Zasilanie budynku ciepem z sieci miejskiej. Z sieci miejskiej, po uzyskaniu szeregu uzgodnie, wykonaniu dokumentacji i stosownego przycza, moe by doprowadzone ciepo do budynku. Wysokie temperatury i wysokie cinienie dostarczanego cieplika uniemoliwiaj bezporednie zasilanie instalacji centralnego ogrzewania. Su do tego celu wymienniki ciepa rnych konstrukcji. Najczciej s to urzdzenia maogabarytowe z wmontowan wownic, zapewniajc du powierzchni wymiany ciepa o skomplikowanym ukadzie zaworw. Wymiennik peni rol kota, za ktrym dalsze rozwizania s identyczne jak dla wyej opisanych kotowni. Instalacje wentylacyjne. Kady budynek mieszkalny musi by wyposaony w instalacj wentylacyjn. Dla pomieszcze kuchennych, azienek, kabin ustpowych wymagana jest instalacja wentylacji grawitacyjnej, w ktrej nawiew uzyskuje si powietrzem z pomieszcze korytarzowych poprzez kratki wentylacyjne montowane u dou drzwi. Powierzchnia otworw nawiewnych powinna wynosi 200 cm2. Wywiew zapewnia kana wentylacyjny murowany wyprowadzany nad dach budynku. W licznych, aktualnie uytkowanych, obiektach dla poprawienia mikroklimatu stosuje si elementy wentylacji mechanicznej. Nad urzdzeniami kuchennymi montuje si okap wentylacyjny, ktrego otwr wycigowy uzbrojony jest w cichobieny wentylator osiowy. Wyrzut oparw nastpuje do atmosfery poprzez murowany kana wentylacyjny. Pomieszczenia azienek czy kabin ustpowych mona wyposay w cichobiene wentylatory wycigowe zamontowane na wlocie do kanau murowanego. Praca wentylatorw regulowana jest rcznie, wzgldnie uzaleniona jest od wczania wiata lub od otwarcia drzwi i powinna by sygnalizowana kontrolk wietln umieszczon na wyczniku zamontowanym poza pomieszczeniem. Wentylator pracuje podczas pobytu osoby w pomieszczeniu i krtko po jego opuszczeniu, a potem automatycznie si wycza. Konstrukcja mechaniczno-elektryczna wentylatorw umoliwia regulacj ich obrotw w sposb pynny, co ma decydujcy wpyw na ilo wyprowadzanego zuytego powietrza.

projektu lub osoba dokonujca adaptacji projektu typowego domu. Przy tym sposobie zasilania zcze elektroenergetyczne powinno by usytuowane we wnce ciany zewntrznej budynku, w ssiedztwie przewidywanej lokalizacji tablicy licznikowej i tablicy bezpiecznikowej w budynku. Przy stosowaniu przyczy kablowych zasada wykonania zcza elektroenergetycznego jest identyczna jak w przypadku stosowania przyczy napowietrznych. Jako zcza elektroenergetyczne naley stosowa rozwizania typowe, ktre wraz z lokalizacj mog by okrelone w technicznych warunkach przyczenia, np. obudowane zcze kablowe ustawione w osi potu na granicy dziaek. Kadorazowo dolna krawd wnki dla montau zcza powinna by usytuowana na wysokoci minimum 20 cm od powierzchni terenu. Tablica rozdzielczo-licznikowa. Prefabrykowana tablica rozdzielcza domu przystosowana do montau licznika i obwodw mieszkaniowych powinna by zainstalowana na cianie albo we wnce z drzwiczkami w korytarzu lub wydzielonym pomieszczeniu w pobliu drzwi wejciowych do domu. W tablicy musz znajdowa si zabezpieczenia wszystkich odbiornikw 3-fazowych, 1-fazowych, obwodw owietleniowych i obwodw gniazd wtykowych domu. Przykadowy schemat elektryczny tablicy rozdzielczo-licznikowej pokazano na rysunku 168. Tablica rozdzielczo-licznikowa powinna by zainstalowana na wysokoci umoliwiajcej dogodne wykonywanie prac zwizanych z jej eksploatacj.

Rys. 168. Schemat elektryczny tablicy rozdzielczo-licznikowej

Instalacje odbiorcze. Odbiorniki 3-fazowe (siowe) zasila si niezalenymi obwodami z tablicy rozdzielczo-licznikowej. Odbiorniki 1-fazowe wikszej mocy np. pralka automatyczna, zmywarka do naczy lub suszarka do bielizny naley take zasila niezalenymi obwodami z tablicy rozdzielczo-licznikowej. Obwody gniazd wtyczkowych powinny by wykonane jako piercieniowe i dla poszczeglnych kondygnacji zasilane indywidualnie. Take gniazda wtyczkowe wymagajce dodatkowej ochrony przeciwporaeniowej powinny by zasilane niezalenymi obwodami. W jednym obwodzie nie moe znajdowa si wicej ni 10 gniazd wtyczkowych. W pokojach naley instalowa je bezporednio nad listw podogow, natomiast w kuchni na wysokoci 1,20 m od podogi, w miejscu przeznaczonym na pralk na wysokoci 1,20 m, a obok miejsca przeznaczonego na umywalk na wysokoci 1,60 m od podogi. W kuchni i azience instalujemy gniazda wtyczkowe z bolcem (z uziemieniem). Rozmieszczenie gniazd wtyczkowych w pokojach powinno by dostosowane do funkcji poszczeglnych pomieszcze lub ich czci. Jeeli ukad pokoju nie narzuca jednoznacznie ustawienia poszczeglnych mebli albo uytkownik domu nie moe precyzyjnie zadecydowa o liczbie i rozmieszczeniu gniazd wtyczkowych, dwa z nich zaleca si zainstalowa po obu stronach okna a trzecie i czwarte na cianie przeciwlegej do okna. Wydzielone obwody naley rwnie stosowa dla zasilania lamp owietleniowych, a w szczeglnoci dla owietlenia poszczeglnych kondygnacji oraz lamp owietleniowych wymagajcych dodatkowej ochrony przeciwporaeniowej, jak np. oprawy owietleniowe w garau, pralni czy piwnicy. W jednym obwodzie owietleniowym nie moe by wicej ni 20 opraw owietleniowych. Wczniki owietlenia naley umieszcza wewntrz pomieszcze przy drzwiach, od strony klamki, na wysokoci 1,40 m od podogi. W azienkach, we i w kuchniach, w ktrych nie ma miejsca na umieszczenie wcznika, mona zainstalowa je przy drzwiach na zewntrz tych pomieszcze. Wyposaenie budynkw mieszkalnych w instalacje ogrzewania elektrycznego wymaga zgody waciwego terenowo Zakadu Energetycznego. Elektryczne odbiorniki grzejne naley zasila niezalenymi obwodami z tablicy rozdzielczo-licznikowej. Mog to by tradycyjne ogrzewacze elektryczne lub zalecane szczeglnie w nowo budowanych domach kable grzewcze do ogrzewania podogowego. Ten system ogrzewania jest komfortowy, bezpieczny, trway, a przede wszystkim energooszczdny, moe by stosowany do cakowitego ogrzewania domu lub w celu dodatkowego podgrzania posadzek wybranych pomieszcze. Dotyczy to szczeglnie azienek, pralni, pokoi gocinnych na niskim parterze, ktre mog by zarwno wilgotne jak i zimne. Przykadowe wykonanie ogrzewania podogowego kablem grzejnym przedstawia rysunek 169. Kable grzewcze mog by rwnie stosowane na zewntrz domu jako ogrzewanie przeciwoblodzeniowe oraz dla roztapiania niegu (instalowane w schodach, podjazdach do garay, chodnikach, tarasach). Zastosowanie termostatw w kadym ogrzewanym pomieszczeniu, ktre samoczynnie wyczaj i wczaj ogrzewanie przy spadku lub wzrocie temperatur poza nastawiony zakres, pozwala na ekonomiczne ich ogrzewanie, dostosowane

Rys. 169. Przykad ogrzewania lem elektrycznym: 1 - kabel; 3 czujnik; 4 pytki; 5 6 - szlichta; 7 izolacja; 8

podogowego kab2 - termostat; zaprawa do pytek; - beton

OCHRONA PRZECIWPORAENIOWA Zgodnie z obowizujcymi przepisami zabezpieczenie mieszkacw domu przed ewentualnym poraeniem prdem naley zapewni poprzez zastosowanie podstawowej ochrony przeciwporaeniowej oraz co najmniej jednego ze rodkw dodatkowych. Ochron podstawow stanowi bdzie izolacja robocza cakowicie osaniajca znajdujce si pod napiciem dostpne czci urzdze elektrycznych instalowanych w domu. Dodatkowa ochrona polega na ograniczeniu wielkoci napicia elektrycznego, jakie moe pojawi si na obudowie urzdzenia elektrycznego, czyli tzw. napicia dotykowego do wartoci bezpiecznych, albo odczeniu obwodu, w ktrym utrzymuje si napicie dotykowe wysze od bezpiecznego. Najskuteczniejsz dodatkow ochron jest stosowanie wycznikw przeciwporaeniowych rnicowoprdowych. Dla zapewnienia skutecznoci ochrony przeciwporaeniowej, na najniszej kondygnacji domu naley wykona poczenie wyrwnawcze gwne, tj. poczenie elektryczne czci przewodcych jak: metalowe rurocigi wody, gazu i centralnego ogrzewania w celu uzyskania jednakowego lub niewiele rnicego si potencjau czonych czci. Ponadto naley stosowa miejscowe poczenia wyrwnawcze w pomieszczeniach o duym nagromadzeniu mas metalowych oraz podwyszonej wilgotnoci powietrza, np. azienki, pralnie. Przykad pocze wyrwnawczych dla azienki pokazano na rysunku 170. Do gwnego przewodu wyrwnawczego wykonanego ze stali ocynkowanej o minimalnym przekroju 25 mm2, powinny by podczone oprcz ww. metalowych rurocigw, przewody ochronne instalacji elektrycznych, nalece do budynku urzdzenia piorunochronne, przewody uziemiajce Rys. 170. Przykad pocze wyrwinstalacji antenowych i urzdze telefonicznawczych w azience nych. Przewodem ochronnym (koloru tozielonego) instalacji elektrycznej jest przewd czcy obudow chronionego urzdzenia z uziomem. Przewody ochronne z poszczeglnych instalacji elektrycznych odbiorczych powinny by przyczone do wsplnego magistralnego przewodu ochronnego, ktry z kolei przycza si bezporednio do gwnej szyny wyrwnawczej domu. OCHRONA ODGROMOWA

do naszych potrzeb i moliwoci. Natomiast zastosowanie zegara sterujcego umoliwia w okrelonym przez nas czasie, np. przed wyjciem do pracy, odlodzenie i roztopienie niegu na schodach, chodniku albo podjedzie do garau. Uwaga: Wszystkie elementy ww. instalacji odbiorczych jak: bilans mocy, typ i przekrj przewodw zasilajcych, wielko i typ zabezpiecze musz by okrelone w czci elektrycznej projektu domu. Ukadanie przewodw. Instalacje elektryczne mona wykona przewodami izolowanymi miedzianymi lub aluminiowymi ukadanymi pod tynkiem, w tynku, na tynku, a take w rurkach ochronnych albo w otworach prefabrykowanych elementw budowlanych. Ze wzgldw, przede wszystkim eksploatacyjnych, zaleca si stosowanie przewodw miedzianych w izolacji poliwinilowej. Sposb ukadania przewodw zaley od technologii wykonania cian i decyzji inwestora. Przy ukadaniu przewodw naley pamita o nastpujcych zasadach: w jednej rurze ochronnej lub otworze prefabrykowanego otworu budowlanego mona umieszcza przewody nalece tylko do tego samego obwodu; przejcia przewodw poprzez ciany, przepierzenia i stropy naley wykona w trwale umocowanych rurkach. W przypadku przej do pomieszcze wilgotnych, rurki te naley uszczelni; przewody izolowane ukadane po wierzchu w pomieszczeniach bardzo wilgotnych, zapylonych lub z wyziewami rcymi naley umieszcza w odlegoci co najmniej 5 mm od podoa, za pomoc odpowiednich uchwytw; ukadanie przewodw bezporednio na podou z drewna albo innych materiaw palnych bez powok metalowych dopuszczalne jest tylko w odniesieniu do przewodw zabezpieczonych bezpiecznikami o prdzie znamionowym nie wikszym ni 16A; przewody izolowane, bez powoki metalowej, wolno ukada bezporednio pod tynkiem tylko na podou wykonanym z materiaw niepalnych. Zezwala si na ukadanie takich przewodw pod tynkiem, na podou wykonanym z materiaw palnych oraz pod okadzin paln, jeeli zastosowana zostanie warstwa zaprawy o gruboci co najmniej 5 mm oddzielajca przewody od materiaw palnych, albo jeeli przewody te zabezpieczone s bezpiecznikami o prdzie znamionowym nie wikszym od 16A.

Jeeli dom usytuowany jest w zwartej zabudowie i jego wysoko nie przekracza 25 m to przepisy nie wymagaj stosowania ochrony odgromowej. W kadym innym przypadku , na etapie wykonania czci elektrycznej projektu lub ada-

ptacji projektu typowego domu, konieczne jest obliczeniowe wyznaczenie tzw. wskanika zagroenia piorunowego. Na tej podstawie projektant zadecyduje o koniecznoci stosowania ochrony odgromowej. UWAGI KOCOWE Cao prac elektrycznych musi by wykonana zgodnie z obowizujcymi przepisami, pod nadzorem uprawnionej osoby. W trakcie prowadzenia robt szczegln uwag trzeba zwraca na staranno wykonania ochrony przeciwporaeniowej. W gniazdach wtykowych nie naley czy przewodu ochronnego PE (kolor izolacji to-zielony) z przewodem neutralnym N (kolor izolacji najczciej niebieski). Przewd PE trzeba poczy z bolcem ochronnym. Po wykonaniu robt uprawniony elektryk musi wykona komplet pomiarw pomontaowych oraz sprawdzi skuteczno ochrony przeciwporaeniowej. Wyniki wykonanych pomiarw naley zamieci w odpowiednich protokoach. Przed przyczeniem instalacji elektrycznej domu do linii niskiego napcia nalecej do Zakadu Energetycznego spisujemy "Umow zgoszenie o dostarczenie energii elektrycznej".

ZASADY USTALANIA KOSZTU BUDOWY (ROBT)

Koszt budowy obiektu (roboty) moe by ustalony za pomoc kosztorysu lub metod ryczatu. ROZWIZANIA SZCZEGOWE METOD KOSZTORYSOWANIA W metodach kosztorysowania istniej dwa sposoby sporzdzania kosztorysu: szczegowy i uproszczony. Metoda szczegowa jest oparta na obliczeniach iloci robt, jednostkowych norm zuycia czynnikw produkcji (RMS) i cen jednostkowych tych czynnikw oraz osobnym doliczeniu kosztw zakupu, kosztw porednich, zysku i ewentualnego podatku VAT. Metoda uproszczona jest iloczynem zagregowanej iloci robt i cen jednostkowych tych robt, z doliczeniem ewentualnego podatku VAT. Obie te metody wyczerpuj moliwoci opracowania kadego rodzaju kosztorysu. Wybr metody nie jest ograniczony z tym, e metod uproszczon kosztorysuje si roboty jednorodne. PODSTAWY SPORZDZANIA KOSZTORYSW Zgodnie z kodeksem cywilnym, uzgadnia si (negocjuje) pomidzy wykonawc robt a inwestorem podstawy sporzdzania przyszego kosztorysu ustalajcego koszt robt (budowy). Do niezbdnych uzgodnie zaliczy naley: - jakie katalogi norm bd podstaw kosztorysowania (KNR, inne); wysoko stawki robocizny bezporedniej, R; sposoby ustalania cen materiaw, M;

sposoby ustalania cen usug sprztowych, S; wielko kosztw zakupu, Kz; wielko kosztw porednich, Kp; wielko zysku, Z. Przykadowe stosowane wielkoci wymienionych tutaj narzutw podano w tabeli 14.
TABELA 14 Kosztorysowe stawki robocizny R i narzuty (dane z IV kwartau 1995 r.)

Kalkulacja kosztw zakupu Kz. Pod pojciem kosztw zakupu naley rozumie koszty zwizane z dostarczeniem materiaw na budow, do magazynu przyobiektowego, bd sprowadzeniem ich do miejsca wbudowania. Przykadowe wielkoci wskanikw narzutu kosztw zakupu podano w tabeli 14. W metodzie uproszczonej koszty zakupu materiaw mog by wliczone do ceny materiaw. Kalkulacja godzinowej stawki robocizny kosztorysowej R. Kalkulujc godzinow stawk robocizny kosztorysowej stosuje si rachunek oparty na wzajemnych relacjach nastpujcych skadnikw: - redniej waonej stawek i pacy zasadniczej; premii okrelonej regulaminem premiowania; pac dodatkowych (np. za kierowanie brygad, dodatki staowe); pac uzupeniajcych (np. wyrwnania za urlopy i inne); - obligatoryjnych obcie z tytuu podatku od pac, skadek na rzecz ZUS, fundusz socjalny itd. Przy kalkulowaniu stawki kosztorysowej trzeba pamita o prawidowym przyjciu skadnikw wynagrodzenia i ustalenia podstawy naliczania narzutw na rzecz ZUS, Funduszu Pracy oraz podatku od pac (przykadowe stawki robocizny kosztorysowej podano w tabeli 14). Kalkulacja kosztorysowej ceny sprztu i transportu technologicznego S. Koszty pracy sprztu i transportu technologicznego stanowi okoo 810% caoci kosztw robt oglnobudowlanych, a w przypadku robt ziemnych i niektrych innych udzia ten jest znacznie wyszy. Kalkulacja kosztorysowej ceny maszynogodziny pracy jednostek sprztowych lub rodkw transportu wymaga uwzgldnienia dwch zasadniczych czynnikw, ktre ksztatuj cen, a mianowicie: a) kosztorysowej ceny najmu jednostki sprztowej lub rodka transportu; b) kosztw jednorazowych (o ile nie zostay one uwzgldnione ju w cenie najmu). Ceny najmu maszynogodziny pracy sprztu oraz rodkw transportu technologicznego przeliczone na jedn maszynogodzin zatrudnienia sprztu z reguy pokrywaj koszty: amortyzacji sprztu, - napraw i obsugi sprztu, osobowej obsugi etatowej sprztu, paliwa i materiaw smarnych, oglne dostawcy sprztu, zysk. Koszty usug jednorazowych obejmuj dostarczenie sprztu na budow, transport z budowy po zakoczeniu robt, monta i demonta, zaadowanie i wyadowanie sprztu na rodki transportu. Cen za jednorazowy przewz maszyn z bazy sprztu kalkuluje si w formie opat ryczatowych. Ustalajc stawki np. za pierwsze 5 km z dopat za kady dalszy 1 km. Ustalenie kosztw porednich Kp. Koszty porednie w kalkulacji kosztorysowej ustala si nastpujcymi metodami:

Zwraca si przy tym uwag, e w katalogach nakadw rzeczowych (KNR) przyjte s przecitne warunki wykonawstwa robt. Dlatego w sytuacji wystpowania w praktyce warunkw odmiennych, odbiegajcych od przecitnych, powoduje to konieczno uwzgldnienia tych warunkw w kalkulacji kosztorysowej w formie dodatkw. Dodatki te wliczone s w koszty bezporednie i mog to by: - dodatki przy wykonywaniu pracy wewntrz pomieszcze uytkowanych w czasie remontu budynku; dodatki za inne utrudnienia (np. prowadzenie robt zim). Wysoko dodatku jest negocjowana. Wyej wymienione dodatki wchodz w skad kosztw bezporednich i mog by rwnie od nich naliczane koszty porednie Kp i zysk Z z zastrzeeniem, e podstawa naliczania obu skadnikw ceny kosztorysowej musi by dokadnie okrelona w umowie. Kalkulacja materiaw M. Danymi wyjciowymi do kalkulacji materiaw jest przedmiar lub obmiar robt oraz waciwe normy nakadw rzeczowych zawarte w katalogach KNR. Wyliczenie nakadw rzeczowych w oparciu o KNR jest obligatoryjne. Brak stosownych nakadw rzeczowych w KNR wymaga indywidualnego ustalenia. W takich sytuacjach mona: a) wykorzysta odpowiednie wielkoci, ktre wystpuj w KNR, kierujc si okrelonymi analogiami, bd stosujc metody interpolacji, b) sporzdzi szczegowe analizy zuycia materiaw. Ustalajc cen danego materiau wykonawca moe bra pod uwag poziom cen z rnych dostpnych rde, a mianowicie: - faktu/, wasnej ewidencji kosztw jako ceny redniowaone i zaktualizowane, odpowiednich branowo central handlowych, cennikw producentw materiaw budowlanych, instalacyjnych, publikacji jednostek profesjonalnych np. PZITB i innych np. ORGBUD-SERWIS, PROMOCJA itp.

a) preliminarzow, kalkulowan w przedsibiorstwie, uwzgldniajc koszty oglne danej budowy oraz koszty zarzdu przedsibiorstwa; b) wskanikiem kosztw porednich publikowanych przez upowanione jednostki, takie jak np. WACETOB. Jako podstaw liczenia kosztw porednich przyjmuje si skadniki R, S. Przykadowe wielkoci kosztw porednich podano w tabeli 14. Kalkulacja zysku Z. Zysk kalkuluje si kwotowo lub jako iloczyn uzgodnionej stawki zysku i podstawy jej liczenia. PRZYKADOWE KOSZTORYSOWE STAWKI ROBOCIZNY BEZPOREDNIEJ l NARZUTY W tabeli 14. przedstawiono informacje o ksztatowaniu si stawek robocizny i narzutw w IV kwartale 1994 r. W tabeli podane s: kosztorysowe stawki robocizny, R; wskaniki narzutu kosztw zakupu, Kz; wskaniki narzutu kosztw porednich, Kp; wskaniki narzutu zysku, Z. Podane wskaniki s wielkociami rednimi, dotyczcymi przedsibiorstw pastwowych, prywatnych i spek prawa handlowego. Analizujc wielkoci narzutw naley zwrci uwag na zwizki zachodzce pomidzy stawkami robocizny i narzutami kosztw porednich oraz zysku. Kosztorysowa stawka robocizny wyraona w z/rg (rg roboczogodzina) obejmuje: pace zasadnicze, pace dodatkowe i uzupeniajce, - obligatoryjne obcienia z tytuu podatku od pac i skadki na rzecz ZUS. Podany wskanik narzutu kosztw zakupu Kz odnosi si do kosztw bezporednich materiaw, natomiast wskanik narzutu kosztw porednich odnosi si do kosztw bezporednich robocizny R i pracy sprztu S. Wskanik narzutu zysku Z odnosi si do sumy kosztw robocizny R, pracy sprztu S i kosztw porednich Kp. PROCENTOWE SKADNIKI KOSZTU BUDOWY Chcc ustali koszty poszczeglnych robt budowlano-instalacyjnych mona posuy si tabel 15., w ktrej cakowity koszt budowy podzielono na elementy scalone budynku. Na podstawie tabeli 15. majc warto kosztorysow (umown) kosztu budowy budynku mona obliczy w czasie trwania robt warto prac ju wykonanych lub pozostajcych do wykonania. Moe to by przydatne do sprawdzania poniesionych kosztw lub starania si o kredyt w chwili, gdy trzeba przedoy dokument stwierdzajcy stan zaawansowania budowy.

TABELA 15 Procentowy udzia wykonania poszczeglnych elementw budynku w cakowitych kosztach budowy Budynek jednorodzinny wolno stojcy o podstawowym standardzie 3 Kubatura V = 741 m 2 Powierzchnia uytkowa Pu = 167 m Poziom cen: IV kwarta 1995 Wyszczeglnienie robt lub elementu scalonego Roboty ziemne Fundamenty Jedn. miary Koszt jednost. w z Koszt cakowity w z 2246 4969 % udzia w kosztach budowy
1,4 3,1 5,7 1,0 2,7

Lp.
1. 2.

3. ciany podziemia betonowe 4. Stropy nad podziemiem i schody 5. 6. 7. 8. 9.

Izolacje przeciwwilgociowe Razem stan zerowy ciany nadziemia trjwarstwowe murowane Stropy, schody i podesty cianki dziaowe Dach - konstrukcja Dach - podoe - pokrycie Drzwi wewntrzne Razem stan surowy nadziemia

m3 m3 m3 m2 m2 m3 m3 m
2

18 171
257
90 12

321 215
91 21 82

9 138 1 603 4328 22284

27735 12985 3206

13,9 17,3
8,1 2,0 7,4

10.
12

11. Izolacje p-wilg. cieplne 13. Okna i drzwi zewntrzne 14. Tynki i oblicowania 15. Roboty malarskie 16. 17. 18. 19.

m2 m2 m2 m2 m m2
2

136
28 55 21

11 863 16513 6893

2565

10,3
4,3 1,6 4,3

4812
86572

Podoe betonowe Podogi, posadzki, wykadziny Elementy lusarsko-kowalskie Razem wewntrzny stan wykoczeniowy Elewacja Razem zewntrzny stan wykoczeniowy

m2 m2 m2 m2 m2 kg m2 m2 % m m2 m2
m2Pu
2

498
35 21 15 38 51

54,0
6,4 1,3 2,8 3,9 1,1

10261 2084
4488 6252

1 764
24849

141
22

15,5
5,5 0,7 6,2 2,6 7,7

8817

20. Rne roboty zewntrzne 21. 22.

0
22 23 61

1 122
9939 4328 12348

Instalacje elektryczne Instalacje sanitarne Ogem budynek

960

160 320

100,0

PRACOCHONNO BUDOWY Pracochonno robt wykonywanych na budowie zaley w znacznym stopniu od zastosowanych materiaw. W tabeli 16. podano przykadow struktur udziau procentowego pracochonnoci budowy podstawowych elementw budynku jednorodzinnego.

TABELA 17

TABELA 16 Pracochonno wykonania poszczeglnych elementw wchodzcych w skad budynku Elementy budynku (wariant rozwizania) Lawy fundamentowe: a) betonowe b) elbetowe ciany przyziemia i pitra: a) cega kratwka i beton komrkowy b) cega kratwka i pustaki betonowe ALFA c) cega kratwka Stropy a) pyty elbetowe prefabrykowane b) DZ-3 c) Fert-45 d) pyta elbetowa monolityczna e) Kleina f) Akermana Dachy i stropodachy (bez konstrukcji stropu): a) Stropodach wentylowany b) Stropodach niewentylowany c) wiba dachowa dwuspadowa pokryta dachwk karpiwk Podogi: a) pytki PCW b) wykadzina lentex c) podoga z desek d) mozaika parkietowa e) parkiet Wykoczenie cian: a) malowanie b) tapetowanie i malowanie Pracochonno Udzia procentowy maksimum minimum

Lp.
1.

rg

52,0 69,0

1,8 2,3

1,3 1,7

2.

686,0 803,0 730,0

165,0 385,0 395,0 530,0 541,0 574,0

23,3 26,3 24,5

5,6 12,2 12,5 16,1 16,3 17,1 8,9 10,2 13,0

17,6 20,0 18,5

4,6 10,1 10,3 13,4 13,6 14,3
6,8 7,8 10,0

3.

4.

263,0 305,0 400,0

5.

97,0 89,0 111,0 135,0 180,0 90,0 194,0

3,3 3,0 3,8 4,5 5,9 3,1 6,4

2,5 2,3 2,8 3,4 4,5 2,3 4,8

6.

CZAS REALIZACJI BUDOWY Czas realizacji budowy moe by ustalony za pomoc harmonogramu, ktry jest graficzn metod odwzorowania pracy zbiorowej oraz jej harmonizacji. Harmonogramy budowlane dzieli si na harmonogramy zada rzeczowych oraz zaopatrzenia zasobw produkcji, niezbdnych do wykonania zaplanowanych zada rzeczowych. S one rwnie sposobem na kontrol terminowoci realizacji budowy. Przykadowy harmonogram oglny budowy domu jednorodzinnego pokazano w tabeli 17. Podano w nim rednie czasy realizacji zasadniczych elementw budynku oraz optymalne skady brygad rzemielniczych rnych specjalnoci. Harmonogram wykonano dla budynku 2-kondygnacyjnego o powierzchni cakowitej 220 m2 realizowanego w technologii tradycyjnej.

Przykadowy harmonogram oglny budowy domu jednorodzinnego w technologii tradycyjne] w minimalnym czasie realizacji

dobnego domu wzniesionego zgodnie z zaleceniami normy z 1974 r. Procentowy udzia poszczeglnych przegrd w budynku z 1974 r. w stratach ciepa przedstawia si nastpujco: przez ciany zewntrzne tracimy 40% ciepa; przez stropodach 18%; okna 18%; wentylacj 14%; i piwnice 10%. Analiza tych danych wskazuje na kierunki dziaania w celu poprawienia energooszczdnoci naszego budynku. W pierwszej kolejnoci powinnimy ociepli ciany zewntrzne, nastpnie poprawi izolacyjno stropodachu lub stropu poddasza oraz okien. Trzeba rwnie usprawni wentylacj, ociepli strop nad piwnic i ciany fundamentowe. W Polsce liczba istniejcych budynkw, na ogrzanie ktrych traci si znaczne iloci ciepa jest bardzo dua. Te wanie budynki decyduj o nadmiernym zapotrzebowaniu energii na cele ogrzewcze. Oszczdzanie energii ley w interesie kadego uytkownika, gdy wie si to z jego wymiernymi korzyciami finansowymi oraz w interesie caego spoeczestwa, bowiem przez mniejsze zuycie paliw ogranicza si zanieczyszczenie rodowiska. Bogate kraje od lat prowadz zakrojone na szerok skal dziaania zmierzajce do poprawy izolacyjnoci przegrd w istniejcych budynkach, bowiem jak stwierdzono jest to bardziej opacalne ni pozyskiwanie nowych rde energii.

PRZYCZYNY POWODUJCE KONIECZNO DOCIEPLANIA BUDYNKW Wiele budynkw w kraju budowanych jest przez kilka, a nawet kilkanacie lat. Liczne budynki przez dugie lata od momentu ich wzniesienia nie zostay otynkowane. Podejmujc roboty zwizane z wykoczeniem takich obiektw warto wiedzie, e w Polsce na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat trzykrotnie zmienia si norma okrelajca wymagan izolacyjno ciepln przegrd. Kadorazowa zmiana wprowadzaa coraz wysze wymogi. Przykadowe zmiany wspczynnika przenikania ciepa k dla przegrd w budynkach mieszkalnych przedstawiono poniej w tabeli 18.
TABELA 18 Wymagania dotyczce izolacyjnoci przegrd na przestrzeni ostatniego dwudziestolecia wg polskich przepisw normowych Wymagane wspczynniki przenikania ciepa k, W/(m2'K) Rodzaj przegrody
1974

wg normy z roku
1982 0,75 0,45 0,40 1,00 1991 0,55 0,30 0,30 0,60 1,16 0,70 0,93 1,16

ciany zewntrzne Stropodachy pene i wentylowane Stropy poddasza Stropy nad piwnic

Obowizujca obecnie norma z 1991 r. wprowadzia dodatkowo ograniczenie powierzchni okien w stosunku do wymogw z lat poprzednich. Na ogrzanie budynku wolno stojcego speniajcego wymogi normy z 1991 r. potrzeba okoo 60% iloci tego paliwa, jak naleaoby zuy do ogrzania po-

Jako zasad naley przyj, e ciany zewntrzne ocieplane bd zewntrz. Za przyjciem takiego rozwizania przemawia wiele czynnikw. Poprzez pokrycie caych cian od zewntrz materiaem termoizolacyjnym eliminuje si mostki termiczne, ktre bez wtpienia istniayby przy ocieplaniu od wewntrz, szczeglnie przy stropach. Dzieje si tak dlatego, e izolacja ukadana od wewntrz z koniecznoci musi by przerywana w miejscach oparcia stropw oraz przy styku cian wewntrznych z zewntrznymi. Ocieplanie zewntrzne mona wykona w trakcie tynkowania budynku lub renowacji ju istniejcych tynkw. Obniy to znacznie koszty ocieplania, gdy przy tynkowaniu na og konieczne jest ustawienie rusztowania, ktre wykorzystane zostanie rwnie do wykonania izolacji termicznej cian. Zewntrzne ocieplenie poprawi rwnie trwao materiaw uytych do wzniesienia cian, gdy ochroni je przed bezporednim dziaaniem czynnikw atmosferycznych (deszczu, soca i wiatru). Warstwa termoizolacyjna zaoona od zewntrz zwiksza stateczno ciepln budynku, tzn. zabezpiecza pomieszczenia przed gwatownymi ochodzeniami w okresach zimowych, jak rwnie ochrania przed nadmiernym ogrzewaniem pomieszcze w upalne dni. Ocieplanie cian od wewntrz niepotrzebnie powoduje zmniejszenie powierzchni uytkowej budynku oraz stwarza moliwo kondensacji pary wodnej we wntrzu ciany. Najczciej stosowanymi materiaami do ocieplania cian s styropian i wena mineralna. Ocieplenie zewntrzne wymaga odpowiedniego przymocowania materiau izolacyjnego do cian oraz ochronienia go przed czynnikami atmosferycznymi i uszkodzeniami mechanicznymi. Sposb mocowania materiaw termoizolacyjnych zaley od ich wasnoci technicznych, a take rodzaju warstwy zew-

ntrznej ocieplanej ciany. Pyty z weny mineralnej mocuje si do cian mechanicznie: najpierw ruszt drewniany lub metalowy, ktrego pola wypenia si wen mineraln, a nastpnie okadzin zewntrzn np. blach fadow. Ocieplenie cian styropianem, tzw. metod lekk, polega na przyklejeniu do podoa ciany warstwy styropianu, na ktrym wykonuje si z odpowiedniej masy klejcej cienk wypraw wzmocnion siatk z wkna szklanego. Kocowym zabiegiem jest naoenie warstwy fakturowej (cienkiego tynku o gruboci okoo 5 mm). Pyty styropianowe przyklejone do powierzchni stanowi izolacj termiczn i wraz z wypraw zabezpieczaj przed zawilgoceniem murw wod deszczow oraz czynnikami atmosferycznymi. Aby wykonane ocieplenie byo trwae i skuteczne konieczne jest uycie dobrej jakoci materiaw i wykonanie robt zgodnie z instrukcj firmy, od ktrej te materiay pochodz. W kraju znanych jest wiele firm specjalizujcych si w tego typu ociepleniach i produkujcych bd dostarczajcych kompleksowe materiay do wykonania robt. Bardziej znane firmy i stosowane przez nie metody to: docieplanie cian zewntrznych metod lekk OPOL-RAPP z opracowan i stosowan przez Przedsibiorstwo Budowlane OPOL-RAPR siedzib w Opolu, ul. Grudzicka 65; kompleksowy system ocieplania budynkw firmy TERRANOVA z Austrii, ktrego propagatorem w Polsce jest Przedsibiorstwo INTERKRAK, Krakw, ul. Juliusza Lea 112; lekka metoda docieplania cian RENOTHERM niemieckiej firmy Schomburg posiadajcej swoje przedstawicielstwo w Polsce, Kutno, ul. Sklczkowska 18a. Wszystkie ww. systemy realizowane s wedug tych samych zasad. Kolejno prac docieplajcych obejmuje nastpujce etapy: prace przygotowawcze, naklejanie styropianu, naklejanie siatki z wkna szklanego lub polipropylenowego, - wykonanie wyprawy elewacyjnej z masy tynkarskiej, wykonanie nowych obrbek blacharskich. Do prac przygotowawczych naley: zamontowanie rusztowa, usunicie istniejcych obrbek blacharskich, zdemontowanie rur spustowych oraz przygotowanie podoa polegajce na: skuciu odparzonych fragmentw tynku, dokadnym oczyszczeniu cian z warstwy pylcej i starannym oczyszczeniu ociey okiennych. Po przygotowaniu podoa mona przystpi do wykonywania robt docieplajcych, przy czym prace te wykonuje si jedynie przy bezdeszczowej pogodzie, przy temperaturze nie niszej ni +5C. Po przygotowaniu masy klejcej, ktra dostarczana jest na budow w postaci proszku, mona przystpi do klejenia pyt styropianowych. Jeeli prace wykonywane s z rusztowa stojcych to pyty przyklejamy od dou ciany i posuwamy si ku grze, a gdy korzystamy z rusztowa wiszcych kolejno jest odwrotna od gry do dou. Chodzi o to by rusztowanie wiszce nie opierao si na ju przylepionych pytach styropianu. Do ocieplania najczciej stosuje si styropian o gruboci 6 cm dostarczany w arkuszach o wymiarach 50x100 cm. Na takie arkusze mas klejc nakada si po obrzeach pasami o szerokoci

3-4 cm, a na pozostaej powierzchni plackami o rednicy okoo 10 cm w liczbie 4-6 sztuk. Po naoeniu masy klejcej pyty przykada si do ciany i dociska w celu uzyskania rwnej paszczyzny z ju naklejonymi pytami. Przy sabszym podou styropian mona dodatkowo mocowa za pomoc kokw rozporowych osadzonych w ocieplanej cianie. Pyty styropianowe przykleja si w ukadzie poziomym na styk, z pozostawieniem spoin nie wikszych ni 2 mm, ktrych nie naley wypenia mas klejow. Na przyklejone pyty styropianowe naley przylepi siatk ochronn z polipropylenu. W tym celu nakada si na styropian, rozpoczynajc od gry ciany, cienk warstw masy klejcej, paskami o szerokoci odpowiadajcej szerokoci siatki. Po naoeniu masy rozwija si od gry siatk i za pomoc packi nierdzewnej wciska si j (wtapia) w mas klejc. Ssiednie pasy siatki powinny by przyklejone na zakad nie mniejszy ni 5 cm, tak w pionie jak i w poziomie. Na naronikach budynku zakady siatki zachodzce na ssiedni cian nie powinny by mniejsze ni 15 cm. Zalecane jest aby na naronikach parteru oraz przy drzwiach i oknach przed naklejeniem siatki przyklei aluminiowe ktowniki perforowane. W miejscach naraonych na uderzenia, a szczeglnie w czci cokoowej zalecane jest zastosowanie 2 warstw siatki. Po wykonaniu tych robt przystpuje si do pokrycia ciany cienk okoo 5 mm warstw wyprawy elewacyjnej tynkiem. Wskazane jest aby wszystkie materiay potrzebne do ocieplenia budynku, a wic mas klejc, styropian, siatk, wypraw tynkarsk (dostarczan w proszku) naby u jednego dystrybutra. rozprowadzajcego materiay dotyczce jednego systemu.

Rys. 171. Ukad warstw w cianie ocieplonej styropianem tzw. metod lekk: 1 - ciana konstrukcyjna; 2 - styropian; 3 - masa podkadowa klejc; 4 - siatka z wkna szklanego; 5 tynk szlachetny cienkowarstwowy

Ukad warstw w cianie ocieplonej styropianem, tzw. metod lekk, ilustruje rysunek 171. OCIEPLANIE STROPW Strop nad piwnic mona ociepli warstw styropianu przyklejajc go od dou zapraw cementow z dodatkiem kleju lateksowego. Zalecane jest rwnie dodatkowe mocowanie mechaniczne styropianu za pomoc kokw rozporowych. Po przyklejeniu styropianu powierzchni jego pokrywa si cienk 2-3 mm warstw tej samej zaprawy, ktr uyto do klejenia. STROPY PODDASZA Sposb ocieplenia zaley od tego, czy jest to poddasze uytkowe czy nie oraz od konstrukcji stropu poddasza.

Przy poddaszach uytkowych ocieplenie mona wykona np. z twardej weny mineralnej, na ktrej trzeba pooy okoo 3 cm warstw gadzi cementowej. Jeeli na stropie poddasza przewiduje si podog z desek, to po uoeniu legarw przestrze midzy nimi mona wypeni np. wen mineraln, trocinami, odpadami z przemysu wkienniczego itp. i dopiero potem przybi deski. Podobny rodzaj ocieplenia mona wykona przy stropach o konstrukcji drewnianej, gdzie pod podog dajemy warstw ocieplajc z odpadowych materiaw termoizolacyjnych, np. odpady pyt z weny mineralnej, z przemysu wkienniczego itp. Do ocieplania stropw pod poddaszem nieuytkowym stosuje si mikkie materiay termoizolacyjne np. mikk wen mineraln, trociny, wiry, odpady przemysu wkienniczego, ktre po rozoeniu na stropie naley przykry warstw papieru parafinowanego. DODATKOWE OCIEPLENIE STROPODACHW Ocieplenie stropodachw wykonuje si przy uyciu lekkich materiaw termoizolacyjnych, przy czym naley mie na uwadze nono konstrukcji stropodachu. Materiay uyte do ocieplania powinny by mao ciliwe, nadajce si do bezporedniego krycia pap, bez koniecznoci wykonania gadzi cementowej. Najlepsze do tego celu s twarde odmiany styropianu, pyty ze sztywnej pianki poliuretanowej lub z twardej weny mineralnej. Sposb docieplenia zaley od stanu technicznego istniejcego stropodachu. Jeeli stan ten jest dobry, tzn. gdy papa przylega do podoa, to dodatkowe ocieplenie mona pooy bezporednio na istniejcej papie. Gdy pokrycie papowe oraz istniejca termoizolacja s mocno zniszczone (np. na skutek gnicia bd silnego zawilgocenia) naley warstwy te usun i wykona odpowiednie ocieplenie zgodnie z zasadami podanymi w niniejszej ksice w rozdziale dotyczcym stropodachw. W przypadku, kiedy materia termoizolacyjny na stropodachu jest w dobrym stanie a uszkodzona jest tylko papa poprzez pojawienie si fad i pcherzy, przed przystpieniem do docieplania miejsca te naley naci i pap ponownie przyklei do podoa. Dodatkow warstw termoizolacji przykleja si lepikiem na gorco do istniejcego podoa papowego. Po uoeniu ocieplenia przykleja si na nie nowe pokrycie papowe zoone z trzech warstw papy, przy czym rodkowa warstwa powinna by z papy na tkaninie technicznej. Naley wykona rwnie dodatkowe obrbki blacharskie. Przykad ocieplenia stropodachu pokazano na rysunku 172.
Rys. 172. Przykad ocieplenia stropodachu: 1 pyta dachowa; 2 istniejca warstwa termoizolacyjna; 3 istniejce pokrycie; 4 dodatkowa warstwa termoizolacyjna; 5 nowe pokrycie; 6 - dodatkowa obrbka blacharska; 7 zakotwienie gzymsu midzy pytami dachowymi

ZMNIEJSZENIE STRAT CIEPA POPRZEZ OKNA Jak ju wspomniano wczeniej w oglnym bilansie strat tracimy okoo 18% ciepa poprzez okna. Szczelno okien drewnianych uytkowanych przez duszy okres jest niezadowalajca, gdy ramiaki na skutek wieloletniego dziaania czynnikw atmosferycznych ulegaj wypaczeniu. Silnie zniszczonych okien drewnianych nie opaca si naprawia, naley je wymieni na nowe, najlepiej plastikowe, p zmniejszonej powierzchni, zgodnie z zaleceniem normy z 1991 r. Poprzez wymian uszkodzonych okien zmniejszy si zdecydowanie rwnie nadmierna infiltracja powietrza powodujca dodatkowe przewietrzanie pomieszcze i niepotrzebne straty ciepa. W przypadku, gdy stan istniejcych okien drewnianych jest jeszcze dobry zabiegi zmierzajce do ograniczenia strat ciepa powinny dotyczy zaoenia uszczelek wok ram okiennych, uszczelnienia, styku ocienicy ze cian, uzupenienia okitowania oraz zaoenia trzeciej szyby w oknach dwuszybowych. Uszczelnienie styku ociey ze cian mona wykona, np. poprzez wtoczenie w szczeliny pianki samorozprajcej si lub poprzez wypenienie kitem trwale plastycznym i odpowiednie olistwowanie styku. Naley jednak pamita, e nie kada konstrukcja okna nadaje si do zastosowania trzeciej szyby. Podobne efekty ocieplajce mona uzyska stosujc foli przezroczyst, ktra odgrywa prawie tak sam rol jak dodatkowa szyba. W oknach zespolonych folie zakada si midzy szybami lub od strony wewntrznej. Na okres letni foli zdejmuje si. Przykadowe miejsca umieszczenia trzeciej szyby lub folii obrazuje rysunek 173.

Rys. 173. Przykad umieszczenia trzeciej szyby w oknie (a;b) lub zaoenia folii (c;d): 1 - szyby pojedyncze; 2 - szyby zespolone; 3 - kit; 4 - drewniane listwy dystansowe; 5 folia przezroczysta

OSUSZANIE CIAN W wielu budynkach na skutek wadliwie wykonanych izolacji nastpuje silne zawilgocenie murw. Stan taki pogarsza mikroklimat w budynku, powoduje

destrukcj tynkw i materiaw uytych do wzniesienia cian jak rwnie obnia izolacyjno przegrd. Waciwoci termoizolacyjne materiau zale od jego wilgotnoci i tak: im wilgotniejszy materia tym wikszy jest wspczynnik przewodzenia ciepa A i tym wiksza powinna by grubo przegrody dla zachowania wymaganego wspczynnika k. Przykadowo w tabeli 19. dla wybranych materiaw podano wartoci wspczynnika A.
Tabela 19 Wspczynnik przewodzenia ciepa Rodzaj materiau Beton zwyky Beton komrkowy odmiany: M 800 M 700 M 600 M500 Mur z cegy penej na zaprawie cementowo-wapiennej Mur z cegy kratwki Pyty wirowo-cementowe Wena mineralna luzem w cianach Pyty z weny mineralnej Styropian warunki rednio wilgotne warunki wilgotne

1,70 0,38 0,35 0,30 0,25 0,77 0,56 0,14 0,043 0,050 0,045

1,80 0,44 0,40 0,35 0,30 0,91 0,62 0,16 0,050 0,055 0,050

Mokrych cian nie naley ociepla, gdy przyczepno do wilgotnego podoa materiaw uytych do ocieplania moe okaza si nie wystarczajca, a po wtre zamknita w cianie wilgo bdzie miaa utrudnion drog do wydostania si ze ciany na zewntrz. Zawilgocenie murw moe nastpowa w wyniku: - kapilarnego podcigania wody, wzmoonej sorpcyjnoci (chonnoci) materiaw murowych spowodowanej zawartoci soli rozpuszczalnych w wodzie, kondensacji pary wodnej w cianie, wadliwej instalacji odprowadzajcej wod z budynku lub jego otoczenia, deszczu padajcego na ciany. Zawilgocenie cian na og powodowane jest nie jedn lecz wieloma przyczynami. Najczstsz jednak przyczyn jest brak lub uszkodzenie izolacji poziomych i pionowej murw piwnicznych. Materiay budowlane pochodzenia mineralnego mona w pewnym przyblieniu porwna do gbki. System kapilarny tych materiaw wchania wilgo pochodzc zarwno z wody gruntowej jak i z opadw atmosferycznych. Wilgo ta, poprzez fundamenty przenika do murw. Mur zostaje nasycony wod poprzez system kapilarny i istniejce pknicia strukturalne, a do wystpienia stanu penego nasycenia, podobnie jak gbka. W kanaliku kapilarnym o rednicy 0,01 mm woda moe si podnie na wysoko nawet 1,5 m powyej lustra wody.

Podcigana woda rozchodzi si rwnomiernie we wszystkich kierunkach jako woda kapilarna oraz woda zawarta w porach i szczelinach. Przez stay dopyw wody kapilarnej wilgotno muru wzrasta, gdy woda ta stopniowo wypenia wszystkie pory i szczeliny w murze. Osuszanie cian polega na wytworzeniu wodoszczelnej przepony poziomej oraz pionowej i zapewnieniu warunkw odsychania wilgoci zawartej w cianie. Wykonanie tradycyjnej izolacji poziomej w istniejcem budynku jest bardzo trudne i kopotliwe. Wykonuje si j poprzez odcinkowe podcinanie murw w celu zaoenia izolacji wykonanej najczciej z dwch warstw papy bitumicznej. Taka technologia wie si z zagroeniem spowodowania dodatkowych osiada muru i moe prowadzi do zarysowania cian. W cigu ostatnich 20. lat pojawio si szereg metod chemicznego wytwarzania przepon przy uyciu specjalnych preparatw hydrofobowych. Nie wszystkie proponowane preparaty i metody osuszania murw s skuteczne. Z wieloletnich obserwacji wynika, e najbardziej waciwe nie budzce zastrzee s metody wytwarzania przepon, w ktrych wykorzystuje si preparaty hydrofobizujce na zwizkach krzemoorganicznych. Preparaty takie proponuje midzy innymi firma Schomburg. Technologia osuszania murw przy zastosowaniu tych preparatw przewiduje wykonanie w murze odwiertw w odstpach co 15 cm, rednicy 30 mm i nachyleniu do poziomu okoo 30. Gboko otworu musi przebiega prawie przez ca grubo muru i powinna koczy si nie bliej ni 8 cm od przeciwlegej paszczyzny muru. Otworami tymi wprowadza si wielokrotnie, a do uzyskania nasycenia muru (z reguy 3x) preparat AQUAFIN-F. Preparat ten przetwarza znajdujce si w murze wolne zwizki wapna w nierozpuszczalne zwizki krzemu, ktre odkadaj si w naczyniach wosowatych zapychajc je wzgldnie zwajc. AOUAFIN-F posiada take skadniki, ktre pokrywajc powierzchnie kapilar powoduj zelizgiwanie si wody. Woda nie ma wic moliwo wstpowania w kapilary. Otwory po odwiertach naley wypeni rodkiem ASOCRET-BM. Oprcz przepony poziomej zalecane jest wykonanie rwnie izolacji pionowej na murach fundamentowych. W tym celu cian mona posmarowa preparatem firmy Schomburg o nazwie AOUAFIN-2K, uzyskujc elastyczn powok skutecznie zabezpieczajc mury przed zawilgoceniem. Naley podkreli, e preparat AOUAFIN-2K bazuje na cemencie, a wic jest on czysty ekologicznie. Przy jego stosowaniu nie powstaj zwizki szkodliwe dla zdrowia i rodowiska naturalnego. Przykad wykonania przepony przedstawia rysunek 174.
Rys. 174. Przykad wykonania przepony poziomej poprzez wprowadzenie do muru przez wywiercone otwory preparatu hydrofobowego (wg systemu firmy Schomburg): 1 chudy beton; 2 - awa fundamentowa; 3 - posadzka piwnicy; 4 mur piwniczny; 5 otwr 0 30 mm wypeniony pynem hydrofobowym AQUAFIN-F; 6 - narzut z zaprawy cementowej z dodatkiem preparatu ASOPLAST-MZ; 7 - uszczelnienie preparatem AOUAFIN 2K

Rwnie dobra i skuteczna metoda osuszania murw to metoda termoiniekcji, polegajca na osuszeniu muru z zalegajcej w jego porach i kapilarach wody, a nastpnie wykonaniu trwaej przepony hydrofobowej z ywic silikonowych uniemoliwiajcej ponowne wnikanie wilgoci do muru. Osuszanie wykonuje si specjalnymi urzdzeniami termowentylacyjnymi, ktrych elementy grzejne i nadmuchu powietrza umieszcza si w nawierconych w cianie otworach o rednicy 20 mm. Ciepo zakumulowane podczas osuszania muru zapewnia bardzo dobr penetracj pynu hydrofobowego w gb jego struktury, a nastpnie utwardzenie si ywic silikonowych i wytworzenie trwaej blokady przeciwwilgociowej. Przy pracach zwizanych z osuszaniem budynkw i wykonywaniem skutecznych izolacji przeciwwilgociowych warto pomyle o zabezpieczeniu budynku przed nadmiernym zawilgoceniem murw podziemnych wodami opadowymi. W tym celu konieczne jest wykonanie wok budynku opaski betonowej lub z pytek chodnikowych z odpowiednim spadkiem od budynku, a jeszcze lepszym rozwizaniem jest wyoenie caego otoczenia, modn ostatnio, kostk brukow. Przy tym rozwizaniu wskazane jest wykonanie rwnoczenie odwodnienia utwardzonej powierzchni poprzez zastosowanie systemu liniowego odwodnienia powierzchniowego. W skad systemu wchodz odpowiednio wyprofilowane koryta oraz kratki przekrywajce. Keryta o zmiennej wysokoci zapewniaj uzyskanie waciwego spadku, a to z kolei umoliwia odprowadzenie grawitacyjne wd opadowych poprzez system rur do kanalizacji. Jednym z moliwych rozwiza w tym zakresie jest system proponowany przez firm AGO. Zastanawiajc si nad odwodnieniem utwardzonej nawierzchni wok domu, warsztatu czy budynku inwentarskiego, naley wzi pod uwag moliwoci jej ksztatowania, wielko i funkcj jak ma peni. Zastosowanie liniowego odwodnienia firmy AGO pozwala zrealizowa kilka bardzo istotnych zaoe, bez ktrych nasza praca moe zosta w duym stopniu zmarnowana. 1. 2. 3. 4. 5. 6. A oto podstawowe cechy systemw AGO: Uproszczenie ksztatowania nawierzchni do maksymalnie dwch paszczyzn zlewni. Czterokrotne przyspieszenie wykonania odwodnienia w stosunku do systemw punktowych. Zapewnienie szybkiego odbioru wody, ze skrceniem drogi spywu do kanalizacji, co pozwala unikn przykrego zjawiska podtapiania nawierzchni przy kratce ciekowej. 1,5 do 2 razy mniejsze nasycenie sieci kanaw AGO w stosunku do tradycyjnego odwodnienia punktowego, skadajcego si z wielu studzienek i gstej siatki przykanalikw. Moliwo odcicia caych paszczyzn na przykad przy zjazdach do garay. f Dziki zastosowaniu poNmerbetonu do wykonania korytek, system jest chemo i mrozoodporny w caej swojej strukturze, co przy wspczesnym stopniu zanieszyszczenia wd opadowych oraz nawierzchni uytkowych ma ogromne znaczenie. Polimerbeton ma 2-3 krotnie wiksz wytrzymao ni beton i pozwala na bardzo precyzyjne ksztatowanie wszystkich detali, co da si zauway w systemach firmy AGO.

INFORMACJA DLA INWESTORA

Celem uzyskania pozwolenia na budow naley przedoy nastpujce dokumenty (Ustawa z dnia 7 lipca 1994r., Prawo budowlane Dz. U. Nr 09 z dnia 25 sierpnia 1994r. pz. 414, Rozdz. 4): 1. Wniosek w tej sprawie zoony w terminie obowizywania wanoci decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (art. 32 ust. 4 pkt. 1) opacony w znaczkach skarbowych. 2. Dowd stwierdzajcy prawo dysponowania nieruchomoci na cele budowlane (art. 32, ust. 4, pkt. 1, art. 33 ust. 2 pkt. 2). 3. Decyzj o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu wydan przez Urzd Gminy (art. 33 ust. 2 pkt. 3). 4. Projekt zagospodarowania dziaki lub terenu (art. 34, ust. 1, 2, 3, 4, 5) w 2 egzemplarzach. Zakres i forma projektu zagospodarowania dziaki lub terenu okrelona zostaa w Zarzdzeniu Min. Gospod. Przestrz. i Bud. z dnia 30 grudnia 1994r. (Monitor Polski nr 2 z 24 stycznia 1995r.) 5. Projekt budowlany wraz z opiniami, uzgodnieniami i pozwoleniami, wymaganymi przepisami szczeglnymi (art. 33 ust. 2 pkt. 1, art. 34 ust. 1, 2, 3, 4, 5) wykonany przez osob posiadajc odpowiednie uprawnienia budowlane w 2 egzemplarzach. Zakres i forma projektu budowlanego zostaa okrelona w arz. Min. Gospod. Przestrz. i Bud. z 30 grudnia 1994r. w sprawie szczegowego zakresu i formy projektu budowlanego (Monitor Polski Dz. Urz. Rz. P. Nr 2 z 1995r.)

7.

6. Owiadczenie waciwych jednostek organizacyjnych o zapewnieniu dostaw energii, wody, ciepa i gazu, odbioru ciekw oraz o warunkach przyczenia obiektu do sieci wodocigowych, kanalizacyjnych, cieplnych, gazowych, elektroenergetycznych, telekomunikacyjnych oraz drg ldowych (art. 34 ust. 3 pkt. 3). 7. W zalenoci od potrzeb, wyniki bada geologiczno-inynierskich oraz geotechniczne warunki posadowienia obiektw budowlanych (art. 34 ust. 3 pkt. 8. Decyzja o wyczeniu gruntw z produkcji rolniczej lub lenej (Dz. U Nr 16, pz. 77 z 22 lutego 1995r. ustawa z 3 lutego 1995r. o ochronie gruntw rolnych i lenych). Na nastpnych stronach zamieszczono przykady wnioskw i formularzy, pochodzcych z Poznania, ktre inwestor zobowizany jest zoy w odpowiednich urzdach i przedsibiorstwach w celu uzyskania niezbdnych pozwole i uzgodnie.
4).

Pozna

URZD REJONOWY w Poznaniu ul. Kociuszki 93 61-716 Pozna

WNIOSEK

Zgodnie z 33 ust. 2, 3, 4 Ustawy z dnia 7 lipca 1994r. - Prawo budowlane (Dz. U. Nr 89 pz. 414) zgaszam wniosek o wydanie decyzji pozwolenia na budow, rozbudow, rozbirk, przebudow

na terenie (dziace) pooonym w przy ulicy nr ewidencyjny gruntw powierzchnia zainwestowania W 1. 2. 3. 4. zaczeniu przedkadam: Dokumentacja techniczna obiektu w 2 egzemplarzach. Dowd stwierdzajcy prawo dysponowania nieruchomoci na cele budowlane. Decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Decyzja (zawiadczenie) dotyczce wyczenia z produkcji gruntw w linii rozgraniczajcej teren inwestycji. 5. Owiadczenia waciwych jednostek organizacyjnych o zapewnieniu dostaw nr ks. wiecz

(podpis)

Pozna, dnia
(imi i nazwisko)

^res)

URZD REJONOWY w Poznaniu Oddzia Geodezji i Gospodarki Gruntami

KIEROWNIK URZDU REJONOWEGO w Poznaniu ul. Kociuszki 93, 61-716 Pozna

Pozna, dnia

Nr Za dowodem dorczenia. Przy odpowiedzi uprasza si powoa na nasz nr sprawy.

Prosz o wszczcie postpowania w przedmiocie wyczenia z produkcji gruntw oznaczonych w decyzji (nazwa organu) o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu Nr z dnia w oparciu o art. 11 ust. 1 i 4 i art. 12 ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntw rolnych i lenych (Dz. U. Nr 16, pz. 78). W zaczeniu przedkadam: 1) 2) decyzj o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu; dowd stwierdzajcy prawo dysponowania nieruchomoci na cele budowlane; w sprawie

DECYZJA POZWOLENIA NA BUDOW Na podstawie art. 28 ust. 1, art. 32 ust. 4, art. 34 ust. 4, art. 36 Ustawy z dnia 7 lipca 1994r. - Prawo budowlane (Dz. U. Nr 89 pz. 414) oraz art. 104 KPA (Dz. U. Nr 9 pz. 26 z 1980 r.) z pniejszymi zmianami - po rozpatrzeniu wniosku

3) map z liniami rozgraniczajcymi teren inwestycji z rozliczeniem powierzchni inwestycji w klasach i uytkach; 4) w przypadku ubiegania si o obnienie nalenoci za wyczenie gruntu trzeba zaczy opini rzeczoznawcy ustalajc warto gruntu zainwestowanego wedug cen rynkowych lub umow nabycia zainwestowanych gruntw.

z dnia zgodnie z

udzielam

(podpis)

- pozwolenia na budow i zatwierdzam projekt budowlany

na terenach (dziace) pooonych w przy ulicy nr ewidencyjny gruntw nr Ks. wiecz

Decyzja o pozwoleniu na budow wygasa, jeeli budowa nie zostaa rozpoczta przed upywem 2 lat od dnia, w ktrym decyzja ta staa si ostateczna lub budowa zostaa przerwana na czas duszy ni 2 lata. Co najmniej na 7 dni przed rozpoczcieciem robt, inwestor jest zobowizany zawiadomi organ o zamierzonym terminie rozpoczcia robt budowlanych, doczajc na pimie owiadczenie kierownika budowy, stwierdzajce przyjcie obowizku kierowania dan budow. Co najmniej na 14 dni przed przystpieniem do uytkowania obiektu inwestor jest zobowizany zawiadomi organ o zakoczeniu budowy i uzyska: zawiadczenie o przekazaniu do uytkowania, decyzj pozwolenia na uytkowanie. Nr NIP (tymcz.) PESEL Nr rachunku bankowego

Pozna, dnia Przedsibiorstwo Wodocigw i Kanalizacji DZIA TECHNICZNY ul. Winiowa 13 61-477 Pozna

Z L E C E N I E Prosz o podanie warunkw technicznych podczenia posesji pooonej przy ul nr w do miejskiej sieci wodocigowej i kanalizacyjnej.

Rozpoczcie robt budowlanych moe nastpi, kiedy decyzja stanie si ostateczna. Powysz informacj mona uzyska w Oddziale Nadzoru Budowlanego Urzdu Rejonowego w Poznaniu. Integraln cz decyzji stanowi ponumerowane i opiecztowane piecztk Urzdu Rejonowego zaczniki rysunkowe i opisowe. Od niniejszej decyzji przysuguje prawo wniesienia odwoania do Wojewody Poznaskiego za porednictwem Kierownika Urzdu Rejonowego w terminie 14 dni od dnia dorczenia decyzji. Wniesienie odwoania wymaga uiszczenia opaty skarbowej. Zaczniki: Nr Nr Nr Nr Nr 1 2 3 4 5 Informacja dla inwestora Dokumentacja techniczna Dziennik budowy Tablica informacyjna

Owiadczam, e nie jestem patnikiem podatku od towarw i usug VAT. za. 2 plany syt. skala 1 : 500

Pozna, dnia Przedsibiorstwo Wodocigw i Kanalizacji DZIA INWESTYCJI ul. Winiowa 13 61-477 Pozna

Nr NIP (tymcz.) PESEL Nr rachunku bankowego

Otrzymuj:

Z L E C E N I E Prosz o uzgodnienie projektu technicznego sieci - przyczy wd i ka. przy ul

w
Owiadczam, e nie jestem patnikiem podatku od towarw i usug VAT. za. 2 egz. proj.

(Nazwisko i imi)

Pozna, dnia Przedsibiorstwo Wodocigw

j Kanalizacji

Obywatel(ka)

Zacznik Nr 1 Pozna, dnia

(Adres domowy)

Nr uzgod. P Nr zgody RD

DZIA

INWESTYCJI Pozna ul. Winiowa 13

Dotyczy: zezwolenia na wykonanie przycza wodocigowego i kanalizacyjnego Prosz o wyraenie zgody na wykonanie przytacza wd.-ka. do posesji przy ul w oparciu o uzgodnion dokumentacj z PWiK nr z dnia Nr oraz Zespl Uzgodn. Dokument. z dnia nr W odpowiedzi na pismo Obywatela/ki z dnia zawiadamiamy, e zezwalamy na wykonanie przycza wodocigowego i kanalizacyjnego do posesji przy ul przez pod warunkiem: obowizkowego odpatnego zlecenia nawiercenia rurocigu (monta nawiertki) przez: Wydz. Produkcji Wody w Mosinie, ul. Piaskowa 1 - Stacj Uzdatniania Wody Murowana Golina dokonania inwentaryzacji w stanie odkrytym wykonanych robt przez sub geodezyjn oraz dostarczeniu jej w terminie 10 dni do Dziau Uzgadniania Dokumentacji, ul. Winiowa 13 pok. 29, dokonania zgoszenia o odbiorze w stanie odkrytym z udziaem wykonawcy (wyprzedzajco): - Pozna 32-00-81 w. 287 lub 249 - Wydz. Pj-od. Wody Mosina 132-171 Ob. Winiewski - Oddz. UJ. i Uzdatn. Wody - Gruszczyn 174-351

Wykonawc przycza bdzie Zakad Koncesjonowany, Przedsibiorstwo

Dokadna nazwa

Nazwisko i imi

Adres

Inwentaryzacj geodezyjn powykonawcz wykona ,,Geopoz", Spdzielnia Technoplan" w oparciu o zlecenie z dnia kwota wpaty nr lub geodeta uprawniony

Ob
Potwierdzam wykonanie inwentaryzacji powykonawczej

Prosimy zgoszenia o odbiorze dokona w godzinach od 6.45 - 9.45

(piecztka + podpis) podpis inwestora

Z upowanienia Dyrektora:

Potwierdzam przyjcie wykonania robt podczeniowych

UWAGA: Z dniem 1 czerwca 1993 r. obowizuje wykonawc zakoczenie podejcia wodomierzowego kompletnym zestawem wodomierzowym rozprowadzanym przez firm COROL", Pozna, ul. Nad Segank 1 tel. 656-928.

(piecztka + podpis)

Odpis dla rejonu ZE Nazwa i adres wnioskodawcy

dnia

TO-2 19 . . . r.
piecz rejonu ZE

(cd. wniosku)

Do
Zakadu Energetycznego Rejon Adres

, dnia
Adresat

19

r.

W N I O S E K o podanie oglnych i technicznych warunkw przyczenia urzdze elektrycznych dla odbiorcw o mocy zainstalowanej do 50 kW w miejscowoci
dokadny adres, nazwa obiektu

Odpowiadajc na zamieszczony na odwrocie wniosek, Rejon ZE podaje, e nie wyraa zgody)* z uwagi na wyraa zgod *) na pokrycie mocy elektrycznej kW pod warunkiem:
2

Zapotrzebowanie mocy Moc zainstalowana w tym: owietlenie sia grzejnictwo kW kW kW kW kW moc maksymalna liczba silnikw kW szt.

1. wykonania odcinka linii) przycza - napow. kablowego) n/n) o napiciu 2.

4 przewd.

przewd.

|jnjj

moc najwikszego silnika (lub innego odbiornika)

moc urzdze elektrycznych przeznaczonych wycznie do pracy w godzinach nocnej i popoudniowej doliny obcie (np. parniki, grzejnictwo akumulacyjne itp.) i wymagajcych 2-taryfowego licznika kW. Charakter odbioru
opisa do jakich celw

wykonania instalacji odbiorczej, zastosowania bezpiecznikw przedlicznikowych o maksym, wielkoci A. Naley przewidzie system uziemienia - zerowania, uziemienia z moliwoci przejcia na zerowanie) ochronne 3. zastosowania silnika(w) elektr. piercieniowych *) zwartych z przecznikiem gwiazda - trjkt *) 4. poboru mocy przy wspczynniku cos fi w godzinach od do 5. przygotowania miejsca dla zainstalowania nastpujcego ukadu pomiarowego 1. 2. Poza tym ustala si, e: praca urzdze siowych - grzejnych *) zakazana jest w godz. od do przed przystpieniem do robt *) cznie z wnioskiem o sprawdzenie instalacji *) naley przedoy do sprawdzenia w rejonie energ. pen - skrcon *) dokumentacj *) schemat jednokreskowy z okreleniem wielkoci zabezpiecze *) pomiaru rozliczeniowego *) wniosek o sprawdzenie i przyczenie linii zasilajcej *) 3. przed przyczeniem naley zaatwi spraw zwrotu czci kosztw osobie lub instytucji, ktra roci moe pretensje z tytuu wybudowania linii zasilajcej (M.P. nr 62/64, pz. 286). 4. naley dostarczy wypenion i podpisan przez odbiorc umow o dostawie energii elektr. oraz wniosek o sprawdzenie instalacji elektrycznych (wymieni pozostae dokumenty wymagane przy sprawdzeniu) 5. warunki dodatkowe
Uwaga: Powysze naley wykona wasnym kosztem i staraniem. Wano warunkw ustala si na okres 2 lat od daty wydania. Wszelkie prace powinna wykona osoba - przedsibiorstwo, ktra posiada odpowiednie uprawnienia do prowadzenia robt w zakresie elektrycznym. Odpis niniejszych warunkw naley zaczy do dokumentacji technicznej. podpis kierownika sekcji technicznej *) niepotrzebne skreli podpis kierownika rejonu

Przewidywany termin przyczenia ww. odbiornikw Do niniejszego zgoszenia zaczam odrczny szkic sytuacyjny terenu z naniesieniem projektowanego obiektu w stosunku do istniejcej sieci elektrycznej
WYPENIA REJON ENERGETYCZNY Wypenia
Rejon ZE

Zapisano w rejestrze
| zgosze L.p | podpis'wnioskodawcy

1. Opinia sekcji sieci

data i podpis

2. Opinia sekcji stacji transformatorowych

data i podpis

Decyzja: dnia . . .19,...r

podpis i piecz kier. technicznego rejonu

Deklaruj redni dwumiesiczn

kwot rachunku okresowego za energi elektryczn i gaz w wysokoci z wanej . ...

TO-1 DEKLARACJA

data

Wzr umowy o dostarczenie energii elektryczne i dla odbiorcw grupy II o mocy zainstalow odbiornikach poniej 50 kW - ustao ny zgodnie z 2 ust. 1 Zarzdzenia Ministra Energetyki i Energii Atomowej z dnia 3 maja 1978 r. w sprawie warunkw dostarczenia podpis

Ja, niej podpisany zamieszkay posiadajcy uprawnienia budowlane w odpowiedniej specjalnoci do kierowania robotami budowlanymi z art. (parag.) nr wydane przez owiadczam, e z dniem budowy na nieruchomoci pooonej w przy ul stanowicej wasno Decyzja pozwolenia na budow nr z dnia wydana przez Kierownika Urzdu Rejonowego w Poznaniu. Skadajc niniejsz deklaracj na podstawie art. 42 Prawa budowlanego, ustawa z dnia 07.07.1994 r. (Dz. Ustaw nr 89 z dnia 25.08.1994 r. pz. 414) przyjmuj na siebie obowizki wynikajce ze znanej mi treci rozdziau 5 wyej cytowanego prawa i innych dotyczcych wykonywania robt budowlanych zgodnie z zasadami sztuki budowlanej oraz zobowizuj si podporzdkowa zarzdzeniom PASTWOWEGO NADZORU BUDOWLANEGO. W ramach zoonej deklaracji zostaem zobowizany do prowadzenia dziennika budowy w trakcie realizacji ww. inwestycji. przyjem obowizki kierownika

Umowa - zgoszenie nr
Odbiorca

o dostarczenie energii elektrycznej

imi i nazwisko oraz imiona rodzicw i cechy dowodu osobistego

albo nazwa instytucji oraz imiona i nazwiska osb reprezentujcych instytucj

zgasza wniosek o dostarczenie energii elektrycznej do lokalu (obiektu) w nieruchomoci dla celw Odbiorca zobowizuje si rwnoczenie do przestrzegania przepisw zarzdzenia Ministra Energetyki i Energii Atomowej z dnia 3 maja 1978 r. w sprawie warunkw dostarczania energii elektrycznej (Monitor Polski Nr 16, pz. 55), jak rwnie do opacania nalenoci wedug obowizujcych stawek taryfowych zgodnie z trybem i zasadami inkasa ustalonymi przez dostawc oraz owiadcza, e: 1. wyej wymieniony lokal (obiekt) zajmuje od dnia gwny najemca Obywatel (instytucja) ktry stale zamieszkuje w przy ul 2. prowadzone gospodarstwo rolne zajmuje pow w tym grunty uprawne ha 3. jest zatrudniony w 4. poprzednio pobiera energi elektryczn w lokalu w nieruchomoci przy ul w 5. w dniu objcia obecnego lokalu (obiektu) licznik energii elektrycznej wskazywa zuycie kWh 6. pobr mocy odbywa si bdzie na podstawie warunkw technicznych przyczenia z dnia Nr 7. maksymalny pobr mocy wynosi kW przy zabezpieczeniu przedlicznikowym A 8. miejscem dostarczenia energii elektrycznej przez dostawc jest 9. jako rodek dodatkowej ochrony przeciwporaeniowej stosuje si 10. o zamiarze opuszczenia lokalu (obiektu) zawiadomi pisemnie dostawc najpniej 7 dni naprzd 11. zgoszenie niniejsze uwaa si za rwnoznaczne z podpisaniem umowy o dostarczenie energii elektrycznej na czas nieograniczony 12. jako potwierdzenie przyjcia zgoszenia, rwnoznaczne z podpisaniem umowy przez dostawc, traktowa bdzie pierwszy rachunek za energi elektryczn, wystawiony przez dostawc 13. naleno za moc i energi elektryczn opaca bdzie
miejsce i data dokonania zgoszenia podpis odbiorcy oraz nr i data wydania dowodu osobistego lub piecz urzdowa instytucji dokadny adres

podpis

Pozna, dnia

OD ZAMYSU DO BUDOWY

W zamierzeniach autorw ksiki rozdzia ten ma przybliy potencjalnemu inwestorowi drog jak musi pokona od momentu powzicia zamysu budowania wasnego domu do uzyskania pozwolenia na budow. Rozpatrzono przypadek inwestora nie posiadajcego wasnej dziaki i chccego budowa dom przeznaczony wycznie na cele mieszkalne. Drog podzielono na cztery zasadnicze etapy: - Etap l - Od zamysu budowania do zakupu dziaki. Etap II - Uzyskanie warunkw zabudowy i zagospodarowania terenu. Etap III - Projektowanie i uzyskanie pozwolenia na budow domu. Etap IV - Projektowanie i uzyskanie pozwolenia na budow przyczy do sieci. Poszczeglne etapy przedstawiono na schematach blokowych pozwalajcych na uzyskanie niezbdnych informacji dotyczcych: kolejnoci podejmowania okrelonych dziaa; dokumentw wymaganych na danym etapie zaatwiania formalnoci oraz ewentualnego trybu odwoawczego. Poniewa sposb zaatwiania formalnoci w poszczeglnych wojewdztwach, czy nawet gminach moe si rni, drog od zamysu budowania domu jednorodzinnego do pozwolenia na budow najlepiej jest pokonywa w cisej cznoci z waciwymi dla miejsca pooenia inwestycji Urzdami Samorzdowymi (Urzdy Gmin, Miast) lub Urzdami Administracji Pastwowej (Urzd Rejonowy, Wojewdzki).

Dziarnowski Z. Michniewicz W. Konstrukcje z drewna i materiaw drewnopochodnych. Arkady, Warszawa 1974. Dziennik Ustaw nr 89. z 7.07.95. Rozporzdzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 14.12.1994 w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie. Grabie K. Konstrukcje betonowe. PWN, Warszawa 1995. Fabiaski M., Grniecki A., Metody, Normy Kosztorysowe, cz. II. Agencja Usug Budowlanych PROSPERA, Warszawa 1993. Kukliski E. Wykonywanie izolacji termicznych w budownictwie. Arkady, Warszawa 1982. Konecki W. Nowe materiay i techniki krycia dachw. Arkady, Warszawa 1980. Leksykon naukowo-techniczny praca zbiorowa. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 1984. Lenkiewicz W. Pyrak S. Konstrukcje domw jednorodzinnych i maych budynkw. Projektowanie i obliczenia. Arkady, Warszawa 1989. Lochner D., Ploss W. Izolacje cieplne i przeciwdwikowe w domach jednorodzinnych. Arkady, Warszawa 1982. May ilustrowany sownik budowlany praca zbiorowa. Arkady, Warszawa 1973. Poski W. Buduj ciepy dom. Arkady, Warszawa 1991. Poradnik inyniera i technika budowlanego, t. 2 cz. II Arkady, Warszawa 1968. Poradnik inyniera i technika budowlanego, cz. II Arkady, Warszawa 1982. Poradnik majstra budowlanego praca zbiorowa, Arkady, Warszawa 1985. Poradnik techniczny kierownika budowy, t. l Arkady, Warszawa 1970. Rachunek kosztw dla inynierw. praca zbiorowa. WNT, Warszawa 1993. Remonty i modernizacja budynkw mieszkalnych. Poradnik Arkady, Warszawa 1987. Rosek Z. Gudaja A. Wykonywanie izolacji przeciwwodnych. Arkady, Warszawa 1980. Wieczorkiewicz W. Remontuj, naprawiam i przebudowuj mieszkanie. Arkady, Warszawa 1983. Wolski Z. Roboty okadzinowe. Arkady, Warszawa 1988. Wolski Z. Roboty malarskie. Arkady, Warszawa 1980. enczykowski W. Budownictwo oglne t III, Arkady, Warszawa 1967. enczykowski W. Budownictwo oglne t. 2/1, Arkady, Warszawa 1981. enczykowski W. Budownictwo oglne t. 3/2, Arkady, Warszawa 1981. enczykowski W. Budownictwo oglne t. 3/1, Arkady, Warszawa 1987. PN-87/B - 03002 Konstrukcje murowe PN-84/B - 03264 Konstrukcje betonowe, elbetowe, sprone PN-91/B - 03020 Posadowienie bezporednie budowli PN-91/B - 02020 Ochrona cieplna budynkw. Wymagania i obliczenia PN-89/B - 02361 Pochylenie poaci dachowych

Pastwowe Wydawnictwo Rolnicze i Lene

Al. Jerozolimskie 28, 00-950 Warszawa, tel. 27 78 75

oraz
Oddzia w Poznaniu ul. Ratajczaka 33, tel. 52 56 09
polecaj nastpujce ksiki: \. Kiljaska - Kwiaty do twojego domu. O tym, e mieszkanie bez rolin jest jakby nie wykoczone i zimne, nie trzeba nikogo przekonywa. Kwiaty mog je upikszy i nada mu indywidualny charakter. Autorka szczeglnie starannie uwydatnia walory ozdobne poszczeglnych gatunkw rolin, ktre potem stanowi o dekoracji nie tylko naszych wntrz mieszkalnych, ale take balkonw i rabat. T. Pudelski, J. Lisiecka - Truskawka - uprawa pod osonami. Zbir kilka razy do roku jest moliwy dla kadego producenta lub amatora, o ile speni warunki uprawy opisane w tej ksieczce. Dla hobbystw szczeglnie ciekawa moe by propozycja uprawy w pojemnikach na tarasie. K. Oszkinis - Kwiaty od A do Z. Jest to bardzo obszerny zbir opisw rolin, a przy tym bardzo elegancko wydana ksika. Wyczerpujco zilustrowano kwiaty domowe i ogrodowe (roczne, dwu- i wieloletnie). E. Zenkteler - Paprocie w domu, parku i ogrodzie - w tej ksice jest prawie wszystko o paprociach. Ich wyczerpujc charakterystyk uzupeniaj ilustracje, sylwety lici i barwne fotografie 40 gatunkw.