Przedmiot: WYTRZYMAO MATERIAW Prowadzcy: prof. dr hab. in. Krzysztof J. KALISKI Katedra Mechaniki i Mechatroniki 109 WM, kkalinsk@o2.

pl Konsultacje: wtorek 11:00 12:00 roda 14:00 15:00 Wiadomoci organizacyjne 1.Wykad 30 godzin zalecana obecno 2.wiczenia audytoryjne 15 godzin obecno obowizkowa 3.wiczenia laboratoryjne 15 godzin obecno obowizkowa 4.Zaliczenie wicze i laboratorium 5.Egzamin: teoria + zadania obejmuje materia wykadw oraz wicze warunek konieczny zaliczone wiczenia i laboratorium zwolnienie z czci zadaniowej ocena z wicze 4
Prof. Krzysztof J. Kaliski

Materiay z wykadw: https://sites.google.com/a/mech.pg.gda.pl/krzysztof-kalinski/ Literatura podstawowa: 1. Bk R., Burczyski T.: Wytrzymao materiaw z elementami ujcia komputerowego. Warszawa: WNT 2001. 2. Dylg Z., Jakubowicz A., Oro Z.: Wytrzymao materiaw. Warszawa: WNT 1996 (t. I), 1997 (t. II). 3. Niezgodziski M.E., Niezgodziski T.: Wzory, wykresy i tablice wytrzymaociowe. Warszawa: WNT 1996. 4. Kaliski K. J.: Nadzorowanie procesw dynamicznych w ukadach mechanicznych. Gdask: Wydaw. Polit. Gdaskiej 2012. 5. Gallagher R. H.: Finite element analysisfundamentals. New Jersey: Prentice Hall 1975.
Prof. Krzysztof J. Kaliski

Literatura uzupeniajca: 1. Misiak J.: Mechanika techniczna. Statyka i wytrzymao materiaw. WNT, Warszawa 1996. 2. Walczyk Z.: Wytrzymao materiaw. Wyd. PG, Gdask t. I 2000, t. II 2001.

Prof. Krzysztof J. Kaliski

Zoone przypadki wytrzymaoci prta prostego Superpozycja elementarnych przypadkw wytrzymaoci prta. Zoony przypadek wytrzymaoci prta w jego przekroju dziaaj co najmniej dwie spord szeciu moliwych skadowych si wewntrznych. Traktujc prt jako ciao liniowo-spryste, naprenia, odksztacenia i przemieszczenia wywoane siami wewntrznymi podlega mog superpozycji. Superponowa mona jedynie takie same naprenia normalne lub styczne, dziaajce na tej samej paszczynie i w tym samym kierunku. Dotyczy to rwnie skadowych stanu odksztacenia i wektora przemieszcze. Rozpatrywanie przypadku oglnego (w przekroju prta sze skadowych si wewntrznych) jest kopotliwe, poniewa
Prof. Krzysztof J. Kaliski

elementarna teoria skrcania jest wana tylko dla prtw o przekroju koowym, a wzr urawskiego przy cinaniu obowizuje jedynie dla siy poprzecznej, dziaajcej wzdu osi symetrii przekroju prostoktnego lub o agodnie zmiennej szerokoci. Zginanie wraz z rozciganiem lub ciskaniem prta. Jako przykad mimorodowego ciskania prta rozwamy poniszy rysunek. Prt obciony jest dwoma rwnymi i przeciwnie zwrconymi siami ciskajcymi, o liniach dziaania rwnolegych do osi prta. Dowolny przekrj prta odlegy o x od jego lewego koca ma gwne centralne osie bezwadnoci y, z.

Prof. Krzysztof J. Kaliski

x S F z S z F y Mg F F S z F x a (N = -F)
F (yP, zP)

z F
(yP, zP)

r max linia obojtna A(yA,zA) Mg Mgy m Mgz n y,z z yP zP B(yB,zB)

c max

Dodajemy dwie rwne i przeciwnie zwrcone siy o wartoci F, w rodku geometrycznym przekroju S, a nastpnie zastpimy siy, ktre tworz par (zaznaczone kresk), wektorem momentu. Siy wewntrzne
Prof. Krzysztof J. Kaliski

w przekroju reprezentuje sia normalna N = -F oraz moment gncy Mg = Fa. Jest on prostopady do odcinka czcego punkt przyoenia siy zewntrznej F o wsprzdnych yP, zP ze rodkiem geometrycznym przekroju S i nie pokrywa si z adn z gwnych centralnych osi bezwadnoci przekroju y lub z. Mamy wic do czynienia ze zginaniem ukonym, czyli zoonym. Wektor momentu gncego Mg rozkadamy na dwie skadowe w kierunku osi gwnych y i z:
M gy = Fz p M gz = Fy p

Prt podlega jednoczenie zginaniu prostemu momentem gncym Mgy oraz Mgz i ciskaniu si N. Kada z tych si wewntrznych wywouje w dowolnym punkcie przekroju o wsprzdnych y, z naprenie normalne, ktre w wyniku superpozycji wynosi:

Prof. Krzysztof J. Kaliski

N M gy z M gz y ( y, z ) = + A Iy Iz

Po uwzgldnieniu si wewntrznych pochodzcych od obcienia F:

zz p yy p F ( y , z ) = 1 + 2 + 2 A iy iz

W trakcie odksztacenia prta jego przekrj dokonuje obrotu wok osi y oraz z i przemieszcza si w kierunku osi x. lad przecicia si paszczyzn przekroju po i przed odksztaceniem wyznacza lini obojtn, ktra jest miejscem geometrycznym punktw przekroju, w ktrych naprenie normalne rwna si zero. Rwnanie linii obojtnej otrzymujemy dla ( = 0 y = y0 z = z 0 ) w celu wyznaczenia punktw przekroju:

Prof. Krzysztof J. Kaliski

1+

z p z0 i
2 y

y p y0 i
2 z

=0

Powysze rwnanie mona przedstawi w postaci:

y0 z 0 + =1 m n
2 iy i z2 m= , n= gdzie: yp z p odcinki odcite przez lini obojtn na

osiach y i z. Pooenie lini obojtnej zaley jedynie od wsprzdnych yp, zp punktu przyoenia obcienia i promieni bezwadnoci iy, iz. Linia obojtna dzieli przekrj na stref rozcigan i ciskan.

Prof. Krzysztof J. Kaliski

Kryteria wytrzymaoci prta rozciganego (ciskanego) i zginanego. Naprenia normalne s liniow funkcj odlegoci punktu od linii obojtnej. O wytrzymaoci prta decyduj maksymalne co do wartoci naprenia rozcigajce r max i ciskajce c max, zgodnie z kryteriami wytrzymaoci. Naprenia te oblicza si podstawiajc do wzoru wsprzdne punktw najbardziej odlegych od linii obojtnej (A i B). Kadej linii obojtnej stycznej do konturu przekroju prta odpowiada okrelone pooenie punktu przyoenia siy:
l. 0.2 3 1 4

z
2 l. 0.4

l. 0.1

l. 0.3

Prof. Krzysztof J. Kaliski

Zbir punktw przyoenia siy odpowiadajcych wszystkim liniom obojtnym stycznym do konturu przekroju prta ogranicza obszar zwany rdzeniem przekroju. Jest to miejsce geometryczne punktw przyoenia siy, dla ktrych naprenia w caym przekroju maj jednakowy znak. Ma to istotne znaczenie dla materiau o duej wytrzymaoci na ciskanie i znikomej na rozciganie. Przykad 1 Zaprojektowa rednic d prta, z ktrego naley wykona ogniwa acucha, obcionego si F = 791,3 kN. Zaoy, e naprenia w przekrojach BB pochodz tylko od siy normalnej, czyli pomin wystpujcy tam rwnie niewielki moment d gncy. Dane: a = 70 mm, dop = 140 Mpa. a F F Obliczy zmniejszenie si nonoci acucha B w przypadku pknicia na wskro jednego z przekrojw BB. B
Prof. Krzysztof J. Kaliski

rednic d prta naley wyliczy z kryterium wytrzymaoci prta na rozciganie:

F 2F d = 6 cm dop 2 d dop 2 4

W przypadku pknicia ogniwa naley zastosowa kryterium wytrzymaoci prta na rozciganie wraz ze zginaniem:
N + dop A W Mg

czyli

Poniewa dop jest jednakowe mona przyrwna lewe strony powyszych nierwnoci:
F F F a F d = + = = 0,048 2 2 3 d d d F 2d + 16a 2 4 4 32

F F a + dop 2 3 d d 4 32

Prof. Krzysztof J. Kaliski

Zatem nono acucha z pknitym ogniwem F nie osiga 5% nonoci pierwotnej F. Przykad 2 Wyznaczy rdze przekroju przedstawionego na poniszym rysunku.
z b A
10/9 b

2b C D

S1 2
3 4

a1

y
a2 8/9 b

S2 1

2b cmax

B + r max linia obojtna

Prof. Krzysztof J. Kaliski

Wyznaczenie rodka geometrycznego:

1 1 a1 + a2 = b 2b = b 3 3 1 2 a1 = b a2 = b 9 9 a1 = a2 2 11 b 2b 22 b 2b
Moment statyczny = 0

Rwnanie linii obojtnej:

11 2 A = b 2 b + 2 b b = b 2 3 2 iy i z2 22 26 4 I b = y Geometryczne momenty bezwadnoci 27 Iy Iz 26 2 2 2 2 iy = b iz = iy = a nastpnie czyli A A 81
=1 z0 z p y0 y p

5 I z = b4 8 5 2 2 iz = b 24

Prof. Krzysztof J. Kaliski

Jeli w rwnaniu linii obojtnej wstawimy z 0 = const y0 = const , rwnanie bdzie mona przedstawi prost ze wzgldu na yp, zp. Oznacza to, e jeli linia obojtna obraca si przechodzc przez stay punkt (y0, z0), to miejsce przyoenia siy przesuwa si po prostej. Poszukujemy zatem rwnania prostej, po ktrej przesuwa si sia F, kiedy linie obojtne przechodz przez punkt A i obracaj si wok tego punktu. Jest to jednoczenie jedna z prostych tworzcych kontur rdzenia przekroju.
b yA = , 2 10 z A = b + a1 = b 9
zp i
2 y

yp i yA
2 z

=1

zA

gdzie:
i z2 5 2 5 = b2 = b 24 b 12 odcinek odcity na osi y yA
Prof. Krzysztof J. Kaliski

26 2 9 13 = b = b zA 81 10b 45 odcinek odcity na osi z zp yp + =1 13 5 b b 45 12

2 iy

Rwnanie prostej 1, ktra przechodzi przez punkty 1, 3. Podobnie jak dla punktu A sformuujemy rwnanie prostej, po ktrej przesuwa si sia F, kiedy linie obojtne przechodz przez punkt B. Jest to jednoczenie jedna z prostych tworzcych kontur rdzenia przekroju
y B = b, 8 z B = b + a1 = b 9

Prof. Krzysztof J. Kaliski

2 iy zp yp i z2 5 13 = b = b + =1 13 5 yB 24 z B 36 b b 36 24

czyli rwnanie prostej 2, ktra przechodzi przez punkty 2 i 3. Rdze przekroju jest czworobokiem. Dwa wierzchoki le na osi z. Trzeci i czwarty wierzchoek jest punktem przecicia si prostych 1 i 2 (oraz prostych lecych symetrycznie po drugiej stronie osi z). Wsprzdne przecicia si prostych 1 i 2 otrzymane z rozwizania ukadu ich rwna wynosz:
15 yp = b 56 13 zp = b 126

Wierzchoki czworoboku tworzcego rdze maj wsprzdne:

13 13 13 13 15 15 1 0, b 2 0, b 3 b, b 4 b, b 45 126 126 36 56 56
Prof. Krzysztof J. Kaliski

Jeli punkt przyoenia siy ley na obszarze rdzenia przekroju, linia obojtna jest styczna lub ley poza przekrojem i dlatego wystpuj w nim naprenia jednakowego znaku. Jeli punkt przyoenia siy ley poza obszarem rdzenia przekroju, linia obojtna przecina przekrj, dzielc go na stref rozcigan i ciskan. Przykad 3. Prt o przekroju z przykadu 2 jest obciony mimoosiow si Obliczy dopuszczaln warto obcienia F. Dane: dop = 100 MN/m2, b = 4 cm. Rwnanie linii obojtnej ma posta:
y0 z 0 + =1 m n
Prof. Krzysztof J. Kaliski

b y = z = p ciskajc F przyoon w punkcie C o wsprzdnych p 2.

gdzie:
5 22 5 i z2 = b = b m= y P 24 b 12 2 i y 26 2 2 52 n= = b = b z P 81 b 81 y0 z0 + =1 5 52 b b 12 81

Maksymalne naprenie rozcigajce oraz ciskajce panuje

10 b A yA = , zA = b odpowiednio w punkcie 2 9 oraz w punkcie 8 D y D = b , z D = b 9

yp y zpz F F 12 y 81z = 1 + 2 + 2 = 2 1 A iz iy 3b 5b 52b

Prof. Krzysztof J. Kaliski

 r max c max

F 6 45 F = A = 2 1 = 0,64 2 3b 5 26 b F 12 18 F = D = 2 1 + + = 1,59 2 3b 5 13 b

Poniewa warto bezwzgldna c max jest wiksza od r max

c max dop 1,59

F dop F = 101 kN 2 b 1,59

b 2 dop

Prof. Krzysztof J. Kaliski