Podstawy Inwestowania W Kontrakty I Opcje

Krzysztof Mejszutowicz
PR ZEWODNIK DL A POC Z T KUJC YCH INWESTORW
Wydawca: Gieda Papierw Wartociowych w Warszawie SA ul. Ksica 4, 00-498 Warszawa tel. 22 628 32 32 fax 22 537 77 90 www.gpw.pl www.pochodne.gpw.pl
Opracowanie graficzne, skad i druk: Wydawnictwo ART art@artgroup.pl
Copyright by Gieda Papierw Wartociowych w Warszawie SA Warszawa, maj 2013
Oficjalne wydawnictwo Giedy Papierw Wartociowych w Warszawie ISBN 978-83-60510-95-4
Rynek instrumentw pochodnych na warszawskiej giedzie funkcjonuje od 1998 roku. Pierwszymi instrumentami ztej grupy byy kontrakty terminowe na indeks WIG20. Obecnie oferta Giedy jest bardzo rnorodna. Wnotowaniach znajduj si kontrakty terminowe na inne indeksy, akcje spek, kursy walut, opcje na WIG20, jak rwnie jednostki indeksowe na indeks WIG20. Instrumenty pochodne maj bardzo wszechstronne zastosowanie. Zjednej strony su do ograniczania ryzyka inwestycji na rynku kasowym, zdrugiej za mog by wykorzystywane w celach spekulacyjnych, dajc przy tym moliwo realizacji bardzo duych stp zwrotu. Instrumenty te mog by wykorzystywane zarwno przez inwestorw indywidualnych, jak i przez instytucje finansowe. Wymagaj jednak sporej wiedzy i dowiadczenia. Niniejsza broszura to przegld podstaw inwestowania w instrumenty pochodne. Przeznaczona jest dla inwestorw pocztkujcych. W prostych sowach omawia specyfik poszczeglnych instrumentw pochodnych, wyjania zasady obrotu i rozliczania oraz podstawowe strategie inwestycyjne.
Gieda Papierw Wartociowych wWarszawie
Pytania dotyczce opcji lub kontraktw terminowych prosimy kierowa mailem na adres: pochodne@gpw.pl Pytania zinnych tematw prosimy kierowa do odpowiedniej skrzynki tematycznej lub na oglny adres Giedy: gpw@gpw.pl Zapraszamy!
Niniejsza broszura ma charakter jedynie edukacyjny i nie stanowi oferty kupna ani oferty sprzeday adnych instrumentw finansowych, ani usug inwestycyjnych. Podstawowym rdem informacji o instrumentach pochodnych s warunki obrotu dostpne na stronie internetowej www.gpw.pl. Gieda Papierw Wartociowych w Warszawie nie ponosi adnej odpowiedzialnoci za jakiekolwiek szkody powstae wwyniku wykorzystania informacji zawartych wniniejszej broszurze.
Spis treci
1. KONTRAKTY TERMINOWE...............................................................................7
1.1. Czym s kontrakty terminowe?...................................................... 7 1.2. Sposoby rozliczania kontraktw.. ..................................................... 9 1.3. Dwignia finansowa...................................................................... 13 1.4. Zamknicie pozycji przed terminem wyganicia. ........................ 16 1.5. Mnoniki. ....................................................................................... 18 1.6. Mechanizm rwnania do rynku..................................................... 19 1.7. Depozyty zabezpieczajce............................................................ 22 1.8. Standardy kontraktw terminowych............................................. 26 1.8.1. Standard kontraktw terminowych na indeksy giedowe............. 28 1.8.2. Standard kontraktw terminowych na akcje.................................30 1.8.3. Standard kontraktw terminowych na kursy walut....................... 31 1.9. Podstawowe zasady obrotu.......................................................... 32 1.10. Wycena kontraktw terminowych................................................34 1.11. Baza..............................................................................................36 1.12. Wykorzystanie kontraktw terminowych.. .................................... 37 1.12.1. Spekulacja..................................................................................... 37 1.12.2. Hedging. ........................................................................................40 1.12.3. Arbitra.. ........................................................................................43 1.13. Jak rozpocz inwestowanie w kontrakty?...................................48 Test sprawdzajcy.......................................................................................49
2. OPCJE..............................................................................................................53
2.1. Czym s opcje?.............................................................................53 2.2. Kurs wykonania opcji.................................................................... 55 2.3. Sposoby rozliczenia opcji.. ............................................................. 57 2.4. Ile kosztuj opcje?.........................................................................59 2.5. Kupno opcji...................................................................................59 2.5.1. Kupno opcji jako najprostszy sposb inwestycji w opcje..............59 2.5.2. Funkcje wypaty nabywcw opcji................................................. 62 2.5.2.1. Funkcja wypaty nabywcy opcji kupna..........................................63 2.5.2.2. Funkcja wypaty nabywcy opcji sprzeday...................................63 2.6. Wystawienie opcji.........................................................................64 2.6.1. Zobowizania wystawcy...............................................................64 2.6.2. Oczekiwania wystawcy opcji........................................................66 2.6.3. Funkcje wypaty wystawcw opcji...............................................66 2.6.3.1. Funkcja wypaty wystawcy opcji kupna........................................ 67 2.6.3.2. Funkcja wypaty wystawcy opcji sprzeday................................. 67
Gieda Papierw Wartociowych w Warszawie
2.7. Zamykanie pozycji w opcjach........................................................68 2.8. Terminologia. .................................................................................69 2.9. Szczegy na temat premii opcyjnej..............................................69 2.9.1. Czynniki wpywajce na warto premii.......................................69 2.9.1.1. Wpyw wartoci instrumentu bazowego...................................... 70 2.9.1.2. Wpyw zmiennoci instrumentu bazowego.................................. 71 2.9.1.3. Wpyw czasu upywajcego do terminu wyganicia.................. 74 2.10. Greckie wskaniki. ......................................................................... 77 2.10.1. Delta. ............................................................................................. 77 2.10.2. Theta............................................................................................. 78 2.10.3. Kappa/Vega. .................................................................................. 79 2.11. Wycena opcji. ................................................................................ 79 2.12. Styl wykonania opcji. ..................................................................... 79 2.13. Standard opcji na WIG20..............................................................80 2.13.1. Nazwa skrcona opcji...................................................................80 2.13.2. Mnonik. ........................................................................................ 81 2.13.3. Jednostka notowania oraz krok notowania................................... 81 2.13.4. Miesice wyganicia. .................................................................. 81 2.13.5. Dzie wyganicia oraz pierwszy dzie obrotu............................ 82 2.13.6. Kwota rozliczenia........................................................................... 82 2.13.7. Kurs rozliczeniowy.........................................................................83 2.13.8. Wartoci kursw wykonania.........................................................83 2.13.9. Wprowadzanie do obrotu serii opcji na nowy termin wyganicia.......................................................................83 2.13.10. Wprowadzanie do obrotu dodatkowych serii opcji.. ......................84 2.13.11. Styl wykonania oraz sposb rozliczenia. ........................................84 2.14. Podstawowe zasady obrotu..........................................................85 2.15. Depozyty zabezpieczajce............................................................86 2.16. Wykorzystanie opcji...................................................................... 87 2.16.1. Prosta spekulacja..........................................................................88 2.16.2. Zoone strategie opcyjne............................................................. 91 2.16.2.1. Spread byka. .................................................................................. 91 2.16.2.2. Dugi stela. ................................................................................... 97 2.16.3. Hedging. ...................................................................................... 102 2.16.4. Arbitra........................................................................................ 104 2.16.4.1. Syntetyczna duga pozycja w kontrakcie..................................... 104 2.16.4.2. Syntetyczna krtka pozycja w kontrakcie.................................... 108 2.16.5. Podstawowe zasady inwestowania w opcje. .............................. 112 2.17. Jak rozpocz inwestowanie w opcje......................................... 112 Test sprawdzajcy..................................................................................... 114
Podstawy inwestowania w kontrakty terminowe i opcje
1. Kontrakty terminowe
1.1. Czym s kontrakty terminowe?
Kontrakty terminowe ( ang. futures contracts ) to jeden znajpopularniejszych instrumentw pochodnych, ktry od wielu lat jest przedmiotem obrotu na rynkach giedowych. Od strony konstrukcji jest to najprostszy instrument ze swojej grupy. Mona stwierdzi, e futures jest klasycznym instrumentem pochodnym. Czym jest kontrakt terminowy? Duo o instrumencie mwi jego nazwa. Po pierwsze, kontrakt czyli umowa. Kady czowiek zawiera w swoim yciu wiele umw, np. umow oprac, umow kredytu itp. Umowa jest zawsze zawierana pomidzy dwoma osobami lub podmiotami. Podobnie jest zkontraktami terminowymi. Inwestujc wkontrakt, zawieramy zinnym inwestorem umow dajc nam pewne prawa, ale rwnie zobowizania. Po drugie, terminowy. W przypadku tego instrumentu sowo to ma kluczowe znaczenie. W kontrakcie terminowym dwch inwestorw ustala, e w okrelonym terminie w przyszoci (tzw. terminie wyganicia kontraktu, ang. maturity day lub expiry day ) jeden z nich kupi od drugiego okrelone aktywa. Na rynku giedowym tymi aktywami mog by midzy innymi: akcje, obligacje, waluty, ale rwnie indeksy giedowe (sprzeda indeksu moe wydawa si dziwna, jednak wszystko wyjani si wdalszej czci broszury). Instrumenty te nazywa si instrumentami bazowymi (ang. underlying assets lub base instruments ). Bardzo wanym elementem umowy jest uzgodnienie ceny, po ktrej wprzyszoci inwestorzy rozlicz swj kontrakt (cena ta nazywana jest cen terminow lub cen futures). Pozostae warunki transakcji, takie jak ilo instrumentu bazowego idopuszczalne terminy rozliczenia, okrelone s wopracowanej przez Gied specyfikacji instrumentu.
Porwnajmy kontrakty terminowe do akcji. Rynek akcji jest tzw. rynkiem transakcji natychmiastowych. Zawarcie transakcji oraz jej rozliczenie nastpuje w tym samym momencie1. Jeeli chcemy kupi akcje, musimy wchwili skadania zlecenia posiada 100% wartoci, po ktrej chcemy akcje kupi. Jeeli chcemy akcje sprzeda, musimy by ich posiadaczami2. Po zawarciu transakcji akcjami na rachunku nabywcy natychmiast pojawiaj si akcje, ana rachunku sprzedajcego rodki pienine3. Wprzypadku kontraktw terminowych zawarcie transakcji (umowy) oraz rozliczenie postanowie tej transakcji nastpuj wrnym czasie. Wchwili zawarcia transakcji nie musimy na rachunku posiada rodkw pieninych lub instrumentu bazowego (konieczne s wterminie rozliczenia kontraktu terminowego), uzgadniana jest jedynie cena, po ktrej nastpi ostateczne rozliczenie. Samo rozliczenie dokonywane jest wterminie wyganicia kontraktu. Transakcje terminowe zawierane s czasami wyciu codziennym. Przykadem moe by umowa rolnika zodbiorc na dostaw plonw wprzyszoci, zawarta jeszcze przed ich zbiorem. Jeli wumowie okrelona zostanie cena sprzeday, mamy do czynienia ztransakcj terminow. Transakcje terminowe s skutecznym sposobem na ograniczanie ryzyka zmiany cen instrumentu bazowego (tzw. hedging), poniewa wkontrakcie ustalona jest cena dostawy. Strony transakcji wiedz, po jakiej cenie transakcja zostanie rozliczona. Obojtna jest wic dla nich cena instrumentu bazowego, jaka uksztatuje si wprzyszoci na rynku. Inwestora, ktry wzwizku zkontraktem terminowym bdzie zobowizany do sprzeday instrumentu bazowego, nazywamy SPRZEDAJCYM KONTRAKT. Nazywa si go take WYSTAWC KONTRAKTU, jak rwnie ZAJMUJCYM POZYCJ KRTK. Inwestora, ktry w zwizku z kontraktem terminowym bdzie zobowizany do kupna instrumentu bazowego, nazywamy KUPUJCYM KONTRAKT. Mwi si rwnie, e ten inwestor ZAJMUJE POZYCJ DUG. Naley zatem pamita, e pojcia KUPNO/SPRZEDA kontraktu terminowego wskazuj na czynnoci, jakie strony transakcji bd musiay wykona wterminie wyganicia. Podkreli trzeba rwnie fakt, e kontrakt jest dwustronnym, bezwarunkowym zoboPomijamy 3-dniowy cykl rozliczeniowy. Pomijamy przypadek transakcji krtkiej sprzeday. 3 W rzeczywistoci w zwizku z 3-dniowym cyklem rozliczeniowym po zawarciu transakcji na rachunku inwe storw s zapisywane nalenoci do otrzymania papierw i rodkw pieninych.
1 2
wizaniem si stron transakcji do jego rozliczenia wprzyszoci na zgry okrelonych warunkach. Oznacza to, e w terminie wyganicia nie moemy si z zawartej umowy wycofa.
1.2. Sposoby rozliczania kontraktw

W terminie wyganicia kontrakty mog zosta rozliczone na dwa sposoby:
dostawa instrumentu bazowego, rozliczenie pienine.

O pierwszym ze sposobw (dostawa instrumentu bazowego) bya mowa w poprzednim podrozdziale. W terminie wyganicia wystawca kontraktu dostarcza okrelon ilo instrumentu bazowego, w zamian otrzymujc rodki pienine w wysokoci wczeniej ustalonej.
Przykad 1.
Rozliczenie z dostaw instrumentu bazowego na przykadzie kontraktw na akcje spki KGHM Zgodnie ze standardem instrumentu na jeden kontrakt terminowy przypada 100 sztuk akcji. Zamy, e zawieramy transakcj po kursie 130 z. Wprzypadku rozliczenia zdostaw wterminie wyganicia:
sprzedajcy kontrakt (wystawca) musi dostarczy 100 sztuk akcji spki KGHM,
w zamian otrzymujc od nabywcy kontraktu rodki pienine wysokoci 13.000 z (130 z x 100 sztuk),
nabywca kontraktu otrzymuje od wystawcy 100 sztuk akcji spki KGHM, w zamian za ktre musi zapaci kwot 13.000 z. Naley jeszcze raz zaznaczy, e strony transakcji terminowej rozliczaj si w terminie wyganicia wg ceny ustalonej w kontrakcie (ceny terminowej). Nie interesuje ich bieca cena akcji tej spki. Kontrakty umoliwiaj zabezpieczanie si przed zmian cen instrumentu bazowego. W efekcie transakcji terminowej wystawca kontraktu wie, po jakiej cenie w przyszoci sprzeda posiadane akcje, natomiast nabywca wie, po jakiej cenie te akcje kupi. Jednoczenie zauwaamy spekulacyjne moliwoci wynikajce z kontraktw terminowych. Rozliczenie transakcji terminowej zawsze dla jednej ze stron bdzie korzystniejsze ni zawarcie analogicznej transakcji bezporednio na Giedzie:
jeeli cena terminowa bdzie wysza ni bieca cena akcji na Giedzie, wwczas
korzy odniesie wystawca kontraktu, poniewa wtransakcji terminowej sprzedaje akcje droej ni mgby to zrobi na rynku,
jeeli cena terminowa bdzie nisza ni bieca cena akcji na Giedzie, wwczas
korzy odniesie nabywca kontraktu, poniewa wtransakcji terminowej kupi akcje taniej ni mgby to zrobi na rynku.
Przykad 2.
Transakcja spekulacyjna na kontraktach terminowych z rozliczeniem poprzez dostaw instrumentu bazowego na przykadzie kontraktw na akcje KGHM Zgodnie ze standardem instrumentu na jeden kontrakt terminowy przypada 100 sztuk akcji. Zamy, e zawieramy transakcj po kursie 120 z. Wariant 1.Wterminie wyganicia kurs instrumentu bazowego jest niszy ni kurs transakcji kontraktami iwynosi na przykad 110 z. Wystawca kontraktu osiga korzy, gdy wefekcie wykonania kontraktu sprzeda akcje bdce instrumentem bazowym po kursie wyszym ni kurs tych akcji na Giedzie. Wzwizku zwykonaniem kontraktu wystawca sprzedaje 100 sztuk akcji KGHM po kursie 120 z, otrzymujc kwot 12.000 z. Gdyby mia sprzeda 100 sztuk akcji KGHM na Giedzie po biecym ich kursie, otrzymaby 110 z za kad sztuk, czyli cznie 11.000 z. Mona zatem stwierdzi, e wystawca zyska 1.000 z (od kwoty uzyskanej ztytuu rozliczenia kontraktu: 12.000 z odejmujemy kwot, jak inwestor by uzyska, gdyby sprzeda akcje na rynku: 11.000 z). Kwot zysku moemy rwnie wyznaczy poprzez odjcie od kursu kontraktu biecego kursu instrumentu bazowego na Giedzie. Wynik nastpnie mnoymy przez liczb akcji przypadajcych na jeden kontrakt: (120 z 110 z) x 100 akcji = 1.000 z Podsumowujc: wterminie wyganicia wystawca kontraktu kupuje na Giedzie instrument bazowy po kursie 110 z, a nastpnie kupione akcje sprzedaje po kursie 120 z (wefekcie rozliczenia kontraktu terminowego). Wariant 2.W terminie wyganicia kurs instrumentu bazowego jest wyszy ni kurs transakcji kontraktami, wynosi na przykad 140 z. Nabywca kontraktu osiga korzy, gdy wefekcie wykonania kontraktu kupi akcje bdce instrumentem bazowym po kursie niszym ni kurs tych akcji na Giedzie.
10
W zwizku z wykonaniem kontraktu nabywca kupuje 100 sztuk akcji KGHM po kursie 120 z, pacc kwot 12.000 z. Gdyby mia kupi 100 sztuk akcji KGHM na Giedzie po biecym ich kursie, musiaby wyda 140 z za kad sztuk, czyli cznie 14.000 z. Mona zatem stwierdzi, e nabywca kontraktu zyska 2.000 z (od kwoty, jak nabywca musiaby wyda, gdyby akcje kupi na rynku: 14.000 z, odejmujemy kwot, jak wyda ztytuu rozliczenia kontraktu: 12.000 z). Kwot zysku moemy rwnie wyznaczy poprzez odjcie od kursu instrumentu bazowego na Giedzie kursu transakcji kontraktami. Wynik nastpnie mnoymy przez liczb akcji przypadajcych na jeden kontrakt: (140 z 120 z) x 100 akcji = 2.000 z Podsumowujc: wterminie wyganicia nabywca kontraktu wefekcie wykonania kontraktu kupuje akcje bdce instrumentem bazowym po kursie 120 z, anastpnie sprzedaje te akcje na Giedzie po kursie 140 z. Drugim sposobem rozliczenia kontraktu wterminie wyganicia jest rozliczenie pienine. Wtym przypadku jedna ze stron transakcji wypaca drugiej kwot pienin nazywan kwot rozliczenia ( ang. settlement value ). Kwota rozliczenia stanowi zysk zinwestycji wkontrakty. To, ktra strona paci, aktra otrzymuje kwot rozliczenia, zaley od tego, jaka jest relacja kursu kontraktu (kursu terminowego) wstosunku do kursu instrumentu bazowego wterminie wyganicia.
Jeeli kurs instrumentu bazowego bdzie wyszy od kursu kontraktu, kwot rozliczenia paci wystawca kontraktu na rzecz nabywcy kontraktu ZARABIA NABYWCA.
Jeeli kurs instrumentu bazowego bdzie niszy od kursu terminowego, wwczas

kwot rozliczenia paci nabywca kontraktu terminowego na rzecz wystawcy kontraktu ZARABIA WYSTAWCA. Oczywicie nasuwa si pytanie, ktry kurs instrumentu bazowego z terminu wyganicia jest brany pod uwag wpowyszych rozwaaniach. Ot kalkulowany jest tzw. ostateczny kurs rozliczeniowy ( ang. final settlement price ). Jego algorytm jest rny dla rnych grup kontraktw terminowych ijest okrelony wstandardzie instrumentu. Kurs jest wyznaczany na bazie kursw instrumentu bazowego z terminu wyganicia, i tak przykadowo:
11
dla kontraktw na indeksy giedowe jest to rednia arytmetyczna zwartoci indeksu z ostatniej godziny notowa cigych oraz wartoci indeksu ustalonej na zamknicie sesji giedowej,
dla kontraktw terminowych na akcje jest to kurs ostatniej transakcji akcjami bdcymi instrumentem bazowym, zawartej na sesji giedowej w dniu wyganicia danych kontraktw terminowych. Kwot rozliczenia moemy zatem przedstawi nastpujcymi wzorami:
dla nabywcy kontraktu: (S T) x m dla wystawcy kontraktu: (T S) x m

gdzie: T kurs transakcji kontraktami (kurs terminowy) S ostateczny kurs rozliczeniowy m liczba akcji przypadajcych na jeden kontrakt
Przykad 3.
Pienine rozliczenie kontraktw terminowych na przykadzie kontraktw na PKO BP Zgodnie ze standardem instrumentu na jeden kontrakt terminowy przypada 100 sztuk akcji. Zamy, e zawieramy transakcj po kursie 35 z.
Tabela 1. Kalkulacja zyskw i strat dla dwch rnych wartoci ostatecznego kursu rozliczeniowego (wzrost oraz spadek) Ostateczny kurs rozliczeniowy kontraktw terminowych na PKO 45 z Wzrost = (45 z 35 z) x 100 akcji = + 1.000 z Nabywca zysk Nabywca kontraktu otrzymuje od wystawcy kwot rozliczenia 1.000 z = (35 z 45 z) x 100 akcji = - 1.000 z Wystawca strata Wystawca kontraktu paci nabywcy kwot rozliczenia 1.000 z 20 z Spadek = (20 z 35 z) x 100 akcji = - 1.500 z strata Nabywca kontraktu paci wystawcy kwot rozliczenia 1.500 z
= (35 z 20 z) x 100 akcji = + 1.500 z zysk Wystawca kontraktu otrzymuje od nabywcy kwot rozliczenia 1.500 z
12
Jak wida, wprzypadku pieninego rozliczenia kontraktw nie jest wymagane posiadanie instrumentu bazowego, aby kontrakt terminowy rozliczy w terminie wyganicia. W zwizku z tym moliwe jest notowanie kontraktw, ktre s wystawione na instrumenty bazowe niemajce swojej fizycznej postaci, takie jak indeksy giedowe, ceny energii elektrycznej czy te wielkoci ekonomiczne, np. stopa inflacji. Na Giedzie Papierw Wartociowych wWarszawie notowane s kontrakty na indeksy giedowe, akcje oraz kursy walutowe. Te kontrakty s rozliczane pieninie. Ze wzgldu na dominacj kontraktw zrozliczeniem pieninym dalsze rozwaania bd prowadzone woparciu oten typ rozliczenia. Uwaga! We wszystkich podanych przykadach nie uwzgldniano prowizji brokerskich.
1.3. Dwignia finansowa

Mechanizm dziaania dwigni zna kady iwielokrotnie wykorzystuje wyciu codziennym. Dwignia wystpuje na przykad w noyczkach, obcgach, hutawce, wykorzystywana jest czsto w sportach walki, aby maym wysikiem pokona czasami wikszego przeciwnika. Efektem dziaania dwigni jest zatem zwielokrotnienie przyoonej siy. Mona stwierdzi, e dwignia pozwala niewielkim wysikiem uzyska due rezultaty. Tak jest rwnie wprzypadku dwigni finansowej. Jej efektem jest zwielokrotnienie naszego wyniku finansowego. Stopy zwrotu, jakie uzyskujemy z inwestycji w kontrakty terminowe, s duo wysze ni przy inwestycjach winstrumenty rynku kasowego, np. akcje. Dwignia finansowa wkontraktach terminowych jest czynnikiem, ktry sprawi, e instrument ten jest tak bardzo popularny wrd inwestorw. Jak dziaa dwignia wkontraktach terminowych? Przypomnijmy sobie definicj kontraktu: kontrakt jest umow. Wzwizku ztym, tak jak wprzypadku kadej umowy, wchwili zawierania kontrakt nie powinien wymaga od stron tej umowy adnych nakadw finansowych. rodki pienine bd potrzebne dopiero w terminie wyganicia, kiedy kontrakt bdzie ostatecznie rozliczany.
13
Pojawia si jednak problem wiarygodnoci partnera transakcji czy wywie si on ze swoich zobowiza. Wyciu codziennym t kwesti rozwizuje zadatek. Jeeli strona, ktra go wrczya, nie wywie si zzobowiza, wwczas zadatek jest zatrzymywany przez drug stron umowy. Jeeli jednak to ona nie wywie si ze swoich zobowiza, wwczas musi zwrci zadatek, zazwyczaj podwjnej wysokoci. Kwota zadatku stanowi niewielk cz przedmiotu umowy. W przypadku kontraktw terminowych sprawa zabezpieczenia stron transakcji przed niewywizaniem si jednej ze stron zumowy (zabezpieczenia tzw. ryzyka kontrpartnera) jest rozwizana wpodobny sposb rwnie poprzez gwarancje finansowe. Strony transakcji przed zawarciem transakcji terminowej s zobowizane do wniesienia wbiurze maklerskim tzw. DEPOZYTW ZABEZPIECZAJCYCH. Depozyt stanowi niewielki procent wartoci caego kontraktu. Jego wysoko jest identyczna zarwno dla kupujcego, jak isprzedajcego kontrakt. Depozyt jest finansow gwarancj, e druga strona transakcji wywie si ze swoich zobowiza (wicej odepozytach wdalszej czci broszury). Dwignia finansowa wkontraktach terminowych wynika zatem ztego, e strony transakcji, aby zawrze kontrakt, musz wnie jedynie depozyt zabezpieczajcy. Zyski istraty zinwestycji s natomiast wyznaczane woparciu open warto kontraktu terminowego. Najlepiej zobrazuje to poniszy przykad.
Przykad 4.
Efekt dwigni finansowej na przykadzie kontraktw terminowych na akcje spki KGHM Zgodnie ze standardem instrumentu na jeden kontrakt terminowy przypada 100 akcji. Zamy, e zawieramy transakcje po kursie 100 z, a warto depozytu zabezpieczajcego wynosi 1.500 z.
Przed zawarciem transakcji na kontraktach nabywca oraz wystawca musz w biurze maklerskim zoy depozyty wysokoci 1.500 z. Transakcja na kontraktach na KGHM po kursie 100 z oznacza warto transakcji 10.000 z (kurs kontraktu 100 z x liczba akcji przypadajca na jeden kontrakt 100 sztuk). Zamy, e w terminie wyganicia kurs akcji KGHM ronie o 10% i ostateczny kurs rozliczeniowy zostaje wyznaczony na poziomie 110 z. Wzrost wartoci instrumentu bazowego oznacza, e na tej inwestycji zarobi nabywca kontraktu, a straci jego wystawca.
14
Wyznaczamy kwot rozliczenia dla nabywcy kontraktu (czyli kwot jego zysku). Kwota rozliczenia = (110 z 100 z) x 100 akcji = 1.000 z (tyle zarobi nabywca kontraktu)
Wyznaczmy teraz stop zwrotu, czyli wielko, ktra pokazuje, jaka bya rentowno zaangaowanych w inwestycj kapitaw. Pamitajmy, e aby kupi kontrakt wystarczyo zainwestowa jedynie 1.500 z (depozyt zabezpieczajcy), nie musielimy posiada penej wartoci kontraktu, czyli w tym przypadku 10.000 z.
Stopa zwrotu = kwota rozliczenia/ warto depozytu = 1.000 z / 1.500 z = 67%
Powyszy przykad udowadnia, e w efekcie zmiany wartoci instrumentu bazowego o 10% nabywca kontraktu osign stop zwrotu a 67%. Zyski na kontrakcie byy prawie 7-krotnie wysze ni zyski z bezporedniej inwestycji w akcje spki KGHM. Tak wanie dziaa efekt dwigni finansowej.
Jednoczenie naley zauway, e WYSTAWCA KONTRAKTU ponosi strat w wysokoci 1.000 z, czyli traci 67% zainwestowanych kapitaw. Efekt dwigni finansowej dziaa na niekorzy inwestujcych w kontrakty, w przypadku gdy cena instrumentu zmieni si niezgodnie z ich oczekiwaniami. W zwizku z powyszym, naley by wiadomym, e kontrakty terminowe s instrumentem o bardzo wysokim ryzyku inwestycyjnym.
15
W poniszej tabeli znajduje si zestawienie zyskw i strat z powyszej inwestycji dla rnych wartoci ostatecznego kursu rozliczeniowego.
Tabela 2. Zestawienie stp zwrotu z inwestycji w akcje KGHM dla rnych wartoci ostatecznego kursu rozliczeniowego (na podstawie danych z przykadu 4.) Ostateczny kurs rozliczeniowy kontraktw terminowych na KGHM 110 z wzrost (+10%) zysk = (110 z 100 z) x 100 akcji = + 1.000 z Nabywca stopa zwrotu = 1.000 z / 1.500 z = + 67% strata = (100 z 110 z) x 100 akcji = - 1.000 z Wystawca stopa zwrotu = - 1.000 z / 1.500 z = - 67% stopa zwrotu = 500 z / 1.500 z = + 33% = + 500 z stopa zwrotu = - 500 z / 1.500 z = - 33% zysk = (100 z 95 z) x 100 akcji = - 500 z 95 z spadek (-5%) strata = (95 z 100 z) x 100 akcji
1.4. Zamknicie pozycji przed terminem wyganicia

Nie trzeba czeka a do terminu wyganicia kontraktu terminowego, aby zamkn posiadan pozycj. Mona to zrobi wczeniej w dowolnym momencie w trakcie sesji giedowej. Zamknicia pozycji dokonujemy poprzez zawarcie drugiej transakcji, w ktrej zajmujemy pozycj odwrotn do tej, ktr w danej chwili posiadamy.
Jeeli kontrakt kupilimy (zajlimy pozycj dug), aby zamkn pozycj musimy zawrze transakcj, w ktrej bdziemy wystawc kontraktu. Jeeli kontrakt wystawilimy (zajlimy pozycj krtk), aby zamkn pozycj musimy zawrze transakcj, w ktrej bdziemy nabywc kontraktu.
16
Dlaczego zawarcie odwrotnej transakcji zamyka posiadan pozycj? W efekcie zawarcia transakcji odwrotnej zawieramy drugi kontrakt. Oznacza to, e wtym samym instrumencie jestemy jednoczenie nabywc iwystawc. Te pozycje cakowicie si znosz. Zyski, jakie bdziemy notowa na jednej znich, bd cakowicie rwnowaone stratami na drugiej. Wynik finansowy wobec tego zawsze bdzie wynosi zero, czyli tak jakbymy wportfelu nie mieli adnych instrumentw finansowych. Rejestrowanie na rachunku inwestycyjnym dwch przeciwnych pozycji wtym samym kontrakcie nie ma zatem praktycznego sensu, dlatego w efekcie zawarcia transakcji odwrotnej po prostu pozycja jest zamykana, azrachunku inwestora znika pozycja wkontrakcie. Powstaje jednak pytanie: jeeli inwestor zamkn pozycj wkontrakcie, to co dzieje si na rachunku inwestora, ktry by stron tego kontraktu? Czy w zwizku z tym jego pozycja jest rwnie zamykana? Oczywicie tak nie jest. Ten inwestor ma nadal otwart pozycj. Kto jednak wtakiej sytuacji jest dalej dla niego stron wtym kontrakcie? Ot stron kontraktu staje si inwestor, ktry zawar transakcj z inwestorem, ktry pozycj zamyka. Spjrzmy na przykad.
Przykad 5.
Mechanizm zamykania pozycji wkontrakcie terminowym Zamy, e stronami kontraktu terminowego s:
inwestor A kupujcy kontrakt, inwestor B wystawiajcy kontrakt.
Inwestor Apodj decyzj ozamkniciu posiadanej dugiej pozycji. Wzwizku ztym zawiera kolejn transakcj, wktrej staje si wystawc kontraktu. Zamy, e zawiera t transakcj zinwestorem C, ktry otwiera pozycj dug (kontrakt kupuje). W efekcie inwestor A zamyka posiadan pozycj dug. Stron transakcji terminowej zinwestorem B jest inwestor C. Warto spojrze na diagram.
17
Diagram 1. Mechanizm zamykania pozycji w kontrakcie terminowym (na podstawie oznacze z przykadu 5.)
Inwestor B SPRZEDA
Inwestor A KUPNO
Otwarcie pozycji
Inwestor A SPRZEDA
Inwestor C KUPNO
Zamknicie pozycji
Po zamkniciu pozycji Inwestor B SPRZEDA Inwestor C KUPNO
1.5. Mnoniki
Wprzypadku wszystkich kontraktw terminowych moemy spotka si zpojciem mnonika. Mnonik to wielko, ktra po przemnoeniu przez kurs kontraktu daje nam warto kontraktu. Wkontraktach terminowych na akcje mnonik jednoczenie wskazuje na liczb akcji przypadajcych na jeden kontrakt. Wszystkie kontrakty na akcje notowane na GPW maj identyczny mnonik na poziomie 100 (100 akcji przypada na jeden kontrakt). Zatem jeeli na kontraktach na akcje zrobimy transakcj np. po kursie 150 z, oznacza to, e zawarlimy transakcj owartoci 15.000 z (kurs 150 z x mnonik 100). Wprzypadku kontraktw na indeksy giedowe mnonik wskazuje, ile jest wart jeden punkt indeksowy. Tego typu kontrakty zawsze notujemy wtych samych jednostkach, wjakich s kalkulowane indeksy (punkty indeksowe). W przypadku wszystkich kontraktw na indeksy notowanych na GPW wystpuje identyczny mnonik na poziomie 10 z (tyle jest wart jeden punkt indeksowy). Wobec tego jeeli na przykadowych kontraktach na indeksy zrobimy transakcj po kursie 3.600 pkt, oznacza to warto transakcji 36.000 z (kurs 3.600 pkt x mnonik 10 z).
18
1.6. Mechanizm rwnania do rynku

Depozyt zabezpieczajcy wnoszony w biurze maklerskim gwarantuje wypacalno strony transakcji do wysokoci tego depozytu. Jeeli inwestor wpaci 2.500 z, oznacza to, e na dan chwil taka jest finansowa gwarancja jego wypacalnoci. Powstaje jednak pytanie: co stanie si wsytuacji, gdy wterminie wyganicia wyznaczona do zapaty kwota rozliczenia bdzie wiksza od zoonego depozytu? Inwestor, ktry powinien otrzyma kwot rozliczenia, moe nie dosta nalenych mu pienidzy. Oczywicie do takich sytuacji nigdy nie dochodzi. Wszystko za spraw mechanizmu rwnania do rynku, ktry odpowiednio wczeniej reaguje na niewypacalno inwestora. Mechanizm dziaa w nastpujcy sposb: po zakoczeniu kadego dnia sesyjnego kalkulowane s zyski istraty stron transakcji, ktre s codziennie rozliczane pomidzy rachunkami inwestorw. Wtym celu wykorzystywane s rodki znajdujce si w depozytach zabezpieczajcych. Warto rodkw w depozytach moe zatem rosn lub spada. W efekcie operacji rwnania do rynku, jeeli po kilku sesjach finansowa gwarancja zoona przez inwestora (czyli warto rodkw wdepozycie) spadnie poniej okrelonego poziomu, wwczas inwestor bdzie poproszony o uzupenienie rodkw wdepozycie. Jeeli tego nie zrobi, jego pozycja po prostu zostanie zamknita. Wefekcie rwnania do rynku kwota rozliczenia jest zatem pobierana od stron transakcji na bieco wcyklu dziennym. Wyznaczane s dzienne kwoty rozliczenia, ktre zsumowane daj nam kwot rozliczenia zcaej inwestycji. Taki system gwarantuje, e nigdy nie dochodzi do sytuacji niewypacalnoci inwestora. Jak dokadnie to dziaa? Codzienna kalkulacja kwoty rozliczenia moe si odbywa zwykorzystaniem nastpujcych danych:
kursu otwarcia pozycji, kursu zamknicia pozycji, ostatecznego kursu rozliczeniowego, dziennego kursu rozliczeniowego.
19
Pojawio si nowe pojcie dziennego kursu rozliczeniowego. Jest on wyznaczany codziennie po zakoczeniu sesji giedowej. Od ostatecznego kursu rozliczeniowego rni si gwnie tym, e jest wyznaczany zwykorzystaniem kursw kontraktw terminowych. Kurs ostateczny natomiast wyznacza si, wykorzystujc wartoci instrumentu bazowego. Algorytm kalkulacji kursu dziennego jest identyczny dla wszystkich kontraktw terminowych, niezalenie od instrumentu bazowego (algorytm kursu ostatecznego jest rny dla rnych grup kontraktw). Dzienny kurs rozliczeniowy rwny jest kursowi zamknicia kontraktw, czyli kursowi ostatniej zawartej w danym dniu transakcji w danym instrumencie. Jeli w czasie sesji nie okrelono kursu zamknicia, za dzienny kurs rozliczeniowy przyjmuje si ostatni kurs rozliczeniowy. Dodatkowo uwzgldniana jest zasada tzw. lepszych zlece. Zgodnie zt zasad, jeeli warkuszu zlece na zamkniciu jest cho jedno zlecenie zlimitem lepszym (kupna wyszym, sprzeday niszym) od kursu rozliczeniowego okrelonego na ww. warunkach iwprowadzone zostao przynajmniej 5 minut przed kocem notowa, za kurs rozliczeniowy przyjmuje si limit najlepszego ztych zlece. Wprzypadku zlece kupna jest to najwyszy limit zlecenia kupna przekraczajcy kurs okrelony na ww. warunkach. Iodwrotnie, wprzypadku zlece sprzeday jest to najniszy limit zlecenia sprzeday poniej kursu okrelonego na ww. warunkach. Wiemy ju, co oznaczaj wszystkie zpowyszych czterech danych sucych do kalkulacji dziennych kwot rozliczenia (czyli dziennych zyskw istrat stron transakcji). Moemy wic wyznaczy nastpujce warianty kalkulacji dziennych kwot rozliczenia: Dla inwestora, ktry otwiera pozycj dug.
Inwestor otwiera i zamyka pozycj w kontrakcie na tej samej sesji dzienn kwot
rozliczenia stanowi rnica pomidzy kursem zamknicia pozycji a kursem otwarcia pozycji. Wynik mnoymy przez mnonik oraz przez liczb kontraktw wtransakcji (tzw. wolumen).
Inwestor otworzy pozycj inie zamkn jej na tej samej sesji dzienn kwot rozliczenia stanowi rnica pomidzy wyznaczonym na koniec sesji dziennym kursem rozliczeniowym akursem otwarcia pozycji. Wynik mnoymy przez mnonik oraz wolumen.
Inwestor trzyma otwart pozycj przez kilka sesji dzienn kwot rozliczenia wyznaczon na koniec kolejnych sesji, kiedy inwestor trzyma otwart pozycj, stanowi rni-
20
ca pomidzy dziennym kursem rozliczeniowym wyznaczonym na koniec danego dnia, a dziennym kursem rozliczeniowym wyznaczonym na koniec poprzedniej sesji giedowej. Wynik mnoymy przez mnonik oraz wolumen.
Inwestor zamyka pozycj (nie jest to pozycja otwarta na tej samej sesji) dzienn kwot rozliczenia stanowi rnica pomidzy kursem zamknicia pozycji a dziennym kursem rozliczeniowym wyznaczonym na koniec poprzedniej sesji giedowej. Wynik mnoymy przez mnonik oraz wolumen.
Inwestor utrzymuje pozycj do wyganicia dzienn kwot rozliczenia stanowi rnica pomidzy ostatecznym kursem rozliczeniowym a dziennym kursem rozliczeniowym z dnia poprzedniego lub kursem otwarcia, jeeli pozycja zostaa otwarta w dniu wyganicia. Dla inwestora, ktry otwiera pozycj krtk, kalkulacja dziennej kwoty rozliczenia przebiega w identyczny sposb, jak wskazana powyej, z t rnic, e we wszystkich wskazanych powyej rnicach naley zamieni odjemn z odjemnikiem. Na przykad dla pierwszego punktu dzienn kwot rozliczenia dla pozycji krtkiej stanowi bdzie rnica pomidzy kursem otwarcia pozycji a kursem jej zamknicia. Oczywicie tu rwnie wynik mnoymy przez mnonik oraz wolumen. Warto spojrze na poniszy wykres.
Wykres 1. Przykadowy wykres notowania kontraktw na WIG20. Wykres przedstawia 4 sesje notowa 3080 3070 3060 3050 3040 3030 3020 3010 3000 2990 2980 Sesja T Sesja T+1 Sesja T+2 Sesja T+3 3002 3005 3020 3029 3043 3058
21
Tabela 3. Kalkulacja kwoty rozliczenia przy uwzgldnieniu danych z wykresu 1. oraz zaoeniu, e na sesji T inwestor kupuje jeden kontrakt terminowy na WIG20 po kursie 3.002 pkt Warianty Kalkulacja kwoty rozliczenia Wynik inwestycji
Wariant 1. inwestor otwiera izamyka pozycj na tej samej sesji giedowej (sesji T). Kurs zamknicia pozycji 3020 pkt
= (3020 pkt 3002 pkt) x 10 z = + 18 pkt x 10 z = + 180 z = + 180 z
Po sesji T = (3029 pkt 3002 pkt) x 10 z = + 27 pkt x 10 z = + 270 z Po sesji T+1 = (3005 pkt 3029 pkt) x 10 z = - 24 pkt x 10 z = - 240 z Po sesji T+2 = (3043 pkt 3005 pkt) x 10 z = + 38 pkt x 10 z = + 380 z
Wariant 2. inwestor otwiera pozycj na sesji T, po czym zamyka na sesji T+2
= + 270 z 240 z + 380 z = + 410 z
Wariant 3. inwestor zamyka pozycj na sesji T+3
Po sesji T+3 = (3058 pkt 3043 pkt) x 10 z = + 15 pkt x 10 z = + 150 z
= + 150 z + 410 z = + 560 z
1.7. Depozyty zabezpieczajce

Poznamy teraz bardziej szczegowo, jak funkcjonuj depozyty zabezpieczajce. Moemy wyrni dwa rodzaje depozytw: tzw. depozyt wstpny oraz waciwy. Depozyt wstpny jest depozytem, ktry wnosi inwestor przed zoeniem zlecenia na kontrakty terminowe. Wniesienie depozytu odbywa si poprzez zablokowanie na rachunku inwestora kwoty pieninej rwnej wartoci naliczonego depozytu. Wnoszc depozyt, nie robimy adnych przeleww pieninych, nie powierzamy nikomu adnych pienidzy. Pienidze pozostaj na rachunku inwestora, s to jedynie pienidze zablokowane. Regulamin biura maklerskiego moe rwnie dopuci wnoszenie na poczet depozytu papierw wartociowych, np. akcji lub obligacji (biuro maklerskie okrela list takich papierw oraz jak cze depozytu mog stanowi papiery wartociowe).
22
Poziom wstpnego depozytu jest ustalany przez dane biuro maklerskie. Zazwyczaj depozyt jest ustalany jako okrelony procent wartoci kontraktu. Przykadowo, jeeli dla kontraktw na WIG20 poziom depozytu wstpnego zosta przez biuro ustalony na poziomie 8%, awarto kontraktu wynosi 34.000 z, oznacza to, e warto depozytu wstpnego wyniesie 2.720 z (34.000 z * 8% = 2.720 z). Depozyt waciwy wyznacza poziom depozytu minimalnego, jaki musi by przez inwestora utrzymany na rachunku. Jest on wyznaczany przez KDPW. Depozyt ten jest ustalany jako okrelony procent wartoci kontraktu (czyli wtaki sam sposb, wjaki najczciej biura maklerskie ustalaj depozyt wstpny). Depozyt waciwy wyznacza minimaln warto rodkw, jakie musz by przez inwestora utrzymane na rachunku. Ju wiemy, e wefekcie procedury rwnania do rynku rodki wdepozycie zabezpieczajcym mog rosn lub male. Nie mog jednak spa poniej depozytu waciwego. Jeeli tak si stanie, inwestor zostanie wezwany przez biuro maklerskie do uzupenienia rodkw w depozycie. Inwestor zazwyczaj uzupenia depozyt do wysokoci depozytu wstpnego wyznaczonego na dany dzie. Jeeli na wezwanie biura maklerskiego rodki nie zostan uzupenione, naley liczy si z tym, e pozycja zostanie przez biuro zamknita. Szczegy dotyczce zasad naliczania depozytw zabezpieczajcych dla inwestorw okrela biuro maklerskie.
Przykad 6.
Mechanizm dziaania wstpnego oraz waciwego depozytu zabezpieczajcego na przykadzie kontraktw terminowych na WIG20 Zakadamy nastpujce dane:
poziom wstpnego depozytu zabezpieczajcego 8,4%, poziom waciwego depozytu zabezpieczajcego 6%.
Na sesji T zawarto transakcj na kontraktach terminowych na WIG20 po kursie 3.350 pkt. Oznacza to, e wystawca oraz nabywca wnosz wstpny depozyt zabezpieczajcy w wysokoci 2.814 z. 3.350 pkt x 10 z x 8,4% = 2.814 z Tabela 4. przedstawia mechanizm dziaania depozytw zabezpieczajcych dla danych zprzykadu 6.
23
Tabela 4. Mechanizm dziaania depozytw zabezpieczajcych dla danych z przykadu 6. LP 1. 2. Numer sesji Dzienny kurs rozliczeniowy Warto waciwego depozytu zabezpieczajcego, czyli minimalna warto rodkw, jakie inwestor musi mie w depozycie zabezpieczajcym Zysk/Strata Nabywca kontraktu Sesja T 3400 pkt = 3400 pkt x 10 z x 6% = 2040 z
3.
= (3400 pkt 3350 pkt) x 10 z = + 50 pkt x 10 z = + 500 z (zysk)
4.
Saldo rodkw wdepozycie Nabywca kontraktu
= 2814 z + 500 z = 3314 z rodki wdepozycie s powyej poziomu minimalnego, ktry na koniec sesji wynosi 2040 z
5.
Zysk/Strata Wystawca kontraktu
= (3350 pkt 3400 pkt) x 10 z = - 50 pkt x 10 z = - 500 z (strata)
6.
Saldo rodkw wdepozycie Wystawca kontraktu
= 2814 z 500 z = 2314 z rodki wdepozycie s powyej poziomu minimalnego, ktry na koniec sesji wynosi 2040 z
Uwaga! Biuro maklerskie moe okreli inne zasady dotyczce depozytw zabezpieczajcych. W tabeli przedstawiono przykadowe kalkulacje wg zasad najczciej stosowanych.
24
Sesja T+1 3460 pkt = 3460 pkt x 10 z x 6% = 2076 z
= (3460 pkt 3400 pkt) x 10 z = + 60 pkt x 10 z = + 600 z (zysk) = 3314 z + 600 z = 3914 z rodki wdepozycie s powyej poziomu minimalnego, ktry na koniec sesji wynosi 2076 z
= (3340 pkt 3460 pkt) x 10 z = - 120 pkt x 10 z = - 1200 z (strata) = 3914 z 1200 z = 2714 z rodki wdepozycie s powyej poziomu minimalnego, ktry na koniec sesji wynosi 2004 z
= (3250 pkt 3340 pkt) x 10 z = - 90 pkt x 10 z = - 900 z (strata) = 2714 z 900 z = 1814 z rodki wdepozycie s poniej poziomu minimalnego, ktry na koniec sesji wynosi 1950 z Inwestor musi uzupeni rodki do wysokoci depozytu waciwego, ktry na koniec sesji wynosi: = 3250 pkt x 10 z x 8,4% = 2730 z Inwestor musi zatem dopaci: = 2730 z 1814 z = 916 z
= (3400 pkt 3460 pkt) x 10 z = - 60 pkt + 10 z = - 600 z (strata) = 2314 z 600 z = 1714 z rodki wdepozycie s poniej poziomu minimalnego, ktry na koniec sesji wynosi 2040 z Inwestor musi uzupeni rodki do wysokoci depozytu waciwego, ktry na koniec sesji wynosi: = 3460 pkt x 10 z x 8,4% = 2906,40 z Inwestor musi zatem dopaci: = 2906,40 z 1714 z = 1192,40 z
= (3460 3340 pkt) x 10 z = + 120 pkt x 10 z = + 1200 z (zysk) = 2906,4 z + 1200 z = 4106,4 z rodki wdepozycie s powyej poziomu minimalnego, ktry na koniec sesji wynosi 2004 z
= (3340 pkt 3250 pkt) x 10 z = + 90 pkt x 10 z = + 900 z (zysk) = 4106,4 z + 900 z = 4706,4 z rodki wdepozycie s powyej poziomu minimalnego, ktry na koniec sesji wynosi 1950 z
25
1.8. Standardy kontraktw terminowych

Najwaniejsze informacje dotyczce standardu kontraktw.
Standard opisuje charakterystyk instrumentu ijest okrelany przez Zarzd Giedy. Kontrakty terminowe s notowane wseriach serie kontraktw rni si od siebie
terminami wyganicia oraz instrumentem bazowym. Dla kadego instrumentu bazowego zawsze wobrocie pozostaje kilka serii, np. wprzypadku kontraktw na indeks WIG20 s to 4 serie ornych terminach wyganicia.
Cykliczno wprowadzania serii jest to charakterystyczna cecha notowania kontraktw terminowych na Giedzie. Wobrocie znajduje si kilka serii. Kolejne s wprowadzane do obrotu wnastpnym dniu sesyjnym po wyganiciu serii poprzedniej.
Klas kontraktw tworz kontrakty opisane tym samym standardem, posiadajce ten
sam instrument bazowy azatem wszystkie serie kontraktw na WIG20 tworz klas kontraktw na WIG20.
Dzienny kurs rozliczeniowy jak ju wspomniano jest to kurs, wedug ktrego codziennie jest przeprowadzane rwnanie do rynku. Algorytm kalkulacji tego kursu jest jednolity dla wszystkich kontraktw terminowych (niezalenie od instrumentu bazowego) iprzedstawia si nastpujco: dziennym kursem rozliczeniowym jest kurs zamknicia danej serii kontraktw terminowych, czyli kurs ostatniej transakcji. Dodatkowo uwzgldniana jest tzw. zasada lepszych zlece. Zgodnie zt zasad, jeeli na zamkniciu warkuszu zlece znajdzie si przynajmniej jedno zlecenie zlimitem lepszym od kursu zamknicia, azlecenie to zostao wprowadzone przynajmniej 5 minut przed kocem notowa, wwczas za dzienny kurs rozliczeniowy przyjmuje si limit tego zlecenia. Za limit lepszy uznaje si:
wprzypadku zlece kupna limit wyszy od kursu zamknicia, wprzypadku zlece sprzeday limit niszy od kursu zamknicia.
26
Przykad 7.
Zasada lepszych zlece na przykadzie kontraktw na WIG20 Kurs zamknicia kontraktw (czyli kurs ostatniej transakcji) zosta ustalony na poziomie 3.200 pkt. Tabela 5. pokazuje 3 warianty kalkulacji dziennego kursu rozliczeniowego.
Tabela 5. Trzy warianty kalkulacji dziennego kursu rozliczeniowego. Kolumny 2 i 3 prezentuj limity najlepszych ofert kupna i sprzeday na zamkniciu. Kolumna 4 prezentuje wyliczony poziom kursu rozliczeniowego 1 2 Limit najlepszej oferty kupna (pkt) wariant 1. 3.190 3 Limit najlepszej oferty sprzeday (pkt) 3.192 3.192 Dzienny kurs rozliczeniowy zosta wyznaczony przez limit najlepszej oferty sprzeday limit ten by lepszy od kursu zamknicia. wariant 2. 3.212 3.214 3.212 Dzienny kurs rozliczeniowy zosta wyznaczony przez limit najlepszej oferty kupna limit ten by lepszy od kursu zamknicia. wariant 3. 3.199 3.201 3.200 Dzienny kurs rozliczeniowy zosta wyznaczony przez kurs zamknicia kontraktw. W arkuszu zlece nie byo zlece lepszych od kursu zamknicia. 4 Dzienny kurs rozliczeniowy (pkt)
27
1.8.1. Standard kontraktw terminowych na indeksy giedowe

Instrumenty bazowe Nazwa skrcona Instrumentami bazowymi s indeksy: WIG20, mWIG40 FXYZkrr gdzie: F rodzaj instrumentu (futures) XYZ skrt nazwy instrumentu bazowego - W20 dla indeksu WIG20, - W40 dla indeksu mWIG40, k kod okrelajcy miesic wykonania - H marzec, - M czerwiec, - U wrzesie, - Z grudzie. rr dwie ostatnie cyfry roku wykonania Przykad FW20Z12 kontrakt terminowy futures (F) na indeks WIG20 (W20) wygasajcy w grudniu (Z) 2012 roku (12). Jednostka notowania Krok notowania Mnonik Kontrakty s notowane w punktach indeksowych. Krok notowania okrela najmniejsz zmian kursu kontraktw. Dla kontraktw indeksowych wynosi on 1 punkt indeksowy. 10 z tyle jest wart 1 punkt indeksowy Jeeli zatem przykadowo kupimy kontrakt na WIG20 po kursie 3.400 pkt, oznacza to warto kontraktu 34.000 z. Miesice wyganicia Kontrakty na WIG20 Jednoczenie w obrocie znajduj si kontrakty wygasajce w czterech terminach wyganicia. S to cztery najblisze miesice z tzw. marcowego cyklu wygasania, ktry obejmuje miesice: marzec, czerwiec, wrzesie, grudzie. Jedna seria kontraktw pozostaje w obrocie przez 12 miesicy.
28
Cykl wygasania kontraktw na WIG20 przedstawia si nastpujco:
Kontrakty na indeks mWIG40 Jednoczenie w obrocie znajduj si kontrakty wygasajce w trzech terminach wyganicia. S to trzy najblisze miesice z tzw. marcowego cyklu wygasania, ktry obejmuje miesice: marzec, czerwiec, wrzesie, grudzie. Jedna seria kontraktw pozostaje w obrocie przez 9 miesicy. Cykl wygasania kontraktw na mWIG40 przedstawia si nastpujco:
Dzie wyganicia Pierwszy dzie obrotu
Kontrakty wygasaj w trzeci pitek miesica wyganicia. W tym dniu koczy si obrt kontraktami terminowymi. Pierwszy dzie sesyjny po dniu wyganicia poprzedniej serii kontraktw.
29
Ostateczny kurs rozliczeniowy
Ostateczny kurs rozliczeniowy jest wyznaczany jako rednia arytmetyczna ze wszystkich wartoci indeksu bdcego instrumentem bazowym w czasie ostatniej godziny notowa cigych oraz wartoci tego indeksu ustalonej na zamknicie sesji giedowej, po odrzuceniu 5 najwyszych i 5 najniszych z tych wartoci. Przykad Indeks WIG20 jest publikowany co 15 sekund. Oznacza to, e w czasie ostatniej godziny notowa cigych publikowanych jest 240 wartoci indeksu. cznie z wartoci indeksu z zamknicia ostateczny kurs rozliczeniowy stanowi redni arytmetyczn z 241 wartoci indeksu WIG20 (po odrzuceniu 5najwyszych i 5 najniszych z tych wartoci). Indeks mWIG40 jest publikowany co 60 sekund.
1.8.2. Standard kontraktw terminowych na akcje

Instrumenty bazowe Nazwa skrcona Instrumentami bazowymi s akcje wybranych spek notowanych na Giedzie FXYZkrr gdzie: F rodzaj instrumentu (futures) XYZ skrt nazwy instrumentu bazowego (np. PKN dla spki PKN Orlen lub TPS dla Telekomunikacji Polskiej) k kod okrelajcy miesic wykonania - H marzec - M czerwiec - U wrzesie - Z grudzie rr dwie ostatnie cyfry roku wykonania Przykad FTPSU12 kontrakt terminowy futures (F) na indeks Telekomunikacj Polsk (TPS) wygasajcy we wrzeniu (U) 2012 roku (12). Jednostka notowania Krok notowania Liczba akcji przypadajca na jeden kontrakt (tzw. mnonik) Kontrakty s notowane w zotych za jedn sztuk akcji. 0,01 z, jeeli kurs kontraktu jest poniej 100 z, 0,05 z, jeeli kurs kontraktu jest powyej 100 z Jeden kontrakt terminowy opiewa na pakiet 100 lub 1000 akcji danej spki. Jeeli zatem przykadowo kupimy kontrakt na KGHM po kursie 120 z, oznacza to warto kontraktu 12.000 z (100 akcji x 120 z = 12.000 z). Jednoczenie w obrocie znajduj si kontrakty wygasajce w trzech terminach wyganicia. S to trzy najblisze miesice z tzw. marcowego cyklu wygasania, ktry obejmuje miesice: marzec, czerwiec, wrzesie, grudzie. Jedna seria kontraktw pozostaje w obrocie przez 9 miesicy.
Miesice wyganicia
30
Cykl wygasania kontraktw na akcje przedstawia si nastpujco:
Dzie wyganicia Pierwszy dzie obrotu Ostateczny kurs rozliczeniowy
Kontrakty wygasaj w trzeci pitek miesica wyganicia. W tym dniu koczy si obrt kontraktami terminowymi. Pierwszy dzie sesyjny po dniu wyganicia poprzedniej serii kontraktw. Kurs ostatniej transakcji akcjami bdcymi instrumentem bazowym, zawartej na sesji giedowej w dniu wyganicia danych kontraktw terminowych.
1.8.3. Standard kontraktw terminowych na kursy walut

Instrumenty bazowe Kurs USD/PLN Kurs EUR/PLN Kurs CHF/PLN Nazwa skrcona FXYZkrr gdzie: F rodzaj instrumentu (futures) XYZ skrt nazwy instrumentu bazowego (np. USD dla kursu USD/PLN oraz EUR dla kursu EUR/PLN) k kod okrelajcy miesic wykonania - H marzec - M czerwiec - U wrzesie - Z grudzie rr dwie ostatnie cyfry roku wykonania Przykad FUSDH12 kontrakt terminowy futures (F) na kurs USD/PLN (USD) wygasajcy w marcu (H) 2012 roku (12).
31
Warto kontraktu
1.000 USD 1.000 EUR 1.000 CHF
Jednostka notowania oraz krok notowania
Kontrakty s notowane w zotych za 100 jednostek danej waluty (czyli 100 USD, 100 EUR lub 100 CHF) z dokadnoci do 0,01 z. Przykadowo: Kurs kontraktu na EUR/PLN wynoszcy 359,01 oznacza za jeden EUR kurs 3,5901. Natomiast warto kontraktu wynosi 3.590,10 z.
Miesice wyganicia
3 najblisze miesice kalendarzowe + 3 kolejne miesice z marcowego cyklu kwartalnego (marzec, czerwiec, wrzesie, grudzie).
Dzie wyganicia Pierwszy dzie obrotu Ostateczny kurs rozliczeniowy
Kontrakty wygasaj wtrzeci pitek miesica wyganicia. Obrt koczy si ogodzinie 10:30 wdniu wyganicia kontraktw. Pierwszy dzie sesyjny po dniu wyganicia poprzedniej serii kontraktw. Ostateczny kurs rozliczeniowy stanowi kurs redni USD, EUR lub CHF ustalony przez NBP na fixingu w dniu wyganicia kontraktu przemnoony przez 100. Okrelany jest z dokadnoci do 0,01 PLN (za 100 USD, 100 EUR lub 100 CHF).
1.9. Podstawowe zasady obrotu

Tabela 6. Podstawowe zasady obrotu kontraktami terminowymi
System notowa
Kontrakty terminowe s notowane w systemie notowa cigych. Notowania w systemie notowa cigych dla instrumentw pochodnych godz. 8.30 8.45 godz. 8.45 godz. 16.50 17.00 godz. 17.00 godz. 17.00 17.05 Faza przed otwarciem (przyjmowanie zlece na otwarcie) Otwarcie (okrelanie kursu na otwarciu) Faza przed zamkniciem (przyjmowanie zlece na zamknicie) Zamknicie (okrelanie kursu na zamkniciu) Dogrywka
godz. 8.45 16.50 Faza notowa cigych
32
Jednostka transakcyjna Kurs odniesienia
Jeden kontrakt terminowy Kurs odniesienia jest stosowany do wyznaczania wartoci ogranicze waha kursw (tzw. wideek). Dla wideek statycznych kursem odniesienia jest kurs wyznaczony wg nastpujcego algorytmu: Kursem odniesienia dla kursu otwarcia jest dzienny kurs rozliczeniowy wyznaczony na koniec poprzedniej sesji giedowej. W przypadku kontraktw terminowych, dla ktrych od pocztku ich wprowadzenia do obrotu nie zawarto adnej transakcji, kursem odniesienia jest warto teoretyczna (wzory na warto teoretyczn znajduj si w szczegowych zasadach obrotu giedowego). Kursem odniesienia na pozosta cz sesji (czyli notowania cige oraz zamknicie) jest kurs ustalony na otwarciu, a w przypadku gdy na otwarciu nie byo transakcji, kursem odniesienia jest kurs odniesienia dla kursu otwarcia. Dla wideek dynamicznych kursem odniesienia jest kurs ostatniej transakcji.
Ograniczenia waha kursw (tzw. wideki)
Obowizuj ograniczenia (wideki) statyczne oraz dynamiczne o nastpujcych poziomach: wideki statyczne kontrakty indeksowe = +/- 10% kontrakty na kursy akcji = +/- 15% kontrakty terminowe na kursy walut = +/- 6% wideki dynamiczne kontrakty na WIG20 = 25 punktw indeksowych od kursu odniesienia kontrakty na mWIG40 = 25 punktw indeksowych kontrakty na kursy akcji = +/- 3,5% kontrakty terminowe na kursy walut = 4 z Przewodniczcy sesji moe zmieni ograniczenia waha kursw.
Maksymalny wolumen zlecenia Animatorzy rynku
Kontrakty na indeksy = 500 kontraktw Kontrakty na kursy walut = 1000 kontraktw Kontrakty na akcje = 500 kontraktw Animator rynku to podmiot (np. biuro maklerskie), ktry na podstawie umowy zawartej zGied zobowiza si do staego skadania zlece kupna isprzeday ookrelonych parametrach. Tymi parametrami s: maksymalny spread, czyli maksymalna rozpito pomidzy ofert kupna isprzeday (spread jest okrelany wjednostce notowania lub wprocentach), minimalny wolumen oferty, czyli minimalna ilo kontraktw, jaka musi si znajdowa wofertach animatora (zleceniu kupna oraz sprzeday). Korzyci dla animatora s nisze opaty za transakcje. Na rynku kontraktw terminowych funkcjonuje wielu animatorw. Szczegy dotyczce warunkw animowania podane s na stronach internetowych GPW.
33
Modyfikacje parametrw kontraktw
Modyfikacja parametrw moe dotyczy wycznie kontraktw na akcje. Zmodyfikowane mog zosta mnoniki oraz kursy odniesienia. Modyfikacja nastpuje wtedy, gdy na akcjach, ktre s instrumentem bazowym dla kontraktw, zachodzi operacja majca istotny wpyw na cen kontraktu (przykadem moe by zmiana wartoci nominalnej operacja popularnie zwana splitem). Szczegy dotyczce modyfikacji parametrw kontraktw zawarte s wSzczegowych Zasadach Obrotu Giedowego.
1.10. Wycena kontraktw terminowych

Wycena kontraktw terminowych polega na okreleniu tzw. teoretycznej ceny kontraktu terminowego. Pozwala ona odpowiedzie na pytanie, po jakiej cenie wg teoretycznych szacunkw instrument powinien by notowany na rynku. Znajomo ceny teoretycznej jest rwnie istotna wplanowaniu niektrych strategii inwestycyjnych, np. strategii arbitraowych. Rozwaania na temat wyceny teoretycznej przeprowadzimy na podstawie wyceny kontraktw terminowych na akcje. Takie kontrakty s obecnie notowane na Giedzie. Cae rozumowanie przeprowadzimy jednak przy zaoeniu, e wterminie wyganicia kontrakty te s rozliczane poprzez dostaw instrumentu bazowego (wrzeczywistoci na chwil obecn kontrakty te s na Giedzie rozliczane pieninie). Pamitamy otym, e kontrakt terminowy jest umow, zgodnie zktr wystawca kontraktu zobowizuje si za cen ustalon wkontrakcie (cen terminow) sprzeda wterminie wyganicia okrelony instrument bazowy (wtym przykadzie akcje). Zakadamy, e po wystawieniu kontraktu wystawca kupuje akcje bdce instrumentem bazowym wcelu dostarczenia ich wterminie wyganicia kontraktu. Aby na tej dostawie nie ponie straty, powinien za dostarczone akcje zada kwoty rwnej cenie zakupu akcji. To jednak nie wystarczy, poniewa operacji tej towarzyszyy dodatkowe koszty, ktre powinny zosta ujte w cenie terminowej. Najwaniejszym z tych kosztw (ktry jest ujmowany w cenie terminowej) jest koszt pienidza. Kupujc instrument bazowy, wystawca kontraktu zamrozi na okres do wyganicia kontraktu okrelon kwot pienin. Nie mg zatem wtym okresie osiga korzyci, np. ztytuu ulokowania tych rodkw winstrumenty wolne od ryzyka.
34
Oglnie mona zatem poda, e cena terminowa rwna jest biecej cenie instrumentu bazowego powikszonej okoszt pienidza. Mona to wyrazi nastpujcym wzorem: F = l x e rT gdzie: F cena terminowa (cena futures) I cena instrumentu bazowego r poziom wolnej od ryzyka stopy procentowej T wyraony wskali roku czas pozostay do wyganicia (otrzymujemy przez podzielenie liczby dni do wyganicia przez 365) e podstawa logarytmu naturalnego
Przykad 8.
Wycena kontraktw terminowych na przykadzie kontraktw na KGHM Dane:
biecy kurs akcji KGHM (I) wynosi 135,00 z, liczba dni do wyganicia kontraktw (n) wynosi 65 dni, poziom wolnej od ryzyka stopy procentowej (r) wynosi 5%.
Jednoczenie naley pamita o tym, e z tytuu posiadania instrumentu bazowego wystawca kontraktu moe osiga korzyci. Przykadowo:
w przypadku kontraktw na akcje wystawca tych kontraktw, posiadajc akcje, moe

z tego tytuu otrzyma dywidend,
w przypadku kontraktw na kursy walut wystawca kontraktu za jedn walut nabywa

inn walut, ktr moe zainwestowa w instrumenty pozbawione ryzyka. Na przykad w ramach kontraktw na EUR/PLN inwestor, pozbywajc si zotwek, nabywa euro. Wtedy stopa zwrotu, jak przyniesie inwestycja w euro, bdzie nisza, ni gdyby wystawca dokona inwestycji w polsk walut (zakadajc, e stopa oprocentowania zotwek jest wysza ni oprocentowania euro). Wida zatem, e koszt pienidza powinien zosta pomniejszony o ewentualne korzyci, jakie przypadn wystawcy z tytuu posiadania instrumentu bazowego. Najprostszym sposobem jest wyznaczenie stopy zwrotu z tytuu tych korzyci i odjcie jej od stopy procentowej wolnej od ryzyka (zmienna r) uytej we wzorze.
35
1.11. Baza
Zgodnie z wycen kontraktw terminowych w przypadku kontraktw na akcje lub indeksy akcji warto teoretyczna tych kontraktw jest wiksza od indeksu (wykluczajc sytuacje, w ktrych spka bdca instrumentem bazowym dla kontraktw wypaca due dywidendy). Rnica pomidzy kursem instrumentu bazowego a kursem kontraktu jest nazywana baz ( ang. basis ).
Przykad 9.
Kalkulacja bazy na przykadzie kontraktw na WIG20 Dane:
warto indeksu WIG20 wynosi 3.200 pkt, kurs kontraktw na WIG20 wynosi 3.240 pkt, baza wynosi 40 pkt.
3.200 pkt 3.240 pkt = - 40 pkt Zujemn baz mamy do czynienia wwczas, gdy kurs kontraktw znajduje si powyej kursu instrumentu bazowego. Zbaz dodatni natomiast gdy kurs kontraktw znajduje si poniej kursu instrumentu bazowego. Jeeli spojrzymy na wzr na kalkulacj wartoci teoretycznej kontraktu, jego poziom zaley od czasu pozostaego do wyganicia. Im czas jest krtszy, tym bardziej warto kontraktu zblia si do wartoci instrumentu bazowego, co oznacza, e poziom bazy zblia si do zera. Wterminie wyganicia kontrakty s praktycznie notowane na identycznym poziomie jak instrument bazowy. Zblianie si kursu kontraktu do kursu instrumentu bazowego jest jedn zwaciwoci kontraktw terminowych, zwan efektem konwergencji. W praktyce wycena kontraktw moe si rni od wyceny teoretycznej. Moemy wzwizku ztym otrzyma rne poziomy bazy. Analiza wielkoci bazy dostarcza bardzo wanej informacji o oczekiwaniach rynku odnonie dalszego rozwoju sytuacji. Wysoka baza moe by niez okazj do zarobienia wmomentach korekty po duej zwyce lub znice kursw. Uspokojenie nastrojw prowadzi zazwyczaj do zmniejszenia si bazy, azyski inwestora, ktry zagra przeciw trendowi, mog by wiksze owielko, ojak zmienia si baza.
36
1.12. Wykorzystanie kontraktw terminowych

Kontrakty terminowe maj bardzo wszechstronne zastosowanie. Do podstawowych zalicza si spekulacj, hedging oraz arbitra. Poniej omawiamy szczegowo kady zrodzajw wykorzystania.
1.12.1. Spekulacja
Spekulacja to zarabianie na zmianie kursu kontraktw terminowych. Funkcja wypaty inwestycji w kontrakty jest liniowa i przedstawia si jak na poniszym wykresie. Mwi si, e kontrakty terminowe to gra osumie zero, poniewa kwota zysku jednej ze stron odzwierciedla dokadnie kwot straty inwestora, ktry zajmuje pozycj przeciwn.
Wykres 2. Funkcje wypat nabywcy iwystawcy kontraktw terminowych na przykadzie kontraktw na WIG20
Inwestycja wkontrakty to inwestycja zbardzo du dwigni finansow, ktrej zasad dziaania przedstawilimy wpodrozdziale 1.3.). Wefekcie dziaania dwigni finansowej nawet niewielkie wahania wartoci instrumentu bazowego mog istotnie wpyn na warto posiadanego przez nas portfela kontraktw terminowych. Bardzo istotne jest w zwizku z tym staranne wybranie odpowiedniego momentu transakcji bowiem w odrnieniu od inwestowania na rynku akcji, inwestowanie w kontrakty terminowe wymaga znacznie czstszego obserwowania notowa.
37
Przykadowo, gdy kontrakty na WIG20 iindeks WIG20 spadn wcigu jednej sesji np. o 3%, nie zmieni to zasadniczo sytuacji osb posiadajcych w swoim portfelu akcje. Natomiast dla inwestora zajmujcego dug pozycj wkontrakcie moe si to skoczy bardzo duymi stratami (nawet kilkudziesicioprocentowymi). Ztego wzgldu ju przy otwieraniu pozycji wkontrakcie naley okreli tzw. limity obrony. S to poziomy cenowe, przy ktrych, mimo poniesienia straty, decydujemy si na zamknicie pozycji. Dalsze oczekiwanie zmiany niekorzystnej tendencji mogoby skoczy si spadkiem rodkw na rachunku inwestycyjnym poniej minimalnej wartoci wymaganego depozytu zabezpieczajcego. Zasad dziaania systemu linii obrony przedstawimy na nastpujcym przykadzie: na pocztku notowa cigych sprzedalimy kontrakt na WIG20 po kursie 2900 pkt. Wcigu nastpnych godzin handlu kontrakty systematycznie zyskiway na wartoci, co powikszao nasz strat. Przy kursie kontraktu terminowego 2980 pkt zdecydowalimy, e jak jeszcze troch wzronie, to zamkniemy pozycj, odkupujc j droej. Opisane zachowanie prowadzi zazwyczaj do poniesienia strat, ktrych mona byoby atwo unikn, ustalajc limit obrony na poziomie np. 2940 pkt izamykajc kontrakt po tym kursie (jest to wycznie przykadowa linia kady inwestor powinien samodzielnie okreli akceptowany poziom straty). Wpraktyce pomocnym wrealizacji linii obrony s zlecenia zlimitem aktywacji. Przy inwestowaniu w kontrakty terminowe kluczowe znaczenie w ustalaniu stref, przy ktrych otwieramy izamykamy pozycje, ma analiza techniczna. Bardzo istotne jest bowiem dokadne ustalenie momentu zawierania transakcji, co jest prawie niemoliwe do ustalenia, gdy ledzimy tylko dane fundamentalne (nie oznacza to jednak, e naley je zupenie ignorowa). Niektre bowiem czynniki, takie jak np. zmiany stp procentowych, kryzysy finansowe czy zmiany polityczne, mog by bardzo istotnymi sygnaami dla rynkw finansowych imog powodowa znaczne wahania indeksw giedowych. Wanalizie notowa na rynku kontraktw terminowych kluczowe znaczenie maj:
wolumen obrotu ( ang. volume turnover ), liczba otwartych pozycji ( ang. number of open interest ), baza.
Ich wielkoci wiadcz o oczekiwaniach uczestnikw obrotu odnonie dalszego rozwoju wydarze na rynku kasowym, awaciwa interpretacja moe si okaza bardzo pomocna.
Wolumen wskazuje, ile wdanym dniu zostao zawartych kontraktw (wolumen dotyczy zarwno kontraktw, ktre otwieray pomidzy inwestorami nowe umowy futures,
38
jak rwnie kontraktw, wefekcie ktrych nastpowao zamknicie pozycji wczeniej otwartych).
Liczba
otwartych pozycji informuje o aktualnej liczbie wszystkich niezamknitych
kontraktw. Jak wiadomo, pozycj wkontrakcie mona wkadej chwili zamkn lub otworzy, dlatego liczba aktualnie otwartych kontraktw (umw futures) moe rosn lub spada. Zwikszanie si obu ww. wartoci wraz zwyran zwyk lub znik kursw potwierdza znaczenie siy bykw (rynku rosncego) lub niedwiedzi (rynku spadajcego). Przykadowo, podczas trendu wzrostowego, kiedy przekonanie inwestorw odalszych zwykach jest niewielkie, posiadacze krtkich pozycji niechtnie zamykaj swoje pozycje, wyczekujc zniki. Inwestorzy s mao aktywni, czego efektem s niewielkie obroty inieznaczna zmiana liczby otwartych pozycji. Jeeli rynek zmieni trend na spadkowy, posiadacze dugich pozycji bd chcieli zamkn swoje pozycje (poniewa zaczynaj przynosi im straty), ato doprowadzi do wzrostu obrotw. Jeeli duy procent inwestorw bdzie przekonany odalszych spadkach, na rynku pojawi si nowi inwestorzy, ktrzy bd otwiera krtkie pozycje, co z kolei pogbi zniki idoprowadzi do wzrostu liczby otwartych pozycji. Najczstszym bdem popenianym przez inwestorw dziaajcych na rynku kontraktw terminowych jest ch pokonania rynku. W chwili, gdy rynek znajduje si w wyranym trendzie, zajmowanie pozycji przeciwnych do niego moe si bardzo le skoczy. Zgodnie zpowiedzeniem trend jest twoim przyjacielem gra przeciwko niemu moe doprowadzi do szybkiego zmniejszenia si depozytu zabezpieczajcego idotkliwych strat poniesionych przez jego waciciela. Rwnie ryzykowna, jak gra przeciw trendowi, moe by gra zgodnie zkierunkiem rynku po duych wzrostach (lub spadkach). Wdniach lokalnych szczytw (lub dokw), kiedy optymizm grajcych osiga apogeum, otwieranie nowych pozycji moe rwnie doprowadzi do duych strat. Zajcie pozycji wczasie trwania trendu, nawet jeeli okae si suszne zpunktu widzenia rednioterminowego, moe wkrtkim terminie obniy warto depozytu poniej wymaganej wartoci izmusi inwestora do zamknicia pozycji.
39
1.12.2. Hedging
Hedging, czyli wykorzystanie kontraktw do zabezpieczania ryzyka, mona uzna za podstawowy sposb wykorzystania kontraktw terminowych. Kontrakty terminowe (jak rwnie inne instrumenty pochodne) powstay gwnie z myl o ich wykorzystaniu wanie w strategiach zabezpieczajcych taka jest geneza ich powstania. Kontraktami moemy zabezpieczy rnego rodzaju ryzyka generowane z tytuu posiadanej pozycji w instrumencie bazowym. Przykadowo, moemy przy ich wykorzystaniu zabezpieczy posiadany portfel akcji przed utrat jego wartoci w okresach oczekiwanych spadkw, a kontrakty na kursy walut mog by wykorzystane przez przedsibiorstwa, ktrych wynik finansowy jest obarczony ryzykiem walutowym. Zasada hedgingu jest prosta. Chodzi o to, aby kontrakty terminowe, ktrych uyjemy w strategii zabezpieczajcej, wygeneroway zyski wtedy, kiedy na instrumencie bazowym ponosimy strat (mwic prociej: zyskami zkontraktw pokrywamy straty na instrumencie bazowym). Aby tego dokona, musimy wkontrakcie zaj pozycj przeciwn do posiadanej winstrumencie bazowym. Wpierwszej kolejnoci musimy zatem okreli, jak pozycj (dug czy krtk) posiadamy winstrumencie bazowym. Na przykad:
Jeeli posiadamy portfel akcji, czyli zarabiamy na wzrocie ich kursw, oznacza to oczywicie, e posiadamy pozycj dug (obawiamy si spadkw na rynku).
W przypadku,
gdy jestemy eksporterem i posiadamy nalenoci w walucie obcej,
oznacza to, e posiadamy pozycj dug (wzrost kursu waluty obcej bdzie powiksza warto naszych nalenoci w walucie narodowej, natomiast obawiamy si spadku kursu tej waluty).
Jeli
natomiast jestemy importerem i posiadamy zobowizania w walucie obcej,
oznacza to, e posiadamy pozycj krtk (spadek kursu waluty obcej bdzie pomniejsza warto posiadanych zobowiza wwalucie narodowej, natomiast obawiamy si wzrostu kursu waluty obcej). Jak nadmieniono, wkontrakcie terminowym zajmujemy pozycj przeciwn do posiadanej winstrumencie bazowym, czyli:
posiadajc pozycj dug winstrumencie bazowym, kontrakty sprzedajemy, posiadajc pozycj krtk winstrumencie bazowym, kontrakty kupujemy.
Wcelu okrelenia liczby kontraktw, jak musimy zastosowa wstrategii zabezpieczajcej, naley warto pozycji winstrumencie bazowym podzieli przez nominaln warto jednego kontraktu.
40
Przykad 10.
Hedging zwykorzystaniem kontraktw terminowych na WIG20 wcelu zabezpieczenia portfela akcji przed spadkiem wartoci Dane:
Posiadamy portfel akcji wchodzcych wskad indeksu WIG20 owartoci 500.000 z. Oczekujemy w najbliszym czasie spadkw na rynku, jednak nie chcemy pozbywa
si posiadanego portfela akcji, poniewa w naszej ocenie, w duszej perspektywie notowania akcji bd rosy.
Biecy kurs kontraktu terminowego na WIG20 wynosi 3.500 pkt. Chcemy przy wykorzystaniu kontraktw na WIG20 zabezpieczy portfel przed zbliajc si korekt rynku. Wyznaczamy liczb kontraktw, jak naley uy w transakcji zabezpieczajcej: 500.000 z / (3.500 pkt x 10 z) = 14,3 W celu zabezpieczenia dugiej pozycji w akcjach sprzedamy (pozycja krtka) 14 kontraktw terminowych na WIG20.
Zamy, e prognozy co do spadku kursu akcji si sprawdziy i w efekcie korekty indeks WIG20 oraz posiadany portfel akcji trac przykadowo na wartoci 8%.
Kontrakty terminowe rwnie trac 8%. Po spadku s notowane po kursie 3.220 pkt
(280 pkt spadek). Wynik strategii zabezpieczajcej prezentuje tabela 7.
Tabela 7. Wynik strategii zabezpieczajcej dla danych z przykadu 10. a) Wynik portfela akcji W efekcie spadkw na rynku warto naszego portfela traci 40.000 z = 500.000 z x ( 8%) = 40.000 z (strata) b) Wynik na kontraktach terminowych Kurs kontraktw na WIG20 tak jak indeks WIG20 spada o 8%. Na krtkiej pozycji w kontraktach terminowych zarabiamy 39.200 z. = (3.500 pkt 3.220 pkt) x 10 z x 14 kontraktw = + 39.200 z (zysk) c) RAZEM Strata na akcjach = 40.000 z Zysk na kontraktach = + 39.200 z RAZEM = 800 z
41
Jak wynika z przykadu, zabezpieczenie w kontraktach terminowych pokryo straty na

akcjach. Cakowity wynik zakoczy si lekk strat, co jest rezultatem wycznie tego, e wyznaczajc liczb kontraktw zastosowanych w zabezpieczeniu, musielimy wynik zaokrgli do wartoci cakowitej.
Naley zauway, e gdyby kontrakty nie znalazy si w naszym portfelu inwestycyjnym, wwczas warto portfela spadaby a o 40.000 z. W wyniku zastosowania zabezpieczenia strata wyniosa zaledwie 800 z.
Przykad 11.
Hedging z wykorzystaniem kontraktw terminowych na euro w celu zabezpieczenia przed wzrostem walutowych zobowiza importera Dane:
Zamy,
e jestemy importerem, ktry za kupowane za granic produkty pa-
ci w euro (posiadamy zobowizania w euro). Warto naszych zobowiza wynosi 100.000 euro.
Spaty naszych zobowiza mamy dokona za miesic. Do tego czasu obawiamy si

wzrostu kursu waluty obcej, co moe spowodowa wzrost naszych zobowiza wyraonych wzotych (jeeli kurs wzronie, bdziemy musieli wyda wicej zotwek wcelu nabycia wskazanej kwoty euro) posiadamy zatem krtk pozycje walutow.
Chcemy przy wykorzystaniu kontraktw na euro zabezpieczy si przed ryzykiem walutowym. Jeden kontrakt na euro notowany na GPW opiewa na 1.000 euro.
Biecy kurs EUR/PLN wynosi 3,78 ipo takim kursie s rwnie notowane kontrakty
terminowe (robimy takie zaoenie dla uproszczenia oblicze w rzeczywistoci kurs kontraktw rni si od notowa instrumentu bazowego obaz). Wyznaczamy liczb kontraktw, jak naley uy wtransakcji zabezpieczajcej: 100.000 euro / 1.000 euro = 100 Wcelu zabezpieczenia krtkiej pozycji walutowej kupujemy (pozycja duga) 100 kontraktw terminowych na euro.
Zakadamy, e nasze prognozy odnonie wzrostu kursu euro si sprawdziy. Kurs tej
waluty osiga poziom 3,92 EUR/PLN (wzrost o3,7%). Po takim kursie s rwnie notowane kontrakty terminowe. Wynik strategii zabezpieczajcej prezentuje tabela 8.
42
Tabela 8. Wynik strategii zabezpieczajcej dla danych zprzykadu 11. a) Zobowizania walutowe Na skutek wzrostu kursu euro warto zobowiza wyraonych wzotych wzrasta o 14.000 z = (3,92 EUR/PLN 3,78 EUR/PLN) x 100.000 EUR = 14.000 z (otak kwot rosn nasze zobowizania wzotych) b) Wynik na kontraktach terminowych Na dugiej pozycji w kontraktach terminowych zarabiamy 14.000 z = (3,92 EUR/PLN 3,78 EUR/PLN) x 100 kontraktw x 1.000 EUR = 14.000 z (zysk z kontraktw) c) RAZEM Wzrost zobowiza wzotych okwot = 14.000 z Zysk na kontraktach = 14.000 z RAZEM = 0
Wefekcie zabezpieczenia wzrost zobowiza wzotych zosta cakowicie pokryty zyskami zkontraktw terminowych.
1.12.3. Arbitra
Arbitra to jedna ze strategii inwestycyjnych. Ujej podstaw ley wykorzystanie sytuacji, wktrej rynek wycenia dany instrument finansowy na niewaciwym poziomie. Wbrew oglnej opinii nie jest strategi trudn, ktr mog poj wycznie inwestorzy profesjonalni. Kiedy arbitra jest moliwy? Przede wszystkim musi wystpowa sytuacja, wktrej ten sam instrument finansowy jest notowany na dwch rnych rynkach. Tak moe by na rynku kasowym wprzypadku akcji spki, ktra jest notowana na dwch rnych giedach. Takie przypadki wystpuj bardzo czsto rwnie na warszawskiej giedzie (np. spka CEZ, ktra jest notowana na GPW oraz na giedzie wPradze). Zadaniem arbitrau jest ledzenie, czy dany instrument finansowy jest przez dane rynki wyceniany na tym samym poziomie. Poniewa mwimy onotowaniu tego samego instrumentu, dlatego wydawaoby si, e do rozbienoci cenowych nie powinno dochodzi. Rynki nie s jednak efektywne wsposb cigy izdarzaj si sytuacje, wktrych cena tego samego instrumentu jest rna na rnych rynkach. Jeeli tak si stanie, strategia arbitrau jest prosta ioczywista. Kupi tam, gdzie cena jest nisza iwtej samej chwili sprzeda tam, gdzie cena jest wysza. Zarabiamy na rnicy wwycenie.
43
Przykad 12.
Arbitra na akcjach spki CEZ, ktra jest notowana na GPW oraz na giedzie wPradze Dane:
kurs akcji CEZ na GPW wynosi 155,00 zotych, kurs akcji CEZ na giedzie wPradze wynosi 1.101 czeskich koron, kurs CZK/PLN wynosi 0,1369 (wrzesie 2007 r.), kurs CEZ zgiedy wPradze wyraony zzotych wynosi 150,73 (kalkulacja 1.101 x 0,1369
= 150,73). Rnica w wycenie akcji na GPW oraz na giedzie w Pradze wynosi 4,27 zotych. 155,00 150,73 = 4,27 zotych Strategia arbitrau (zakadamy, e realizujemy j na 10.000 sztuk akcji):
Kupno 10.000 sztuk akcji CEZ na giedzie wPradze. Warto transakcji wyraona wzotych wynosi 1.507.300 zotych.
Sprzeda (adokadnie krtka sprzeda) akcji CEZ na GPW. Warto transakcji 1.550.000
zotych (Uwaga!!! Przykad zakada, e nie istniej adne przeszkody do przeprowadzenia krtkiej sprzeday wtakiej formie).
Poniewa
w Polsce przeprowadzilimy transakcj krtkiej sprzeday, oznacza to, e
jestemy zobowizani na termin rozliczenia tej transakcji (ktry przypada za 3 dni robocze od dnia zawarcia transakcji) dostarczy sprzedane papiery. Aby wywiza si ztego obowizku, po prostu transferujemy akcje kupione na rynku czeskim do Polski idostarczamy je wcelu rozliczenia transakcji krtkiej sprzeday.
Naszym
zyskiem z arbitrau jest rnica w wycenie papierw, czyli 4,23 zotych x
10.000 sztuk akcji = 42.300 zotych. Arbitra z przykadu 12 dotyczy arbitrau realizowanego wycznie na rynku akcji. Jak zatem przeprowadzi arbitra z wykorzystaniem kontraktw terminowych? Pocztkowo, przez analogi do powyszego przykadu, wydawaoby si, e trzeba znale takie kontrakty terminowe, ktre s notowane na rnych giedach. Wtym przypadku naley skupi si na notowaniu instrumentu bazowego, np. indeksu WIG20. Wramach Giedy moemy mwi onotowaniu indeksu na dwch rnych rynkach. Pierwszym znich jest rynek kasowy, na ktrym notujemy 20 spek tworzcych indeks WIG20. Drugim znich jest rynek terminowy, na ktrym notujemy kontrakty terminowe na WIG20. Azatem rozbienoci cenowych szukamy pomidzy kontraktami terminowymi aportfelem akcji tworzcych indeks (wtym przypadku po prostu patrzymy na wartoci indeksu).
44
Ale uwaga! Bezporednie porwnanie indeksu WIG20 do notowa kontraktw na WIG20 bdzie podejciem bdnym. Jak ju wiemy zteoretycznej wyceny kontraktw, zawsze wystpuje rnica pomidzy wartoci instrumentu bazowego acen terminow. Wtym przypadku naley szuka rozbienoci pomidzy teoretyczn cen kontraktu ajego cen rynkow. Moliwe s zatem dwie sytuacje:
Kontrakty s notowane powyej wartoci teoretycznej Kontrakty s PRZEWARTOCIOWANE Strategia arbitraowa polega na: a. sprzeday kontraktw terminowych (zajmujemy pozycj krtk), b. kupnie instrumentu bazowego (zajmujemy pozycj dug), c. w klasycznej strategii arbitraowej na kupno instrumentu bazowego zacigamy poyczk. Kontrakty s notowane poniej wartoci teoretycznej Kontrakty s NIEDOWARTOCIOWANE Strategia arbitraowa polega na: a. kupnie kontraktw terminowych (zajmujemy pozycj dug), b. sprzeday (krtka sprzeda) instrumentu bazowego (zajmujemy pozycje krtk), c. rodki uzyskane z tytuu sprzeday papierw inwestujemy wg stopy wolnej od ryzyka.
Przykad 13.
Arbitra na przewartociowanie kontraktw terminowych na przykadzie kontraktw na WIG20 Dane
warto indeksu WIG20 wynosi 3.650 pkt, liczba dni pozostaych do wyganicia wynosi 60 dni, poziom wolnej od ryzyka stopy procentowej wynosi 5%, kurs kontraktw terminowych na WIG20 wynosi 3.700 pkt.
Wyznaczamy warto teoretyczn kontraktw terminowych.
Kurs kontraktw znajduje si zatem powyej wartoci teoretycznej. Kontrakty s przewartociowane o 20 pkt, czyli 200 z. Kwota ta stanowi potencjalny zysk w strategii arbitraowej.
45
Strategia arbitraowa bdzie polega na (przykad opracowano z wykorzystaniem jednego kontraktu terminowego):
sprzeday jednego kontraktu terminowego po kursie 3.700 pkt, zacigniciu poyczki na kwot 36.500 z na zakup akcji (poyczk zacigamy wg stopy, ktr uylimy do kalkulacji wartoci teoretycznej),
kupnie za kwot 36.500 z portfela akcji wchodzcych w skad indeksu WIG20.

W terminie wyganicia kontraktw terminowych:
nastpuje wykonanie kontraktw terminowych, sprzedajemy portfel akcji, zwracamy zacignit poyczk.
Wynik strategii arbitraowej jest przedstawiony w tabeli 9.
Tabela 9. Wynik strategii arbitraowej dla danych z przykadu 13. Warto WIG20 (pkt)
4
SPADEK ( 10%) 3.285 pkt = 32.850 z 36.500 z = 3.650 z (strata) = (3.700 pkt 3.285 pkt) x 10 z = + 415 pkt x 10 z = + 4.150,00 z (zysk) = 36.500 z x 5% x (60/365) = - 300,00 z + 200,00 z
BRAK ZMIANY (0%) 3.650 pkt 0 z
WZROST (+ 10%) 4.015 pkt = 40.150 z 36.500 z = + 3.650 z (zysk) = (3.700 pkt 4.015 pkt) x 10 z = - 315 pkt x 10 z = - 3.150,00 z (strata) = 36.500 z x 5% x (60/365) = - 300,00 z + 200,00 z
Zysk/Strata portfel akcji (z) Zysk/Strata kontrakty (z) Odsetki od poyczki (z) RAZEM
= (3.700 pkt 3.650 pkt) x 10 z = + 50 pkt x 10 z = + 500,00 z (zysk) = 36.500 z x 5% x (60/365) = - 300,00 z + 200,00 z
Przykad 14.
Arbitra na niedowartociowanie kontraktw terminowych na przykadzie kontraktw na WIG20 Dane:
warto indeksu WIG20 wynosi 3.685 pkt, liczba dni pozostaych do wyganicia wynosi 60 dni,
4
W terminie wyganicia kontrakty wygasaj wg kursu rozliczeniowego, ktry jest wyznaczany na bazie wartoci instrumentu bazowego (patrz standard poszczeglnych kontraktw). A zatem pozycj w kontrakcie i na rynku kasowym zamykamy w tym dniu wg zblionych do siebie cen.
46
poziom wolnej od ryzyka stopy procentowej wynosi 5%, kurs kontraktw terminowych na WIG20 wynosi 3.700 pkt.
Wyznaczamy warto teoretyczn kontraktw terminowych.
Kurs kontraktw znajduje si zatem poniej wartoci teoretycznej. Kontrakty s niedowartociowane o 15 pkt, czyli 150 z. Kwota ta stanowi potencjalny zysk w strategii arbitraowej. Strategia arbitraowa bdzie polega na (przykad opracowano z wykorzystaniem jednego kontraktu terminowego):
kupnie jednego kontraktu terminowego po kursie 3.700 pkt, sprzeday (krtka sprzeda) portfela akcji wchodzcych w skad
kwot 36.850 z, stopy procentowej. W terminie wyganicia kontraktw terminowych
indeksu WIG20 na
zainwestowaniu rodkw otrzymanych z tytuu sprzeday akcji wg wolnej od ryzyka
nastpuje wykonanie kontraktw terminowych, zamykamy inwestycj wg wolnej od ryzyka stopy, odkupujemy portfel akcji (zamknicie krtkiej pozycji w akcjach).
Wynik strategii arbitraowej jest przedstawiony w tabeli 10.
Tabela 10. Wynik strategii arbitraowej dla danych z przykadu 14. SPADEK Warto WIG20 (pkt) Zysk/Strata portfel akcji (z) Zysk/Strata kontrakty (z) Inwestycja wg wolnej od ryzyka stopy (z) RAZEM ( 10%) 3.317 pkt = 36.850 z 33.170 z = + 3.680 z (zysk) = (3.317pkt 3.700 pkt) x 10 z = 383 pkt x 10 z = 3.830,00 z (strata) = 36.850 z x 5% x (60/365) = + 300,00 z BRAK ZMIANY (0%) 3.685 pkt 0 z WZROST (+ 10%) 4.054 pkt = 36.850 z 40.540 z = 3.690 z (strata) = (4.054 pkt 3.700 pkt) x 10 z = + 354 pkt x 10 z = + 3.540,00 z (zysk) = 36.850 z x 5% x (60/365) = + 300,00 z + 150,00 z + 150,00 z + 150,00 z
= (3.685 pkt 3.700 pkt) x 10 z = 15 pkt x 10 z = 150,00 z (strata) = 36.850 z x 5% x (60/365) = + 300,00 z
47
1.13. Jak rozpocz inwestowanie wkontrakty?

Gdy zdobdziemy ju odpowiednie podstawy teoretyczne, inwestowanie w kontrakty terminowe zaczynamy od wyboru biura maklerskiego. Wszystkie dostpne na rynku biura maklerskie oferuj swoim klientom dostp do kontraktw terminowych. Oczywicie powstaje pytanie, jakie biuro wybra. Jednym zwaniejszych kryteriw wyboru s koszty transakcyjne (prowizja maklerska). Wprzypadku kontraktw terminowych prowizja jest sta stawk pobieran od kadego zawartego kontraktu (moe ona na przykad wynosi 10 z od kontraktu). Stawki prowizji s rne wzalenoci od biura, sposobu przekazywania zlece (prowizje od zlece przez Internet s najtasze), wypracowywanego obrotu. Jeeli jestemy inwestorem, ktry realizuje duy obrt, wwczas istnieje szansa wynegocjowania wbiurze niszej stawki prowizji. Wanymi kryteriami wyboru jest rwnie wielko wymaganego od inwestora depozytu zabezpieczajcego. Rwnie ona moe si rni wzalenoci od biura. Oczywicie powinnimy take patrze na takie czynniki, jak: niezawodno systemu internetowego do skadania zlece (czy w historii danego brokera zdarzay si awarie ijak szybko byy usuwane) oraz walory uytkowe tego systemu, kompetencje pracownikw, mia obsuga, czy dane biuro organizuje dla swoich inwestorw szkolenia, pozostae koszty (midzy innymi opaty za dostp do danych on-line, prowadzenie rachunku itp.), oprocentowanie rodkw na rachunku, blisko POK (Punktu Obsugi Klienta) od miejsca naszego zamieszkania. Jeeli ju zdecydujemy si na konkretne biuro maklerskie, musimy ztym biurem podpisa umow na prowadzenie rachunku inwestycyjnego. Nastpnie wpacamy pienidze na nasz rachunek (pienidze, ktre bd blokowane wdepozycie zabezpieczajcym) imoemy przekazywa zlecenia na Gied. Ale przed tym jeszcze raz upewnijmy si, e dokadnie rozumiemy zasady handlowania kontraktami oraz e akceptujemy wysokie ryzyko inwestycyjne zwizane zinwestycjami wten instrument.
48
Test sprawdzajcy
1. Kontrakt terminowy to: a. instrument finansowy posiadajcy swojego emitenta, b. instrument finansowy notowany na GPW nalecy do grupy instrumentw pochodnych, c. instrument, zktrym zwizane s takie same prawa jak wynikajce zakcji. 2. Wkontrakcie terminowym strony transakcji: a. za dodatkow opat mog wycofa si zkontraktu, b. przyjmuj na siebie zobowizanie do rozliczenia kontraktu na warunkach zgry okrelonych, c. w terminie wyganicia ustalaj kwot, wg ktrej ostatecznie rozliczy si instrument. 3. Ktre zponiszych kontraktw terminowych nie s notowane na GPW? a. kontrakty terminowe na akcje, b. kontrakty terminowe na indeks WIG-budownictwo, c. kontrakty terminowe na kurs EUR/PLN. 4. Nabywca kontraktu terminowego zarabia, jeeli warto instrumentu bazowego: a. ronie, b. spada, c. nie zmienia si. 5. Wystawc kontraktu terminowego nazywamy: a. zajmujcym pozycj dug, b. kupujcym kontrakt, c. zajmujcym pozycj krtk. 6. Co to jest dwignia finansowa na kontraktach terminowych? a. jest to istotna cecha kontraktw terminowych, ktra powoduje, e na kontraktach realizujemy wysze stopy zwrotu ni na rynku akcji, b. jest to usuga biura maklerskiego, zgodnie zktr biuro poycza nam pienidze na inwestycje wkontrakty terminowe, c. jest to mechanizm, zgodnie zktrym po zakoczeniu kadej sesji giedowej nastpuje rozliczanie dziennych zyskw istrat wynikajcych zkontraktw terminowych.
49
7. Ryzyko inwestowania wkontrakty terminowe: a. jest wysze ni wprzypadku inwestycji wakcje, b. zaley od tego, czy kontrakty kupujemy, czy sprzedajemy, c. jest identyczne, jak wprzypadku inwestycji wakcje. 8. Co to jest depozyt zabezpieczajcy? a. rodki pienine (lub o ile dopuszcza biuro maklerskie rwnie papiery wartociowe) blokowane na rachunku inwestora, ktry inwestuje wkontrakty terminowe stanowice gwarancje jego wypacalnoci ztytuu zobowiza wynikajcych zkontraktw terminowych, b. bezpieczna inwestycja polegajca na zoeniu rodkw pieninych na oprocentowany depozyt, c. rodki pienine (lub oile dopuszcza biuro maklerskie rwnie papiery wartociowe), ktre s blokowane na rachunku inwestora po zawarciu przez niego transakcji wkontraktach terminowych. 9. Wjaki sposb mona zamkn dug pozycj wkontrakcie terminowym? a. jedynym sposobem jest rozliczenie kontraktu wterminie jego wyganicia, b. jednym ze sposobw jest sprzeda kontraktu, czyli zawarcie transakcji odwrotnej, c. dopuszczalne jest za zgod drugiej strony transakcji przedterminowe rozwizanie umowy. 10. Co to jest rwnanie do rynku? a. strategia inwestowania wkontrakty terminowe, ktra zakada otwieranie pozycji zgodnych zbiecym trendem rynkowym, b. zamykanie pozycji przed zakoczeniem sesji giedowej, c. mechanizm, zgodnie zktrym codziennie po zakoczeniu kadej sesji giedowej nastpuje rozliczanie dziennych zyskw istrat stron transakcji. 11. Jaki jest algorytm wyznaczania dziennego kursu rozliczeniowego wkontraktach terminowych? a. kurs zamknicia danej serii kontraktw terminowych zuwzgldnieniem tzw. zasady lepszych zlece, b. rednia zwartoci instrumentu bazowego zostatniej godziny notowa cigych oraz wartoci tego instrumentu ustalonej na zamkniciu, c. kurs zamknicia instrumentu bazowego zuwzgldnieniem tzw. zasady lepszych zlece.
50
12. Jaki jest algorytm wyznaczania ostatecznego kursu rozliczeniowego wkontraktach terminowych? a. nie ma jednej uniwersalnej formuy, algorytm rni si wzalenoci od kontraktw terminowych, b. ostateczny kurs rozliczeniowy jest wyznaczany wdniu wyganicia idla wszystkich kontraktw zawsze jest to kurs zamknicia dla serii kontraktw, ktre wdanym dniu wygasaj, c. ostateczny kurs rozliczeniowy jest wyznaczany wdniu wyganicia idla wszystkich kontraktw zawsze jest to kurs zamknicia instrumentu bazowego. 13. Ile wynosi teoretyczna warto kontraktw na akcje spki Telekomunikacja Polska dla nastpujcych danych: kurs instrumentu bazowego 22,90 z, liczba dni do terminu wyganicia 67 dni, wolna od ryzyka stopa procentowa 5%, spka nie wypaca dywidendy (w obliczeniach pomijamy krok notowania kontraktw)? a. 23,11 z, b. 23,01 z, c. 23,20 z. 14. Kupie kontrakt na WIG20 po kursie 3.663 pkt isprzedae po kursie 3.700 pkt. Jeeli poziom wstpnego depozytu zabezpieczajcego wynosi 10%, jaka jest twoja zrealizowana stopa zwrotu ztej inwestycji (wynik naley zaokrgli do 0,01%)? a. 1,01%, b. 10,10%, c. 101,00%. 15. Sprawd, ile mona zarobi na transakcji arbitraowej zwykorzystaniem kontraktw terminowych na akcje spki PKN Orlen (obliczenia przeprowad dla jednego kontraktu) dla nastpujcych danych: kurs kontraktw terminowych 60,90 z, kurs instrumentu bazowego 60,00 z, czas do wyganicia kontraktw terminowych 44 dni, stopa wolna od ryzyka 5% (wyznaczajc warto teoretyczn kontraktw, wynik naley zaokrgli do 0,01 z, w obliczeniach pomijamy krok notowania kontraktw). a. 53,00 z, b. 0,54 z, c. 54,00 z.
51
Odpowiedzi: 1b 2b 3b 4a 5c 6a 7a 8a 9b 10 c 11 a 12 a 13 a 14 b 15 c Jeeli odpowiedziae poprawnie przynajmniej na 12 pyta, moesz przej do dalszej czci broszury. Upewnij si jednak, e dostatecznie dobrze rozumiesz zasady funkcjonowania kontraktw terminowych. Uatwi to lepsze zrozumienie, jak dziaa rynek opcji giedowych, o ktrym mowa w kolejnej czci.
52
2. OPCJE
2.1. Czym s opcje?

Opcje ( ang. options ) to podobnie jak kontrakty bardzo popularny instrument notowany na rynkach giedowych. Jego konstrukcja jest nieco trudniejsza od kontraktw terminowych. Opcje mona rwnie zaliczy do klasycznych instrumentw pochodnych. Przed poznaniem szczegw warto wiedzie, e: a. opcje nie s trudne Wbrew oglnej opinii, inwestowanie wopcje nie musi by trudne. Na rynku tym mona tworzy strategie dla dowiadczonych inwestorw, ale rwnie dla pocztkujcych. Najprostszym sposobem inwestowania wopcje jest kupowanie opcji. Ten sposb inwestowania jest prosty oraz charakteryzuje si moliwoci zrealizowania bardzo duych zyskw. b. mona osign due stopy zwrotu Kupujc opcje, mona osign bardzo due zyski (na adnej innej strategii opcyjnej nie mona zarobi wicej). Dlaczego tak si dzieje? Poniewa kurs opcji charakteryzuje si bardzo du zmiennoci, co oznacza, e w przypadku wzrostu wartoci instrumentu bazowego kurs opcji wzronie duo wicej. Dlatego inwestowanie wopcje jest znacznie bardziej opacalne ni wakcje. c. masz ograniczone straty Opcja to instrument, na ktrym mona duo wicej zarobi ni straci. Na rynku nie ma drugiego takiego instrumentu. Co wane, przy opcjach od pocztku wiadomo, ile maksymalnie mona straci. d. nie ma depozytu zabezpieczajcego Inwestorzy handlujcy kontraktami terminowymi wiedz, zczym wie si depozyt zabezpieczajcy: dopacanie pienidzy, konieczno zamykania stratnych pozycji, coraz wiksze straty.
53
Nabywajc opcje, inwestorzy nie maj tych problemw. Mimo e opcje s instrumentami pochodnymi, ich nabywcy nie musz utrzymywa depozytw zabezpieczajcych. Mona zarabia tak dobrze, jak na kontraktach terminowych, wznacznie spokojniejszy sposb. Ateraz szczegy. Opcje, podobnie jak kontrakty terminowe, s umow pomidzy dwoma inwestorami. Tu rwnie mamy do czynienia zwystawc oraz nabywc instrumentu. Zasadnicza rnica pomidzy opcjami i kontraktami polega jednak na tym, e podzia praw i obowizkw wynikajcych ztego instrumentu nie jest dla stron transakcji identyczny (co zachodzio wprzypadku kontraktw terminowych). Moemy wyrni dwa rodzaje opcji:
opcje kupna ( ang. call options ), opcje sprzeday ( ang. put options ).
Opcje kupna stanowi dla nabywcy prawo do kupna instrumentu bazowego po zgry okrelonej cenie oraz na warunkach z gry okrelonych. Zachodzi sytuacja bardzo podobna do sytuacji nabywcy kontraktu terminowego, zt jednak rnic, e wkontrakcie inwestor ma obowizek naby instrument bazowy (nawet jeeli nie jest to dla niego korzystne), awprzypadku opcji inwestor ma prawo do nabycia, co oczywicie oznacza, e moe ztego prawa nie skorzysta iinstrumentu bazowego nie kupowa. Podobnie jest zopcjami sprzeday. Kupujc ten typ opcji, otrzymujemy prawo do sprzeday instrumentu bazowego. Tu moemy doszuka si analogii do postpowania wystawcy kontraktu, ktry rwnie sprzedaje instrument bazowy w terminie wykonania. Wystawca kontraktu jest jednak zobligowany przystpi wterminie wykonania kontraktu do transakcji sprzeday, natomiast nabywca opcji sprzeday decyduje, czy skorzysta zprawa sprzeday, czy te nie. Oczywicie tu pojawia si pytanie, kto jest stron wtransakcji znabywc opcji (kupna isprzeday). Jest ni oczywicie wystawca opcji. W przypadku opcji mamy zatem do czynienia zwystawc opcji kupna oraz wystawc opcji sprzeday. Wystawiajc opcj, tym samym zobowizujemy si (na danie nabywcy) do zawarcia znim transakcji kupna/sprzeday instrumentu bazowego, czyli:
Wystawiajc opcj kupna, zobowizujemy si (na danie nabywcy tej opcji) do sprzeday instrumentu bazowego.
54
natomiast
Wystawiajc opcj sprzeday, zobowizujemy si (na danie nabywcy tej opcji) do

kupna instrumentu bazowego. Mona wic stwierdzi, e wystawca to inwestor, ktry udziela nabywcy praw wynikajcych zopcji. Ale oczywicie nie za darmo. Za otrzymane prawa trzeba zapaci. Wystawiajc opcj, otrzymujemy od nabywcy opcji okrelon kwot pienin, ktra jest nazywana premi opcyjn. Kupno opcji niesie zatem ze sob znaczcy element kosztu wpostaci premii opcyjnej. Tego kosztu nie byo wprzypadku kontraktw terminowych, gdzie mielimy do czynienia jedynie zdepozytem zabezpieczajcym. Konkludujc, na rynku opcji mona zaj a 4 pozycje: kupi opcj kupna ( ang. Long Call ), kupi opcj sprzeday ( ang. Long Put ) oraz wystawi opcj kupna ( ang. Short Call ) iwystawi opcj sprzeday ( ang. Short Put ). Prawa iobowizki stron transakcji przedstawia tabela 11.
Tabela 11. Prawa iobowizki nabywcy oraz wystawcy opcji kupna isprzeday Nabywca opcji Opcje kupna Prawo do kupna instrumentu bazowego. Paci wystawcy opcji premi opcyjn. Opcje sprzeday Prawo do sprzeday instrumentu bazowego. Paci wystawcy opcji premi opcyjn. Wystawca opcji Zobowizanie do sprzeday instrumentu bazowego (na danie nabywcy opcji). Otrzymuje od nabywcy opcji premi opcyjn. Zobowizanie do kupna instrumentu bazowego na danie nabywcy opcji. Otrzymuje od nabywcy opcji premi opcyjn.
2.2. Kurs wykonania opcji

W przypadku opcji bardzo wanym parametrem jest tzw. kurs wykonania (ang. strike price lub exercise price ). Wskazuje on cen, po ktrej wefekcie wykonania opcji wprzyszoci nastpi zawarcie transakcji kupna/ sprzeday instrumentu bazowego pomidzy nabywc awystawc. Jeeli zatem kupimy opcj kupna na akcje spki Telekomunikacja Polska zkursem wykonania 26 z, oznacza to, e mamy prawo do kupna okrelonej liczby akcji tej spki (zgodnie ze standardem na jedn opcj na akcj przypada 100 sztuk instrumentu bazowego) po cenie 26 z. Wobrocie giedowym zawsze znajduje si wiele serii opcji zrnymi kursami wykonania.
55
Jak zachowa si nabywca opcji wterminie wyganicia, pokazuj przykady 15. i 16.
Przykad 15.
Zachowanie posiadacza opcji kupna wterminie wyganicia na przykadzie opcji na akcje Telekomunikacji Polskiej (TP) zkursem wykonania 26 z. Na jedn opcj przypada 100 sztuk akcji tej spki. Wariant 1) wterminie wyganicia opcji kurs akcji TP na Giedzie wynosi 27 z.
Posiadacz opcji kupna skorzysta zprzysugujcego mu prawa iwefekcie wykonania

opcji kupi 100 akcji TP po kursie 26 z.
Jest to dla niego opacalne, gdy kupi akcje taniej, ni mgby to zrobi na Giedzie. Na tej operacji zaoszczdzi 100 z, bo tak kwot musiaby zapaci wicej, gdyby
chcia kupi 100 akcji na Giedzie po biecej cenie rynkowej. Mona zatem stwierdzi, e inwestor zyska 100 z. Wariant 2) wterminie wyganicia opcji kurs akcji TP na Giedzie wynosi 25 z. opcji kupna nie skorzysta z przysugujcego mu prawa, gdy kupno opcji
Posiadacz
wefekcie wykonania jest dla niego nieopacalne. Taniej moe kupi akcje TP na Giedzie po biecej cenie rynkowej. Wniosek Analiza przykadu 15. pokazuje, e posiadacz opcji kupna wykona opcj, jeli kurs instrumentu bazowego bdzie wyszy od kursu wykonania opcji. Nabywca opcji kupna oczekuje zatem wzrostu wartoci instrumentu bazowego.
Przykad 16.
Zachowanie posiadacza opcji sprzeday w terminie wyganicia na przykadzie opcji na akcje Telekomunikacji Polskiej zkursem wykonania 24 z. Na jedn opcj przypada 100 sztuk akcji tej spki. Wariant 1) wterminie wyganicia opcji kurs akcji TP na Giedzie wynosi 22 z.
Posiadacz opcji sprzeday skorzysta zprzysugujcego mu prawa iwefekcie wykonania opcji sprzeda posiadane 100 sztuk akcji TP po kursie 24 z.
Jest to dla niego opacalne, gdy wykonujc opcj, sprzedaje akcje droej ni mgby
to zrobi na Giedzie.
Na
caej operacji zyskuje 200 z (o tyle jest wiksza jego kwota przychodu z tytuu
sprzeday akcji wefekcie wykonania opcji ni wprzypadku ich sprzeday na rynku).
56
Posiadacz opcji sprzeday nie skorzysta wprzysugujcego mu prawa, gdy bardziej

opacalne jest sprzedanie posiadanych akcji na Giedzie. Wten sposb otrzyma wysz kwot przychodu ni wefekcie wykonania opcji. Wniosek Analiza przykadu 16. pokazuje, e posiadacz opcji sprzeday wykona opcj, jeeli kurs instrumentu bazowego bdzie niszy od kursu wykonania opcji. Nabywca opcji sprzeday oczekuje zatem spadkw wartoci instrumentu bazowego.
Wariant 2) wterminie wyganicia opcji kurs akcji TP na Giedzie wynosi 25 z.
2.3. Sposoby rozliczenia opcji

Opcje (podobnie jak kontrakty) mog zosta rozliczone (wefekcie ich wykonania) na dwa sposoby:
dostawa instrumentu bazowego, rozliczenie pienine.

O rozliczeniu opcji poprzez dostaw fizyczn bya ju mowa w poprzednim rozdziale. Wprzypadku rozliczenia pieninego wterminie wyganicia nastpuje wypata kwoty rozliczenia (formua kalkulacji poniej). Na opcje rozliczane pieninie naley zatem patrze jak na przysugujce nabywcy opcji prawo do dania od wystawcy wypaty kwoty rozliczenia. Nabywca opcji decyduje, czy dojdzie do pieninego rozliczenia. Oczywicie zgosi opcj do wykonania wwczas, gdy bdzie to dla niego korzystne, czyli kwota rozliczenia bdzie dodatnia. Algorytmy na kalkulacje kwoty rozliczenia s nastpujce:
Dla opcji kupna

(S X) x m gdzie: S kurs instrumentu bazowego X kurs wykonania opcji
57
m mnonik, dla opcji na akcje okrela liczb akcji przypadajcych na jedn opcj (dla opcji akcyjnych notowanych na GPW zawsze wynosi 100), adla opcji na indeks okrela warto jednego punktu indeksowego (dla opcji indeksowych notowanych na GPW zawsze wynosi 10 z) Nabywca opcji kupna zgosi wypat kwoty rozliczenia, jeeli warto instrumentu bazowego wzronie ponad kurs wykonania opcji. Kwota rozliczenia stanowi warto, oktr instrument bazowy przekroczy kurs wykonania.
Przykad 17.
Kalkulacja kwoty rozliczenia dla opcji kupna dla danych zprzykadu 15.
Dla danych z wariantu 1) nabywca opcji kupna wykona opcj, poniewa kurs instrumentu bazowego (S = 27 z) jest powyej kursu wykonania opcji (X = 26 z). Kwota rozliczenia = (S X) x m = (27 z 26 z) x 100 akcji = 100 z
Dla danych zwariantu 2) nabywca opcji kupna nie wykona opcji, poniewa kurs instrumentu bazowego (S = 25 z) jest niszy ni kurs wykonania opcji (X = 26 z). Kwota rozliczenia = 0
Dla opcji sprzeday

(X S) x m gdzie: S kurs instrumentu bazowego X kurs wykonania opcji m mnonik Nabywca opcji sprzeday zgosi wypat kwoty rozliczenia, jeeli warto instrumentu bazowego spadnie poniej kursu wykonania opcji. Kwota rozliczenia stanowi warto, oktr instrument bazowy spadnie poniej kursu wykonania.
58
Przykad 18.
Kalkulacja kwoty rozliczenia dla opcji sprzeday dla danych zprzykadu 16.
Dla danych zwariantu 1) nabywca opcji sprzeday wykona opcj, poniewa kurs instrumentu bazowego (S = 22 z) jest poniej kursu wykonania opcji (X = 24 z). Kwota rozliczenia = (X S ) x m = (24 z 22 z) x 100 akcji = 200 z
Dla danych z wariantu 2) nabywca opcji sprzeday nie wykona opcji, poniewa kurs
instrumentu bazowego (S = 25 z) jest wyszy od kursu wykonania opcji (X = 24 z). Kwota rozliczenia = 0
2.4. Ile kosztuj opcje?

Kupujc opcj, pacimy jej cen zwan premi opcyjn. Cena opcji jest wyznaczana na rynku tak, jak cena kadego innego instrumentu finansowego. Cen opcji wyznacza kurs, po ktrym zawarlimy transakcj kupna (mamy zatem wpyw na to, po jakiej cenie opcj kupimy). Kwota do zapacenia (premia) to kurs transakcji przemnoony przez mnonik winstrumencie.
Kupujemy opcj na WIG20 po kursie 23 pkt. Mnonik w opcjach na WIG20 wynosi

10z. Oznacza to, e premia opcyjna wyniesie 230,00 z.
Przykad 19.
Kupujemy opcje na Telekomunikacj Polsk po kursie 0,55 z. Mnonik wopcji na TP

wynosi 100. Oznacza to, e premia opcyjna wyniesie 55,00 z. Wicej informacji opremii opcyjnej oraz czynnikach wpywajcych na jej wysoko zamieszczamy wdalszej czci broszury.
2.5. Kupno opcji

2.5.1. Kupno opcji jako najprostszy sposb inwestycji wopcje
Najprostszym sposobem inwestowania w opcje jest ich kupowanie. To podstawowy ijednoczenie najpopularniejszy sposb inwestowania wopcje przez inwestorw (gwnie indywidualnych).
59
Kupujc opcje, inwestor otrzymuje instrument o bardzo korzystnej dla niego charakterystyce. Zjednej strony ma moliwo zrealizowania bardzo duych zyskw (jakich nie przynosi adna inna strategia opcyjna), zdrugiej strony ma ograniczony poziom straty ijej maksymalna warto jest od pocztku inwestycji znana (maksymaln strat stanowi zapacona premia opcyjna). Powstaje jednak pytanie: wktr opcj zainwestowa? Na rynku jest ich bardzo wiele. Kada seria reprezentuje inne oczekiwania inwestora. Wjaki sposb wybra waciw dla nas seri? Inwestor musi podj nastpujce decyzje: a) wybr instrumentu bazowego Fundamentaln decyzj jest wybr instrumentu bazowego. Przede wszystkim od tej decyzji jest uzalenione powodzenie naszej inwestycji. Jeeli wybierzemy instrument bazowy, ktrego warto zmieni si zgodnie znaszymi oczekiwaniami, wwczas na pewno na kupionych opcjach zarobimy. b) typ opcji Typ opcji wskazuje, jakich zmian wartoci instrumentu bazowego oczekujemy. Jeeli chcemy zarabia na wzrostach, wwczas oczywicie kupujemy opcje kupna. Jeeli chcemy zarobi na spadkach kupujemy opcje sprzeday. c) kurs wykonania Ju wiemy, e jest to warto, ktrej przekroczenie przez kurs instrumentu bazowego gwarantuje wypat wterminie wyganicia opcji kwoty rozliczenia. Na rynku s do wyboru opcje zlicznymi kursami wykonania bliszymi ibardziej odlegymi od biecej wartoci instrumentu bazowego. d) termin wyganicia Do wyboru jest zawsze kilka terminw (patrz standard instrumentu dostpny na stronie www.pochodne.gpw.pl). Wybieramy ten termin, na ktry przewidujemy okrelon zmian wartoci instrumentu bazowego.
60
Przykad 20.
Przykad najprostszego sposobu inwestowania w opcje kupna na przykadzie opcji na Telekomunikacj Polsk (TP). Inwestycja zakada utrzymanie opcji do terminu wyganicia. Zakadamy pienine rozliczenie opcji. Dane oraz kalkulacje wynikw strategii znajduj si w poniszej tabeli.
Bieca warto instrumentu bazowego (akcje TP) Oczekiwania inwestora Decyzja inwestora 23,00 z Wzrost kursu instrumentu bazowego. Kupno opcji kupna. Inwestor wybiera opcj z kursem wykonania 24,00 z. Kurs opcji Premia 0,75 z Kwota do zapacenia za opcj (tzw. premia) to kurs opcji przemnoony przez mnonik. 0,75 z x 100 akcji = 75,00 z Kurs instrumentu bazowego w terminie wyganicia Kwota rozliczenia Kwota zysku Stopa zwrotu 25,50 z (wzrost kursu instrumentu bazowego o 10,9%) (25,50 z 24,00 z) x 100 = 150,00 z 150,00 z 75,00 z = 75,00 z 100%
Przykad 21.
Przykad najprostszego sposobu inwestowania w opcje sprzeday na przykadzie opcji na Telekomunikacj Polsk (TP). Inwestycja zakada utrzymanie opcji do terminu wyganicia. Zakadamy pienine rozliczenie opcji. Dane oraz kalkulacje wynikw strategii znajduj si w poniszej tabeli.
Bieca warto instrumentu bazowego (akcje TP) Oczekiwania inwestora Decyzja inwestora 23,00 z Spadek kursu instrumentu bazowego. Kupno opcji sprzeday. Inwestor wybiera opcj z kursem wykonania 22,00 z. Kurs opcji 0,62 z
61
Premia
Kwota do zapacenia za opcj (tzw. premia) to kurs opcji przemnoony przez mnonik. 0,62 z x 100 akcji = 62,00 z
Kurs instrumentu bazowego wterminie wyganicia Kwota rozliczenia Kwota zysku Stopa zwrotu
20,60 z (spadek kursu instrumentu bazowego o10,4%) (22,00 z 20,60 z) x 500 = 140,00 z 140,00 z 62,00 z = 78,00 z 126%
2.5.2. Funkcje wypaty nabywcw opcji

Kupno opcji to inwestycja z du dwigni finansow 5. Na tej inwestycji mona zrealizowa bardzo due zyski. Wane jest rwnie to, e zyski nie s ograniczone. Nie jest okrelone, ile maksymalnie mona na opcjach zarobi. Wprzypadku, gdy kupimy opcj izatrzymamy j do terminu wyganicia, wwczas punkt opacalnoci, czyli warto instrumentu bazowego, po przekroczeniu ktrego zaczynamy osiga zyski, mona wyrazi wzorami: Punkt opacalnoci dla opcji kupna = X + P Punkt opacalnoci dla opcji sprzeday = X - P gdzie: X kurs wykonania opcji P zapacona za opcj premia Kupujc opcje, inwestor ma ograniczone straty. Na kupionych opcjach nie mona straci wicej ni cena zapacona za ten instrument (premia). Niezalenie od tego, jak due bd niekorzystne dla inwestora zmiany wartoci instrumentu bazowego, strata inwestora zawsze bdzie identyczna. To jest bardzo wana cecha opcji. Naley zatem zauway, e nabycie opcji to inwestycja pozwalajca zarabia tak dobrze, jak na kontraktach terminowych, ze znacznie niszym ryzykiem inwestycyjnym.
Naley pamita, e dwignia finansowa jest rna dla rnych opcji. Oznacza to, e na niektrych opcjach bdzie mona zrealizowa wysze stopy zwrotu ni na innych.
62
2.5.2.1. Funkcja wypaty nabywcy opcji kupna

Wykres 3. prezentuje funkcj wypaty dla nabywcy opcji kupna (wyliczon dla danych zprzykadu 20.). Zaznaczono kurs wykonania opcji. Maksymalna strata wyraona w jednostce notowania to 0,75 z (kurs nabycia opcji). Punkt opacalnoci wynosi 24,75 z (kurs wykonania opcji + kurs nabycia opcji).
Wykres 3. Funkcja wypaty (wterminie wyganicia) dla nabywcy opcji kupna (wg danych zprzykadu 20.)
2.5.2.2. Funkcja wypaty nabywcy opcji sprzeday

Wykres 4. prezentuje funkcj wypaty dla nabywcy opcji sprzeday (wyliczon dla danych z przykadu 21.). Zaznaczono kurs wykonania opcji. Maksymalna strata wyraona w jednostce notowania to 0,62 z (kurs nabycia opcji). Punkt opacalnoci wynosi 21,38 z (kurs wykonania opcji kurs nabycia opcji).
63
Wykres 4. Funkcja wypaty (wterminie wyganicia) dla nabywcy opcji sprzeday (wg danych zprzykadu 21.)
2.6. Wystawienie opcji

Sprzeda (inaczej wystawienie opcji) jest strategi trudniejsz od prostego kupowania opcji, jednak pomimo tego jej znajomo jest niezwykle istotna winwestowaniu wopcje, poniewa stanowi skadnik wielu zoonych strategii opcyjnych. Kady inwestor, ktry chce rozwija swoje umiejtnoci w zakresie inwestowania w opcje, koniecznie musi wiedzie, czym jest wystawienie opcji. Zwracamy jednak uwag, e wystawianie opcji jest strategi obarczon wysokim ryzykiem inwestycyjnym. Jest przeznaczona dla inwestorw wpeni wiadomych skutkw zajcia takiej pozycji. Wystawianie opcji stanowi najczciej skadnik zoonych strategii inwestycyjnych.
2.6.1. Zobowizania wystawcy

Opcje mona kupowa oraz wystawia. Kupujc opcj, pacimy za ten instrument premi, wzamian otrzymujc gwarancj wypaty kwoty rozliczenia wterminie wyganicia opcji (jeeli kurs rozliczeniowy opcji przekroczy kurs wykonania).
64
Wiadomo ju, e gwarantem wypaty kwoty rozliczenia jest wanie wystawca opcji. Jest to inwestor, ktry otrzymuje od kupujcego opcj premi opcyjn, w zamian za co zobowizuje si w stosunku do niego, e w terminie wyganicia wypaci mu kwot rozliczenia (wygran z jego inwestycji).
Przykad 22.
Zobowizania wystawcy opcji kupna na przykadzie opcji na WIG20 Zawarcie transakcji opcjami kupna z kursem wykonania 3.000 pkt po kursie 150 pkt oznacza: a. dla kupujcego:
konieczno zapacenia premii opcyjnej w wysokoci 1.500 z, gwarancj wypaty kwoty rozliczenia, jeeli kurs rozliczeniowy opcji w terminie wyganicia wzronie ponad 3.000 pkt (kurs wykonania opcji),
b. dla wystawcy opcji:
otrzymanie od kupujcego premii opcyjnej w wysokoci 1.500 z, zobowizanie si (w stosunku do kupujcego) do wypaty kwoty rozliczenia, jeeli kurs rozliczeniowy opcji w dniu wykonania przekroczy 3.000 pkt (kurs wykonania opcji).
Przykad 23.
Zobowizania wystawcy opcji sprzeday na przykadzie opcji na WIG20 Zawarcie transakcji opcji sprzeday z kursem wykonania 2.900 pkt po kursie 130 pkt oznacza: a. dla kupujcego:
konieczno zapacenia premii opcyjnej w wysokoci 1.300 z, gwarancj wypaty kwoty rozliczenia, jeeli kurs rozliczeniowy opcji w terminie wyganicia spadnie poniej 2.900 pkt (kurs wykonania opcji),
b. dla wystawcy opcji:
otrzymanie od kupujcego premii opcyjnej w wysokoci 1.300 z, zobowizanie si w stosunku do kupujcego do wypaty kwoty rozliczenia, jeeli kurs rozliczeniowy opcji w dniu wyganicia spadnie poniej 2.900 pkt (kurs wykonania opcji).
65
2.6.2. Oczekiwania wystawcy opcji

Oczekiwania wystawcy s odwrotne do oczekiwa nabywcy opcji:
Nabywca opcji kupna zarabia, jeeli warto instrumentu bazowego ronie, co oznacza,
e wystawca opcji kupna zarabia, jeeli warto instrumentu bazowego spadnie lub nie zmieni swojej wartoci.
Nabywca
opcji sprzeday zarabia, jeeli warto instrumentu bazowego spada, co
oznacza, e wystawca opcji sprzeday zarabia, jeeli warto instrumentu bazowego ronie lub nie zmienia swojej wartoci.
Tabela 12. Zyski istraty stron transakcji dla opcji kupna isprzeday Zmiana wartoci instrumentu bazowego Wzrost Bez zmian Spadek Opcje kupna ( Call ) Nabywca Zysk Strata Strata Wystawca Strata Zysk Zysk Opcje sprzeday ( Put ) Nabywca Strata Strata Zysk Wystawca Zysk Zysk Strata
Uwaga!!! Powysza tabela jest prawdziwa przy zaoeniu, e na cen opcji wpywa wycznie warto instrumentu bazowego. Na cen opcji maj wpyw rwnie inne czynniki (wicej wdalszej czci broszury).
2.6.3. Funkcje wypaty wystawcw opcji

Wystawiajc opcje, inwestor ma ograniczone zyski. Nie moe zarobi wicej ni premia otrzymana od nabywcy opcji. Ztego wzgldu wystawcom opcji zaley na uzyskaniu moliwe jak najwyszej ceny za wystawiony instrument. Wystawiajc opcj, nie mona zrealizowa tak duych zyskw, jak przy ich nabywaniu. Kupujc opcj, moemy na niektrych seriach osign bardzo due (wprost spektakularne) zyski. Inwestujc wopcje jako wystawca, rwnie inwestujemy zdwigni, jednak jest ona mniejsza. Maksymalny zysk wystawca opcji osiga w terminie wyganicia, w przypadku gdy opcja wygasa bez wartoci (inwestor zachowuje 100% otrzymanej premii). Natomiast gdy inwestor zamyka pozycj przed terminem wyganicia (oczym piszemy niej), wwczas cz otrzymanej premii oddaje wtransakcji zamykajcej. Punkty opacalnoci przy wystawianiu opcji wyznacza si identycznie jak przy kupnie opcji. Jeeli chodzi ostraty wystawiona opcja zatrzymana do terminu wyganicia przynosi strat, jeeli kurs instrumentu bazowego opcji przekroczy jej kurs wykonania. Wtakim
66
przypadku wystawca wypaca kwot rozliczenia. Kwota rozliczenia jest nieograniczona jest tym wysza, im kurs instrumentu bazowego bardziej przekroczy kurs wykonania. Wielko jego straty to rnica pomidzy wypacon kwot rozliczenia aotrzyman premi opcyjn. Jak wida straty mog by nieograniczone.
2.6.3.1. Funkcja wypaty wystawcy opcji kupna

Wykres 5. przedstawia funkcj wypaty dla wystawcy opcji kupna (wyliczony dla danych z przykadu 22. Zaznaczono kurs wykonania opcji. Maksymalny zysk wynosi 1.500 z (kurs wystawienia opcji 150 pkt x mnonik 10 z). Punkt opacalnoci wynosi 3.150 pkt (kurs wykonania opcji + kurs wystawienia opcji).
Wykres 5. Funkcja wypaty (wterminie wyganicia) dla wystawcy opcji kupna (wg danych zprzykadu 22.)
2.6.3.2. Funkcja wypaty wystawcy opcji sprzeday

Wykres 6. przedstawia funkcj wypaty wystawcy opcji sprzeday (wyliczon na podstawie danych z przykadu 23.). Zaznaczono kurs wykonania opcji. Maksymalny zysk wynis 1.300 z (kurs wystawienia opcji 130 pkt x mnonik 10 z). Punkt opacalnoci wynosi 2.770 pkt (kurs wykonania opcji kurs wystawienia opcji).
67
Wykres 6. Funkcja wypaty (wterminie wyganicia) wystawcy opcji sprzeday (wg danych zprzykadu 23.)
2.7. Zamykanie pozycji wopcjach

Inwestujc wopcje, nie musimy czeka do wyganicia, aby zamkn posiadan pozycj. Mona zamkn pozycj wczeniej poprzez zawarcie transakcji odwrotnej (identycznie jak wprzypadku kontraktw terminowych), czyli:
Po kupnie opcji dokonujemy sprzeday instrumentu. Od inwestora, ktry od nas opcj

kupuje, dostajemy premi opcyjn (cen opcji). Jeeli cena, jak otrzymujemy za opcj wchwili jej sprzeday, bdzie wysza od ceny zapaconej wchwili nabycia opcji, wwczas na instrumencie zarabiamy. Jak zatem wida, zasada takiego handlu opcjami jest identyczna jak handlowanie innymi instrumentami notowanymi na giedzie, np. akcjami czy obligacjami.
Po
wystawieniu opcji dokonujemy kupna instrumentu. Dla inwestora, ktry zawiera
znami transakcj (on zajmuje pozycj krtk sprzedaje opcje) pacimy premi opcyjn iwten sposb przechodz na niego zacignite przez nas wczeniej zobowizania wystawcy. Jeeli przy zamykaniu pozycji zapacimy mniejsz premi ni otrzymalimy przy jej otwieraniu, wwczas zarabiamy. Jeeli bdzie odwrotnie (zapacimy wysz premi), wwczas tracimy.
68
2.8. Terminologia
Opcje in-the-money (ITM) s to opcje, dla ktrych kurs instrumentu bazowego przekroczy kurs wykonania opcji (dla opcji kupna jest on powyej kursu wykonania, adla opcji sprzeday poniej). Opcje te odpowiadaj na pytanie, jak kwot rozliczenia mgby otrzyma inwestor, gdyby wdanej chwili mg wykona opcj. Opcje out-of-the-money (OTM) s to opcje, dla ktrych kurs instrumentu bazowego nie przekroczy kursu wykonania opcji (dla opcji kupna jest poniej kursu wykonania, adla opcji sprzeday powyej). Gdyby istniaa moliwo wykonania takiej opcji, inwestor nie otrzymaby adnej kwoty rozliczenia. Opcje at-the-money (ATM) s to opcje, ktrych kurs instrumentu bazowego znajduje si bardzo blisko kursu wykonania opcji.
Przykad 24.
Wyznaczenie opcji ITM, ATM oraz OTM na przykadzie opcji na WIG20 Warto indeksu WIG20 wynosi 3620 pkt.
Opcje kupna in-the-money (ITM) at-the-money (ATM) out-of-the-money (OTM) Kurs wykonania (pkt) 3.500 3.600 3.700 Opcje sprzeday out-of-the-money (OTM) at-the-money (ATM) in-the-money (ITM)
2.9. Szczegy na temat premii opcyjnej

2.9.1. Czynniki wpywajce na warto premii
Jeeli chcemy handlowa opcjami, koniecznie musimy wiedzie, jakie czynniki wpywaj na cen tego instrumentu. Niestety wprzypadku opcji zagadnienie to nie jest tak proste jak wprzypadku kontraktw, gdzie najwaniejszym czynnikiem determinujcym ich warto jest poziom instrumentu bazowego. Wprzypadku opcji jest kilka czynnikw wpywajcych na ich poziom. Poniej przedstawiamy zestawienie najwaniejszych, o ktrych kady inwestor musi wiedzie oraz ich wpyw na warto premii opcji kupna oraz opcji sprzeday.
69
Czynnik
Zmiana premii Opcje kupna Opcje sprzeday
Warto instrumentu bazowego
Zmienno instrumentu bazowego Upyw czasu do wyganicia opcji
2.9.1.1. Wpyw wartoci instrumentu bazowego

Wpyw wartoci instrumentu bazowego jest oczywisty. Jeeli jego poziom ronie, wwczas musi rosn warto opcji kupna (poniewa te opcje zarabiaj na wzrostach), aspada warto opcji sprzeday. Jeeli instrument bazowy spada, wwczas ronie warto opcji sprzeday (poniewa te opcje zarabiaj na spadkach), aspada warto opcji kupna. Wtym miejscu wprowadzimy pojcie wartoci wewntrznej opcji (ang. intrinsic value ). Warto wewntrzna jest doln granic ceny opcji. Jest pierwszym skadnikiem ceny opcji (premii). Odpowiada na pytanie, ile najmniej opcje powinny kosztowa. Warto wewntrzna opcji wskazuje, jak kwot inwestor mgby otrzyma, gdyby opcje wykona w danej chwili. Warto wewntrzn bd zatem posiaday wycznie opcje in-the-money, poniewa tylko te opacaoby si wykona (znich otrzymalibymy kwot rozliczenia). Do wyznaczenia wartoci wewntrznej opcji potrzebujemy dwch wielkoci: kursu wykonania opcji (X) oraz wartoci instrumentu bazowego (S). Kalkulacja jest niezwykle prosta:
dla
opcji kupna od kursu instrumentu bazowego (S) odejmujemy kurs wykonania
opcji (X),
dla opcji sprzeday od kursu wykonania (X) odejmujemy warto instrumentu bazowego (S). Oczywicie dla opcji out-of-the-money otrzymamy wartoci ujemne, co oznacza, e dla nich warto wewntrzna jest rwna zero.
70
Przykad 25.
Kalkulacja wartoci wewntrznej na przykadzie opcji kupna na WIG20 Warto indeksu WIG20 wynosi 3.620 pkt. Kalkulacja wartoci wewntrznej znajduje si wponiej tabeli.
Warto wewntrzna opcji sprzeday (pkt) OTM OTM ATM ITM ITM 0 0 0 = 3.700 pkt 3.620 pkt = 80 pkt = 3.800 pkt 3.620 pkt = 180 pkt 3.400 3.500 3.600 3.700 3.800 = 220 pkt = 3.620 pkt 3.500 pkt = 120 pkt = 3.620 pkt 3.600 pkt = 20 pkt 0 0 Kurs wykonania Warto wewntrzna opcji kupna (pkt) = 3.620 pkt 3.400 pkt ITM ITM ATM OTM OTM
Zprzykadu 25. wynika, e im bardziej seria jest in-the-money, tym musi by drosza, bo ronie jej warto wewntrzna.
2.9.1.2. Wpyw zmiennoci instrumentu bazowego

Zmienno najprociej mona okreli jako miar wskazujc, o ile dany instrument moe zmieni swoj warto w danym okresie. Najczciej jest wyraana w procentach w skali roku. Przy zmiennoci na poziomie 20% moemy z duym prawdopodobiestwem stwierdzi, e warto danego instrumentu moe wcigu roku wzrosn lub spa o20%. Azatem im wiksza jest zmienno, tym wikszej zmiany wartoci danego instrumentu naley oczekiwa. Moemy rwnie przyj, e im wiksza jest zmienno, tym instrument charakteryzuje si wyszym ryzykiem inwestycyjnym (istnieje ryzyko poniesienia duych strat wynikajcych zniekorzystnej dla posiadacza instrumentu zmiany jego wartoci). Zatem wysoka zmienno (itym samym wysokie ryzyko inwestycyjne) moe by rdem duych zyskw, ale rwnie duych strat. W przypadku opcji sprawa wyglda nieco inaczej. Z punktu widzenia inwestorw kupujcych opcje (zajmujcych pozycje dugie w opcjach kupna lub sprzeday) wzrost zmiennoci zawsze jest dla nich korzystny, gdy moe przyczyni si do wzrostu zyskw
71
ijednoczenie nie przyczyni si do powikszenia strat. Nabywcy opcji maj ograniczone ryzyko straty. Inwestor nie moe straci na opcji wicej ni pierwotnie wten instrument zainwestowa, niezalenie od tego, jak bardzo niekorzystne dla niego zmiany cen instrumentu bazowego zajd wprzyszoci. Naley zatem pamita, e dla inwestorw kupujcych opcje wzrost zmiennoci instrumentu bazowego to zjawisko podane, awraz ze wzrostem zmiennoci naley oczekiwa rwnie wzrostu kursw, zarwno opcji kupna, jak isprzeday (przy zaoeniu, e inne czynniki wpywajce na kurs opcji nie zmieniy si). Dla inwestorw wystawiajcych opcje (zajmujcych krtkie pozycje w opcjach kupna isprzeday) wzrost zmiennoci jest natomiast zjawiskiem niepodanym. Dzieje si tak, gdy inwestorzy ci maj ograniczone zyski ijednoczenie mog ponie nieograniczone straty. Zmienno jest istotnym parametrem wpywajcym na cen opcji. Jak wczeniej wspomniano, wzrost zmiennoci powoduje wzrost kursw opcji kupna isprzeday, natomiast spadek zmiennoci bdzie powodowa spadek kursw opcji. Zatem inwestujc wopcje, istotne jest rwnie prognozowanie zmiany zmiennoci. Mwi si ozmiennoci implikowanej oraz historycznej. Rnica pomidzy nimi wynika ze sposobu ich szacowania. Zmienno historyczna jest kalkulowana zwykorzystaniem historycznych kursw instrumentu, dla ktrego zmienno liczymy. Zmienno ta wskazuje jednak na zmienno, ktra ju bya, dlatego okrela si j mianem historycznej. Zmienno implikowana instrumentu jest natomiast kalkulowana zwykorzystaniem kursw opcji, dla ktrych dany instrument jest bazowym. Inwestorzy handlujcy opcjami dokonuj wasnej wyceny opcji, stosujc rne wartoci zmiennoci instrumentu bazowego. Inwestorzy ci po dokonaniu wyceny przekazuj zlecenia na gied, gdzie zawierane s transakcje. Zmienno implikowana jest zmiennoci, ktra jest wycigana zkursw transakcji opcjami zawartymi na giedzie. Mona zatem stwierdzi, e zmienno implikowana jest zmiennoci, jak (zdaniem inwestorw handlujcych opcjami) posiada instrument bazowy. Zmienno implikowana jest codziennie wyznaczana przez Gied. Jest ona kalkulowana dla kadej serii opcji oddzielnie. Zmienno t mona odczyta na stronie internetowej Giedy www.opcje.gpw.pl.
72
Aby lepiej zobrazowa, dlaczego zmienno wpywa na wzrost premii, przeanalizujmy przykad 26.
Wyobramy sobie opcj kupna na indeks WIG20 zkursem wykonania 3.600 pkt, za
nabycie ktrej trzeba zapaci 80 pkt, czyli 800 z.
Przykad 26.
Analizujemy potencjalne zyski istraty wprzypadku, gdy WIG20 bdzie wprzyszoci

charakteryzowa si du ima zmiennoci.
Okrelamy, jakie skrajne wartoci moe osign indeks wterminie wyganicia, czyli
do jakiej maksymalnej (naszym zdaniem) wartoci przy duej imaej zmiennoci indeks moe wzrosn oraz spa. W poniszej tabeli przyjto przykadowe dowolnie wybrane skrajne wartoci indeksu przy duej imaej zmiennoci oraz okrelono dla nich poziom zyskw istrat dla nabywcy opcji.
Maa zmienno indeksu Warto indeksu (pkt) Maksymalna warto indeksu Minimalna warto indeksu 3.800 Kwota rozliczenia (z) = (3800 pkt 3600 pkt) x 10 z 800 z = + 1.200 z 3.400 = 800 z 3.200 Warto indeksu (pkt) 4.000 Dua zmienno indeksu Kwota rozliczenia (pkt) = (4.000 pkt 3600 pkt) x 10 z 800 z = + 3.200 z = 800 z
Jak wynika zprzykadu 26. inwestycja wopcje przy duej zmiennoci instrumentu bazowego moe nam przynie znacznie wysze zyski. Jeeli chodzi ostraty niezalenie od skali zmiennoci ich poziom jest zawsze taki sam: ograniczony do premii opcyjnej. Wzwizku ztym, jeli na rynku ronie zmienno, wwczas ronie liczba inwestorw zainteresowanych kupnem takich opcji. Rosncy popyt powoduje tym samym wzrost ceny tej opcji. Przeanalizujmy rwnie sytuacj wystawcy opcji. Dla niego wzrost zmiennoci to wzrost ryzyka inwestycyjnego (ten inwestor ma nieograniczone straty). Wtakim przypadku na pewno wystawca bdzie da od nabywcw zapacenia wyszych premii za rosnce ryzyko.
73
2.9.1.3. Wpyw czasu upywajcego do terminu wyganicia

Oprcz wartoci instrumentu bazowego na kurs opcji ma rwnie wpyw czas do wyganicia. Naley pamita, e upywajcy czas zawsze dziaa na niekorzy kupujcego opcj (kupna isprzeday), poniewa wywiera negatywny wpyw na warto opcji. Kady dzie upywajcy do terminu wyganicia powoduje pewien ubytek wwartoci opcji. W tym miejscu wprowadzimy pojcie wartoci czasowej (ang. time value ) nazywanej rwnie wartoci zewntrzn opcji. Jak pamitamy, warto wewntrzna jest pierwszym skadnikiem premii wskazujcym na minimalny jej poziom. Opcja nie moe jednak kosztowa wycznie tyle, ile wynosi warto wewntrzna. Jeeli by tak byo, moglibymy otrzyma opcje out-of-the-money za darmo (wtych opcjach warto wewntrzna jest rwna zero), co jest oczywicie niemoliwe. Dodatkowym skadnikiem premii opcyjnej jest warto czasowa. Stanowi ona rnic pomidzy cen opcji ajej wartoci wewntrzn. Przeanalizujmy przykad 27.
Przykad 27.
Kalkulacja wartoci wewntrznej oraz czasowej na przykadzie opcji kupna na WIG20 Warto indeksu WIG20 wynosi 3.620 pkt. Wyniki przedstawia ponisza tabela.
Kurs wykonania (pkt) OTM OTM OTM OTM ATM ITM ITM ITM ITM 4.000 3.900 3.800 3.700 3.600 3.500 3.400 3.300 3.200 Premia opcyjna (pkt) 2 5 10 20 50 140 235 330 425 0 0 0 0 = 3.620 3.600 = 20 = 3.620 3.500 = 120 = 3.620 3.400 = 220 = 3.620 3.300 = 320 = 3.620 3.200 = 420 Warto wewntrzna opcji (pkt) 2 5 10 20 = 50 20 = 30 = 140 120 = 20 = 235 220 = 15 = 330 320 = 10 = 425 420 =5 Warto czasowa opcji (pkt)
Uwaga!!! Podane premie opcyjne s tylko przykadowe. Nie naley zakada, e opcje zawsze dokadnie tyle bd kosztoway.
74
Na podstawie przykadu 27. mona stwierdzi, e najwiksz warto wewntrzn maj opcje at-the-money. Im opcja jest gbiej in-the-money oraz out-of-the-money, tym mniejsza staje si warto czasowa. Wyniki kalkulacji zprzykadu 27. mona przedstawi na nastpujcym wykresie:
Wykres 7. Przykadowa premia opcyjna dla opcji kupna wpodziale na warto wewntrzn oraz warto czasow (na podstawie danych zprzykadu 27.)
Wracajc do tematu wpywu czasu do wyganicia na premi opcyjn, naley wiedzie, e czynnik ten wpywa wycznie na warto czasow opcji. Nie wpywa na warto wewntrzn. W zwizku z powyszym, jeeli kupimy opcj out-of-the-money (OTM), dla ktrej do terminu wyganicia warto instrumentu bazowego nie przekroczy poziomu kursu wykonania (czyli opcja pozostanie OTM), stracimy wszystkie zainwestowane pienidze. Wprzypadku, gdy kupimy opcj in-the-money, dla ktrej do terminu wyganicia warto instrumentu bazowego si nie zmieni, nasza strata ograniczy si wycznie do wysokoci wartoci czasowej. Warto wewntrzna wrci do nas w postaci wypaconej kwoty rozliczeniowej przykadowo, gdy wg danych zprzykadu 27. kupimy opcj kupna z kursem wykonania 3.400 pkt z premi 235 pkt (2.350 z) i do terminu wyganicia
75
warto instrumentu bazowego si nie zmieni, wwczas tracimy wycznie, jak pokazuj obliczenia, 15 pkt (150 z), poniewa wystawca opcji wtym terminie wypaci nam kwot rozliczenia wwysokoci 180 pkt (1.800 z). Wniosek Jeeli kupujemy opcje, nie powinnimy wybiera wycznie opcji OTM tylko dlatego, e s tanie. Jeeli inwestujemy na dusze terminy, powinnimy wybiera takie opcje, dla ktrych wpyw czasu do wyganicia bdzie jak najmniejszy czyli opcje ITM (ich premia nie skada si wycznie zwartoci czasowej). Jeli inwestujemy na krtsze terminy, wybranie opcji OTM bdzie bardziej opacalne, poniewa one wkrtkich terminach charakteryzuj si wiksz zmiennoci ceny. Jeeli chcemy przekona si, czy wrzeczywistoci czas wpywa na warto opcji, moemy to sprawdzi w bardzo prosty sposb. Wystarczy spojrze na ceny opcji o tym samym instrumencie bazowym (np. na opcje na WIG20) ztymi samymi kursami wykonania, otym samym typie (opcje kupna lub sprzeday), ale zrnym czasem do wyganicia (jedynym parametrem, ktry bdzie rni od siebie te opcje, bdzie czas pozostay do wyganicia). Jak zauwaymy, ich ceny rni si od siebie. Opcja obliszym terminie do wyganicia bdzie tasza od opcji odalszym terminie wygasania. Oczywicie wartoci wewntrzne tych opcji (oile bd to opcje in-the-money) bd identyczne. Rna bdzie dla nich warto czasowa.
Przykad 28.
Sesja w dniu 4 padziernika 2007 r., bieca warto indeksu WIG20 = 3708 pkt Ponisza tabela pokazuje kursy opcji (w rozbiciu na warto wewntrzn i czasow) dla dowolnie wybranych dwch serii o tym samym typie i kursie wykonania, ale rnym czasie do wyganicia.
Nazwa opcji Kurs wykonania (pkt) OW20L7360 OW20C8360 3.600 3.600 Liczba dni do wyganicia (dni) 78 168 260,00 335,00 = (3708 3600) = 108 = (3708 3600) = 108 * kurs opcji jako rednia z najlepszych ofert kupna i sprzeday (z dnia 4.10.2007 r.) = 260 108 = 152 = 335 108 = 227 Kurs opcji (pkt)* Warto wewntrzna (pkt) Warto czasowa (pkt)
76
Jak wynika z przykadu 28., opcja o duszym terminie do wyganicia posiada wyszy kurs. Wartoci wewntrzne opcji s identyczne i wynosz 108 pkt. Wartoci czasowe s rne. Opcja o duszym terminie do wyganicia ma warto czasow o 75 pkt (czyli 750 z) wysz od opcji o krtszym terminie do wyganicia.
2.10. Greckie wskaniki

Wiemy ju, jakie czynniki wpywaj na kurs opcji. Powstaje jednak pytanie, jak zmierzy ten wpyw. Do tego su greckie wskaniki. Odpowiadaj one na pytanie, o ile zmieni si kurs opcji w wyniku okrelonej zmiany wartoci poszczeglnych czynnikw wpywajcych na kurs opcji. Informuj o wpywie danego czynnika na kurs opcji przy zaoeniu braku zmiany pozostaych czynnikw. Wrd czynnikw, o ktrych bya mowa powyej, moemy wyrni nastpujce greckie wspczynniki: Delta ( D ) miara wpywu zmiany wartoci instrumentu bazowego na kurs opcji, Theta ( Q ) miara wpywu czasu pozostaego do terminu wyganicia na kurs opcji, Kappa/Vega ( K ) miara wpywu zmian zmiennoci instrumentu bazowego na kurs opcji. Naley pamita o tym, e wartoci greckich wspczynnikw nie s stae i zmieniaj si w czasie. Wspczynniki wyznaczone na dan sesj bd w wikszoci inne na kolejn sesj. Wartoci greckich wspczynnikw mona w prosty sposb wyznaczy z wykorzystaniem arkusza kalkulacyjnego dostpnego na stronach internetowych Giedy (www.opcje. gpw.pl). Poniej zamieszczamy podstawowe informacje o trzech wymienionych greckich wspczynnikach. Wicej w literaturze fachowej.
2.10.1. Delta
Wspczynnik Delta odpowiada na pytanie, o ile zmieni si kurs opcji w wyniku zmiany wartoci instrumentu bazowego. Delta przybiera wartoci:
dla opcji kupna od 0 do 1, dla opcji sprzeday od -1 do 0.

Aby wyznaczy, o ile zmieni si kurs opcji w wyniku zmiany wartoci instrumentu, naley przemnoy poziom wspczynnika Delta przez warto zmiany instrumentu bazowego.
77
Przykad 29.
Kalkulacja zmiany kursu opcji wefekcie zmiany wartoci instrumentu bazowego zwykorzystaniem wspczynnika Delta. Dane oraz kalkulacje znajduj si wponiszej tabeli.
Delta opcji Kurs opcji (pkt) Kalkulacja zmiana kursu opcji wefekcie wzrostu wartoci indeksu WIG20 o10 pkt (pkt) Opcje kupna Opcje sprzeday + 0,52 0,48 60,00 pkt 55,00 pkt = 10 pkt x 0,52 = + 5,20 pkt = 10 pkt x ( 0,48) = 4,80 pkt = 60 pkt + 5,20 pkt = 65,20 pkt = 55,00 pkt 4,80 pkt = 50,20 pkt Kurs opcji po zmianie (pkt)
2.10.2. Theta
Wspczynnik Theta jest miar spadku kursu opcji (wartoci czasowej) na skutek upywu czasu pozostaego do dnia wyganicia. Okrela, oile spadnie kurs opcji wwyniku upywu czasu pozostaego do dnia wyganicia ojeden dzie.
Przykad 30.
Kalkulacja zmiany kursu opcji wefekcie upywu czasu do terminu wyganicia zwykorzystaniem wspczynnika Theta na przykadzie opcji kupna na akcje TP Dane:
kurs opcji wynosi 1,80 z, wspczynnik Theta dla opcji wynosi 0,0218.
Wyznaczamy, oile spadnie kurs opcji po upywie 5 dni. 0,0218 x 5 = 0,11 Wefekcie upywu czasu o5 dni kurs opcji spadnie o0,11 z. Kurs opcji bdzie wynosi 1,69 z.
78
2.10.3. Kappa/Vega
Wspczynnik Kappa/Vega jest miar zmiany kursu opcji na skutek zmiany zmiennoci instrumentu bazowego. Okrela, oile zmieni si kurs opcji wwyniku zmiany zmiennoci instrumentu bazowego ojeden punkt procentowy.
Przykad 31.
Kalkulacja zmiany kursu opcji wefekcie zmiany zmiennoci instrumentu bazowego zwykorzystaniem wspczynnika Kappa/Vega na przykadzie opcji na TP Dane:
kurs opcji wynosi 1,98 z, wspczynnik Kappa/ Vega opcji wynosi 0,20.
Wyznaczamy, oile wzronie kurs opcji wwyniku wzrostu zmiennoci instrumentu bazowego o2%. 0,20 x 2 = 0,40 W efekcie wzrostu zmiennoci instrumentu bazowego o 2% kurs opcji wzronie o0,40 z. Kurs opcji bdzie wynosi 2,38 z.
2.11. Wycena opcji

Wzory na wycen opcji s bardzo skomplikowane. Wniniejszej broszurze (skierowanej do inwestorw pocztkujcych) nawet nie bdziemy podejmowa prby ich przedstawiania. Nie oznacza to oczywicie, e inwestor pocztkujcy nie jest wstanie policzy teoretycznego kursu opcji. Na szczcie pomocne s wtym komputery. Na stronach internetowych giedy pod adresem www.pochodne.gpw.pl dostpny jest arkusz kalkulacyjny do wyznaczania teoretycznego kursu opcji oraz szacowania greckich wskanikw. Kalkulacje warkuszu s prowadzone przy wykorzystaniu modelu wyceny opcji Black-Scholes.
2.12. Styl wykonania opcji

Nabywca opcji ma prawo do wykonania opcji. Powstaje jednak pytanie, w jakich terminach moe skorzysta ze swoich uprawnie: Czy opcje mona wykona wdowolnej chwili, czy te wokrelonym czasie?
79
Opcje mog posiada dwa style wykonania. Pierwszym znich jest tzw. europejski styl wykonania, natomiast drugim amerykaski.
Jeeli
opcji.
opcje posiadaj amerykaski styl wykonania, oznacza to, e mona je wyko-
na wdowolnym dla nabywcy opcji dniu od dnia nabycia opcji do dnia wyganicia
Jeeli opcje posiadaj europejski styl wykonania, oznacza to, e mog by wykonane
wycznie wdniu wyganicia. Opcje na WIG20 notowane na GPW posiadaj europejski styl wykonania, czyli nabywca takich opcji moe skorzysta z przysugujcego mu prawa do wykonania tylko w dniu wyganicia.
2.13. Standard opcji na WIG20

2.13.1. Nazwa skrcona opcji
Nazwa skrcona opcji na WIG20 to cig nastpujcych oznacze.
O XYZ k r ccc
Gdzie:
O XYZ Nazwa instrumentu OPCJA Skrt nazwy instrumentu bazowego W20 dla opcji na indeks WIG20 k Symbol, ktry wskazuje, jaki jest miesic wyganicia opcji oraz jaki jest typ opcji. Opcje kupna Marzec Czerwiec Wrzesie Grudzie r ccc C F I L Opcje sprzeday O R U X
Ostatnia cyfra roku wyganicia (na przykad wstawiana jest cyfra 12 dla opcji wygasajcych w2012 roku). Kurs wykonania Uwaga! Dla opcji na WIG20 do wskazanej w tym miejscu liczby naley doda jedno zero (przykadowo odczytana liczba 360 oznacza kurs wykonania o poziomie 3.600 pkt).
80
Przykad 32.
Przykadowa nazwa skrcona dla opcji
OW20X7350 OW20 opcja na WIG20 X7 opcja sprzeday wygasajca wgrudniu 2007 roku 350 zkursem wykonania 3.500 pkt
2.13.2. Mnonik
Dla opcji na WIG20 mnonik wynosi 10 z (tyle jest wart kady punkt indeksowy).
2.13.3. Jednostka notowania oraz krok notowania

Opcje na WIG20 s notowane wpunktach indeksowych zdokadnoci do 0,01 pkt, jeeli kurs opcji nie przekracza 50 pkt oraz 0,05 pkt, jeeli kurs opcji przekracza 50 pkt.
2.13.4. Miesice wyganicia

Opcje na indeks WIG20 wygasaj w czterech najbliszych miesicach z marcowego cyklu kwartalnego obejmujcego miesice: marzec, czerwiec, wrzesie, grudzie (cykl identyczny zcyklem wygasania kontraktw na WIG20). Jedna seria opcji pozostaje wobrocie przez 12 miesicy. Cykl wygasania opcji na WIG20 przedstawia si nastpujco:
81
2.13.5. Dzie wyganicia oraz pierwszy dzie obrotu

Dzie wyganicia dla opcji na WIG20 dniem wyganicia jest trzeci pitek miesica wyganicia. Wtym dniu koczy si obrt opcjami. Pierwszy dzie obrotu pierwszy dzie sesyjny po dniu wyganicia poprzedniej serii opcji.
2.13.6. Kwota rozliczenia

Kwota rozliczenia, jak ju wiemy, to kwota, ktr w efekcie wykonania opcji nabywca opcji otrzymuje od wystawcy. Do tej pory bya tak prezentowana: dla opcji kupna: przemnoona przez mnonik rnica pomidzy wartoci instrumentu bazowego akursem wykonania, dla opcji sprzeday: przemnoona przez mnonik rnica pomidzy kursem wykonania awartoci instrumentu bazowego. Ten algorytm oczywicie jest nadal prawdziwy. Naley jedynie doda, e warto instrumentu bazowego, oktrym mowa, to warto okrelana terminem kursu rozliczeniowego, ktrego algorytm jest podany wkolejnym punkcie broszury. Kurs rozliczeniowy jest liczony zuwzgldnieniem wartoci instrumentu bazowego. Dokadne wzory na kalkulacje kwoty rozliczenia (takie, z ktrymi moemy spotka si, czytajc standardy opcji) s nastpujce: dla opcji kupna: c(T) = max{[S(T) m];0} dla opcji sprzeday: c(T) = max{[m S(T)];0} gdzie: c(T) kwota rozliczenia S(T) cena rozliczeniowa (stanowi kurs rozliczeniowy przemnoony przez mnonik) m cena wykonania (stanowi kurs wykonania przemnoony przez mnonik) T dzie wykonania Zpowyszych wzorw mona wyczyta, e wprzypadku opcji kupna kurs rozliczeniowy to wiksza z dwch liczb pierwsz z nich jest rnica pomidzy cen rozliczeniow a cen wykonania, a drug liczba zero. Tak zdefiniowana formua oczywicie oznacza, e jeeli wskazana rnica jest ujemna, wwczas kwota rozliczenia jest rwna zero (czyli opcja wygasa bez wartoci out-of-the-money). Podobnie naley odczytywa formu na kwot rozliczenia dla opcji sprzeday.
82
2.13.7. Kurs rozliczeniowy

Kursy rozliczeniowe dla opcji s identycznie kalkulowane jak ostateczny kurs rozliczeniowy dla kontraktw terminowych. Naley zatem pamita, e opcje oraz kontrakty na te same instrumenty bazowe wygasaj wg tej samej ceny. Dla opcji na WIG20 kurs rozliczeniowy jest wyznaczany jako rednia arytmetyczna ze wszystkich wartoci indeksu bdcego instrumentem bazowym wczasie ostatniej godziny notowa cigych oraz wartoci tego indeksu ustalonej na zamknicie sesji giedowej, po odrzuceniu 5 najwyszych i 5 najniszych z tych wartoci.
2.13.8. Wartoci kursw wykonania

Kursy wykonania wprowadzane do obrotu przez Gied mog posiada tylko okrelone wartoci podane wspecyfikacji instrumentu. Dla opcji na WIG20 s one nastpujce:
Termin wyganicia Dla opcji o najbliszym terminie wyganicia Warto kursu wykonania (w punktach indeksowych) od 10 do 470 od 480 do 980 co najmniej 1000 Dla opcji o kolejnych terminach wyganicia od 20 do 460 od 480 do 960 co najmniej 1000 Rnice pomidzy kursami wykonania (w punktach indeksowych) 10 20 50 20 40 100
2.13.9. Wprowadzanie do obrotu serii opcji na nowy termin wyganicia

Dla opcji na WIG20 do obrotu na nowy termin wyganicia jest wprowadzanych 18 serii opcji. Wrd nich jest 9 serii opcji kupna (call) oraz 9 serii opcji sprzeday (put). Serie te posiadaj rne kursy wykonania, jak wskazano poniej: a. 1 seria at-the-money (ATM), b. 4 serie in-the-money (ITM), c. 4 serie out-of-the-money (OTM).
83
Przykad 33.
Okrelanie kursw wykonania wprowadzanych do obrotu na nowy termin do wyganicia dla opcji indeksowych na przykadzie opcji na WIG20 Warto zamknicia indeksu WIG20 w ostatnim dniu sesyjnym przed wprowadzeniem nowych serii opcji na nowy termin do wyganicia = 3.520 pkt. Do obrotu na nowy termin do wyganicia s wprowadzane serie opcji z kursami wykonania jak w poniszej tabeli.
Kursy wykonania opcji (pkt) 3.100 4 serie opcji ITM 3.200 3.300 3.400 1 seria opcji ATM 3.500 3.600 4 serie opcji OTM 3.700 3.800 3.900 9 serii opcji kupna RAZEM 9 serii opcji sprzeday 4 serie opcji ITM 1 seria opcji ATM 4 serie opcji OTM
Opcje kupna
Opcje sprzeday
2.13.10. Wprowadzanie do obrotu dodatkowych serii opcji

Liczba serii opcji wprowadzonych do obrotu na nowy termin wyganicia moe wzrasta. W efekcie zmiany wartoci instrumentu bazowego do obrotu wprowadzane s przez Gied kolejne serie opcji z nowymi kursami wykonania tak, aby inwestor zawsze mia do dyspozycji pul opcji ITM, ATM oraz OTM. Naley zatem pamita, e liczba serii opcji, jaka znajduje si w notowaniach, zmienia si. Im wiksze s zmiany wartoci instrumentu bazowego, tym wiksza jest liczba notowanych opcji.
2.13.11. Styl wykonania oraz sposb rozliczenia

Opcje na WIG20 notowane na Giedzie posiadaj europejski styl wykonania oraz pienine rozliczenie.
84
2.14. Podstawowe zasady obrotu

Tabela 13. Podstawowe zasady obrotu opcjami giedowymi System notowa Opcje s notowane w systemie notowa cigych z nastpujcym harmonogramem sesji: godz. 8.30 8.45 godz. 8.45 godz. 8.45 16.50 godz. 16.50 17.00 godz. 17.00 godz. 17.00 17.05 Jednostka transakcyjna Kurs odniesienia Jedna opcja Kurs odniesienia jest stosowany do wyznaczania wartoci ogranicze waha kursw (tzw. wideek). Dla wideek statycznych: Kursem odniesienia dla kursu otwarcia jest warto teoretyczna opcji wyznaczona zmodelu wyceny opcji Black-Scholes (szczegowy algorytm jest podany wSzczegowych Zasadach Obrotu Giedowego). Kursem odniesienia dla notowa cigych oraz zamknicia jest kurs ustalony na otwarciu sesji. Dla wideek dynamicznych kursem odniesienia jest kurs ostatniej transakcji. Ograniczenia waha kursw (tzw. wideki) Obowizuj ograniczenia (wideki) statyczne oraz dynamiczne o nastpujcych poziomach: wideki statyczne okrelane s raz na miesic jako 5% redniej z ostatnich 20 wartoci zamknicia instrumentu bazowego okrelonych przed pierwszym dniem tego miesica, wideki dynamiczne rwnie s okrelane raz na miesic i stanowi poow wideek statycznych. Przewodniczcy sesji moe zmieni ograniczenia waha kursw. Maksymalny wolumen zlecenia Animatorzy rynku 500 opcji Faza przed otwarciem (przyjmowanie zlece na otwarcie) Otwarcie (okrelanie kursu na otwarciu) Faza notowa cigych Faza przed zamkniciem (przyjmowanie zlece na zamknicie) Zamknicie (okrelanie kursu na zamkniciu) Dogrywka
Na rynku opcji funkcjonuje kilku animatorw. Szczegy dotyczce warunkw animowania podane s na stronach internetowych GPW.
85
2.15. Depozyty zabezpieczajce

Depozyty zabezpieczajce na rynku opcji s pobierane wycznie od wystawcw opcji. Nabywcy opcji nie musz utrzymywa depozytw. Wystawca opcji przyjmuje na siebie zobowizanie do dostarczenia wterminie wyganicia kwoty rozliczenia. Gwarancj jego wypacalnoci jest depozyt zabezpieczajcy, ktry wystawca musi utrzymywa. Depozyt oczywicie musi by pobrany wtakiej wysokoci, aby wpeni pokrywa zobowizania wystawcy, ale rwnie dawa domowi maklerskiemu moliwo zamknicia pozycji inwestora wsytuacji, gdy wystawca depozytw nie uzupeni. Aby zamkn krtk pozycj, naley opcj zrynku odkupi, dlatego depozyt musi by takiej wysokoci, by niezalenie od waha premii opcyjnej na sesji zawsze istniaa moliwo odkupienia opcji zrynku. Wpraktyce kalkulacja depozytu zabezpieczajcego dla opcji polega na przeprowadzeniu szeregu symulacji, ktre pokazuj, jak wcigu kolejnej sesji moe zmieni si warto premii. Dla kadej serii opcji przeprowadzanych jest 16 symulacji (tzw. scenariuszy). W kadej z nich przyjmuje si inny poziom instrumentu bazowego oraz jego zmiennoci. Na bazie tych danych dla kadego scenariusza wyznacza si warto teoretyczn opcji (z modelu Black-Scholes). Nastpnie wyszukuje si scenariusza, ktry pokazuje najwysz warto premii. Premia ta okrela depozyt zabezpieczajcy na kolejn sesj giedow. Uwaga! Taki algorytm kalkulacji depozytu jest stosowany przez KDPW przy naliczaniu depozytw, ktre s wymagane od domw maklerskich. Domy maklerskie dla swoich inwestorw mog stosowa zupenie inne algorytmy. Algorytm kalkulacji depozytu wyglda na bardzo skomplikowany. Inwestor oczywicie nie musi go zna, atym bardziej samodzielnie wyznacza depozyty. Jest to jak wida procedura bardzo skomplikowana. Wyznaczaniem depozytw zajmuje si dom maklerski. Wtej broszurze zasada kalkulacji depozytw zostaa przedstawiona wcelu wyjanienia, dlaczego depozyt zabezpieczajcy jest wyszy od biecej premii. Poniej znajduje si kilka podstawowych zasad naliczania depozytw na opcje zaznaczamy jednak, e biura maklerskie mog stosowa odmienne zasady od wskazanych poniej: a. W skad depozytu mog wchodzi gotwka oraz papiery wartociowe (uznawane przez KDPW). Olist takich papierw naley zapyta wbiurze maklerskim.
86
b. Wystawca opcji otrzymuje premi opcyjn, dlatego wstpny depozyt zabezpieczajcy wpacany przez niego pomniejsza si owysoko premii, jak po zawarciu transakcji moe on otrzyma (otrzymana przez wystawc premia opcyjna jest zatem blokowana na rachunku iuzupenia depozyt zabezpieczajcy). Przeanalizujmy przykad 34.
Przykad 34.
Zasada okrelania kwoty depozytu blokowanego na rachunku inwestora otwierajcego krtk pozycj Dane:
wymagany depozyt zabezpieczajcy wynosi 6.000 z, inwestor skada zlecenie sprzeday opcji, zktrego wynika, e moe otrzyma premi
wysokoci 2.000 z. rodki blokowane na poczet depozytu zabezpieczajcego:
aby
zoy zlecenie wystawienia opcji, inwestor bdzie zobowizany do wniesienia
4.000 z (6.000 z 2.000 z),
po zawarciu transakcji inwestor otrzymuje premi wwysokoci 2.000 z, co uzupenia

depozyt do wymaganego poziomu 6.000 z. c. Wystawca opcji jest zobowizany do codziennego utrzymywania depozytu powyej poziomu depozytu minimalnego (zasada podobna jak wprzypadku kontraktw terminowych). Jeeli warto wpaconego przez inwestora depozytu bdzie mniejsza ni depozyt minimalny, wwczas wystawca jest zobowizany do jego uzupenienia. d. Jeeli wystawca opcji na wezwanie biura maklerskiego nie uzupenia depozytu, wwczas biuro ma prawo zamknicia jego pozycji (wykorzystujc rodki znajdujce si wdepozycie, odkupuje opcj zrynku). e. Wprzypadku portfela rnych opcji oraz innych instrumentw pochodnych depozyt na portfel jest naliczany zuwzgldnieniem korelacji. Oznacza to, e depozyt na portfel nie stanowi sumy depozytw zabezpieczajcych naliczonych na kady instrument zportfela oddzielnie, ale stanowi depozyt zabezpieczajcy ryzyko, jakie generuje cay portfel. Obecnie korelacja jest uwzgldniania jedynie pomidzy instrumentami pochodnymi otym samym instrumencie bazowym.
2.16. Wykorzystanie opcji

Opcje, podobnie jak kontrakty, mog by wykorzystane midzy innymi wcelach spekulacyjnych, zabezpieczajcych oraz wstrategiach arbitraowych.
87
2.16.1. Prosta spekulacja

Jak ju wiadomo, najprostszym sposobem inwestowania wopcje jest kupowanie opcji zzamiarem ich zatrzymania do terminu wyganicia. Zdecydowana wikszo transakcji na opcjach jest jednak zamykana przed upywem terminu wyganicia. Wten sposb inwestorzy zarabiaj na zmianie kursu opcji, azyski mog by bardzo due ze wzgldu na bardzo du zmienno ceny tego instrumentu. Jeeli kupujemy opcje (opcje kupna lub sprzeday), wwczas zarabiamy na wzrocie kursu opcji, jeeli natomiast opcje sprzedajemy, wwczas zarabiamy, jeeli kurs tych opcji spada. Oczywicie musimy wiedzie, jakie czynniki powoduj dany kierunek zmiany ceny opcji (oczynnikach wpywajcych na cen opcji bya ju mowa wpodrozdziale 2.9.1). Wprzykadach 35. i 36. znajduj si przykady prostych inwestycji wopcje kupna isprzeday na indeks WIG20.
Przykad 35.
Prosta inwestycja polegajca na zakupie opcji kupna oraz jej sprzeda przed upywem terminu wyganicia. Dane oraz obliczenia znajduj si w tabeli 14. Uzupenieniem analizy s wykresy 8. i 9.
Tabela 14. Przykad transakcji polegajcej na kupnie opcji kupna oraz sprzeday przed terminem wyganicia
Termin rozpoczcia inwestycji Warto indeksu WIG20 Oczekiwania Decyzja
2 stycznia 2006 r. 2.694,92 pkt Wzrost wartoci instrumentu bazowego Kupno opcji kupna Inwestor kupuje opcj z kursem wykonania 2.800 pkt wygasajc w marcu 2006 r. (OW20C6280)
Kurs nabycia opcji Zapacona premia Zamknicie pozycji
46,80 pkt 46,80 pkt x 10 z = 468,00 z nastpuje wzrost wartoci indeksu wdniu 26 stycznia 2006 r. indeks osiga poziom 2.923,61 pkt (wzrost indeksu o8,5%) wtym dniu kurs opcji kupna osiga poziom 209 pkt inwestor sprzedaje opcj, otrzymujc premi wwysokoci 2.090 z
Kwota zysku Stopa zwrotu
2.090 z 468 z = 1.622 z 347%
88
Wykres 8. Warto WIG20 (pkt) w okresie 2 stycznia 17 marca 2006 r.
Wykres 9. Kurs opcji kupna OW20C6280 (z) w okresie 2 stycznia 17 marca 2006 r.
89
Przykad 36.
Prosta inwestycja polegajca na zakupie opcji sprzeday oraz jej sprzeda przed upywem terminu wyganicia. Dane oraz obliczenia znajduj si w tabeli 15. Uzupenieniem analizy s wykresy 10. i 11.
Tabela 15. Przykad transakcji polegajcej na kupnie opcji sprzeday oraz sprzeday przed terminem wyganicia
Termin rozpoczcia inwestycji Warto indeksu WIG20 Oczekiwania Decyzja
11 maja 2006 r. 3.347,83 pkt Spadek wartoci instrumentu bazowego Kupno opcji sprzeday. Inwestor kupuje opcj z kursem wykonania 2.600 pkt wygasajc we wrzeniu 2006 r. (OW20U6260)
Kurs nabycia opcji Zapacona premia Zamknicie pozycji
18,00 pkt 18,00 pkt x 10 z = 180,00 z nastpuje bardzo duy spadek wartoci indeksu wdniu 14 czerwca 2006 r. indeks osiga poziom 2.536,93 pkt (spadek indeksu o24%) wtym dniu kurs opcji kupna osiga poziom 199,95 pkt inwestor sprzedaje opcj, otrzymujc premi wwysokoci 1.999,50 z
Kwota zysku Stopa zwrotu Wykres 10.
1.999,50 z 180,00 z = 1.819,50 z 1.011%
Warto WIG20 (pkt) w okresie 3 kwietnia 30 czerwca 2006 r.
90
Wykres 11. Kurs opcji sprzeday OW20U6260 (z) wokresie 3 kwietnia 30 czerwca 2006 r.
2.16.2. Zoone strategie opcyjne

Opcje dziki swojej charakterystyce daj inwestorowi praktycznie nieograniczon moliwo ksztatowania profilu zyskownoci portfela inwestycyjnego. Zoone strategie opcyjne s przykadem tych moliwoci. Tu mona zobaczy, do czego tak naprawd mona opcje wykorzysta. Strategie opcyjne s drog do zarabiania pienidzy na tym rynku. Poniej zostan przedstawione dwie przykadowe strategie. Jedn z nich bdzie spread byka, drug dugi stela. Na stronach internetowych giedy pod adresem www.opcje.gpw.pl znajduj si oddzielne broszury powicone wycznie strategiom opcyjnym. Dostpne s rwnie arkusze kalkulacyjne umoliwiajce prowadzenie symulacji tych strategii.
2.16.2.1. Spread byka 2.16.2.1.1. Informacje podstawowe

Spread byka ( Bull Call Spread ) jest strategi, ktra umoliwia zarabianie na wzrocie wartoci instrumentu bazowego. Kupujc spread byka, oczekujemy wzrostw do okre-
91
lonego poziomu (np. prognozujemy dla opcji na WIG20 wzrost o100 czy 200 pkt indeksowych). Spread byka jest zatem strategi, wktrej oczekujemy wzrostw przy umiarkowanej zmiennoci.
2.16.2.1.2. Skadniki strategii

Strategi tworzy si przy wykorzystaniu dwch opcji kupna na ten sam instrument bazowy z tym samym terminem wyganicia, jednak z rnym kursem wykonania. Jedn seri kupujemy, a drug wystawiamy, naley jednak pamita, aby kupi i wystawi opcje w tej samej iloci (np. jeeli kupilimy 10 opcji, wwczas musimy rwnie 10 opcji wystawi). W jakie opcje zatem inwestujemy: a. Opcja kupiona kupujemy seri opcji z kursem wykonania najbliszym biecej wartoci instrumentu bazowego, czyli kupujemy tzw. seri opcji at-the-money (skrt ATM). Seria ta jest gwnym rdem zysku strategii. Dziki niej strategia spread byka staje si inwestycj z dwigni finansow. b. Opcja sprzedana (wystawiona) wystawiamy seri opcji kupna z kursem wykonania wyszym od kursu wykonania opcji kupionej, czyli wystawiamy tzw. seri opcji out-of-the-money (skrt OTM). Kurs wykonania tej serii wyznacza nasze oczekiwanie odnonie wzrostw instrumentu bazowego. Zadaniem tej serii jest: rekompensata kosztw utworzenia strategii otrzymujemy premi, ktra czciowo pokrywa koszt opcji kupionej, wzmocnienie dwigni finansowej seria ta polepsza (o wielko otrzymanej premii) stop zwrotu, jak generuje opcja kupiona. Naley jednoczenie pamita, e wystawiajc opcje, jestemy zobowizani do zoenia i utrzymywania depozytu zabezpieczajcego.
Przykad 37.
Skadniki spreadu byka na przykadzie opcji na WIG20
Bieca warto indeksu WIG20 Oczekiwania Skadniki strategii 3.040 pkt Oczekujemy wzrostu indeksu WIG20 o okoo 200 pkt a. kupno opcji kupna z kursem wykonania 3.000 pkt (kurs wykonania najbliszy biecej wartoci indeksu WIG20) b. sprzeda opcji kupna z kursem wykonania 3.200 pkt (kurs wykonania opcji kupionej 3.000 pkt + oczekiwany wzrost wartoci indeksu WIG20 - 200 pkt)
92
2.16.2.1.3. Koszt strategii

Z utworzeniem strategii zwizany jest koszt pocztkowy, ktry jest rwny rnicy pomidzy premi zapacon za opcje kupione a premi otrzyman za opcje wystawione. Strategia zawsze bdzie generowaa koszt, poniewa otrzymana premia za opcje wystawione (serie OTM) zawsze bdzie mniejsza ni premia zapacona za opcje kupione (serie ATM). K = PK PW gdzie: K koszt kupna spreadu byka PK premia zapacona za opcj kupion PW premia otrzymana za opcj wystawion
Przykad 38.
Kalkulacja kosztu spreadu byka
Przykadowa premia za opcje kupion Przykadowa premia za opcje sprzedan Koszt kupna spreadu byka (K) Premia zapacona (PK) 1.100 z (kurs 110 pkt x 10 z) Premia otrzymana (PW) 350 z (kurs 35 pkt x 10 z) = PK PW = 1.100 z 350 z = 750 z
2.16.2.1.4. Zyski
Womawianej strategii moemy zrealizowa duy zysk (zdwigni finansow), jeeli warto instrumentu bazowego wzronie. Strategi t charakteryzuje jednak ograniczenie maksymalnego zysku. Jeeli wzrost wartoci instrumentu bazowego bdzie wikszy ni zakadalimy, wwczas strategia przyniesie nam stay zysk, niezalenie od tego, jak due wzrosty nastpi (wpewnym momencie przestaniemy korzysta ze wzrostu rynku, jednak zrealizujemy dodatni stop zwrotu). Maksymalny zysk, jaki mona odnie ze strategii, realizujemy wwczas, gdy strategia zostanie utrzymana do terminu wyganicia opcji aindeks osignie poziom powyej kursu wykonania opcji wystawionej. Wyznaczanie maksymalnego zysku: od kursu wykonania opcji wystawionej odejmujemy kurs wykonania opcji kupionej, aod tej rnicy dodatkowo odejmujemy wyraony wjednostce notowania koszt utworzenia strategii.
93
Zmax = (XW XK) (PK PW) gdzie: Zmax maksymalny zysk ze strategii spread byka XW kurs wykonania opcji wystawionej XK kurs wykonania opcji kupionej PK premia zapacona za opcj kupion PW premia otrzymana za opcj wystawion Punkt opacalnoci (czyli punkt, po przekroczeniu ktrego zaczynamy zarabia), przy zaoeniu inwestycji utrzymywanej do terminu wyganicia, wyznaczamy, dodajc kurs wykonania opcji kupionej do kosztu utworzonej strategii (wyraonego wjednostce notowania). BE = XK + (PK PW) gdzie: BE punkt opacalnoci strategii spread byka XK kurs wykonania opcji kupionej PK premia zapacona za opcj kupion PW premia otrzymana za opcj wystawion
Przykad 39.
Kalkulacja maksymalnego zysku oraz punktu opacalnoci spreadu byka, opierajca si na danych z wczeniejszych przykadw 37. oraz 38.
Maksymalny zysk (Zmax) = (XW XK) (PK PW) = (3.200 pkt 3.000 pkt) (110 pkt 35 pkt) = 200 pkt 75 pkt = 125 pkt Punkt opacalnoci (BE) = XK + (PK PW) = 3.000 pkt + (110 pkt 35 pkt) = 3.075 pkt
Zakadajc, e inwestycja potrwa do terminu wyganicia, zarobimy, jeeli warto indeksu WIG20 wzronie ponad poziom 3.075 pkt, a maksymalny zysk osigniemy po przekroczeniu poziomu 3.200 pkt i wyniesie on 1.250 z (125 pkt x 10 z).
94
2.16.2.1.5. Straty
Ponosimy strat, jeeli w terminie wyganicia indeks nie przekroczy punktu opacalnoci. Maksymalnie moemy straci rnic pomidzy premi zapacon i premi otrzyman (koszt utworzenia strategii). Maksymaln strat poniesiemy, jeeli indeks spadnie poniej kursu wykonania opcji kupionej. Smax = PK PW gdzie Smax maksymalna strata ze strategii spread byka PK premia zapacona za opcj kupion PW premia otrzymana za opcj wystawion
Przykad 40.
Kalkulacja maksymalnej straty strategii spread byka Opierajc si na danych z przykadu 39., maksymaln strat poniesiemy, jeeli kurs indeksu WIG20 spadnie poniej 3.000 pkt i wyniesie ona 750 z (1.100 z 350 z). Tracimy rwnie, jeeli indeks nie przekroczy punktu opacalnoci wyznaczonego w tym przykadzie na poziomie 3.075 pkt.
2.16.2.1.6. Funkcja wypaty strategii

Wykres 12. przedstawia funkcje wypaty spreadu byka. Jasnopomaraczowa linia przedstawia profil nabytej opcji kupna (seria at-the-money), pomaraczowa przedstawia wystawion opcj kupna (seria out-of-the-money), a czarna przedstawia spread byka. Wykres zosta utworzony na podstawie danych przykadw 38. 40. Na osi X znajduj si wartoci instrumentu bazowego (indeks WIG20) zaznaczono rwnie kursy wykonania opcji. O Y prezentuje zyski i straty ze strategii.
95
Wykres 12. Funkcja wypaty (wterminie wyganicia) spreadu byka (na podstawie danych zprzykadw 38. 40.)
Zwykresu mona odczyta, e: a. Maksymaln strat ponosimy, jeeli indeks uksztatuje si na poziomie poniej 3.000 pkt. Maksymalna strata wyniesie 750 z (kalkulacje wprzykadzie 40.). b. Punkt opacalnoci wynosi 3.075 pkt (kalkulacje wprzykadzie 39.). c. Maksymalny zysk osigniemy, jeeli indeks uksztatuje si na poziomie powyej 3.200 pkt. Maksymalny zysk wyniesie 1.250 z (kalkulacje wprzykadzie 39.). Porwnujc spread byka (czarna linia na wykresie) do kupna pojedynczej opcji kupna (jasnopomaraczowa linia na wykresie), czyli strategii rwnie zarabiajcej na wzrocie instrumentu bazowego, wida e przy wartociach indeksu do 3.200 pkt (do takiej wartoci, kupujc spread byka, prognozujemy wzrost indeksu) spread byka jest znacznie bardziej zyskowny, poniewa: a. w przypadku niekorzystnej zmiany indeksu (spadku poniej 3.000 pkt) poniesiemy mniejsz strat, b. punkt opacalnoci zaczyna si wczeniej, c. dla wartoci indeksu do 3.200 pkt strategia daje wiksze zyski. Szczegy wtabeli 16.
96
Tabela 16. Tabela porwnuje zyski istraty ze strategii spread byka oraz kupno opcji kupna (dwie strategie zarabiajce na wzrocie wartoci instrumentu bazowego). Kalkulacje zostay wykonane na podstawie danych zprzykadw 38. 40. Wtabeli grub ramk zaznaczono te wartoci indeksu WIG20, dla ktrych spread byka daje lepsze wyniki (mniejsze straty oraz wysze zyski) ni kupno opcji kupna. Wida zatem, e spread byka jest strategi, ktr tworzymy wprzypadku oczekiwania umiarkowanych wzrostw. Jeeli oczekujemy duych wzrostw, wwczas lepsz inwestycj bdzie kupienie wycznie opcji kupna.
Zysk/Strata Warto indeksu WIG20 Spread byka (czarna linia na wykresie) 2.900 2.950 3.000 3.075 3.110 3.150 3.200 3.250 3.300 75 75 75 0 35 75 125 125 125 Kupno opcji kupna (jasnopomaraczowa linia na wykresie) 110 110 110 35 0 40 90 140 190
2.16.2.2. Dugi stela 2.16.2.2.1. Informacje podstawowe

Dugi stela ( Long Straddle ) jest strategi, ktra umoliwia zarabianie wefekcie wzrostu zmiennoci instrumentu bazowego, czyli wwczas, gdy mamy do czynienia ze znacznymi zmianami jego ceny (nastpuj due wzrosty lub due spadki). Strategia pozwala na osiganie zyskw niezalenie od kierunku tej zmiany, wane jest jednak to, aby zmiany te byy due.
2.16.2.2.2. Skadniki strategii

Strategi tworzy si przy wykorzystaniu jednoczenie opcji kupna iopcji sprzeday ztym samym terminem wyganicia oraz kursem wykonania. Wstrategii tej zajmujemy tylko dugie pozycje wopcjach (czyli opcje kupujemy). Kupujemy opcje kupna oraz opcje sprzeday, co wane wtej samej iloci (np. jeeli kupilimy 10 opcji kupna, wwczas musimy
97
rwnie kupi 10 opcji sprzeday). Najczciej kupuje si opcje okursie wykonania najbliszym biecej wartoci instrumentu bazowego (czyli kupuje si opcje at-the-money, skrt ATM).
Przykad 41.
Skadniki strategii dugi stela
Bieca warto indeksu WIG20 Oczekiwania Skadniki strategii 3.225 pkt Oczekujemy wzrostu zmiennoci instrumentu bazowego a. kupno opcji kupna z kursem wykonania 3.200 pkt b. kupno opcji sprzeday z kursem wykonania 3.200 pkt Kursy wykonania opcji najblisze biecej wartoci indeksu WIG20
2.16.2.2.3. Koszt strategii

Z utworzeniem strategii zwizany jest koszt pocztkowy rwny sumie premii zapaconych za nabyte opcje kupna i sprzeday. W skad strategii nie wchodz opcje wystawione, dlatego w tej strategii nie jest wymagane utrzymywanie depozytw zabezpieczajcych (dziki temu inwestor nie musi martwi si o utrzymywanie depozytu na minimalnym poziomie oraz od pocztku inwestycji wie, ile maksymalnie moe na inwestycji straci). K = (KKkupna + KKsprzeday) x m gdzie: K koszt strategii dugi stela KKkupna kurs kupna opcji kupna KKsprzeday kurs kupna opcji sprzeday m mnonik w opcji
Przykad 42.
Kalkulacja kosztw strategii dugi stela
Przykadowy kurs nabycia opcji kupna Przykadowy kurs nabycia opcji sprzeday Mnonik w opcji Koszt strategii dugi stela (K) KK kupna = 90 pkt KKsprzeday = 120 pkt m = 10 z = (kK kupna + kKsprzeday) x m = (90 pkt + 120 pkt) x 10 z = 2.100 z
98
2.16.2.2.4. Zyski
W omawianej strategii moemy zrealizowa duy zysk (z dwigni finansow), jeeli warto instrumentu bazowego znacznie si zmieni (wzronie lub spadnie). Zyski wtej strategii s nieograniczone. Im wiksze zmiany nastpi, tym wicej na tej strategii zarobimy. a. Punkty opacalnoci Wstrategii dugi stela moemy zidentyfikowa dwa punkty opacalnoci. Jeden (grny) okrela moment, od ktrego zaczniemy zarabia, jeeli warto instrumentu bazowego ronie, drugi (dolny) gdy warto instrumentu bazowego spada. Grny punkt opacalnoci wyznacza si poprzez dodanie kursu wykonania opcji do sumy zapaconej premii, wyraonej wjednostce notowania (premia wyraona wjednostce notowania to kurs, po ktrym nabywamy lub wystawiamy opcje). Dolny wyznacza si poprzez odjcie od kursu wykonania sumy premii. BE1 = X + (KKkupna + KKsprzeday) = BE (grny) BE2 = X (KKkupna + KKsprzeday) = BE (dolny) gdzie: BE1, BE2 punkty opacalnoci KKkupna kurs kupna opcji kupna KKsprzeday kurs kupna opcji sprzeday X kurs wykonania opcji b. Kalkulacja wynikw zinwestycji Wynik zinwestycji (czyli kwot zysku lub straty) wyznaczamy poprzez odjcie strategii sumy zapaconej premii (wyraonej wjednostce notowania) od wartoci bezwzgldnej zrnicy pomidzy kursem wykonania wystawionych opcji awartoci instrumentu bazowego, wg ktrej nastpi rozliczenie. Otrzymany wynik mnoymy przez mnonik winstrumencie. Z/S = [Warto bezwzgldna (X S) (KKkupna + KKsprzeday)] x m gdzie: Z/S zysk lub strata KKkupna kurs kupna opcji kupna KKsprzeday kurs kupna opcji sprzeday X kurs wykonania opcji
99
S warto instrumentu bazowego m mnonik wopcji
Przykad 43.
Kalkulacja punktw opacalnoci oraz zyskw strategii dugi stela, opierajc si na danych zprzykadw 41. i42.
Pierwszy punkt opacalnoci (BE1) = X + (KK kupna + KKsprzeday) = 3.200 pkt + (90 pkt + 120 pkt) = 3.410 pkt Drugi punkt opacalnoci (BE 2 ) = X - (KK kupna + KKsprzeday) = 3.200 pkt (90 pkt + 120 pkt) = 2.990 pkt Kalkulacja przykadowego zysku = zysk przy wartoci indeksu WIG20 = 3.550 pkt = [warto bezwzgldna (X S) (KK kupna + KKsprzeday)] x m = [|3.200 pkt 3.550 pkt| (90 pkt + 120 pkt)] x 10 z = [350 pkt 210 pkt] x 10 z = 1.400 z
Zakadajc,
2.990 pkt.
e inwestycja potrwa do terminu wyganicia, zarobimy, gdy warto
indeksu WIG20 wzronie ponad poziom 3.410 pkt lub spadnie poniej poziomu
Dla przykadowej wartoci indeksu WIG20, wg ktrej nastpi rozliczenie strategii, np.
na poziomie 3.550 pkt zysk zinwestycji wyniesie 1.400 z.
2.16.2.2.5. Straty
Strat ponosimy, gdy warto instrumentu bazowego wterminie wyganicia pozostanie wewntrz punktw opacalnoci. Maksymalnie moemy straci sum premii zapaconych za opcje kupna i sprzeday. Tracimy wszystko, jeeli w terminie wyganicia warto instrumentu bazowego (adokadnie kurs rozliczeniowy opcji szczegy wpodrozdziale 2.13 Standardy opcji) osignie poziom dokadnie rwny kursowi wykonania nabytych opcji. Smax = (KKkupna + KKsprzeday) x m gdzie Smax strata maksymalna KKkupna kurs kupna opcji kupna KKsprzeday kurs kupna opcji sprzeday m mnonik w opcji
100
Przykad 44.
Kalkulacja strat ze strategii dugi stela Opierajc si na danych zprzykadw 41. oraz 42., maksymaln strat poniesiemy, jeeli indeks WIG20 wterminie wyganicia osignie poziom 3.200 pkt. Wtakim przypadku strata wyniesie 2.100 z. Tracimy rwnie, jeeli WIG20 pozostanie wewntrz punktw opacalnoci, czyli wzakresie wartoci indeksu WIG20 od 2.990 do 3.410 pkt.
2.16.2.2.6. Funkcja wypaty strategii

Wykres 13. przedstawia funkcj wypaty strategii dugi stela (wyliczony dla danych z wczeniejszych przykadw 41. 44.). Linia jasnopomaraczowa przedstawia profil nabytej opcji kupna, pomaraczowa nabyt opcj sprzeday, a czarna dugi stela. Wykres zosta utworzony na podstawie danych zww. przykadw. Na osi X znajduj si wartoci instrumentu bazowego (indeks WIG20) zaznaczono rwnie kurs wykonania opcji. O Y prezentuje zyski istraty ze strategii.
Wykres 13. Funkcja wypaty (wterminie wyganicia) strategii dugi stela (na podstawie danych zprzykadw 41. 44.)
101
Zwykresu mona odczyta, e: a. Maksymaln strat ponosimy, gdy indeks uksztatuje si na poziomie 3.200 pkt. W tym przypadku wyniosaby ona 2.100 z, czyli 210 pkt (kalkulacje w przykadzie 42.). b. Punkty opacalnoci wynosz 2.990 oraz 3.410 pkt (kalkulacje wprzykadzie 43.). c. Zysk jest nieograniczony.
2.16.3. Hedging
Zabezpieczanie pozycji przy wykorzystaniu opcji posiada t zalet wstosunku do futures, e nie pozbawia inwestora moliwoci czerpania korzyci zpomylnych dla niego zmian na rynku, przy jednoczesnym utrzymaniu zabezpieczenia przed zmianami niekorzystnymi. Najprostsz strategi zabezpieczajc jest kupowanie opcji:
kupujemy opcje kupna, gdy chcemy zabezpieczy si przed wzrostem wartoci instrumentu bazowego lub
kupujemy opcje sprzeday, jeeli chcemy zabezpieczy si przed spadkiem wartoci

instrumentu bazowego. Zasady zabezpieczania do pewnego stopnia s podobne do stosowanych na kontraktach. Naley wpierwszym etapie okreli posiadan pozycj winstrumencie bazowym (duga lub krtka). Nastpnie okrelamy liczb opcji, jak naley uy do zabezpieczenia pozycji. Zasada pozostaje identyczna jak na futures naley podzieli warto pozycji na rynku kasowym przez nominaln warto jednej opcji (liczon wstosunku do kursu wykonania mnonik x kurs wykonania).
Przykad 45.
Zabezpieczanie portfela akcji przed spadkiem wartoci przy wykorzystaniu opcji sprzeday na przykadzie opcji na WIG20 Dane: a. Wportfelu posiadamy 1.000 sztuk akcji spki Telekomunikacja Polska, ktrych biecy kurs wynosi 22 z. Warto naszego portfela wynosi zatem 22.000 z. b. Oczekujemy wnajbliszym czasie spadkw na rynku, jednak nie chcemy pozbywa si posiadanych akcji TP, poniewa wnaszej ocenie wduszej perspektywie notowania tych akcji bd jednak rosy.
102
c. Chcemy przy wykorzystaniu opcji na akcje TP zabezpieczy si przed spadkiem poniej biecego kursu instrumentu bazowego. Wtym celu kupujemy opcje sprzeday zkursem wykonania 22 z. d. Liczba akcji przypadajca na jedn opcj wynosi 100 akcji. e. Zamy, e biecy kurs opcji wynosi 0,95 z (oczywicie kurs opcji moe by inny wzalenoci od aktualnych warunkw rynkowych). Liczb opcji uyt wzabezpieczeniu obliczamy przez podzielenie liczby akcji, ktr chcemy zabezpieczy przez liczb akcji przypadajc na jedn opcj. 1.000 sztuk / 100 sztuk = 10 W celu zabezpieczenia si przed spadkiem portfela akcji TP poniej poziomu 22 z kupujemy 10 opcji kupna zkursem wykonania 22 z. Za 10 opcji zapacimy cznie premi w wysokoci 950 z. Zakadamy, e nasze prognozy odnonie spadku kursu akcji TP si sprawdziy. Kurs spada do poziomu 20 z (spadek o9,1%). Wynik strategii zabezpieczajcej przedstawia tabela 17.
Tabela 17. Wynik strategii zabezpieczajcej na podstawie danych zprzykadu 45. a. Warto portfela akcji Na skutek spadku kursu akcji warto portfela spada o 2.000 z do poziomu 20.000 z = (20,00 z 22,00 z) x 1.000 sztuk = 2.000 z (o tyle spada warto portfela akcji TP) b. Wynik na opcjach Z tytuu kupionej opcji sprzeday otrzymujemy kwot rozliczenia wysokoci 2.000 z. Poniewa za opcje zapacilimy 950 z, dlatego na opcjach zyskujemy 1.050 z = (22,00 z 20,00 z) x 100 akcji (mnonik) x 10 opcji 950 z = 1.050 z (zysk z opcji) c. RAZEM Portfel akcji TP traci na wartoci 2.000 z. Kupiona opcja sprzeday pozwolia jednak pomniejszy t strat o kwot 1.050 z
W efekcie zastosowania zabezpieczenia kwota straty zostaa pomniejszona o 1.050 z. Jednoczenie naley zauway, e gdy obawy inwestora odnonie spadku kursu akcji TP nie sprawdz si ikurs akcji wzronie, wwczas inwestor pomimo posiadania strategii zabezpieczajcej bdzie na tym wzrocie korzysta. Przykadowo, jeeli cena akcji wzronie o 3 z, wwczas warto portfela wzronie o3.000 z. Opcja nie bdzie wykonywana (wyganie bez wartoci). Uwzgldniajc koszt nabycia opcji (950 z), zarobimy 2.050 z.
103
Gdy wpowyszej sytuacji zastosujemy strategi zabezpieczania przy wykorzystaniu kontraktw terminowych, inwestor nie bdzie mg korzysta ze wzrostu wartoci instrumentu bazowego zyski na akcjach bd pokrywane stratami na kontraktach terminowych.
2.16.4. Arbitra
Jednym z przykadw strategii arbitraowej z wykorzystaniem opcji jest strategia pomidzy opcjami oraz kontraktami terminowymi wystawionymi na ten sam instrument bazowy. Jak wiemy, arbitra to strategia, wktrej wykorzystujemy rnice wwycenie tego samego instrumentu notowanego wdwch rnych miejscach. Wtym przypadku arbitra bdzie polega na wyszukaniu rnicy pomidzy wartoci kontraktu terminowego asyntetyczn pozycj wtym kontrakcie utworzon zopcji. Czym jest syntetyczna pozycja wkontrakcie? Najprociej mona powiedzie, e jest to kontrakt utworzony zopcji. Irzeczywicie istnieje moliwo zbudowania zdwch opcji takiego portfela, ktrego funkcja wypaty bdzie identyczna jak funkcja wypaty kontraktu terminowego. Nasz arbitra bdzie zatem polega na wyszukaniu rnicy pomidzy rynkow wartoci kontraktu awartoci kontraktu zbudowan zopcji (syntetyczn pozycj). Powysze rozumowanie dotyczy przypadku, kiedy opcje s wyceniane do kontraktu terminowego. Tak jest w przypadku opcji na WIG20, gdzie do zabezpieczania swoich portfeli opcyjnych animatorzy wykorzystuj kontrakty, dlatego wyceniaj je wstosunku do tego instrumentu. Gdy opcje s wyceniane do instrumentu bazowego, uzyskujemy syntetyczn pozycj winstrumencie bazowym.
2.16.4.1. Syntetyczna duga pozycja wkontrakcie

Syntetyczn dug pozycj w kontrakcie budujemy, wystawiajc opcj sprzeday oraz kupujc opcj kupna ztym samym kursem wykonania oraz terminem do wyganicia. Strategi moemy zrealizowa zwykorzystaniem opcji zrnymi kursami wykonania, co oznacza, e t sam syntetyczn dug pozycj wkontrakcie moemy zbudowa zrnych kombinacji opcji. Badajc moliwoci arbitrau, oczywicie analizujemy wszystkie moliwe kombinacje.
104
Wnaszej strategii, analizujc kursy opcji sprzeday, oczywicie patrzymy warkuszu zlece na oferty kupna (poniewa t opcj chcemy wystawi), natomiast analizujc kursy opcji kupna, patrzymy warkuszu zlece na oferty sprzeday (gdy t opcj chcemy kupi). Chcc wyznaczy kurs syntetycznej dugiej pozycji wkontrakcie, posugujemy si wzorem: X + (P1 P 2 ) gdzie: X kurs wykonania opcji P1 kurs od opcji kupna (najlepsza oferta sprzeday) P 2 kurs od opcji sprzeday (najlepsza oferta kupna)
Przykad 46.
Tworzenie syntetycznej dugiej pozycji wkontrakcie Dane: a. sesja zdnia 4 padziernika 2007 r., b. tworzymy syntetyczn dug pozycj wkontrakcie znastpujcych opcji: - kupiona opcja kupna OW20L7350, gdzie najlepsza oferta sprzeday to 375,00 pkt (P1), - wystawiona opcja sprzeday OW20X7350, gdzie najlepsza oferta kupna to 85,15 pkt (P 2 ). Wynik Wyznaczamy kurs syntetycznej dugiej pozycji wkontrakcie X + (P1 P 2 ) = 3.500 + (375,00 85,15) = 3.789,85 pkt
105
Wykres 14. Wykres funkcji wypaty syntetycznej dugiej pozycji wkontrakcie wg danych zprzykadu 45.
Na wykresie 14. lini jasnopomaraczow pokazano dug pozycj w opcji kupna (OW20L7350), lini pomaraczow krtk pozycj w opcji sprzeday (OW20X7350). Linia czarna pokazuje syntetyczn dug pozycj wkontrakcie terminowym. Jak wida, przy pomocy opcji uzyskalimy symetryczn funkcj wypaty kontraktu terminowego. Wtabeli 18. wyznaczono syntetyczne dugie pozycje wkontrakcie dla pozostaych serii opcji onajbliszym terminie do wyganicia notowanych wdniu 4 padziernika 2007 r. na Giedzie.
Tabela 18. Syntetyczne dugie pozycje wkontrakcie dla pozostaych serii opcji onajbliszym terminie do wyganicia notowanych wdniu 4 padziernika 2007 r. na Giedzie Opcje kupna Nazwa OW20L7300 OW20L7310 OW20L7320 OW20L7330 OW20L7340 OW20L7350 Kurs wykonania 3000 3100 3200 3300 3400 3500 Najlepsza oferta sprzeday 799,90 710,00 620,00 535,00 455,00 375,00 Nazwa OW20X7300 OW20X7310 OW20X7320 OW20X7330 OW20X7340 OW20X7350 Opcje sprzeday Kurs wykonania 3000 3100 3200 3300 3400 3500 Najlepsza oferta kupna 19,50 28,02 42,00 52,00 68,10 85,15 Kurs syntetycznej dugiej pozycji wkontrakcie 3 780,40 3 781,98 3 778,00 3 783,00 3 786,90 3 789,85
106
OW20L7360 OW20L7370 OW20L7380 OW20L7390 OW20L7400 OW20L7410 OW20L7420
3600 3700 3800 3900 4000 4100 4200
310,00 231,90 179,90 122,00 82,90 57,00 35,40
OW20X7360 OW20X7370 OW20X7380 OW20X7390 OW20X7400 OW20X7410 OW20X7420
3600 3700 3800 3900 4000 4100 4200
116,10 146,00 186,00 240,00 305,00 380,00 465,00
3 793,90 3 785,90 3 793,90 3 782,00 3 777,90 3 777,00 3 770,40
Arbitra jest moliwy wwczas, gdy kurs syntetycznej dugiej pozycji wkontrakcie jest niszy od kursu notowanej serii kontraktw terminowych otym samym terminie do wyganicia jak jego pozycja syntetyczna. Dlaczego? Bo to oznacza, e mamy moliwo wtej samej chwili kupi kontrakt po niszej cenie oraz sprzeda po wyszej. Wchwili, kiedy byy przeprowadzane obliczenia zpowyszej tabeli, kontrakty na WIG20 (seria FW20Z7) byy notowane po 3.769 pkt (to bya najlepsza oferta kupna). Jak wida, kurs adnej zutworzonych dugich syntetycznych pozycji wkontrakcie nie by niszy od kursu tego kontraktu. Arbitra nie by moliwy.
Przykad 47.
Arbitra zwykorzystaniem syntetycznej dugiej pozycji wkontrakcie terminowym Dane: a. zakadamy, e kurs dugiej pozycji syntetycznej wynosi 3.750 pkt, b. kurs kontraktw wynosi 3.770 pkt. Wynik: a. Istnieje moliwo osignicia zysku poprzez jednoczesne zajcie dugiej syntetycznej pozycji wkontrakcie po kursie 3.750 pkt oraz jednoczesnej sprzeday kontraktw notowanych na Giedzie po kursie 3.770 pkt (20 pkt wyej). b. Zyskiem ze strategii bdzie rnica pomidzy kursem pozycji syntetycznej akursem kontraktw notowanych na rynku, czyli 20 pkt (200 z). c. Utworzony portfel (zoony z3 instrumentw 2 opcji isprzedanego kontraktu) trzymamy do wyganicia. Funkcja wypaty powyej strategii arbitraowej jest przedstawiona na wykresie 15.
107
Wykres 15. Funkcja wypaty strategii arbitraowej wg danych zprzykadu 46.
Jasnopomaraczowa linia na wykresie to syntetyczna duga pozycja w kontrakcie jej kurs to 3.750 pkt. Pomaraczowa linia przedstawia krtk pozycj wkontrakcie kurs 3.770 pkt. Czarna linia to wynik strategii arbitraowej. Jak wida, niezalenie od waha indeksu WIG20, wynik jest zawsze identyczny iwynosi 20 pkt, czyli 200 z.
2.16.4.2. Syntetyczna krtka pozycja wkontrakcie

Syntetyczn krtk pozycj wkontrakcie budujemy, kupujc opcj sprzeday oraz wystawiajc opcj kupna ztym samym kursem wykonania oraz terminem wyganicia. Strategi, tak jak poprzednio, moemy zrealizowa zwykorzystaniem opcji zrnymi kursami wykonania. Wtej strategii, analizujc kursy opcji sprzeday, oczywicie patrzymy warkuszu zlece na oferty sprzeday (poniewa t opcj chcemy kupi), natomiast analizujc kursy opcji kupna, patrzymy warkuszu zlece na oferty kupna (gdy t opcj chcemy wystawi). Chcc wyznaczy kurs syntetycznej dugiej pozycji wkontrakcie, posugujemy si identycznym wzorem jak wczeniej.
108
X + (P1 P 2 ) gdzie X kurs wykonania opcji P1 kurs od opcji kupna (najlepsza oferta kupna) P 2 kurs od opcji sprzeday (najlepsza oferta sprzeday)
Przykad 48.
Tworzenie syntetycznej krtkiej pozycji w kontrakcie Dane: a. sesja z dnia 4 padziernika 2007 r., b. tworzymy syntetyczn krtk pozycj w kontrakcie z nastpujcych opcji: - wystawiona opcja kupna OW20L7360, gdzie najlepsza oferta kupna to 270,00 pkt (P 2 ), - kupiona opcja sprzeday OW20X7360, gdzie najlepsza oferta sprzeday to 131,05 pkt (P1). Wynik Wyznaczamy kurs syntetycznej krtkiej pozycji w kontrakcie X + (P1 P 2 ) = 3.600 + (265,00 131,80) = 3.733,20 pkt
Wykres 16. Funkcja wypaty syntetycznej krtkiej pozycji w kontrakcie wg danych z przykadu 47.
109
Na wykresie lini jasnopomaraczow pokazano krtk pozycj w opcji kupna (OW20L7360), lini pomaraczow dug pozycj w opcji sprzeday (OW20X7360). Linia czarna pokazuje syntetyczn krtk pozycj w kontrakcie terminowym. W tabeli 19. wyznaczono syntetyczne krtkie pozycje w kontrakcie dla pozostaych serii opcji o najbliszym terminie do wyganicia notowanych w dniu 4 padziernika 2007 r. na Giedzie.
Tabela 19. Syntetyczne krtkie pozycje w kontrakcie dla pozostaych serii opcji o najbliszym terminie do wyganicia, notowanych w dniu 4 padziernika 2007 r. na Giedzie Opcje kupna Nazwa OW20L7300 OW20L7310 OW20L7320 OW20L7330 OW20L7340 OW20L7350 OW20L7360 OW20L7370 OW20L7380 OW20L7390 OW20L7400 OW20L7410 OW20L7420 Kurs wykonania 3000 3100 3200 3300 3400 3500 3600 3700 3800 3900 4000 4100 4200 Najlepsza oferta kupna 760,00 665,00 575,00 490,00 410,00 335,00 265,00 206,00 154,80 110,00 78,00 51,00 34,00 Nazwa OW20X7300 OW20X7310 OW20X7320 OW20X7330 OW20X7340 OW20X7350 OW20X7360 OW20X7370 OW20X7380 OW20X7390 OW20X7400 OW20X7410 OW20X7420 Opcje sprzeday Kurs wykonania 3000 3100 3200 3300 3400 3500 3600 3700 3800 3900 4000 4100 4200 Najlepsza oferta sprzeday 21,00 33,00 46,00 60,95 75,95 97,00 131,80 165,00 222,00 281,00 345,00 420,00 493,80 Kurs syntetycznej dugiej pozycji wkontrakcie 3 739,00 3 732,00 3 729,00 3 729,05 3 734,05 3 738,00 3 733,20 3 741,00 3 732,80 3 729,00 3 733,00 3 731,00 3 740,20
Arbitra jest moliwy wwczas, gdy kurs syntetycznej krtkiej pozycji wkontrakcie jest wyszy od kursu notowanej serii kontraktw terminowych o tym samym terminie do wyganicia jak jego pozycja syntetyczna. Wchwili, kiedy byy przeprowadzane obliczenia zpowyszej tabeli, kontrakty na WIG20 (seria FW20Z7) byy notowane po 3.759 pkt (to bya najlepsza oferta sprzeday). Jak wida, kurs adnej z utworzonych dugich syntetycznych pozycji w kontrakcie nie by wyszy od kursu tego kontraktu. Tym razem arbitra rwnie nie by moliwy.
110
Przykad 49.
Arbitra zwykorzystaniem syntetycznej krtkiej pozycji wkontrakcie terminowym Dane: a. zakadamy, e kurs krtkiej syntetycznej pozycji wkontrakcie wynosi 3.620 pkt, b. kurs kontraktw wynosi 3.605 pkt. Wynik: a. Istnieje moliwo osignicia zysku poprzez jednoczesne kupno kontraktw notowanych na Giedzie po 3.605 pkt oraz jednoczesnego zajcia krtkiej syntetycznej pozycji wkontrakcie po kursie 3.620 pkt. b. Zyskiem ze strategii bdzie rnica pomidzy kursem krtkiej syntetycznej pozycji wkontrakcie akursem kontraktw notowanych na Giedzie, czyli 15 pkt (150 z). c. Utworzony portfel (zoony z3 instrumentw 2 opcji isprzedanego kontraktu) trzymamy do wyganicia. Funkcja wypaty powyszej strategii arbitraowej jest przedstawiona na wykresie 17.
Wykres 17. Funkcja wypaty strategii arbitraowej wg danych zprzykadu 49.
111
Jasnopomaraczowa linia na wykresie to syntetyczna krtka pozycja wkontrakcie jej kurs to 3.620 pkt. Pomaraczowa linia przedstawia dug pozycj w kontrakcie kurs 3.605 pkt. Czarna linia to wynik strategii arbitraowej. Jak wida, niezalenie od waha indeksu WIG20 wynik jest zawsze identyczny iwynosi 15 pkt, czyli 150 z.
2.16.5. Podstawowe zasady inwestowania wopcje

1. Inwestuj wopcje tylko cz kapitau nabycie opcji oznacza, wporwnaniu do rynku kontraktw terminowych, ograniczenie potencjalnych strat, niemniej jednak inwestor moe straci ca zainwestowan kwot. Nie wolno lekceway tego faktu. Pamitaj: najgorszy scenariusz przewiduje utrat caoci zainwestowanych rodkw. 2. Nigdy nie naley zawiera transakcji za wszelk cen po dowolnej cenie otwieraj pozycje tylko wtedy, gdy oferowana cena odpowiada teoretycznej wycenie opcji. Wykorzystuj modele analityczne do wyceny opcji (model Black-Scholes) moesz do tego wykorzysta narzdzia dostpne na stronach internetowych giedy. 3. Wyceniajc opcje, dla ktrych wokresie ich ycia przewidywane jest przyznanie praw do dywidendy, naley uwzgldni ten fakt. Pominicie wpywu dywidend na premie opcji moe prowadzi do wysokich strat. 4. Wystawienie goej opcji (czyli otwarcie niezabezpieczonej krtkiej pozycji opcyjnej) jest obarczone bardzo wysokim ryzykiem inwestycyjnym. Najlepiej wpeni zrezygnowa ztakiej strategii. Wystawianie opcji powinno by wycznie elementem strategii zoonej (np. spreadowej) lub wystawione opcje powinny zosta zabezpieczone. 5. Musisz wiedzie, jak zareagujesz, jeeli zdarzy si najgorszy scenariusz na rynku. 6. Nie ma adnej jedynej najlepszej strategii opcyjnej. Kady inwestor musi wybra strategi dopasowan do jego oczekiwa odnonie ryzyka izysku. Stosuj wycznie te strategie, ktre wpeni rozumiesz. 7. Nie kupuj opcji mocno OTM tylko dlatego, e s tanie (to nie jest waciwe kryterium wyboru opcji). 8. Pamitaj: lepsze mniejsze zyski ni dua strata.
2.17. Jak rozpocz inwestowanie wopcje?

Tak jak wprzypadku kontraktw, wpierwszej kolejnoci naley wybra dom maklerski. Kryteria wyboru pozostaj identyczne. Jeeli masz ju wybrane biuro maklerskie, przez ktre inwestujesz w kontrakty, najwygodniej jest rwnie przez to biuro inwestowa wopcje.
112
Nastpnie naley dowiedzie si wbiurze, jakie musimy speni warunki formalne czyli musimy otworzy rachunek inwestycyjny lub, jeeli takowy mamy, podpisa aneks dajcy nam moliwo inwestowania wopcje. Nastpnie wpacamy pienidze na nasz rachunek (pienidze, za ktre bdziemy opaca premie lub, wprzypadku gdy bdziemy opcje wystawia, ktre bd blokowane wdepozycie zabezpieczajcym) i moemy przekazywa zlecenia na Gied. Ale przed tym jeszcze raz upewnijmy si, e dokadnie rozumiemy zasady handlowania opcjami oraz e akceptujemy wysokie ryzyko inwestycyjne zwizane zinwestycjami wten instrument.
113
Test sprawdzajcy
1. Opcja kupna to: a. prawo pierwszestwa do kupna akcji danej spki w przypadku emisji nowych akcji tej spki, b. prawo do kupna od wystawcy opcji instrumentu bazowego, c. instrument, wktrym wterminie wyganicia musimy kupi od wystawcy opcji instrument bazowy. 2. Wystawca opcji sprzeday: a. wterminie wyganicia musi kupi od nabywcy tej opcji instrument bazowy, pacc za kad sztuk instrumentu bazowego kwot rwn kursowi rozliczeniowemu opcji, b. jeeli s to opcje europejskie, jest zobligowany do wykonania opcji wdowolnym terminie, c. jeeli opcja jest wykonywana, paci za kad sztuk instrumentu bazowego kwot rwn kursowi wykonania opcji. 3. Ktre zponiszych opcji s notowane na GPW? a. opcje na indeks WIG, b. opcje na obligacje, c. opcje na indeks WIG20. 4. Ile maksymalnie moe straci nabywca opcji kupna? a. straty tak jak wprzypadku kontraktw terminowych s nieograniczone, b. straty s ograniczone do wysokoci zapaconej za opcj premii, c. nabywca opcji utrzymuje depozyty, dlatego maksymalna strata jest ograniczona do wysokoci rodkw znajdujcych si wdepozycie. 5. Wystawca opcji kupna zarabia, jeeli: a. warto instrumentu bazowego ronie, b. zmienno instrumentu bazowego spada, c. zmienno instrumentu bazowego ronie. 6. Nabywca opcji sprzeday zarabia, jeeli: a. zmienno instrumentu bazowego ronie, b. warto instrumentu bazowego nie zmienia si, c. warto instrumentu bazowego ronie.
114
7. Ile wynosi mnonik dla opcji na WIG20? a. 1 z, b. 10 z, c. 5 z. 8. Podaj, w jakim miesicu wygasa podana opcja oraz jakiego jest typu OW20C7360: a. opcja kupna wygasajca zgrudniu, b. opcja sprzeday wygasajca wmarcu, c. opcja kupna wygasajca wmarcu. 9. Kupilimy opcj kupna na akcje spki KGHM zkursem wykonania 130 z. Kurs transakcji to 2,50 z. Liczba akcji przypadajca na jedn opcj wynosi 100 akcji. Wterminie wyganicia kurs akcji wynosi 135 z. Jak stop zwrotu uzyskalimy ztej inwestycji? a. 100%, b. + 100%, c. + 200%. 10. Kupilimy opcj sprzeday na indeks WIG20 zkursem wykonania 3.300 pkt. Kurs transakcji to 70 pkt. W terminie wyganicia kurs rozliczeniowy opcji wynis 3.380 pkt. Jaka jest kwota zysku/ straty ztej inwestycji? a. 700 z, b. + 800 z, c. + 100 z. 11. Ile wynosi warto wewntrzna opcji kupna na indeks WIG20 okursie wykonania 3.200 pkt, jeeli warto indeksu WIG20 wynosi 3.280 pkt, akurs opcji wynosi 90 pkt? a. 0 pkt, b. 80 pkt, c. 10 pkt. 12. Ile wynosi warto czasowa opcji sprzeday na WIG20 o kursie wykonania 3.600 pkt, jeeli warto indeksu WIG20 wynosi 3.670 pkt, akurs opcji wynosi 50 pkt? a. 70 pkt, b. 20 pkt, c. 50 pkt.
115
13. Kupie opcj kupna na WIG20 zkursem wykonania 3.300 pkt. Kurs transakcji wynosi 120 pkt. Bieca warto indeksu 3.350 pkt. Indeks ronie do poziomu 3.420 pkt, co powoduje wzrost premii do poziomu 200 pkt. Po tym kursie opcj sprzedajesz. Jaka jest kwota zysku/ straty ztej inwestycji? a. 800 z, b. 700 z, c. 1.200 z. 14. Zbudowae strategi spread byka. W portfelu masz opcj kupna na WIG20 z kursem wykonania 3.000 pkt, ktr kupie za 100 pkt oraz opcj kupna zkursem wykonania 3.200 pkt, ktr wystawie za 40 pkt. Ile zarobisz/ stracisz, jeeli kurs rozliczeniowy tych opcji wyniesie 3180 pkt? a. 1.800 z, b. 1.200 z, c. 600 z. 15. Zbudowae strategi dugi stela. Wportfelu masz opcj kupna zkursem wykonania 3.600 pkt, ktr kupie po kursie 80 pkt oraz opcj sprzeday zkursem wykonania 3.600 pkt, ktr kupie po kursie 70 pkt. Podaj punkty opacalnoci: a. 3.520 pkt oraz 3.670 pkt, b. 3.450 pkt oraz 3.750 pkt, c. 3.530 pkt oraz 3.680 pkt. 16. Analizujesz moliwo arbitrau pomidzy opcjami oraz kontraktami na WIG20. Budujesz syntetyczn dug pozycj w kontrakcie zopcji okursie wykonania 3.600 pkt. Arkusz zlece dla opcji kupna: kupno 240; sprzeda 250, natomiast dla opcji sprzeday: kupno 120, sprzeda 129. Arkusz zlece dla kontraktw terminowych wynosi: kupno 3.748, sprzeda 3.749. Ile mona zarobi na strategii arbitraowej? a. 180 z, b. 190 z, c. 370 z.
116
Odpowiedzi: 1b 2c 3c 4b 5b 6a 7b 8c 9b 10 a 11 b 12 c 13 a 14 b 15 b 16 a
Jeeli odpowiedziae poprawnie przynajmniej na 12 pyta, oznacza to, e zadowalajco opanowae podstawow wiedz nt. opcji. Moesz teraz sprbowa swoich si, inwestujc wopcje, jednak pamitaj posiadasz jedynie wiedz podstawow. Aby odnosi sukcesy na tym rynku, musisz stale si doskonali.
117
118
Gieda Papierw Wartociowych w Warszawie ul. Ksica 4, 00-498 Warszawa tel. 22 628 32 32, fax 22 628 17 54 www.gpw.pl, e-mail: gpw@gpw.pl

Podstawy Inwestowania W Kontrakty I Opcje

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Podstawy Inwestowania W Kontrakty I Opcje

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Krzysztof Mejszutowicz

PR ZEWODNIK DL A POC Z T KUJC YCH INWESTORW

Opracowanie graficzne, skad i druk: Wydawnictwo ART art@artgroup.pl

Copyright by Gieda Papierw Wartociowych w Warszawie SA Warszawa, maj 2013

Oficjalne wydawnictwo Giedy Papierw Wartociowych w Warszawie ISBN 978-83-60510-95-4

Gieda Papierw Wartociowych wWarszawie

Gieda Papierw Wartociowych w Warszawie

Podstawy inwestowania w kontrakty terminowe i opcje

Gieda Papierw Wartociowych w Warszawie

Podstawy inwestowania w kontrakty terminowe i opcje

1.2. Sposoby rozliczania kontraktw

 dostawa instrumentu bazowego,  rozliczenie pienine.

Gieda Papierw Wartociowych w Warszawie

Podstawy inwestowania w kontrakty terminowe i opcje

Jeeli kurs instrumentu bazowego bdzie niszy od kursu terminowego, wwczas

Gieda Papierw Wartociowych w Warszawie

dla nabywcy kontraktu: (S T) x m dla wystawcy kontraktu: (T S) x m

Podstawy inwestowania w kontrakty terminowe i opcje

1.3. Dwignia finansowa

Gieda Papierw Wartociowych w Warszawie

Podstawy inwestowania w kontrakty terminowe i opcje

Stopa zwrotu = kwota rozliczenia/ warto depozytu = 1.000 z / 1.500 z = 67%

Gieda Papierw Wartociowych w Warszawie

1.4. Zamknicie pozycji przed terminem wyganicia

Podstawy inwestowania w kontrakty terminowe i opcje

inwestor A kupujcy kontrakt, inwestor B wystawiajcy kontrakt.

Gieda Papierw Wartociowych w Warszawie

Po zamkniciu pozycji Inwestor B SPRZEDA Inwestor C KUPNO

Podstawy inwestowania w kontrakty terminowe i opcje

1.6. Mechanizm rwnania do rynku

Gieda Papierw Wartociowych w Warszawie

Podstawy inwestowania w kontrakty terminowe i opcje

Gieda Papierw Wartociowych w Warszawie

= (3020 pkt 3002 pkt) x 10 z = + 18 pkt x 10 z = + 180 z = + 180 z

Wariant 2. inwestor otwiera pozycj na sesji T, po czym zamyka na sesji T+2

= + 270 z 240 z + 380 z = + 410 z

Wariant 3. inwestor zamyka pozycj na sesji T+3

Po sesji T+3 = (3058 pkt 3043 pkt) x 10 z = + 15 pkt x 10 z = + 150 z

= + 150 z + 410 z = + 560 z

1.7. Depozyty zabezpieczajce

Podstawy inwestowania w kontrakty terminowe i opcje

Gieda Papierw Wartociowych w Warszawie

= (3400 pkt 3350 pkt) x 10 z = + 50 pkt x 10 z = + 500 z (zysk)

Saldo rodkw wdepozycie Nabywca kontraktu

Zysk/Strata Wystawca kontraktu

= (3350 pkt 3400 pkt) x 10 z = - 50 pkt x 10 z = - 500 z (strata)

Saldo rodkw wdepozycie Wystawca kontraktu

Podstawy inwestowania w kontrakty terminowe i opcje

Sesja T+1 3460 pkt = 3460 pkt x 10 z x 6% = 2076 z

Sesja T+2 3340 pkt = 3340 pkt x 10 z x 6% = 2004 z

Sesja T+3 3250 pkt = 3350 pkt x 10 z x 6% = 1950 z

Gieda Papierw Wartociowych w Warszawie

1.8. Standardy kontraktw terminowych

Podstawy inwestowania w kontrakty terminowe i opcje

Gieda Papierw Wartociowych w Warszawie

1.8.1. Standard kontraktw terminowych na indeksy giedowe

Podstawy inwestowania w kontrakty terminowe i opcje

Cykl wygasania kontraktw na WIG20 przedstawia si nastpujco:

Dzie wyganicia Pierwszy dzie obrotu

Gieda Papierw Wartociowych w Warszawie

Ostateczny kurs rozliczeniowy

1.8.2. Standard kontraktw terminowych na akcje

Podstawy inwestowania w kontrakty terminowe i opcje

dostawa instrumentu bazowego, rozliczenie pienine.