Jak Napisać, Przepisać I Z Sukcesem Obronić Pracę Dyplomową ALICJA KASZYŃSKA

Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Alicja Kaszyska, rok 2008
Nr zamwienia: 963519 Nr Klienta: 1198436 Data realizacji zamwienia: 2011-02-23 Zapacono: 29,97 z
Autor: Alicja Kaszyska Tytu: Jak napisa, przepisa i z sukcesem obroni prac dyplomow?
Data: 2008
Zdjcie do projektu okadki zostao uyte za zgod istockphoto.com
Wydawnictwo Zote Myli sp. z o.o. 44-100 Gliwice ul. Daszyskiego 5 www.ZloteMysli.pl e-mail: kontakt@zlotemysli.pl Autor oraz Wydawnictwo "Zote Myli" dooyli wszelkich stara, by zawarte w tej ksice informacje byy kompletne i rzetelne. Nie bior jednak adnej odpowiedzialnoci ani za ich wykorzystanie, ani za zwizane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz Wydawnictwo "Zote Myli" nie ponosz rwnie adnej odpowiedzialnoci za ewentualne szkody wynike z wykorzystania informacji zawartych w ksice.
Niniejsza publikacja, ani adna jej cz, nie moe by kopiowana, ani w jakikolwiek inny sposb reprodukowana, powielana, ani odczytywana w rodkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy. Wykonywanie kopii metod kserograficzn, fotograficzn, a take kopiowanie ksiki na noniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji. Jeli przez myl przeszo Ci, aby udostpni t ksik za darmo w internecie amic tym samym prawa autorskie, POMYL, czy nie lepiej przyczy si do Programu Partnerskiego i ZARABIA poprzez promowanie tej i kilkuset innych ksiek z naszego wydawnictwa. Zobacz szczegy. Wszelkie prawa zastrzeone. All rights reserved.
Spis treci
Wstp.......................................................................................................................5 I. Podejmujemy decyzje.................................................................................7 1. Promotor........................................................................................................7 2. Wybierz sobie temat..................................................................................9 3. Jaki typ pracy wybra?........................................................................... 17
3.1. Typ I od ogu do szczegu................................................................ 19 3.2. Typ II jedno zagadnienie na tle ogu.............................................. 21 3.3. Typ III praca wynikowa......................................................................... 25 3.4. Typ IV praca mieszana.......................................................................... 29 3.5. Typ V praca badawcza. ........................................................................ 30 4.1. Jak robi notatki?. ....................................................................................... 41 4.2. Fiszki zwyke. ................................................................................................ 43 4.3. Fiszki komputerowe.................................................................................... 46
4. Dobre notatki uatwi prac................................................................ 40
II. Przystpujemy dopisania....................................................... 53 1. Wstp piszemy na kocu!..................................................................... 54 2. Rozdziay..................................................................................................... 61 3. Przypisy....................................................................................................... 61 4. Metodologiczne podstawy bada wasnych................................. 68
3.1. Kilka sw na temat interpunkcji wprzypisach. ................................. 62 4.1. Przedmiot icel bada................................................................................. 69 4.2. Problemy badawcze................................................................................... 71 4.3. Hipotezy, zmienne iwskaniki................................................................. 74 4.4. Metody, techniki inarzdzia badawcze................................................ 83 4.5. Organizacja iprzebieg bada. ................................................................ 91
5. Kwestionariusz ankiety.......................................................................... 93 6. Analiza wynikw bada......................................................................100 7. Zakoczenie (iwnioski).......................................................................102
7.1. Jak zacz zakoczenie przykady. ................................................103 7.2. Jak formuowa wnioski przykady................................................104 7.3. Jak zakoczy zakoczenie przykady. .........................................105
8. Bibliografia...............................................................................................106 9. Spisy treci iinne spisy.........................................................................110 10. Aneks (zacznik).................................................................................113
III. Jak poradzi sobie zkomputerow wersj pracy?.................115 1. Ustawienia podstawowe.....................................................................116 2. Strona tytuowa......................................................................................119 3. Szablon pracy..........................................................................................121 4. Jeszcze kilka przydatnych ustawie. ...............................................154 5. Zaczynamy wpisywa tekst................................................................159 6. Symbole, czyli jak wstawi paragraf................................................162 7. Wypunktowanie inumerowanie......................................................167
1.1. Pasek narzdzi: Szybki dostp. ..............................................................117 1.2. Granice tekstu.............................................................................................117
3.1. Formatujemy style. ...................................................................................127
7.1. Lista punktowana (punktory)................................................................167 7.2. Lista numerowana (numerowanie). ....................................................171 7.3. Lista wielopoziomowa dla cierpliwych. ........................................173 Jak wstawia przypisy?. ..................................................................................178
8. Przypisy.....................................................................................................178 9. Tabele.........................................................................................................182 10. Wykresy...................................................................................................196 11. Wzory matematyczne........................................................................206 12. Schematy irysunki..............................................................................209 13. Scalanie pracy.......................................................................................214 14. Bibliografia.............................................................................................218 15. Spisy tabel iilustracji oraz spis treci............................................219 IV. Ocena pracy ijej obrona.....................................................................227 1. Ocena pracy.............................................................................................227 2. Obrona pracy...........................................................................................229 V. Skrty klawiaturowe przydatne podczas pisania pracy........231
15.1. Jak zrobi spisy tabel, ilustracji itp.?...................................................219 15.2. Jak zrobi spis treci?..............................................................................221
Wstp
Drogi Czytelniku, zapewne jeste studentem ktrej zlicznych uczelni istajesz teraz przed zadaniem napisania pracy dyplomowej, licencjackiej lub magisterskiej. W niniejszej publikacji znajdziesz wskazwki, ktre poprowadz Ci krok po kroku od wyboru seminarium do obrony pracy: dowiesz si, jak wiadomie wybra promotora itemat poradzisz sobie ztworzeniem ikompletowaniem notatek przygotujesz sensowny plan napiszesz prac nadasz jej profesjonalny wygld. Warto to zrobi samodzielnie, bo zdobdziesz wiedz, ktra przyda si na obronie, oraz pewno, e nigdy nie bdziesz wstydzi si tego, co pod Twoim nazwiskiem na zawsze pozostanie warchiwum uczelnianym. Poradnik powsta na bazie wieloletnich kontaktw zprzyszymi licencjatami imagistrami. Czsto dzielili si ze mn swymi obawami dotyczcymi wartoci pracy, refleksjami na temat niewystarczajcych kontaktw z promotorami, trudnociami napotkanymi w trakcie pisania. Wielu bdw mogliby unikn, gdyby kto kiedy powiedzia im, co
5
Alicja Kaszyska
zrobi, aby stworzy prac poprawn merytorycznie iformalnie. Na seminarium obawiali zapyta, sdzc niesusznie, e pytanie jak? bdzie zbyt banalne. Ten poradnik na pewno nie zastpi promotora, jednak moe by dobrym uzupenieniem jego sw, zwaszcza e zpromotorem ma si kontakt raz na jaki czas, a ksik mona mie pod rk na kadym etapie powstawania pracy. Jest to ju drugie wydanie poradnika, uzupenione onowe rda idostosowane do Worda wwersji 2007, rnicej si znacznie od poprzednich.
I. Podejmujemy decyzje
1. Promotor
Wybr promotora to transakcja wizana, poniewa jednoczenie decydujemy si na dziedzin, ktrej dotyczy bdzie praca. Co jest waniejsze: promotor czy temat? To zaley. Jeeli kto ma zainteresowania naukowe, ana studia poszed, by pozna dogbnie ukochan dziedzin wiedzy, najpierw wybiera przedmiot bada (lub nawet bardzo konkretny temat pracy), a w dalszej kolejnoci promotora (jeli bdzie mia wybr). Tacy studenci przewanie ju od pierwszego lub drugiego roku studiw wiedz, oczym bd pisa. Niekiedy nawet maj wgowie cay zarys pracy. Jednak na kadym kierunku studiw jest to grupa stosunkowo nieliczna. Jeeli gwnym celem studiw jest zdobycie dyplomu i pewnej oglnej wiedzy z danej dziedziny, a temat pracy jest wzasadzie obojtny, najpierw trzeba si rozejrze wrd promotorw. Naley wybra najlepszego (jak to zrobi rady poniej), aby atwo da sobie rad zprzedmiotem iprac dyplomow. Atemat? C Na pewno bdzie zwizany zkierunkiem studiw. Wielokrotnie spotykaam si ze studentami, ktrzy koczc pisanie pracy magisterskiej, narzekali na promotora. Najcz7
Alicja Kaszyska
ciej powtarzajce si zastrzeenia dotyczyy tego, e promotor nie pomaga wpisaniu pracy, nie ustali jej planu, nie podpowiedzia bibliografii, anawet e nie interesowaa go tre poszczeglnych rozdziaw i student do samej obrony nie wiedzia, czy to, co spodzi, nadaje si na prac dyplomow lub magistersk, czy raczej prosto do kosza na mieci. S te promotorzy, ktrzy co rusz zmieniaj swoje wymagania izupenie nie pamitaj, e dany fragment ju kiedy czytali. Raz wic stwierdz, e dany rozdzia jest dobry, nastpnym razem cakowicie go skrytykuj ika pisa od pocztku. Czciowo jednak jest to wina samych studentw, ktrzy w momencie wyboru opiekuna pracy sugeruj si opini, e utego czy tamtego profesora atwo pisa, bo si nie czepia, nie kae poprawia, wszystko przyjmuje i daje si wycign na piwo. Na og skrztnie omijani s ci, ktrzy uwanie przegldaj kolejne rozdziay, wskazuj na istniejce niedorbki, ka jeszcze co doczyta i dopisa. A to wanie s ludzie, ktrym zaley, aby praca pisana przez nas na zakoczenie studiw bya dobra i niejako obronia si sama. Piszc tak prac, wicej wysiku wkadamy wjej powstanie, ale zyskujemy prawie stuprocentow pewno, e obrona bdzie tylko formalnoci. Co waniejsze, zawsze bdziemy mogli by dumni z tego, co napisalimy. Prace zostaj przecie warchiwum. Nigdy nie wiadomo, kto ikiedy wycignie t nasz, eby udowodni nasz geniusz, aczciej nasz gupot albo nie daj Boe plagiat. Warto wic przeprowadzi swoiste badanie opinii publicznej wrd niedawnych absolwentw. Oco moemy zapyta byych magistrantw wsprawie promotora?
8
Czy prowadzi rzetelnie seminaria magisterskie (i nie wykorzystywa kadego pretekstu, aby unikn zaj)? Czy mona go byo zasta na konsultacjach, ktrych harmonogram sam poda wczeniej? Czy poprawia kolejne fragmenty wterminie? Czy rzeczywicie czyta teksty? Czy jego uwagi pomagay wpisaniu pracy? Czy powiedzia, jak praca powinna wyglda? Czy da wskazwki, jak przygotowa si do obrony pracy (moe np. okreli zagadnienia, ktrych mog dotyczy pytania)? Dopiero znajc odpowied na te pytania, moemy wybra promotora wiadomie. Na piwo lepiej i zkolegami, promotor ma nas doprowadzi do dyplomu, anie do pubu. Nastpnym problemem jest wybr tematu i typu pracy. Jedno czy si zdrugim.
2. Wybierz sobie temat

To, jaki obierzemy temat, wzasadzie jest rzecz drugorzdn. Uwagi te oczywicie znowu nie dotycz tych, ktrych zainteresowania s sprecyzowane, a temat pracy zgodny z dokonaniami naukowymi. Dla wikszoci jednak celem pracy dyplomowej jest po prostu konieczno spenienia tego wymogu na zakoczenie studiw. Pewnie, e dobrze byoby, gdyby to by temat ciekawy. Jednak jest to wyraenie bardzo pojemne i zudne. Niekiedy temat jest zwyczajnie przydzielony przez promotora istudent nie ma adnego wpywu na jego form iza9
Alicja Kaszyska
kres. Jeeli mamy jak moliwo wyboru, naley zwrci uwag na to, aby temat mia kilka wanych cech: powinien mie wiarygodn bibliografi w jzyku polskim, winnym przypadku trzeba bdzie korzysta ztumacza, co zwikszy koszty ipochonie mnstwo czasu powinien opiera si na atwo dostpnej literaturze (warunek wany zwaszcza dla studentw zaocznych, inaczej korzystanie ze rde i literatury przedmiotu wymaga bdzie wielu kosztownych wyjazdw oraz dugotrwaego przesiadywania wczytelni, anie zawsze jest to moliwe inie kady to lubi) powinien by sformuowany wtaki sposb, eby atwo mona byo ustali jego zakres iplan powinien by zrozumiay. Proponuj wic, jeeli tylko jest taka moliwo, da sobie troch czasu na wybr tematu spord tych, ktre sugerowa promotor. Jeeli studiujemy zaocznie, warto przej si do biblioteki wswoim miecie, poszuka dostpnej literatury. Trzeba te zajrze do biblioteki wydziaowej iuczelnianej i sprawdzi, czy potrzebne pozycje bd dostpne tylko na miejscu, czy mona je wypoyczy ina jak dugo lub czy za niezbyt wygrowan cen bdzie je mona skserowa (jeli wogle bdzie to moliwe). Jeeli ju si zdarzy, e temat zosta przydzielony przez promotora albo nieopatrznie przez nas wybrany, aomateriay trudno, warto sprbowa go zmieni, co nieraz si udaje, zwaszcza we wczesnej fazie pisania pracy. Czasem promotor pozwala na samodzielny wybr tematu. Aby go dobrze sformuowa, moemy skorzysta ztytuw
10
prac (podkrelam: tylko ztytuw!), ktre kto kiedy napisa iobroni. Poniej podaj przykady tematw prac dyplomowych zrnych dziedzin, nalecych do szeroko rozumianej humanistyki. Niekiedy wydaj si do dalekie od kierunku studiw przyszego absolwenta. Na przykad na temat Podstawy prawne ochrony bobra iskutki liczebnego wzrostu populacji pisano winstytucie prawa iadministracji jednej zuczelni, ale rwnie dobrze praca ta mogaby powsta na wydziale ochrony rodowiska lub biologii. Wszystko zaley od specjalnoci promotora ijego zainteresowa badawczych. Tematy historyczne s to zazwyczaj tematy opisowe, tworzone na podstawie analizy materiaw rdowych istanu dotychczasowych bada. Mog one dotyczy postaci lub problemw, np.: Antypolska dziaalno Stefana Bandery (do 1944 roku) Tuchola ikomturstwo tucholskie wXIV wieku Stosunek Saksonii do powstania kociuszkowskiego w wietle relacji dyplomatycznych saskiego charge daffaires Jana Jakuba Patza Drogi awansu spoecznego mieszczanina wMaopolsce wXVII wieku Ekspansja wikiska na zachd w strefie pnocnego Atlantyku (Islandia, Grenlandia, Ameryka Pnocna) wwietle rde archeologicznych. Tematy historyczne mog pojawia si rwnie na rnych kierunkach, np. na pedagogice lub stosunkach midzynarodowych. Realizowane bd wtedy podobnie: analiza rde plus wiedza zopracowa:
11
Alicja Kaszyska
Stosunki rodziny iszkoy wmomencie przeomu ustrojowego w Polsce (lata 19881991). Studium pedagogiczno-historyczne Prby osdzenia zbrodni reimu wojskowego wChile przez spoeczno krajow i midzynarodow w latach 19732007. Na pedagogice najczciej jednak spotykamy si ztematami badawczymi. Kada zponiszych prac zostaa napisana wedug tego samego schematu: Wpyw rozwizywania problemw na osignicia szkolne uczniw zmatematyki wklasie trzeciej Zwizki literatury dziecicej ze wzbogacaniem wiedzy przyrodniczo-ekologicznej dzieci przedszkolnych Zainteresowania kolekcjonerskie dzieci imodziey Prawa dziecka iich przestrzeganie wrodzinie Zabawy tematyczne szans wspomagania rozwoju psychospoecznego dzieci przedszkolnych Rozwijanie umiejtnoci odbioru ilustracji do ksiki literackiej dla dzieci wpracy zuczniami klasy drugiej Kompetencje zawodowe nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej Kompozycja postaci czowieka w tematyce prac plastycznych dzieci 6-letnich Przestpstwo zncania si nad czonkiem rodziny (zuwzgldnieniem bada praktyki na terenie Tucholi wlatach 19951997). Podobne prace, bo oparte na badaniach ankietowych, czste s na socjologii iresocjalizacji. Oto przykady:
12
Postawy modziey licealnej Iawy wobec uzalenie od nikotyny, alkoholu inarkotykw Resocjalizacja przez prac osb pozbawionych wolnoci rodowisko rodzinne aprzestpczo nieletnich. Tematy typowe dla zarzdzania imarketingu s zwizane zazwyczaj zanaliz przedsibiorstwa, jego problemw marketingowych, opisuj strategie sprzeday, systemy organizacyjne itp. Temat tego typu jest prosty do napisania pod jednym warunkiem: najpierw naley si upewni, e uzyskamy wwybranym zakadzie materiay, ktre s niezbdne do napisania takiej pracy. Kiedy nie byo ztym problemu, ale wczasach gospodarki rynkowej przedsibiorstwa nie bardzo chc udostpnia dane biznesowe, ito nie tylko te dotyczce wielkoci sprzeday oraz strategii marketingowych, ale jakiekolwiek informacje. Tym bardziej nie chc mwi oproblemach produkcji isprzeday, abez takich danych nie uda si stworzy waciwie niczego poza czysto teoretycznymi dywagacjami wypisanymi zpodrcznikw do marketingu. Przykady tematw tego typu to: Wybrane problemy marketingowe w przemyle cukrowniczym na przykadzie Cukrowni Nako SA Plan marketingowy na przykadzie WKS Mostostal SA wChojnicach Sprawno kierowania przedsibiorstwem na przykadzie DAEWOO Towarzystwa Ubezpieczeniowego SA. S te tematy bardziej oglne, np.: Kontrakt psychologiczny worganizacji ikonsekwencje jego naruszenia.
13
Alicja Kaszyska
Proste do napisania, cho mudne (jak cae studia), s prace zwizane zprawem iadministracj. Tu te wszystko zaley od dostpu do dokumentw i odpowiednich aktw prawnych. Prace takie, jak: Izby lekarskie Istota podziau administracyjnego III Rzeczypospolitej Przestpstwo zgwacenia jako zamach na wolno seksualn wwietle polskiego prawa karnego Reglamentacja wykonywania zawodu radcy prawnego. opieraj si na teorii is atwiejsze dla studentw dziennych, ktrzy niewiele mieli do czynienia wpraktyce zurzdowymi dokumentami, ustawami czy rozporzdzeniami. Natomiast dla urzdnikw studiujcych zaocznie prostsze do opracowania inapisania bd tematy typu: Wpyw budetu na rozwj miasta Chojnice w latach 19982000 Podatki iopaty lokalne pobierane samodzielnie przez organy gminy na przykadzie gminy Nako n. Not. Ocena budetu jednostki samorzdu terytorialnego wlatach 20052008 na podstawie gminy Bydgoszcz Nalenoci postpowania administracyjnego Dziaalno lokacyjna otwartych funduszy emerytalnych Funkcjonowanie samorzdu gminnego w Ksowie wlatach 20022005. Prace pisane na filologii polskiej przykadowo mog nosi takie tytuy: Imiennictwo braci zakonnych ze Zgromadzenia Braci Mniejszych Kapucynw wBydgoszczy
14
Symbolika wpowieciach Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej iLudzie Bezdomni Stefana eromskiego Wilno wliteraturze romantycznej. Przy czym trzeba pamita, e w przypadku pracy przypominajcej tematem pierwszy zpowyszych przykadw (takie prace dotycz nieraz nazewnictwa miejscowego, nazwisk wystpujcych na danym obszarze kraju itp.), trzeba bdzie spdzi troch czasu w archiwum. Zwykle jednak promotor czuwa nad tym, aby rdo bada nad tekstem byo dla studenta dostpne. Przykady prac zochrony rodowiska: Zagadnienie regulacji stanu zwierzyny ownej na obszarze parku narodowego Bory Tucholskie Moliwoci rozwoju agroturystyki na terenie gminy Lubiewo (odziwo, praca ta zostaa napisana na zakoczenie studiw na kierunku wychowanie przedszkolne!). Na wychowaniu fizycznym mona pisa prace oparte na badaniach, np.: Sprawno lekkoatletyczna dziewczt i chopcw wwieku 11 lat szk podstawowych miasta Tucholi Efektywno walki sportowej na przykadzie Iligowego zespou PEKAES Pruszkw w sezonie pucharowym 1997/98 Psychologiczno-socjologiczno-pedagogiczne aspekty warunkujce skuteczno rzutow i efektywno gry w ataku Doroty Malczewskiej na mistrzostwach wiata we Francji w2007 roku. Koczc ten kierunek, mona pisa prace bdce np. maymi monografiami klubw, analiz rnych aspektw dzia15
Alicja Kaszyska
alnoci sportowej konkretnych zawodnikw (przykad trzeci) lub omawiajce problemy kultury fizycznej wliteraturze rnych epok, prace przyczynkarskie z socjologii sportu iwychowania fizycznego, anawet prace zdziedziny fizjologii, biochemii ihigieny sportu. Ijeszcze jeden przykad. Tym razem pracy obronionej na fizjoterapii: Godno pacjenta. Problem przedmiotowego traktowania pacjenta przez fizjoterapeut. Wzasadzie opracach katechetycznych wspominam tu tylko dla porzdku, bo jak wynika zmojego dowiadczenia, koczcy tego typu studia s starannie prowadzeni przez promotorw inie miewaj dylematw ani dotyczcych tematu pracy, ani zakresu, ani sposobu pisania. Zazwyczaj ksia profesorowie, doktorzy bardzo skrupulatnie sprawdzaj kolejne redakcje rozdziaw, wic wiadomo, jak pisa ico potem poprawi, posugujc si sparafrazowan zasad: Punkt 1.: Promotor ma zawsze racj. Punkt2.: Jeeli promotor nie ma racji, patrz punkt 1.. Przykady tematw prac katechetycznych: Trynitarny wymiar sakramentu chrztu witego wnauczaniu Soboru Watykaskiego II Zagadnienie aski boej waugustyskich pismach antypelagiaskich: Dzieje procesu Pelagiusza, Duch alitera, aska awolna wola Koncepcja rodziny w polskim czasopimie kobiecym Przyjacika w latach 19941995. Prba teologicznej oceny
16
Wsplnototwrczy charakter Eucharystii wedug Katechizmu Kocioa katolickiego. Oczywicie podane przykady nie wyczerpuj wszystkich zagadnie, ktrych mog dotyczy prace dyplomowe imagisterskie. Jeli si pracowao poza granicami kraju, warto to teraz wykorzysta. Jeden z farmaceutw, ktry pracowa w Skandynawii, wykorzysta swoje dowiadczenie zawodowe, aby w pracy dyplomowej przedstawi skandynawski model aptek idystrybucji lekw. Inny pracujcy jako akordeonista wFinlandii pisa omuzyce akordeonowej wtym kraju. Byy to naprawd ciekawe prace.
3. Jaki typ pracy wybra?

Istnieje sporo literatury na ten temat. Oglnie mwic, prace dyplomowe wszelkiego typu powinny przypomina prace naukowe, chocia wcale nie musz by odkrywcze. Zazwyczaj dzieli si prace dyplomowe (licencjackie, magisterskie) na dwa typy: p r a c e o p i s o w e na podstawie literatury przedmiotu lub rde i literatury przedmiotu (czste w naukach humanistycznych). Mog nimi by: rozprawy, artykuy naukowe, monografie, przyczynki. Prace takie czsto nie tyle odkrywaj prawidowoci rzdzce zjawiskami, ile porzdkuj, uzupeniaj iuoglniaj wiedz ju istniejc p r a c e b a d a w c z e (powszechna nazwa, najczciej jednak badania s prowadzone na tak maej populacji, e ich wyniki mog by tylko impulsem do dalszych bada).
17
Alicja Kaszyska
Obydwa typy prac maj wykaza, e student myli, potrafi logicznie rozwin temat iwycign wnioski, opierajc si na literaturze przedmiotu i(jeeli to praca badawcza) wynikach bada wasnych. Prace opisowe bd atwiejsze do napisania dla typowego humanisty, bojcego si nawet prostej arytmetyki, ale monografie, przyczynki, analizy przyczyn i skutkw wymagaj szerokiej wiedzy fachowej, przejrzenia sporej liczby pozycji ksikowych oraz duej wprawy wpisaniu. To pozwoli wykorzystywa przeczytane publikacje, ale ich nie przepisywa, by nie narazi si na zarzut plagiatu. Samodzielnie te trzeba zkolejnych tekstw wysnuwa wnioski istara si zmylnie cao zakoczy. Dla kogo, kto nie ma awersji do matematyki (adokadniej statystyki na bardzo, ale to bardzo podstawowym poziomie), atwiejsze do napisania s prace badawcze. Zazwyczaj maj one do schematyczn budow. Rozpoczyna si je od omwienia dotychczasowego stanu bada, nastpnie podaje idefiniuje przyjte metody iwskaniki badawcze. Wdalszej kolejnoci przedstawia si wyniki bada iprzeprowadza ich analiz. Zakoczenie stanowi bd wnioski wysnute ztej analizy. Prace dyplomowe imagisterskie mona podzieli na pi bardziej szczegowych typw, przy czym cztery znich to prace nazwane wczeniej opisowymi, apity stanowi prace badawcze. Prace opisowe: Typ 1 od ogu do szczegu. Typ 2 zagadnienia na tle oglnym. Typ 3 praca wynikowa.
18
Typ 4 praca mieszana. Typ 5 praca badawcza.
3.1. Typ I od ogu do szczegu

Tego typu prac mona zobrazowa nastpujco:
Na powyszym schemacie wyranie widoczny jest ukad takiej pracy. Jak wkadej znajduje si tu wstp izakoczenie. Rozwinicie polega na wnikaniu wgb tematu, czyli najpierw przedstawione zostaj sprawy najbardziej oglne (np. to epoki, rozwj dziedziny nauki, dotychczasowy do19
Alicja Kaszyska
robek nauki dotyczcy zakresu pracy itp.), nastpnie poprzez kolejne przyblianie izawanie treci przechodzi si do omwienia tematu zawartego wtytule pracy. Prace te omawiaj czsto motywy (lub wybrany motyw), tematyk lub aspekty twrczoci jakiego pisarza, badacza, historyka itp. Oto przykady: Witalizm wskamandryckim okresie twrczoci Juliana Tuwima Plan pracy: Wstp Rozdzia I. Dwudziestolecie midzywojenne wliteraturze to epoki Rozdzia II. Skamandrycki model poezji Rozdzia III. Julian Tuwim jako przedstawiciel skamandrytw Rozdzia IV. Witalizm w skamandryckim okresie twrczoci Juliana Tuwima Zakoczenie B. Wiese, Nalenoci postpowania administracyjnego Plan pracy: Wstp Rozdzia I. Zagadnienia oglne (pojcie postpowania administracyjnego oraz pojcie, funkcje, rodzaje opat ikosztw postpowania) Rozdzia II. Nalenoci postpowania administracyjnego
20
Rozdzia III. Wpyw nalenoci postpowania na ksztatowanie budetu gminy Zakoczenie
3.2. Typ II jedno zagadnienie na tle ogu
Wtego typu pracach rozdzia pierwszy stanowi najczciej co w rodzaju ta do tematu, ktre przedstawione jest podobnie jak womwionym ju typie Iprac. Kolejne rozdziay omawiaj istotne, wice si cile ztematem zagadnienia wzmiankowane wrozdziale I. Oczywicie itu liczba rozdziaw zaley od tematu oraz ustalonego zpromotorem zakresu pracy.
21
Alicja Kaszyska
Oto przykady planw takich prac: H. Przybyliska, Reglamentacja wykonywania zawodu radcy prawnego Plan pracy: Wstp Rozdzia I. Historia zawodu i samorzdu radcw prawnych Rozdzia II. Reglamentacja wykonywania zawodu radcy prawnego Rozdzia III. Sposb wykonywania zawodu radcy prawnego Zakoczenie M. Stachowicz, Dziaalno lokacyjna otwartych funduszy emerytalnych Plan pracy: Wprowadzenie Rozdzia I. Reforma polskiego systemu emerytalnego Rozdzia II. Charakterystyka otwartych funduszy emerytalnych Rozdzia III. Polityka lokacyjna otwartych funduszy emerytalnych Zakoczenie K. Chromniak, Podatki iopaty lokalne pobierane samodzielnie przez organy gminy na przykadzie gminy Nako n. Not. Plan pracy: Wstp Rozdzia I. Wiadomoci oglne dotyczce podatkw iopat lokalnych
22
Rozdzia II. Charakterystyka poszczeglnych podatkw wystpujcych wgminie na podstawie gminy Nako n. Not. Rozdzia III. Charakterystyka poszczeglnych opat wystpujcych wgminie na podstawie gminy Nako n. Not. Zakoczenie K. Poroynska-Szczupak, Imiennictwo braci zakonnych ze Zgromadzenia Braci Mniejszych Kapucynw wBydgoszczy Plan pracy: Wstp Rozdzia I. Historia zakonu kapucynw Rozdzia II. Sownik imion Rozdzia III. Analiza imion Podsumowanie pracy A. Grzelka, Tuchola ikomturstwo tucholskie wXIVwieku Plan pracy: Wstp Rozdzia I. Pocztki ipooenie miasta Tucholi Rozdzia II. Miejsce Tucholi wpodziaach politycznych Pomorza Gdaskiego Rozdzia III. Komturstwo tucholskie wXIV wieku Rozdzia IV. Miasto izamek Zakoczenie E. Ggo, Symbolika w powieciach: Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej iLudzie bezdomni Stefana eromskiego
23
Alicja Kaszyska
Plan pracy: Wstp Rozdzia I. Charakterystyka poj: symbol isymbolika Rozdzia II. Symbolika wpowieci Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej Rozdzia III. Symbolika w powieci Ludzie bezdomni Stefana eromskiego Zakoczenie M. Stoltman, Parafia katolicka pod wezwaniem Chrystusa Krla wZapceniu (19751997) Plan pracy: Rozdzia I. Rys historyczny (powstanie, najwaniejsze wydarzenia, kolejni proboszczowie) Rozdzia II. Pooenie parafii Chrystusa Krla (granice, przynaleno jurysdykcyjna ikanonicza) Rozdzia III. Koci pw. Chrystusa Krla (historia budynku, architektura, wyposaenie) Rozdzia IV. Duszpasterstwo (sakramentalne i pozasakramentalne) Rozdzia V. Szkolnictwo ikatechizacja Zakoczenie A. Kaszyska, Kontrakt psychologiczny worganizacji ikonsekwencje jego naruszenia Plan pracy: Wstp Rozdzia I. Istota kontraktu psychologicznego Rozdzia II. Zawieranie kontraktu psychologicznego wpracy Rozdzia III. Pracownik akontrakt psychologiczny
24
Rozdzia IV. Pracodawca akontrakt psychologiczny Zakoczenie
3.3. Typ III praca wynikowa

W tym typie pracy nie ma na og czego, co moglibymy nazwa tem w znaczeniu uytym powyej. Widoczne jest przechodzenie od zagadnienia do zagadnienia. Teoretycznie zkadego znich powinno wynika nastpne ite rozwaania powinny by prowadzone a do wnioskw. Praktycznie jednak kolejno omawiane aspekty nie zawsze wynikaj jeden zdrugiego, ale zawsze nawizuj do tematu ipoczone s ze sob we wnioskach stanowicych podsumowanie pracy. W tego typu pracach zakoczenie powinno mie wnazwie wnioski.
25
Alicja Kaszyska
Poniej zamieszczam przykady prac tego typu: M. Kosiska, Plan marketingowy na przykadzie WKS Mostostal SA wChojnicach Plan pracy: Wstp Rozdzia I. Rola planu marketingowego wstrategii rozwoju firmy Rozdzia II. Uwarunkowania realizacji planu marketingowego Rozdzia III. Ocena planu marketingowego Mostostal SA Chojnice wstosunku do potrzeb przystosowania si przedsibiorstw do funkcjonowania na zasadach gospodarki rynkowej Zakoczenie iwnioski K. Kaszyski, Wybrane problemy marketingowe w przemyle cukrowniczym na przykadzie Cukrowni Nako SA Plan pracy: Wstp Rozdzia I. Pojcie ifunkcja marketingu wprzedsibiorstwie Rozdzia II. Analiza szans rynkowych przedsibiorstwa Rozdzia III. Rynek cukru stan iperspektywy Rozdzia IV. Marketing mix wprzedsibiorstwie Zakoczenie iwnioski K. Kalota, Wpyw budetu na rozwj miasta Chojnice wlatach 19982000 Plan pracy: Wstp
26
Rozdzia I. Charakterystyka miasta Chojnice Rozdzia II. Gospodarka budetowa Rozdzia III. Realizacja budetu miasta Chojnice wlatach 19982000 Rozdzia IV. Wnioski z analizy budetw miasta Chojnice na rok 1998, 2000, 2001 Zakoczenie iwnioski A. cka, Istota podziau administracyjnego III Rzeczypospolitej Plan pracy: Wstp Rozdzia I. Istota wspczesnych podziaw administracyjnych (typologia iznaczenie dla wspczesnego pastwa) Rozdzia II. Charakterystyka dokumentw normujcych reform samorzdowo-administracyjn (ustawa osamorzdzie wojewdztwa, ustawa oadministracji rzdowej wwojewdztwie, ustawa osamorzdzie powiatu, ustawa osamorzdzie terytorialnym) Rozdzia III. Podstawowe rozwizania organizacyjno-prawne kreujce wspczesny podzia administracyjny Polski (ustawa o wprowadzeniu zasadniczego trjstopniowego podziau terytorialnego pastwa, charakterystyka struktury po 1 stycznia 1999 r.) Zakoczenie iwnioski B. Wiese, Zasady iformy przeciwdziaania bezrobociu oraz agodzenia jego skutkw wgminie Kamie Krajeski wlatach 19951999 Plan pracy: Wstp
27
Alicja Kaszyska
Rozdzia I. Bezrobocie istotny element ustroju spoeczno-gospodarczego Rozdzia II. Charakterystyka miasta igminy Kamie Krajeski Rozdzia III. Narzdzia aktywnego oddziaywania na rynek pracy Zakoczenie iwnioski K. Paczkowska-Frey, Przestpstwo zgwacenia jako zamach na wolno seksualn wwietle polskiego prawa karnego Plan pracy: Wstp Rozdzia I. Pojcia seksualnoci, popdu seksualnego oraz agresji zpunktu widzenia seksuologii Rozdzia II. Rodowd iksztatowanie si prawa karnego chronicego wolno seksualn Rozdzia III. Analiza ustawowych znamion przestpstwa zgwacenia wnowym kodeksie karnym Rozdzia IV. Charakterystyka sprawcw przestpstwa zgwacenia oraz stosowane wobec nich postpowanie terapeutyczne Rozdzia V. Rola ofiary wprzestpstwie zgwacenia Zakoczenie iwnioski J. Leszczyski, Postawy prawne ochrony bobra iskutki liczebnego wzrostu populacji Plan pracy: Wstp Rozdzia I. Bbr europejski Castor fiber Rozdzia II. Prawne podstawy ochrony
28
Rozdzia III. Reintrodukcja Rozdzia IV. Skutki rozwoju liczebnego populacji bobra Podsumowanie
3.4. Typ IV praca mieszana

Pozostae prace maj budow zoon z elementw rnych typw prac opisowych. Wynika to zrozmaitych przyczyn. Niekiedy jest to specyfika pisanej pracy, wymagajca np. omwienia dwch rnych zagadnie, ktre dopiero wkolejnych rozdziaach cz si wjedno. Przykady: R. Kornatowski, Drogi awansu spoecznego mieszczanina wMaopolsce wXVII wieku Plan pracy: Wstp Rozdzia I. Liber generationis plebeanorum (autor iwarto rdowa dziea) Rozdzia II. Zamykanie si stanu szlacheckiego Rozdzia III. Sposoby przenikania mieszczan do stanu szlacheckiego wXVII wieku Zakoczenie A. Szpaczyski, Antypolska dziaalno Stefana Bandery (do 1944 roku) Plan pracy: Wstp Rozdzia I. Stosunki polsko-ukraiskie wlatach 1917 1939 Rozdzia II. Dziaalno Bandery wlatach 19091936
29
Alicja Kaszyska
Rozdzia III. Sytuacja na Ukrainie przed wkroczeniem wojsk radzieckich w1944 roku Zakoczenie K. Wieczorek, Stosunek Saksonii do powstania kociuszkowskiego wwietle relacji dyplomatycznych saskiego charg daffaires Jana Jakuba Patza Plan pracy: Wstp Rozdzia I. Charakterystyka relacji dyplomatycznych przedstawiciela Saksonii, charg daffaires Jana Jakuba Patza: Zokien ambasady saskiej Rozdzia II. Mocarstwa europejskie wobec powstania kociuszkowskiego Rozdzia III. Stosunek Saksonii do powstania kociuszkowskiego wwietle relacji dyplomaty saskiego charg daffaires Jana Jakuba Patza Zakoczenie
3.5. Typ V praca badawcza

Prace badawcze (mwimy obadaniach typu socjologicznego, opartych na ankietach) to najatwiejszy typ pracy dla czowieka, ktrego cechuje umys logiczny. Prace te naladuj badanie naukowe (najczciej jednak nimi nie s) imaj zblione do siebie plany ramowe. Ramowy plan pracy badawczej wyglda nastpujco: Wstp Rozdzia I. Pojcia zwizane ztematem istan bada Jeeli mamy duo materiau, ten rozdzia mona podzieli na dwa. Osobno wtedy opisujemy pojcia zwizane
30
ztematem (mona cytowa iomwi definicje, doda te co oich autorach), osobno stan dotychczasowych bada wdanej dziedzinie. Rozdzia II. Zaoenia metodologiczne bada wasnych Metody, techniki i narzdzia badawcze zale w jakim stopniu od dziedziny nauki, ktrej dotyczy pisana praca, ale mimo e definiuj je rni teoretycy, s do siebie do podobne. Na og studenci wypisuj kilka definicji rnych autorw kadego z tych poj, a powouj si na jedn, ktr uwaaj za najlepsz (albo ktr promotor uwaa za najlepsz) ina niej opieraj dalsze wywody. Przykad zawartoci rozdziau drugiego: 2.1. Przedmiot icel bada Wpodrozdziale tym podajemy definicje przedmiotu icelu bada oraz okrelamy je dla tej wanie pracy. Przedmiot bada to zagadnienie, ktre nas zainteresowao, lub grupa ludzi, ktrej zamierzamy si przyjrze poprzez przeprowadzone badania. Cel bada bdzie odpowiedzi na pytanie, po co je robimy, ato najczciej wynika ztematu pracy. 2.2. Problemy badawcze Tu przytaczamy definicj (najlepiej kilka) problemu oraz formuujemy problemy dla naszej pracy. Najczciej wyrniamy problem gwny oraz problemy szczegowe. Problemy szczegowe s wane, bo pomog nam po pierwsze przygotowa ankiet, apo drugie dziki nim bdziemy mogli logicznie poprowadzi analiz iatwo wycigniemy wnioski.
31
Alicja Kaszyska
2.3. Hipotezy, zmienne iwskaniki W tym rozdziale jeszcze przed przeprowadzeniem bada formuujemy hipotezy, czyli prbujemy przewidzie, jakie wyniki przynios prowadzone badania. Ustalamy, jakie wprowadzimy zmienne ico bdzie wskanikiem bada. 2.4. Metody, techniki inarzdzia badawcze Tutaj zawarte s definicje metod, technik i narzdzi badawczych zgodnie ze wskazaniami promotora (wdalszej czci poradnika znajduj si szczegowe rady, jak zredagowa ten fragment pracy). 2.5. Organizacja iprzebieg bada Wrozdziale tym opisujemy otoczenie irodowisko, w jakim bdziemy prowadzi badania. Zawiera on informacje na temat, wjaki sposb je zorganizujemy ijaki bd miay przebieg. Rozdziay 2.3, 2.4, 2.5 w wersji najprostszej mog by poczone wjeden, zatytuowany Metody, techniki inarzdzia badawcze. Wtedy zawiera on tylko przegld definicji metod, technik inarzdzi badawczych, ze wskazaniem wykorzystanych wbadaniach. Krtko formuuje hipotezy, czyli przewidywane wyniki bada, oraz organizacj iprzebieg bada. Rozdzia III. Analiza przeprowadzonych bada Zaczyna si najczciej od analizy rodowiska, w ktrym badania przeprowadzono, albo od opisu grupy poddanej dziaaniu jakiego czynnika igrupy kontrolnej, jeeli wtaki sposb zaplanowano badanie (chyba e uwzgldniono to ju wrozdziale poprzednim, wpodrozdziale Organizacja iprzebieg bada).
32
Ten drugi przypadek czsto wystpuje wpedagogice. Nauczyciel chce wyprbowa now metod np. nauczania mnoenia. Wjednej klasie uczy metod tradycyjn, wdrugiej (najczciej wybiera si sabsz grup) posuguje si badan metod. Potem sprawdza, czy nowa metoda bya bardziej efektywna od poprzedniej (mierzc wyniki umiejtnoci uczniw w tym zakresie przed eksperymentem ipo nim). Nastpne podrozdziay tej czci pracy zawieraj szczegow analiz danych pod ktem kolejnych zmiennych. Ten rozdzia rwnie moe by podzielony na kilka podrozdziaw, z ktrych kady bdzie omawia wyniki bada, biorc pod uwag kolejne zmienne (pe badanych, ich wiek, pochodzenie spoeczne, typ szkoy, wykonywany zawd itd.). Niektrzy autorzy prac, zamiast tworzy kilka podrozdziaw, wyniki bada umieszczaj wparu rozdziaach gwnych (patrz plan pracy A. Kuriaty, gdzie wyniki bada znajduj si wrozdziaach VVIII), ale jeli badania nie s rozlege, nie polecam takiego rozdrobnienia. Teraz wystarczy dopisa wnioski ibibliografi. Praca wyglda bardziej profesjonalnie, jeeli dodamy spis tabel irysunkw (ewentualnie fotografii), ale nie zawsze jest to konieczne. Oczywicie naley te pamita, aby doda w zaczniku kwestionariusz ankiety, ktra posuya nam do przeprowadzenia bada. Wypenionych ankiet nie doczamy, aju w adnym wypadku nie doczamy ankiet podpisanych. Pamitajmy oustawie oochronie danych osobowych!
33
Alicja Kaszyska
Oto trzy najbardziej typowe przykady planw prac typu badawczego: A. Kuriata, Postawy modziey licealnej Iawy wobec uzalenie od nikotyny, alkoholu inarkotykw Plan pracy: Wstp Rozdzia I. Pojcie postawy spoecznej 1. Definicja postawy 2. Klasyfikacja postaw Rozdzia II. Uzalenienie od rodkw psychoaktywnych 1. Definicja uzalenienia 2. Klasyfikacja rodkw psychoaktywnych isposoby ich dziaania 2.1. Nikotyna 2.2. Alkohol 2.3. Narkotyki Rozdzia III. Zaoenia metodologiczne i organizacja bada 1. Przedmiot icele bada 2. Problemy badawcze 3. Hipoteza ihipotezy robocze 4. Metody, techniki inarzdzia badawcze 5. Organizacja iprzebieg bada Rozdzia IV. Charakterystyka badanego rodowiska 1. Spoeczno-gospodarcza sytuacja miasta 2. Obraz zjawisk patologii spoecznej modziey na terenie miasta Iawa
34
3. Stowarzyszenie Abstynentw Regionu Iawskiego iZwizek Anonimowych Alkoholikw 3.1. Stowarzyszenie Abstynentw Regionu Iawskiego 3.2. Zwizek Anonimowych Alkoholikw Rozdzia V. Poziom uzalenie badanej modziey Rozdzia VI. Wpyw grup rwieniczych na konsumpcj substancji psychoaktywnych Rozdzia VII. Patologie w rodzinie a postawy modziey wobec uzalenie Rozdzia VIII. Postawy modziey wobec rodkw psychoaktywnych iosb uzalenionych Wnioski kocowe D. Hass, Prawa dziecka iich przestrzeganie wrodzinie Wstp Rozdzia I. Dziecko jako podmiot ochrony midzynarodowej 1.1. Idea praw dziecka ochrona dziecka wwietle aktw prawnych 1.1.1. Pierwsze rda praw dziecka 1.1.2. Deklaracja Genewska 1.1.3. Powszechna Deklaracja Praw Czowieka iPakty Praw Czowieka 1.1.4. Deklaracja Praw Dziecka 1.2. Gwne zaoenia Konwencji oPrawach Dziecka 1.3. Przestrzeganie praw dziecka wPolsce 1.4. Prawa dziecka wrodzinie Rozdzia II. Problematyka imetodologia bada wasnych
35
Alicja Kaszyska
2.1. Problemy, tezy ihipotezy 2.2. Metody itechniki badawcze 2.3. Zmienne iich wskaniki 2.4. Charakterystyka badanej zbiorowoci 2.5. Przebieg procedury badawczej Rozdzia III. Przestrzeganie praw dziecka w rodzinie wwietle bada wasnych 3.1. Najczciej amane prawa dziecka wrodzinie 3.2. Przyczyny amania praw dziecka 3.3. Skutki amania praw dziecka Wnioski kocowe Literatura Spis tabel Zacznik M. Michalak, Zabawy tematyczne szans wspomagania rozwoju psychospoecznego dzieci przedszkolnych Wstp Rozdzia I. Rozwj psychospoeczny dzieci przedszkolnych wwietle literatury przedmiotu 1.1. Rozwj psychospoeczny w modszym wieku zuwzgldnieniem sfery emocjonalnej ispoecznej 1.2. Rozwj emocjonalny wwieku przedszkolnym 1.3. Rozwj spoeczny wwieku przedszkolnym Rozdzia II. Zaburzenia rozwoju emocjonalnego ispoecznego dzieci wwieku przedszkolnym 2.1. Objawy izespoy zaburze emocjonalnych 2.2. Objawy zaburze spoecznych
36
Rozdzia III. Sposoby wspomagania rozwoju psychospoecznego poprzez zabaw 3.1. Zabawa podstawow form aktywnoci dziecka 3.2. Terapeutyczna funkcja zabawy 3.3. Zabawy tematyczne, ich swoiste cechy oraz rodzaje 3.4. Szczeglna rola zabaw tematycznych dla rozwoju psychospoecznego dzieci w wieku przedszkolnym Rozdzia IV. Metodologia bada wasnych 4.1. Przedmiot icel bada 4.2. Problemy ihipotezy badawcze 4.3. Zmienne iwskaniki 4.4. Metody, techniki inarzdzia badawcze 4.5. Organizacja iprzebieg bada 4.6. Charakterystyka badanego rodowiska Rozdzia V. Analiza wynikw bada wasnych 5.1. Wyniki eksperymentu pedagogicznego 5.2. Graficzne przedstawienie wynikw bada Zakoczenie A. Szmagliska, Spoywanie alkoholu przez modzie oraz jego niektre uwarunkowania Wstp Rozdzia 1. Problematyka spoywania alkoholu wliteraturze 1.1. Rozmiary spoywania alkoholu wPolsce 1.2. Alkoholizm. Style iwzory picia 1.3. Uzalenienie od alkoholu 1.3.1. Fazy uzalenienia od alkoholu
37
Alicja Kaszyska
1.3.2. Podstpne uzalenienie Rozdzia 2. Problematyka modziey wwietle literatury 2.1. Charakterystyka okresu adolescencji 2.2. Modzie jako kategoria spoeczna. Socjologiczne teorie modziey 2.3. Problem spoywania napojw alkoholowych przez modzie wwybranych badaniach empirycznych Rozdzia 3. Zaoenia metodologiczne bada wasnych 3.1. Przedmiot icel bada 3.2. Problemy badawcze 3.3. Hipotezy, zmienne iwskaniki 3.4. Metody, techniki inarzdzia badawcze 3.5. Organizacja iprzebieg bada Rozdzia 4. Analiza przeprowadzonych bada 4.1. Oglna charakterystyka badanych 4.2. Inicjacja alkoholowa oraz czynniki sprzyjajce spoywaniu alkoholu przez badan modzie 4.3. Style i wzory spoywania napojw alkoholowych wrd badanej modziey 4.4. rodowisko rodzinne a spoywanie alkoholu przez modzie wwietle bada 4.5. Wpyw grupy rwieniczej na spoywanie alkoholu przez badanych uczniw Podsumowanie wynikw bada Wnioski ipostulaty Przykad zamieszczony poniej to praca oparta na bardzo szeroko zakrojonych badaniach, bardzo szczegowa. Je-
38
li mogabym mie na ni wpyw, przeniosabym jedynie punkt 2.1., czyli uzasadnienie wyboru tematu, do wstpu: M. Makulska, Funkcja karykatury wedukacji spoecznej ihistorycznej Wstp 1. Literatura przedmiotu 1.1. Definicja podrcznika 1.2. Role ifunkcje podrcznika 1.3. Role ifunkcje ilustracji wpodrczniku 1.4. Definicja karykatury 1.5. Dzieje karykatury wEuropie iwPolsce 1.6. Karykatura wdotychczasowej literaturze przedmiotu polskiej izagranicznej 1.7. Karykatura jako rodek dydaktyczny 2. Metodyka bada 2.1. Uzasadnienie wyboru tematu 2.2. Cel izakres pracy 2.3. Problemy gwne iszczegowe 2.4. Metody, techniki inarzdzia bada 3. Karykatura w wybranych podrcznikach szkolnych 3.1. Czstotliwo wystpowania karykatur wpodrcznikach do gimnazjum i szkoy ponadgimnazjalnej 3.2. Jako karykatur wpodrcznikach do gimnazjum iszkoy ponadgimnazjalnej 3.3. Problematyka karykatur zamieszczonych wpodrcznikach do gimnazjum i szkoy ponadgimnazjalnej
39
Alicja Kaszyska
3.4. Opisy karykatur zamieszczonych w podrcznikach do gimnazjum iszkoy ponadgimnazjalnej 3.5. Zadania doczone do karykatur wpodrcznikach do gimnazjum iszkoy ponadgimnazjalnej 4. Karykatura wedukacji historycznej ispoecznej 4.1. Wykorzystanie karykatury na lekcji historii przez nauczyciela analiza ankiet 4.2. Ucze akarykatura analiza ankiet uczniowskich 4.3. Analiza lekcji zwykorzystaniem karykatury 4.4. Umiejtno analizy karykatury przez modzie szkoln wyniki bada 5. Zakoczenie 5.1. Synteza pracy 5.2. Wnioski dydaktyczne 5.3. Postulaty badawcze
4. Dobre notatki uatwi prac

Najczciej nawet ci promotorzy, ktrzy zpowodu natoku zaj niewiele pomagaj, rzuc chocia dwa, trzy najwaniejsze tytuy publikacji, do ktrych trzeba zajrze, aby w ogle zabra si do pracy. Dobrze jest je przynajmniej przekartkowa, zwracajc uwag szczeglnie na przypisy ibibliografi. Dziki temu osiga si dwa cele. Zyskujemy ogln wiedz na zadany temat ilist kolejnych lektur, po ktre warto sign. Trzeba te zajrze do katalogu wbibliotece uczelnianej. Tam klasyfikacja ksigozbioru jest bardzo szczegowa, wic po przejrzeniu okrelonego dziau na pewno dorzucimy do naszej ubogiej na razie bibliografii kilka pozycji. Przeszukajmy te zbiory internetowe,
40
pamitajc, e do wiedzy podanej na stronach www naley podchodzi zduym krytycyzmem. Bdy si zdarzaj, ito wcale nie tak rzadko, nawet na stronach pozornie wiarygodnych. Dotyczy to rwnie popularnej encyklopedii internetowej Wikipedii. Jest ona bardzo przydatna, ale poniewa nie zawsze poszczeglne hasa s poddawane weryfikacji, potwierdzenie zawartych tam informacji trzeba znale jeszcze winnych rdach (najlepiej wwydaniach papierowych lub na stronach podmiotw uznanych za autorytety, np. uczelni iinstytutw badawczych).
4.1. Jak robi notatki?

Najprociej rzecz ujmujc, notatki naley robi tak, aby mona byo znich atwo skorzysta. Dobrze zrobione notatki s poow sukcesu ioszczdzaj wielokrotnego chodzenia do biblioteki wtej samej sprawie. Wikszo ludzi, nawet piszcych swoje prace bezporednio na komputerze, woli korzysta zrcznie pisanych lub drukowanych notatek, bo okno komputera jest zbyt mae, eby jednoczenie ogarnia wzrokiem pisany tekst iotworzy przydatne zapiski. Na biurku iwjego okolicach miejsca jest zdecydowanie wicej. Proponuj stary sposb materiay zbiera w formie fiszek, afiszki przechowywa wkartonie po butach (na pewno si nie zgubi). Jako dygresj mog doda, e nieodaowany Wadysaw Kopaliski przez cae ycie korzysta wycznie zfiszek iudao mu si napisa nie jedn prac, ale wiele, wiele obszernych ksiek, wtym sownikw. Fiszki przygotowujemy zkartek papieru A4. Najlepiej niektre znich przeci na p, niektre na cztery czci:
41
Alicja Kaszyska
Na fiszce umieszczamy adres bibliograficzny ksiki (bdzie potrzebny do zrobienia przypisw ibibliografii) idodajemy numer strony, z ktrej zaczerpnlimy cytat. Poniej umieszczamy cytat lub notatk ztreci. Cytat umieszczamy wcudzysowie. Jeeli zcytatu wyjlimy jakie fragmenty tekstu, zaznaczamy to wpostaci: () lub []. Jeeli nie zaczynamy cytowa fragmentu od pocztku zdania albo nie koczymy z jego kocem, zaznaczamy to w nastpujcy sposb: () tutaj tekst cytatu Tutaj tekst cytatu () () tutaj tekst cytatu () Lub: [] tutaj tekst cytatu. Tutaj tekst cytatu []. [] tutaj tekst cytatu []. Przy czym powinno si postpowa konsekwentnie. Jeli wcytatach bdziemy uywa (), to wszdzie; jeli zdecydujemy si na [], to zawsze rbmy tak samo. Wydaje mi si, e lepiej uywa formy znawiasem kwadratowym, ale to jest kwestia indywidualna.
42
4.2. Fiszki zwyke

Poprawnie zrobiona fiszka bdzie wygldaa tak:
Jest bardzo wane, eby umieci na niej wszystkie informacje, ktre mog si pniej przyda, na przykad cae imi autora, tytu wraz zpod- czy nadtytuem, wydawnictwo, miejsce irok wydania. Nie wszystkie te dane spoytkujemy. Prawdopodobnie wsamym tekcie pracy, wprzypisach ibibliografii uywa bdziemy tylko inicjau imienia. Zwykle te nie zamieszczamy nazwy wydawnictwa, atylko miejsce irok wydania. Moe jednak wktrym momencie si okaza, e nasz promotor akurat sobie tego yczy ibdzie jak znalaz. Niekiedy tre, ktr chcemy zamieci, przekracza wielko kartki A6 ( A4), wtedy korzystamy zkartki dwa razy wikszej. Poniej przykad tego typu fiszki:
43
Alicja Kaszyska
Naley teraz tak zoy t fiszk, aby miaa wymiary poprzedniej, ajednoczenie tak, eby atwo mona byo odczyta adres bibliograficzny. Uatwi to porzdkowanie iposzukiwanie materiau.
44
Naley zawsze pisa tylko na jednej stronie fiszki, eby po rozoeniu materiau, ktry bdziemy wykorzystywa wdanym rozdziale, widzie wszystkie teksty, ktre mog by przydatne. Na kadej kartce umieszczamy peny adres bibliograficzny, nawet jeli robimy kilka fiszek zjednej publikacji. Potem bdziemy porzdkowa notatki nie wedug ksiek, anp. wedug rozdziaw iadres bibliograficzny przyda si przy robieniu przypisw. Nie zawsze musimy przepisywa interesujce nas akapity czy rozdziay. Jeeli mamy moliwo zrobienia kserokopii stron, zktrych bdziemy korzysta, pamitajmy, eby zawsze kserowa jednostronnie tylko wtedy odpowiednie fragmenty bdziemy mogli wycina iwkleja lub dopina do fiszki. To jest co prawda marnotrawienie papieru, ale spora
45
Alicja Kaszyska
oszczdno czasu, aczas jak gdzie wyczytaam to nie pienidz, to nasze ycie. Na tak zrobionej fiszce najbardziej potrzebny kawaek moemy zaznaczy markerem. Fiszk wraz zdoczon do niej kartk naley zoy podobnie jak poprzednio, eby uzyska format zbliony do A4. Oczywicie moemy i w tym przypadku zrobi odrczne fiszki ze skopiowanych ksiek, przepisujc cytaty na mae karteczki. Ale to nie ma wikszego sensu, chyba e skopiowalimy ca ksik (nie polecam, bo jest to dziaanie nieetyczne, nielegalne, a do tego kosztowne) i chcemy, eby pozostaa wcaoci. Zrobione przez nas fiszki zposzczeglnych ksiek wkadamy wosobne koperty, ktre opisujemy, awszystko umieszczamy we wspomnianym wczeniej kartoniku po butach.
4.3. Fiszki komputerowe

Obecnie wiele osb posuguje si bardzo sprawnie komputerem, wic mona si pokusi owykonanie fiszek zwykorzystaniem tego sprztu. Dziki temu przy pisaniu pracy po prostu bdzie mona skopiowa odpowiednie cytaty inie staniemy przed koniecznoci ich ponownego przepisania. Poza tym na niewielkiej karteczce zmieci si spory tekst. Niewielkie literki komputerowe bd znacznie czytelniejsze ni niewielkie literki pisma odrcznego. Aby komputerowe przygotowanie fiszek przebiegao sprawnie, musimy pamita ospenieniu kilku warunkw: 1. Przygotowujemy szablon do robienia fiszek. 2. Na kadej fiszce dopisujemy nazw pliku, wktrym j umiecilimy.
46
3. W nazwie pliku umieszczamy pocztek nazwiska autora itytuu ksiki, aby atwo byo zidentyfikowa, co zawiera dokument. 4. Wjednym pliku umieszczamy notatki, cytaty ispostrzeenia dotyczce jednej ksiki. 5. Wszystkie fiszki drukujemy iukadamy wsposb podany dla fiszek zrobionych rcznie. Jak przygotowa szablon fiszek komputerowych? Wtym wznowieniu poradnika, jak napisaam we wstpie, nowoci jest uycie Worda 2007 (tu wwersji na Windows XP). Dobrze by byo przygotowa fiszki tak, aby po ewentualnym wydrukowaniu miay wymiar fiszek robionych rcznie, bo atwiej bdzie si nimi posugiwa. Warto opracowa prosty szablon do pisania fiszek. Nazwiemy go: F i s z k a . d o t .
Uwaga! Word 2007 pozwala na do swobodny ukad ikonek, wic okno, ktre pojawia si po otwarciu programu, moe si nieco r ni od tego, ktre zobaczysz na rycinach. Wicej o tym w rozdziale o przepisywaniu iformatowaniu pracy.
Otwieramy menu pod kolorow ikon programu (wlewym grnym rogu): N o w y iwybieramy pole: P u s t y d o k u ment.
47
Alicja Kaszyska
Uwaga! Word 2007 pozwala na wybranie formatu pliku. W dotychczasowych wersjach pliki Worda miay rozszerzenie .doc (dokumenty) i.dot (szablony). Obecnie standardowo maj odpowiednio rozszerzenie .docx i.dotx. Jest to sporym utrudnieniem, poniewa n i e z a kadym razem te pliki daj si otwor z y w starszych wersjach programu. Pro ponuj zatem zawsze wybiera zapis: S z a blon programu Word 972003 lub: Dokument programu Word 972003 w zalenoci od tego, co aktualnie two rzymy. 48
Zapisujemy jako: F i s z k a , wybierajc typ zapisu: S z a b l o n p r o g r a m u W o r d 9 7 2 0 0 3 . Jeli tak zrobimy, rozszerzenie .dot zostanie temu dokumentowi przyznane automatycznie, automatycznie te pojawi si katalog, wktrym ten plik musi si znale, eby peni funkcj szablonu. Nie naley zmienia tego ustawienia.
Teraz zmieniamy ustawienia w zakadce: U k a d s t r o ny. Dokonujemy zmian w sekcji: U s t a w i e n i a s t r o n y . Otwieramy: M a r g i n e s y i wybieramy: M a r g i n e s y n i e s t a n d a r d o w e . Zmieniamy ich wymiary z kadej strony na 0,7 cm. Wikszo drukarek akceptuje margines opodanej wyej szerokoci. Jeli nie, to program sam zaproponuje zmian, na ktr musimy si zgodzi, bo inaczej cz tekstu si nie wydrukuje. Przy okazji moemy zmieni orientacj strony na poziom. Moemy to take zrobi, korzystajc zmenu: O r i e n t a c j a .
49
Alicja Kaszyska
Dalej mona postpowa na dwa sposoby: Sposb I. Fiszki wkolumnach Dzielimy stron na kolumny. Zjednej strony moemy zrobi dwie fiszki komputerowe. Bdziemy dziki temu mogli je uzupenia ouwagi, sugestie iewentualnie dopisywa jakie dodatkowe informacje. Moemy jednak podzieli kolumn na dwie (dzielc lini poziom kartk na dwie czci). Dziki temu na jednej stronie zmieszcz si trzy, anawet cztery fiszki.
50
Uwaga! Jeli kolejny fragment bdziemy chcie li zacz od nowej kolumny, korzystajmy zmenu: W s t a w , polecenie: Z n a k p o d z i a u idalej: K o l u m n y .
Sposb II. Fiszki wtabeli Zamiast dzieli stron na kolumny, moesz wstawi tabel zoon zdwch kolumn idwch wierszy owymiarach komrki: wysoko 9,7 cm, szeroko 14,27 cm. Kada komrka to miejsce na jedn fiszk. Wrazie potrzeby moesz poczy dwie komrki wjedn iwyduy fiszk. Wstawianie i formatowanie tabel jest dokadnie opisane wrozdziale trzecim tej ksiki.
51
Alicja Kaszyska
Oto przykadowo wypisane fiszki:
Jak wida, s rnej objtoci, ale mieszcz si w polach wyznaczonych szablonem. Na kadej oprcz penego adresu bibliograficznego jest nazwa pliku, wktrym znajdziemy t fiszk. Dziki temu podczas pisania pracy bdziemy mogli atwo j odnale wkomputerowych zbiorach itekst skopiowa wodpowiednie miejsce pracy, zamiast przepisywa na nowo.
Uwaga! Pilnujmy od pocztku porzdku w kompu terze. Zanim przystpimy do pracy, utwrz my katalog: P r a c a m a g i s t e r s k a . Warto te utworzy podkatalog: F i s z k i i tam za pisywa wszystkie pliki znotatkami.
II. Przystpujemy dopisania

Zebralimy materiay, mamy komplet fiszek, kilka najwaniejszych ksiek i jeli to praca badawcza wypenione kwestionariusze ankiet (jak je przygotowa, czytaj wdalszej czci ksiki). Wiedza o tym, jaka powinna by kolejno pisania poszczeglnych rozdziaw, z pewnoci uatwi nam prac. Najpierw tworzymy rozdziay, adopiero pniej wstp izakoczenie. Bibliografi uzupeniajmy na bieco iumieszczajmy wosobnym pliku podczas wprowadzania do pracy kolejnych publikacji, zktrych cytujemy fragmenty lub do ktrych si odnosimy.
Uwaga! W adnym, ale to w adnym wypadku nie wolno nam uy cudzych sw bez cudzy sowu, bo to zwyczajna kradzie. Jeeli ko rzystamy tylko zjakiego fragmentu ksiki inie cytujemy, tylko opisujemy go wasnymi sowami, nie umieszczamy tego tekstu wcu dzysowie, ale na kocu akapitu wstawiamy przypis.
53
Alicja Kaszyska
Pamitajmy o zachowaniu w caej pracy jednolitej formy czasownikw. Moemy uy: 1. 1. os. l. poj., np. Wpracy postaram si przedstawi, Zaobserwowaem, e, Wcelu przeprowadzenia bada przygotowaem. 2. 1. os. l. mn., np. Wpracy postaramy si przedstawi, Zaobserwowalimy, e, W celu przeprowadzenia bada przygotowalimy. 3. form nieosobowych, np. Wpracy postarano si oprzedstawienie, Zaobserwowano, e, Wcelu przeprowadzenia bada przygotowano lub Praca przedstawia, Obserwacje dotycz. Niekiedy piszcy zastanawiaj si, ktra z tych form jest lepsza. Najbardziej naukowo brzmi forma nieosobowa ijest chyba najczciej stosowana izwykle niekwestionowana przez promotora. Do czsto mona spotka te form w1. os. l.poj. Najrzadziej mona si zetkn zform drug. Owyborze jednej znich decyduj osobiste upodobania promotora.
1. Wstp piszemy na kocu!

Jak ju wspomniaam, wstp piszemy na kocu pracy. Powd tego jest prozaiczny. Mamy ju co prawda temat iplan pracy, wic jakby igotowy materia do napisania wstpu, ale nierzadko si zdarza, e wczasie przeprowadzania bada i pisania kolejnych rozdziaw dokonujemy zmiany pierwotnego planu. Co powinno znale si we wstpie?
54
Zazwyczaj wstp zajmuje od 1 do 3 stron znormalizowanego maszynopisu iskada si ztrzech krtkich czci. 1. Na pocztku krtkie odniesienie do wanoci tematu ijego rwnie krtka charakterystyka. 2. Wrodku przedstawienie celu izakresu pracy. 3. Na kocu zawarto poszczeglnych rozdziaw. Oto przykady typowych wstpw do prac:
Wstp do pracy [Cz I] Alkohol naley do otaczajcej nas rzeczywistoci, aalkoholizm jest powanym problemem spoecznym owielu negatywnych konsekwencjach zdrowotnych, prawnych, kulturowych i gospodarczych. Sytuacja ta wymaga tym bardziej uwagi izdecydowanego przeciwdziaania, gdy jest to problem cigle narastajcy rozszerza si zakres i skutki alkoholizmu. Wzrasta liczba pijcej i upijajcej si modziey. Stwierdzonym faktem jest zjawisko picia napojw alkoholowych przez nieletnich, anawet dzieci. Modzie pije alkohol, bo niejednokrotne, naladuje wtym dorosych. Alkohol stanowi spoecznie akceptowany element naszej kultury i obyczajowoci. Od wiekw towarzyszy uroczystociom i spotkaniom towarzyskim. Pord wszystkich doranych przyjemnoci zwizanych z piciem kryj si problemy zwizane z naduywaniem alkoholu, najczciej zostaj one za zamknitymi drzwiami domu znane tylko cierpicej rodzinie. Socjolodzy, psycholodzy i pedagodzy bij na alarm, gdy wzrasta liczba modziey alkoholizujcej si i obnia si wiek pijcych. Natomiast wiadomo, e ksztat przyszoci zalee bdzie od wzorw zachowa ipostaw wspczesnej modziey.
55
Alicja Kaszyska Niebezpieczestwo alkoholizowania si modziey wynika ze szczeglnie szkodliwego wpywu alkoholu na mody organizm. Alkohol upoledza i hamuje waciwy dla tej grupy wieku proces rozwoju psychofizycznego. Powoduje ponadto wyranie negatywne skutki, mierzone przede wszystkim nasilaniem si postaw izachowa dewiacyjnych. [Cz II] Niniejsza praca jest prb zestawienia istotnych faktw dotyczcych tego wszechobecnego w naszym yciu problemu. Stanowi gos wdyskusji na temat alkoholizmu ikoniecznoci jego zapobiegania. Celem przeprowadzonych bada jest opis zjawiska alkoholizowania si modziey, jego rozmiarw oraz niektrych uwarunkowa, a take w oparciu o literatur przedmiotu izebrany materia empiryczny przedstawienie propozycji dziaa profilaktycznych. [Cz III] Praca skada si zczterech rozdziaw. Rozdzia pierwszy powicony jest rozwaaniom teoretycznym nad ogln problematyk alkoholizmu. Skadaj si na ni niektre dotychczasowe dane statystyczne dotyczce spoywania napojw alkoholowych. Ponadto przedstawiono style iwzory picia oraz problem podstpnego uzalenienia od alkoholu, atake jego fazy. Opisano rwnie utrwalony powszechnie obraz alkoholu, pozytywne lub negatywne reakcje na jego spoywanie wrodowisku. Wdalszej czci pracy poruszono problem modziey wujciu teorii socjologicznych. Scharakteryzowano okres dojrzewania, tzw. adolescencji, oraz dokonano przegldu wybranych bada empirycznych dotyczcych alkoholizowania si modziey. Wrozdziale trzecim omwiono zaoenia metodologiczne bada wasnych. Rozdzia ten uzasadnia podjty temat, 56
II. Przystpujemy dopisania przedstawia przedmiot icel bada, jak rwnie problemy badawcze. Ponadto okrela metody, techniki i narzdzia badawcze oraz opisuje organizacj iprzebieg bada. Ostatnia, czwarta cz pracy jest analiz przebiegu bada przeprowadzonych wrd 135 uczniw zespou szk zawodowych. Szczeglnie uwzgldniono uwarunkowania zwizane ze rodowiskiem rodzinnym, szkolnym oraz rwieniczym. Prac kocz wnioski ipostulaty, ktre podsumowuj podjty przeze mnie temat
(A. Szmagliska, Spoywanie alkoholu przez modzie oraz niektre jego uwarunkowania, Bydgoszcz 2003.)
Wstp do pracy [Cz I] Zarzdzanie podmiotem gospodarczym jest cigym procesem podejmowania i realizowania rnorodnych decyzji. Podjcie kadej znich jest procesem zoonym, wymagajcym dopywu rnorodnych informacji z rnych poziomw zarzdzania. Decyzje te s niejednokrotnie obarczone duym ryzykiem. Aby zminimalizowa jego wpyw, naley mie zapewniony szybki dostp do informacji oraz naleycie je przetwarza iocenia. Jednym z wanych narzdzi, ktre uatwiaj podejmowanie prawidowych decyzji, jest analiza ekonomiczna. Pozwala ona bowiem na ocen zoonych zjawisk iprocesw wzarzdzanym podmiocie. Istotne jest rwnie to, e kady podmiot gospodarczy ma moliwo dostosowania analizy do charakteru swojej dziaalnoci iswoich potrzeb. [Cz II] Przedmiotem niniejszej pracy jest analiza dziaalnoci finansowej wiziennictwa w latach 19982000. W tym okresie wiziennictwo realizowao swe zadania zgodnie z uregulowaniami Ustawy z dnia 26.11.1998 r. o finan57
Alicja Kaszyska sach publicznych, dostosowujcej system finansw publicznych do systemu funkcjonowania pastwa. Na jej podstawie wprowadzono szereg zmian porzdkujcych, jak rwnie decydujcych oodmiennym sposobie organizacyjno-prawnym funkcjonowania sektora finansw publicznych, atake zasad gospodarki finansowej. [Cz III] W rozdziale pierwszym scharakteryzowano sektor finansw publicznych. Wmiar posiadanej skromnej wiedzy starano si przedstawi formy organizacyjne sektora finansw wedug najnowszych regulacji prawnych, dostosowanych do obowizujcej od 1.01.1999 r. Ustawy ofinansach publicznych. W rozdziale drugim opisano zasady gospodarki finansowej budetu. Ich charakterystyka jest niezbdna dla zrozumienia zasad dziaania imiejsca wiziennictwa wbudecie pastwa. W rozdziale trzecim przeprowadzono analiz dziaalnoci finansowej wiziennictwa w latach 19982000. Przedstawiono przedmiot dziaania, stan oraz struktur organizacyjn wiziennictwa. Scharakteryzowano dochody budetowe oraz szczegowo wydatki budetowe wrozbiciu na elementy. Dokonano prby oceny gospodarki pozabudetowej z uwzgldnieniem podziau na rodki specjalne i zakady budetowe. Zaprezentowano rwnie wyniki finansowe przedsibiorstw przywiziennych. Uzyskane dane przedstawiono na wykresach itablicach charakteryzujcych w liczbach i wskanikach dziaalno finansow wiziennictwa. Praca zostaa napisana woparciu oliteratur naukow dostpn na rynku wydawniczym oraz na podstawie regulacji prawnych dotyczcych finansw publicznych. Charakterystyk wiziennictwa sporzdzono na podstawie materiaw analitycznych udostpnionych przez 58
II. Przystpujemy dopisania Wydzia Budetu Centralnego Zarzdu Zakadw Karnych Ministerstwa Sprawiedliwoci. Napisanie pracy uatwia pomoc udzielona przez dowiadczonych specjalistw w dziedzinie budetu wiziennictwa.
(J. Gorlik, Analiza dziaalnoci finansowej wiziennictwa wlatach 19982000, Koszalin 2002.)
Wstp do pracy [Cz I] Problematyka ogldzin miejsca zdarzenia naley do trudniejszych izoonych zagadnie kryminalistycznych. Na samym pocztku naley si zastanowi, co rozumiemy pod pojciem o g l d z i n y . Nazwa o g l d z i n y moe nasuwa liczne wtpliwoci. Kojarzy si ona zogldaniem, patrzeniem, widzeniem, awic postrzeganiem optycznym, ale wgr mog wchodzi rwnie spostrzeenia poczynione za pomoc innych zmysw, np. wchu, smaku itd. Trafniejsz moe byaby nazwa l u s t r a c j a , poniewa nie wie si ona tak cile zpostrzeganiem za pomoc wzroku. Jednake nazwa o g l d z i n y jest mocno zakorzeniona wprawniczej praktyce jzykowej, std nie miaoby sensu poszukiwanie innej, zwaszcza e trudno wtym wypadku osemantyczn precyzj. Spotyka si te nazw w i z j a . Wkryminalistyce utosamia si j ze specyficznym rodzajem ogldzin, ktre przeprowadza si po to, by zorientowa si wwarunkach miejscowych, przestrzennych, unaoczni sobie pewne sytuacje, wygld rzeczy. Nazwa ta jest nazw zanikajc, przynajmniej wtym specjalnym, technicznym znaczeniu. Wkryminalistyce problematyka procesowego okrelenia o g l d z i n y nie znajduje jednolitej interpretacji. Niektrzy autorzy posuguj si tym okreleniem zgodnie zobowizujc nazw tej czynnoci wprzepisach prawa 59
Alicja Kaszyska karnego procesowego. Istnieje rwnie pogld, e termin o g l d z i n y nie odpowiada wrzeczywistoci faktycznym czynnociom iwwczas uywane jest sformuowanie k r y m i n a l i s t y c z n e b a d a n i e m i e j s c a zdarzenia. [Cz II] Przedmiotem niniejszych rozwaa s o g l d z i n y m i e j s c a z d a r z e n i a , ktre stanowi, jak zauwaa S. Kozdrowski, podstawowy element zespou czynnoci kryminalistycznych, wchodzcych w zakres szerszego pojcia, jakim jest wspomniane k r y m i n a l i s t y c z ne badanie miejsca zdarzenia. [Cz III] Prac podzielono na cztery rozdziay. W pierwszym przedstawiono ogldziny jako czynno procesowo-kryminalistyczn. Wrozdziale drugim opisano rodzaje ladw kryminalistycznych oraz sposoby ich ujawniania izabezpieczania. Rozdzia trzeci powicony zosta organizacji itechnice przeprowadzania ogldzin miejsca zdarzenia. Wrozdziale czwartym omwiono metody dokumentowania przebiegu ogldzin miejsca zdarzenia. Prac koczy podsumowanie i spis publikacji, z ktrych korzystano wtrakcie opracowania tematu.
(A. Franciszczak, Ogldziny miejsca zdarzenia, Toru 2000.) Opuciam uyte w przytoczonych wstpach przypisy oraz podzikowania. Powszechnie uwaa si, e wkrtkich wstpach nie powinno si umieszcza przypisw. Co do podzikowa, mona tu je zamieci, zwaszcza jeeli dotycz osb, ktre umoliwiy przeprowadzenie bada, udostpniy materia badawczy itp. Na og promotorzy nie chc, eby ich wymienia we wstpie, poniewa opiekujc si dyplomantem, wykonuj swoj prac. Jeli kto bardzo chce, moe do60
da do pracy dedykacj, ktr umieszczamy midzy stron tytuow aspisem treci. Stron t pomijamy wnumeracji.
2. Rozdziay
Piszc kolejne rozdziay, naley pamita otym, e kady znich powinien mie spjn budow wewntrzn. Orozdziale mylimy tak jak ocaej pracy, czyli na karteczce robimy sobie krtki jego plan. Potem wycigamy fiszki, na ktrych znajduj si potrzebne cytaty albo omwienia, ukadamy je wodpowiedniej kolejnoci iprzystpujemy do pisania. Tu trzeba pamita okilku zasadach. Na pocztku rozdziau zamieszczamy krtki wstp zinformacj ojego zawartoci, ana kocu zamieszczamy krtkie podsumowanie danej czci pracy. Nie powinno si umieszcza jednego cytatu za drugim bez sowa napisanego od siebie. Kady z nich powinien by opatrzony wprowadzeniem lub komentarzem, albo jednym idrugim. Dobrze, eby ztych wasnych fragmentw wynika cel umieszczenia cytatu ijego rozumienie przez piszcego. Cytat moe rozpoczyna rozdzia, jeeli oczywicie s ku temu powody, nie moe jednak rozdziau koczy. Zakoczeniem kadej czci pracy (oczym ju wspominaam) powinno by podsumowanie dokonane przez autora.
3. Przypisy
adna praca licencjacka czy magisterska nie moe si oby bez przypisw. To one spowoduj, e omawiane lub cytowane fragmenty obcych prac, zktrych korzystamy przy pisaniu izamieszczone wpracy, nie bd traktowane jak plagiat.
61
Alicja Kaszyska
Niekiedy promotorzy wymagaj przypisw zamieszczonych w nawiasach w rodku tekstu. Jednak najczciej przypisy umieszczamy na kocu strony, na kocu rozdziau lub jednak znacznie rzadziej na kocu pracy. Kady sposb ma swoich zwolennikw iprzeciwnikw.
3.1. Kilka sw na temat interpunkcji wprzypisach

Czy uywa i kiedy dwukropka, kropki, przecinka? Gdzie mona wogle nie postawi adnego znaku przestankowego? Kiedy posuy si wyrazem ibidem, akiedy op. cit.? Kiedy bardzo sztywno okrelay to przepisy. Teraz wpracach dyplomowych imagisterskich stosuje si rne wzory, np.:
J. Krzyanowski, Dzieje literatury polskiej, Warszawa 1979, s. 257. J. Krzyanowski: Dzieje literatury polskiej. Warszawa 1979, s. 257.
Najczciej spotykam si ze wzorem przedstawionym jako pierwszy. Na og promotor podaje obowizujcy na jego seminarium szablon. Jednak istnieje kilka zasad, ktrych naley przestrzega wkadym przypadku: 1. e l a z n a k o n s e k w e n c j a , czyli przyjmujc jakiekolwiek zasady zapisywania przypisw, przestrzegamy ich od pocztku do koca. 2. T y t u w p u b l i k a c j i n i e p i s z e m y w c u d z y s o w i e (mona za to, byle konsekwentnie, pisa italikiem, czyli kursyw lub pochylonym drukiem). Wcudzysowie mona, chocia nie trzeba, umieszcza tytuy czasopism. 3. Kady przypis koczymy kropk lub kropki nie stawiamy po adnym przypisie.
62
4. Na oznaczenie dziea ju wczeniej cytowanego uywamy albo pary wyrae aciskich: ibidem op. cit., albo polskich: tame dz. cyt. Niedobrze jest widziane mieszanie tych oznacze i uywanie wyraenia aciskiego zjednej pary ipolskiego zdrugiej. 5. Przypisy zaczynamy od inicjau imienia autora (wbibliografii kad pozycj rozpoczynamy od nazwiska autora). Najczciej spotykane wzory przypisw W przypadku przypisu dotyczcego publikacji zwartej, czyli po prostu ksiki:
J. Krzyanowski, Dzieje literatury polskiej, Warszawa 1979, s. 257. J. Podracki (red.), Polszczyzna pata nam figle. Poradnik jzykowy dla kadego, Warszawa 1993, s. 260. A. Dbrwka, E. Geller, R. Turczyn, Sownik synonimw, Warszawa 1995, s. 133.
Odwoanie si ponowne do tego samego dziea moe wyglda tak: Jeeli nastpuje bezporednio po tym dziele:
A. Dbrwka, E. Geller, R. Turczyn, Sownik synonimw, Warszawa 1995, s. 133. Ibidem, s. 167.
lub:
A. Dbrwka, E. Geller, R. Turczyn, Sownik synonimw, Warszawa 1995, s. 133. Tame, s. 167.
Jeeli jest przedzielone innym przypisem:

63
Alicja Kaszyska
J. Krzyanowski, Dzieje literatury polskiej, Warszawa 1979, s. 257. A. Dbrwka, E. Geller, R. Turczyn, Sownik synonimw, Warszawa 1995, s. 133. J. Krzyanowski, op. cit., s. 156.
lub:
J. Krzyanowski, Dzieje literatury polskiej, Warszawa 1979, s. 257. A. Dbrwka, E. Geller, R. Turczyn, Sownik synonimw, Warszawa 1995, s. 133. J. Krzyanowski, dz. cyt., s. 156.
Uwaga! Jeeli wpracy powoujemy si na jedno dzie o danego autora, to kolejne odwoanie moe zawiera przed op. cit. tylko jego nazwisko (jak wprzykadzie J. Krzyanowski, op. cit., s. 156). Gdyby w pracy korzystano z kilku dzie tego samego autora, to naley napisa wystarczajco duo wyrazw, aby zidentyfi kowa, o ktre dzieo chodzi (np. J. Krzya nowski, Dzieje, op. cit. s. 156). Dla porzd ku doda musz, e istniej rwnie skrty aciskie idem tene oraz aedam ta, ktre rwnie mog by wykorzystywane wprzy pisach lub bibliografii, jeli wymienia si ko lejno wicej ni jedno dzieo danego autora. Sama jednak si ztym nie zetknam. 64
Aoto wjaki sposb najczciej odwoujemy si do publikacji zawartych wczasopismach:

W. Wjcik, Definicja prania pienidzy, ycie Gospodarcze 1997, nr 12, s. 9.
Uwaga! Tytuy czasopism moemy pisa w cudzy sowie, ale niekoniecznie.
Poniej przykady adresw bibliograficznych aktw prawnych:

Art. 2 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 roku o podatkach iopatach lokalnych (Dz. U. Nr 9, poz. 31 zpn. zm.). Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926 zpn. zm.). Rozporzdzenie Ministra Finansw z dnia 30 listopada 1999r. wsprawie wykonywania niektrych przepisw ustawy o podatkach i opatach lokalnych (Dz. U. Nr 96, poz. 1129). Uchwaa Nr XXXII/395/2000 Rady Miejskiej w Nakle n.Not. zdnia 21 grudnia 2000 r. Wyrok NSA zdnia 29 XII 1993 r., sygn. Akt III S.A. 1217/91 [w:] W. Abramowicz, Podatki, finanse i budet gminy w orzecznictwie Naczelnego Sdu Administracyjnego, Warszawa 1994, s.45.
Coraz czciej piszcy prace korzystaj ze rde elektronicznych. Najczciej s to: pyta CD, ksika elektroniczna, czyli ebook, oraz strona www.
65
Alicja Kaszyska
Z wydawnictwami elektronicznymi problem jest taki, e zwykle s one duo bardziej anonimowe ni pozostae typy wydawnictw. Trudnoci moe sprawi nam zarwno okrelenie autora, tytuu publikacji lub informacji, jakimiejsca i roku wydania. Nie ma te jednolitych wzorcw do zastosowania w opisach bibliograficznych prac dyplomowych imagisterskich (poza Polsk Norm, ktra jest zbyt szczegowa dla tego typu prac ina og uczelnie nie wymagaj jej stosowania). Jeszcze kilka lat temu przyjmowao si, e wystarczy podawa podstawowy adres strony www, czyli np.:
www.kapuscinski.hg.pl, www.wirtualnywydawca.pl, www.bydgoszcz.pl.
Obecnie okazuje si, e tak oglnie podany adres to zbyt mao. Oglne zasady s takie: wopisie bibliograficznym publikacji elektronicznej naley poda wystarczajc liczb danych, aby mona j byo zidentyfikowa izlokalizowa naley przyj jednolity wzr opisu istosowa go konsekwentnie. Pyty CD iDVD Jeeli korzystamy zpyty, na ktrej zamieszczone s artykuy lub ksika zdanymi autora itytuem, opis bibliograficzny bdzie nieco podobny do opisu ksiki lub jej fragmentu (jeli jest prac zbiorow) albo artykuu. Zazwyczaj zamiast miejsca wydania podajemy wydawnictwo, bo tak informacj czciej znajdziemy na pycie:
66

Testy gimnazjalne. Sprawd, czy zdasz [CD-ROM], Young Digital Poland 2004. P. mudzki, K. Mazur, Dwa puca Europy [w:] Multimedialna Europa. Przewodnik encyklopedyczny PWN [CDROM], PWN 2004.
Ebooki Ksiki elektroniczne naley opisywa podobnie jak publikacje papierowe, ztym e naley zaznaczy format irdo, zktrego ksika pochodzi:
P. Surdel, Forex podstawy giedy walutowej [pdf], Gliwice 2008 [www.zlotemysli.pl].
Artyku wczasopimie internetowym lub informacja zestronywww Podaj najprostszy moliwy wzr opisu bibliograficznego publikacji internetowej:
P. Gajdziski, Sezon na ledzie, czyli wielki brat patrzy, http://odra.art.pl/article.php/252. F. Pozdniak, Przesdy teatralne, http://www.etnografia. org/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=23. Iedycja Nagrody im. Janusza Korczaka dla Najlepszego Edukatora, http://www.menis.gov.pl/oswiata/biezace/i_edycja.htm.
Naley jeszcze doda dzie dostpu (czyli ten, wktrym spisalimy informacj), poniewa treci online mog by zmieniane iusuwane. Wtedy te same opisy wyglda bd tak:
P. Gajdziski, Sezon na ledzie, czyli wielki brat patrzy, http://odra.art.pl/article.php/252 [dostp: 14 wrzenia 2004].
67
Alicja Kaszyska
F. Pozdniak, Przesdy teatralne, http://www.etnografia. org/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=23 [dostp: 18 wrzenia 2004]. I edycja Nagrody im. Janusza Korczaka dla Najlepszego Edukatora, http://www.menis.gov.pl/oswiata/biezace/i_edycja.htm [dostp: 18 wrzenia 2004].
4. Metodologiczne podstawy bada wasnych

Ten rozdzia nazywa si albo tak jak wpowyszym tytule, albo np. Zaoenia metodologiczne iorganizacja bada, albo Zaoenia metodologiczne bada wasnych. Zawarto jednak wkadym przypadku jest podobna. Rozdzia ten skada si najczciej zpiciu podrozdziaw: 1. Przedmiot icel bada 2. Problemy badawcze 3. Hipotezy, zmienne iwskaniki 4. Metody, techniki inarzdzia badawcze 5. Organizacja iprzebieg bada. Wkrtkim wstpie do rozdziau wystarczy napisa, e na podstawie literatury okrelimy przedmiot icel bada, zdefiniujemy problemy badawcze oraz sformuujemy hipotezy, zmienne i wskaniki. Nastpnie ustalimy, za pomoc jakich metod, technik inarzdzi badawczych bdziemy te hipotezy weryfikowa. W razie chci uycia znajdujcych si tu cytatw, prosz sprawdzi ich dosowno wrdle, ktre podaj wnawiasie.
68
4.1. Przedmiot icel bada

Dobry przykad poradzenia sobie z tym podrozdziaem przynosi praca R. Milachowskiego. Wtym niedugim fragmencie autor zaprezentowa znajomo znaczenia terminw przedmiot bada i cel bada oraz znakomicie okreli, co rozumie przez nie wswojej pracy.
Procedura badawcza oparta jest na konkretnym przedmiocie bada. P r z e d m i o t b a d a jest rozmaicie okrelany idefiniowany wliteraturze. Zdaniem J. Sztumskiego1 obejmuje on rne twory ycia spoecznego, zarwno materialne (np. zbiorowoci ludzkie), jak iidealne (np. pogldy, wierzenia ludzi). Definicja powysza wydaje si zbyt szeroka, poniewa przedmiotem bada byoby wszystko to, co skada si na otaczajc rzeczywisto spoeczn, natomiast badania obejmuj jedynie pewien wycinek rzeczywistoci. Nieco inaczej przedmiot bada okrela T. Nowacki, stwierdzajc, e skadaj si na niego czynniki ludzkie, warunki ich realizacji oraz wyniki wpostaci zmian wotoczeniu iwsamych ludziach2. Mona wic stwierdzi, e przedmiotem bada jest pewna zbiorowo spoeczna. Przedmiotem niniejszych bada bdzie rodowisko rodzinne wychowankw Schroniska dla Nieletnich wChojnicach. Okrelenie przedmiotu bada umoliwia wyodrbnienie c e l u b a d a , czyli jak okreli J. Sztumski3, naukowego poznania rzeczywistoci spoecznej. Celem bada byo poznanie czynnikw tkwicych wrodzinie, ktre maj wpyw na zachowania przestpcze badanej modziey.
1 J. Sztumski, Wstp do metod itechnik bada spoecznych, Katowice 1979, s. 20.
69
Alicja Kaszyska
2 T. Nowacki, Metodologia pedagogiki pracy, Warszawa 1978, s. 23. 3 J. Sztumski, op. cit., s. 23.
Mog si tu te przyda nastpujce definicje: [] p r z e d m i o t e m b a d a pedagogicznych jest przede wszystkim wiadoma praktyka edukacyjna, awic procesy wychowania i nauczania, samowychowania i uczenia si, ich cele, treci, przebieg, metody, rodki iorganizacja.
(W. Zaczyski, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1995, s. 10.)
Wynik b a d a n i a n a u k o w e g o to: [] okrelony obraz badanej rzeczywistoci. Obraz ten ma by wiernym, adekwatnym odzwierciedleniem obiektywnie istniejcych, niezalenych od poznajcego podmiotu rzeczy i zdarze. Warunkiem uzyskania takiego obrazu jest przestrzeganie w toku bada szeregu rygorw metodologicznych poznania naukowego na wszystkich kolejnych etapach etapie gromadzenia materiau faktograficznego, etapie analizy isyntezy danych, etapie sprawdzania poprawnoci stwierdze itwierdze prowadzonych bada.
P r z e d m i o t b a d a to obiektywnie istniejce, poddajce si pomiarowi zjawisko moliwe do zbadania na gruncie metodologii.

(T. Pilch, Zasady bada pedagogicznych, Warszawa 1995, s. 56.)
70
P r z e d m i o t e m b a d a s indywidualne dziaania spoeczne ludzi kierowane okrelon motywacj subiektywn.

(Z. Krzysztoszek, Uwarunkowania, zaoenia imetody pedagogiczne, Warszawa 1997, s. 25.)
Cel bada to [] okrelenie efektu kocowego bada, uszczegowienie tego, co zamierza si osign.
4.2. Problemy badawcze

Ten podrozdzia mona rozpocz od sownikowej iuoglnionej definicji problemu: P r o b l e m , sowo pochodzce od greckiego problema, []oznacza jako pojcie socjologiczne zagadnienie stwarzajce trudnoci, kopot.
(W. Kopaliski, Sownik wyrazw obcych izwrotw obcojzycznych, Warszawa 1989, s. 413.)
Mona te poda inne definicje: P r o b l e m e m b a d a w c z y m jest na og takie pytanie, ktre wmiar precyzyjnie okrela cel zamierzonych bada ijednoczenie ujawnia braki wdotychczasowej wiedzy na interesujcy nas temat.
(M. obocki, Metody i techniki bada pedagogicznych, Warszawa 2010, s. 56.)
Problem badawczy [] dotyczy relacji zachodzcych midzy zmiennymi.

(J. Brzeziski, Metodologia bada psychologicznych, Warszawa 1996, s. 216)
71
Alicja Kaszyska
[] p r o b l e m to logiczne ujcie przeywanej niewiedzy oraz potrzeby wiedzy, za pytanie to gramatyczna konstrukcja wyraajca sytuacj problemow i bdca zarazem jzykowym odpowiednikiem problemu.
(Wstp do metodologii pedagogiki, red. H. Muszyski, Warszawa 1971, s. 171.)
[] p r o b l e m b a d a w c z y to pewne pytanie lub zesp pyta. Odpowiedzi na to pytanie dostarczy maj badania empiryczne.
(S. Nowak, Metodologia bada socjologicznych, Warszawa 1970, s. 24.)
P r o b l e m b a d a w c z y to [] swoiste pytanie okrelajce jako irozmiar pewnej niewiedzy, to jest pewnego braku wdotychczasowej wiedzy oraz cel igranice danej pracy naukowej.
(J. Pieter, Oglna metodologia pracy naukowej, Wrocaw Warszawa 1969, s. 67.)
[] p r o b l e m jest rodzajem zadania (sytuacji), ktrego podmiot nie moe rozwiza za pomoc posiadanego zasobu wiedzy. Rozwizanie jego jest moliwe dziki czynnoci mylenia produktywnego, ktra prowadzi do wzbogacania wiedzy podmiotu.
(J. Kozielecki, Rozwizywanie problemw, Warszawa 1969, s. 16.)
P o s t a w i e n i e p r o b l e m u to: [] bd wysunicie jakiego nowego pytania lub zespou pyta, bd te przynajmniej sformuowanie wtpliwoci pod adresem twierdze czy teorii dotd uznawanych.
72

(S. Nowak, Metodologia bada spoecznych, Warszawa 2007, s. 24)
Ustalajc problem bada, naley zdaniem J. Pietera: [] sprecyzowa jasno temat wasnego zadania jako problemu naukowego, to jest objani, na czym polega problem, rzecz do zbadania wskaza na najbliszy, nadrzdny i ewentualnie rwnie na kolejny, jeszcze bardziej nadrzdny problem, do ktrego tematu wasnego badania logicznie przynaley wykaza, jak dalece temat wasny jest wzgldnie nowy idotychczas niewystarczajco zbadany; ztym wie si tzw. krytyka literatury.
(J. Pieter, Oglna metodologia pracy naukowej, Wrocaw Warszawa 1969, s. 67.)
W przywoywanej ju przeze mnie pracy R. Milachowskiego gwny problem badawczy zosta sformuowany nastpujco: Czy i ktre czynniki tkwice w rodzinie maj wpyw na przestpczo nieletnich? Postawienie gwnego problemu badawczego nie wystarczy, poniewa jest on zbyt oglny. Jeeli w powyszym przykadzie autor chce zbada pewne czynniki, naley je nazwa. Ito R. Milachowski zrobi, formuujc dalej problemy badawcze szczegowe: 1. Czy s t r u k t u r a r o d z i n y p o d w z g l d e m j e j k o m p l e t n o c i ma wpyw na przestpczo modziey? 2. Czy w a r u n k i s o c j a l n o - b y t o w e r o d z i n y s czynnikiem zaburze przystosowania nieletnich?
73
Alicja Kaszyska
3. Jak realizowana bya wrodzinach badanych chopcw funkcja socjalizacyjno-wychowawcza? 4. Czy w y s t p u j c e w r o d z i n i e z j a w i s k a p a t o l o g i i s p o e c z n e j m i a y w p y w na drog przestpcz wychowankw Schroniska dla Nieletnich? 5. Czy a t m o s f e r a w r o d z i n i e (wsubiektywnej ocenie badanych) moga doprowadzi do nieprzestrzegania przez nich norm prawnych?
4.3. Hipotezy, zmienne iwskaniki

Jeeli postawione zostay pytania, to teraz mona sprbowa poszuka na nie odpowiedzi, anajpierw postara si sformuowa je tymczasowo. Takie przewidywane wypowiedzi nazywa bdziemy h i p o t e z a m i b a d a w c z y m i . Wedug Nowego sownika pedagogicznego h i p o t e z a (z grec. hypothesis przypuszczenie) to niesprawdzone stwierdzenie, ktre ustala bd wyjania cechy badanych zjawisk lub zwizki midzy nimi. Sprawdzenie hipotezy odbywa si przez wyprowadzenie z niej wnioskw empirycznych, przy czym im wicej prawdziwych zda zhipotezy wynika, tym wikszy jest jej stopie uzasadnienia.
(W. Oko, Nowy sownik pedagogiczny, Warszawa 2007, s. 135.)
H i p o t e z a r o b o c z a jest pierwsz propozycj odpowiedzi na pytanie zawarte w problemie badawczym. Treci hipotezy roboczej jest, podobnie jak w teorii naukowej, okrelony zwizek midzy dwoma czynnikami lub skadnikami jakiego zjawiska czy procesu.
74
H i p o t e z jest [] zadanie opisujce zwizki midzy zjawiskami (zdarzeniami, stanami, cechami itp.), ktrego warto logiczn sprawdzamy wnastpstwie bada empirycznych.
(E. Hajduk, Hipoteza wbadaniach pedagogicznych, Zielona Gra, 1993, s. 40.)
Przez h i p o t e z rozumie si na og wmetodologii takie przypuszczenie dotyczce zachodzenia pewnych zjawisk lub zaleno midzy nimi, ktre pozwala wyjani jaki niewytumaczony dotd zesp faktw bdcych dotd problemem.
(T. Kotarbiski, Elementy teorii poznania, logiki formalnej imetodologii nauk, Warszawa 1961, s. 34.)
H i p o t e z nazywa si twierdzenia czciowo tylko uzasadnione, przeto wszelki domys, za pomoc ktrego tumaczymy dane fakty, awic te idomys wpostaci uoglnienia osignitego [] na podstawie danych wyjciowych.
(T. Kotarbiski, Kurs logiki dla prawnikw, Warszawa 1960, s. 18.)
H i p o t e z a r o b o c z a ukazuje czsto zachodzce relacje midzy badanymi zmiennymi, a niekiedy take okrela ich waciwoci. Najoglniej mona powiedzie, e jest ona spodziewanym przez badacza wynikiem zaplanowanych bada.
(M. obocki, Metody i techniki bada pedagogicznych, Krakw 2003, s. 26.)
Przez h i p o t e z rozumiemy wic tutaj twierdzenie, co do ktrego istnieje pewne prawdopodobiestwo, i stanowi ono bdzie prawdziwe rozwizanie postawionego problemu.
(H. Muszyski, Wstp do metodologii pedagogiki, Warszawa 1971, s. 188.)
75
Alicja Kaszyska
H i p o t e z a b a d a w c z a stanowi [] najbardziej prawdopodobn na gruncie dotychczasowej wiedzy badacza odpowied na problem, zwaszcza gdy jest on wyraony wpostaci pytania rozstrzygnicia.
(J. Brzeziski, Metodologia bada psychologicznych, Warszawa 1996, s. 227.)
[] h i p o t e z a to przypuszczalna, przewidywalna odpowied na pytanie zawarte w problemie bada. Moe ona przy tym dotyczy zwizkw zachodzcych w danej dziedzinie rzeczywistoci, kierujcych ni prawidowoci, mechanizmw funkcjonowania badanych zjawisk lub istotnych waciwoci.
(Z. Skorny, Prace magisterskie zpsychologii ipedagogiki, Warszawa 1984, s. 48.)
H i p o t e z a to twierdzenie, o ktrego prawdziwoci lub faszywoci mamy si przekona wwyniku badania.

(S. Nowak, Metodologia bada spoecznych, Warszawa 2007, s. 35.)
Wnaszym przykadzie (praca R. Milachowskiego) zostay sformuowane nastpujce hipotezy: Hipoteza gwna Na przestpczo nieletnich maj wpyw nastpujce czynniki tkwice wrodzinie: spoeczno-ekonomiczne, kulturalne, pedagogiczne ipsychologiczno-spoeczne. Hipotezy szczegowe: struktura rodziny pod wzgldem jej kompletnoci ma wpyw na przestpczo modziey
76
warunki socjalno-bytowe rodziny s czynnikiem zaburze przystosowania nieletnich funkcja socjalizacyjno-wychowawcza w rodzinach badanych chopcw nie jest realizowana waciwie wystpujce wrodzinie zjawiska patologii spoecznej miay wpyw na drog przestpcz wychowankw Schroniska dla Nieletnich atmosfera w rodzinie (w subiektywnej ocenie badanych) moga doprowadzi do nieprzestrzegania przez nich norm prawnych. Teraz kolej na zmienne iwskaniki. Zmienne s rne irozmaicie s definiowane. Najczciej jednak wpracach pojawiaj si dwa ich typy: z m i e n n e z a l e n e iz m i e n n e n i e z a l e n e . Sama nazwa wskazuje, e zmienna to jest to, co si zmienia. Zmienna zalena to jest zmienna podatna na czynniki zewntrzne, np. sposb ubioru, ktry zaley od wielu czynnikw, np. pogoda, wiek, uprawiany zawd, miejsce zamieszkania. Te zkolei czynniki to bd zmienne niezalene, bo na nie nasz sposb ubierania nie ma wpywu. Naukowe definicje zmiennych mwi: [] z m i e n n a okrela jedynie, pod jakim wzgldem analizujemy okrelone przedmioty oraz jakie relacje midzy nimi mog zachodzi, kiedy rozpatrujemy te przedmioty pod danym wzgldem.
[] z m i e n n a to pewna kategoria zjawisk, ktrych wielko, intensywno, czsto wystpowania moe ulega zmianom zalenie od rnych okolicznoci.
77
Alicja Kaszyska (Z. Skorny, Prace magisterskie zpsychologii ipedagogiki, Warszawa 1984, s. 48.)
Z m i e n n a , ktra jest przedmiotem naszego badania, ktrej zwizki zinnymi zmiennymi chcemy okreli (wyjani), nosi nazw z m i e n n e j z a l e n e j [], zmienne, od ktrych ona zaley, ktre na ni oddziauj, nosz nazw zmiennych niezalenych.
(J. Brzeziski, Metodologia bada psychologicznych, Warszawa 1996, s. 189.)
Z m i e n n a to [] czynnik przybierajcy rne wartoci wbadanym zbiorze.

Z m i e n n y m i n i e z a l e n y m i nazywa si m.in. rne i cile okrelone sposoby dziaalnoci dydaktycznej lub wychowawczej albo jednej idrugiej. [] Zmienne zalene s oczekiwanymi skutkami zmiennych niezalenych.
Z m i e n n a n i e z a l e n a to [] zmienna, ktrej zmiany nie zale od zespou innych zmiennych wystpujcych wbadanym zbiorze.
Z m i e n n a z a l e n a to [] zmienna, ktrej zmiany s skutkiem oddziaywania jednej lub wicej jakich zmiennych (zmiennych niezalenych lub zmiennych poredniczcych).
78
Z m i e n n a p o r e d n i c z c a to [] kady czynnik wpywajcy porednio na zaleno rezultatu kocowego (np. eksperymentu) od jego warunkw.
[] z m i e n n a n i e z a l e n a to taka zmienna, ktr w okrelonym badaniu uznajemy za niepodlegajc innym zmiennym. Natomiast z m i e n n a z a l e n a to taka zmienna, ktra w okrelonym badaniu traktowana jest jako podlegajca wpywom innych zmiennych.
(Z. Zaborowski, Wstp do metodologii bada pedagogicznych, Wrocaw 1973, s. 54.)
Jeeli obserwujemy jak zmienn, to musimy posuy si wskanikami, czyli danymi, ktre bd nam mogy wskaza, czy przypuszczana przez nas zmiana, jak powinien powodowa dany czynnik, zasza czy te nie. Co to s wskaniki, te podpowiada nam literatura przedmiotu. Do okrelenia zmiennych konieczny jest dobr odpowiednich w s k a n i k w , to znaczy [] ustalenie takich obserwowalnych danych, na podstawie ktrych mona orzeka owystpowaniu oraz stopniu nasilenia poszczeglnych zmiennych.
(H. Muszyski, Wstp do metodologii pedagogiki, Warszawa 1970, s. 246.)
W s k a n i k z d a r z e n i a (wasnoci) Zto takie zdarzenie (wasno) W, e stwierdzenie jego (jej) zaistnienia, pojawienia si lub stopnia intensywnoci [] jest wykorzystane jako przesanka [], i wokrelonych przypadkach zpew-
79
Alicja Kaszyska
noci, zokrelonym prawdopodobiestwem wyszym ni przecitne wystpio zdarzenie (wasno) Z.

(S. Nowak, Metodologia nauk spoecznych, Warszawa 2007, s. 165.)
W s k a n i k i z m i e n n y c h [] wskazuj na okrelone zjawiska obserwowalne, aczsto mierzalne, ktre pozwalaj nam stwierdzi, e zaszo zjawisko, ktre wskanik okrela.
Wbadaniach pedagogicznych [] w s k a n i k oznacza wielko, cech lub zjawisko, ktre wskazuje na istnienie innej wielkoci lub zjawiska.
(T. Wujek, Metodologiczna charakterystyka pedagogiki [w:] Pedagogika, red. M. Godlewski, St. Kracewicz, T.Wujek, Warszawa 1974, s. 79.)
Ateraz czas na przykad. Wpracy R. Milachowskiego zmienne iwskaniki zostay ustalone wnastpujcy sposb: Zmienna zalena Zjawisko przestpczoci wrd modziey. Wskaniki: rodzina ma wpyw na wystpowanie zjawiska przestpczoci wrd modziey rodzina nie ma wpywu na wystpowanie zjawiska przestpczoci wrd modziey trudno stwierdzi tak zaleno.
80
Zmienne niezalene 1. Struktura rodziny. Wskaniki: rodzina pena rodzina niepena rodzina rozbita rodzina zrekonstruowana konkubinat. 2. Warunki socjalno-bytowe. Wskaniki: praca zawodowa rodzicw rdo utrzymania. 3. Sposb wypeniania funkcji socjalizacyjno-wychowawczej wrodzinie. Wskaniki: zkim mieszka nieletni osoby wychowujce nieletniego rodzaj stosowanych wrodzinie kar sposb nagradzania kontakty rodziny ze szko pomoc wlekcjach. 4. Zjawiska patologii spoecznej wrodzinie. Wskaniki: naduywanie alkoholu wrodzinie karalno wrd czonkw rodziny
81
Alicja Kaszyska
atmosfera wrodzinie. 5. Atmosfera wrodzinie. Wskaniki: postawa rodziny wstosunku do badanych awantury wrodzinie. Sprbujmy teraz ustali zmienne zalene iniezalene dla pracy obardziej oglnie sformuowanym temacie: Czytelnictwo wrd modziey ponadgimnazjalnej na przykadzie powiatu tucholskiego. Zmienna zalena Czytelnictwo wrd modziey ponadgimnazjalnej. Wskaniki: liczba przeczytanych ksiek wcigu roku. Zmienne niezalene 1. Dane osobowe badanego. Wskaniki: pe wiek. 2. Sytuacja rodzinna. Wskaniki: struktura rodziny (pena, niepena itd.) wyksztacenie rodzicw poziom ycia rodziny liczba ksiek wdomu zaangaowanie czytelnicze rodzicw.
82
3. Sytuacja szkolna badanego: Wskaniki: typ szkoy rednia ocen. Oczywicie mona rozszerza badanie o kolejne zmienne niezalene isprawdza ich wpyw na zmienn zalen. Jednak podana wyej liczba zmiennych wpracy dyplomowej imagisterskiej powinna wzupenoci wystarczy. Wdalszej czci publikacji znajdziemy informacje, jak przeoy zmienne i wskaniki na konkrety, czyli jak zrobi z tego kwestionariusz ankiety.
4.4. Metody, techniki inarzdzia badawcze

Zazwyczaj ten podrozdzia zaczyna si od przegldu najbardziej znanych inajczciej uywanych definicji tych poj. Wniektrych pracach autorzy ograniczaj si jednak do wykazania si wiadomoci istnienia rnorodnych definicji, a zamiast dokonywa przegldu, zatrzymuj si na szerszym opisie wybranych przez siebie metod, technik inarzdzi badawczych. To te nie jest bdem, tylko innym sposobem potraktowania tego fragmentu pracy. S pewne trudnoci w rozgraniczeniu poj m e t o d a , t e c h n i k a in a r z d z i e b a d a w c z e , poniewa autorzy definicji te nie zawsze uywaj ich konsekwentnie i jednakowo. Wedug niektrych koncepcji metoda i technika badawcza to pojcia tosame, inne wyranie je rnicuj. My przyjrzymy si definicjom, ktre te pojcia traktuj rozdzielnie iprzytoczymy najczstsze.
83
Alicja Kaszyska
[] m e t o d a to sposb poznania pewnej kategorii faktw lub zjawisk. Metoda badania naukowego jest celowym, planowym, obiektywnym, dokadnym iwyczerpujcym poznaniem danego wycinka obiektywnej rzeczywistoci, stosowanym wiadomie, intencjonalnie, z przestrzeganiem waciwych wskaza metodologicznych.
M e t o d a n a u k o w a jest to powtarzalny sposb dochodzenia do stwierdze uzasadnionych isprawdzonych. Jest to zesp czynnoci, ktre naley wykona, iprocesw, ktre musz odby si, aby mona byo uzyska uzasadnione isprawdzone twierdzenie obadanych faktach.
(T. Tomaszewski, Wstp do psychologii, Warszawa 1963, s. 26.)
Wujciu szerszym do m e t o d y naley [] sformuowanie problemu, czyli postawienie pytania, co zawsze wymaga przyjcia pewnych zaoe natury filozoficznej iczsto jakiej teorii psychologicznej oraz sposb znalezienia odpowiedzi na postawione pytania.
(M. Kreutz, Metody wspczesnej psychologii. Studium krytyczne, Warszawa 1962, s. 8.)
Wwszym znaczeniu [] przez metod rozumie si tylko s p o s b r o z w i z a n i a z a g a d n i e n i a , a stawianie pyta i przyjmowanie pewnych zaoe ju si do metody nie zalicza.
(M. Kreutz, Metody wspczesnej psychologii. Studium krytyczne, Warszawa 1962, s. 8).
M e t o d a to [] zesp teoretycznie uzasadnionych zabiegw koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujcych

84
najoglniej cao postpowania badacza zmierzajcego do rozwizania okrelonego problemu naukowego.

(A. Kamiski, Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej, Studia Pedagogiczne 1970, t.XX., s. 37.)
Metoda to [] zesp rodkw i czynnoci, za pomoc ktrych zdobywamy rnego typu informacje suce do wydawania prawdziwych sdw ookrelonym wycinku rzeczywistoci zwizanym ze sformuowanym problemem.
[] m e t o d y b a d a w c z e to przede wszystkim typowe ipowtarzalne sposoby zbierania, opracowywania, analizy iinterpretacji danych empirycznych, suce do uzyskiwania maksymalnie (lub optymalnie) uzasadnionych odpowiedzi na stawiane wnich pytania.
Przez m e t o d bowiem rozumie si na og system zaoe iregu pozwalajcych na takie uporzdkowanie praktycznej lub teoretycznej dziaalnoci, aby mona byo osign cel, do jakiego si wiadomie zmierza.
(J. Sztumski, Wstp do metod itechnik bada spoecznych, Warszawa 1995, s. 66.)
M e t o d a b a d a w c z a to [] zesp teoretycznie uzasadnionych zabiegw koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujcych najoglniej cao postpowania badacza, zmierzajcego do rozwizania okrelonego problemu naukowego.
85
Alicja Kaszyska
(A. Kamiski, Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej [w:] Metodologia pedagogiki spoecznej, red. R. Wroczyski, WrocawWarszawaKrakwGdask 1974, s. 65.)
Przez m e t o d b a d a rozumie bdziemy zesp teoretycznie uzasadnionych zabiegw koncepcyjnych iinstrumentalnych obejmujcych najoglniej cao postpowania badacza, zmierzajcego do rozwizania okrelonego problemu naukowego.
(A. Kamiski, Studia i szkice pedagogiczne, Warszawa 1978, s. 116.)
M e t o d a (z greckiego methodos droga, badanie) [] badaniach pedagogicznych to system celowych rodkw umoliwiajcych wykonanie danego zadania bd rozwizanie okrelonego problemu.
Po wybraniu iprzedstawieniu od jednej do kilku definicji czas na dokonanie prostego podziau znanych metod. Itu take posuymy si cytatami (ktre oczywicie w pracy mona albo przytoczy, albo omwi, ale zawsze trzeba si powoa na rdo). Jeeli mamy dosy innego typu materiau, moemy ograniczy si tylko do stwierdzenia, jak metod wybieramy, bez opisw ipodawania typologii. T. Pilch wyrnia 4 gwne metody: 1) 2) 3) 4) eksperyment pedagogiczny monografia pedagogiczna metoda indywidualnych przypadkw sonda diagnostyczny.
86
II. Przystpujemy dopisania (T. Pilch, Zasady bada pedagogicznych, Warszawa 1995, s. 4351.)
M. obocki wymienia nastpujce metody pedagogiczne: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) obserwacja eksperyment pedagogiczny testy osigni szkolnych metody socjometryczne metoda sondau diagnostycznego analiza dokumentw inne metody badawcze (np. skale ocen, studium indywidualnych przypadkw, metoda monograficzna).
(M. obocki, Wprowadzenie do metodologii bada pedagogicznych, Krakw 2009, s. 223256.)
Zakadamy, e wnaszej pracy badawczej wybieramy m e t o d s o n d a u d i a g n o s t y c z n e g o , najczciej zreszt pojawiajc si wpracach. Przyda si teraz definicja, ktra wyjani, co oznacza to pojcie. Konsekwentnie proponuj tu skorzysta z definicji zaproponowanej przez T. Pilcha: M e t o d a s o n d a u d i a g n o s t y c z n e g o wg T. Pilcha jest: [] sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk spoecznych opiniach ipogldach wybranych zbiorowoci, nasilaniu si i kierunkach rozwoju okrelonych zjawisk iwszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych posiadajcych znaczenie wychowawcze woparciu ospecjalnie dobran grup reprezentujc populacj generaln, wktrej badane zjawisko wystpuje.
87
Alicja Kaszyska
(T. Pilch, T. Bauman, Zasady bada pedagogicznych. Strategie ilociowe ijakociowe, Warszawa 2001, s. 80.)
Teraz przechodzimy do okrelenia t e c h n i k i b a d a w c z e j , ktr si posuymy. Zacz naley oczywicie od definicji (przynajmniej jednej, tej, ktra najbardziej nam odpowiada). T e c h n i k i b a d a w c z e s czynnociami okrelonymi przez dobr odpowiedniej metody iprzez ni uwarunkowanymi.
T e c h n i k b a d a w c z nazywa bdziemy [] przede wszystkim sposoby zbierania materiau oparte na starannie opracowanych dyrektywach (dokadnych, jasnych, cisych) weryfikowanych wbadaniach rnych nauk spoecznych i dziki temu posiadajcych walor uytecznoci midzydyscyplinarnej.
(A. Kamiski, Metoda, techniki, procedura badawcza wpedagogice empirycznej, Studia pedagogiczne, t.XIX, 1970, s. 54.)
T e c h n i k i b a d a w c z e s bliej skonkretyzowanymi sposobami postpowania badawczego. Podporzdkowane s metodom badawczym, penic wobec nich wyranie suebn rol.
Za t e c h n i k i b a d a uznaje si [] zesp czynnoci wykonywanych przy posugiwaniu si dan metod. Technik konkretyzuje ibliej okrela sposb rozwizania problemu bada oraz osignicie wyznaczonego wnim celu.
88

(Z. Skorny, Metody bada idiagnostyka psychologiczna, Wrocaw 1974, s. 94.)
Jeeli obralimy jako metod bada sonda diagnostyczny, to technik, ktrej uyjemy, bdzie a n k i e t a . A n k i e t a jest [] technik gromadzenia informacji polegajc na wypenieniu, najczciej samodzielnie przez badanego, specjalnych kwestionariuszy na og owysokim stopniu standaryzacji wobecnoci lub czciej bez obecnoci ankietera.
Skada si ona na og zpyta otwartych, na ktre badany odpowiada. Ze wzgldu na pisemny charakter wypowiedzi osb badanych ankieta umoliwia zebranie wkrtkim czasie wielu informacji od duej grupy osb.
(U. Jakubowska, Czynnoci badawcze wpsychologii ipedagogice, Bydgoszcz 1993, s. 90.)
[] t e c h n i k i b a d a w c z e s to sposoby uzyskiwania materiaw, ktre nastpnie stanowi podstaw analizy iuoglnie.

(R. Wroczyski, Pedagogika spoeczna, Warszawa 1985, s. 125.)
Kiedy okrelilimy ju metod i technik badawcz, czas na narzdzie. N a r z d z i e b a d a w c z e [] jest przedmiotem sucym do realizacji wybranej techniki bada, suy do technicznego gromadzenia danych zbada. Jest to rodek pomocniczy, wykorzystywany przy gromadzeniu materiaw
89
Alicja Kaszyska
empirycznych przydatnych przy rozwizywaniu podjtego problemu bada.

Narzdziem badawczym wnaszej pracy bdzie k w e s t i o nariusz ankiety. Ze wzgldu na kategorie pyta wyrniamy dwa rodzaje kwestionariuszy: kwestionariusz pyta otwartych kwestionariusz pyta zamknitych (skategoryzowanych). Pytaniem otwartym lub wolnym nazywamy tak jego odmian, wktrej odpowiadajcy nie jest krpowany podanymi w kwestionariuszu moliwociami podpowiedzi do wyboru. Pytania zamknite to nie tylko te, na ktre odpowiada si przez tak, nie lub nie wiem. S one czsto stosowane, ale ich warto poznawcza jest ograniczona. [] Wpytaniu zamknitym mog by podane rne moliwe warianty odpowiedzi do wyboru. [] Badany odpowiada przez postawienie znaczka wwybranej rubryce tabeli.
Pytania ankiety s zawsze konkretne, cise i jednoproblemowe. Najczciej te pytania s zamknite i zaopatrzone wtak zwan kafeteri, czyli zestaw wszelkich moliwych odpowiedzi. Ankieta dotyczy najczciej wskiego zagadnienia bd problemu szerszego, rozbitego na kilka zagadnie szczegowych. Ze wzgldu na wysoki stopie
90
kategoryzacji staje si ona podstawowym narzdziem kontaktu badanego zbadajcym. Wypenienie ankiety polega na podkreleniu waciwej odpowiedzi lub stawianiu okrelonych znakw przy odpowiednich zadaniach k a f e t e r i i . Kafeterie bywaj zamknite ipotwarte oraz koniunktywne i dysjunktywne. K a f e t e r i z a m k n i t nazywamy ograniczony zestaw moliwych odpowiedzi, poza ktre odpowiadajcy wyj nie moe, lecz tylko wybiera wrd moliwoci, jakie daje sformuowany zestaw. K a f e t e r i p o t w a r t nazywamy taki zestaw moliwych do wyboru odpowiedzi, ktre zawieraj jeden punkt oznaczony zazwyczaj sowem inne, pozwalajcy na zaprezentowanie swej odpowiedzi, jeli nie mieci si wadnym zaproponowanym sformuowaniu. Kafeteria koniunktywna pozwala na wybranie kilku moliwych odpowiedzi, dajc potem mono obliczenia czstotliwoci wyboru poszczeglnych odpowiedzi.
(T. Pilch, Zasady bada pedagogicznych, Warszawa 1995, s. 87).
4.5. Organizacja iprzebieg bada

Wpodrozdziale otakim tytule naley przedstawi, gdzie, kiedy iwjaki sposb zostay przeprowadzone badania. Podajemy, jak liczna grupa zostaa poddana badaniu ijaki by jej skad spoeczny, na tyle oczywicie, na ile bdzie to potrzebne wpracy. Typowy obraz takiego rozdziau moemy znale wpracy A. Kuriaty Postawy modziey licealnej Iawy wobec uzalenie od nikotyny, alkoholu inarkotykw:
Badania przeprowadziam na przeomie maja iczerwca 2002 roku wLiceum Oglnoksztaccym wIawie. Prb 91
Alicja Kaszyska stanowia modzie (92 osoby) wwieku 1718 lat. Dobr prby by celowy. Badana grupa skadaa si wwikszoci zdziewczt (65,9%), jednak nie to byo moim zamierzonym celem inie stanowio istotnego wskanika wanalizie wynikw bada. Obejmujc badaniami licealistw, a wic dziewczta i chopcw w wieku 1718 lat, opieraam si na formalnej klasyfikacji zaliczajcej ten wiek do okresu modzieczego. Moje zainteresowanie t kategori wieku wynikao zprzewiadczenia, e wanie ten okres sprzyja rozwojowi osobowoci, a co za tym idzie utrwalaniu si postaw, opinii ipogldw czowieka. Std skupienie uwagi badawczej na stosunku modziey do uzalenie od nikotyny, alkoholu i narkotykw wydaje si w peni uzasadnione. Przeprowadziam badania w rednim pod wzgldem liczby ludnoci miecie (40 tys. mieszkacw). W Polsce istnieje wiele podobnych pod wzgldem struktury miast. Przyjam wic, e dziki temu analiza wynikw bada przeprowadzonych na tym terenie moe by podstaw wnioskw oglniejszych, dotyczcych problemu uzalenie polskiej modziey. Badanie przebiegao w trzech grupach uczniw klas trzecich, rednio po 30 osb wkadej, woparciu okwestionariusz ankiety. Respondenci zostali poinformowani o anonimowoci bada i zasadach wypeniania kwestionariusza. Nastpnie wyjaniono i omwiono wszystkie pytania. Niektre z nich dotyczyy tematw osobistych, czsto draliwych iwstydliwych, trudnych do ujawnienia. Kwesti nadrzdn stao si dla mnie zdobycie zaufania ankietowanych. Kilkakrotnie przypominaam uczniom, e badania maj charakter anonimowy iadna zwypowiedzi nie zostanie ujawniona ani wykorzystana przeciwko nim. Otrzymane kwestionariusze modzie wypeniaa samo92
II. Przystpujemy dopisania dzielnie w obecnoci wycznie prowadzcego badanie. Respondenci nie zgaszali problemw z odpowiedzi na ktrekolwiek zpyta. Wypenianie kwestionariusza zajo uczniom okoo 40 minut. Badanie przebiegao wprzychylnej atmosferze. Ankietowani wykazywali ch pomocy wprzeprowadzeniu bada. adna zosb nie odmwia odpowiedzi na ankiet. Na wikszo pyta kwestionariusza odpowiedzieli prawie wszyscy badani. Odsetek osb, ktre nie udzieliy odpowiedzi, nie stanowi znaczcej wielkoci, dlatego nie braam go pod uwag jako elementu analizy inie zaznaczaam wtekcie.
To zupenie wystarczy, chocia wniektrych pracach naley szerzej opisa rodowisko badanych. Wtedy mona pomin wyrniony wyej fragment irozszerzy opis rodowiska wsposb dowolny, najbardziej istotny dla pracy. Czyli np. przedstawiamy, zjakich rodzin pochodz badani, gdzie si ucz lub pracuj, wjakim miecie mieszkaj (charakterystyka miasta spoeczna, gospodarcza), charakteryzujemy region pozycja miasta wregionie. Ten podrozdzia zwykle nosi tytu: Charakterystyka terenu bada. Umieszczany jest albo wopisywanym teraz rozdziale, albo wnastpnym, gdzie poprzedza analiz wynikw bada.
5. Kwestionariusz ankiety
Dopiero po napisaniu wyej opisanego rozdziau moemy zrobi dobry kwestionariusz ankiety. Musi on by zgodny zpostawionymi problemami, sprawdza wysnute hipotezy, przy czym musz wnim znale odzwierciedlenie okrelone ju zmienne iwskaniki badawcze.
93
Alicja Kaszyska
Poprawny kwestionariusz powstanie, gdy pytania bdziemy ukada na podstawie przemylanych dobrze zmiennych iwskanikw. Kada ankieta musi zawiera pytania pozwalajce ustali zmienne niezalene od badanych, np. wiek, pe, sytuacj rodzinn itp. Najprociej mona zrobi ankiet wpodany poniej sposb. Wracamy do naszej hipotetycznej pracy na temat: Czytelnictwo wrd modziey ponadgimnazjalnej na przykadzie powiatu tucholskiego. Korzystajc zokrelonych wczeniej zmiennych iwskanikw, moemy przygotowa ankiet, ktra zostanie przeprowadzona wrd modziey.
Zmienne iwskaniki Pytania ankiety Zmienne zalene Czytelnictwo wrd modziey po- Ile ksiek przecitnie czytasz wcinadgimnazjalnej. gu roku? Wskaniki: 0 liczba przeczytanych ksiek 15 wcigu roku 611 przynajmniej jedn wmiesicu dwie wmiesicu wicej ni dwie wmiesicu Zmienne niezalene Dane osobowe badanego. Pe: Wskaniki: kobieta pe mczyzna wiek Wiek: mniej ni 16 lat 17 lat 18 lat 19 lat wicej ni 19 lat
94

Zmienne iwskaniki Pytania ankiety Sytuacja rodzinna Do jakiego typu zaliczysz swoj roWskaniki: dzin? struktura rodziny (pena, niepena rodzina pena itd.) rodzina niepena wyksztacenie rodzicw rodzina rozbita poziom ycia rodziny rodzina zrekonstruowana liczba ksiek wdomu konkubinat zaangaowanie czytelnicze rodzi- Jakie wyksztacenie maj Twj ojciec cw iTwoja matka? podstawowe zawodowe rednie wysze Ile zotych przypada przecitnie na osob wTwojej Rodzinie? poniej 300 z 301500 z 5001000 z 1000 z Ile ksiek znajduje si w Twoim domu? do 10 1150 51100 101500 powyej 500 Czy Twoi rodzice czytaj ksiki? czyta ksiki kilka razy w tygodniu czyta najwyej raz wtygodniu czyta rzadziej ni raz wtygodniu czyta rzadziej ni raz wmiesicu nigdy nie widziaem rodzica czytajcego ksik
95
Alicja Kaszyska
Zmienne iwskaniki Sytuacja szkolna badanego Wskaniki: typ szkoy rednia ocen Pytania ankiety Do jakiej szkoy uczszczasz? liceum oglnoksztacce dzienne liceum oglnoksztacce wieczorowe lub zaoczne liceum profilowane dzienne liceum profilowane wieczorowe lub zaoczne szkoa zawodowa Jak redni ocen uzyskae za ubiegy semestr? 11,99 22,99 33,99 44,99 56
Do kwestionariusza ankiety naley doda wstp i ewen tualne pytania otwarte. Odpowiedzi na te pytania mog si przyda przy wyprowadzaniu wnioskw. Pamitajmy o tym, e dane osobowe s pod ochron, wic nie wolno nam ich ani wymaga od badanych, ani tym bardziej zamieszcza wpracy. Ankieta Uprzejmie prosz owypenienie poniszej ankiety iudzielenie szczerych odpowiedzi na znajdujce si wniej pytania. Jednoczenie informuj, e ankieta jest anonimowa, a uzyskane dane zostan wykorzystane wycznie do bada naukowych. 1. Pe (podkrel waciw odpowied) kobieta mczyzna
96
2. Wiek (podkrel waciw odpowied) mniej ni 16 lat 17 lat 18 lat 19 lat wicej ni 19 lat 3. Ile ksiek przecitnie czytasz wcigu roku? (podkrel waciw odpowied) nie wicej ni 5 wroku 612 wcigu roku wicej ni jedn wmiesicu nie czytam ksiek 4. Do jakiego typu zaliczysz swoj rodzin? (podkrel waciw odpowied) rodzina pena rodzina niepena rodzina rozbita rodzina zrekonstruowana konkubinat 5. Jakie wyksztacenie maj Twj ojciec i Twoja matka? (podkrel waciw odpowied) Ojciec podstawowe zawodowe rednie wysze
97
Alicja Kaszyska
Matka podstawowe zawodowe rednie wysze 6. Ile zotych przypada przecitnie na osob wTwojej rodzinie? (podkrel waciw odpowied) poniej 300 z 301500 z 5001000 z 1000 z 7. Ile ksiek znajduje si wTwoim domu? (podkrel waciw odpowied) do 10 1150 51100 101500 powyej 500 8. Czy Twoi rodzice czytaj ksiki? (podkrel waciw odpowied) Ojciec czyta ksiki kilka razy wtygodniu czyta najwyej raz wtygodniu czyta rzadziej ni raz wtygodniu czyta rzadziej ni raz wmiesicu nigdy nie widziaem rodzica czytajcego ksik
98
Matka czyta ksiki kilka razy wtygodniu czyta najwyej raz wtygodniu czyta rzadziej ni raz wtygodniu czyta rzadziej ni raz wmiesicu nigdy nie widziaem rodzica czytajcego ksik 9. Do jakiej szkoy uczszczasz? (podkrel waciw odpowied) liceum oglnoksztacce dzienne liceum oglnoksztacce wieczorowe lub zaoczne liceum profilowane dzienne liceum profilowane wieczorowe lub zaoczne szkoa zawodowa 10. Jak redni ocen uzyskae za ubiegy semestr? (podkrel waciw odpowied) 11,99 22,99 33,99 44,99 56 11. Sprbuj napisa kilka zda na temat, czy lubisz czyta idlaczego? .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................
99
Alicja Kaszyska
6. Analiza wynikw bada

To najbardziej istotna cz pracy badawczej. Tutaj analizujemy informacje zebrane w wyniku przeprowadzonej ankiety. Zaczynamy od krtkiego wstpu, przypominajc, czego dotyczya ankieta. Jeeli wczeniej tego nie podalimy, teraz podajemy, ile osb w niej uczestniczyo i jak dobralimy grup badawcz (na przykad jeeli tworzyli j uczniowie, to zjakich szk). O ile te wszystkie informacje zawarlimy w poprzednim rozdziale, to wstp do zasadniczej czci tego rozdziau bdzie bardzo krtki. Oto przykad:
W rozdziale pitym przedstawiona zostanie analiza wynikw przeprowadzonych bada ze wzgldu na stopie zainteresowania sportem i aktywnoci ruchow wrodzinie irodowisku szkolnym respondentw. Analizie poddano rwnie motywacje uczniw skaniajce ich do spdzania czasu wolnego na zajciach sportowych. Zbadano te, jakie formy aktywnoci modziey s przez ni preferowane.
(A. Wrblewska, Zainteresowania sportowe modziey zZespou Szk Centrum Edukacyjne wWicborku, Bydgoszcz 2004.) Systematyzujemy uzyskane informacje izapisujemy wtabelach. W przykadzie hipotetycznej pracy na temat czytelnictwa wrd modziey ponadgimnazjalnej wpowiecie tucholskim moemy uy tabel o jednakowej liczbie kolumn. Ich liczba bdzie odpowiadaa liczbie odpowiedzi na pytanie, ktre ujawnia nam zmienn zalen.
100
Pytanie to brzmiao: 3. Ile ksiek przecitnie czytasz wcigu roku? Mona byo wybra spord 4 odpowiedzi: nie wicej ni 5 wroku 612 wcigu roku wicej ni jedn wmiesicu nie czytam ksiek Tabele wynikw bd wyglday nastpujco:
Wcale liczba % Liczba przeczytanych ksiek w roku <5 612 >12 Razem liczba % liczba % liczba % liczba %
Razem
Przy czym mona zrezygnowa zpodawania liczby odpowiedzi, nie mona natomiast zpodawania procentu zoglnej liczby respondentw. Tabele bd si rniy tylko liczb wierszy ikomrk nagwkow danego wiersza. Zobaczmy to na przykadzie pytania: 4. Do jakiego typu zaliczysz swoj rodzin? rodzina pena rodzina niepena rodzina rozbita rodzina zrekonstruowana konkubinat
101
Alicja Kaszyska
Liczba przeczytanych ksiek w roku wcale <5 612 >12 Razem liczba % liczba % liczba % liczba % liczba %
Rodzina Pena Niepena Rozbita Zrekonstruowana Konkubinat Razem
7. Zakoczenie (iwnioski)
W pracach opisowych zazwyczaj stosuje si zakoczenie lub podsumowanie. Zwykle zaczynamy od przypomnienia tematu lub (i) celu pracy. Potem bardzo krtko przedstawiamy, do czego doszlimy w kolejnych rozdziaach, wreszcie rysujemy plan dziaa, jakie naleaoby podj po ustaleniach dokonanych wtej pracy lub proponujemy kierunek dalszych bada. Zakoczenie iwnioski pojawiaj si na kocu prac badawczych. Tutaj spotkaam dwa wzory. Jeden zakoczenie podobnie jak wprzypadku prac opisowych jest uzupenione ownioski (wformie wyliczenia), ktre stanowi przedostatni cz zakoczenia. Drugi praca nie posiada typowego zakoczenia, tylko jednozdaniowe wprowadzenie do wnioskw, te podanych wpostaci wyliczenia, na kocu ktrego jest znw zaledwie jedno zdanie podsumowujce. Wzakoczeniu naley unika szczegw mamy je wpracy. Tu musimy wykaza si znajomoci uoglniania. Licz102
by przytaczamy tylko wtedy, gdy jest to naprawd niezbdne, bo bez nich uoglnienie nie oddaoby istoty sprawy.
7.1. Jak zacz zakoczenie przykady

Wybierajc temat Resocjalizacja przez prac osb pozbawionych wolnoci, chciaem w szerokim zakresie dokona rozeznania, jak realizowana jest resocjalizacja przez prac w zakadach penitencjarnych. Jednake podejmujc si rozpatrywania tego problemu, naley uwzgldni specyfik i uwarunkowania, w jakich omawiana dziaalno przebiega. Wpywaj na to obiektywne ograniczenia, takie jak: izolacyjne warunki wykonania kary pozbawienia wolnoci oraz osoba pozbawiona wolnoci. Przedstawiona w niniejszej pracy problematyka nie wyczerpuje wcaoci zagadnienia zwizanego zjednym z istotniejszych czynnikw resocjalizacyjnych skazanych.
(B.Wamka, Resocjalizacja przez prac osb pozbawionych wolnoci, Bydgoszcz 1998.)

Niniejsza praca ukazuje, jak wyglda sytuacja dziecka w rodzinie wiejskiej i czy zagwarantowane mu w Konwencji oPrawach Dziecka prawa s przestrzegane. Przyjte hipotezy zweryfikoway si pozytywnie, azamierzony cel zosta osignity.
(D.Hass, Prawa dziecka iich przestrzeganie wrodzinie, Supsk 1997.)

Celem niniejszej pracy byo wykrycie i analiza zalenoci midzy rodowiskiem rodzinnym azachowaniami przestpczymi badanej modziey. Wanalizach zgromadzonego materiau starano si odpowiedzie na problemy badawcze postawione wrozdziale II. Przedstawiony 103
Alicja Kaszyska w rozdziale III materia faktograficzny upowania do sformuowania nastpujcych wnioskw.
(R. Milachowski, rodowisko rodzinne a przestpczo nieletnich na przykadzie SDN w Chojnicach, Bydgoszcz 2004.)
7.2. Jak formuowa wnioski przykady

Formuowanie wnioskw wpunktach:
1. Badania wykazay, e odpowied na pytanie stanowice problem gwny Czy rodowisko rodzinne ma wpyw na przestpczo nieletnich? jest twierdzca. Oglnie mona bowiem stwierdzi, e rodowisko rodzinne wpywa na przestpczo modych ludzi, chocia sami nieletni tylko w30% obarczaj odpowiedzialnoci za swoje kopoty zprawem wanie rodzin. 2. Struktura rodziny pod wzgldem jej kompletnoci nie ma decydujcego wpywu na przestpczo modziey, nie pozostaje jednak bez znaczenia. Wrd badanych nieletnich 47,3% pochodzio zrodzin penych. 3. Warunki socjalno-bytowe badanych s istotnym czynnikiem zaburze przystosowania nieletnich. Brak pienidzy spowodowany gwnie tym, e rodzice nie pracuj zawodowo oraz ciasnota mieszkaniowa, przyczyniaj si do wchodzenia wkonflikt zprawem.
(R. Milachowski, rodowisko rodzinne a przestpczo nieletnich na przykadzie SDN w Chojnicach, Bydgoszcz 2004.) Formuowanie wnioskw opisowo (niekonieczne byo przypominanie wynikw bada wnawiasach, ale by moe tego wymaga promotor):
Z przeprowadzonych bada wynika, e wrd modziey najbardziej rozpowszechnion substancj psycho104
II. Przystpujemy dopisania aktywn jest alkohol. Odsetek uczniw, ktrzy upili si chocia raz (73,7%), jest znacznie wyszy ni tych, ktrzy podejmowali prby z narkotykami (35%). Najczciej spoywanym przez modzie napojem alkoholowym jest piwo (68%). Wie si to zczstym przebywaniem wpubach (26%), gdzie przy piwie modzie spdza wolny czas. Narkotykw prbowaa 1/3 badanych. Jest to bardzo wysoki odsetek, zwaywszy na fakt, e spoywanie narkotykw, jak ich rozpowszechnianie, jest wPolsce zpunktu widzenia prawa zjawiskiem zakazanym. Ogromne zagroenie wie si ztym, e narkotyki wbardzo szybkim tempie prowadz do uzalenienia, a leczenie narkomanw jest wyjtkowo trudne. Zjawisko palenia papierosw obejmuje mniejszy odsetek modziey (23%), jednak liczba wypalanych papierosw (1/3 badanych wypala powyej 10 papierosw dziennie) wiadczy onaogowym charakterze tego zjawiska.
(A. Kuriata, Postawy modziey licealnej Iawy wobec uzalenie od nikotyny, alkoholu inarkotykw, Toru 2002.)
7.3. Jak zakoczy zakoczenie przykady

Reasumujc powysze rozwaania, mona stwierdzi, e dzieci pragn podmiotowego traktowania ze strony rodzicw oraz akceptacji ich takimi, jakie s. Moliwe jest to po wzajemnym poznaniu swoich uczu, pragnie i de. Mam nadziej, e zebrane informacje pozwol rodzicom dostrzec konieczno przestrzegania praw dziecka iumoliwi im analiz wasnego postpowania. Dla lepszego zrozumienia praw dziecka iukazania jego sytuacji w rodzinie naleaoby zwikszy zakres bada, atake porwna zsytuacj wrodzinach miejskich. Naleaoby rwnie zastosowa inne metody badawcze oraz porwna je zwypowiedziami rodzicw. 105
Alicja Kaszyska Chocia badania nie wyczerpay tematu, to cel zosta osignity. Wykazano, e problem ochrony praw dziecka nadal nie jest wyczerpany iwci budzi kontrowersje. Zagwarantowane dzieciom w Konwencji prawa wci jeszcze nie s respektowane przez dorosych.
(D. Hass, Prawa dziecka iich przestrzeganie wrodzinie, Supsk 1997.)

Podsumowujc, naley stwierdzi, i badania ukazay wano poruszanego zagadnienia. Oceniajc resocjalizacyjny aspekt pracy na przykadzie Zakadu Karnego w Potulicach i oddziaw zewntrznych, trzeba zauway, i wanie poprzez prac spoecznie uyteczn, wykonywan zgodnie zwyuczonym zawodem, przygotowa mona osoby pozbawione wolnoci do prawidowego funkcjonowania wspoeczestwie.
(B. Wamka, Resocjalizacja przez prac osb pozbawionych wolnoci, Bydgoszcz 1998.) Niekiedy wpracach wogle nie ma zdania koczcego, s tylko wnioski. Jednak wtedy ma si wraenie, e czego brakuje. Iztym wraeniem czytelnik (czyli np. recenzent) zostaje, ana to nie powinnimy mu da szansy. Warto wic po wypunktowaniu wnioskw doda cho jedno krtkie zdanie koczce prac.
8. Bibliografia
Bibliografia, czyli wrozumieniu pracy magisterskiej czy dyplomowej, spis literatury, jest niezwykle wanym elementem pracy. Powszechnie panuje pogld, e im duszy spis literatury, tym lepiej dla pracy. Ito prawda, ztym e iten kij ma dwa koce. Jeli przesadzimy, wypisujc pozycje
106
ksikowe, druki albo rda, ktrych na oczy nie widzielimy, ryzykujemy tym, e kto, kto zna te dziea, zapyta nas onie na obronie pracy. Ryzykujemy te, bo nie wiemy, czy czasami wiedza tam zawarta nie jest ju zdezaktualizowana lub wrodowisku naukowym uchodzca za niewart cytowania iwspominania. Warto wic przed wpisaniem danej pozycji do bibliografii przynajmniej do niej zajrze. Wspisie literatury zamieszczamy wszelkie publikacje, zktrych korzystalimy w pracy. Dotyczy to wszystkich publikacji, ktre znalazy si w przypisach oraz pozostaych, ktre wpyny na tre pracy, chocia wadnym jej miejscu nie powoalimy si na ten konkretny tytu. Wykaz literatury zapisujemy podobnie jak przypisy, pamitajc odwch zasadniczych rnicach: na pocztku umieszczamy nazwisko autora, a po nim skrt imienia (imion) odwrotnie ni w przypisach, ktre rozpoczynamy od inicjau imienia autora na kocu adresu bibliograficznego nie umieszczamy numerw stron (wniektrych publikacjach, gwnie tych, ktre s zbiorami artykuw lub prac rnych autorw, mona poda zakres stron, zktrych si korzystao). Niekiedy dzielimy bibliografi na spis rde ispis literatury. Spotykamy si z tym np. w pracach z administracji i prawa, w ktrych analizujemy przepisy obowizujce w danej dziedzinie. Wtedy spisem rde bdzie spis aktw prawnych, ktre porzdkujemy nie wedug alfabetu, awedug hierarchii, anastpnie wedug roku, wjakim prawo zostao uchwalone. Najwysza wic bdzie Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, potem ustawy, potem ministerialne rozporzdzenia, a do uchwa rad miast igmin iroz107
Alicja Kaszyska
porzdze wydanych przez burmistrzw i wjtw. Jeeli rde tej samej rangi jest kilka, porzdkujemy je chronologicznie (zwykle promotor okrela, czy od najstarszych do najmodszych czy odwrotnie). Przykad wykazu aktw prawnych: 1. Ustawa zdnia 14 czerwca 1960 roku Kodeks postpowania administracyjnego (Dz. U. Nr 98, poz. 1071). 2. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku Kodeks rodzinny iopiekuczy (Dz. U. Nr 117, poz. 757 zpn. zm.). 3. Ustawa zdnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 106, poz. 668 zpn. zm.). 4. Ustawa zdnia 26 stycznia 1982 roku Karta nauczyciela (tekst jednolity: Dz. U. Nr 56, poz. 357 zpn. zm.). 5. Ustawa zdnia 8 marca 1990 roku osamorzdzie gminnym (Dz. U. nr 13, poz. 74 zpn. zm.). 6. Ustawa zdnia 26 lipca 1991 roku opodatku dochodowym od osb fizycznych (tekst jednolity: Dz. U. Nr 141, poz. 94 zpn. zm.). 7. Ustawa zdnia 2 lipca 1994 roku onajmie lokali mieszkalnych (tekst jednolity: Dz. U. Nr 120 poz. 787 zpn. zm.). 8. Ustawa zdnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny (Dz. U. Nr 128, poz. 840 zpn. zm.). 9. Ustawa zdnia 26 listopada 1998 roku odochodach jednostek samorzdu terytorialnego wlatach 19992001 (Dz. U. nr 95, poz. 1041). 10. Ustawy budetowe na lata 1995, 1996, 1997, 1998, 1999, 2000, 2001.
108
11. Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 27 kwietnia 1999 roku wsprawie dodatkw mieszkaniowych (Dz.U. Nr 40, poz. 403). 12. Rozporzdzenie Rady Ministrw zdnia 16 lutego 2001 roku zmieniajce rozporzdzenie w sprawie okrelenia wzorw wnioskw oprzyznanie dotacji celowej dla gmin na dofinansowanie wypat dodatkw mieszkaniowych oraz wzory rozlicze tych dotacji (Dz. U. Nr 13, poz. 105). 13. Uchwaa Skadu Piciu Sdziw Naczelnego Sdu Administracyjnego zdnia 19 maja 1997 (OPK 34/97). 14. Orzeczenie Trybunau Konstytucyjnego zdnia 23 padziernika 1995 roku (sygn. akt OTK 1995 nr 2, poz. 11). 15. Komunikat Prezesa Zakadu Ubezpiecze Spoecznych zdnia 13 maja 2000 roku wsprawie kwoty najniszej emerytury irenty. 16. Uchwaa Nr XXVI/346/2000 Rady Miejskiej wNakle n. Not. z dnia 19 lipca 2000 roku w sprawie czynszu regulowanego za lokale mieszkalne. Jeeli w pracach s rda elektroniczne, rwnie mamy kilka moliwoci umieszczenia ich wbibliografii: mona je wczy wbibliografi irazem zinnymi publikacjami uoy alfabetycznie mona dokona podziau bibliografii, w zalenoci od potrzeb na: rda pozycje ksikowe (l u b : publikacje zwarte) artykuy wczasopismach (l u b : czasopisma) publikacje elektroniczne.
109
Alicja Kaszyska
Podzia ten mona zastosowa we wszystkich pracach, pod warunkiem jednak, e mamy odpowiednio duo pozycji bibliograficznych. Przy kilkunastu nie warto, poniewa bdzie rzucao si woczy, e jest ich mao. Wykaz literatury zamieszczamy po zakoczeniu, a przed aneksem. Wyjtkiem s prace katechetyczne. Tam zazwyczaj bibliografia zamieszczona jest na pocztku, zaraz za spisem treci.
9. Spisy treci iinne spisy

Spis treci wpracy magisterskiej idyplomowej umieszczamy zaraz za stron tytuow. Spis treci musi odzwierciedla budow pracy. Numeracja rozdziaw ipodrozdziaw jest rzecz wtrn, zwykle jest sugerowana przez promotora. Wstp izakoczenie zazwyczaj nie s nazywane rozdziaami, cho nie jest bdem potraktowanie ich jak rozdziau. Mona wic numerowa tak: Wstp Rozdzia I. Rozdzia II. Rozdzia III. Zakoczenie Bibliografia Spis fotografii Aneks lub: Rozdzia I. Wstp
110
Rozdzia II. Rozdzia III. Rozdzia IV. Rozdzia V. Zakoczenie Bibliografia Spis fotografii Aneks Podrozdziay numerujemy za pomoc liczb, anie liter. Po numerach rozdziaw stawiamy kropki, nie nawiasy. Przykady spotykanych wpracach sposobw numerowania rozdziaw ipodrozdziaw:
III. SPOSOBY PRZENIKANIA MIESZCZAN DO STANU SZLACHECKIEGO WXVII WIEKU.......................... 24 Przybranie nazwiska szlacheckiego......................... 24 Maestwo ze szlachciank.................................... 28 Pozew do trybunau................................................. 31 Faszerstwa pieczci krlewskich............................ 35 Protekcja iwyksztacenie......................................... 40 Suba wojskowa...................................................... 42 Mieszczanie krakowscy autentykiem. ...................... 44 PRZYPISY DO ROZDZIAU III..................................... 47 ROZDZIA III. NALICZANIE DODATKW MIESZKANIOWYCH.................................................................. 31 3.1. Wysoko dodatkw isposb ich naliczania.... 31 3.2. Ustalanie wydatkw do obliczenia dodatku mieszkaniowego................................................................ 35 3.2. Tryb przyznawania dodatkw mieszkaniowych...42 3.4. Wypata dodatkw mieszkaniowych................ 46
***
***
111
Alicja Kaszyska ROZDZIA III. ANALIZA BADA WASNYCH....... 35 3.1. Charakterystyka terenu bada ibadanej populacji.. 35 3.1.1. Charakterystyka terenu bada.................... 35 3.1.2. Charakterystyka badanej populacji............. 37 3.1.2.1. Badani wychowankowie......................... 37 3.1.2.2. Badani rodzice....................................... 39 3.2. Analiza wywiadw zwychowankami................ 40 3.2.1. Oglna charakterystyka rodzin badanych wychowankw............................................................ 40 3.2.2. Sytuacja socjalno-bytowa badanej zbiorowoci....44 3.2.3. Realizacja funkcji wychowawczo-socjalizacyjnej wrodzinach badanych nieletnich................... 48 3.2.4. Patologie wrodzinie.................................... 53 3.2.5. Atmosfera wrodzinie.................................. 55 3.2.6. Wpyw rodowiska rodzinnego na popenienie przestpstwa wsubiektywnej ocenie badanych..... 58 3.3. Analiza wywiadw zrodzicami......................... 59 3.3.1. Warunki wychowawcze wrodzinie............. 59 3.3.2. Przebieg rozwoju osobowoci nieletnich wopinii rodzicw........................................................... 66 3.3.3. Uwagi orodzicach udzielajcych wywiadu............71 Przypisy...................................................................... 74
Oprcz spisu treci wpracy mog pojawi si spisy tabel, rysunkw ifotografii, oile oczywicie takowe pojawiy si wtekcie. Jeeli podpisujc te elementy, skorzystamy zzakadki: O d w o a n i a idalej polecenia: W s t a w p o d p i s , to bdziemy mogli zrobi je automatycznie. Wicej na ten temat przeczytamy wkolejnym rozdziale.
112
10. Aneks (zacznik)

W aneksie (zaczniku) zawieramy dodatkowe materiay, ktre wi si zprac, ale nie s jej integraln czci. Moe to by: mapka terenu, wytwory badanych (np. rysunki lub fotografie prac), kwestionariusze ankiet (wane: niewypenione), scenariusze zaj itp. Kady zacznik powinien mie tytu inumer, na ktry powoujemy si wtekcie pracy. Co do numerowania stron zacznikw, s dwie szkoy. Jedni uwaaj, e zacznik jest integraln czci pracy magisterskiej lub dyplomowej i jako taki powinien mie numeracj, bdc dalszym cigiem numeracji pracy. Inni stoj na stanowisku, e aneks skada si zniezalenych dokumentw ikady znich powinien mie numeracj osobn. Wydaje si, e ten drugi sposb jest bardziej logiczny.
III. Jak poradzi sobie zkomputerow wersj pracy?

Co do formy, wymagania oczywicie okrela promotor. Najczciej jednak wymaga on tylko, aby praca wygldaa typowo, czyli strona zawieraa okoo 1800 znakw (rednio 30 linijek po 60 znakw jest to tzw. strona maszynopisu znormalizowanego). Interlinia ma wynosi 1,5, aczcionka 14 pt (przy czym doda tu naley, e dotyczy to czcionki Times New Roman). To wszystko definiujemy, przygotowujc szablon pracy (patrz nastpny rozdzia). Obecnie wikszo uczelni zaleca pisanie pracy czcionk 12pt. Jest ztym jeden problem. Wjednej linii mieci si wtedy znacznie powyej 60 znakw, ainterlinia wydaje si nienaturalnie szeroka (o ile zachowa si 30 linii na stronie). Dobrze byoby wtedy zwikszy marginesy, eby tekst wyglda dobrze, aliczba znakw na stronie wprzyblieniu rwnaa si liczbie znakw na stronie znormalizowanej. Wkadym przypadku najlepiej zapyta promotora, czy ma okrelone wymagania co do wygldu strony. Osobicie radz unikania pozornego powikszania pracy przez zwikszanie rozmiaru czcionki lub odlegoci midzy liniami, dodawania centymetrw do marginesw itp. To wida przy pierwszym spojrzeniu na prac. Zwykle na 40 stronach pracy (a takie najczciej chcemy powikszy) niewiele zyskujemy, bo do trzech stron, ach napompowania objtoci jest zdaleka widoczna. Lepiej do115
Alicja Kaszyska
oy ilustracje, schematy, dodatkowe tabele lub wykresy do istniejcych ju tabel oraz spisy tabel, wykresw, ilustracji. Praca zyska wtedy ina iloci, ina jakoci. Dla porzdku musz przypomnie, e to wydanie oparte jest na wersji Worda 2007.
1. Ustawienia podstawowe
Zanim zaczniesz pracowa, zrb jedn bardzo wan rzecz. Przyjrzyj si, czy Twj ekran Worda wyglda tak, jak ten, ktry widzisz na ilustracji poniej. Zwr uwag na dwa elementy pasek: S z y b k i d o s t p oraz linie wyznaczajce granice tekstu.
116
1.1. Pasek narzdzi: Szybki dostp

Moesz go uoy imodyfikowa sam wprosty sposb. Moesz wic take ustawi ikonki dokadnie tak, jak na poniszej ilustracji. Kliknij na znajdujc si na kocu paska: S z y b k i d o s t p strzak i zaznacz lub odznacz klikniciem odpowiednie ikonki. Jeli chcesz, by wpasku szybkiego dostpu znalazo si wicej ikon lub inne, otwrz: W i c e j p o l e c e lub kliknij wpasek: S z y b k i d o s t p prawym klawiszem myszy iskorzystaj zpolecenia: D o s t o s u j p a s e k n a r z d z i : S z y b k i d o s t p (wyglda troch inaczej ni ten, ktry otwiera si zlisty rozwijanej, ale atwo si nim posuy).
1.2. Granice tekstu

Linie, ktre wida na stronie po otwarciu nowego dokumentu, s granicami tekstu. Moim zdaniem uatwiaj roz117
Alicja Kaszyska
mieszczanie wszystkich elementw dokumentu. Zazwyczaj je wczam (wkadej chwili mona je wyczy). N i e w i d a i c h n a w y d r u k u . Aby byy widoczne, naley klikn wkolorowe logo pakietu Office wlewym grnym rogu ekranu, anastpnie postpowa, jak pokazano na rysunkach poniej (klikn kolejno na: O p c j e p r o g r a m u W o r d , Z a a w a n s o w a n e , zaznaczy okienko: P o k a g r a n i c e t e k s t u ).
118
2. Strona tytuowa
Na stronie tytuowej najczciej podaje si dane wnastpujcej kolejnoci od gry: nazwa uczelni nazwa wydziau autor pracy (niej niekiedy trzeba wpisa numer albumu) tytu pracy (niekiedy po nim znajduje si podtytu zawajcy zakres pracy) promotor i katedra (zakad lub instytut), gdzie praca zostaa napisana miejscowo irok.
119
Alicja Kaszyska
AKADEMIA BYDGOSKA IM. KAZIMIERZA WIELKIEGO w Bydgoszczy WYDZIA HUMANISTYCZNY
Angelica Okrasa
OBRAZ RODZIN MAESTW W WYBRANYCH POWIECIACH ELIZY ORZESZKOWEJ
Praca magisterska napisana pod kierunkiem dra Mariusza Zawodniaka
Bydgoszcz 2003
120
Uwaga! Na stronie tytuowej bardzo czsto trafia si bd ortograficzny powstajcy przez mecha niczne stosowanie zasady pisowni skrtu wyrazu: doktor. To prawda, e skrt dr pi szemy bez kropki, lecz na stronie tytuowej wyraz ten wystpuje najczciej wdopenia czu (pod kierunkiem doktora). Naley wic pisa go z kropk: p o d k i e r u n k i e m d r . lub korzysta zdrugiej moliwoci: p o d k i e r u n k i e m d r a (bez kropki). S to jedyne poprawne moliwoci.
3. Szablon pracy
Szablon pracy dyplomowej i magisterskiej uatwi zachowanie prawidowego ukadu graficznego pracy. Wszablonie zapisane s odpowiednie marginesy, odlegoci midzy liniami, rne rodzaje krojw iwielkoci czcionek wzalenoci od tego, czy oznaczony tekst to tytu rozdziau, podrozdziau, cytat, ktry chcemy wyrni wtekcie, tytu tabeli, podpis pod rysunkiem lub ilustracj Kto zrobi sobie szablon dokumentu F i s z k a . d o t ( F i s z k a . d o t x ) , wie ju co nieco na ten temat. Aby przygotowa szablon pracy dyplomowej lub magisterskiej (to oczywicie tylko proponowany wzr), musimy kolejno wykona nastpujce polecenia:
121
Alicja Kaszyska
Klikamy na kolorowe logo pakietu Office wlewym grnym rogu). Wybieramy: N o w y , anastpnie: M o j e s z a b l o n y izaznaczamy wybr typu dokumentu: S z a b l o n .
122
Zatwierdzamy wybr: O K . Najlepiej od razu zapisa ten nowy dokument jako szablon wodpowiednim folderze (szablony maj wasny folder). W tym celu klikamy ponownie na P r z y c i s k p a k i e t u O f f i c e . Wybieramy: Z a p i s z j a k o .
123
Alicja Kaszyska
Zapisujemy jako typ: W o r d s z a b l o n d o k u m e n t u (*.dotx lub *.dot jeli chcesz, eby prac mona byo odczyta w komputerach z wczeniejsz wersj Worda) w katalogu S z a b l o n y , ktry automatycznie pokae si wodpowiednim okienku.
Po zapisaniu pliku trzeba zaj si ustawieniem wszystkich potrzebnych parametrw. Otwieramy menu: U k a d s t r o n y : M a r g i n e s : N i e s t a n d a r d o w e izmieniamy szerokoci marginesw: Grny: 2 Dolny: 3 Lewy: 4 (lub 3,5) Prawy: 1,5 (lub 2)
124
125
Alicja Kaszyska
Klikamy OK. Nastpie ustawiamy numeracj stron. W menu: W s t a w i a n i e otwieramy: N u m e r s t r o n y , a nastpnie wybieramy odpowiednie pooenie. W pracach najczciej stosuje si numerowanie ugry strony na rodku.
Oczywicie, jeli promotor zayczy sobie inny sposb numeracji stron, wybieramy wskazane przez niego parametry. Poniewa nasza praca ma numeracj ugry strony, likwidujemy numer na pierwszej stronie kadego rozdziau. Po zatwierdzeniu numeracji stron program automatycznie otworzy si woknie: N a r z d z i a n a g w k w i s t o p e k . Zaznaczamy wnim okienko: I n n e n a p i e r w s z e j s t r o n i e , kasujemy numer strony izamykamy cae okno.
126
Uwaga! Numerujc strony ugry kartki (wnagw ku), pierwsz kartk kadego rozdziau gwnego powinnimy zostawi nienume rowan, analogicznie numerujc strony udou kartki (wstopce), zostawiamy nienu merowan ostatni stron rozdziau gw nego.
Od tego momentu numer na pierwszej stronie kadego rozdziau bdzie niewidoczny.
3.1. Formatujemy style

Teraz ustawimy parametry czcionki iakapitw oraz stworzymy kilka nowych stylw, ktre przydadz si wnaszej pracy. Style s to wzory pisma, jakie bdziemy stosowa wcaej pracy dla: tekstu gwnego, tytuw rozdziaw, tytuw podrozdziaw, podpisw pod ilustracjami i nad tabela127
Alicja Kaszyska
mi, cytatw itp. itd. Oczywicie, mona na bieco, wtrakcie pisania, zmienia typ czcionki i akapitu, korzystajc zmenu: C z c i o n k a oraz A k a p i t (wzakadce: N a r z d z i a g w n e ), ale wtedy musimy pamita np. w rozdziale czwartym, jak czcionk podpisywalimy rysunek w rozdziale 1 i formatowa kadorazowo i osobno kolejne podpisy. Jeli uznamy (lub promotor uzna), e trzeba zmieni wygld podpisw, bdziemy musieli poprawia kady zosobna, strona po stronie. Uycie S t y l u pozwala na dokonanie zmian okrelonego formatowania w caym rozdziale lub wcaej pracy, dokonujc tylko jednej modyfikacji, wanie modyfikacji S t y l u . Szablon N o r m a l , zktrego zwykle korzystamy, piszc cokolwiek wWordzie, zawiera bardzo wiele rnych stylw. Nie wszystkie bd potrzebne w naszej pracy. Wikszo uywana jest automatycznie iwcale nie bdziemy musieli wnie ingerowa. Warto jednak niektre zmodyfikowa oraz stworzy kilka nowych. Proponuj nastpujce: c y t a t n o r m a l suy do zapisania cytatu czcionk mniejsz ni reszta tekstu, zwciciami zobu stron c y t a t k u r s y w a podobny do poprzedniego, rni si tylko pochyleniem kroju pisma, te suy do zapisu cytatw, ale s to np. wypowiedzi zankiet badanych albo fragmenty wytworw badanych (np. prac uczniowskich, pamitnikw, analizowanych dzie literackich) b i b l i o g r a f i a pozwala na zapisanie spisw bibliograficznych ztrzycentymetrowym wysuniciem pierwszej linijki
128
r o z s t r z e l o n y pozwala na wyrnienie podtytuw, nie bdcych tytuami rozdziaw ipodrozdziaw oraz niektrych wyrazw, np. zdefiniowanych poj p o d p i s (pod ilustracj), uywany te do formatowania tytuw tabel t a b e l a ten styl pozwala na jednolite sformatowanie komrek wszystkich tabel u w a g a d o t a b e l i ten styl suy do formatowania objanie do tabel, schematw, rysunkw, fotografii, m.in. tak sformatowane s informacje ordach danych. Inne wystarczy zmodyfikowa, aby praca nad prac przyniosa oczekiwany efekt. Drobne modyfikacje stylu normalnego Najpierw jednak zmodyfikujemy s t y l n o r m a l n y (zwany w poprzednich wersjach Worda s t a n d a r d o w y m ), ktrym bdziemy pisa tekst kolejnych rozdziaw naszej pracy. Wzapisanym przez nas dokumencie praca dyplomowa.dot lub praca dyplomowa.dotx otwieramy menu S t y l e .
129
Alicja Kaszyska
Woknie jest wiele stylw, wikszoci nie bdziemy uywa, ale na licie mog pozosta. Gdyby kto jednak chcia si pozby niepotrzebnych, moe to zrobi, korzystajc zZ a r z d z a n i a s t y l a m i (polecenie pod ostatni ikonk na licie stylw). My zajmiemy si modyfikacj lub tworzeniem stylw, ktre bd potrzebne wpracy. Zaczniemy od stylu normalnego. Prawym klawiszem myszy kliknij na: Normalny iwybierz: Modyfikuj.
130
W ten sposb otworzylimy okno: M o d y f i k o w a n i e stylu.
Uwaga! Jeli wwygldzie czcionki zjakiego powo du trzeba zmieni wicej parametrw ni tylko typ i wielko, naley wej w menu: C z c i o n k a z listy rozwijanej w lewym dol nym rogu.
131
Alicja Kaszyska
Modyfikujemy akapit
Jestemy znw woknie: M o d y f i k o w a n i e s t y l u . Dokonujemy wyboru: W n o w y c h d o k u m e n t a c h n a p o d s t a w i e s z a b l o n u (jak na rysunku poniej). Warto przy tej okazji wyjani kilka poj ztego okna. Ugry znajduje si nazwa stylu, ktry modyfikujemy. Poniej nazwa stylu, ktry ma by uyty po zakoczeniu akapitu pisanego stylem, oktrym teraz mwimy. Akapity tekstu gwnego najczciej pisane s tym samym stylem, wic w jednym i drugim okienku zobaczymy t sam nazw. Jednak jeli w okienku grnym bdzie ktrykolwiek styl typu: N a g w e k , to w okienku znajdujcym si niej zobaczymy (lub wpiszemy) styl N o r m a l .
132
Wduym biaym oknie moemy zobaczy, jak bdzie wyglda nasz tekst, aniej znajduj si dane charakteryzujce styl (w tym przypadku styl N o r m a l ), ktrego modyfikacji dokonalimy. Oprcz danych dotyczcych kroju i stopnia czcionki oraz wszelkich danych akapitu, mamy tu jeszcze dwie informacje. Pierwsza brzmi: K o n t r o l a b k a r t w i w d w . To oznacza, e styl nie pozwoli nam na pozostawienie na kocu strony tylko jednej linijki znastpnego akapitu (tzw. wdowa), atake nie przeniesie nam na nastpn stron tylko jednej, ostatniej linijki akapitu (tzw. bkart). Druga informacja mwi nam, e jest to tzw. szybki styl. To oznacza, e moemy si do niego dosta bezporednio zekranu gwnego menu (na ilustracji poniej szybkie style s zaznaczone). Obydwa parametry mona zmieni.
133
Alicja Kaszyska
Tworzymy styl cytat normal Styl ten suy nam bdzie do cytowania i wyrniania w tekcie literatury przedmiotu, czyli fragmentw z rnych opracowa, o ile nie bd znajdoway si wewntrz akapitu. Aby utworzy ten styl iwszystkie nastpne, otwieramy okno S t y l iklikamy na ikonk N o w y s t y l .
Wotwartym oknie formatujemy wygld akapitu:
134
Zatwierdzamy dokonane zmiany. Styl: C y t a t n o r m a l jest gotowy. Podobnie tworzymy pozostae potrzebne nam style. Najbliszy stylowi: C y t a t n o r m a l jest styl: C y t a t k u r s y w a . Rni si od niego tylko tym, e uyta czcionka jest czcionk pochy. eby sobie uatwi prac, uyjemy opracowanego ju stylu: C y t a t n o r m a l .
135
Alicja Kaszyska
136
Modyfikujemy styl Bibliografia Styl otej nazwie jest wbudowany wstyle programu. Musimy go jednak odnale izmodyfikowa.
137
Alicja Kaszyska
Wnowo otwartym oknie zaznaczamy odpowiednie opcje:
Teraz styl: B i b l i o g r a f i a znajdziemy na licie stylw. Wybieramy go wic i modyfikujemy. Za podstaw przyjmujemy styl: N o r m a l n y .
138
139
Alicja Kaszyska
W pozycji: S t y l n a s t p n e g o a k a p i t u wybieramy: B i b l i o g r a f i a , poniewa caa cz tak zatytuowana skada si zjednakowych akapitw, kady zzapisem jednej pozycji bibliograficznej. Wtej czci pracy wzasadzie nie uywamy innych stylw.
Zatwierd otwarte okna przyciskiem OK. Iju masz kolejny wasny styl wszablonie: P r a c a d y p l o m o w a . Tworzymy styl Tabela Bdzie suy do zapisywania wjednakowy sposb danych w tabelach oraz na rysunkach i schematach. eby tabele wyglday dobrze, warto przy ich formatowaniu wzi pod uwag kilka zasad: 1. Jeli to tylko moliwe, wszystkie tabele powinny mie jednakow szeroko. Jeli jednak jest to niemoliwe, bo
140
znacznie si od siebie rni liczb kolumn, to zadbajmy przynajmniej oto, by wszystkie byy wyrodkowane. 2. Wszystkie nagwkowe wiersze oraz kolumny powinny wyglda jednakowo we wszystkich tabelach (krj iwielko czcionki, pooenie, kolor ta). 3. Czcionka w tabeli powinna by o stopie lub dwa mniejsza ni stosowana wtekcie gwnym pracy. Dziki temu tabele bd si adnie komponowa na stronie. Tabele, wktrych zastosowano czcionk identyczn jak wtekcie gwnym, zawsze wygldaj na zbyt due. 4. Wtabelach ztekstem odlegoci midzy poszczeglnymi linijkami tego samego akapitu wtabeli powinny by niewielkie (wystarcz pojedyncze), natomiast midzy akapitami nieco wiksze. Te wszystkie parametry trzeba ustawi wstylu, eby potem bez koca nie poprawia wygldu tabel wnaszej pracy.
141
Alicja Kaszyska
Po otwarciu rozwijanego menu: F o r m a t u j i wybraniu: A k a p i t otworzy si odpowiednie okno, wktrym dokonamy kolejnych zmian.
Czas znowu na zaakceptowanie ustawie przyciskami OK wotwartych oknach. S t y l T a b e l a gotowy. Tworzymy styl Uwaga do tabeli Za pomoc tego stylu pod tabelami lub rysunkami zapisujemy objanienia lub rda przedstawianych danych. Nowy styl bdzie utworzony na bazie stylu: N o r m a l n y . Zasady postpowania przy tworzeniu nowego stylu ju znamy. Kolejno czynnoci pokazuj ponisze rysunki.
142
Kolejne zmiany jak poprzednio dokonujemy woknie: A k a p i t .
143
Alicja Kaszyska
Po zamkniciu (OK) otwartych okien styl bdzie gotowy do uycia. Tworzymy styl Rozstrzelony Tego stylu bdziemy uywa do rdtytuw, ktre nie s tytuami rozdziaw. Kolejny raz otwieramy okno: S t y l e .
Zatwierd zmian czcionki O K . Wr do punktu 6. poprzedniego okna izmenu: F o r m a t u j wybierz: C z c i o n k a , anastpnie: A k a p i t . Zmie wskazane parametry.
144
Zatwierdzamy OK kolejne okna. Wten sposb utworzylimy najbardziej potrzebne nam style.
145
Alicja Kaszyska
Modyfikowanie stylw: Nagwek 1, Nagwek 2, Nagwek 3 Wymienione wyej style s uywane do pisania tytuw rozdziaw ( N a g w e k 1 ) , podrozdziaw ( N a g w e k 2 ) , a jeli podrozdzia dzieli si dalej, to: N a g w e k 3 . Bardzo rzadko si zdarza, eby dalsze podrozdziay dzieliy si na jeszcze drobniejsze, ale gdyby tak byo, mona rwnie zmodyfikowa styl: Nagwek 4 itd.
Uwaga! Word myli uytkownikw, uywajc termi nu n a g w e k wdwch znaczeniach: Nagwek jest to cz strony ponad tekstem (tam znajduje si np. numer strony lub tzw. ywa pagina). Nagwki (1, 2, 3 9) to style, ktrych uy wamy do zapisywania tytuw rozdziaw i podrozdziaw. S bardzo przydatne, bo po napisaniu pracy pozwalaj wprosty spo sb stworzy spis treci.
Proponuj zmodyfikowa styl: N a g w e k 1 , 2 , 3, zmieniajc czcionk na najpopularniejszy do zapisywania tytuw Arial oraz dokonujc drobnych zmian wparametrach akapitu. Moim zdaniem to spowoduje, e praca bdzie wygldaa lepiej. Najbardziej widoczne zmiany to: zmiana czcionki tytuw rozdziaw gwnych na wersaliki (czyli wielkie litery), zmniejszenie wtytuach rozdziaw interlinii, zlikwidowanie wcicia iwyrwnanie do lewej.
146
Woknie: S t y l otwieramy: N a g w e k 1 .
Modyfikujemy czcionk:
147
Alicja Kaszyska
Zatwierdzamy OK. Wracamy do punktu 5. wpoprzednim oknie izmenu: F o r m a t u j wybieramy: A k a p i t .
148
Podobnie postpujemy ze stylem: N a g w e k 2 .
Modyfikujemy czcionk stylu: N a g w e k 2 .
149
Alicja Kaszyska
Zatwierdzamy O K . Teraz z poprzedniego okna, z menu: F o r m a t u j wybieramy: A k a p i t . Modyfikujemy parametry akapitu wstylu: N a g w e k 2 .
Modyfikujemy styl: N a g w e k 3 . Powtarzamy te same czynnoci, ktre wykonalimy przy modyfikowaniu stylu: N a g w e k 2 . Jedyn rnic jest wielko czcionki. Ustawiamy j na 12 pt.
150
Uwaga! Jeli kto chciaby, aby czcionka tytuw rozdziaw i podrozdziaw bya nieco wiksza, mona j zwikszy o2 pt, awic: Nagwek 1 moe korzysta zczcionki Arial 18 pt, Nagwek 2 16 pt, aNagwek 3 14 pt.
Numeracj rozdziaw i podrozdziaw proponuj wstawia rcznie, bo Word niezbyt dobrze sobie ztym radzi. Jeeli wewntrz pracy wystpuj listy numerowane lub wypunktowane, Word nie zawsze rozrnia, ktra numeracja ma by kontynuowana, nawet jeli kada jest winnym stylu (jedna np. wstylu N o r m a l n y , druga w stylu N a g w e k 1 ). Zdarza si nawet niekiedy, e poprawia na swj sposb numeracj ipo kadym otwarciu pliku musimy zmienia j ponownie. Po zdefiniowaniu stylw, ktrych bdziemy uywa wnaszym szablonie, zostao niewiele do ustalenia. Koniecznie jednak trzeba wyczy opcj automatycznego dzielenia wyrazw (jeli taka jest wczona). Sposb dzielenia wyrazw wybieramy wzakadce: U k a d strony.
151
Alicja Kaszyska
Uwaga! Word nie najlepiej sobie radzi zautomatycz nym dzieleniem wyrazw. Lepiej mu na to nie pozwoli, bo jeeli cokolwiek dopiszemy lub skrelimy wnaszej pracy, Word automa tycznie dokona zmian wdzieleniu wyrazw i caa publikacja zacznie si nam rozje da. Najlepiej unika dzielenia wyrazw (co jednak wprzypadku kiedy chcemy mie tekst rwniutko uoony z prawej i lewej strony nie wyglda adnie) albo zrobi to rcznie.
Word ma te inne do dolegliwe ustawienie, a jest nim automatyczne wstawianie wielkiej litery po kadej kropce ienterze, awic np. po skrcie zakoczonym kropk ipo kadym uyciu entera, czyli take wtedy, gdy tworzymy list wypunktowan, wkomrkach tabel itp. Automatyczne wstawianie wielkiej litery po kropce nie uatwia, a wrcz utrudnia pisanie. Najlepiej zrezygnowa z tego dyskusyjnego uatwienia. Aby je wyczy, musimy dokona zmian wustawieniach autokorekty.
152
Otworzy si nam okno umoliwiajce zmiany opcji autokorekty.
153
Alicja Kaszyska
Warto sprawdzi pozostae ustawienia na tej stronie. Wmojej pracy sprawdza si widoczny powyej ukad opcji. Po wczeniu przycisku: O p c j e a u t o k o r e k t y otworzy nam si waciwe okno, wktrym bdziemy mogli wyczy dokuczliwe funkcje.
4. Jeszcze kilka przydatnych ustawie

Przed rozpoczciem pisania warto ustawi w programie kilka przydatnych opcji. Otwieramy menu znajdujce si pod logo pakietu.
154
Jest tam kilka zakadek. Dokonujemy wnich nastpujcych zaznacze. Nie wszystkie s konieczne, ale s identyczne zustawieniami wybranymi przeze mnie, wic iuwagi, ktre zamieszczam wtej ksice, bd bardziej przydatne. Najlepiej wic otwiera kolejne zakadki i sprawdza, czy ustawienia wkomputerze s identyczne ztymi, ktre pokazuj. 1. Zakadka: P o p u l a r n e
155
Alicja Kaszyska
2. Zakadka: W y w i e t l a n i e
3. Zakadka: S p r a w d z a n i e zostaa omwiona w poprzednim podrozdziale. 4. Zakadka: Z a p i s y w a n i e Tutaj nie trzeba nic przestawia. Warto sprawdzi, czy na pewno zaznaczona jest opcja automatycznego zapisywania iwybra, co ile minut ma ono nastpi. Jeli wpiszemy np., e program ma automatycznie zapisywa tekst co 5 minut, to moemy by pewni, e wrazie jakiej awarii nie stracimy wicej, ni te 5 minut pracy. 5. Zakadka: Z a a w a n s o w a n e Lepiej tu nie grzeba. Zostawiamy bez zmian.
156
6. Zakadka: D o s t o s o w y w a n i e Po prawej stronie znajduje si zestaw ikon, jakie mamy wmenu: S z y b k i d o s t p . Wczeniej ju proponowaam, eby znalazy si wnim ikony te same, ktre ja ustawiam sobie na komputerze, poniewa uatwi to korzystanie zniniejszego poradnika. Oczywicie, jeli kto dobrze zna Worda 2007, moe sobie ustawi ikonki dowolnie.
157
Alicja Kaszyska
Pozostae zakadki, czyli: D o d a t k i , C e n t r u m z a u f a n i a oraz Z a s o b y pozostawiamy bez zmian. Szablon w zasadzie mamy gotowy. Oczywicie, w kadej chwili mona go zmieni, doda nowe style, przeksztaci te, ktre ju istniej. Naley pamita tylko otym, e pniejsze zmiany bd dotyczy tylko dokumentu biecego inowo powstaych, anic nie zmieni wdokumentach ju istniejcych.
158
Przed zamkniciem pliku zmieniamy styl pierwszego akapitu na: N a g w e k 1 . Zapisujemy zmiany i zamykamy okno: p r a c a d y p l o m o w a . d o t lub p r a c a d y p l o m o w a . d o t x . To na razie wszystkie modyfikacje. Moemy przystpi do pisania.
5. Zaczynamy wpisywa tekst

Zasada gwna: najpierw wpisujemy, potem formatujemy (czyli ukadamy na kolejnych stronach tak, eby praca wygldaa profesjonalnie). Tworzymy wfolderze: M o j e d o k u m e n t y folder: P r a ca dyplomowa. Proponuj, aby kady rozdzia pracy zapisywa jako odrbny plik (chyba e praca ma mniej ni 40 stron, wtedy nie warto). Dziki temu szybciej bdzie przebiegao przewijanie stron, atwiej nam bdzie ogarn mniejsze caoci, nie bdziemy mieli kopotu zodszukaniem odpowiedniego fragmentu tekstu. W menu ukrytym pod logo pakietu wybieramy: N o w y . Otworzy si okno: N o w y d o k u m e n t .
159
Alicja Kaszyska
Iwkolejnym oknie szablon: p r a c a d y p l o m o w a .
Klikamy O K wkolejnych oknach irozpoczynamy pisanie. Pamitamy ozapisaniu pliku, najlepiej jeszcze przed rozpoczciem wpisywania tekstu. Do wpisywania tekstu wybieramy wmenu widok: W e r s j a r o b o c z a . Nie bdziemy co prawda widzie ukadu, jaki tekst ma mie na stronie, ale na tym etapie wcale nie jest to wane. Bdziemy mogli za to korzysta zprzydatnej funkcji powrotu do tekstu po wpisaniu przypisu, ktra nie dziaa wukadzie wydruku. Dokadniej otym wdziale przypisy.
160
Z widoku: U k a d w y d r u k u skorzystamy po zakoczeniu wpisywania treci rozdziau, gdy przystpimy do formatowania tekstu. Jeszcze raz przypominam. Choby nie wiem jak nas korcio, formatujemy tekst dopiero po jego wpisaniu iustaleniu ostatecznej wersji. Inaczej robimy tylko wwyjtkowych przypadkach, oktrych bdzie mowa dalej. Zaczynamy od tytuu pierwszego rozdziau. Bdzie napisany stylem N a g w e k 1 . (Jak ju nadmieniam, dziki wykorzystaniu stylw N a g w e k 1 , N a g w e k 2 , N a g w e k 3 pod koniec pracy zrobimy szybko i poprawnie spis treci). Po enterze kada nastpna linijka bdzie napisana stylem: N o r m a l n y . To bdzie tekst waciwy naszej pracy. Znak E n t e r wstawiamy wycznie: po zakoczeniu akapitu jeeli piszemy kolejne linijki listy numerowanej lub punktowanej.
Uwaga! List numerujemy po wpisaniu wszystkich punktw.
Jeeli praca jest krtka i wszystkie rozdziay zapisujemy wjednym pliku, to po kadym rozdziale gwnym wstawiamy znak koca sekcji idopiero wtedy zaczynamy wpisywa nowy rozdzia.
161
Alicja Kaszyska
6. Symbole, czyli jak wstawi paragraf

Jeeli wpracy pojawiaj si znaki, ktrych nie ma na klawiaturze (np. ), korzystamy zmenu: W s t a w i a n i e .
Po klikniciu na: W i c e j s y m b o l i otworzy nam si nowe okno: S y m b o l .

162
7. Zakadka: S y m b o l e
Tu znajduj si komplety rnych znakw. Wyszukujemy potrzebny i klikamy: W s t a w . Teraz wstawiamy kolejny symbol lub zamykamy okno poleceniem: Z a m k n i j (polecenie po wstawieniu znaku pojawi si wmiejscu, gdzie teraz jest polecenie: A n u l u j ) . 8. Zakadka: Z n a k i s p e c j a l n e Moemy przy pomocy tej zakadki szybko wyszuka niektre znaki: np. , , , , i wstawi je przy pomocy przycisku: W s t a w lub poprzez skorzystanie z podanego na tej stronie skrtu klawiaturowego.
163
Alicja Kaszyska
Niektre czsto uywane znaki warto umieci wautokorekcie ipozwoli, aby komputer sam je odszukiwa wsymbolach iwstawia. Takim znakiem jest np. . Proponuj, aby ile razy wpiszemy skrt par., komputer automatycznie zastpowa go znakiem . Jak to zrobi?
Otwiera nam si nowe okno, wktrym ju wokienku: N a : znajduje si znak .
164
Klikamy O K . Teraz ju nie bdziemy musieli wyszukiwa wsymbolach znaku paragraf, program sam zamieni wpisany skrt par. na znak . Autokorekt moemy wykorzystywa take, jeeli powtarzaj nam si pewne pojcia, nazwy, fragmenty tekstw, fragmenty przypisw, ktrych nie moemy zjakiego powodu skrci, np. odwoania do aktw prawnych. Przykadowo badania prowadzilimy wZespole Szk Zawodowych im. Konrada Wielogrskiego w Pakarni. Nazwa tej szkoy wystpuje wielokrotnie. Ile razy uyjemy
165
Alicja Kaszyska
tej nazwy, zmienia si w niej tylko forma wyrazu Zesp (Zespou, Zespoowi, Zespoem), pozostaa cz nie ulega zmianom. Aby nie trzeba byo jej wpisywa wielokrotnie, moemy wanie skorzysta z autokorekty. Postpujemy tak samo, jak w przypadku dopisywania do autokorekty symbolu paragrafu.
Uwaga! Mona te uy skrtu klawiaturowego przypisanego do znaczka paragraf, ale skr ty najczciej cz si zkoniecznoci zapa mitania kodu liczbowego, atu atwo opo myk, dlatego proponuj prostszy ibardzo skuteczny sposb z wykorzystaniem auto korekty.
Podwietlamy t (niezmienn) cz nazwy, ktr chcemy wydobywa z autokorekty, czyli: S z k Z a w o d o w y c h i m . K o n r a d a W i e l o g r s k i e g o w P a k a r n i (moemy te to wpisa rcznie wrubryce: N a : . Sprawdzamy, czy zaznaczona jest opcja: S f o r m a t o w a n y t e k s t . Jeli nie, to zaznaczamy. Wpisujemy: Z a m i e : SZKW (Tu, oczywicie, sami wybieramy skrt do zamiany. Ja stosuj tak zasad, e skrt tworz od pierwszych liter (najczciej czterech) wyraenia, ktre wpisaam do autokorekty. atwiej mi go sobie przypomnie po kilku dniach czy tygodniach ni jaki skrt niewicy si znazw).
166
Klikamy O K . I to wszystko. Teraz po wpisaniu SZKW skrt sam si zmieni w: S z k Z a w o d o w y c h i m . K o n r a d a W i e logrskiego wPakarni.
7. Wypunktowanie inumerowanie
Jeeli jakie informacje wpracy musz by podane wpunktach oznaczonych bd to symbolami, bd to cyframi, naley to robi automatycznie. Najpierw wypisujemy bez numeracji kolejne punkty, stawiajc po kadym znak E n t e r . Podwietlamy te akapity, ktre bd stanowi kolejne punkty naszej listy iszukamy odpowiedniego przycisku w zakadce: N a r z d z i a gwne.
Otwieramy potrzebn zakadk iformatujemy wypunktowanie lub numerowanie zgodnie znaszymi wyobraeniami.
7.1. Lista punktowana (punktory)

Z rozwijanej listy moemy wybra znaczek, ktry bdzie nam najbardziej odpowiada. Itu kolejna uwaga edytorska.
167
Alicja Kaszyska
eby praca wygldaa dobrze, naley wybra jeden punktor (wmoim przykadzie jest to czarna kropa) istosowa go konsekwentnie w kadej licie, ktra jest list punktowan. Wiksza liczba typw punktorw w jednej pracy wyglda nieestetycznie ipowoduje, e praca robi wraenie zoonej baaganiarsko.
Warto te zwrci uwag na interpunkcj. Wlistach punktowanych, jeli po punktorach s pojedyncze wyrazy lub fragmenty zda, wszystkie punkty zaczynamy od maej litery iraczej (cho kategorycznego zakazu nie ma) nie stawiamy po nich przecinkw, stawiamy natomiast kropk na kocu listy. Wprzypadku gdy po punktorach umieszczamy cae zdania, oczywicie kade znich zaczynamy od wielkiej litery ikoczymy kropk. W dolnej czci okna wyboru punktorw mamy jeszcze moliwo zmiany poziomu listy, co polega na zwikszeniu wcicia jej fragmentu izmiany punktora. Tworzy si wte168
dy punktowana lista wielopoziomowa. Nie polecam tego rozwizania, bo wprowadza wiksz liczb punktorw, co jak pisaam wyej nie wyglda dobrze.
Ten sam efekt moemy uzyska, korzystajc z przycisku: Z w i k s z w c i c i e . Powrt do poprzedniego uoenia listy uzyskamy, jeli przesuniemy wysunite dodatkowo punkty zpowrotem wlewo za pomoc ssiedniego przycisku: Z m n i e j s z w c i c i e .
Ostatni moliwoci, jak daje nam rozwijana lista punktorw (wr do rysunku ozmianie poziomu listy), jest sko-
169
Alicja Kaszyska
rzystanie zpolecenia: Z d e f i n i u j n o w y p u n k t o r . Po wybraniu tego przycisku otworzy si ponisze okno:
W tym oknie moemy dowolnie zdefiniowa nowy punktor. Moemy go np. wybra zbazy symboli, klikajc przycisk: S y m b o l . Moemy te ustali, e kursorem bdzie jaki inny znak, wybrany zlisty znajdujcej si pod przyciskiem: O b r a z . Jeli skorzystamy zprzycisku: C z c i o n k a , moemy ustawi styl punktora, czyli wielko, kolor oraz inne atrybuty te same, ktre ustawiamy przy wyborze czcionki. Radz zachowa umiar. Najlepiej wygldaj prace, w ktrych forma nie przerasta treci. W praktyce korzystaam ztej opcji niewiele razy gwnie wtedy, jeli musiaam uy jako punktora nie kropy (ktra moim zdaniem wyglda najlepiej), appauzy (mylnika).
170
7.2. Lista numerowana (numerowanie)

Wpracy s nie tylko listy punktowane, ale take na rne sposoby numerowane. Aby taka lista powstaa, postpujemy podobnie jak przy tworzeniu listy punktowanej.
Przyciski na dole nowo otwartego okna maj nastpujce funkcje: Z m i e p o z i o m l i s t y . Podobnie jak poprzednio moemy ustawi gbsze wcicie niektrych punktw, dziki czemu lista bdzie miaa punkty ipodpunkty, czyli powstanie jak to Word nazywa lista wielopoziomowa.
171
Alicja Kaszyska
D e f i n i u j n o w y f o r m a t n u m e r a c j i . Jeli aden zformatw nam nie odpowiada, moemy utworzy wasny, np. z liter alfabetu greckiego. Korzystamy z tego rzadko. Warto tutaj tylko ustawi wyrwnanie numerowania na: D o p r a w e j , poniewa dziki temu, jeli lista numerowana zawiera wicej ni 9 punktw, jednoci zawsze bd nad jednociami, dziesitki nad dziesitkami itp.
Ustaw warto numerowania. Po klikniciu na ten przycisk, otworzy si okno widoczne na nastpnej stronie. Moemy zdecydowa w tym miejscu, czy Word ma rozpocz now list, czy te kontynuowa list rozpoczt nawet kilka akapitw wczeniej. Moemy te rcznie ustawi warto, od ktrej Word ma rozpocz numerowanie listy.
172
Dobr sposobu numeracji te ma swoje znaczenie. Naley stosowa jak najmniej rnych rodzajw numeracji. Jeli wic przyjmiemy jeden rodzaj numeracji dla punktw podstawowych stosujmy je zawsze wtej samej sytuacji. Czyli jeli przyjmiemy, e numeracja punktw zaczynajcych si od wielkiej litery, azakoczonych kropk lub znakiem zapytania zawsze poprzedzona jest liczb zcyfr arabskich (np. 1., 2., ), to stosujemy to wcaej pracy itp. Warto zapamita, e po numerowaniu zakoczonym kropk (1., 2. , A., B., ) przyjte jest umieszczanie punktw zaczynajcych si od wielkiej litery izakoczonych kropk, natomiast po numerowaniu zakoczonym nawiasem od maej litery (kropk stawiamy wtedy po ostatnim punkcie listy).
7.3. Lista wielopoziomowa dla cierpliwych

Ten przycisk daje nam moliwo zdefiniowania, jak bdzie wygldaa lista zoona zpunktw, podpunktw inp.podpunktw do podpunktw. Dodaam, e to opcja dla cierpli-
173
Alicja Kaszyska
wych, bo Word nie bardzo daje sobie rad zprawidowym zapisywaniem zmian.
Jeli wybierzesz punkt 3, otworzy si nowe okno. Na rysunku poniej mona zobaczy, gdzie zmieni podstawowe ustawienia. Ustawiamy wnim parametry dla kolejnych poziomw listy. Poziom 1 to punkty gwne, poziom 2 podpunkty, poziom 3 podpunkty do podpunktw itd. W najwikszym oknie widzimy, jak bdzie wyglda zaprojektowana przez nas lista wielopoziomowa.
174
Wchodzimy na kolejne poziomy, a poniej formatujemy numeracj i ustalamy wcicia tekstu, wyrwnanie liczb iwyrwnanie (chodzi otekst). Dodam jednak ponownie, e zdziaaniem tej opcji nadal s kopoty (byy iwpoprzednich wersjach Worda), dlatego wol listy wielopoziomowe robi, wykorzystujc przyciski: P u n k t o w a n i e i N u merowanie. Robimy to wnastpujcy sposb: Wpisujemy tekst poszczeglnych punktw. Mona je od razu zacz numerowa do np. 1., 2., , bez zwracania uwagi na to, e niektre podpunkty potem bd numerowane literami, np. a), b), , adalszej wkolejnoci punktowane:
175
Alicja Kaszyska
Podwietlamy te fragmenty, ktre bd podpunktami do punktu (wnaszym przypadku pierwszym punktem zpodpunktami jest punkt 2.):
176
Tak samo postpujemy zpodpunktami do kolejnych punktw. Numeracja pozostawionych punktw gwnych zmieni si sama na prawidow. Jeli do podpunktw drugiego poziomu bd dalsze podpunkty, postpujemy podobnie moesz zamiast numeracji wykorzysta punktory:
Niestety, jak ju wspomniaam, jeeli w naszej pracy jest sporo list numerowanych, Word niekiedy traci orientacj i nie bardzo chce zrozumie, e kolejna lista to zupenie nowa lista. Zdarza si, mimo zaznaczenia opcji: P o n o w n i e u r u c h o m n u m e r o w a n i e , e zuporem wraca do kontynuowania numeracji z poprzedniej listy. Wtedy nie zostaje nic innego, jak tylko jedn zlist przerobi na numerowan rcznie. Ztego powodu zawsze rcznie numeruj tytuy rozdziaw ipodrozdziaw. Wanie one do czsto wpy177
Alicja Kaszyska
waj bowiem na mylne rozumienie przez Worda wypunktowa wewntrz rozdziau.
8. Przypisy
Microsoft Word wstawia przypisy automatycznie. Wystarczy wybra typ przypisw, aWord sam uyje odpowiedniego stylu tekstu iznacznikw. Sam te bdzie pilnowa waciwej numeracji. Jest to wane, bo podczas pisania do czsto si zdarza, e rezygnujemy zjakiego przypisu albo dodajemy nowy. Zastosowanie automatycznego wstawiania oszczdzi nam mudnego poprawiania numeracji. Doda naley, e zawsze moemy zmieni wygld przypisw.
Jak wstawia przypisy?

Dochodzc w tekcie do miejsca, gdzie naley wstawi przypis, otwieramy zakadk: O d w o a n i a .
Po otwarciu okna do definiowania przypisw mamy moliwo wyboru jednego zdwch typw: przypisy dolne przypisy kocowe.
178
Przypisy dolne
Mamy tu kilka moliwoci. Na pocztku decydujemy, gdzie bd umieszczone przypisy: zawsze na kocu strony (czyli bd si koczy na linii marginesu) czy te bezporednio pod tekstem, nawet jeli tekst bdzie krtszy ni strona. Wpracach stosuje si opcj: D s t r o n y . Jeli chodzi oF o r m a t n u m e r a c j i , to najczciej stosujemy ten, ktry jest wpisany przez program, czyli 1, 2, 3. Moemy jednak wybra inny, np. I, II, III; a, b, c itp. Moemy te zdecydowa si na Z n a c z n i k n i e s t a n d a r d o w y , czyli np. * lub jakikolwiek inny S y m b o l . Niej wybieramy: N u m e r o w a n i e . Moemy wybra: C i g e , co znaczy, e w caym pliku wszystkie przypisy bd numerowane w jednym cigu, albo: R o z p o c z n i j n o w s e k c j (czyli ile razy wstawimy podzia sekcji, tyle
179
Alicja Kaszyska
razy rozpoczniemy now numeracj przypisw). Jeli wybierzemy: R o z p o c z n i j n o w s t r o n , to kada strona bdzie numerowana osobno.
Uwaga! W pracach praktycznie nie spotyka si nu merowania: R o z p o c z n i j n o w s t r o n . Jeeli przypisy s na kolejnych stronach, najczciej stosuje si numerowanie: R o z p o c z n i j n o w s e k c j . Sekcja poza nie licznymi wyjtkami obejmuje jeden roz dzia, wic w praktyce w kadym rozdziale jest osobna numeracja. Tu naley doda, e op. cit. (dz. cyt.) iibidem (tame) mog by stosowane tylko w obrbie tej samej nume racji. Wic jeeli zaczynamy na nowo nume rowa przypisy wrozdziale drugim, to gdy odwoujemy si do publikacji odnotowanej ju w rozdziale pierwszym, musimy naj pierw poda cay jej adres bibliograficzny. Dopiero przy ponownym odwoaniu wolno nam uy skrtu.
Jeeli zgodnie zwczeniejszym zaleceniem piszemy wwidoku: W e r s j a r o b o c z a , to moemy po wstawieniu przypisu wrci do tekstu, korzystajc zklawisza F6 (opcja ta nie dziaa wwidoku: U k a d w y d r u k u ).
180
Opcje przypisw wystarczy ustawi przy pierwszym znich wdanym dokumencie. Nastpne automatycznie bd ustawione tak samo. Oczywicie, jeeli potem okae si, e przypisy z dolnych trzeba zmieni na kocowe lub odwrotnie, jest to moliwe ibardzo atwe: Podwietlamy jeden zprzypisw.
Wmenu: O d w o a n i a otwieramy okno mylco nazwane: P r z y p i s y d o l n e , cho dotyczy wszelkich przypisw. Na zakoczenie jeszcze raz warto przypomnie oelaznej konsekwencji wzapisywaniu przypisw. Raz przyjty wzr powinien by stosowany wcaej pracy.
181
Alicja Kaszyska
9. Tabele
Word cakiem niele radzi sobie z tabelami, jakie zazwyczaj uywane s wpracach dyplomowych imagisterskich. ZExcela korzystamy wwczas, gdy tabela ma by wyjtkowo dua iskomplikowana.
Uwaga! Kilka zasad edytorskich: Czcionki uyte w tabeli powinny by o kil ka punktw mniejsze ni te wtekcie gw nym. Najadniej wygldaj tabele, ktrych wiel ko jest ujednolicona, np. mona w caej pracy rysowa tabele o szerokoci tekstu, czyli od marginesu do marginesu. Tabele powinny by jednakowo sformato wane, np. wkadej nagwki pogrubione na szarym tle, reszta czcionk normaln. Naley unika wielokolorowoci, bez wzgl du na to, czy tabela bdzie drukowana w tekcie, czy wykorzystana do prezentacji komputerowej.
Word 2007 pozwala na precyzyjn prac ztabelami.
182
eby wstawi tabel, korzystamy z zakadki: W s t a w i a n i e iokienka: T a b e l a . Wstawi tabel mona za pomoc jednego ztrzech dostpnych wWordzie narzdzi.
Wotwartym oknie mamy te moliwo szybkiego przejcia do Excela. Moemy rwnie skorzysta z polecenia: S z y b k i e t a b e l e i tam wybra sobie jeden z gotowych schematw tabel. W pracach dyplomowych jest to mao przydatne. Po wstawieniu tabeli zyskujemy dostp do narzdzi tabel, pogrupowanych wdwch zakadkach:
183
Alicja Kaszyska
Zaczniemy od zakadki: P r o j e k t o w a n i e . Wzasadzie do wykonania tabeli na potrzeby pracy dyplomowej niezbdne s tylko niektre zlicznych moliwoci, jakie daje to narzdzie.
184
Obramowanie icieniowanie Funkcje obramowania i cieniowania cz si ze sob. Do poszczeglnych narzdzi mona doj skrtami, czyli bezporednio poprzez przyciski: O b r a m o w a n i e , C i e n i o w a n i e oraz listy rozwijane umoliwiajce ustalenie rodzaju i gruboci linii. Mona te w tym celu otworzy okno (strzaka wprawym dolnym roku rysunku powyej) wokienku: R y s o w a n i e o b r a m o w a : O b r a m o w a nie icieniowanie. Okno: O b r a m o w a n i e i c i e n i o w a n i e ma trzy zakadki. Do formatowania tabeli uywamy dwch. Zaczynamy od zakadki: O b r a m o w a n i e :
Zakadka: C i e n i o w a n i e pozwala wypeni cao tabeli lub poszczeglne komrki kolorem.
185
Alicja Kaszyska
W oknie: P r o j e k t o w a n i e t a b e l i znajduje si jeszcze bardzo przydatne narzdzie: gumka (ostatnie z prawej). Suy do wymazywania wskazanych linii tabeli (czyli np.brzegowych linii tabeli) lub czenia przylegajcych do siebie komrek. Oto przykad tabeli przed i po zastosowaniu narzdzia gumki:
186
Druga zakadka wmenu: T a b e l a nosi nazw: U k a d .
Grupa: T a b e l a
Pozwala na zaznaczenie komrki, wiersza, kolumny lub caej tabeli. Przydatne zwaszcza wtedy, gdy wiersz, kolumna lub tabela obejmuj wicej ni obZaznacz szar widoczny na ekranie. Korzystajc ztej opcji, bdziemy pewni, e zaznaczylimy np. ca komrk lub wiersz. Pokazuje ksztat tabeli niewidoczny na wydruku Wywietl linie siatki (wane wtabelach, ktre nie maj obramowania).
Ostatni funkcj: W a c i w o c i warto omwi dokadniej. Pozwala ona na precyzyjne ustawienie wielkoci ipooenia, zarwno caej tabeli, jak iposzczeglnych wierszy, kolumn lub komrek. Do tej funkcji jest dostp take po rozwiniciu czwartej grupy: R o z m i a r k o m r k i . Po jej otwarciu moemy bardzo precyzyjnie ustali parametry i pooenie: tabeli, wierszy, kolumn i komrek. Otwierajce si tym poleceniem okno ma cztery zakadki: tabela, wiersz, kolumna, komrka.
187
Alicja Kaszyska
Zakadka: T a b e l a Pozwala przede wszystkim na ustalenie pooenia tabeli na stronie izdecydowanie, czy ma by otoczona tekstem czy te nie. Wniektrych przypadkach, np. jeeli ma by oblana tekstem, mona jeszcze dokadnie j wypozycjonowa (klawisz: P o z y c j o n o w a n i e ). Naley zwrci uwag na opcje wtym oknie. Mona wnich ustali marginesy komrek (czyli jak blisko od brzegw zaczyna si bdzie ikoczy tekst) oraz czy komrka bdzie automatycznie si poszerza, gdy bdziemy do niej wpisywa duszy tekst lub dusz liczb. Zaznaczenie tej funkcji bywa przyczyn kopotw, bo psuje nam czsto ju sformatowan tabel. Zakadka: W i e r s z
188
Rzadko stosuje si moliwo ustalania wysoko wierszy. Zazwyczaj pozwalamy, aby byy wysokie tak, jak wskazuje na to ich zawarto. Waniejsza jest tu moliwo wstawienia lub usunicia znacznika przy: Z e z w a l a j n a d z i e l e n i e w i e r s z y m i d z y s t r o n y . Jeeli wpis wwiersz ma tylko kilka linijek, lepiej nie zezwala na podzia wierszy midzy strony. Nieadnie to wyglda. Jeeli jednak tabela jest tekstowa, a wpis ma linijek kilkanacie lub kilkadziesit wjednym wierszu, wtedy zezwolenie na podzia wewntrz wiersza jest konieczne. Zakadka: K o l u m n a Tu moemy precyzyjnie ustali szerokoci kolejnych kolumn w tabeli. Moemy to zrobi osobno dla kadej kolumny (program pozwala na przechodzenie zkolumny do kolumny, bez wychodzenia z okna: W a c i w o c i ) lub dla kilku podwietlonych kolumn razem. Zakadka: K o m r k a Pozwala na wyrwnanie wpionie kadej komrki. Mamy do wyboru trzy pozycje: W y r w n a n i e d o g r n e j k r a w d z i k o m r k i , d o r o d k a k o m r k i (ztego korzysta si najczciej) i d o d o l n e j k r a w d z i k o mrki. Grupa: W i e r s z e i k o l u m n y
Usu Wstaw Pozwala na usunicie tabeli, wiersza, kolumny lub komrki. Pozwala na wstawienie w odpowiednim miejscu wiersza, kolumny lub komrki tabeli.
189
Alicja Kaszyska
Grupa: S c a l a n i e
czy zaznaczone komrki w jedn. Z opcji tej naley korzysta dopiero gdy ju ustalimy szerokoci wszystkich kolumn iwierszy, poniewa potem zmiana tych parametrw bdzie wymagaa ponownego podzielenia komrek. Dzieli zaznaczon lub zaznaczone komrki na okrelon liczb nowych. Mona tutaj poda, na ile kolumn lub/i wierszy ma by dokonany podzia oraz (jeeli zaznaczylimy wicej ni jedn komrk) czy przed podziaem trzeba zaznaczone komrki poczy wjedn. Dzieli tabel na dwie czci. Przerywa cigo tabeli przed wierszem, wktrym ustawilimy kursor. Przydatne, jeeli z jakiego powodu chcemy przenie dalsz cz tabeli na now stron lub rozdzieli tabel tekstem cigym.
Scal komrki
Podziel komrki
Podziel tabel
Grupa: R o z m i a r k o m r k i
Pozwala rcznie wpisa parametry komrek, jeli Okienka do ustalachcemy, aby miay zgry ustalon wielko. Pozwala nia wielkoci komte na zorientowanie si w rozmiarach wyrysowarek nych komrek. Bardzo przydatna funkcja. Czsto uywa si opcji: R o z k o l u m n y r w n o m i e r n i e . Dziki niej podwietlone komrki bd miay identyczn szeroko. Ostronie trzeba postpowa z opcj: A u t o m a t y c z n i e d o p a s u j d o z a w a r t o c i . Jeeli Autodopasowanie jej uyjemy, to szerokoci kolumn bd si zmienia wzalenoci od iloci tekstu, ktry wnie wpiszemy. Nie zawsze jest to podane, bo moe nam popsu ukad tabeli. Nie radz wic korzysta ztej opcji przy pisaniu prac.
Rozwinicie tej grupy spowoduje pojawienie si okna: W a c i w o c i t a b e l i , ktre zostao omwione przy grupie: T a b e l a .
190
Grupa: W y r w n a n i e
Pozwalaj na wybr wyrwnania tekstu wzaznaczonych komrkach tabeli. Pozwala na zmian kierunku tekstu na pionowy. Przydaje si w tabelach o bardzo wskich kolumKierunek tekstu nach. W takim przypadku tekst poziomy nie mieci si wnagwkach itrzeba go ustawi pionowo. Mona zwikszy lub zmniejszy marginesy komrki, Marginesy komrki ale zwykle nie ma takiej potrzeby. Ikony wyrwnania
Grupa: D a n e
Nieco mylnie polecenie to znajduje si w poleceniach formatowania tabeli, bo dziaa take wtekcie cigym. Pozwala na ustawienie danych w tabeli Sortuj lub w akapitach (np. bibliografia) w kolejnoci alfabetycznej, numerycznej lub chronologicznej. Jeeli tabela ma wiersz nagwkowy, przed sortowaniem naley to zaznaczy woknie. Powtarzanie na- Potrzebne w tabelach wielostronicowych, aby na gwkw wierszy kadej nowej stronie pojawiay si nagwki. Dziki temu moemy przeksztaci tabel na tekst Konwertuj lub tekst na tabel. Rzadko si to robi, ale mona. Z tego polecenia zazwyczaj nie korzystaj piszcy prace dyplomowe. Do uywania formu i przeprowadzania operacji matematycznych istatystycznych bardziej nadaje si Excel. Najczciej uywa si formuy do sumowania kolumn i wierszy. Po wstawieniu kursora w komrk, w ktrej chcemy otrzyma Formua wynik podliczenia, iklikniciu polecenia: F o r m u a w menu: Ta b e l a pojawia si ona automatycznie =SUM(ABOVE). Jeli ma dotyczy wszystkich liczb zzakresu kolumny lub wiersza, wystarczy OK. Mona te skorzysta ze znaczka autosumowania wpasku narzdzi.
191
Alicja Kaszyska
Pokaemy teraz na przykadzie, jak zrobi wWordzie tabel typu czsto spotykanego wpracach. Oto jedna ztakich tabel po sformatowaniu:
Liceum oglnoksztacce Zainteresowania Dziewczta liczba Czytelnictwo Sport Kolekcjonerstwo (czyli zbieractwo) Film, teatr OGEM 6 8 5 6 25 % 24 32 20 24 100 Chopcy liczba 2 16 2 5 25 % 8 64 8 20 100 Ogem liczba 8 24 7 11 50 % 16 48 14 22 100
Korzystamy zmenu: W s t a w i a n i e : T a b e l a . Wwywoanym oknie wpisujemy liczb kolumn (liczymy wwierszu, w ktrym jest ich najwicej), w naszym przykadzie 7. Poniewa liczba wierszy jest niewielka, moemy te poda ich liczb (wkolumnie, wktrej jest ich najwicej), wnaszym przykadzie 8. Wpisujemy dane, rozmieszczajc je mniej wicej iprzewidujc, ktre komrki bd potem poczone zinnymi. czymy komrki dopiero pod koniec formatowania, gdy ju ustalimy szerokoci kolumn.
192
Liceum Zaintere- o g l n o sowania ksztacce dziewczta liczba % Czytel6 24 nictwo Sport 8 32 Kolekcjonerstwo ( c z y l i5 20 zbieractwo) Film, te6 24 atr OGEM 25 100
chopcy liczba 2 16 2 % 8 64 8
ogem liczba 8 24 7 % 16 48 14
5 25
20 100
11 50
22 100
Podwietlamy tabel izmieniamy styl woknie stylu na styl: T a b e l a (sami go wczeniej utworzylimy). Poszerzamy kolumn pierwsz do szerokoci wystarczajcej, aby atwo mona byo czyta napisy. Podwietlamy kolumny 26. W menu: N a r z d z i a t a b e l / U k a d , odszukujemy: A u t o d o p a s o w a n i e iwybieramy opcj: R o z k o l u m n y r w n o m i e r n i e . Jeeli rozmieszczenie w komrkach pojedynczych jest dobre, moemy ju poczy ze sob waciwe komrki. W tym celu podwietlamy komrki, ktre chcemy ze sob poczy, anastpnie wmenu: N a r z d z i a t a b e l / U k a d odszukujemy: S c a l k o m r k i . Postpujemy tak kolejno ze wszystkimi grupami komrek, ktre maj zosta poczone.
193
Alicja Kaszyska
Podwietlamy komrki nagwkowe. Wczamy B pogrubienie (Ctrl + B). Wmenu: N a r z d z i a t a b e l / P r o j e k t o w a n i e odszukujemy: O b r a m o w a n i e i c i e n i o w a n i e . Wczamy zakadk cieniowanie, zaznaczamy wybrany kolor. Klikamy O K . Nagwki tabeli s ju na wybranym tle. Teraz trzeba ustawi waciwe wyrwnanie. Najlepiej skorzysta z odpowiednich ikonek wyrwnania poziomego i pionowego komrek w zakadce: N a r z d z i a t a b e l / Ukad. Tytu tabeli Kada tabela musi by zatytuowana. Tytu piszemy nad tabel. Poniewa jednak czsto na kocu pracy musimy zrobi spis tabel, od razu wpisujemy tytu kadej znich tak, aby t czynno potem sobie uatwi. Aby zatytuowa tabel: Zaznaczamy tabel albo wstawiamy kursor wdowoln jej komrk. Otwieramy menu: O d w o a n i a iszukamy ikony: W s t a w p o d p i s (mona te znale to polecenie, klikajc w zaznaczon tabel prawym przyciskiem myszy). Sprawdzamy, czy opcje s ustawione poprawnie: Etykieta: T a b e l a . Pooenie: P o w y e j w y b r a n e g o o b i e k t u .
194
Numerowanie bdzie ustawione na 1, 2, 3, ale jeli zjakiego powodu chcemy zmieni format, to moemy to zrobi po klikniciu na klawisz: N u m e r o w a n i e . Wpierwszej linijce okna: P o d p i s ju wpisany jest pocztek podpisu tabeli: T a b e l a 1 dostawiamy kropk, apo niej tekst podpisu. OK. Igotowe. Nad tabel pojawi nam si jej tytu. Taki sposb tytuowania tabel ma jeszcze jedn zalet poza moliwoci automatycznego zrobienia spisu tabel na kocu pracy. Numeracji tabel bdzie pilnowa program. Jeeli dostawimy now tabel midzy dwie inne lub zktrej zrezygnujemy, program sam poprawi numeracj. Unikniemy mudnego zmieniania kolejnych numerw.
195
Alicja Kaszyska
Uwaga! Kada tabela ma tytu (umieszczamy go nad obiektem), a rysunek, wykres, schemat ma podpis (umieszczamy go pod obiektem)!
10. Wykresy
Wykresy s innym sposobem przedstawienia danych zawartych wtabelach. Wpracach stosowane s rne techniki. Niekiedy pewne dane przedstawiane s wpostaci tabel, inne wpostaci wykresw. Czasem za te same dane przedstawia si wpostaci tabeli, apod spodem wpostaci wykresu. Ten drugi sposb jest polecany wtedy, gdy odnosimy wraenie, e nasza praca wyglda nieco zbyt skromnie. Jeli dodamy do kadej tabeli wykres, praca przy pobienym przegldaniu bdzie wyglda na peniejsz, a jednoczenie zawiadczy owikszych umiejtnociach piszcego. Niekiedy jednak autorzy prac dyplomowych i magisterskich wydaj si nie do usatysfakcjonowani samym pojawieniem si wykresu, wic jeszcze si staraj, aby kady wykres by innego typu izrnicowany kolorystycznie. To nie wyglda dobrze. Praca powinna wyglda statecznie, sprawia wraenie uporzdkowanej, ato mona osign przez ujednolicenie pojawiajcych si wpracy tabel, rysunkw ischematw. Ujednolicenie to polega na stosowaniu, tam gdzie jest to moliwe, jednakowych wielkoci czcionek, rysunkw i jednakowego formatowania podobnych obiektw.
196
W miejscu, w ktrym ma si pojawi wykres, z menu: W s t a w i a n i e wybieramy: W y k r e s . Wniektrych przypadkach otwiera si przykadowy wykres zprzykadowym arkuszem danych lub tylko arkusz danych, do ktrego trzeba wej. Na og wybranie przycisku: W y k r e s powoduje, e otwiera nam si okno wyboru typu wykresu:
Warto zauway, e niektre wykresy s przestrzenne idobrze si na nie zdecydowa. Moim zdaniem na wydruku wygldaj duo lepiej ni wykresy paskie. Wybr nie jest ostateczny, ale mniej bdziemy mie pracy, jeli od razu zdecydujemy, jakiego typu wykresw bdziemy si trzyma. Pamitajmy o jednym. Nie wybieramy wykresu koowego, jeli dane nie sumuj si do 100%. Starajmy si stosowa ten sam typ wykresu wcaej pracy, zwaszcza je-
197
Alicja Kaszyska
li tabele s schematyczne, adane zawarte wkadej znich podobnie uporzdkowane. Po zatwierdzeniu wyboru typu wykresu program automatycznie przechodzi do arkusza danych (w Excelu) zprzykadowo wpisanymi danymi:
Najpierw zajmiemy si arkuszem danych. Kasujemy wszystkie wpisane tam przez program dane (to tylko przykad) i wpisujemy swoje lub kopiujemy tabel, ktr ju mamy w Wordzie. Nastpnie usuwamy wszystkie nagwki idane, ktrych nie bdziemy umieszcza na wykresie. Poniej prosty przykad, jak wyglda arkusz danych po wpisaniu danych z przykadowej tabeli z wczeniejszego rozdziau. Na wykresie chcemy pokaza zainteresowania dziewczt i chopcw z Liceum Oglnoksztaccego. Wybieramy prezentacj danych wprocentach.
198
Woknie Worda pojawi si okno zwykresem.
Teraz moemy przystpi do pracy nad odpowiednim wygldem wykresu. Do arkusza danych w razie potrzeby bdziemy mogli wrci. Zmiany w wykresie moemy wprowadza tylko wtedy, gdy wykres jest uaktywniony. Dokonujemy tego podwjnym klikniciem. Otwiera si wtedy zakadka: N a r z d z i a w y k r e s w (zprawej strony wstki), wktrej s trzy kolejne zakadki: P r o j e k t o wanie, Ukad iFormatowanie:
199
Alicja Kaszyska
Do poprzedniego menu mona wrci, kliknwszy w dowolne miejsce poza wykresem. Do menu wykresu wracamy, ponownie klikajc wpole wykresu. Omwimy teraz moliwoci formatowania wykresu za pomoc poszczeglnych grup polece wmenu: N a r z d z i a wykresw. Sekcja: Projektowanie
200
Grupa: T y p
Jeli wybrany typ wykresu jednak nam nie odpowiaZmie typ wykresu da, moemy wymieni go na inny (np. supkowy na koowy lub punktowy). Zapisz jako szablon Polecenie raczej nieuywane przez piszcych prace.
Grupa: D a n e
Uaktywnia si po klikniciu po raz pierwszy przyciPrzecz wiersz/ko- sku: P r z e c z w i e r s z / k o l u m n , znajdujcelumn go si w oknie, ktre otwieramy ikon: Z a z n a c z dane. Wnowo otwartym oknie moemy dokona zamiany kolumn na wiersze iodwrotnie (P r z e c z w i e r s z / Zaznacz dane k o l u m n ). Moemy te doda nowe dane (rwnie dobrze moemy doda je bezporednio do tabeli). Edytuj dane Pozwala na wejcie do arkusza danych.
Grupa: U k a d y w y k r e s u Rozwijane menu pokazuje rne moliwoci aranowania wybranego typu wykresu. Nie warto jednak korzysta zpojawiajcej si wniektrych aranacjach moliwoci nadania tytuu wykresowi. Wykres musi mie podpis, tak jak inne ryciny lub fotografie, anie tytu (tytu ma tabela). Grupa: S t y l e w y k r e s u Podobnie jak poprzednia umoliwia wybranie jednej spord demonstrowanych aranacji wykresu. Sekcja: Ukad Grupa: B i e c e z a z n a c z e n i e Wykres skada si zwielu elementw, np. osi, podogi, ciany, etykiet, legendy itp. Tylko zaznaczenie jednej znich pozwala na jej sformatowanie, np. zaznaczenie osi pionowej
201
Alicja Kaszyska
umoliwia zmiany wygldu tej osi. Zaznaczy jaki element wykresu mona te poprzez podwjne kliknicie wten element iwejcie zpowrotem wsekcj: U k a d .
Po klikniciu otwiera si okno, ktre umoliwia barFormatuj zaznaczedzo precyzyjne formatowanie wskazanego elementu nie wykresu. Moliwoci jest bardzo wiele. Resetuj, aby dopa- Jeli nie jestemy zadowoleni zformatowania, polesowa do stylu cenie to pozwala wrci do pozycji wyjciowej.
Grupa: W s t a w i a n i e Wrazie potrzeby mona doda do wykresu wybrany obraz, ksztat lub pole tekstowe pozwalajce na dopisanie dodatkowego tekstu. Grupa: E t y k i e t y
Tytu wykresu Tytuy osi Legenda Etykiety danych Tabela danych Proponuj ztego nie korzysta. Wykres wpracy dyplomowej powinien mie podpis jak kady inny rysunek. Otym, jak wstawi podpis, przypomn na kocu podrozdziau owykresach. Pozwala doda tytuy osi poziomej i pionowej oraz zdecydowa, jak te tytuy bd umieszczone. Formatowanie legendy. Pozwala na umieszczenie na wykresie etykiet danych, czyli dokadnych wartoci wskazywanych przez poszczeglne elementy wykresu. Pozwala na umieszczenie przy wykresie tabeli zdanymi przedstawionymi na wykresie.
202
Grupa: O s i e
Mona tutaj zdecydowa, jak ma wyglda o pionowa i pozioma wykresu, np. jaki ma by zakres i gsto zaznaczenia wartoci (na przykadowym wykresie zmieniam warto maksymaln na 100, poniewa na wykresie uyam danych procentowych ichciaam, eby byy porwnywalne do 100%). Mona doda do wykresu linie siatki w wybranej gstoci. Ma to znaczenie w przypadku wykresw zwieloma danymi, bo pozwala na atwiejsze porwnanie odlegych od siebie rekordw.
Osie
Linie siatki
Grupa: T o Pozwala na ustalenie wygldu cian ipodoa wykresu oraz kta, pod jakim bd widoczne poszczeglne elementy wykresu 3D. Grupa: A n a l i z a Dostpna jest wniektrych typach wykresw. Rzadko wykorzystuje si j wpracach dyplomowych. Sekcja: Formatowanie Przynosi kolejne moliwoci formatowania poszczeglnych elementw wykresu, dlatego pierwsza grupa jest taka sama jak wsekcji: U k a d , czyli B i e c e z a z n a c z e n i e i pozwala na zaznaczenie poszczeglnych elementw wykresu:
203
Alicja Kaszyska
Najwaniejsza tutaj jest moliwo wybrania ukadu wykresu w tekcie (grupa: R o z m i e s z c z e n i e , przycisk: P o o e n i e ). Wpracach dyplomowych wykres powinien znajdowa si midzy akapitami tekstu. Podpis pod wykresem Podpis pod wykresem wstawiamy podobnie jak tytu tabeli. Podwietlamy wykres izmenu: O d w o a n i a wybieramy: W s t a w p o d p i s .
Jak wida, wrd etykiet nie ma etykiety: W y k r e s . Jeli wic tak miaby si zaczyna podpis kadego wykresu, trzeba zdefiniowa now etykiet. Klikamy wprzycisk: N o w a e t y k i e t a iwpisujemy: W y k r e s albo R y c i n a wzalenoci od potrzeb, nastpnie wybieramy t etykiet itworzymy podpis. Tak jak w przypadku tabeli program sam bdzie pilnowa numerowania wykresw iuatwi zrobienie ich spisu. Jeli oprcz wykresw wpracy znajd si rysun-
204
ki ischematy, najlepiej wpisa etykiet: R y c i n a (mona wskrcie: R y c . ) , ktra obejmie wszystkie ilustracje.
Po zmianach wykres zpodpisem moe wyglda tak:
205
Alicja Kaszyska
11. Wzory matematyczne

Nie jest trudno wpisywa w programie Word wzory matematyczne, chocia jest to mudne. Niestety, na razie nie wystarczy zapisa rwnanie, aby program nam je wyliczy ido tego jeszcze utrwali kolejne kroki, wskazujce na sposb dojcia do rozwizania, jednak nawet bardzo skomplikowane wzory mona zapisa perfekcyjnie. Oto przykad:
Aby zapisa jakikolwiek wzr matematyczny, korzystamy zwbudowanego do Worda programu do edycji rwna. Edytor otwieramy, wybierajc z menu: W s t a w i a n i e wgrupie: S y m b o l e (ostatnia wrzdzie) polecenie: R w nanie:
206
Po klikniciu we wskazany klawisz pojawi si pasek: N a r z d z i a r w n a . Korzystamy zniego wten sposb, e wartoci liczbowe iliterowe wybieramy zklawiatury (rwnie znaki +, -, =), natomiast symbole matematyczne zrozwijajcych si list znakw, sensownie pogrupowanych:
Narzdzia uoone s wtrzy grupy. Grupa: N a r z d z i a Rozwinicie tej listy pozwala precyzyjnie ustali sposb edycji rwna i rozmieszczenie ich na stronie. S tu te dwa polecenia:
Rwnanie Normalny tekst Pozwala na skorzystanie zjednego zwbudowanych typw rwna. Jeli trzeba do rwnania dopisa jaki tekst komentarza, przed rozpoczciem pisania trzeba wczy ten klawisz. eby dalej wstawia znaki matematyczne, klawisz trzeba wyczy.
Grupa: S y m b o l e Z rozwijanej listy wybieramy potrzebne znaki matematyczne. Grupa: S t r u k t u r y
207
Alicja Kaszyska
Pozwala na wybranie odpowiedniej struktury matematycznej (np. uamka, pierwiastka) iwypenienie pustych kratek cyframi lub literami. Radz kade rwnanie, nawet gdyby zapisywane byo jedno pod drugim, tworzy jako osobny obiekt programu Microsoft Equation, czyli przed wpisywaniem nastpnego rwnania wstawi nowy obiekt zzakadki: W s t a w i a n i e , wciskajc klawisz: R w n a n i e .
Uwaga! Tworzc jakiekolwiek wzory, czsto uywa my nawiasw. Naley je wstawia nie zkla wiatury, azlisty struktur (N a w i a s y ). Dzi ki temu bd proporcjonalne idostosowane do treci zamknitej wnawiasie. Przykady obrazujce rnice poniej.
Rwnanie znawiasem wstawionym zklawiatury
208
Rwnanie znawiasem wstawionym zprogramu:
Edytor rwna zamykamy przez kliknicie w dowolne miejsce strony poza rwnaniem.
12. Schematy irysunki

Schematy w wielu pracach s niezbdne, w innych stanowi przyjemny dodatek. Nadaj si do przedstawiania struktur organizacyjnych, toku mylenia, kolejnoci wykonywanych prac. Schematy powoduj, e praca wydaje si ciekawsza ibardziej profesjonalna. Mog suy wizualizacji przedstawionych treci. Oto przykad prostego schematu przedstawiajcego struktur hierarchiczn:
209
Alicja Kaszyska
Ten schemat wcaoci zosta wykonany za pomoc prostego programu rysunkowego Worda. Program ten po uaktywnieniu (zakadka: W s t a w i a n i e , grupa: I l u s t r a c j e , polecenie: K s z t a t y ) pozwala na wykonanie niemal kadego schematu tego typu. To wykonujemy za pomoc narzdzia prostokt odpowiednio wypenionego kolorem (jeeli tem ma by kwadrat, rysujemy zwcinitym klawiszem Shift). Wpisy na schemacie przygotowujemy, korzystajc zikonki: P o l e t e k s t o w e . eby si nie napracowa, radz postpowa wten sposb: Najpierw przygotowujemy jedno pole tekstowe, formatujemy je do koca, czyli okrelamy kolor komrek, kolor czcionki, wielko i ksztat liter oraz zastosowanie cienia lub perspektywy. Nastpne pola tekstowe przygotowujemy, kopiujc to pierwsze iwpisujc wmiejsce starego tekstu nowy. Naley zadba, by zastosowane pola tekstowe miay powtarzaln wielko. W naszym przykadzie zastosowalimy trzy wielkoci: jedn rozszerzon na najwysz whierarchii warto. Nieco niej poniewa tam trzeba byo zmieci wicej tekstu ramki s wiksze, jeszcze niej zachowalimy ich szeroko, ale proporcjonalnie do iloci tekstu zmniejszylimy wysoko. Dziki tym zabiegom cao wyglda harmonijnie. Naley te zadba np. okt, pod jakim prowadzimy strzaki. Najlepiej narysowa jedn strzak, akolejn skopiowa, awrazie potrzeby odwrci (uaktywniamy obiekt i cigniemy w odpowiedni stron, trzymajc lewy klawisz myszy). Ukadajc schemat, korzystamy zodpowiednich narzdzi. Wwersji Word 2007 s one niestety mniej czytelnie uo210
one ni wpoprzednich wersjach programu. Wosobnym pasku znajdziemy narzdzia rysunku, a w osobnym pola tekstowego, cho wiele znich si powtarza irwnie dobrze mogyby by na jednym. Narzdzia do rysowania
Narzdzia pl tekstowych
Wida, e grupy polece powtarzaj si w obu paskach, z wyjtkiem pierwszej grupy polece. W narzdziach do rysowania jest to: W s t a w i a n i e k s z t a t w (z moliwoci wstawienia take pola tekstowego). Warto tu zwrci uwag na polecenie: E d y t u j k s z t a t , aktywne dla obiektw rysowanych rcznie o nieregularnym ksztacie. Dziki temu poleceniu moemy dowolnie dodawa punkty, eby modyfikowa dany ksztat. Moemy te decydowa otym, czy linie bd proste czy ukowate ijak bd przebiega.
211
Alicja Kaszyska
Na pasku: N a r z d z i a p l t e k s t o w y c h pierwsza grupa to: T e k s t . Polecenia wniej pozwalaj m.in. na wyrysowanie nowego pola tekstowego iustalenie kierunku tekstu (niekiedy przydaje si tekst wpionie). Kolejne grupy wobu paskach s jednakowe. Grupa: S t y l e p o l a t e k s t o w e g o Dziki poleceniom z tej grupy mona zmodyfikowa wygld pola tekstowego lub wybranego ksztatu: wybra kolor, kontury, a nawet zmieni uprzednio zdefiniowany ksztat. Dwie nastpne grupy E f e k t y c i e n i a oraz E f e k t y 3 W pozwalaj na przydanie elementom schematu lub rysunku przestrzennoci.
212
Grupa: R o z m i e s z c z e n i e
W pracach dyplomowych wybieramy: R w n o ztekstem. Moemy zdecydowa, ktry z narysowanych obiektw ma by na pierwszym, aktry na dalszym planie. Wnaszym schemacie pod wszystkimi innymi obiekPrzesu na wierzch tami znajduje si prostokt stanowicy to. GdybyPrzesu pod spd my go rysowali na kocu, przykryby cay schemat. Korzystajc z polecenia: P r z e s u p o d s p d , moemy umieci go wtle. Pozwala zdecydowa, jak bdzie umieszczony tekst na stronie, na ktrej znajduje si schemat. Tu moliZawijanie tekstu woci s due. Tekst moe wrny sposb otacza rysunek, znajdowa si nad lub pod nim, albo stanowi dla rysunku to. Jeeli zwcinitym shiftem zaznaczymy dwa lub wiWyrwnaj (ikona obok: cej obiektw, moemy je rwno rozmieci na schePrzesu na wierzch) macie wpionie iwpoziomie. Pozwala na grupowanie kilku obiektw w jeden, aby mona je byo razem formatowa i przesuwa. Obiekty, ktre chcemy zgrupowa, zaznaczamy z wcinitym shiftem. Z tej opcji proponuj korzysta wkolejnych etapach pracy nad schematem. Na Grupuj (ikona obok: przykad wnaszym przykadzie ukadamy elementy Przesu na spd)/ pierwszego stopnia hierarchii igrupujemy, nastpnie Rozgrupuj dodajemy strzaki (te zgrupowane) i now cao znowu grupujemy. Opracujemy kolejny stopie hierarchii grupujemy itd. Wprzypadku jeli zaznaczamy obiekt ju zgrupowany, wtym miejscu pojawi si ikona: R o z g r u p u j . Zaznaczony obiekt mona obrci o okrelony stoObrt (poniej Grupie lub przerzuci, czyli dokona przeksztacenia sypuj/Rozgrupuj) metrycznego wzgldem osi pionowej lub poziomej. Pooenie
Za pomoc powyszych polece mona nie tylko wykona schemat, ale te rysunek, jeli praca tego wymaga.
213
Alicja Kaszyska
Przykadowy rysunek jest prosty, ale to ju zaley od potrzeb italentu rysownika.
13. Scalanie pracy

Jak pisaam na pocztku, najlepiej kady rozdzia pracy wpisywa wosobnym pliku. Po ustaleniu treci wszystkich rozdziaw trzeba te pliki poczy wjeden. Mona to zrobi na dwa sposoby. 1. Otwieramy plik: W s t p . 2. Przechodzimy (Ctrl + End) na koniec pliku. 3. Otwieramy menu: U k a d s t r o n y , dalej: Z n a k i p o dziau. 4. Wybieramy w: P o d z i a y s e k c j i : N a s t p n a s t r o na. 5. Wstawiamy plik zkolejnym rozdziaem. 6. Powtarzamy kroki od 25, a wyczerpiemy liczb plikw.
214
7. Zapisujemy powstay plik pod inn nazw, np. C a a praca. Istnieje bardziej profesjonalny sposb skadania pracy w cao. Otwieramy nowy dokument (szablon: P r a c a d y p l o m o w a ). Zapisujemy od razu, np. pod nazw: Ca a p r a c a . Przechodzimy do zakadki: W i d o k i na pasku wybieramy: K o n s p e k t .
Menu zakadki: T w o r z e n i e k o n s p e k t u rozszerzy si onowe opcje.
215
Alicja Kaszyska
Powtarzajc czynnoci od 2. do 4., wstawiamy do nowego pliku wszystkie rozdziay pracy. Wwidoku tym widzimy struktur pliku wwersji rozwinitej, tzn. tytu + poszczeglne akapity. Aby poczy kolejne pliki, wystarczy, e bdziemy widzie tylko nagwki rozdziaw gwnych. Wybieramy wic wmenu: P o k a poziom: P o z i o m 1 . Jeli zgodnie z poprzednimi ustaleniami do zapisywania tytuw rozdziaw i podrozdziaw uywalimy odpowiednio stylw: N a g w e k 1 , N a g w e k 2 , N a g w e k 3 , to widok wkonspekcie bdzie ujmowa: Poziom 1. tylko tytuy rozdziaw gwnych
216
Poziom 2. tytuy rozdziaw gwnych iich podrozdziaw
Jeli pokazane podrozdziay maj jeszcze swoje podrozdziay, mona ustawi widok konspektu na: P o z i o m 3 (aprzy jeszcze bardziej rozwinitej hierarchii na kolejne), eby zobaczy wszystkie tytuy rozdziaw i podrozdziaw. Kady rozdzia mona rozwin, klikajc na znaczek
217
Alicja Kaszyska
+. To samo osigniemy po wybraniu w: P o k a p o z i o m Wszystkie poziomy. W rozwinitym tekcie kolejne akapity s zaznaczone ciemnymi kropkami. Jeli teraz dokonamy zmiany w pliku: C a a p r a c a , to automatycznie zmiana nastpi w pliku podrzdnym. Lepiej wic dokonywa scalania dokumentw na kopiach, bo dziki temu zostan nam tzw. pliki-matki, z pierwotnym tekstem, do ktrego zawsze bdziemy mogli wrci. Gdy ponownie otworzymy plik, moe ukaza nam si zamiast caego dokumentu strona zoona zlinkw do kolejnych dokumentw podrzdnych. Otworz si po klikniciu lub wybraniu wmenu: K o n s p e k t p o l e c e P o k a d o k u m e n t oraz R o z w i d o k u m e n t y p o d r z d n e .
14. Bibliografia
Dla potrzeb pracy dyplomowej lub magisterskiej nie korzystamy raczej zmoliwoci automatycznego wstawiania bibliografii. eby to byo moliwe, naleaoby najpierw kad wykorzystan pozycj rde wpisa wgrup: C y t a t y i b i b l i o g r a f i a znajdujc si wmenu: O d w o a n i a . Bibliografi mona zrobi dwoma prostymi metodami. Pierwsz jest wykorzystanie spisu rde, jeli robilimy go na bieco lub wpisanie po prostu kolejnych pozycji bibliograficznych. Kad wpisujemy wosobnym akapicie. Nastpnie ukadamy bibliografi (o tym w rozdziale, jak pisa).
218
Druga metoda (stosujemy j, gdy opisy bibliograficzne s skomplikowane, a mamy je ju w przypisach) polega na skopiowaniu przypisw do rozdziau Bibliografia. Podwietlamy wszystkie, ukadamy wedug alfabetu, wyrzucamy powtarzajce si iniepene. Zpozostaych usuwamy numery stron wraz ze skrtem s. Nastpnie przestawiamy nazwisko autora przed inicjay imienia. Wkocu grupujemy zgodnie zzaleceniami zrozdziau opisaniu pracy. Na kocu zaznaczamy wszystkie pozycje bibliografii izmieniamy styl na: B i b l i o g r a f i a .
15. Spisy tabel iilustracji oraz spis treci

Bez wzgldu na to, wjaki sposb zoymy dokument wcao, spisy treci, tabel i rysunkw robimy w podobny sposb. Warunkiem tego, eby si udao, jest korzystanie wczeniej: ze stylu: N a g w e k (1, 2, 3) wtytuach rozdziaw ipodrozdziaw z automatycznego podpisywania tabel i rysunkw poprzez korzystanie z menu: O d w o a n i a i dalej: Wstaw podpis.
15.1. Jak zrobi spisy tabel, ilustracji itp.?

Jeli podpisywalimy tabele iilustracje zgodnie zpoprzednimi zaleceniami (przez menu: O d w o a n i a ipolecenie: W s t a w p o d p i s ) , zrobienie spisu tabel lub ilustracji bdzie atwe. Wchodzimy na odpowiedni stron pracy (najczciej po zakoczeniu, a przed bibliografi, tam, gdzie chcemy za219
Alicja Kaszyska
mieci spis <po znaku koca sekcji>). Piszemy tytu tego rozdziau, np. Spis rysunkw (koniecznie wstylu: N a g w e k 1 , eby spis by uwzgldniony w spisie treci). W menu: O d w o a n i a w grupie: P o d p i s y wybieramy przycisk: W s t a w s p i s i l u s t r a c j i . Otwiera si nowe okno:
Klikamy O K . I to wszystko. Teraz ten spis mona formatowa podobnie jak kady inny tekst (mona te korzysta zwyej pokazanego okna przycisk: M o d y f i k u j ). Ju po zrobieniu spisu treci trzeba wrci raz jeszcze do tych spisw i sprawdzi, czy zgadza si numeracja stron (podobnie postpujemy, jeli dodamy jeszcze jaki rysunek). Jeli nie (albo na wszelki wypadek), wchodzimy jeszcze raz w zakadk odwoania:
220
Klikamy O K . Niekiedy tylko trzeba bdzie jeszcze raz troch przeformatowa spis, ale to zajmuje naprawd niewiele czasu.
15.2. Jak zrobi spis treci?

Wchodzimy na pierwsz stron caoci pracy. Ustawiamy kursor na pocztek. Wpisujemy tytu: Spis treci (nie formatujemy za pomoc stylu N a g w e k , bo wtedy napis Spis treci pojawi nam si zupenie niepotrzebnie jako element spisu). Otwieramy zakadk: O d w o a n i a .
221
Alicja Kaszyska
W nowo otwartym oknie wybieramy wygld spisu treci. Najchtniej korzystam zformatu: F o r m a l n y .
222
Klikamy OK. Spis treci jest zrobiony, ale jeszcze niegotowy. Po spisie treci trzeba wstawi znak koca sekcji na nastpnej stronie, aby wstp zaczyna si od nowej strony. Teraz naley poprawi numeracj stron. Pierwsza strona to strona tytuowa, ktr zrobilimy wosobnym pliku inie ma sensu jej tu wkada. Wic pierwsza strona spisu treci to bdzie druga strona pracy. Klikamy wzakadce: W s t a w w przycisk: N u m e r s t r o n y . Z pokazanych moliwoci wybieramy rodzaj numeracji. Teraz pod przyciskiem: N u m e r s t r o n y wybieramy polecenie: F o r m a t u j n u m e ry stron.
Klikamy O K . Jeli okae si, e numeracja zmienia si tylko wtym rozdziale, a nastpne s le ponumerowane, to naley wej kolejno do kadego rozdziau (strona dowolna), wybra
223
Alicja Kaszyska
ponownie: F o r m a t u j n u m e r y s t r o n , tyle e zamiast: R o z p o c z n i j o d , zaznaczy opcj: K o n t y n u u j z p o przedniej sekcji. Numeracja stron si zmienia, teraz zgodnie ztym zaktualizujemy spis treci. Przechodzimy na stron spisu treci.
Klikamy O K . Teraz moemy poprawi troch wygld spisu treci, jeli nam si nie bardzo podoba. Niekiedy trzeba zmieni wielko czcionki, eby zmieci spis treci na jednej stronie (chyba e zajmuje ponad 1 i1/3 strony, to zostawiam tak jak jest). Zwykle przenosz nazwy rozdziaw, tak eby napis:
224

R o z d z i a I (ikady nastpny) by wpierwszej linii, atytu
rozdziau zaczyna si od kolejnej (stawiamy kursor przed pierwsz liter tytuu rozdziau iprzenosimy tytu wd za pomoc mikkiego entera kombinacja klawiszy Shift + Enter) oraz przenosz wyrazy zoone zpojedynczych liter, np. w, i, a, do nowej linii (np. wprzykadowym spisie zamiast spacji mikkiej (zwykej) wwyraeniu: i p r a w n y m , umieszczam tzw. spacj tward kombinacja klawiszy: Ctrl + Shift + Spacja). Pamitajmy, eby strony do spisw tabel, ilustracji i rysunkw doda do pracy przed zrobieniem spisw treci, podobnie jak stron tytuow aneksu (z napisem aneks wstylu N a g w e k 1 ). Jeeli tego nie zrobilimy, trzeba po dodaniu tych elementw wrci do spisu treci ijeszcze raz go zaktualizowa za pomoc klawisza F9, tyle e teraz wybieramy aktualizacj caego spisu. Niestety, wwyniku tego procesu znowu bdziemy musieli poprawi troch formatowanie spisu.
IV. Ocena pracy ijej obrona

1. Ocena pracy
Zwykle studenci nie bardzo wiedz, wjaki sposb bdzie oceniana przedstawiona przez nich praca. Wiedz tylko, e oprcz promotora prac przeczyta jeden lub dwch recenzentw ipotem trzeba j bdzie obroni. As to kryteria podobne do tych, ktre dotycz prac naukowych. Elementy brane pod uwag przy ocenie pracy to: 1. Zgodno treci pracy ztematem. 2. Logiczna struktura wywodu, czyli jak w wypracowaniu: wstp, rozwinicie, zakoczenie, a przy pracach badawczych koniecznie rozdzia dotyczcy metodologii oraz analizy wynikw bada. Ocenia si te powizanie rozdziaw midzy sob izachowanie proporcji midzy nimi, wstpem azakoczeniem. 3. Merytoryczna warto pracy, a przede wszystkim poprawno wyboru zagadnie wewntrznych; w przypadku prac badawczych ujcie i poprawne opisanie niezbdnych skadnikw procesu badawczego (problemy, techniki, narzdzia badawcze, hipotezy, wskaniki, zmienne, teren bada); sposb wyraenia wynikw bada (tabele, wykresy, schematy) oraz odpowiednia ich interpretacja sowna, uoglnienie wynikw iwycignicie poprawnych wnioskw.
227
Alicja Kaszyska
4. Nowatorstwo pracy jest mile widziane, ale nie niezbdne. Trzeba mie bardzo du wiedz na dany temat, eby praca bya rzeczywicie oryginalna. Na og po prostu wnosi do dotychczasowych bada jak warto, ale jest raczej ich kontynuacj ni zupenie nowym spojrzeniem. 5. rda naley stara si, aby wbibliografii uj cay przekrj literatury przedmiotu. Dobrze, jeli jest tu ujta rwnie literatura najnowsza. Mona skorzysta ztej wjzyku obcym. To bdzie duy plus, pod warunkiem e si j rzeczywicie zna. Uwaga na dziea, ktrych nie mielimy wrku jeli bd rzadko spotykane, na obronie recenzent moe nas poprosi o kilka sw na ich temat. 6. Przydatno pracy do tego kryterium nie przywizuje si zbyt wielkiej wagi wdzisiejszych czasach, cho oczywicie dobrze jest, gdy mona wykaza, komu praca si przyda idlaczego. 7. Forma pracy powinna by napisana zgodnie z wymogami dotyczcymi prac naukowych, zarwno pod wzgldem wygldu, jak ijzyka; bezwzgldnie poprawna ortograficznie igramatycznie, zczytelnymi, estetycznie wykonanymi irozmieszczonymi tabelami, rysunkami, wykresami. Nie naley lekceway tego elementu. Najpierw prac si widzi, potem czyta. Starannie wykonana praca nastraja czytelnika, awic irecenzenta, pozytywnie. Te wszystkie elementy wrnych konfiguracjach znajduj si wwewntrznych wytycznych danej uczelni ipozwalaj na dokonanie oglnej oceny pracy iwyraenie jej wpostaci stopnia. To jest wany pierwszy punkt obrony, poniewa
228
IV. Ocena pracy ijej obrona
niezwykle rzadko si zdarza, aby praca, ktrej warto oceniono na ocen dobr iwysz, nie zostaa obroniona.
2. Obrona pracy
Formalnie wiadomo, e do obrony pracy przystpuje student po uzyskaniu absolutorium, czyli zdobyciu wszystkich wymaganych programem studiw zalicze izdaniu egzaminw oraz uzyskaniu pozytywnej oceny przedstawianej pracy. Oglnie mwi si, e na obron pracy student powinien by przygotowany z caoci materiau obowizujcego na studiach. Zazwyczaj jednak nie jest to wymagane. O ile bowiem poszczeglne egzaminy koczce kolejne zajcia maj na celu sprawdzenie wiedzy, o tyle egzamin magisterski ma wykaza dojrzao dyplomanta imagistranta, umiejtno rozmowy na temat, znajomo zagadnie podejmowanych wpracy iich szerszego kontekstu. Na wikszoci kierunkw i susznie student przed obron pracy dostaje list zagadnie, jakich dotyczy bd pytania. Jeli nie, to powinien przede wszystkim: doskonale orientowa si we wszystkim, co mona wyczyta wjego pracy zna literatur, ktr wykaza w bibliografii, przynajmniej te jej rozdziay, ktrych uy wpracy potrafi wskaza elementy bada lub wnioski, ktre byy inne od przewidywanych iprzygotowa prb wytumaczenia, dlaczego tak si stao swobodnie rozmawia o szerokim tle dziedziny, w jakiej praca si sytuuje
229
Alicja Kaszyska
dobrze jest te zna konika czonkw komisji; s tacy, ktrzy niechybnie do niego nawi, zwaszcza jeeli cho wjednym punkcie bdzie on si styka zprac warto nastawi si pozytywnie. Obrona to nie sprawdzian, to wymiana pogldw midzy dwiema stronami, przy czym zakada si, e obie strony wiedz, co mwi imaj prawo do swojego zdania. Ito ju byoby wszystko. Mona tylko jeszcze raz przypomnie, e dobr ibezstresow obron pracy uatwi niewtpliwie samodzielne jej napisanie. Wtedy naprawd dobrze zna si poruszane zagadnienia mimochodem gdzie nam do gowy wejdzie oglna wiedza ztej dziedziny nauki, bdziemy ekspertami we wasnej sprawie, no ibdziemy wiedzie na sto procent ina pewno, e nasza praca to nie plagiat inawet po latach nie bdzie trzeba si jej wstydzi.
V. Skrty klawiaturowe przydatne podczas pisania pracy

Klawisze funkcyjne:
Klawisz F2 Dziaanie i sposb Przenosi fragment tekstu lub obiekt wdowolne miejsce. Podwietli fragment lub obiekt do przeniesienia. Wcisn F2. Wstawi kursor w miejsce, gdzie obiekt ma by przeniesiony. Wcisn enter. Umoliwia przejcie na dowoln stron lub do dowolnego obiektu. Daje wejcie do polece: Znajd iZamie. Wcisn F5. Wybra odpowiedni obiekt z: P r z e j d d o . Wpisa numer strony lub (zplusem iminusem), oile chcemy si przenie do przodu (+) lub do tyu (-). W widoku: W e r s j a r o b o c z a pozwala na powrt zpola przypisw do tekstu gwnego (dokadnie wto miejsce, gdzie przypis zosta wstawiony). Pozwala na aktualizacj spisw (treci, tabel itp.). Naley podwietli spis, nastpnie wcisn F9 i wybra opcj aktualizacji. Zmienia wielko liter w podwietlonym tekcie zwielkich na mae (lub tylko pierwsza wielka), zmaych na wielkie. Wciskanie tej kombinacji klawiszy powoduje kolejne zmiany.
F5
F6 F9
Shift + F3
Skrty klawiaturowe:
Ctrl + E Wyrodkowanie tekstu (i powrt do poprzedniego stanu).
231
Alicja Kaszyska
Wyjustowanie (wyrwnanie do obu marginesw) tekstu. Ctrl + L Wyrwnanie do lewej. Ctrl + R Wyrwnanie do prawej. CTRL+I Zmiana podwietlonego tekstu na kursyw. CTRL+B Zmiana podwietlonego tekstu na pogrubiony. CTRL+U Podkrelenie podwietlonego tekstu. Wycinanie tekstu lub obiektu i umieszczenie CTRL+X wschowku. Kopiowanie tekstu lub obiektu i umieszczenie CTRL+C wschowku. Wstawianie obiektu umieszczonego wschowku (czyCTRL+V li wycitego lub skopiowanego). Wstawienie tzw. mikkiego entera, czyli przeniesieSHIFT+ENTER nie tekstu do nastpnej linii bez rozpoczynania nowego akapitu. Wstawienie tzw. twardej spacji, bardzo przydatne, jeli wyraz jednoliterowy (np. i, w, z) znajdzie si na kocu linijki. Jeli normaln spacj (zwan mikk) CTRL+SHIFT+SPAzamienimy na tward, to wyrazy niewidocznie si CJA klej ibez wzgldu na ukad tekstu bd wtej samej linijce (chodzi o wyraenia typu: o s o b i e , i z a s m a k a , z d o m u ). Ctrl + J
To s skrty klawiaturowe, ktre naprawd przydaj si przy pisaniu pracy. Moliwoci korzystania z klawiatury jest jednak duo wicej. Jeli chcesz znich korzysta, zajrzyj do pomocy pakietu Office.
Autor 2.0 Aleksander Sowa

Czy wiesz, jak napisa ksik ijeszcze na tym zarobi? Prawdopodobnie jeeli trzymasz w rku t ksik, masz gow pen pomysw. Wiesz, e Twoja wiedza na pewne tematy jest wiksza ni innych. Co pewien czas zadajesz sobie pytanie: Dlaczego by nie napisa o tym ksiki?. I tutaj pojawiaj si dwa podstawowe problemy. Jak zabra si za pisanie iczy ktokolwiek wyda moj publikacj? Wyobra sobie teraz, e jest sposb na to, aby zagwarantowa sobie wydanie swojej pierwszej ksiki. Co jeszcze bardziej nieprawdopodobne, sposb ten opisany jest wanie wtej publikacji. Jej autor, Aleksander Sowa, napisa ju 18 ksiek, ktre wsumie rozeszy si wliczbie 25 tysicy egzemplarzy icay czas si sprzedaj. Autor ten nie zamierza zachowa tylko dla siebie wypracowanych osobicie sposobw na wydanie wasnej ksiki. Wrcz przeciwnie, dzieli si swoimi pomysami na amach tej wanie publikacji. Czy skorzystasz ztej wiedzy? Czy podejmiesz wyzwanie izmierzysz si na serio zwasnym pomysem na ksik? To ju zaley wycznie od Ciebie. Jeeli jednak podejmiesz to wyzwanie, za kilka miesicy Twoj ksik bdzie kto trzyma wdoniach, zastanawiajc si, czy warto wni zainwestowa. Ksik moesz zamwi na stronie wydawnictwa Zote Myli: http://zostan-autorem.zlotemysli.pl
Praktyczny kurs pisarstwa Katarzyna Krzan

Jak napisa fascynujc ksik zintrygujc fabu iodnie sukces? Rozpoczynasz wanie swoj przygod z pisarstwem? Twoja wyobrania z pewnoci szaleje, a Ty marzysz o przelaniu swoich myli istworzeniu niesamowitego dziea Pytanie tylko jak sprawi, aby czytelnicy nie przeczytali, apochonli Twoj ksik, z wypiekami na twarzy mruczc pod nosem Genialne! Opowiadaliby swoim znajomym, e nie mogli si od niej oderwa izniecierpliwoci przerzucajc strony zupenie stracili poczucie czasu. Pewnie wydaje Ci si, e wystarczy przecie usi izacz pisa. Jeli masz talent, to pomysy same przyjd do gowy. Prosz bardzo - pisz! To, e wogle co piszesz jest pierwszym krokiem do sukcesu. Ale czy nie lepiej zapozna si najpierw zparoma reguami warsztatu pisarza, opracowanymi przez praktykujcych mistrzw pira? Czego si nauczysz, aby zadziwia swoich czytelnikw? Jak konstruowa emocjonujc fabu? Jak prowadzi wartk narracj? Jak wykreowa pobudzajce wyobrani charakterystyki postaci? Jak tworzy inteligentne dialogi? Jak wprawia czytelnika w zachwyt w sekwencjach scenicznych? Ksik moesz zamwi na stronie wydawnictwa Zote Myli: http://jak-pisac.zlotemysli.pl
)) )) )) )) ))
Sztuka pisania Wiktoria Nester

Co zrobi, aby teksty, ktre napiszesz, byy poprawne iciekawe dla czytajcych? Sztuka pisania to kompletny przewodnik po tym, jak tworzy najpopularniejsze formy pisarskie, z ktrymi moesz si spotka wswoim yciu prywatnym lub zawodowym. Niezalenie od tego, czy jeste przedsibiorc, czy dopiero uczysz si w szkole, w tym poradniku znajdziesz wiele praktycznych porad iwskazwek, wjaki sposb pisa rne typy tekstw. Du zalet ksiki jest jej praktyczno. Dua liczba sprawdzonych przykadw tekstw pozwoli Ci pisa praktycznie od rki gotowe teksty. Czego dokadnie dowiesz si ztego poradnika? Jak pisa teksty, poczwszy od opowiadania, CV, listu motywacyjnego czy recenzji, a skoczywszy na ofercie handlowej lub rozprawce. Poznasz najwaniejsze zasady pisania poszczeglnych tekstw oraz wskazwki, jak redagowa teksty, aby nie tylko speniay wszystkie wymogi formalne, ale byy zrozumiae iciekawe. Bdziesz w stanie sam napisa od podstaw dobrze zredagowany imajcy prawidow kompozycj tekst, ktry speni swoje zadanie. Zyskasz umiejtno pisania w sposb zrozumiay dla odbiorcw tekstw, przez co Twoje pismo bdzie lepiej odebrane przez adresata. Poznasz zasady prawidowej kompozycji iwaciwego formatowania takich dokumentw, jak podanie, list motywacyjny czy protok. Ksik moesz zamwi na stronie wydawnictwa Zote Myli: http://sztuka-pisania.zlotemysli.pl
)) )) ))
)) ))

Jak Napisać, Przepisać I Z Sukcesem Obronić Pracę Dyplomową ALICJA KASZYŃSKA

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Jak Napisać, Przepisać I Z Sukcesem Obronić Pracę Dyplomową ALICJA KASZYŃSKA

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Alicja Kaszyska, rok 2008

Zdjcie do projektu okadki zostao uyte za zgod istockphoto.com

4. Dobre notatki uatwi prac................................................................ 40

5. Kwestionariusz ankiety.......................................................................... 93 6. Analiza wynikw bada......................................................................100 7. Zakoczenie (iwnioski).......................................................................102

1.1. Pasek narzdzi: Szybki dostp. ..............................................................117 1.2. Granice tekstu.............................................................................................117

3.1. Formatujemy style. ...................................................................................127

2. Wybierz sobie temat

3. Jaki typ pracy wybra?

Typ 4 praca mieszana. Typ 5 praca badawcza.

3.1. Typ I od ogu do szczegu

Rozdzia III. Wpyw nalenoci postpowania na ksztatowanie budetu gminy Zakoczenie

3.2. Typ II jedno zagadnienie na tle ogu

Rozdzia IV. Pracodawca akontrakt psychologiczny Zakoczenie

3.3. Typ III praca wynikowa

3.4. Typ IV praca mieszana

3.5. Typ V praca badawcza

4. Dobre notatki uatwi prac

4.1. Jak robi notatki?

4.2. Fiszki zwyke

4.3. Fiszki komputerowe

Oto przykadowo wypisane fiszki:

II. Przystpujemy dopisania

1. Wstp piszemy na kocu!

II. Przystpujemy dopisania

II. Przystpujemy dopisania

3.1. Kilka sw na temat interpunkcji wprzypisach

II. Przystpujemy dopisania

Jeeli jest przedzielone innym przypisem:

II. Przystpujemy dopisania

Aoto wjaki sposb najczciej odwoujemy si do publikacji zawartych wczasopismach:

Uwaga! Tytuy czasopism moemy pisa w cudzy sowie, ale niekoniecznie.

Poniej przykady adresw bibliograficznych aktw prawnych:

II. Przystpujemy dopisania

4. Metodologiczne podstawy bada wasnych

II. Przystpujemy dopisania

4.1. Przedmiot icel bada

P r z e d m i o t b a d a to obiektywnie istniejce, poddajce si pomiarowi zjawisko moliwe do zbadania na gruncie metodologii.

II. Przystpujemy dopisania

P r z e d m i o t e m b a d a s indywidualne dziaania spoeczne ludzi kierowane okrelon motywacj subiektywn.

4.2. Problemy badawcze

Problem badawczy [] dotyczy relacji zachodzcych midzy zmiennymi.

II. Przystpujemy dopisania

4.3. Hipotezy, zmienne iwskaniki

II. Przystpujemy dopisania

H i p o t e z a to twierdzenie, o ktrego prawdziwoci lub faszywoci mamy si przekona wwyniku badania.

II. Przystpujemy dopisania

Z m i e n n a to [] czynnik przybierajcy rne wartoci wbadanym zbiorze.

II. Przystpujemy dopisania

noci, zokrelonym prawdopodobiestwem wyszym ni przecitne wystpio zdarzenie (wasno) Z.

II. Przystpujemy dopisania

II. Przystpujemy dopisania

4.4. Metody, techniki inarzdzia badawcze

M e t o d a to [] zesp teoretycznie uzasadnionych zabiegw koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujcych

II. Przystpujemy dopisania

najoglniej cao postpowania badacza zmierzajcego do rozwizania okrelonego problemu naukowego.

II. Przystpujemy dopisania

[] t e c h n i k i b a d a w c z e s to sposoby uzyskiwania materiaw, ktre nastpnie stanowi podstaw analizy iuoglnie.

empirycznych przydatnych przy rozwizywaniu podjtego problemu bada.

II. Przystpujemy dopisania

4.5. Organizacja iprzebieg bada

II. Przystpujemy dopisania

II. Przystpujemy dopisania

II. Przystpujemy dopisania