„Przemiany i osiągnięcia Europy i świata w XIX wieku.

Wpływ na czasy dzisiejsze i

ówczesne.”

Na początku XIX wieku rozpoczęła się rewolucja nazwana przemysłową. Oznaczała

ona przejście od rolnictwa do produkcji przemysłowej jako głównego źródła pracy i
bogactwa. Do 1900 roku „stary świat” europejski stał się zbiorowiskiem przemysłowych
narodów, a przemysł rozprzestrzenił się na pozostałe kontynenty świata. Wiek XIX to także
przede wszystkim okres badań nad elektrycznością i magnetyzmem. Nauki te stały się
naukami przewodnimi stulecia, a na ich osiągnięciach opierało się wiele przełomowych dla
ludzkości wynalazków.
Przed rewolucją przemysłową większość przedmiotów wytwarzano, wykorzystując
energię ludzką. Przędzę wełnianą i bawełnianą wytwarzano za pomocą kołowrotków
obracanych ręcznie lub nożnie. Z przędzy tkano tkaniny na krosnach napędzanych w taki sam
sposób. Kowale używali młotów do przekuwania żelaza w narzędzia. Drewno cięto za
pomocą ręcznych pił. Rewolucja przemysłowa zaczęła się stopniowo, pod koniec
osiemnastego wieku, kiedy wynaleziono maszyny do przędzenia i tkania bawełny. Maszyny
te z początku napędzano energią wody, lecz po 1800 roku zastosowano maszyny parowe.
Około 1830 roku w Wielkiej Brytanii większość towarów bawełnianych wytwarzano w
fabrykach. Inne kraje, m.in. Belgia, Francja, Niemcy, niektóre księstwa Italii, Stany
Zjednoczone zaczęły ją doganiać i do 1850 roku osiągnęły znaczy postęp. W tym okresie
wiele branż przemysłowych unowocześnia swoje maszyny. Przędzalnie i tkalnie wełny, huty
żelaza, cegielnie, zakłady ceramiczne i browary zaczęły uruchamiać produkcję z
wykorzystaniem napędu parowego. Praca w fabrykach oznaczała dla milionów ludzi nowy
sposób życia. Zamiast pracy chałupniczej lub w małych zespołach, pracowali teraz wraz z
setkami innych ludzi. Odpoczywali lub spożywali posiłek tylko wtedy, gdy fabrykanci im na
to pozwolili. Dzień pracy był bardzo długi, czasami 12 godzin lub więcej. Maszyny parowe
były opalane węglem. W miarę wzrostu liczby fabryk wzrosło także zapotrzebowanie na
węgiel. I w tym przypadku Wielka Brytania przodowała i około 1830 roku wydobywała
cztery piąte światowego zapotrzebowania. Znaczną jego część wysyłano do Europy do
opalania tamtejszych fabryk. Aby wydobyć więcej węgla, budowano coraz głębsze kopalnie.
Było to możliwe dzięki maszynom parowym napędzającym windy przewożące górników i
węgiel. W głębokich kopalniach istniało większe zagrożenie zawałami lub trującym gazem.
We wczesnych latach rewolucji przemysłowej znaczną część tych ofiar stanowiły kobiety i
dzieci. Od około 1830 roku w pewnych krajach pojawiły się działania zmierzające do
poprawy bezpieczeństwa pracy w fabrykach i kopalniach : skrócono czas pracy i ustanowiono
prawa zakazujące zatrudniania małoletnich. Pierwszym aktem prawnym określającym
elementarne wymagania dotyczące warunków pracy w brytyjskich przędzalniach bawełny i
tkalniach była wydania w 1802 r. ustawa o zachowaniu zdrowia i moralności uczniów oraz
innych robotników zatrudnianych w przędzalniach bawełny i innych zakładach. Ustawa ta
wprowadzała ponadto, po raz pierwszy w historii, instytucję “ochotniczych wizytatorów” -
czyli prekursorów dzisiejszej, społecznej inspekcji pracy. Przy opracowywaniu ustawy z 29
sierpnia 1833 r. pomyślano o konieczności egzekwowania tych przepisów i utworzono tzw.
inspekcję fabryczną - pierwszą w świecie instytucję ochrony człowieka w środowisku pracy,
jak byśmy dzisiaj powiedzieli.
W dniu 27 września 1825 roku w miastach Stockton i Darlington w północno-
wschodniej Anglii panowało niebywałe ożywienie. Została uruchomiona pierwsza linia kolei
publicznej. Linia ta służyć miała głównie do przewozu węgla z kopalń do portu w Stockton.
Lecz wkrótce okazało się, że przyszłość kolei leży również w przewozach pasażerów. Zaczęto
planować więcej linii kolejowych w Wielkiej Brytanii i w innych krajach. Pierwsza kolej

1
amerykańska, South Karolina Railroad, została otwarta w 1830 r., a pierwszą linię francuską
zbudowano w 1832r. Niemcy, Belgia, Rosja i Włochy wkrótce podążyły za pionierami. Nie
ulega najmniejszej wątpliwości, że uruchomienie kolei, było wydarzeniem nie tylko
epokowym, ale i przełomowym w dziejach ludzkości. Zaczął się Wiek Kolei. Do 1870 r.
wszystkie główne miasta Europy i wschodnich stanów Ameryki miały połączenia kolejowe.
Wielką zaletą transportu kolejowego była szybkość. Na początku XIX wieku podróż w
pojazdach konnych była powolna i niewygodna. Najszybsze dyliżanse mogły podróżować z
prędkością zaledwie 16km/h. Pierwszy pociąg ze Stockton do Darlington osiągnął ponad
24km/h. Koleje umożliwiały ludziom dojazd do pracy na większe odległości. Jednak
największą zmianę w życiu ówczesnych ludzi spowodowała możliwość przewiezienia
towarów koleją. Przewóz towarów koleją był znacznie szybszy i tańszy niż drogami lub
kanałami i dlatego fabrykanci budowali swoje fabryki w pobliżu stacji kolejowych. Miasta w
pobliżu kolei szybko się rozbudowywały, gdyż ciężkie towary, takie jak węgiel czy cegły
mogły być łatwo i tanio dowożone. Rozwój kolejnictwa w ogromnym stopniu przyczynił się
do budowy licznych mostów, wiaduktów, tuneli, a także całej infrastruktury jak stacje
kolejowe, składy towarowe, porty itp. Było jeszcze inne istotne następstwo budowy kolei.
Kolej zużywała ogromne ilości żelaza i stali, co spowodowało rozwój hutnictwa żelaza i stali
w krajach europejskich i w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Kolej wywołała również
rewolucję w łączności. Już w 1838r. rządy Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych uznały
koleje za oficjalnego przewoźnika poczty. Zaczęto rozprowadzać koleją również gazety.
Koleje były także jednymi z pierwszych użytkowników telegrafii. W niektórych krajach, w
tym w Wielkiej Brytanii, telegraf kolejowy wykorzystywano jako usługę pocztową do
przekazywania i doręczania pilnych wiadomości w obszarach wiejskich.
Do dzisiaj transport kolejowy cieszy się dużą popularnością i tak jak przed latami ułatwia
człowiekowi życie. Kraje europejskie o średniej gęstości zaludnienia mają obsługę kolejową
na poziomie kilkunastu tysięcy pociągów na km trasy rocznie. Linia Berlin - Hamburg, której
modernizację do prędkości 250 km/h ukończono w 2005 r. jest obecnie najszybszą linią
"klasyczną". Maksymalne prędkości handlowe (średnie między rozkładowymi postojami)
najszybszych pociągów świata nieco przekraczają 260 km/h.
Na początku XIX wieku, gdy na Zachodzie rozmawiano o cywilizacji, rozumiano ją
jako cywilizację zachodnią, mającą podstawę ideową i kulturową w Europie i przeniesioną
przez osadników europejskich do obszarów m.in. Ameryki Północnej. Zachodnie myślenie
zdominowane było przez chrześcijaństwo i wiarę, że Genesis, pierwsza księga Biblii, była
pełnym i dosłownym świadectwem stworzenia świata. Europejczycy wiedzieli o innych
cywilizacjach, zetknęli się z islamem i hinduizmem, lecz uważali je za pogańskie i gorsze.
Kościoły chrześcijańskie, zarówno protestanckie jak i katolickie ,wpływały na każdą
dziedzinę życia w Europie. W 1850 roku ukazała się w Londynie książka, która do pewnego
stopnia zmieniła sposób myślenia na Zachodzie. Książka nosiła tytuł „ O powstawaniu
gatunków”, a napisana została przez Charlesa Darwina. Darwin badał rozwój gatunków roślin
i zwierząt. Na podstawie tych badań opracował ewolucyjną teorię doboru naturalnego, według
której Ziemia i jej życie roślinne i zwierzęce rozwijały się powoli na przestrzeni milionów lat
i nie zostały, jak wielu ludzi wierzyło na podstawie Biblii, stworzone w sześć dni. Poglądy
Darwina nie zmieniły od razu postrzegania świata, lecz przekonały wielu uczonych do
potrzeby zweryfikowania metod badawczych m.in. w medycynie, biologii itd. Reakcja
Kościołów była odmienna, zaatakowano poglądy Darwina, zwłaszcza jego teorię o powstaniu
człowieku. Powoli lecz konsekwentnie, w XIX wieku wartości, które były fundamentem
cywilizacji zachodniej, zanikały, a kształtowały się nowe poglądy i postawy. Teoria Darwina
niosła za sobą skutki religijne i filozoficzne. Doprowadziła do znaczących zmian w sposobie
myślenia o dzisiejszym świecie, jego relacjach do człowieka i religii. Teza o posiadaniu
wspólnego przodka z małpami człekokształtnymi zapoczątkowała rewolucję

2
światopoglądową, której wynikiem jest współczesne postrzeganie gatunku ludzkiego jako
części świata przyrody, w kontekście historycznym jako zmiennego podmiotu procesów
przyrodniczych. Często mówi się w tym kontekście o rewolucji darwinowskiej przez analogię
do przełomu kopernikańskiego.
Koniec amerykańskiej wojny secesyjnej w 1865 r. zapoczątkował okres rozbudowy
przemysłu. Stany Zjednoczone zostały światowym mocarstwem. Ich rozwój nie byłby
możliwy bez milionów imigrantów, którzy napłynęli do tego kraju. Przed 1865 większość
imigrantów pochodziła z Wielkiej Brytanii, Irlandii i Niemiec. Pod koniec stulecia, liczba
przybyszów z tych krajów spadała, a zastępowali ich emigranci z Włoch i Rosji. Włosi
uciekali przed ubóstwem swojego południa wkrótce po zjednoczeniu. Rosjanie również
uciekali przed ubóstwem. Natomiast Żydzi byli prześladowani i szukali schronienia w
Ameryce. Polacy, Czesi, Węgrzy, Rumuni, Bułgarzy, Grecy i Skandynawowie powiększali
liczbę imigrantów. Do milionów przekraczających Atlantyk dołączyli Chińczycy, którzy do
1882r., kiedy dalsza ich imigracja została zakazana, przez Pacyfik docierali do Kalifornii.
Ameryka potrzebowała imigrantów, ale w zamian oczekiwała, że będą dumni ze swojego
nowego kraju. Mieszanina ras i kultur stanowiła problem. Aby stać się pełnymi obywatelami
Stanów Zjednoczonych, imigranci musieli nauczyć się języka angielskiego. Grupy etniczne
dążyły do zachowania wspólnotowego charakteru, kultywowania języka, religii, kultury i
kuchni. Aby oszczędzić pieniędzy, tłoczyli się w domach, wywołując problem przeludnienia.
Dzielnice imigrantów w wielu miastach amerykańskich szybko zmieniały się w slumsy. W
dzisiejszych czasach nadal dla wielu Ameryka jest krajem szansy dla nowych imigrantów.
Wiele ludzi wyjeżdża za granicę w poszukiwaniu pracy. Imigracja do USA w XIX wieku
przyczyniła się do dzisiejszego zróżnicowania kulturowego na tych terenach. W USA coraz
większa grupa ludzi ma problem z określeniem, do jakiej rasy należy. To wymieszanie jest
niesłychanie istotne dla przyszłości wielokulturowego świata - i po raz pierwszy zaczyna
spełniać się właśnie w Ameryce.
Dnia 01.05.1851 odbyła się w londyńskim Hyde Parku Wielka Wystawa Przemysłu
Wszystkich Narodów. Czternaście tysięcy wystawców pokazywało swoje osiągnięcia w
"Świątyni zainicjowanej właśnie polityki pokoju i wolnych ceł" - wielkim, nie istniejącym już
dziś kryształowym pałacu, który zapoczątkował erę szklanych domów. Pałac ten był
budowany w latach 1850-1851. Do jego budowy zużyto: 293 665 tafli szkła, 4500 ton żelaza i
39 km rynien. Miał on wysokość 33 metrów. Do dziś istnieje natomiast aluminiowa wieża
Eiffla, symbol wystawy światowej, która odbyła się w 1889 roku w Paryżu i zapoczątkowała
erę lekkich metali. Na Wielkiej Wystawie w Londynie prezentowane były produkty z całego
świata, jednak wśród eksponatów zdecydowane pierwszeństwo wiodły wyroby wytworzone
przez przemysł Wielkiej Brytanii. Wystawę obejrzało ponad 6 milionów zwiedzających ze
wszystkich zakątków Wysp Brytyjskich i całego świata. Organizatorzy pragnęli, by
zwiedzający wrócili do domu z przekonaniem, że „brytyjskie znaczy najlepsze”. W 1851 roku
było to prawdą. Anglia jako pierwsza przebyła rewolucję przemysłową i była najbardziej
uprzemysłowionym krajem. Na Wielkiej Wystawie można było zobaczyć m.in. maszyny,
Koh-i-noora, Kryształową Fontannę, scyzoryk, który posiadał 1851 ostrzy i tzw. "łóżko-
budzik", zrzucające śpiącego człowieka o dowolnej porze Zyski z wystawy przeznaczono na
zbudowanie sali koncertowej Royal Albert Hall, a także zbudowanie Muzeum Wiktorii i
Alberta. . Wystawa wpłynęła na rozwój przemysłu, zaczął się wyścig przemysłowy. Wystawa
w Londynie zapoczątkowała serie, która trwa do dziś pod nazwą Expo. Wielką Wystawę w
Londynie uznaje się za pierwszą prawdziwie międzynarodową wystawę światową. Od tego
czasu wystawy są okazją do współzawodnictwa we wszystkich dziedzinach produkcji.
Organizując kolejne wystawy dąży się do prześcignięcia, zaćmienia poprzedniej, również w
dziedzinie jej oprawy architektonicznej.

3
 W końcu XVIII wieku wkrótce po wynalezieniu maszyny parowej, podjęto kilka prób
budowy maszyn mogących za pośrednictwem pary poruszać statki. Na początku były to
maszyny wykorzystywane do żeglugi po kanałach, rzekach i żeglugi przybrzeżnej. Pierwszym
parowcem, który w 1819 w. pokonał Atlantyk, był „Savannah”. Był on wyposażony zarówno
w maszynę parową, jak i w ożaglowanie. Napęd pierwszych parowców, poruszanych za
pomocą kół łopatkowych montowanych na bokach kadłuba, był mało wydajny i wymagał
ogromnych ilości paliwa. Jednak wprowadzenie licznych udoskonaleń, w tym zastąpienie
koła łopatkowego przez śrubę napędową, sprawiło, że około 1860r. statki parowe mogły
rywalizować z żaglowcami. Mogły być także większe niż żaglowce, ponieważ ich szkielety i
kadłuby budowane były z żelaza lub stali, a nie z drewna. Eksport zboża i mięsa z Ameryki
Północnej, wełny z Australii i Nowej Zelandii, przewóz emigrantów z Europy, powodowały
wzrost zapotrzebowania na transport morski. Armatorzy prosperowali znakomicie. W 1882r.
przybył do Londynu „Dunedin”, pierwszy statek-chłodnia przewożący mięso i masło z Nowej
Zelandii. Chłonność rynku europejskiego zachęcała rolników Ameryki Północnej i
Południowej, Australii i Nowej Zelandii do powiększania produkcji. Wzrost dostaw żywności
z zagranicy spowodował spadek cen w Europie, co szczególnie pogorszyło położenie
rolnictwa brytyjskiego. Jednocześnie rozwijał się morski transport pasażerski. Dla grup
zamożniejszych podróż przez Atlantyk w interesach lub na wakacje przestała być
wydarzeniem. Marynarka wojenna początkowo niechętnie korzystała z parowców. Pierwsze
parowce zużywały dużo paliwa, były więc uzależnione od częstych dostaw z portów
macierzystych co czyniło je mało przydatnymi w czasach wojny. Admiralicja sądziła także,
że stalowe kadłuby będą łatwiej ulegały uszkodzeniom niż drewniane. Były to jednak
wymówki wysuwane przez starszych oficerów szkolonych na żaglowcach i niechętnych
zmianom. Jako pierwsza wykorzystała siłę pary marynarka francuska. Stopniowo zalety pary i
żelaznych kadłubów zostały uznane przez floty innych krajów. Po 1860r. nastąpił wielki skok
w budowie parowców wojennych. Nowe statki miały żelazne kadłuby i grube opancerzenie,
wyposażone były zarówno w żagle jak i silniki parowe. W czasie wojny secesyjnej zaczęto
montować na okrętach obrotowe wieżyczki strzelnicze. Rozwiązanie to szybko zostało
przyjęte przez inne marynarki wojenne. Kolejnym udoskonaleniem było zastąpienie pancerza
żelaznego stalowymi płytami o grubości do 30 centymetrów. Pociągnęło to za sobą
konieczność modernizacji flot wojennych. Obecnie, poza statkami o napędzie nuklearnym,
napęd turbiną parową wykorzystuje się sporadycznie na tankowcach transportujących ropę
naftową, ze względu na dostępność taniego paliwa w portach załadunkowych oraz na statkach
pasażerskich, gdyż turbiny pracują ciszej i powodują mniej wibracji niż silniki spalinowe.
Ludzie XIX wieku zafascynowani byli możliwościami nauki. Religia nie była już w
stanie zaspokoić ich ciekawości świata. Od początku stulecia następujące po sobie odkrycia
naukowe dostarczały nowych odpowiedzi i otwierały dalsze horyzonty poznawcze.
Wydawało się, że możliwości nauki są nieograniczone. W 1831r. Michael Faraday
przeprowadził w Anglii doświadczenia pokazujące działanie praw rządzących
elektrycznością. Jego idee rozwinął James Clerk Maxwell, który udowodnił związek między
elektrycznością a magnetyzmem. W oparciu o teorie Maxwella około 1880r. niemiecka firma
Siemena skonstruowała pierwszy pociąg elektryczny, zaś w 1881 r. w Londynie i w Nowym
Jorku uruchomiono pierwsze elektrownie. Elektryczność jest jednym z największych odkryć
ludzkości. Przede wszystkim dzięki niej mamy oświetlone ulice. W dzisiejszych czasach
praktycznie wszystkie urządzenia ułatwiające człowiekowi funkcjonowanie w świecie
opierają się na elektryce. Michael Faraday dokonał jeszcze jednego odkrycia o doniosłym
znaczeniu – odkrył znieczulające działanie eteru. Dotychczas nie znano sposobów uśpienia
pacjenta przed operacją. W 1846r. po raz pierwszy amerykański chirurg użył eteru w czasie
operacji. Rok później James Simpson wypróbował chloroform, który okazał się łatwiejszy w
użyciu. Środki znieczulające umożliwiły chirurgom przeprowadzanie zabiegów do tej pory

4
niewykonalnych. Wiek XIX jest również początkiem antyseptyki i troski podjętej w celu
zapobiegania chorobom. Zaczęto zwracać większą uwagę na higienę i czystość, zaczęto
używać sterylnie czystych opatrunków i narzędzi chirurgicznych. Do największych uczonych
tamtego okresu możemy zaliczyć Louis Pasteura, francuskiego chemika i mikrobiologa,
profesora Sorbony członka francuskiej Akademii Nauk, francuskiej Akademii Medycyny oraz
Akademii Francuskiej. Był on twórcą podstaw mikrobiologii i immunologii, udowodnił
wywoływanie chorób zakaźnych przez zarazki i opracował metody szczepień ochronnych.
Roberta Kocha lekarza niemieckiego. Będącego współtwórcą nowoczesnej bakteriologii i
epidemiologii, profesora uniwersytetu w Berlinie i dyrektora tamtejszego Instytutu Chorób
Zakaźnych, odkrywcę w 1876 roku laseczki wąglika, prątka gruźlicy (1882), przecinkowca
cholery (1883), który za swoje wybitne osiągnięcia otrzymał Nagrodę Nobla. Ich dokonania
przyczyniły się do znacznego ograniczenia epidemii, które tak wiele razy atakowały Europę.
Sprzyjał temu również znaczny wzrost liczby lekarzy i osób zajmujących się na co dzień
medycyną. W 1864 roku utworzono międzynarodową organizację Czerwonego Krzyża opartą
na konwencji genewskiej i mającą na celu niesienie pomocy ofiarom wojny, klęsk
żywiołowych, prześladowań politycznych, szerzenie oświaty sanitarnej, szkolenie personelu
pomocniczo-lekarskiego i organizowanie krwiodawstwa itp. Każde państwo miało
autonomiczne władze Czerwonego Krzyża a siedzibą Międzynarodowego Komitetu
Czerwonego Krzyża została Genewa. W ciągu następnych lat powstały nowe stowarzyszenia
krajowe Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca. Odgrywały one dużą rolę w
niesieniu pomocy rannym w czasie różnych konfliktów zbrojnych, a szczególnie w czasie I
wojny światowej, a po nastaniu pokoju podjęły szereg innych zadań w dziedzinie ochrony
zdrowia, pomocy socjalnej, działalności wśród młodzieży, szkolenia pierwszej pomocy i
organizowania ratownictwa, szkolenia pielęgniarek i innego personelu sanitarnego, tworzenia
szpitali i zakładów opiekuńczych, niesienia pomocy ofiarom klęsk i konfliktów,
krwiodawstwa, poszukiwań ofiar wojny i wiele innych. Dziś na świecie nadal działa ta
organizacja. W Polsce PCK zajmuje się m.in. propagowaniem honorowego krwiodawstwa,
szkoleniami sanitarno-medycznymi, prowadzi obozy dla dzieci niepełnosprawnych.
W ciągu XIX stulecia nauka poczyniła wielkie postępy na wszystkich polach
aktywności ludzkiej. Uniwersytet Harvarda w USA, uniwersytety w Londynie, Cambridge,
Glasgow, Paryżu i Berlinie stały się ośrodkami badań naukowych. Wysoki poziom na tych
uczelniach trwa do dziś. Cambridge jest uznawany za jeden z najlepszych uniwersytetów w
Europie i na świecie. Nastąpił też rozwój towarzystw naukowych. Niektóre jak Królewskie
Towarzystwo Naukowe w Anglii, organizowały wyprawy i eksperymenty naukowe. Każdy
mógł uczestniczyć w życiu naukowym. Było ono dostępne nie tylko dla naukowców. W wielu
miejscowościach organizowano odczyty i pokazy dla szerokiej publiczności. Wydawano
popularne czasopisma naukowe, jak „Chambers Journal” czy „ The Scientific American”.
Druga połowa XIX wieku była epoką kolejnego przełomu w dziejach ludzkości – rewolucji w
środkach łączności. W 1836 Samuel Morse wynalazł telegraf. Wykorzystywał on
elektryczność i pole magnetyczne do przekazywania informacji kablem a pomocą kodu
złożonego z kresek i kropek. W 1845r. uruchomiono pierwszą linię telegraficzną w USA.
Telegraf umożliwiał niemal natychmiastowe nawiązywanie łączności i cieszył się wielkim
powodzeniem. W 1851r. Wielka Brytania uzyskała połączenie za pomocą podwodnego kabla,
a w 1865r. po licznych próbach ułożono kabel na dnie Atlantyku. Telegraf Morse'a wydaje się
dzisiaj staromodnym, prymitywnym urządzeniem, którego miejsce dawno już znalazło się w
lamusie historii. W dziejach rozwoju komunikacji wynalazek ten odegrał jednak rolę trudną
do przecenienia. Po wynalezieniu telegrafu już krok dzielił od przesyłania kablem ludzkiego
głosu. Wielu wynalazców rywalizowało o palmę pierwszeństwa w tym wyścigu. Zwyciężył
Aleksander Graham Bell w 1876r. Oparł on działanie swego telefonu o mikrofon
elektromagnetyczny, który zamieniał głos w sygnały elektryczne, które przesyłane kablem

5
docierały do drugiego aparatu, gdzie były z kolei przetwarzane na dźwięki mowy przez taki
sam mikrofon. Jak bardzo potrzebny był to wynalazek, dowodzi fakt, że w dwa lata od
prezentacji powstały pierwsze linie telefoniczne. Do łączenia abonentów zatrudniano
operatorów. Opatentowany w 1877 przez Thomasa Alvę Edisona mikrofon węglowy wkrótce
jednak na ponad sto lat wyparł mikrofon elektromagnetyczny, natomiast słuchawka używana
w aparatach nadal działała w oparciu o efekt elektromagnetyczny i stalową membranę. W
dzisiejszych czasach zapewne nikt nie wyobraża sobie życia bez telefonu. Umożliwia on nam
szybkie komunikowanie się. Trzeci znaczący wynalazek w dziedzinie łączności dokonany
został u schyłku XIX stulecia przez Guglielmo Marconiego, włoskiego uczonego badającego
możliwości skonstruowania telegrafu bez kabla, systemu przekazywania informacji za
pomocą fal radiowych. W 1897r. udało mu się przesłać informacje radiową na odległość
15km. W 1898r. udoskonalił swoją metodę na tyle, że pozwalała na porozumiewanie się
statkom sygnalizacyjnym (latarniowcom) z wybrzeżem. W XXI wieku radio jest popularnym
urządzeniem. Niewątpliwa była jego rola w czasie wojny. Rozgłośnia Polska Wolnej Europy
była właściwie najbardziej dynamicznym wyrazicielem autentycznej woli narodu polskiego,
by żyć w państwie niepodległym i suwerennym. Dziś rozgłośnie radiowe, których powstaje
coraz więcej, stały się w większości radiami komercyjnymi, pełniącymi funkcje rozrywkowe.
Pierwszy szyb naftowy w USA został wywiercony w Oil Creek (Pensylwania) w
1859r. Miał 21 m głębokości i dostarczał 25 baryłek ropy na dobę. Ropa naftowa jest
mieszaniną różnych substancji. W owym czasie ludzie potrafili wykorzystywać jedynie
niektóre z nich. Pozostałe, łącznie z benzyną, były palone lub wylewane. Pozostawiano
parafinę, używaną do oświetlania, gotowania i ogrzewania. Wcześniej używano do tych
celów tłuszczu pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, zwłaszcza wielorybiego. Przemysł
naftowy początkowo rozwijał się bardzo powoli. Gwałtowna zmiana nastąpiła na przełomie
lat 80 i 90, po skonstruowaniu silnika spalinowego. Ropa przyniosła bogactwo regionom, o
których nikt wcześniej nie słyszał, na przykład Górom Skalistym w USA. W 1901 r. odkryto
złoża ropy naftowej w Teksasie i Luizjanie, zaliczających się do tej pory do uboższych
regionów kraju. Boom naftowy ogarnął także inne kraje : Meksyk, Peru, a w XX wieku kraje
Ameryki Południowej i Bliskiego Wschodu. W Europie głównym ośrodkiem wydobycia i
przetwórstwa ropy naftowej była Galicja. W 1854r. uruchomiona została pierwsza kopalnia
ropy naftowej w Bóbrce koło Jasła. W 1856r. Ignacy Łukasiewicz opracował metodę
destylacji ropy naftowej na skale przemysłową. Przemysł naftowy został zdominowany przez
wielkie kompanie, jak Standard Oil czy Royal Dutch Company w Europie. Mogły one
określać poziom produkcji i kontrolować ceny rynkowe, uzyskując olbrzymie zyski. W latach
80 Standard Oil kontrolowała prawie całą produkcję w Stanach Zjednoczonych, stanowiącą
około 4/5 produkcji światowej. Wpływ ropy na obraz świata w pełni ujawnił się dopiero w
XX wieku, lecz pierwsze sygnały przemian dały się zauważyć u schyłku XIX wieku. Stany
Zjednoczone produkowały największe ilości ropy, co stopniowo zwiększało ich znaczenie w
światowym życiu gospodarczym. W Europie Zachodniej nie wydobywano ropy i musiano ją
importować pomimo znacznych kosztów Jednocześnie, w miarę rozszerzania zakresu
zastosowania nafty, zmniejszał się popyt na węgiel, co prowadziło do zamykania wielu
mniejszych kopalń. Dziś ropa naftowa jest podstawowym surowcem przemysłu
petrochemicznego stosowanym do otrzymywania m.in. benzyny, nafty, olejów, parafiny,
smarów, asfaltów, mazutów, wazelin i wielu materiałów syntetycznych. Wpływa ona niestety
niekorzystnie na środowisko naturalne. Prawdziwą plagą dla środowiska są awarie powstałe
w czasie transportu - głównie katastrofy tankowców (Np. MT Prestige).
Rewolucja przemysłowa wycisnęła swoje piętno na produkcji praktycznie
wszystkiego, od żywności po ubrania, od szczoteczki do zębów po sznurowadła.
Przemysłowcy inwestowali znaczne sumy w budynki fabryczne i ich wyposażenie. Jedynym
sposobem na odzyskanie zainwestowanych pieniędzy była sprzedaż wyprodukowanych

6
towarów. W tym samym czasie udoskonalenie transportu umożliwiło organizację
międzynarodowej dystrybucji towarów fabrycznych. Coraz częściej przemysłowcy stosowali
znaki firmowe (łatwe do zapamiętania symbole lub znaki handlowe) do identyfikacji swych
wyrobów. Jednym z pierwszych, którzy dostrzegli znaczenie nadawania produktom znaków
firmowych i reklamy, był William Lever, od 1884r. producent mydła w Lancashire w Anglii.
Ponieważ nie wydawano wówczas kolorowych czasopism, Lever reklamował się głównie na
pocztówkach o jaskrawych kolorach. Pomysł przyjął się i już wkrótce reklamy wzywały ludzi
do zakupu konkretnych gatunków konserw, atramentu, stalówek i innych produktów
codziennego użytku. Narodził się przemysł reklamowy. Istotne zmiany zachodziły także w
sposobach sprzedaży. Właściciele sklepów zdali sobie sprawę, że mogą uzyskać nizsze ceny u
producenta ( a tym samym zwiększyć swój zysk ), jeśli zdecydują się na hurtowy zakup
produktów. Aby je sprzedać otwierali całe sieci sklepów. Jednym z brytyjskich pionierów
tego stylu handlu był Thomas Lepton. W 1880r. był on właścicielem sieci sklepów
spożywczych w całej Wielkiej Brytanii i starał się przyciągnąć klientów za pomocą zręcznej
reklamy. Zmiany zachodzące w organizacji handlu prowadziły do poprawy jakości
oferowanych towarów, gdyż właściciele wielkich sklepów obawiali się, że zawiedziony klient
może udać się do konkurenta. Jednakże w ogromnym domu towarowym klient był
pozbawiony był osobistego zaangażowania sprzedawcy, jakie mógł znaleźć w małych
sklepach prowadzonych bezpośrednio przez właściciela. Do dziś ideałem każdej firmy
handlowej jest harmonijne połączenie efektywności sprzedaży z indywidualnym podejściem
do klienta. Współcześnie „dobra marka” jest podstawą sukcesu biznesowego. Jest bardzo
popularna zwłaszcza wśród młodzieży, są symbolami konsumpcyjnego, bezrefleksyjnego
stylu życia. Światowa dominacja „wielkich” marek (takich jak McDonald, Nestle czy Nike) to
dziś jeden z ważniejszych elementów globalizacji.
W XIX wieku politycy, chcąc zwiększyć swoja strefę wpływów tworzyli kolonie.
Swoje kolonie posiadała większość państw europejskich, Stany Zjednoczone, Japonia, Chiny.
Każde państwo kolonizatorskie stworzyło własną ideologię, doktrynę, metody i specyficzny
system zarządzania koloniami. Różnice te doprowadziły do odmiennych skutków
ekonomicznych, społecznych i gospodarczych. W wielu krajach systemy polityczne z czasów
kolonializmu mają duży wpływ na teraźniejsze systemy polityczne. W sprawiedliwym
podziale Afryki miał pomóc kongres berliński w 1885 roku, który został zwołany by
zlikwidować wszelkie konflikty kolonialne między krajami europejskimi. W 1830r. niewiele
było brytyjskich faktorii na zachodnim wybrzeżu Afryki: Sierra Leone, Złote Wybrzeże, oraz
Gambia. 31 lat później podbity został Logos, który służył jako baza do podboju Nigerii, a w
1900 roku Anglia miała już kontrolę nad Kenią, Ugandą oraz nad Niasą – zawdzięczała to
głównie Królewskiemu Towarzystwu Geograficznemu, towarzystwom misyjnym i ludziom
interesu. Za rada oficera-kolonizatora – Lugarda rząd administrował podbite kraje wraz z
wodzami tubylczych ludów. Wielu historyków i nie tylko przeciwstawia politykę kolonialną
Francji brytyjskim rządom. Francja administrowała bezpośrednio poprzez różne instytucje co
powodowało brak spójności. Kolonie sprzed 1815 roku – Gujana, Martynika, Gwadelupa –
były traktowane jako rozszerzenie granic Francji i mogły wysyłać deputowanych do Paryża,
Francuska Republika Zachodnia i Madagaskar podlegały Ministerstwu kolonii, a protektoraty
(np.Tunezja) Ministerstwu Spraw Zagranicznych. Algieria została podzielona na 3
departamenty i przypisania Ministerstwu Spraw Wewnętrznych. Rząd francuski wydał dekret
o „przejęciu w posiadanie” Madagaskaru, który stał się francuską kolonią. W Indiach
Anglicy byli obecni już w XVII wieku, a zdobyli ten półwysep w 1763. Aby panować nad
krajem Anglicy podzielili Indie na Indie Brytyjskie i 565 księstw hinduskich i
muzułmańskich, które podlegały władzą maharadżów, nizamów. W sprawach polityki
zagranicznej decyzje należały do Brytyjczyków, a administrację nadzorowali rezydenci
brytyjscy. Brytyjczycy eksportowali z Indii bawełnę, jutę, indygo, co było niekorzystne dla

7
gospodarki tego państwa. W Ameryce Północnej Meksyk podlegał Hiszpanii, Kanada -
Wielkiej Brytanii, a Stany Zjednoczone same stały się mocarstwem kolonialnym, który
walczył o wpływy z Hiszpanią. Pierwszymi Europejczykami w Australii byli zesłańcy
brytyjscy. Do roku 1850 dotarło ich na ten kontynent 150 000. Wolni kolonizatorzy oraz
uwolnieni skazańcy osiedlali się na przydzielonych im działkach od 1820r. W 1830 roku
imigracja kierowało Towarzystwo Kolonijne. Do 1840 roku w Australii „squatters” – pierwsi
farmerzy- wykorzystywali convicts jako poddańczą siłę roboczą. W Australii brakowało
kobiet, więc rząd angielski organizował ich wyjazdy. Wyjeżdżały najczęściej nędzarki
zebrane z ulic angielskich miast. Każda z sześciu brytyjskich kolonii w Australii uzyskała
ograniczoną autonomię w roku 1851. Pięćdziesiąt lat później pod wpływem trudności
kolonialnych, niechęci do „kolorowych” emigrantów utworzono federalny związek
australijski. Złoto odkryte w roku uzyskania ograniczonej autonomii przyciągało emigrantów.
W 1893 roku odkryto żyłę złota w Australii Zachodniej co wpłynęło na powstanie w miasta w
środku pustyni – Kalgoorlie. Adelajda (1836), Melbourne (1835) i Perth (1829) stanowiły
nadbrzeżne bazy kolonizacji , ale szybko przemieniły się w stolice poszczególnych kolonii.
Kiedy Nowa Zelandia uzyskała autonomię w 1852r, odmówiła ona przystąpienia do federacji
australijskiej i w 1907 roku tworzyła dominium z własnym rządem, ale uzależnione
gospodarczo od Wlk. Brytanii. Jedyną zaletą dla państw podbijanych był rozwój transportu,
co w porównaniu z pozostałymi stratami, jest raczej niewielka pociechą. Natomiast ogromne
zalety czerpali kolonizatorzy. Oprócz ogromnych ilości surowców mineralnych, jak złoto i
diamenty przywiezione z RPA, towarów nie spotykanych w tamtejszym klimacie: herbaty,
imbiru i cynamonu z Indii, wełny z Australii i drewna z Kanady, Wielka Brytania zyskała
miano państwa najpotężniejszego w owym czasie. Dużo mniej (ale wystarczająco dużo) na
kolonializmie zyskała Francja, która do dziś jest bardzo potężnym państwem. Kolonializm
pociągnął za sobą złe i dobre konsekwencje. Zły z całą pewnością był sposób w jaki
dokonywano podboju, ale w historii pełno jest przykładów na to, że pokonani nie mają prawa
głosu. Konkwistadorzy położyli podwaliny pod naszą rzeczywistość, której horyzont
terytorialny tak diametralnie się poszerzył. Handel, przepływy informacji czy możliwości
podróży nabrały charakteru globalnego, a słowo "globalizacja" jest dziś na ustach wszystkich
- jak "kolonializm" był na ustach ludzi w XIX wieku. Kolonializm odcisnął silne piętno na
obrazie współczesnego świata. Problemy gospodarcze jak i brak elit politycznych w krajach
postkolonialnych uwidaczniają się ciągłymi zamachami stanu i licznymi dyktaturami
wojskowymi. Za przykład może posłużyć Boliwia, w której miało miejsce więcej prób
zmiany rządu, niż było lat niepodległości. Kolejnym skutkiem są nienaturalne granice krajów
dzielące grupy etniczne, utworzone w wyniku dzielenia terenów podbitych przez
kolonizatorów, które następnie doprowadzały do wojen domowych, a w wyniku czego
zginęło miliony ludzi z różnych narodów i w konsekwencji doprowadziło to do pogłębiania
się biedy.

Źródła:
-„Zarys Historii Powszechnej” wyd. RTW
- „Księga Wielkich wynalazków” Chris Oxlade, Steve Parker, Nigel Hawkes.
- Internet