You are on page 1of 5

ROZSTRZYGA CELi*^^

Jeden z ostatnich zeszytw Weltbiihne przynis godny naszej uwagi artyku Kurta Hillera*** o faszyzmie. Godny uwagi wydaje si w arty ku nie za spraw jego rzeczowej treci, gdy faszyzmem zajmowalimy si w cigu ostatnici lat prawdopodobnie dogbniej ni pan Hiller widzimy tu prb demokracji, aby przeprowadzi powan analiz no wej formy zjawiskowej nacjonalizmu. Ta prba zasuguje na uwag ju choby ze wzgldu na swoj unikalno, std musimy o niej wspomnie, jak niegdy o komunistycznej prbie pana Bechera, gdy ogromne uwiel bienie, z jakim demokratyczna mentalno nakada mask rzeczowoci, dorwnuje przemilczaniu spraw dla niej niemiych. Pan Hiller jednak nie jest kim, kogo mona by nazwa dzisiejszym demokrat niemiec kim, cho roci on sobie do tego prawo. Dzisiejsza demokracja niemiec ka jest niczym innym jak resztk negacji wilhelminizmu, ktry jej zwo lennicy okadaj olimi kopniakami, nie troszczc si o zmiany jakie zaszy od czasu wietnoci M aximiliana Hardena'*^. Te czasy dobrze maskowa nej cenzury obyczajowej i juwenalisowskiego rozpasania dawno ju mi ny. Brakuje tu pastwa obdarzonego zewntrznymi atrybutami potgi i tak wewntrznie sabego jak wilhelmiskie, ktremu kliwie i bez ja kichkolwiek obaw mona by zagra na nosie.
Ziel entscheidet, w: Arminius. Kam pfschrift fr deutsche N ationahsten. 8. Jg. N r 3 2 vom 7. 8. 1 9 2 7 , s. 4-6. *** Zainteresowanie Jngerem mogo wynika z zaskakujcej sympatii Kurta Mil lera do Mussoliniego (Mussolini und unsereins, ,^eltbhne 12. 1. 1926), a take z niekonwencjonalnych ocen nowego nacjonalizmu (Schauweckera i Jngera). M axim ilian Harden (w. Felix Ernst Witkowski) (1 8 6 1 -1 9 2 7 ), pochodzi z ydowskiej rodziny, najbardziej moe znany dziennikarz doby wilhelmiskiej. W 1 8 9 2 zaoy czasopismo Die Zukunft. Pocztkowo zwolennik polityki impe rialnej N iem iec, zdystansowa si od niej. W 19 2 2 czonkowie Freikorpsw do konali na niego zamachu.

2 6 0 _____________________________________________________________________ER N ST J N G E R

Z aktualnego pastwa szydz dzi inni, m ajc ku temu o wiele w i cej pow odw - my na przykad - a cie pastwa autorytarnego z a nazbyt czsto przywoywan postaci asesora Karoka'^ coraz bardziej upodobnia si do pokrytego kurzem wiata Fliegende B ltter*^^ Dawno ju skonsum ow ano cierw o lwa, w krtce robaki zaczn si sobie nawza jem dobiera do skry. D em okracja, ktra jeszcze nie przetrawia fraze sw z Kocioa w. Pawa, walczy z resztkami konserwatywnych odczu, zmuszonych do zaniku w epoce maszyn, a kto obserwujcy zapa tej wal ki mgby niemal zapom nie, e toczy si ona na paszczynie nieistotnej dla naszej epoki. S to resztki blw poronnych pierwszej niem ieckiej republiki, ktrej brak legionw i liktorw, a take dyktatora powoywa nego przez narodow wol od rkojeci puga na szczyty pastwa. D em okrat tego rodzaju pan H iller nie jest. Raczej mona go na zwa liberaem , ch o w epoce mas wszelki liberalizm musi z kon ieczno ci ujaw nia si w sposb dem okratyczny, zaoywszy, e dany kraj nie dysponuje rezerwam i siy jak w czorajsza Anglia i dzisiejsza Ameryka Pnocna. N acjonalizm jednak, ktry take walczy o zachwalane przez pana H illera spoeczestw o bezklasow e, wierzy w m oliw o niw elacji rozziewu midzy w olnoci jednostki a potrzebam i masy za spraw p o czenia jakiej form y narodow ego socjalizm u ze skrajnie autorytarnym uksztatow aniem . A jak o e nie ma ono form y pastwa klasowego to i nie ma tam panow ania warstw legitym ujcych si posiadaniem lub tra dycj; tym samym speniony jest w arunek H illera rw nego startu dla w szystkich. W przeciw iestw ie do pnego liberalizm u, ktry zmierza do autom atycznej rw noci, nacjonalizm przywizuje najwysz wag do czynnika wartoci. N ie mona nic pow iedzie przeciw ko rw nem u startow i, od jed nostki jednak zaley szybko jej biegu. Z m ys dla czo w ieczestw a ujawni si nie za spraw zniesienia wszelkich naturalnych hierarchii; nie mona go bdzie w jakikolw iek sposb wyrazi w katego riach praw nych. A zatem zmys w olnociow y nie jest w odrnieniu od liberalizm u zjawiskiem politycznym - ju M o ritz von Sachsen mwi o

B o h ater o pow iadan ia satyryka baw arskiego Ludwiga T h o m y (1 8 6 7 - 1 9 2 1 )

A ssessor K aerlchen .
Fliegen de B l tte r - niem iecki tygodnik satyryczny, ukazyw a si w M o n achium w latach 1 8 4 4 - 1 9 4 4 . N a jego am ach krytyce w iata m ieszczaskiego oddaw ali si tacy satyrycy jak C arl Spitzw eg, G ustav A d olf C loss, H ans K au f m ann, czy W ilh elm Busch, publikujc tu satyryczne scenki z ycia filisterstw a w o d cin k ach .

1 9 2 7 - PUBLICYSTYKA PO LITYCZN A

261

dawnym niem ieckim zmyle w olnoci w odrnieniu od hiszpaskiej tyranii, a w panu Settem brinim z Czarodziejskiej gry mamy obraz p oli tycznego liberaa'^^, ktrem u jednak nie brakuje zmysu w olnoci, a ta druga, gbsza waciwo niemal jest w stanie pojedna nas z t pierwsz. W sposb naturalny take genera wydajcy rozkaz natarcia moe mie charakter uksztatowany zarwno przez zmys w olnoci jak i czow ie czestw o. Tylko pytko liberalizm u moe tem u zaprzeczy. Zupenie mylne jest natom iast zdanie H illera: Czowieczestwo jest jedynym sen sem polityki. Sensem polityki jest wycznie los narodw, zmagajcy si o ksztat wasnej potgi. Polityka podlega zatem w oli, a nie uczuciom. W artykule [H illera] znajdziemy bardzo wiele takich zda wiad czcych o zupenym oderwaniu od peni ycia. Ju z tytuu przem awia teoretyczny umys: Rozstrzyga cel . C el w yciu nie rozstrzyga nigdy, podobnie jak ycie nigdy nie wyczerpuje si ani w tym co celow e, ani w tym, co m oralne. W szelki cel dany jest ju w pocztkach, podobnie jak m ier przy narodzinach, z tych pocztkw rozw ija si w sposb k o nieczny. Jedynie rozstrzygajca jest m iara ruchu i siy yw otnej, ujawnia jce si w czasie dziedzictwo wiecznej energii. Jaki cel ma m otyl, db, nard rzymski, babiloska kultura? Bolszewizm jest teori zbawcz, faszyzm nie. Ale czy nie jest to prze wag faszyzmu nad komunizmem, czym co nadaje mu wielk ywotn energi, a jego formom heroizm i co take sprawia wielkie wraenie - wpraw dzie w czysto estetyczny sposb - na panu Hillerze? Oczywicie kada z naszych wielkich teorii, poczynajc od tej o grzechu pierworodnym, moe by traktowana zarwno jako teoria walczca co i zbawcza, jako wyraz wiecz nego napicia potnych sprzecznoci. Tu jednak rozchodz si drogi - znu eni odcinaj si od tych, ktrzy trwaj w gotowoci. Pan H iller czyni nastpnie nacjonalizm ow i zarzut faktycznej nie m oliw oci; Kady kraj wymarzonym Im perium Rom anum ! Ale w ery fikacja sprzeciwia si prawu nieprzenikalnoci m aterii. O to konstata cja, kilka zda po twierdzeniu, e Armia Czerw ona pragnie wywalczy

Lod o vico Settetnbrini - p osta w ykreow ana przez Tom asza M an n a w C za rodziejskiej G rze, w oski lium anista goszcy dem okratyczne pogldy w iata za chodu, sybaryta. A ntagonist Settem b rin ieg o jest N aph ta - kon w ertyta ydow skiego p o ch od zen ia, radyka, an archo -k om u n ista, piew ca totalitaryzm u. M an n podobn ie jak J. w tym okresie - zadaje w C zarodziejskiej g rze pytanie o szcze g ln ro l kultury niem ieckiej pom idzy biegunam i w schodniego radykalizm u a zm ierzchajcym w iatem zach o d u .

2 6 2 _____________________________________________________________________ ERN ST J N G ER

wieczny pokj midzy narodam i. A jed nak wyranie trzeba powiedzie - gwnie tym , ktrzy w naszym obozie daj powody do nieporozu m ie: kto akceptuje nacjonalizm , nie moe zatrzym a si przed jego lo giczn konsekw encj - im perializm em . A jak o e moe istnie tylko je den imperializm , to w takim razie w duszym lub krtszym okresie tylko jeden nard m oe by pow oany do kreow ania w ielkiego losu. Ju dzi buduje si - na przekr wszelkiej gadaninie - nowe okrty i now e, strasz liwsze samoloty. Intensyfikacja kom unikacji nie niw eluje granic, jak w nioskuj w bardzo pow ierzchow ny sposb pacyfici, ale jednoczenie rozszerza sfery potgi i zasig pola m ilitarnych akcji. Fakt, e jed en na cjonalizm respektuje inny, jest rw nie m ao sprzeczny z ostatecznym i rozstrzygniciam i, jak rycerstw o w dawnym stylu. Jeli jednak rzeczywi cie moliwy jest okres w ielkiego pokoju, jak w owym stuleciu zotej epoki Cesarstw a Rzym skiego, to najlepsz jego gw arancj jest absolutna przewaga jednego narodu. W w czas zreszt m ona byo dobrze y nie tylko w Rzym ie, ale i w A leksandrii, Trewirze i Atenach - ale to tylko marginalna uwaga dla ludzi, ktrzy roszczenia wzgldem kom fortu yciowego m ierz jeszcze skalami Hberalizmu. M arksizm wierzy, i po zdom inowanej przez przem oc epoce przejciow ej, po ostatniej w ojnie, nastan po wsze czasy d obro i praw da czow ieka . Szkoda o tym gada. N ieunikniony jest w zrost centralizm u, a jedynie m oliwa struktura nie bdzie m iaa charakteru intelektualno-m echanicznego i teoretycznego, ale organiczny charakter im periahzm u. N adchodzi czas, aby dopeni to , czego N apoleon dopeni nie zdoa. N arasta odpow ie dzialno wzgldem przyszoci, gdy rozstrzygnicia wraz z ogrom nie jc skal staj si coraz bardziej unikalne i nieodw racalne. O bserw ow a limy osobliw y fakt, e pokonany skonny jest przyj wiar w prawo zwycizcy. N ik t nie bdzie stawia m oralnego oporu panom wiata, gdy w raz ze zniszczeniem daw nego w ielok sztatn ego adu w oju jcych pastw jego praw o stanie si absolutne. G oethego stanow isko w obec fenom enu N apoleona'^ ma si tak do postawy Krnera^'^"'- jak now o czesny nacjonalizm do patriotyzm u - dlatego byo ono, czego dowiody
Postaw a G oeth eg o w o bec N ap oleon a w yraaa szczery szacunek dla w iel k oci uniw ersalnego geniusza cesarza, postaw a poety T h e o d o ra K o rn era (1 7 9 1 1 8 1 3 ) , ch arak tery zo w aa si n ien aw ici i o d rzu cen iem N a p o le o n a . Postaw a G oeth eg o bya dla Jiin g e ra n acjo n alisty czn a , postaw a K o rn era natom iast pa trio ty cz n a , w y p en io na resen ty m en tem . Paradoksem je st, e n acjo n alisty czn y G o e th e poprzedza p atriotyczn ego K orn era.

1 9 2 7 - PUBLICYSTYKA PO LITYCZN A

263

wydarzenia, niewczesne w czasie, gdy nie pojaw i si jeszcze patriotyzm . M ona to stanowisco zaakceptow a w ciw ili, gdy im perializm w naj wikszym stylu sta si nieodw oalnym faktem . Dzi zbrojenia wyraaj wol, aby wasny nard postrzega w roli podm iotu, nie przedmiotu tego losu, ktry si nieuchronnie dopenia. N ie ma gbszej woli, bardziej nieegoistycznej, radoniej akceptujcej odpowiedzialno. M am y nadziej, e nowa modzie wybierze tward drog wielkiej odpowiedzialnoci. N ie m ona nic doda do tego, co pan H iller pisze na kocu o nie m ieckim republikanizm ie. M ao to pochlebne. Ale szczere. Z e swej stro ny m oem y pow iedzie: irytuje nas nie tyle republika, ile brak w niej republikanw. Brak naszym czasom rzeczywicie typu, ktry rozkwita na wskro klas, a ktrego pan H iller chciaby widzie jako typ wadczy. Aby to si stao, nie tylko nacjonalizm pow inien w ew ntrznie si um oc ni i wysubtelni swoje metody, ale take inteligencja zyska pow inna struktur narodow . N ie przejto tego w anie, co z francuskiej inteli gencji czyni tak ywotne i fascynujce zjawisko, wanie dlatego, e mona zapewne przej intelektualny schem at, natom iast ycia samego przej si nie da. M usi ono wyrasta na swym wasnym gruncie.
(tim. Wojciech Kunicki) ' 'T h e o d o r K rn er ( 1 7 9 1 - 1 8 1 3 ) , ur. w D ren ie, uczszcza p o d ob n ie jak N ovalis do Akadem ii G rn iczej w e Freibergu, protegow any Sch illera, zaprzyja niony z F. Schleglem i W von H um boldtem , wyda w 1 8 1 0 pierw sz an tologi wierszy. Po przerw aniu studiw praw niczych w Lipsku oraz o bjciu stanow iska dram aturga w w iedeskim teatrze m iejskim ( 1 8 1 3 ), da si n atych m iast porw a entu zjazm ow i an ty n ap oleo sk ich o ch o tn ik w form u jcych pod w odz m ajora A. von Ltzow a we W rocaw iu o ch otn icze oddziay tzw. Freikorps. Po ich u ro czystym zaprzysieniu w R ogow ie Sob ckim , K rn er bra udzia w kam panii sakso skiej, aw ansujc na adiutanta Ltzow a, odnoszc cikie rany a w kocu zn ajdujc b o h atersk m ier podczas potyczki z Francuzam i. T w rczo K rn era naleaa do w yjtkow ych obszarw rom antyzm u n iem ieck ieg o, stan ow ic jego nurt polityczny, pokrew ny tw rczo ci pisarzy polskich tego okresu. Z d o by a ona w ielkie pow aanie w p o ko len iach dziew itnastego w ieku zafascynow anych ycio rysem w sposb idealny czcym poezj z rzeczyw istoci, stanow icym zapo w ied zjedn oczen ia N iem c w w brew atm osferze restau racji oraz postanow ie karlsbad zkich. W latach dw udziestych X X w ieku K rn era odkryli dla siebie n a rodow i rew olu cjonici zafascynow ani postaw niezom nego oporu w obec najed cy/okupanta, k t r odn osili bezpored nio do sytuacji R epubliki W eim arskiej up o k orzon ej dyktatem w ersalskim . E. J n g er poszed jedn ak inn drog przeciw staw iajc antykw aryczny patriotyzm K rnera dalekow zrocznej postaw ie G oethego ro zum iejceg o ju uw arunkow ania w iata postnarod ow ego. Starzec z W eim aru dostrzega n ieu nik n ion o starcia im periw zasygnalizow anego jedynie przez N a po leo n a, a urzeczyw istnionego w poow ie X X w ieku.

You might also like