Encyklika Lumen Fidei PDF

LIBRERIA EDITRICE VATICANA 2013 Wydawnictwo WAM - Ksia Jezuici, 2013 ENCYKLIKA LUMEN FIDEI
FRANCISZEK
OJCIEC WITY
LUMEN FIDEI
DO BISKUPW PREZBITERW I DIAKONW DO OSB KONSEKROWANYCH I DO WSZYSTKICH WIERNYCH WIECKICH O WIERZE
ENCYKLIKA
Wydawnictwo WAM
ENCYKLIKA
LUMEN FIDEI
OJCA WITEGO
FRANCISZKA
DO BISKUPW PREZBITERW I DIAKONW DO OSB KONSEKROWANYCH I DO WSZYSTKICH WIERNYCH WIECKICH O WIERZE
LUMENFIDEI FIDEI LUMEN

OJCA WITEGO
OJCA WITEGO
ENCYKLIKA ENCYKLIKA
FRANCISZKA
DO BISKUPW
DO BISKUPW
FRANCISZKA
PREZBITERW I DIAKONW DO OSB KONSEKROWANYCH DO OSB KONSEKROWANYCH IDO WSZYSTKICH WIERNYCH WIECKICH
OWIERZE I DO WSZYSTKICH WIERNYCH WIECKICH
PREZBITERW IDIAKONW
O WIERZE
LIBRERIA EDITRICE VATICANA 2013
Wydawnictwo WAM - Ksia Jezuici, 2013
Andrzej Sochacki
Projekt okadki:
WYDAWNICTWO WAM ul. Kopernika 26 31-501 Krakw tel. 12 62 93 200 faks 12 42 95 003 e-mail: wam@wydawnictwowam.pl www.wydawnictwowam.pl DZIA HANDLOWY tel. 12 62 93 254-255 faks 12 62 93 496 e-mail: handel@wydawnictwowam.pl KSIGARNIA WYSYKOWA tel. 12 62 93 260, 12 62 93 446-447 faks 12 62 93 261 e.wydawnictwowam.pl
tym wyraeniem tradycja Kocioa nazwaa wielki dar przyniesiony przez Jezusa, ktry tak oto przedstawia si w Ewangelii w. Jana: Ja przyszedem na wiat jako wiato, aby nikt, kto we Mnie wierzy, nie pozostawa w ciemnoci (12, 46). Rwnie w. Pawe wyraa si tymi sowami: Albowiem Bg, Ten, ktry rozkaza ciemnociom, by zajaniay wiatem, zabysn w naszych sercach (2 Kor 4, 6). W wiecie pogaskim, spragnionym wiata, rozwin si kult boga Soca, Sol invictus, przyzywanego o wicie. Cho soce wstawao codziennie, wiadomo byo, e nie potrafi swym wiatem ogarn caej egzystencji czowieka. Soce nie owieca bowiem caej rzeczywistoci; jego promie nie potrafi przenikn w mroki mierci, gdzie ludzkie oko zamyka si na jego wiato. Nie spotkano nigdy nikogo twierdzi w. Justyn Mczennik gotowego umrze za sw wiar wsoce1.Chrzecijanie, wiadomi, jak wielki horyzont otwiera przed nimi wiara, nazywali Chrystusa prawdziwym socem, ktrego promienie daj ycie2. Do Marty, opakujcej mier brata azarza, Jezus mwi: Czy nie powiedziaem ci, e jeli uwierzysz, ujrzysz chwa Bo? (J 11, 40).
Dialog zydem Tryfonem, 121, 2: PG 6, 758. w. Klemens Aleksandryjski, Protrepticos, IX: (Zachta Grekw), IX: PG 8, 195.
1 2
1.
wiato wiary:
Kto wierzy, widzi; widzi dziki wiatu owiecajcemu cay przebieg drogi, poniewa przychodzi ono do nas od zmartwychwstaego Chrystusa, niezachodzcej nigdy gwiazdy porannej.
Zudne wiato?
2. Jednake kiedy mwimy otym wietle wiary, moemy spotka si z zastrzeeniem ze strony wspczesnych nam ludzi. Wnowoytnej epoce uznano, e takie wiato mogo wystarczy staroytnym spoeczestwom, ale nie jest potrzebne wnowych czasach, kiedy czowiek sta si dojrzay, szczyci si swoim rozumem, pragnie wnowy sposb bada przyszo. Wtym sensie wiara jawia si jako wiato iluzoryczne, przeszkadzajce czowiekowi w odwanym zdobywaniu wiedzy. Mody Nietzsche zachca swoj siostr Elbiet, by podja ryzyko, przemierzajc nowe drogi [...] w niepewnoci autonomicznego posuwania si naprzd. I dodawa: W tym punkcie rozchodz si drogi ludzkoci: jeli chcesz osign pokj duszy iszczcie, to wierz, ale jeli chcesz by uczniem prawdy, wwczas badaj3. Wierzenie rzekomo przeciwstawia si poszukiwaniu. Wychodzc z tego zaoenia, Nietzsche bdzie krytykowa chrzecijastwo za to, e pomniejszyo zasig ludzkiej egzystencji, pozbawiajc ycie nowoci iprzygody. Wiara stanowiaby wic iluBrief an Elisabeth Nietzsche (11 czerwca 1865), w:Werke in drei Bnden, Mnchen 1954, 953 n.
3
zj wiata, utrudniajc nam, ludziom wolnym, drog ku przyszoci. 3. Wtym procesie wiara zostaa wkocu skojarzona z ciemnoci. Uznano, e mona j zachowa, znale dla niej przestrze, aby moga wspistnie ze wiatem rozumu. Przestrze dla wiary otwieraa si tam, gdzie rozum nie mg owieci, gdzie czowiek ju nie mg mie pewnoci. Pojmowano wic wiar jako ucieczk spowodowan przez brak wiata, pod wpywem lepego uczucia, albo jako subiektywne wiato, zdolne by moe rozpali serce, dostarczy prywatnej pociechy, ale ktrego nie mona zaproponowa innym jako obiektywne, wsplne wiato owiecajce drog. Stopniowo dostrzegano jednak, e wiato autonomicznego rozumu nie potrafi wystarczajco rozjani przyszoci; wkocu kryje si ona wmroku ipozostawia czowieka zlkiem przed nieznanym. Itak czowiek zrezygnowa zposzukiwania wielkiego wiata, by zadowoli si maymi wiatekami, ktre owiecaj krtk chwil, ale s niezdolne do otwarcia drogi. Gdy brakuje wiata, wszystko staje si niejasne, nie mona odrni dobra od za, drogi prowadzcej do celu od drogi, na ktrej bdzimy bez kierunku.
wiato, ktre na nowo trzeba odkry
4. Dlatego pilne staje si odzyskanie wiata, ktre jest waciw cech wiary, bo kiedy ganie 7
jej pomie, wszystkie inne wiata trac wkocu swj blask. wiato wiary ma bowiem szczeglny charakter, poniewa jest zdolne owietli cae ycie czowieka. eby za wiato byo tak potne, nie moe pochodzi od nas samych, musi pochodzi z bardziej pierwotnego rda, musi ostatecznie pochodzi od Boga. Wiara rodzi si wspotkaniu zBogiem ywym, ktry nas wzywa i ukazuje nam swoj mio, mio nas uprzedzajc, na ktrej moemy si oprze, by trwa niezomnie ibudowa ycie. Przemienieni przez t mio, otrzymujemy nowe oczy, dowiadczamy, e jest wniej zawarta wielka obietnica peni ikierujemy spojrzenie wprzyszo. Wiara, ktr przyjmujemy od Boga jako dar nadprzyrodzony, jawi si jako wiato na drodze, wskazujce kierunek naszej wdrwki wczasie. Zjednej strony pochodzi ona zprzeszoci, jest wiatem pamici oZaoycielu, oyciu Jezusa, gdzie objawia si Jego wpeni wiarygodna mio, zdolna zwyciy mier. Lecz jednoczenie, ze wzgldu na to, e Chrystus zmartwychwsta iprzeprowadza nas poza prg mierci, wiara jest wiatem bijcym z przyszoci, ktre otwiera przed nami wielkie horyzonty i kieruje nas poza nasze odosobnione ja ku szerokiej komunii. Rozumiemy wic, e wiara nie mieszka wmroku; jest ona wiatem dla naszych ciemnoci. Dante wBoskiej komedii, wRaju, po wyznaniu swojej wiary przed w. Piotrem, opisuje j jako iskr, / co wrozwicie coraz szerszymi ogniami si pali / ijest m gwiazd 8
na nieba zenicie.4 Wanie o tym wietle wiary chciabym mwi, aby powikszao si, by owietlao teraniejszo i stao si gwiazd ukazujc horyzonty naszej drogi wczasach, wktrych czowiek szczeglnie potrzebuje wiata. 5. Przed swoj mk Pan zapewnia Piotra: Ja prosiem za tob, eby nie ustaa twoja wiara (k 22, 32). Nastpnie poleci mu, by utwierdza braci wtej wanie wierze. wiadomy zadania powierzonego Piotrowi, Benedykt XVI zechcia ogosi obecny Rok Wiary, czas aski, pomagajcy nam dowiadczy wielkiej radoci, jak daje wiara, oywi poznanie szerokich horyzontw, jakie odsania wiara, by j wyznawa wjej jednoci iwpeni, wierni pamici Pana, umacniani Jego obecnoci i dziaaniem Ducha witego. Przewiadczenie wiary, ktra czyni ycie wielkim ipenym, skoncentrowane na Chrystusie imocy Jego aski, oywiao posannictwo pierwszych chrzecijan. W Aktach mczennikw czytamy taki dialog rzymskiego prefekta Rusticusa z chrzecijaninem Hieraxem: Gdzie s twoi rodzice? pyta sdzia mczennika, a ten odpowiedzia: Naszym prawdziwym ojcem jest Chrystus, anasz matk wiara wNiego.5 Dla tych chrzecijan wiara jako spotkanie zBogiem ywym objawionym wChrystusie, bya matk, poniewa wydawaa ich na wiato dzienne, rodzia wnich Boe ycie, nowe dowiadcze4 5
Raj, XXIV, 145-147 (tum. Edward Porbowicz). Acta Sanctorum, IJunii, 21.
nie, pen blasku wizj ycia, dlatego byli gotowi zoy do koca publiczne wiadectwo. 6. Rok Wiary rozpocz si w50.rocznic otwa rcia Soboru Watykaskiego II. Ta zbieno pozwala nam dostrzec, e Vaticanum II by Soborem o wierze,6 poniewa wezwa nas, bymy w centrum naszego ycia kocielnego i osobistego postawili prymat Boga wChrystusie. Koci nie zakada bowiem nigdy wiary jako faktu oczywistego, lecz jest wiadomy, e ten Boy dar trzeba karmi i umacnia, by nadal wskazywa mu drog. Sobr Watykaski II ukaza blask wiary wludzkim dowiadczeniu, przemierzajc tym samym drogi wspczesnego czowieka. W ten sposb stao si jasne, e wiara ubogaca ludzkie istnienie we wszystkich jego wymiarach. 7. Te refleksje na temat wiary zgodne ztym wszystkim, co Magisterium Kocioa powiedziao o tej cnocie teologalnej7 pragn doczy
Nawet jeli Sobr nie traktuje bezporednio o wierze, mwi onim na kadej stronie, uznaje jej ywotny inadprzyrodzony charakter, zakada j ca imocn ina niej buduje swoj nauk. Wystarczyoby przytoczy stwierdzenia soborowe [], by zda sobie spraw zistotnej wagi, jak Sobr, zgodnie zdoktrynaln tradycj Kocioa, przypisuje wierze, prawdziwej wierze, majcej rdo wChrystusie, akana przekazu wMagisterium Kocioa (Pawe VI, Audiencja generalna, (8 marca 1967): Insegnamenti V (1967), 705). 7 Por. np. Sobr Wat. I, Konst. dogm. o wierze katolickiej Dei Filius, rozdz. III: DS 3008-3020; Sobr Wat. II, Konst. dogm. oObjawieniu Boym Dei verbum, 5; Katechizm Kocioa Katolickiego, 153-165.
6
10
do tego, co Benedykt XVI napisa wencyklikach omioci inadziei. Prawie skoczy on prac nad pierwszym szkicem encykliki o wierze. Jestem mu za to gboko wdziczny iwduchu Chrystusowego braterstwa przejmuj jego cenne dzieo, dodajc do tekstu kilka przemyle. Nastpca Piotra, wczoraj, dzi ijutro, jest bowiem zawsze wezwany do utwierdzania braci wtym niezmierzonym skarbie, jakim jest wiara, ktr Bg daje jako wiato na drodze kadego czowieka. Uznajemy wwierze, ktra jest darem Boga, cnot nadprzyrodzon przez Niego zesan, e zostaa nam ofiarowana wielka Mio, e zostao do nas skierowane dobre Sowo ie kiedy przyjmujemy to Sowo, ktrym jest Jezus Chrystus, wcielone Sowo, Duch wity przemienia nas, owieca drog przyszoci isprawia, e rosn w nas skrzyda nadziei, bymy przemierzali t drog z radoci. Wiara, nadzieja i mio w godnym podziwu poczeniu kieruj ycie chrzecijaskie do penej komunii zBogiem. Jak drog odsania przed nami wiara? Skd pochodzi jej potne wiato, pozwalajce owieci drog udanego ibogatego wowoce ycia?
I.
MYMY UWIERZYLI MIOCI (por. 1J 4, 16)

Abraham, nasz ojciec wwierze
8. Wiara otwiera nam drog itowarzyszy nam na przestrzeni dziejw. Dlatego jeli chcemy zrozumie, czym jest wiara, powinnimy opowiedzie jej histori, drog ludzi wierzcych, oktrej wpierwszym rzdzie wiadczy Stary Testament. Szczeglne miejsce naley si Abrahamowi, naszemu ojcu wwierze. Wjego yciu wydarza si rzecz wstrzsajca: Bg kieruje do niego Sowo, objawia si jako Bg, ktry mwi i wzywa po imieniu. Wiara wie si ze suchaniem. Abraham nie widzi Boga, ale syszy Jego gos. Wten sposb wiara otrzymuje osobisty charakter. Dlatego Bg nie jest Bogiem jakiego miejsca ani nawet Bogiem zwizanym zjakim specyficznym witym czasem, ale jest Bogiem osoby, Bogiem wanie Abrahama, Izaaka iJakuba, zdolnym do nawizania kontaktu zczowiekiem ido ustanowienia z nim przymierza. Wiara stanowi odpowied na Sowo skierowane do osoby, dan pewnemu Ty, ktre nas woa po imieniu. 9. To, co Sowo mwi do Abrahama, skada si z wezwania i obietnicy. Przede wszystkim jest wezwaniem do wyjcia z wasnej ziemi, zaproszeniem do otwarcia si na nowe ycie, jest 13
pocztkiem wyjcia, ktre otwiera drog ku nieoczekiwanej przyszoci. Wizja, jak wiara da Abrahamowi, bdzie zawsze zwizana z tym krokiem naprzd, jaki trzeba zrobi: wiara widzi wtakiej mierze, wjakiej si posuwa, wjakiej wchodzi wprzestrze otwart przez Sowo Boe. Sowo to zawiera ponadto obietnic: twoje potomstwo bdzie liczne, bdziesz ojcem wielkiego narodu (por. Rdz 13, 16; 15, 5; 22, 17). To prawda, e jako odpowied na uprzedzajce j Sowo, wiara Abrahama bdzie zawsze aktem pamici. Jednak ta pami, bdc pamici oobietnicy, nie zamyka si wprzeszoci, staje si zdolna otworzy na przyszo, owieci przemierzan drog. Wida wic, e wiara, jako pami oprzyszoci, memoria futuri, jest cile zwizana znadziej. 10. Tym, co ma zrobi Abraham, jest powierzenie si Sowu. Wiara rozumie, e sowo, rzecz pozornie krtkotrwaa i ulotna, gdy wypowiedziane jest przez Boga wiernego, staje si rzecz najbardziej pewn iniewzruszon ze wszystkich, tym, co sprawia, e moliwa jest nasza dalsza wdrwka wczasie. Wiara przyjmuje to Sowo jako mocn ska, na ktrej mona budowa jak na solidnych fundamentach. Dlatego wBiblii wiara jest okrelona hebrajskim sowem emnah, pochodzcym od czasownika amn, ktrego rdze znaczy podtrzyma. Pojcie emnah moe oznacza zarwno wierno Boga, jak i wiar czowieka. Czowiek wierny otrzymuje si, po14
wierzajc si wrce Boga wiernego. Nawizujc do obu znacze tego sowa obecnych rwnie w odpowiadajcych im wyrazach: greckim (pists) iaciskim (fidelis) w. Cyryl Jerozolimski podkrela godno chrzecijanina, ktry otrzymuje to samo imi co Bg: jeden idrugi nazywani s wiernymi.8 w. Augustyn tak to wyjania: Czowiek wierzy obietnicom Boga. Bg wierny spenia to, co przyrzek czowiekowi.9 11. Jeszcze jeden aspekt historii Abrahama jest wany dla zrozumienia jego wiary. Sowo Boe, nawet jeli niesie ze sob nowo i zaskoczenie, nie jest czym odlegym od dowiadczenia Patriarchy. W gosie, ktry zwraca si do Abrahama, rozpoznaje on gbokie wezwanie, od zawsze wpisane wjego wntrzu. Bg czy swoj obietnic zmiejscem, wktrym ycie czowieka jawi si zawsze jako obiecujce: jest wnim ojcostwo, zrodzenie nowego ycia: ona twoja, Sara, urodzi ci syna, ktremu dasz imi Izaak (Rdz 17, 19). Bg proszcy Abrahama, by cakowicie Mu si powierzy, objawia si jako rdo, od ktrego pochodzi wszelkie ycie. Wten sposb wiara wie si zBoym ojcostwem, zktrego powstaje stworzenie: Bg wzywajcy Abrahama jest Bogiem Stwrc, Tym, ktry powouje do istnienia to, co nie istnieje (Rz 4, 17), Tym, ktry wybra nas przed zaoeniem wiata, [...] przeznaczy nas
8 9
Por. Katechezy, V, 1: PG 33, 505A. In Psal. 32, II, s. I, 9; PL 36, 284.
15
dla siebie jako przybranych synw (Ef 1, 4-5). Wiara wBoga owieca najgbsze pokady jestestwa Abrahama, pozwala mu rozpozna rdo dobroci, ktra jest pocztkiem wszystkiego, atake stwierdzi, e jego ycie nie wywodzi si znicoci lub zprzypadku, lecz zwezwania imioci do osoby. Tajemniczy Bg, ktry go wezwa, nie jest Bogiem obcym, ale Tym, ktry jest pocztkiem wszystkiego iwszystko podtrzymuje. Wielka prba wiary Abrahama, zoenie w ofierze syna Izaaka, pokazuje, do jakiego stopnia ta pierwotna mio zdolna jest zagwarantowa ycie take po mierci. Sowo, ktre byo zdolne powoa do ycia syna wjego ciele obumarym oraz w obumarym onie bezpodnej Sary (por. Rz 4, 19), bdzie mogo rwnie by gwarancj obietnicy zwizanej z przyszoci, niezalenie od wszelkich grb lub niebezpieczestw (por. Hbr 11, 19; Rz 4, 21).
Wiara Izraela
12. Historia ludu Izraela wKsidze Wyjcia kontynuuje drog wiary Abrahama. Wiara rodzi si ponownie zpierwotnego daru: Izrael otwiera si na dziaanie Boga, ktry pragnie go wyzwoli zjego ndzy. Wiara wezwana jest do dugiej wdrwki, by mc adorowa Pana na Synaju iobj wposiadanie ziemi obiecan. Mio Boa ma rysy ojca nioscego syna przez ca drog (por. Pwt 1, 31). Wyznanie wiary Izraela przyjmuje 16
ksztat opowiadania o dobrodziejstwach Boga, oJego dziaaniu, by wyzwoli lud igo prowadzi (por. Pwt 26, 5-11), aopowiadanie to nard przekazuje z pokolenia na pokolenie. wiato Boe wieci dla Izraela przez czyny dokonane przez Pana, wspominane iwyznawane wsprawowaniu kultu, przekazywane dzieciom przez rodzicw. Dowiadujemy si zatem, e wiato, ktre niesie wiara, zwizane jest z konkretnym opowiadaniem o yciu, z wdzicznym wspominaniem dobrodziejstw otrzymanych od Boga i stopniowym spenianiem si Jego obietnic. Wyrazia to bardzo dobrze gotycka architektura: w wielkich katedrach wiato dochodzi znieba przez witrae, na ktrych przedstawiona jest historia wita. wiato Boe dociera do nas przez opowiadanie oJego Objawieniu, dlatego potrafi owieci nasz drog wczasie, przypominajc oBoych dobrodziejstwach, pokazujc, jak speniaj si Jego obietnice. 13. Historia Izraela ukazuje nam rwnie pokus niewiary, ktrej lud wielokrotnie ulega. Przeciwiestwo wiary jawi si tutaj jako bawochwalstwo. Gdy Mojesz rozmawia zBogiem na Synaju, lud nie potrafi znie tajemnicy ukrytego oblicza Boego, nie potrafi wytrzyma czasu oczekiwania. Wiara ze swej natury wymaga wyrzeczenia si chci natychmiastowego posiadania, jakie zdaje si ofiarowa widzenie, jest zaproszeniem, by otworzy si na rdo wiata, szanujc tajemni17
c Oblicza, ktre zamierza objawi si osobicie iwodpowiednim czasie. Martin Buber przytacza definicj bawochwalstwa, podan przez rabina zKocka. Zbawochwalstwem mamy do czynienia wwczas, gdy zwraca si pene szacunku oblicze do oblicza, ktre nie jest obliczem.10 Zamiast wierzy wBoga, czowiek woli czci boka, ktrego oblicze mona utrwali iktrego pochodzenie jest znane, bo zosta przez nas uczyniony. W przypadku boka nie ma niebezpieczestwa ewentualnego powoania, ktre wymagaoby wyrzeczenia si wasnego poczucia bezpieczestwa, poniewa boki maj usta, ale nie mwi (Ps 115, 5). Rozumiemy wic, e boek jest pretekstem do tego, by postawi samych siebie wcentrum rzeczywistoci, adorujc dzieo wasnych rk. Czowiek, gdy traci zasadnicze ukierunkowanie, ktre spaja jego ycie, gubi si wwielorakoci swoich pragnie. Wzbraniajc si przed oczekiwaniem na czas obietnicy, rozprasza si na tysice chwil swojej historii. Dlatego bawochwalstwo jest zawsze politeizmem, poruszaniem si bez celu od jednego pana do drugiego. Bawochwalstwo nie wskazuje jednej drogi, lecz wiele szlakw, ktre nie prowadz do wyranego celu, a raczej tworz labirynt. Kto nie chce zawierzy si Bogu, zmuszony jest sucha gosw wielu bokw, woajcych do niego: Zdaj si na mnie! Wiara, poniewa zwizana jest znawrceniem, jest przeciwiestwem bawo10
M.Buber, Opowieci chasydw, Pozna 1986.
18
chwalstwa; jest odsuwaniem si od bokw, by powrci do Boga ywego dziki osobistemu spotkaniu. Wierzy to znaczy powierzy si miosiernej mioci, ktra zawsze przyjmuje i przebacza, wspiera i ukierunkowuje egzystencj, okazuje si potna wswej zdolnoci prostowania wypacze naszej historii. Wiara polega na gotowoci otwarcia si na wci now przemian dokonywan przez Boe wezwanie. Oto paradoks: zwracajc si nieustannie do Pana, czowiek znajduje sta drog, co uwalnia go od chaotycznych ruchw, do jakich zmuszaj go boki. 14. W wierze Izraela pojawia si take posta Mojesza, porednika. Lud nie moe oglda oblicza Boga. To Mojesz rozmawia zJahwe na grze iprzekazuje wszystkim wol Pana. Dziki tej obecnoci porednika Izrael nauczy si wdrowa zjednoczony. Akt wiary pojedynczego czowieka wpisuje si we wsplnot, we wsplne my ludu, ktry wwierze jest jakby jednym czowiekiem, synem moim pierworodnym, jak Bg nazwie caego Izraela (por. Wj 4, 22). Porednictwo nie staje si przeszkod, lecz otwarciem: w spotkaniu z innymi kierujemy spojrzenie ku przerastajcej nas prawdzie. J. J. Rousseau skary si, e nie moe osobicie zobaczy Boga: Ilu ludzi midzy Bogiem amn!11 Czy to takie proste inaturalne, e Bg poszed do Mojesza, eby
11
mile, Paris 1966, 387.
19
mwi do Jeana Jacquesa Rousseau?.12 Biorc za punkt wyjcia indywidualistyczn i ograniczon koncepcj poznania, nie mona zrozumie sensu porednictwa, tej zdolnoci uczestniczenia wwizji drugiego czowieka, dzielenia si poznaniem, bdcym poznaniem waciwym mioci. Wiara jest bezinteresownym darem Boga, ktry wymaga pokory iodwagi, by zaufa izawierzy si, iwten sposb dostrzec wietlan drog spotkania midzy Bogiem iludmi, histori zbawienia.
Penia wiary chrzecijaskiej
15. Abraham [...] rozradowa si z tego, e ujrza mj dzie ujrza [go] iucieszy si (J 8, 56). Zgodnie ztymi sowami Jezusa, wiara Abrahama kierowaa si ku Niemu, bya w pewnym sensie antycypowan wizj Jego tajemnicy. Tak pojmuje to w. Augustyn, gdy twierdzi, e Patriarchowie zbawili si w wierze, nie w wierze w Chrystusa, ktry ju przyszed, ale w wierze w nadchodzcego Chrystusa, w wierze skierowanej ku przyszemu wydarzeniu Jezusa.13 Wiara chrzecijaska skoncentrowana jest na Chrystusie, jest wyznawaniem, e Jezus jest Panem ie Bg wskrzesi Go z martwych (por. Rz 10, 9). Wszystkie wtki Starego Testamentu zbiegaj si wChrystusie, On staje si ostatecznym tak dla wszystkich obietnic, fundamentem naszego osta12 13
Lettre Christophe de Beaumont, Lausanne 1993, 110. Por. In Ioh. Evang., 45, 9: PL 35, 1722-1723.
20
tecznego Amen, powiedzianego Bogu (por. 2 Kor 1, 20). Historia Jezusa jest penym objawieniem wiarygodnoci Boga. Jeli Izrael wspomina wielkie dziea mioci Boej, ktre stanowiy centrum jego wyznania i otwieray wzrok jego wiary, obecnie ycie Jezusa jawi si jako miejsce ostatecznej interwencji Boga, najwyszy przejaw Jego mioci do nas. WJezusie Bg nie kieruje do nas dodatkowego sowa, pord tylu innych, ale swoje odwieczne Sowo (por. Hbr 1, 1-2). Bg nie mg da nam wikszej gwarancji, by nas zapewni oswojej mioci, jak przypomina nam w. Pawe (por. Rz 8, 31-39). Tak wic wiara chrzecijaska jest wiar w Mio pen, w jej skuteczn moc, wjej zdolno przemieniania wiata i wyjaniania czasu: Mymy poznali i uwierzyli mioci, jak Bg ma ku nam (1 J 4, 16). Wmioci Boej, objawionej wJezusie, wiara dostrzega fundament, na ktrym opiera si rzeczywisto ijej ostateczne przeznaczenie. 16. Najwyszym dowodem wiarygodnoci mioci Chrystusa jest Jego mier za czowieka. Jeli oddanie ycia za przyjaci jest najwyszym dowodem mioci (por. J 15, 13), Jezus ofiarowa swoje za wszystkich, rwnie za tych, ktrzy byli nieprzyjacimi, by wten sposb przemieni serce. Oto dlaczego Ewangelici godzin Krzya postrzegali jako szczytowy moment spojrzenia wiary: wtej godzinie janieje blask wielkoci igbi Boej mioci. w. Jan tutaj umieci swoje 21
uroczyste wiadectwo, gdy wraz zMatk Jezusa patrzy na Tego, ktrego przebili (por. J 19, 37): Zawiadczy to ten, ktry widzia, awiadectwo jego jest prawdziwe. On wie, e mwi prawd, abycie iwy wierzyli (J 19, 35). Wswoim dziele Idiota F. M. Dostojewski wkada wusta bohatera, ksicia Myszkina, patrzcego na obraz martwego Chrystusa wgrobie, dzieo Hansa Holbeina modszego nastpujce sowa: Z powodu tego obrazu kto mgby straci wiar.14 Obraz ukazuje bowiem wsposb bardzo brutalny niszczce skutki dziaania mierci na ciele Chrystusa. A jednak to wanie przez kontemplowanie mierci Jezusa umacnia si wiara, otrzymujc olniewajce wiato, gdy jawi si ona jako wiara w Jego niewzruszon mio ku nam, zdoln wej w mier, aby nas zbawi. Jest rzecz moliw wierzy w t mio, ktra nie uchyla si od mierci, aby pokaza, jak bardzo mnie kocha; jej bezgraniczno przezwycia wszelkie podejrzenia ipozwala nam wpeni zawierzy si Chrystusowi. 17. Ot, mier Chrystusa odsania cakowit wiarygodno mioci Boej, gdy patrzymy na ni w wietle Jego zmartwychwstania. Chrystus zmartwychwstay jest wiarygodnym wiadkiem, (por. Ap 1, 5; Hbr 2, 17), solidnym wsparciem dla naszej wiary. Jeeli Chrystus nie zmartwych14
Cz II, IV.
22
wsta, daremna jest wasza wiara stwierdza w. Pawe (1 Kor 15, 17). Gdyby mio Ojca nie sprawia, e Jezus powsta z martwych, gdyby nie zdoaa przywrci ycia Jego ciau, nie byaby mioci wpeni wiarygodn, zdoln owieci rwnie cienie mierci. Gdy w. Pawe mwi oswoim nowym yciu wChrystusie, ma na myli wiar wSyna Boego, ktry umiowa mnie i samego siebie wyda za mnie (Ga 2, 20). Ta wiara w Syna Boego jest z pewnoci wiar Apostoa Narodw w Jezusa, ale zakada take wiarygodno Jezusa, majc swoj podstaw wJego mioci a do mierci, ale take wJego byciu Synem Boym. Wanie dlatego, e Jezus jest Synem, e jest cakowicie zakorzeniony wOjcu, mg zwyciy mier ipozwoli zajanie peni ycia. Nasza kultura stracia zdolno dostrzegania konkretnej obecnoci Boga, Jego dziaania wwiecie. Uwaamy, e Bg znajduje si wzawiatach, na innym poziomie rzeczywistoci, oddzielony od naszych konkretnych relacji. Gdyby jednak tak byo, gdyby Bg nie by zdolnym do dziaania wwiecie, Jego mio nie byaby prawdziwie potna, prawdziwie rzeczywista, azatem nie byaby nawet prawdziw mioci, zdoln zapewni to szczcie, ktre obiecuje. Wwczas byoby cakowicie obojtne, czy si wNiego wierzy, czy nie wierzy. Natomiast chrzecijanie wyznaj konkretn ipotn mio Boga, ktry naprawd dziaa whistorii idecyduje ojej ostatecznym przeznaczeniu. T mio mona spotka, ona 23
objawia si w peni w mce, mierci i zmartwychwstaniu Chrystusa. 18. Penia, do ktrej Jezus doprowadza wiar, ma jeszcze jeden decydujcy aspekt. W wierze Chrystus nie jest tylko Tym, w ktrego wierzymy, najwyszym objawieniem mioci Boej, ale take Tym, z ktrym si jednoczymy, aby mc wierzy. Wiara nie tylko patrzy na Jezusa, ale patrzy z punktu widzenia Jezusa, Jego oczami: jest uczestnictwem w Jego sposobie patrzenia. W wielu dziedzinach ycia zawierzamy innym osobom, znajcym sprawy lepiej od nas. Mamy zaufanie do architekta, ktry buduje nasz dom, do farmaceuty, ktry daje nam lekarstwo majce nas uzdrowi, do adwokata bronicego nas wsdzie. Potrzebujemy rwnie kogo, kto byby wiarygodnym ekspertem w sprawach Boga. Jezus, Jego Syn, jawi si jako Ten, kto poucza oBogu (por. J 1, 18). ycie Chrystusa, Jego sposb poznania Ojca, ycie cakowicie w relacji z Nim, otwiera przed yciem ludzkim now przestrze, imy moemy wni wej. w. Jan wyrazi donioso osobistej relacji zJezusem dla naszej wiary, posugujc si na rne sposoby czasownikiem wierzy. Oprcz wierzy, e prawd jest to, co mwi Jezus (por. J 14, 10; 20, 31), Jan uywa take wyrae: wierzy Jezusowi oraz wierzy w Jezusa. Wierzymy Jezusowi, gdy przyjmujemy Jego sowo, Jego wiadectwo, poniewa On jest prawdomwny (por. J 6, 30). Wierzymy w Je24
zusa, gdy przyjmujemy Go osobicie wnaszym yciu, przyczajc si do Niego wmioci oraz idc za Nim na naszej drodze (por. J 2, 11; 6, 47; 12, 44). By umoliwi nam poznanie Go, przyjcie i naladowanie, Syn Boy przyj nasze ciao, i dziki temu patrzy na Ojca take w sposb ludzki, bdc w drodze i yjc w czasie. Wiara chrzecijaska jest wiar we Wcielenie Sowa oraz wJego zmartwychwstanie wciele; jest wiar w Boga, ktry zbliy si do nas tak bardzo, e wszed wnasze dzieje. Wiara wSyna Boego, ktry sta si czowiekiem wJezusie zNazaretu, nie oddala nas od rzeczywistoci, ale pozwala nam poj jej najgbsze znaczenie, odkry, jak bardzo Bg kocha ten wiat i wci kieruje go ku sobie; powoduje to, e chrzecijanin angauje si coraz bardziej imocniej przeywa swoj wdrwk na ziemi.
Zbawienie przez wiar
19. Wychodzc od tego uczestnictwa w sposobie patrzenia Jezusa, aposto Pawe w swoich pismach da nam opis ycia czowieka wierzcego. Wierzcy, przyjmujc dar wiary, zostaje przemieniony w nowe stworzenie. Otrzymuje nowe istnienie, istnienie synowskie, staje si synem w Synu. Abba Ojciec jest najbardziej charakterystycznym sowem dowiadczenia Jezusa, ktre staje si centrum dowiadczenia chrzeci25
jaskiego (por. Rz 8, 15). ycie w wierze, jako ycie synowskie, jest uznaniem pierwotnego iradykalnego daru, bdcego upodstaw egzystencji czowieka, imona je wyrazi wzdaniu w. Pawa, skierowanym do Koryntian: C masz, czego by nie otrzyma? (1 Kor 4, 7). To wanie stanowi kontekst polemiki w. Pawa zfaryzeuszami, dyskusji na temat zbawienia przez wiar albo przez uczynki prawa. w. Pawe odrzuca postaw czowieka pragncego usprawiedliwi samego siebie przed Bogiem poprzez wasne uczynki. Taki czowiek, nawet jeli zachowuje przykazania, nawet jeli peni dobre uczynki, stawia wcentrum siebie inie uznaje, e rdem dobroci jest Bg. Kto tak postpuje, kto chce by rdem wasnej sprawiedliwoci, widzi, e szybko ona si wyczerpuje, oraz odkrywa, e nie moe nawet dochowa wiernoci prawu. Zamyka si wsobie, izolujc si od innych, aprzede wszystkim od Pana, dlatego jego ycie staje si daremne, jego uczynki jaowe, jest niczym drzewo zdala od wody. w. Augustyn tak to wyraa swoim precyzyjnym isugestywnym jzykiem: Ab eo qui fecit te noli deficere nec ad te od Tego, ktry ci uczyni, nie oddalaj si, nawet zmierzajc do siebie.15 Gdy czowiek myli, e znajdzie samego siebie oddalajc si od Boga, jego egzystencja okazuje si porak (por. k 15, 11-24). Pocztkiem zbawienia jest otwarcie si na co, co poprzedza, na pierwotny dar
15
De continentia, 4, 11: PL 40, 356.
26
potwierdzajcy ycie i zachowujcy przy yciu. Jedynie otwierajc si na ten pocztek iuznajc go, moemy by przemienieni, pozwalajc, by dokonywao si wnas zbawienie, aycie stawao si podne, pene dobrych owocw. Zbawienie przez wiar polega na uznaniu prymatu Boego daru, jak to ujmuje w. Pawe: ask bowiem jestecie zbawieni przez wiar. Ato pochodzi nie od was, lecz jest darem Boga (Ef 2, 8). 20. W centrum tej nowej logiki wiary jest Chrystus. Wiara wChrystusa zbawia nas, poniewa to wNim ycie otwiera si radykalnie na uprzedzajc nas Mio iprzemienia nas od wewntrz, dziaa wnas iznami. Wida to jasno wprzeprowadzonej przez Apostoa Narodw egzegezie tekstu zKsigi Powtrzonego Prawa, egzegezie wpisujcej si wnajgbsz dynamik Starego Testamentu. Mojesz mwi do ludu, e polecenie Boga nie jest zbyt wysokie ani zbyt odlege od czowieka. Nie powinno si mwi: Kt [...] wstpi do nieba iprzyniesie je nam? albo: Kt uda si za morze iprzyniesie je nam? (por. Pwt 30, 11-14). Pawe tumaczy t blisko sowa Boego jako rzecz zwizan zobecnoci Chrystusa wchrzecijaninie. Nie mw wsercu swoim: Kt zdoa wstpi do nieba? oczywicie po to, by Chrystusa stamtd sprowadzi na ziemi, albo: Kt zstpi do Otchani? oczywicie po to, by Chrystusa wyprowadzi spord umarych (Rz 10, 6-7). Chrystus zstpi na ziemi i zosta wskrzeszony 27
zmartwych; przez swoje Wcielenie iZmartwychwstanie Syn Boy przeszed ca drog czowieka imieszka wnaszych sercach przez Ducha witego. Wiara wie, e Bg sta si nam bardzo bliski, e Chrystus zosta nam dany jako wielki dar, przemieniajcy nas wewntrznie, ktry mieszka wnas itym samym obdarza nas wiatem owiecajcym pocztek ikoniec ycia, ca drog czowieka. 21. W ten sposb moemy poj nowo, do ktrej prowadzi nas wiara. Czowiek wierzcy przemieniony jest przez Mio, na ktr otworzy si wwierze, agdy otwiera si na t ofiarowan mu Mio, jego egzystencja wykracza poza wasne ramy. w. Pawe moe powiedzie: Teraz za ju nie ja yj, lecz yje we mnie Chrystus (Ga 2, 20) i wzywa: Niech Chrystus zamieszka przez wiar w waszych sercach (Ef 3, 17). Wwierze ja wierzcego poszerza si, by zamieszka wnim kto Inny, by y wkim Innym, iwten sposb jego ycie poszerza si wMioci. Tutaj ma miejsce dziaanie waciwe Duchowi witemu. Chrzecijanin moe mie oczy Jezusa, Jego uczucia, Jego synowsk gotowo, poniewa dany mu jest udzia w Jego Mioci, ktr jest Duch. Iwtej Mioci zyskuje si wpewien sposb spojrzenie waciwe Jezusowi. Bez tego upodobnienia wMioci, bez obecnoci Ducha, ktry rozlewa j w naszych sercach (por. Rz 5, 5), jest rzecz niemoliw wyznawa Jezusa jako Pana (por. 1 Kor 12, 3). 28
Eklezjalny wymiar wiary
22. W ten sposb ycie z wiary staje si yciem kocielnym. Kiedy w. Pawe mwi chrzecijanom w Rzymie o jednym ciele, jakie wszyscy wierzcy stanowi w Chrystusie, wzywa ich, by si nie chepili; kady powinien natomiast ocenia siebie wedug miary, jak Bg kademu w wierze wyznaczy (Rz 12, 3). Wierzcy uczy si patrze na samego siebie, biorc za punkt wyjcia wyznawan wiar. Posta Chrystusa jest zwierciadem, wktrym odkrywa wasny obraz. Aponiewa Chrystus zawiera w sobie wszystkich wierzcych, tworzcych Jego ciao, chrzecijanin pojmuje siebie wtym ciele, wpierwotnej relacji do Chrystusa ido braci w wierze. Obraz ciaa bynajmniej nie sprowadza wierzcego do prostej czci anonimowej caoci, do zwykego elementu wielkiego mechanizmu, lecz podkrela raczej yciow wi Chrystusa zwierzcymi iwszystkich wierzcych midzy sob (por. Rz 12, 4-5). Chrzecijanie stanowi jedno (por. Ga 3, 28), nie tracc swojej indywidualnoci, awsubie innym kady zyskuje do koca wasne ycie. Wtedy staje si zrozumiae, dlaczego poza tym ciaem, poza t jednoci Kocioa w Chrystusie, poza Kocioem, ktry zgodnie ze sowami Romana Guardiniego jest historycznym nonikiem penego spojrzenia Chrystusa na wiat,16 wiara
Vom Wesen katholischer Weltanschauung (1923), w: Unterscheidung des Christlichen. Gesammelte Studien 1923-1963, Mainz 1963, 24.
16
29
traci swoj miar, nie znajduje ju swojej rwnowagi, wystarczajcej przestrzeni, by si utrzyma. Wiara zkoniecznoci ma form kocieln, wyznawana jest zwntrza ciaa Chrystusa jako konkretna komunia wierzcych. Wanie z tej kocielnej przestrzeni otwiera ona poszczeglnych chrzecijan na wszystkich ludzi. Sowo Chrystusa, gdy zostaje wysuchane, moc swojego dynamizmu przeksztaca si wchrzecijaninie wodpowied, istaje si z kolei sowem wypowiadanym, wyznaniem wiary. w. Pawe twierdzi: Bo sercem przyjta wiara prowadzi do sprawiedliwoci, awyznawanie jej ustami do zbawienia (Rz 10, 10). Wiara nie jest spraw prywatn, indywidualistycznym pojciem, subiektywn opini, lecz rodzi si ze suchania, ajej przeznaczeniem jest wypowiedzie si, sta si goszeniem. Jake mieli uwierzy wTego, ktrego nie syszeli? Jake mieli usysze, gdy im nikt nie gosi? (Rz 10, 14). Wiara zatem dziaa wchrzecijaninie, poczynajc od przyjtego daru, od Mioci, ktra przyciga do Chrystusa (por. Ga 5, 6) iczyni uczestnikami drogi Kocioa, pielgrzymujcego do spenienia. Dla przemienionego wten sposb czowieka otwiera si nowy sposb widzenia, wiara staje si wiatem dla jego oczu.
II.
JEELI NIE UWIERZYCIE, NIE ZROZUMIECIE (por. Iz 7, 9)

Wiara iprawda
23. Jeeli nie uwierzycie, nie zrozumiecie. Wtaki sposb tumaczone s sowa Izajasza, skierowane do krla Achaza, wgreckiej wersji Biblii hebrajskiej, wtumaczeniu Septuaginty zrealizowanym wAleksandrii Egipskiej. Tak zatem sprawa poznania prawdy zostaa postawiona wcentrum wiary. Jednake w tekcie hebrajskim czytamy co innego. Prorok mwi wnim do krla: Jeeli nie uwierzycie, nie ostoicie si. Mamy tu do czynienia zgr sw zdwiema formami czasownika amn: uwierzycie (taaminu) oraz ostoicie si (teamenu). Krl przestraszony poteg swoich nieprzyjaci, szuka bezpieczestwa, jakie moe mu zapewni przymierze zwielkim imperium asyryjskim. Wwczas prorok wzywa go, by polega tylko na prawdziwej skale, ktra si nie chwieje Bogu Izraela. Poniewa Bg jest wiarygodny, jest rzecz rozsdn wierzy wNiego, budowa wasne bezpieczestwo na Jego sowie. Tego Boga Izajasz nieco dalej nazwie dwa razy Bogiem-Amen (por. Iz 65, 16), niewzruszonym fudamentem wiernoci przymierzu. Mona by sdzi, e wgreckiej wersji Biblii, tumaczc 31
osta si jako zrozumie, dokonano gebokiej zmiany tekstu, przechodzc od biblijnego pojcia zawierzenia Bogu do greckiego pojcia zrozumienia. Jednake ten przekad, zpewnoci dopuszczajcy dialog zkultur hellesk, nie odbiega od gbokiej dynamiki tekstu hebrajskiego. Ostoja, jak Izajasz obiecuje krlowi, zwizana jest bowiem ze zrozumieniem dziaania Boga oraz jednoci, jak nadaje On yciu czowieka i historii ludu. Prorok nawouje do zrozumienia drg Paskich, by wwiernoci Boga znale mdry zamys kierujcy wiekami. w. Augustyn zawar wswoich Wyznaniach syntez sw zrozumie iosta si, gdy mwi oprawdzie, ktrej mona zawierzy, aby mc sta mocno: Wtedy okrzepn iumocni si wTobie, [...] wTwojej prawdzie.17 Zkontekstu wiemy, e w. Augustyn pragnie ukaza, w jaki sposb ta wiarygodna prawda Boa jak wiadczy o tym Biblia jest Jego wiern obecnoci w dziejach, Jego zdolnoci scalenia razem czasu i gromadzenia rozproszonych dni czowieka.18 24. Odczytany wtym wietle tekst Izajasza prowadzi do nastpujcej konkluzji: czowiek potrzebuje poznania, potrzebuje prawdy, poniewa bez niej nie ma oparcia, nie idzie naprzd. Wiara bez prawdy nie zbawia, nie daje pewnoci naszym krokom. Pozostaje pikn bani, pro17 18
XI, 30, 40: PL 32, 825. Por. tame, 825-826
32
jekcj naszych pragnie szczcia, czym, co nas zadowala jedynie wtakiej mierze, wjakiej chcemy ulega iluzji. Albo sprowadza si do piknego uczucia, ktre daje pociech i zagrzewa, ale uzalenione jest od zmiennoci naszego ducha, zmiennoci czasw, niezdolne podtrzymywa na staej drodze wyciu. Gdyby taka bya wiara, krl Achaz miaby racj, by nie uzalenia swego ycia ibezpieczestwa swego krlestwa od emocji. Natomiast ze wzgldu na swoj wewntrzn wi zprawd wiara moe da nowe wiato, przewyszajce kalkulacje krla, poniewa jej spojrzenie siga dalej, poniewa pojmuje dziaanie Boga, ktry jest wierny swojemu przymierzu i swym obietnicom. 25. Przypominanie o wizi wiary z prawd jest dzi bardziej ni kiedykolwiek potrzebne, wanie z powodu kryzysu prawdy, jaki przeywamy. We wspczesnej kulturze czsto wystpuje tendencja do przyjmowania za jedyn prawd t zwizan ztechnik: prawdziwe jest to, co czowiek potrafi zbudowa i zmierzy dziki swojej wiedzy; jest to prawdziwe, bo funkcjonuje, atym samym czyni ycie wygodniejszym iatwiejszym. Dzisiaj wydaje si to jedyn prawd pewn, jedyn, ktr mona podzieli si z innymi, jedyn, oktrej mona dyskutowa iwsplnie si wni zaangaowa. Z drugiej strony, istniayby te prawdy jednostki, polegajce na tym, by by autentycznym wobec tego, co kady czuje wswym 33
wntrzu, prawdy wane tylko dla konkretnej osoby, ktrych nie mona zaproponowa innym z tym zamiarem, by suyy dobru wsplnemu. Zpodejrzliwoci patrzy si na wielk prawd, na prawd wyjaniajc cao ycia indywidualnego ispoecznego. Nasuwa si pytanie, czy nie taka wanie bya prawda lansowana przez wielkie systemy totalitarne ubiegego wieku, prawda narzucajca wasn globaln koncepcj, by zatrze konkretn histori pojedynczego czowieka? Pozostaje zatem jedynie relatywizm, wktrym nie interesuje ju pytanie oprawd wszystkiego, bdce w gruncie rzeczy take pytaniem o Boga. Wtej perspektywie jest logiczne, e chce si usun powizanie religii zprawd, poniewa zwizek ten byby ukorzenia fanatyzmu, dcego do zniszczenia czowieka nie podzielajcego wiary. W tym kontekcie moemy mwi o wielkim braku pamici wspczesnego wiata. Pytanie o prawd jest bowiem kwesti pa-mici, gbokiej pamici, poniewa odnosi si do czego, co nas poprzedza, iwten sposb moe potrafi nas zjednoczy ponad naszym maym i ograniczonym ja. Jest to pytanie opocztek wszystkiego, wwietle ktrego mona dostrzec cel, atym samym take sens wsplnej drogi.
Znajomo prawdy imio
26. Czy wtej sytuacji wiara chrzecijaska moe przysuy si dobru wsplnemu, wzakresie wa34
ciwego pojmowania prawdy? Aby odpowiedzie na to pytanie, trzeba zastanowi si nad rodzajem poznania waciwym wierze. Mog nam w tym pomc sowa w. Pawa: sercem przyjta wiara (Rz 10, 10). Wedug Biblii centrum czowieka stanowi serce, w ktrym spotykaj si wszystkie jego wymiary: ciao iduch; gbia osoby oraz jej otwarcie na wiat ina innych; rozum, wola iuczucia. Ot, jeli serce zdolne jest zespala razem te wymiary, to jest tak dlatego, e jest ono miejscem, gdzie otwieramy si na prawd imio izezwalamy, aby one wgbi dotkny nas iprzemieniy. Wiara przemienia ca osob, wanie wmiar, jak otwiera si ona na mio. Dziki temu zespoleniu wiary zmioci mona zrozumie form poznania waciw wierze, jej si przekonania, jej zdolno owiecania naszej drogi. Wiara poznaje wmiar jak jest zwizana zmioci, bowiem mio wnosi wiato. Zrozumienie wiary rodzi si wtedy, gdy przyjmujemy wielk mio Bo, ktra nas przemienia wewntrznie i daje nam nowe oczy, pozwalajce widzie rzeczywisto. 27. Znany jest sposb, w jaki filozof Ludwig Wittgenstein wyjani zwizek midzy wiar i pewnoci. Wedug niego, wierzenie jest podobne do dowiadczenia zakochania, pojmowanego jako co subiektywnego, czego nie mona zaproponowa jako prawdziwe dla wszystkich.19
Por. Vermischte Bemerkungen / Culture and Value, G.H. von Wright (pod redakcj), Oxford 1991, 32-33; 61-64.
19
35
Wspczesnemu czowiekowi wydaje si bowiem, e kwestia mioci nie ma nic wsplnego zprawd. Mio jawi si dzi jako dowiadczenie, zwizane ze wiatem niestaych uczu, anie zwizane ju zprawd. Czy rzeczywicie jest to adekwatny opis mioci? Rzeczywicie, mioci nie mona sprowadza do uczucia, ktre si pojawia iznika. Owszem, ma zwizek znasz uczuciowoci, ale taki, aby otworzy j na ukochan osob iwten sposb zapocztkowa drog, ktra jest wyjciem zzamknicia we wasnym ja izblianiem si do drugiej osoby, by zbudowa trwa relacj; mio dy do jednoci zukochan osob. Widzimy wic, wjakim sensie mio potrzebuje prawdy. Jedynie kiedy jest oparta na prawdzie, mio moe przetrwa wczasie, przezwyciy ulotno chwili ipozosta mocna, by wspiera wspln drog. Jeli mio nie ma odniesienia do prawdy, podlega zmiennoci uczu inie wytrzymuje prby czasu. Natomiast prawdziwa mio jednoczy wszystkie wymiary naszej osoby istaje si nowym wiatem na drodze prowadzcej do ycia wielkiego ipenego. Bez prawdy mio nie moe da trwaej wizi, nie potrafi wyprowadzi naszego ja zjego izolacji ani uwolni go od przemijalnoci, by budowa ycie iprzynosi owoc. Jeli mio potrzebuje prawdy, take prawda potrzebuje mioci. Nie mona rozdziela mioci iprawdy. Bez mioci prawda staje si zimna, bezosobowa, uciliwa dla ycia konkretnej oso
36
by. Prawda, ktrej szukamy, ta, ktra nadaje sens naszej drodze, owieca nas, gdy jestemy dotknici przez mio. Kto kocha, rozumie, e mio jest dowiadczeniem prawdy, e to ona otwiera nasze oczy, bymy mogli zobaczy ca rzeczywisto wnowy sposb, wjednoci zkochan osob. W tym sensie w. Grzegorz Wielki napisa, e amor ipse notitia est sama mio jest poznaniem, niesie z sob now logik.20 Chodzi o relacyjny sposb patrzenia na wiat, ktre staje si poznaniem dzielonym zinn osob, patrzeniem w perspektywie drugiego czowieka i wsplnym patrzeniu na wszystko. Wilhelm z Saint Thierry w redniowieczu nawizuje do tej tradycji, gdy komentuje werset zPieni nad Pieniami, wktrym umiowany mwi do umiowanej: oczy twe jak gobice (por. Pnp 1, 15).21 Te dwoje oczu wyjania Wilhelm to rozum wierzcy imio, ktre staj si jednym okiem, by dochodzi do kontemplacji Boga, gdy intelekt staje si intelektem owieconej mioci.22 28. To odkrycie mioci jako rda poznania, stanowice pierwotne dowiadczenie kadego czowieka, znajduje autorytatywny wyraz wbiblijnym pojmowaniu wiary. Cieszc si mioci, zjak Bg go wybra iustanowi jako nard, Izrael dochodzi
Homiliae in Evangelia, II, 27, 4: PL 76, 1207. Por. Expositio super Cantica Canticorum, XVIII, 88: CCL, Continuatio Mediaevalis, 87, 67. 22 Tame, XIX, 90: CCL, Continuatio Mediaevalis, 87, 69.
20 21
37
do zrozumienia jednoci planu Boego, od pocztku a do jego wypenienia. Poznanie wiary, ztej racji, e rodzi si zmioci Boej, ustanawiajcej Przymierze, jest poznaniem owiecajcym drog historii. Dlatego te w Biblii prawda i wierno wystpuj razem: Bg prawdziwy jest Bogiem wiernym, Tym, ktry dotrzymuje swoich obietnic ipozwala wczasie zrozumie swj zamys. Przez dowiadczenie prorokw, wblu wygnania iwnadziei ostatecznego powrotu do witego Miasta, Izrael poj, e prawda Boa przekracza granice jego dziejw, obejmujc cae dzieje wiata, poczynajc od stworzenia. Poznanie wiary owieca nie tylko szczegln drog jednego narodu, ale cae dzieje stworzonego wiata, od jego pocztkw a do skoczenia.
Wiara jako suchanie iwidzenie
29. Zwaywszy na to, e poznanie wiary zwizane jest zPrzymierzem zBogiem wiernym, ktry zacienia wi mioci zczowiekiem ikieruje do niego Sowo, Biblia przedstawia je jako suchanie; kojarzone jest ze zmysem suchu. w. Pawe posuy si formu, ktra staa si klasyczna: fides ex auditu wiara rodzi si ztego, co si syszy (Rz 10, 17). Poznanie zwizane ze sowem jest zawsze poznaniem osobistym, rozpoznajcym gos, otwierajcym si na niego wwolnoci iidcym za nim wposuszestwie. Dlatego w. Pawe mwi o posuszestwie wiary 38
(por. Rz 1,5; 16,26).23 Ponadto wiara jest poznaniem zwizanym z upywem czasu, ktrego potrzebuje sowo, aby si wypowiedzie: jest poznaniem, ktrego uczymy si jedynie na drodze naladowania. Suchanie pomaga dobrze ukaza zwizek midzy poznaniem imioci. Jeli chodzi opoznanie prawdy, to suchanie przeciwstawiano niekiedy widzeniu, waciwemu jakoby kulturze greckiej. O ile z jednej strony wiato umoliwia kontemplacj caoci, do ktrej czowiek zawsze aspirowa, to zdrugiej strony, wydaje si nie pozostawia miejsca dla wolnoci, poniewa zstpuje znieba idociera bezporednio do oka, nie wymagajc, by oko odpowiedziao. Ponadto wiato wydaje si skania do kontemplacji statycznej, bez odniesienia do konkretnego czasu, wktrym czowiek cieszy si icierpi. Zgodnie zt koncepcj, biblijne podejcie do poznania przeciwstawiaoby si podejciu greckiemu, ktre wposzukiwaniu cakowitego zrozumienia rzeczywistoci powizao poznanie zwidzeniem.
Bogu objawiajcemu naley okaza posuszestwo wiary (por. Rz 16, 26; por. Rz 1, 5; 2 Kor 10, 5-6), przez ktre czowiek zwolnej woli cay powierza si Bogu, okazujc pen ulego rozumu iwoli wobec Boga objawiajcego idobrowolnie uznajc Objawienie przez Niego dane. By mc okaza taka wiar, trzeba mie ask Bo uprzedzajc iwspomagajc oraz pomoce wewntrzne Ducha witego, ktry by porusza serca ido Boga zwraca, otwiera oczy rozumu iudziela wszystkim sodyczy wuznawaniu idawaniu wiary prawdzie. Aby za coraz gbsze byo zrozumienie objawienia, tene Duch wity darami swymi wiar stale udoskonala (Sobr Wat. II, Konst. dogm. oObjawieniu Boym Dei verbum, 5).
23
39
Natomiast jest jasne, e ta rzekoma opozycja nie odpowiada faktom biblijnym. Stary Testament czy obydwa rodzaje poznania, poniewa suchanie sowa Boego czy si zpragnieniem ogldania oblicza Boga. W ten sposb sta si moliwy dialog zkultur hellesk, dialog nalecy do istoty Pisma witego. Suchanie wskazuje na osobiste powoanie iposuszestwo, atake na fakt, e prawda objawia si w czasie; wzrok umoliwia peny ogld caej drogi i pozwala wpisa si wwielki Boy plan; bez tego ogldu dysponowalibymy jedynie odosobnionymi fragmentami nieznanej caoci. 30. Zwizek midzy widzeniem i suchaniem jako narzdziami poznania wiary bardzo jasno widoczny jest w Ewangelii w. Jana. W czwartej Ewangelii wierzy to sucha i jednoczenie widzie. Suchanie w wierze przebiega zgodnie z form poznania waciw dla mioci: jest to suchanie osoby, rozrniajce i rozpoznajce gos Dobrego Pasterza (por. J 10, 3-5); to suchanie nakazujce naladowanie, jak wprzypadku pierwszych uczniw, ktrzy usyszeli, jak mwi, iposzli za Jezusem (J 1, 37). Zdrugiej strony, wiara zwizana jest take z widzeniem. Niekiedy widzenie znakw dokonanych przez Jezusa poprzedza wiar, jak wwypadku ydw, ktrzy po zmartwychwstaniu azarza, ujrzawszy to, czego Jezus dokona, uwierzyli wNiego (J 11, 45). Winnych przypadkach to wiara pro40
wadzi do gbszego widzenia: jeli uwierzysz, ujrzysz chwa Bo (J 11, 40). Wkocu wiara i widzenie splataj si: Ten, kto we Mnie wierzy, wierzy [...] wTego, ktry Mnie posa. Akto Mnie widzi, widzi Tego, ktry Mnie posa (J 12, 44-45). Dziki temu zespoleniu ze suchaniem, widzenie staje si pjciem za Chrystusem, awiara jawi si jako droga widzenia, na ktrej oczy przyzwyczajaj si do spogldania wgb. Itak, wporanek wielkanocny, od Jana, ktry gdy jeszcze byo ciemno, przed pustym grobem ujrza iuwierzy (J 20, 8), przechodzimy do spojrzenia Marii Magdaleny, ktra ju widzi Jezusa (por. J 20, 14) i chce Go zatrzyma, ale zostaje zachcona do kontemplowania Go na Jego drodze do Ojca, a do penego wyznania samej Magdaleny wobec uczniw: Widziaam Pana (J 20, 18). Jak mona osign t syntez suchania iwidzenia? Staje si to moliwe gdy bierzemy za punkt wyjcia konkretn osob Jezusa, ktrego widzimy isuchamy. On jest Sowem, ktore stao si ciaem, ktrego chwa ogldalimy (por. J 1, 14). wiato wiary jest wiatem Oblicza, wktrym wida Ojca. Prawda, ktr wiara pojmuje, jest bowiem w czwartej Ewangelii objawieniem si Ojca wSynu, wJego ciele oraz wJego ziemskich czynach; t prawd mona okreli jako janiejce ycie Jezusa.24 Oznacza to, e poznanie wiary
Por. H. Schlier, Meditationen ber den Jahanneischen Begriff der Wahrheit, w: Besinnung auf das Neue Testament.
24
41
nie zachca nas do ogldania czysto wewntrznej prawdy. Prawda, jak przed nami odsania wiara, jest prawd skupion na spotkaniu zChrystusem, na kontemplacji Jego ycia, na dostrzeganiu Jego obecnoci. Wtym sensie w. Tomasz zAkwinu mwi ooculata fides Apostow wierze, ktra widzi! wobec Zmartwychwstaego widzianego wciele.25 Zobaczyli zmartwychwstaego Jezusa na wasne oczy i uwierzyli, to znaczy mogli przenikn wgbi tego, co widzieli, by wyzna Syna Boego, siedzcego po prawicy Ojca. 31. Tylko tak, przez Wcielenie, przez udzia wnaszym czowieczestwie, poznanie waciwe mioci mogo osign peni. wiato mioci rodzi si bowiem, kiedy zostaje poruszone nasze serce iprzyjmujemy tym samym wewntrzn obecno umiowanego wnas, pozwalajc nam pozna Jego tajemnic. Rozumiemy wic, dlaczego wraz ze suchaniem ipatrzeniem dla w. Jana wiara jest dotykaniem, jak stwierdza w swoim Pierwszym Licie: comy usyszeli [...], co ujrzelimy wasnymi oczami, [...], iczego dotykay nasze rce (1, 1). Przez swoje Wcielenie iprzyjcie do nas Jezus dotkn nas, idotyka rwnie dzisiaj poprzez sakramenty. Wten sposb, przemieniajc nasze serce, pozwoli nam i nadal pozwala rozpozna Go i wyznawa jako Syna Boego.
Exegetische Aufstze und Vortrge 2, Freiburg, Basel, Wien 1959, 272. 25 Por. S. Th., III, q. 55, a. 2, ad 1.
42
Dziki wierze take i my moemy Go dotkn iotrzyma moc Jego aski. w. Augustyn, komentujc fragment okobiecie cierpicej na krwotok idotykajcej Jezusa, aby j uzdrowi (por. k 8, 45-46), stwierdza: Wiara to dotykanie sercem.26 Tum cinie si wok Niego, ale nie dotyka Go osobowym dotkniciem wiary, uznajcym Jego tajemnic, to, e jest Synem objawiajcym Ojca. Dopiero kiedy zostajemy upodobnieni do Jezusa, otrzymujemy waciwe oczy, aby Go zobaczy.
Dialog midzy wiar arozumem
32. Poniewa wiara chrzecijaska gosi prawd openej mioci Boga iotwiera na potg tej mioci, dociera do najgbszego sedna dowiadczenia kadego czowieka, ktry przychodzi na wiat dziki mioci iwezwany jest do mioci, by trwa wwietle. Kierujc si pragnieniem owiecenia caej rzeczywistoci, biorc za punkt wyjcia mio Bo objawion wJezusie, starajc si kocha t sam mioci, pierwsi chrzecijanie znaleli wwiecie greckim, wjego aknieniu prawdy, odpowiedniego partnera do dialogu. Spotkanie ewangelicznego ordzia z myl filozoficzn staroytnego wiata stanowio decydujcy pomost do tego, by Ewangelia dotara do wszystkich narodw, iumoliwio owocne oddziaywanie wzajemne wiary irozumu, ktre pogbiao si wci26
credere.
Sermo 229/L, PLS 2, 576: Tangere autem corde, hoc est
43
gu wiekw, a po nasze czasy. Wswojej encyklice Fides et ratio bogosawiony Jan Pawe II pokaza, e wiara irozum wzajemnie si umacniaj.27 Gdy znajdujemy pene wiato mioci Jezusa, odkrywamy, e wkadej naszej mioci obecny by promie tego wiata, irozumiemy, jaki by jego ostateczny cel. Jednoczenie fakt, e nasza mio niesie zsob wiato, pomaga nam dostrzec drog mioci do peni cakowitego oddania si Syna Boego dla nas. Wtym dwukierunkowym odniesieniu wiato wiary owieca wszystkie nasze ludzkie relacje, ktre moemy przeywa wzjednoczeniu zmioci iczuoci Chrystusa. 33. Wyciu w. Augustyna znajdujemy znaczcy przykad tej drogi, na ktrej poszukiwanie rozumu, zjego pragnieniem prawdy ijasnoci, zostao wczone whoryzont wiary, dziki ktrej zyskao nowe zrozumienie. Zjednej strony przyjmuje on greck filozofi wiata, ktra kadzie nacisk na widzenie. Dziki spotkaniu z neoplatonizmem pozna paradygmat wiata zstpujcego zwysoka, by owieci rzeczy, iprzez to bdcego symbolem Boga. W ten sposb w. Augustyn poj Bosk transcendencj iodkry, e wszystkie rzeczy maj swoj przejrzysto, azatem mog odzwierciedla dobro Boga, Dobro. Tym samym uwolni si od manicheizmu, w ktrym tkwi wczeniej i pod ktrego wypywem myla, e
Por. Enc. Fides et ratio (14 wrzenia 1998), 73: AAS (1999), 61-62.
27
44
zo idobro nieustannie zsob walcz, mieszajc si i rozmazujc bez wyranych granic. Zrozumienie, e Bg jest wiatem, nadao jego yciu nowy kierunek, zdolno rozpoznania za, ktrego si dopuci, izwrcenia si ku dobru. Z drugiej strony, w konkretnym dowiadczeniu w. Augustyna, oczym on sam opowiada wswych Wyznaniach, decydujcym momentem na jego drodze wiary nie byo widzenie Boga, poza tym wiatem, ale raczej suchanie, gdy w ogrodzie usysza gos, ktry mwi: We iczytaj; wzi on do rki tom Listw w. Pawa i zatrzyma si przy rozdziale 13 Listu do Rzymian.28 Tak pojawi si osobowy Bg Biblii, ktry potrafi mwi do czowieka, zstpi iy znim oraz towarzyszy mu w drodze poprzez dzieje, objawiajc si podczas suchania iodpowiedzi. Jednake to spotkanie z Bogiem Sowa nie doprowadzio w. Augustyna do odrzucenia wiata iwidzenia. Poczy on obie perspektywy, kierujc si zawsze objawieniem mioci Boga w Jezusie. Wypracowa filozofi wiata, ktra przejmuje waciw sowu wzajemno idopuszcza wolno patrzenia wkierunku wiata. Itak jak na sowo pada wolna odpowied, podobnie wiato znajduje jako odpowied obraz, ktry je odbija. czc suchanie zwidzeniem, w. Augustyn moe zatem mwi o sowie janiejcym
28
Por. VIII, 12, 29: PL 32, 762.
45
we wntrzu czowieka.29 Wten sposb wiato staje si niejako wiatem sowa, poniewa jest wiatem osobowego Oblicza, wiatem, ktre owieca, wzywa nas i pragnie odbija si na naszym obliczu, aby janie z naszego wntrza. Zreszt, pragnienie wizji caoci, anie tylko fragmentw historii, jest wci obecne ispeni si na kocu, kiedy czowiek jak mwi wity zHippony bdzie oglda ikocha.30 Ito nie dlatego, e bdzie zdolny posi cae wiato, ktre zawsze bdzie niewyczerpane, ale dlatego, e cay wejdzie wwiato. 34. wiato mioci, waciwe wierze, moe rozjani pytania o prawd, zadawane przez nasze czasy. Dzisiaj prawda sprowadzana jest czsto do subiektywnej autentycznoci czowieka, odnosi si do indywidualnego ycia. Wsplna prawda budzi wnas lk, poniewa utosamiamy j zbezwzgldnymi nakazami systemw totalitarnych. Jeli jednak prawda jest prawd mioci, jeli jest prawd otwierajc si w osobowym spotkaniu z Innym i z innymi, zostaje wyzwolona z zamknicia jednostki imoe stanowi cz dobra wsplnego. Jako prawda mioci nie jest prawd narzucan przemoc, nie jest prawd miadc jednostk. Rodzc si z mioci, moe dotrze do serca, do osobowego centrum kadego czoDe Trinitate, XV, 11, 20: PL 42, 1071: verbum quod intus lucet. 30 Por. De civitate Dei, XXII, 30, 5: PL 41, 804.
29
46
wieka. Wynika std jasno, e wiara nie jest bezwzgldna, lecz wzrasta we wspyciu wposzanowaniu drugiego czowieka. Wierzcy nie jest arogancki; przeciwnie, prawda daje mu pokor, bo wie on, e to nie my j posiadamy, ale to ona nas bierze w posiadanie. Nie powodujc bynajmniej usztywnienia postaw, pewno wiary nakazuje nam wyruszy wdrog iumoliwia dawanie wiadectwa idialog ze wszystkimi. Z drugiej strony wiatu wiary, ze wzgldu na to, e jest ono zwizane zprawd mioci, nie jest obcy wiat materialny, poniewa mio przeywa si zawsze wciele iduszy; wiato wiary jest wiatem wcielonym, majcym rdo wwietlanym yciu Jezusa. Owieca ono rwnie materi, ufa wjej ad, wie, e wniej otwiera si coraz szersza droga harmonii izrozumienia. Tym samym wiara wywiera dobroczynny wpyw na spojrzenie nauki: zaprasza ona uczonego, by pozosta otwarty na rzeczywisto zcaym jej niewyczerpanym bogactwem. Wiara pobudza zmys krytyczny, poniewa nie pozwala, by badania zadowalay si swymi formuami, i pomaga im zrozumie, e natura jest zawsze wiksza. Zachcajc do zdumienia wobec tajemnicy stworzenia, wiara poszerza horyzonty rozumu, by lepiej owieci wiat odsaniajcy si przed badaniami naukowymi.
47
Wiara iposzukiwanie Boga
35. wiato wiary wJezusa owieca rwnie drog tych wszystkich, ktrzy szukaj Boga, iwnosi swj chrzecijaski wkad wdialog zwyznawcami rnych religii. List do Hebrajczykw mwi owiadectwie sprawiedliwych, ktrzy przed Przymierzem zAbrahamem ju zwiar szukali Boga. OHenochu mwi si, e otrzyma wiadectwo, i podoba si Bogu (Hbr 11, 5), co jest niemoliwe bez wiary, poniewa przystpujcy [...] do Boga musi uwierzy, e [Bg] jest i e wynagradza tych, ktrzy Go szukaj (Hbr 11, 6). Mona wic zrozumie, e droga czowieka pobonego wiedzie przez wyznanie wiary w Boga, ktry si oniego troszczy iktrego mona znale. Jak inn nagrod Bg mgby ofiarowa szukajcym Go, jeeli nie spotkanie zNim? Wczeniej jeszcze spotykamy posta Abla, ajego wiar rwnie si wychwala izjej powodu Bogu spodobay si jego dary, ofiara z pierwocin byda (por. Hbr 11, 4). Czowiek pobony stara si rozpozna znaki Boe wcodziennych dowiadczeniach swego ycia, wnastpstwie pr roku, wurodzajnoci ziemi iwcaym ruchu kosmosu. Bg jest wiatoci imoe Go spotka rwnie ten, kto Go poszukuje ze szczerym sercem. Obrazem tego poszukiwania s Mdrcy, prowadzeni przez gwiazd a do Betlejem (por. Mt 2, 1-12). Im wiato Boe ukazao si jako szlak, jako gwiazda, ktra przewodzi na drodze prowa48
dzcej do odkry. Gwiazda mwi wic ocierpliwoci Boga wobec naszych oczu, ktre musz si przyzwyczai do Jego blasku. Czowiek pobony jest wdrodze imusi by gotw pozwoli si prowadzi, wyj poza siebie, by odnale Boga, ktry zawsze zdumiewa. Ten szacunek Boga dla oczu czowieka pokazuje nam, e gdy czowiek zblia si do Niego, ludzkie wiato nie ginie wjaniejcym bezmiarze Boga, jak gwiazda gasnca owicie, ale staje si tym bardziej jasne, im bardziej zblia si do pierwotnego ognia, jak zwierciado odbijajce blask. Chrzecijaskie wyznanie wiary w Jezusa, jedynego Zbawiciela, stwierdza, e cae wiato Boe skupia si wNim, wJego janiejcym yciu, wktrym odsania si pocztek i koniec dziejw. 31 Nie ma adnego ludzkiego dowiadczenia, adnej drogi czowieka do Boga, ktrej to wiato nie mogoby przyj, owieci ioczyci. Im bardziej chrzecijanin zagbia si wkrg otwarty przez Chrystusowe wiato, tym bardziej staje si zdolny zrozumie itowarzyszy kademu czowiekowi wdrodze do Boga. Ze wzgldu na to, e wiara jest podobna do drogi, dotyczy ona rwnie ycia ludzi, ktrzy chocia nie wierz, pragn wierzy inie przestaj szuka. Wtakiej mierze, wjakiej si otwieraj szczerym sercem na mio i wyruszaj w drog z tym wiatem, ktre potrafi dostrzec, ju
Por. Kongr. Nauki Wiary, Dekl. Dominus Iesus (6 sierpnia 2000), 15: AAS 92 (2000), 756.
31
49
yj nie wiedzc otym na drodze ku wierze. Staraj si dziaa tak, jakby Bg istnia, niekiedy dlatego, e jest On wany, by znale trwae odniesienia wyciu wsplnym lub s spragnieni wiata pord mrokw, albo rwnie dlatego, e dostrzegajc, jak wielkie ipikne jest ycie, intuicyjnie wyczuwaj, e obecno Boga uczyniaby je jeszcze wikszym. w. Ireneusz zLyonu opowiada, e Abraham, zanim usysza gos Boga, ju Go poszukiwa w arliwym pragnieniu swego serca i przemierza cay wiat, pytajc si, gdzie jest Bg, a wreszcie Bg zlitowa si nad tym, ktry szuka Go sam w milczeniu.32 Kto rusza wdrog, by czyni dobro, ju zblia si do Boga, ju jest wspierany Jego pomoc, poniewa to wanie sia Boego wiata owieca nasze oczy, gdy zmierzamy ku peni mioci.
Wiara iteologia
36. Zuwagi na to, e wiara jest wiatem, wzywa nas, by si wni zagbia, bada coraz bardziej rozjaniany przez ni horyzont, aby lepiej pozna to, co kochamy. Ztego pragnienia rodzi si teologia chrzecijaska. Jasne jest zatem, e teologia nie jest moliwa bez wiary i e naley ona do dynamiki wiary, ktra dy do gbszego zrozumienia objawienia si Boga, ktrego kulminacj jest tajemnica Chrystusa. Pierwsz konse32
Demonstratio apostolicae praedicationis, 24: SC 406, 117.
50
kwencj jest to, e wteologii nie podejmuje si tylko wysiku rozumu, aby zbada ipozna, jak w naukach dowiadczalnych. Boga nie mona sprowadzi do przedmiotu. On jest Podmiotem, ktry pozwala si pozna iobjawia si wrelacji osoby zosob. Prawidowa wiara ukierunkowuje rozum do otwarcia si na wiato pochodzce od Boga, aby kierujc si mioci do prawdy, mg on poznawa Boga w gbszy sposb. Wielcy doktorzy i teologowie redniowieczni stwierdzali, e teologia jako nauka owierze jest udziaem wpoznawaniu Boga, tak jak On zna siebie. Teologia nie jest wic tylko sowem o Bogu, ale przede wszystkim przyjciem ideniem do gbszego zrozumienia tego sowa, ktre Bg do nas kieruje, sowa, ktre Bg wypowiada osobie, poniewa jest odwiecznym dialogiem komunii idopuszcza czowieka do tego dialogu.33 Cech teologii jest zatem pokora, pozwala ona dotkn si Bogu, uznaje swoje ograniczenia w obliczu Tajemnicy istara si bada zdyscyplin waciw rozumowi niezgbione bogactwo tej Tajemnicy. Ponadto teologia podziela eklezjaln form wiary; jej wiato jest wiatem wierzcego podmiotu, ktrym jest Koci. Oznacza to zjednej strony, e teologia ma suy wierze chrzecijan, pokornie strzec i pogbia wiar wszystkich,
Por. w. Bonawentura, Breviloquium, Prol.: Opera Omnia, V, Quaracchi 1891, s. 201; In ISent., proem., q. 1, resp.: Opera Omnia, I, Quaracchi 1891, s. 7; w. Tomasz zAkwinu, S. Th., I, q. 1.
33
51
zwaszcza ludzi najprostszych. Ponadto, poniewa teologia yje wiar, nie uwaa Magisterium Papiea izjednoczonych znim biskupw za co zewntrznego, za ograniczenie swej wolnoci, lecz przeciwnie, za jeden ze swych elementw wewntrznych, konstytutywnych, poniewa Magisterium zapewnia kontakt z pierwotnym rdem, daje wic pewno, e czerpie si ze Sowa Chrystusa wjego peni.
III.
PRZEKAZUJ WAM TO, CO PRZEJEM (por. 1 Kor 15, 3)
Koci, matka naszej wiary
37. Ten, kto si otworzy na mio Boga, usysza Jego gos iotrzyma Jego wiato, nie moe zatrzyma tego daru dla siebie. Skoro wiara jest suchaniem i widzeniem, to przekazywana jest rwnie jako sowo ijako wiato. Przemawiajc do Koryntian, aposto Pawe posuy si tymi wanie dwoma obrazami. Zjednej strony mwi: A e mamy tego samego ducha wiary, wedug ktrego napisano: Uwierzyem, dlatego przemwiem, my take wierzymy i dlatego mwimy (2 Kor 4, 13). Przejte sowo staje si odpowiedzi, wyznaniem iwten sposb rozbrzmiewa dla innych, zachcajc ich, by uwierzyli. Z drugiej strony w. Pawe mwi take owietle: wpatrujemy si w jasno Pask jakby w zwierciadle [...], coraz bardziej janiejc, upodabniamy si do Jego obrazu (2 Kor 3, 18). Odbicie tego wiata przenosi si zjednego oblicza na drugie, tak jak Mojesz nosi wsobie odblask chway Boej po rozmowie zNim: [Bg] zabysn wnaszych sercach, by olni nas jasnoci poznania chway Boej na obliczu Chrystusa (2 Kor 4, 6). wiato Jezusa janieje jak wzwierciadle na obliczach chrzecijan i tak si rozchodzi, i tak dociera do 53
nas, abymy i my mieli udzia w tym widzeniu iodzwierciedlali innym Jego wiato, tak jak wiato paschau, ktre wliturgii wielkanocnej zapala tyle innych wiec. Wiara przekazywana jest, mona powiedzie, od osoby do osoby, podobnie jak pomie zapala si od innego pomienia. Chrzecijanie w swym ubstwie siej tak urodzajne ziarno, e staje si ono wielkim drzewem, zdolnym napeni wiat owocami. 38. Przekazywanie wiary, janiejcej dla wszystkich ludzi w kadym zaktku, odbywa si rwnie w czasie, z pokolenia na pokolenie. Skoro wiara rodzi si ze spotkania, do ktrego dochodzi w historii, i owieca nasz drog w czasie, musi by ona przekazywana przez wieki. Wanie dziki nieprzerwanemu acuchowi wiadectw dociera do nas oblicze Jezusa. Jak to moliwe? Jak moemy by pewni, e przez wieki dosigamy prawdziwego Jezusa? Gdyby czowiek by odosobnion jednostk, gdybymy wzili za punkt wyjcia tylko jednostkowe ja, pragnce w samym sobie znale pewno swego poznania, to przewiadczenie byoby niemoliwe. Nie mog sam zobaczy tego, co wydarzyo si wtak bardzo odlegej ode mnie epoce. Jednake nie jest to jedyny sposb, w jaki czowiek poznaje. Osoba yje zawsze wrelacji. Pochodzi od innych, naley do innych, jej ycie staje si wiksze wspotkaniu z innymi. Rwnie poznanie siebie, sama wiadomo siebie ma charakter relacyjny i jest po54
wizana zinnymi, ktrzy nas poprzedzili: przede wszystkim znaszymi rodzicami, ktrzy nam dali ycie oraz imi. Sam jzyk, sowa, ktrymi interpretujemy nasze ycie i nasz rzeczywisto, docieraj do nas przez innych, s zachowane wywej pamici innych. Poznanie samych siebie moliwe jest tylko wtedy, gdy mamy dostp do wikszej pamici. Dzieje si tak rwnie zwiar, doprowadzajc do peni ludzki sposb pojmowania. Przeszo wiary, dzieo mioci Jezusa, ktre zrodzio wwiecie nowe ycie, dociera do nas w pamici innych, wiadkw, jest zachowane i ywe w tym jedynym podmiocie pamici, jakim jest Koci. Koci jest Matk uczc nas mwi jzykiem wiary. w. Jan podkrela ten aspekt wswojej Ewangelii, czc ze sob wiar i pami oraz wic obie z dziaaniem Ducha witego, ktry jak mwi Jezus przypomni wam wszystko (J 14, 26). Mio, ktr jest Duch iktra trwa wKociele, jednoczy ze sob wszystkie epoki iczyni nas wspczesnymi Jezusa, stajc si tym samym naszym przewodnikiem na drodze wiary. 39. Nie mona wierzy samotnie. Wiara nie jest tylko indywidualnym wyborem dokonujcym si we wntrzu wierzcego, nie jest odizolowan relacj midzy ja wiernego i Ty Boga, midzy autonomicznym podmiotem i Bogiem. Ze swej natury otwiera si ona na my, wydarza si zawsze we wsplnocie Kocioa. Przypomina 55
nam otym dialogowana forma Credo wliturgii chrzcielnej. Wiara wyraa si jako odpowied na zaproszenie, na sowo, ktrego naley sucha iktre nie pochodzi ode mnie, idlatego wcza si w dialog, nie moe by jedynie wyznaniem, ktre pynie od jednostki. Mona odpowiedzie w pierwszej osobie: wierz, tylko dlatego, e naley si do wielkiej wsplnoty, tylko dlatego, e mwi si rwnie wierzymy. To otwarcie na eklezjalne my dokonuje si zgodnie z otwarciem cechujcym mio Bo, ktra nie jest tylko relacj midzy Ojcem i Synem, midzy ja ity, lecz wDuchu jest take my, wsplnot osb. Dlatego wanie ten, kto wierzy, nie jest nigdy sam, i dlatego wiara dy do tego, by si rozpowszechnia, zaprasza innych do swej radoci. Czowiek otrzymujcy wiar odkrywa, e poszerzaj si przestrzenie jego ja inawizuj si nowe relacje, ktre wbogacaj ycie. Tertulian dobrze to wyrazi mwic o katechumenie, e po obmyciu nowego narodzenia zostaje przyjty w domu Matki, aby wycign rce i wraz zbrami modli si Ojcze nasz, niejako przyjty wnowej rodzinie.34
Sakramenty iprzekaz wiary
40. Jak kada rodzina, Koci przekazuje swoim dzieciom to, co przechowuje w swojej pamici.
34
Por. De Baptismo, 20, 5: CCL 1, 295.
56
Jak sprawi, aby nic nie przepado, lecz przeciwnie wszystko coraz bardziej si pogbiao wdziedzictwie wiary? Wanie dziki Tradycji apostolskiej, przechowywanej w Kociele pod opiek Ducha witego, mamy ywy kontakt z pocztkow pamici. To, co zostao przekazane przez Apostow jak stwierdza Sobr Watykaski II obejmuje wszystko, co pomaga Ludowi Boemu prowadzi wite ycie oraz przyczynia si do wzrostu jego wiary. Wten sposb Koci wswojej doktrynie, wyciu ikulcie przedua i przekazuje wszystkim pokoleniom wszystko, czym jest iwco wierzy.35 Wiara potrzebuje bowiem rodowiska, w ktrym mona o niej wiadczy i j przekazywa, a winno by ono odpowiednie i proporcjonalne do tego, co si komunikuje. Do przekazania treci czysto doktrynalnej, pewnej idei, by moe wystarczyaby ksika albo powtarzanie ustnego przesania. Lecz tym, co przekazuje si wKociele, tym, co przekazuje si w jego ywej Tradycji, jest nowe wiato, rodzce si ze spotkania z Bogiem ywym, wiato, ktre siga centrum osoby, jej serca, angaujc jej umys, jej wol oraz jej ycie uczuciowe, otwierajc j na ywe relacje wkomunii zBogiem iinnymi ludmi. Do przekazywania takiej peni istnieje specjalny rodek, obejmujcy ca osob, ciao iducha, wntrze oraz relacje. Tym rodkiem s sakramenty, sprawowane
35
Konst. dogm. oObjawieniu Boym Dei verbum, 8.
57
wliturgii Kocioa. Wnich przekazywana jest pami wcielona, zwizana zmiejscami iokresami ycia, zespolona ze wszystkimi zmysami; osoba jest wnich wczona, jako czonek ywego podmiotu, wtkank relacji wsplnotowych. Dlatego, jeli jest prawd, e sakramenty s sakramentami wiary,36 to trzeba rwnie powiedzie, e wiara ma struktur sakramentaln. Rozbudzenie wiary czy si z rozbudzeniem nowego sakramentalnego sensu ycia czowieka i egzystencji chrzecijaskiej, ukazujc, e pierwiastek widzialny ipierwiastek materialny otwieraj si na tajemnic tego, co wieczne. 41. Przekaz wiary dokonuje si najpierw przez chrzest. Mogoby si wydawa, e chrzest jest tylko okazj do symbolicznego wyznania wiary, pedagogicznym aktem dla osb potrzebujcych obrazw igestw, ktry wgruncie rzeczy mona by jednak pomin. Sowo w. Pawa na temat chrztu przypomina nam, e tak nie jest. Twierdzi on, e przez chrzest zanurzajcy nas wmier zostalimy razem zNim pogrzebani po to, abymy imy postpowali wnowym yciu jak Chrystus powsta zmartwych dziki chwale Ojca (Rz 6, 4). W chrzcie stajemy si nowym stworzeniem, przybranymi synami Boymi, uczestnikami Boskiej natury, czonkami Ciaa Chrystusa. Aposto stwierdza nastpnie, e chrzecijanin zosta
Por. Sobr Wat. II, Konst. oLiturgii witej Sacrosanctum Concilium, 59.
36
58
poddany formie nauczania (typos didachs), ktremu jest posuszny sercem (por. Rz 6, 17). Czowiek otrzymuje wchrzcie take nauk, ktr ma wyznawa, oraz konkretn form ycia, ktra wymaga zaangaowania caej jego osoby ikieruje go w stron dobra. Zostaje przeniesiony do nowego otoczenia, umieszczony wnowym rodowisku, nowym sposobie wsplnego dziaania, wKociele. Chrzest zatem przypomina nam, e wiara nie jest dzieem yjcej wizolacji jednostki, nie jest aktem, ktrego czowiek moe dokona, liczc tylko na wasne siy, ale musi by ona przyjta poprzez wejcie do wsplnoty kocielnej, przekazujcej Boy dar: nikt sam nie udziela sobie chrztu, podobnie jak nikt sam nie rodzi si do ycia. Zostalimy ochrzczeni. 42. Jakie elementy chrzcielne wprowadzaj nas wt now form nauczania? Nad katechumenem przyzywa si najpierw imienia Trjcy: Ojca, Syna iDucha witego. Wten sposb od samego pocztku ukazana zostaje zwile droga wiary. Bg, ktry wezwa Abrahama i chcia nazywa si jego Bogiem; Bg, ktry objawi swoje imi Mojeszowi; Bg, ktry dajc nam swego Syna, objawi nam w peni tajemnic swego Imienia, nadaje ochrzczonemu now synowsk tosamo. Wten sposb odsania si sens aktu, ktry si dokonuje wchrzcie, zanurzenia wwodzie: woda jest jednoczenie symbolem mierci, zapraszajcym nas do nawrcenia swojego ja, aby 59
otworzyo si ono na wiksze Ja, ale isymbolem ycia, ona, wktrym si odradzamy, naladujc Chrystusa wJego nowej egzystencji. Itak, przez zanurzenie w wodzie, chrzest mwi nam owcielonej strukturze wiary. Dziaanie Chrystusa dotyka nas wnaszej rzeczywistoci osobowej, przemieniajc nas radykalnie, sprawiajc, e stajemy si przybranymi synami Boymi, uczestnikami Jego Boskiej natury; modyfikuje w ten sposb wszystkie nasze relacje, nasz konkretn sytuacj wwiecie iwszechwiecie, otwierajc j na swoje ycie wkomunii. Ta dynamika przemiany cechujca chrzest, pomaga nam zrozumie donioso katechumenatu, ktry dzisiaj, take w spoeczestwach o staroytnych korzeniach chrzecijaskich, gdzie wzrasta liczba dorosych, przystpujcych do sakramentu chrztu, nabiera szczeglnego znaczenia dla nowej ewangelizacji. Jest to droga przygotowania do chrztu, do przemiany caego ycia wChrystusie. Do zrozumienia zwizku midzy chrztem i wiar moe by pomocne przypomnienie tekstu proroka Izajasza, ktry w staroytnej literaturze chrzecijaskiej zosta zczony zchrztem: twierdze na skaach bd jego schronieniem; [...] wody mu nie zabraknie (Iz 33, 16).37 Ochrzczony, uratowany z wd mierci, mg stan na twardej skale, poniewa znalaz moc, na ktrej mg si oprze. Itak woda mierci przemienia
37
Por. Epistula Barnabae, 11, 5: SC 172, 162.
60
si w wod ycia. Tekst grecki opisywa j jako wod pists, wod wiern. Woda chrztu jest wierna, poniewa mona jej si zawierzy, poniewa jej strumie wcza wdynamik mioci Jezusa, rdo pewnoci dla naszej drogi ycia. 43. Struktura chrztu przedstawia go jako odrodzenie, wktrym otrzymujemy nowe imi inowe ycie, pomaga nam zrozumie sens iwag chrztu dzieci. Dziecko nie jest zdolne do wolnego aktu przyjcia wiary, nie moe jeszcze samo jej wyznawa, dlatego wjego imieniu wyznaj j jego rodzice i chrzestni. Wiar przeywa si w obrbie wsplnoty Kocioa, jest ona wpisana we wsplne my. Dlatego dziecko moe by wspierane przez innych, przez rodzicw ichrzestnych, imoe by wczone wich wiar, ktra jest wiar Kocioa, symbolizuje j wiato, ktre ojciec zapala od paschau podczas liturgii chrzcielnej. Ta struktura chrztu uwydatnia donioso wspdziaania Kocioa i rodziny w przekazywaniu wiary. Jak wyrazi si w. Augustyn, rodzice s powoani nie tylko do dania dzieciom ycia, ale te do prowadzenia ich do Boga, aby przez chrzest odrodziy si jako dzieci Boe i otrzymay dar wiary.38 Wten sposb razem zyciem zostaje im dane zasadnicze ukierunkowanie oraz pewno dobrej przyszoci; ukierunkowanie,
Por. De nuptiis et concupistentia, I, 4, 5: PL 44, 413: Habent quippe intentionem generandi regenerandos, ut qui ex eis saeculi filii nascuntur in Dei filios renascantur.
38
61
ktre nastpnie zostanie potwierdzone wsakramencie bierzmowania przez szczeglne znami Ducha witego. 44. Sakramentalna natura wiary ma swj najwyszy wyraz w Eucharystii. Jest ona cennym pokarmem dla wiary, spotkaniem z Chrystusem, obecnym wsposb realny przez najwyszy akt mioci, dar samego siebie, rodzcy ycie. WEucharystii krzyuj si dwie osie, na ktrych wspiera si wiara. Z jednej strony o historii: Eucharystia jest aktem pamici, aktualizacj tajemnicy, w ktrej przeszo, jako wydarzenie mierci i zmartwychwstania, ukazuje sw zdolno otwarcia na przyszo, antycypowania ostatecznej peni. Liturgia przypomina nam o tym przez swoje hodie dzisiaj tajemnic zbawienia. Z drugiej strony, jest tu rwnie o biegnca od wiata widzialnego ku niewidzialnemu. W Eucharystii uczymy si dostrzega gbi rzeczywistoci. Chleb i wino przemieniaj si wciao ikrew Chrystusa, ktry uobecnia si wswej paschalnej drodze do Ojca: ten dynamizm wprowadza nas zciaem idusz wdenie caego stworzenia ku swej peni wBogu. 45. Sprawujc sakramenty, Koci przekazuje swoj pami, w szczeglnoci przez wyznanie wiary. Chodzi wnim nie tyle oprzyjcie zbioru prawd abstrakcyjnych. Przeciwnie, w wyznaniu wiary cae ycie zmierza ku penej komunii zBogiem ywym. Moemy powiedzie, e w Credo 62
czowiek wierzcy jest wezwany do zagbienia si w wyznawan tajemnic, do pozwolenia, by go przemienio to, co wyznaje. eby zrozumie sens tych sw, pomylmy przede wszystkim otreci Credo. Ma ono struktur trynitarn: Ojciec iSyn jednocz si wDuchu mioci. Wten sposb wierzcy stwierdza, e centrum istnienia, najgbsz tajemnic wszystkiego jest Boska komunia. Ponadto Credo zawiera rwnie wyznanie chrystologiczne: wymieniane s tajemnice ycia Jezusa a do Jego mierci, Zmartwychwstania iWniebowstpienia, woczekiwaniu na Jego ostateczne przyjcie wchwale. Mwi si wic, e ten Bg-komunia, wzajemne darzenie si mioci Ojca i Syna w Duchu, jest zdolny ogarn histori czowieka, wprowadzi go wswoj dynamik komunii, majc w Ojcu swj pocztek i ostateczny cel. Wyznajcy wiar dostrzega, e jest zaangaowany wprawd, ktr wyznaje. Nie moe wypowiada zprawd sw Credo, nie bdc tym samym przemienionym, nie wczajc si wobejmujc go histori mioci, ktra poszerza jego istnienie, czynic go czci wielkiej wsplnoty, ostatecznego podmiotu wypowiadajcego Credo, ktrym jest Koci. Wszystkie prawdy, w ktre wierzymy, mwi o tajemnicy nowego ycia wiary jako drodze komunii zBogiem ywym.
63
Wiara, modlitwa iDekalog
46. Dwa inne elementy s istotne w wiernym przekazywaniu pamici Kocioa. Pierwszy to Modlitwa Paska, Ojcze nasz. Chrzecijanin uczy si wniej dzieli dowiadczenie duchowe samego Chrystusa izaczyna widzie oczami Chrystusa. Poczynajc od Tego, ktry jest wiatoci ze wiatoci, od Jednorodzonego Syna Ojca, rwnie my poznajemy Boga imoemy rozpala winnych pragnienie zblienia si do Niego. Ponadto rwnie wany jest zwizek midzy wiar iDekalogiem. Jak powiedzielimy, wiara jawi si jako droga, jako szlak, ktry trzeba przemierzy, aktry zaczyna si od spotkania zBogiem ywym. Dlatego wwietle wiary, cakowitego zawierzenia Bogu, ktry zbawia, Dekalog zyskuje swoj najgbsz prawd, ktra zawarta jest wsowach wprowadzajcych dziesicioro przykaza: Ja jestem Pan, Bg twj, ktry ci wyprowadzi z ziemi egipskiej (Wj 20, 2). Dekalog nie jest zbiorem zakazw, ale zawiera konkretne wskazania, pozwalajce wyj zpustyni ja, bdcego dla siebie punktem odniesienia, zamknitego wsobie, inawiza dialog zBogiem, da si ogarn Jego miosierdziu, aby nie Jego miosierdzie. W ten sposb wiara wyznaje mio Boga, daje si prowadzi tej mioci, prowadzcej do podania ku peni komunii z Bogiem. Dekalog jawi si jako droga wdzicznoci, odpowiedzi mioci, moliwa dlatego, e przez wiar otwarlimy si na dowiad64
czenie przemieniajcej mioci Boej wzgldem nas. Nowym wiatem na tej drodze jest to, czego Jezus naucza wKazaniu na Grze (por. Mt 5-7). I tak wspomniaem o czterech elementach, wktrych wyraa si skarb pamici, przekazywanej przez Koci: wyznanie wiary, sprawowanie sakramentw, droga Dekalogu i modlitwa. Tradycyjnie woparciu onie ksztatowaa si struktura katechezy Kocioa, wcznie zKatechizmem Kocioa Katolickiego, bdcym podstawowym narzdziem dla jednolitego aktu, przez ktry Koci przekazuje ca tre wiary, wszystko, czym jest iwco wierzy.39
Jedno ispjno wiary
47. Jedno Kocioa wczasie iprzestrzeni zwizana jest zjednoci wiary: Jedno jest Ciao ijeden Duch, (...) jedna wiara (Ef 4, 4-5). Dzisiaj moe wydawa si moliwa do osignicia jedno ludzi we wsplnym zaangaowaniu, wmioci, w dzieleniu tego samego losu, w deniu do wsplnego celu. Ale bardzo trudno jest nam poj jedno wtej samej prawdzie. Wydaje nam si, e tego rodzaju jedno sprzeciwia si wolnoci myli iautonomii jednostki. Natomiast dowiadczenie mioci mwi, e wanie wmioci moliwa jest wsplna wizja, e w niej uczymy si widzie rzeczywisto oczami drugiej osoby,
Sobr Wat. II, Konst. dogm. o Objawieniu Boym Dei verbum, 8.
39
65
ie to nie zubaa nas, lecz ubogaca nasz sposb patrzenia. Prawdziwa mio, na miar mioci Boej, wymaga prawdy, iprzez wsplne postrzeganie prawdy, ktr jest Jezus Chrystus, staje si trwaa i gboka. Jest to rwnie rado wiary, jedno widzenia wjednym ciele iwjednym duchu. Wtym sensie w. Leon Wielki mg stwierdzi: Jeli wiara nie jest jedna, nie jest wiar.40 Co jest sekretem tej jednoci? Przede wszystkim wiara jest jedna ze wzgldu na jedno Boga, ktrego zna i wyznaje. Wszystkie prawdy wiary odnosz si do Niego, s drogami do poznania Jego istoty i Jego dziaania, dlatego odznaczaj si wysz jednoci ni jakakolwiek inna, jak moemy osign nasz myl, posiadaj ubogacajc nas jedno, poniewa jest nam przekazywana iczyni znas jedno. Ponadto, wiara jest jedna, bo odnosi si do jednego Pana, do ycia Jezusa, do Jego konkretnej historii, ktr dzieli z nami. w. Ireneusz z Lyonu wyjani to przez przeciwstawienie si gnostyckim heretykom. Twierdzili oni, e istniej dwa rodzaje wiary: wiara prymitywna, wiara ludzi prostych, niedoskonaa, pozostajca na poziomie ciaa Chrystusa i kontemplacji Jego tajemnic; iwiara innego rodzaju, gbsza idoskonaa, wiara prawdziwa, zastrzeona dla wskiego krgu wtajemniczonych, ktra dziki intelektowi wznosia si ponad ciao Jezusa, ku tajemnicom
40
In nativitate Domini, Sermo, 4, 6: SC 22, 110.
66
nieznanego Bstwa. Wobec takiego stanowiska, ktre nadal pociga i ma swoich zwolennikw take w naszych czasach, w. Ireneusz potwierdza, e wiara jest jedna, poniewa dotyka zawsze konkretnego faktu Wcielenia, nie odrywajc si nigdy od ciaa i historii Chrystusa, skoro Bg wnich chcia si wniej wpeni objawi. Dlatego nie ma rnicy wwierze midzy tym, ktry potrafi mwi oniej duej itym, ktry mwi o niej niewiele, midzy tym, ktry jest wyszy itym mniej zdolnym: ani pierwszy nie moe jej poszerzy, ani drugi pomniejszy.41 Wreszcie, wiara jest jedna, poniewa podziela j cay Koci, bdcy jednym ciaem ijednym Duchem. Wkomunii jednego podmiotu, ktrym jest Koci, przyjmujemy wsplne spojrzenie. Wyznajc t sam wiar, opieramy si na tej samej skale, jestemy przemieniani przez tego samego Ducha mioci, promieniujemy jednym wiatem imamy jedno spojrzenie, by przenikn rzeczywisto. 48. Zwaywszy, e wiara jest jedna, powinna by wyznawana w caej jej czystoci i peni. Wanie dlatego, e wszystkie prawdy wiary cz si wjedno, negowanie ktrej znich, choby spord tych, ktre mog wydawa si mniej wane, oznacza szkodzenie caoci. Kada epoka moe uznawa pewne elementy wiary za atwiejsze lub
41
160.
Por. w. Ireneusz, Adversus haereses, I, 10, 2: SC 264,
67
trudniejsze do przyjcia: dlatego jest rzecz wan czuwa, aby przekazywany by cay depozyt wiary (por. 1 Tm 6, 20), aby akcentowane byy naleycie wszystkie aspekty wyznania wiary. Poniewa jedno wiary jest jednoci Kocioa, ujcie czego z wiary oznacza ujcie czego z prawdy komunii. Ojcowie Kocioa opisywali wiar jako jedno ciao, ciao prawdy zrnymi czonkami, analogicznie do ciaa Chrystusa i jego przeduenia w Kociele.42 Integralno wiary wizana bya take zobrazem Kocioa dziewicy, zjego wiernoci w oblubieczej mioci do Chrystusa; niszczenie wiary oznacza niszczenie komunii z Panem.43 Jedno wiary jest zatem jednoci ywego organizmu, jak trafnie zauway bogosawiony John Henry Newman, gdy pord cech charakterystycznych, wskazujcych na cigo doktryny wczasie, wymienia jej zdolno asymilacji wsobie wszystkiego, co znajduje wrnych rodowiskach, w jakich jest obecna, w rnych kulturach, z jakimi si spotyka,44 oczyszczajc wszystko i znajdujc dla tego najlepszy wyraz. Wten sposb wiara ukazuje si jako uniwersalna, katolicka, poniewa jej wiato potguje si, by owieci cay wszechwiat ica histori.
Por. tame, II, 27, 1: SC 294, 264. Por. w. Augustyn, De sancta virginitate, 48, 48: PL 40, 424-425: Servatur et in fide inviolata quaedam castitas virginalis, qua Ecclesia uni viro virgo casta coptatur. 44 Por. An Essay on the Development of Christian Doctrine, Uniform Edition: Longmans, Green and Company, London, 1868-1881, 185-189.
42 43
68
49. Dla posugi jednoci wiary i jej integralnemu przekazowi, Pan da Kocioowi dar sukcesji apostolskiej. Dziki jej porednictwu zagwarantowana jest cigo pamici Kocioa imoliwe staje si bezpieczne czerpanie zczystego rda, zktrego rodzi si wiara. Gwarancj cznoci ze rdem daj zatem osoby ywe, aodpowiada to ywej wierze, ktr Koci przekazuje. Opiera si ona na wiernoci wiadkw, wybranych przez Pana do tego zadania. Dlatego Urzd Nauczycielski Kocioa wypowiada si zawsze wposuszestwie wobec pierwotnego Sowa, na ktrym opiera si wiara, i jest wiarygodny, poniewa zawierza Sowu, ktrego sucha, strzee i ktre wykada.45 W poegnalnej mowie do starszych zEfezu wMilecie, ktr w. ukasz przekazuje wDziejach Apostolskich, w. Pawe zawiadcza, e speni powierzone mu przez Pana zadanie goszenia () caej woli Boej (20, 27). Wanie dziki Magisterium Kocioa moe do nas dotrze nienaruszona ta wola, a wraz z ni rado, e moemy j realizowa wpeni.
Por. Sobr Wat. II, Konst. dogm. oObjawieniu Boym Dei verbum, 10.
45
IV.
BG PRZYSPOSABIA IM MIASTO (por. Hbr 11, 16)
Wiara idobro wsplne
50. Przedstawiajc histori patriarchw isprawiedliwych Starego Testamentu, List do Hebrajczykw uwydatnia istotny aspekt ich wiary. Jest ona ukazana nie tylko jako droga, ale take jako budowanie, przygotowanie miejsca, wktrym czowiek moe zamieszka razem zinnymi. Pierwszym budowniczym jest Noe, ktry warce zdoa ocali swoj rodzin (por. Hbr 11, 7). Potem pojawia si Abraham, oktrym jest powiedziane, e ze wzgldu na wiar mieszka pod namiotami, oczekujc na miasto zbudowane na silnych fundamentach (por. Hbr 11, 9-10). Tak wic w odniesieniu do wiary pojawia si nowe zaufanie, nowa solidno, ktr tylko Bg moe da. Jeli czowiek wiary opiera si na Bogu-Amen, na Bogu wiernym (por. Iz 65, 16), iprzez to sam staje si solidny, moemy doda, e niewzruszono wiary odnosi si take do miasta, jakie Bg przygotowuje dla czowieka. Wiara pokazuje, jak trwae mog by wizi midzy ludmi, gdy Bg jest obecny pord nich. Nie odnosi si to tylko do wewntrznej solidnoci, niezmiennego przekonania wierzcego. Wiara owieca rwnie relacje midzy ludmi, poniewa rodzi si zmioci ikieruje si dynamik mioci 71
Boej. Godzien zaufania Bg daje ludziom godne zaufania miasto. 51. Wanie dziki powizaniu z mioci (por. Ga 5, 6) wiato wiary konkretnie suy sprawiedliwoci, poszanowaniu praw ipokojowi. Wiara rodzi si ze spotkania zpierwotn mioci Bo, wktrym ukazuje si sens idobro naszego ycia. Zostaje ono owiecone wtakiej mierze, wjakiej wcza si wdynamik zapocztkowan przez t mio, to znaczy, gdy staje si drog zmierzajc do peni mioci i jej praktykowaniem. wiato wiary jest wstanie uwydatni bogactwo ludzkich relacji, to, e mog trwa, by wiarygodne, ubogaca wsplne ycie. Wiara nie oddala od wiata i nie jest czym oderwanym od konkretnego zaangaowania wspczesnych ludzi. Bez wiarygodnej mioci nie byoby niczego, co sprawia, e ludzie prawdziwie s zjednoczeni. Jedno midzy nimi byaby do pomylenia jedynie jako oparta na uytecznoci, wsplnych interesach, lku, ale nie na dobru wsplnego ycia czy na radoci, jak moe budzi po prostu obecno drugiego czowieka. Wiara pozwala zrozumie architektur relacji ludzkich, poniewa dostrzega ich gboki fundament iostateczne przeznaczenie w Bogu, i w Jego mioci, dziki temu owieca sztuk budowania, suc dobru wsplnemu. Tak, wiara jest dobrem dla wszystkich, jest dobrem wsplnym, jej wiato nie owieca tylko wntrza Kocioa i nie suy jedynie budowaniu 72
wiecznego miasta wzawiatach. Pomaga nam ona budowa nasze spoecznoci, tak by zmierzay ku przyszoci dajcej nadziej. List do Hebrajczykw daje wtym zakresie przykad, gdy wrd ludzi wiary wymienia Samuela i Dawida, ktrzy dziki wierze dokonali czynw sprawiedliwych (11, 33). Te sowa odnosz si do ich sprawiedliwoci wrzdzeniu, do owej mdroci, ktra przynosi ludowi pokj (por. 1 Sm 12, 3-5; 2 Sm 8, 15). Rce wiary wznosz si ku niebu, ale czyni to podczas budowania wmioci miasta na relacjach, ktrych fundamentem jest mio Boa.
Wiara irodzina
52. List do Hebrajczykw, mwic o wdrwce Abrahama do przyszego miasta, wspomina obogosawiestwie przekazywanym zrodzicw na dzieci (por. 11, 20-21). Pierwszym rodowiskiem, wktrym wiara owieca miasto ludzi, jest rodzina. Mam na myli zwaszcza trway zwizek mczyzny ikobiety wmaestwie. Powstaje on zich mioci, bdcej znakiem iobecnoci mioci Boej, zuznania iakceptacji dobra odmiennoci seksualnej, dziki czemu maonkowie mog sta si jednym ciaem (por. Rdz 2, 24) is zdolni zrodzi nowe ycie, co jest przejawem dobroci Stwrcy, Jego mdroci i Jego planu mioci. Opierajc si na tej mioci, mczyzna ikobieta mog przyrzec sobie wzajemn mio gestem angaujcym cae ycie iprzypominajcym bardzo 73
wiele cech wiary. Przyrzeczenie mioci na zawsze staje si moliwe, gdy odkrywamy wikszy od naszych projektw plan, ktry nas wspiera ipozwala nam ofiarowa ukochanej osobie ca przyszo. Wiara pomaga te poj wcaej gbi ibogactwie zrodzenie dzieci sprawiajc, e uznajemy w nim stwrcz mio, ktra daje nam ipowierza tajemnic nowej osoby. Sara wanie dziki swej wierze staa si matk, liczc na wierno Boga Jego obietnicy (por. Hbr 11, 11). 53. Wrodzinie wiara towarzyszy wszystkim okresom ycia, poczynajc od dziecistwa: dzieci ucz si pokada ufno wmioci swoich rodzicw. Dlatego jest wane, aby rodzice dbali o wsplne praktykowanie wiary wrodzinie, towarzyszyli dojrzewaniu wiary dzieci. Zwaszcza modzie przeywajca tak skomplikowany, bogaty iwany dla wiary okres ycia, musi czu blisko i trosk rodziny oraz wsplnoty kocielnej na swej drodze dojrzewania w wierze. Wszyscy widzielimy, e podczas wiatowych Dni Modziey ludzie modzi okazuj rado wiary, zobowizuj si do ycia wiar wsposb coraz trwalszy ibardziej wielkoduszny. Modzie pragnie ycia wielkiego. Spotkanie zChrystusem, pozwolenie, by nas uja iprowadzia Jego mio, poszerza horyzont ycia, daje mu mocn nadziej, ktra nie zawodzi. Wiara nie jest ucieczk dla ludzi mao odwanych, lecz poszerzaniem przestrzeni ycia. Pozwala ona odkry wielkie wezwanie, po74
woanie do mioci, idaje pewno, e ta mio jest godna zaufania, e warto si jej powierzy, poniewa jej fundamentem jest wierno Boga, mocniejsza od wszystkich naszych saboci.
wiato dla ycia wspoeczestwie
54. Wiara, przyjta i pogbiana w rodzinie, staje si wiatem owiecajcym wszystkie relacje spoeczne. Jako dowiadczenie ojcostwa Boego imiosierdzia Boga, rozwija si take wbraterskiej drodze. W modernizmie starano si budowa powszechne braterstwo midzy ludmi, przyjmujc za podstaw ich rwno. Stopniowo jednak rozumielimy, e wspomniane braterstwo, pozbawione odniesienia do wsplnego Ojca jako swego ostatecznego fundamentu, nie potrafi si osta. Trzeba wic powrci do prawdziwego rda braterstwa. Od samego pocztku historia wiary bya histori braterstwa, cho nie pozbawion konfliktw. Bg wzywa Abrahama, by wyszed zrodzinnej ziemi, iobiecuje mu, e uczyni zniego jeden wielki nard, wielki lud, ktry otrzyma Boe bogosawiestwo (por. Rdz 12, 1-3). Wrozwoju historii zbawienia czowiek odkrywa, e Bg pragnie, by wszyscy jako bracia uczestniczyli w jedynym bogosawiestwie, ktre znajduje swoj peni w Jezusie, tak aby wszyscy stali si jedno. Niewyczerpana mio Ojca jest nam przekazywana w Jezusie, take przez obecno brata. Wiara uczy nas dostrzega, e wkadym czowieku jest 75
bogosawiestwo dla mnie, e wiato oblicza Boego owieca mnie przez oblicze brata. Ile dobrodziejstwa przynioso spojrzenie chrzecijaskiej wiary miastu ludzi, dla ich wsplnego ycia! Dziki wierze pojlimy niepowtarzaln godno kadej osoby, ktra nie bya tak oczywista wstaroytnym wiecie. Wdrugim wieku poganin Celsus zarzuca chrzecijanom to, co wydawao mu si iluzj i oszustwem: sdzenie, e Bg stworzy wiat dla czowieka, stawiajc go na szczycie caego kosmosu. Pyta zatem: Dlaczego twierdzisz, e (...) trawy (...) rosn w wiszym stopniu dla ludzi ni dla dzikich zwierzt pozbawionych rozumu?.46 Jeliby kto patrzy znieba na ziemi, czy mgby zauway, e nasze czyny rni si wczymkolwiek od czynnoci mrwek i pszcz?.47 W centrum wiary biblijnej jest mio Boga, Jego konkretna troska o kad osob, Jego plan zbawienia, ktry obejmuje ca ludzko i cae stworzenie, a ktry osiga szczyt we Wcieleniu, mierci iZmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa. Kiedy ta rzeczywisto jest zaciemniana, brakuje wwczas kryterium pozwalajcego wyrni to, co czyni ycie czowieka cennym iniepowtarzalnym. Traci on swoje miejsce we wszechwiecie, gubi si w naturze, rezygnujc z wasnej odpowiedzialnoci moralnej, albo roci sobie prawo do bycia absolutnym wadc, przypisujc sobie wadz manipulacji bez ogranicze.
46 47
Orygenes, Contra Celsum, IV, 75: SC 136, 372. Tame, 85: SC 136, 394.
76
55. Ponadto wiara, ukazujc nam mio Boga Stwrcy, skania nas do wikszego szanowania natury, sprawia, e uznajemy w niej zapisan przez Niego gramatyk i powierzone nam mieszkanie, abymy go dogldali istrzegli; pomaga nam znale wzorce rozwoju, nie opierajce si tylko na uytecznoci izysku, ale uwzgldniajce to, e stworzenie jest darem, ktrego wszyscy jestemy dunikami; uczy nas znajdowania sprawiedliwych form rzdw, uznania, e wadza pochodzi od Boga, by suya dobru wsplnemu. Wiara potwierdza rwnie moliwo przebaczenia, ktre jake czsto wymaga czasu, wysiku, cierpliwoci i zaangaowania; przebaczenie jest moliwe, jeli odkrywamy, e dobro jest zawsze bardziej pierwotne isilniejsze ni zo, e sowo, ktrym Bg potwierdza nasze ycie, jest gbsze ni wszelkie nasze formy negacji. Zreszt, take zpunktu widzenia czysto antropologicznego jedno przewysza konflikt; musimy stawi czoo rwnie konfliktowi, ale jego przeywanie winno nas prowadzi do jego rozwizania, przezwycienia, przeksztacenia go wogniwo pewnego acucha, wrozwj ku jednoci. Gdy zanika wiara, pojawia si ryzyko, e zanikn rwnie fundamenty ycia, jak ostrzega poeta T. S. Eliot: Potrzebujecie moe, by wam powiedziano, e nawet te skromne osignicia / budzce w was dum z uadzonego spoeczestwa / z trudem przeyj wiar, ktrej za77
wdziczaj swoje znaczenie?.48 Jeeli usuniemy wiar wBoga znaszych miast, osabnie zaufanie midzy nami, bdziemy razem tylko ze strachu i zagroona bdzie stabilno. List do Hebrajczykw stwierdza: Bg nie wstydzi si by nazywanym ich Bogiem, gdy przysposobi im miasto (11, 16). Wyraenie nie wstydzi si wie si z publicznym uznaniem. Chce si przez to powiedzie, e Bg swoim konkretnym dziaaniem wyznaje publicznie swoj obecno midzy nami, swoje pragnienie umacniania wizi midzy ludmi. Czy wic to my bdziemy si wstydzi nazywania Boga naszym Bogiem? To my nie bdziemy wyznawa, e Nim jest, wnaszym yciu publicznym i nie bdziemy gosi wielkoci ycia wsplnego, ktre jest moliwe dziki Niemu? Wiara owieca ycie spoeczne. Ona zawiera twrcze wiato dla kadej nowej chwili historii, poniewa odnosi wszystkie wydarzenia do ich pocztku i ukazuje przeznaczenie wszystkiego wOjcu, ktry nas kocha.
Pocieszajca sia wcierpieniu
56. Gdy w. Pawe pisze do chrzecijan w Koryncie o swoich udrkach i cierpieniach, czy
Do you need to be told that even such modest attainments / As you can boast in the way of polite society / Will hardly survive the faith to which they owe their significance?. Choruses from The Rock, w: The Collected Poems and Plays 1909-1950, New York 1980, 106.
48
78
swoj wiar z goszeniem Ewangelii. Mwi w istocie, e w nim wypenia si fragment Pisma: Uwierzyem, dlatego przemwiem (2 Kor 4, 13). Aposto nawizuje tutaj do sw Psalmu 116, gdy Psalmista woa: Ufaem, nawet gdy mwiem: Jestem w wielkim ucisku (w. 10). Mwienie o wierze czsto wie si z mwieniem obolesnych prbach, ale w. Pawe wanie to postrzega jako najbardziej przekonujce goszenie Ewangelii, poniewa to wsaboci icierpieniu objawia si i zostaje odkryta moc Boa, przewyszajca nasze saboci inasze cierpienia. Sam Aposto stoi wobliczu bliskiej mierci, ktra stanie si yciem dla chrzecijan (por. 2 Kor 4, 7-12). Wiara owieca nas wgodzinie prby iwanie wcierpieniu isaboci staje si jasne, e nie gosimy (...) siebie samych, lecz Chrystusa Jezusa jako Pana (2 Kor 4, 5). Rozdzia 11. Listu do Hebrajczykw koczy si przypomnieniem tych, ktrzy cierpieli zpowodu wiary (por. ww. 35-38), wrd nich szczeglne miejsce przypada Mojeszowi, ktry znosi zniewagi dla Chrystusa (por. w. 26). Chrzecijanin wie, e nie da si wyeliminowa cierpienia, ale moe ono nabra sensu, moe sta si aktem mioci, powierzeniem si wrce Boga, ktry nas nie opuszcza, itym samym by etapem wzrostu wiary imioci. Kontemplujc zjednoczenie Chrystusa z Ojcem, rwnie wchwili najwikszego cierpienia na krzyu (por. Mk 15, 34), chrzecijanin uczy si uczestniczenia wspojrzeniu samego Jezusa. Nawet mier staje 79
si owiecona imoe by przeyta jako ostatnie wezwanie wiary, ostatnie wyjd ztwojej ziemi, ostatnie przyjd! wypowiedziane przez Ojca, ktremu powierzamy si zufnoci, e On nas umocni take podczas ostatecznego przejcia. 57. wiato wiary nie powoduje, e zapominamy ocierpieniach wiata. Dla ilu ludzi wiary cierpicy stali si porednikami wiata! Dla w. Franciszka zAsyu trdowaty, adla b. Matki Teresy zKalkuty jej ubodzy. Zrozumieli tajemnic, ktra jest wnich. Zbliajc si do nich, zpewnoci nie uwolnili ich od wszystkich cierpie, ani nie mogli wytumaczy kadego za. Wiara nie jest wiatem rozpraszajcym wszystkie nasze ciemnoci, ale lamp, ktra w nocy prowadzi nasze kroki, ato wystarcza, by i. Cierpicemu czowiekowi Bg nie daje wyjaniajcej wszystko argumentacji, ale swoj odpowied ofiaruje wformie obecnoci, ktra towarzyszy historii dobra, czcej si zkad histori cierpienia, by rozjani j promie wiata. W Chrystusie Bg zechcia podzieli znami t drog iofiarowa nam swoje spojrzenie, bymy zobaczyli na niej wiato. Chrystus jest Tym, ktry znis bl, i dlatego nam w wierze przewodzi ij wydoskonala (Hbr 12, 2). Cierpienie przypomina nam, e posuga wiary dobru wsplnemu jest zawsze posug nadziei, ktra patrzy przed siebie wiedzc, e tylko uBoga, wprzyszoci ofiarowanej przez zmartwychwstaego Jezusa, nasze spoeczestwo moe odnale 80
mocne itrwae fundamenty. Wtym sensie wiara czy si znadziej, poniewa nawet jeli niszczeje przybytek naszego doczesnego zamieszkania, istnieje wieczne mieszkanie, ktre Bg ju otworzy wChrystusie, wJego ciele (por. 2 Kor 4, 16 5, 5). Dynamika wiary, nadziei i mioci (por. 1 Tes 1, 3; 1 Kor 13, 13) sprawia zatem, e bliskie s nam troski wszystkich ludzi, na naszej drodze prowadzcej do tego miasta, ktrego architektem ibudowniczym jest sam Bg (Hbr 11, 10), poniewa nadzieja zawie nie moe (Rz 5, 5). W jednoci z wiar i mioci, nadzieja kieruje nas ku pewnej przyszoci, ktra wpisuje si w perspektyw inn ni iluzoryczne propozycje bokw tego wiata, aktra daje nam nowy zapa inow si do codziennego ycia. Nie pozwlmy, by nam skradziono nadziej, nie pozwlmy, eby zniszczyy j natychmiastowe rozwizania ipropozycje, ktre blokuj nas na drodze, rozpraszaj czas, przemieniajc go wprzestrze. Czas zawsze przewysza przestrze. W przestrzeni krystalizuj si projekty, czas natomiast zawsze kieruje ku przyszoci ipobudza do tego, by i znadziej.
Bogosawiona, ktra uwierzya (k 1, 45)
58. Wprzypowieci osiewcy w. ukasz przytacza nastpujce sowa, wktrych Jezus wyjania sens yznej ziemi, ktra oznacza tych, ktrzy wysuchawszy sowa sercem szlachetnym idobrym, zatrzymuj je iwydaj owoc dziki wytrwaoci (k 81
8, 15). W kontekcie ukaszowej Ewangelii nawizanie do serca szlachetnego idobrego, wodniesieniu do usyszanego i zachowanego Sowa, stanowi ukryty obraz wiary Dziewicy Maryi. Ten sam Ewangelista mwi nam o pamici Maryi, otym, e zachowywaa wswoim sercu wszystko, co syszaa iwidziaa, aby Sowo przynosio owoc wJej yciu. Matka Pana jest doskona ikon wiary, jak powie w. Elbieta: Bogosawiona (jest), ktra uwierzya (k 1, 45). W Maryi, Crce Syjonu, wypenia si duga historia wiary Starego Testamentu, opowiadajca o licznych wiernych kobietach, poczynajc od Sary, kobietach, wktrych, obok patriarchw, speniaa si Boa obietnica i rozkwitao nowe ycie. Gdy nadesza penia czasu, Sowo Boe zwrcio si do Maryi, aOna przyja Je caym swoim jestestwem, w swoim sercu, aby w Niej stao si ciaem i narodzio si jako wiato dla ludzi. w. Justyn Mczennik, w swoim Dialogu zydem Tryfonem uy piknego wyraenia, ktre mwi, e Maryja, przyjmujc ordzie anioa, pocza wiar i rado.49 Wiara Matki Jezusa bya bowiem owocna, akiedy nasze ycie duchowe przynosi owoce, napenia nas rado, bdca najbardziej wyranym znakiem wielkoci wiary. Wswoim yciu Maryja odbya pielgrzymk wiary, podajc za swoim Synem.50 Tote
Por. Dialog zydem Tryfonem, 100, 5: PG 6, 710. Por. Sobr Wat. II, Konst. dogm. o Kociele Lumen gentium, 58.
49 50
82
wMaryi droga wiary Starego Testamentu wcza si wpodanie za Jezusem izostaje przez Niego przemieniona, zyskuje bowiem spojrzenie wcielonego Syna Boego. 59. Moemy powiedzie, e wNajwitszej Pannie Maryi urzeczywistnia si to, co poprzednio podkrelaem, czyli e wierzcy jest cakowicie zaangaowany w swoje wyznanie wiary. Ze wzgldu na sw wi zJezusem Maryja jest cile wczona w to, w co wierzymy. W dziewiczym poczciu przez Maryj mamy jasny znak Boskiego synostwa Chrystusa. Odwieczny pocztek Chrystusa jest w Ojcu, jest On Synem w penym i niepowtarzalnym sensie, i dlatego rodzi si w czasie bez udziau mczyzny. Bdc Synem, Jezus moe przynie wiatu nowy pocztek inowe wiato, peni wiernej mioci Boga, ktry oddaje si ludziom. Zdrugiej strony, prawdziwe macierzystwo Maryi zapewnio Synowi Boemu prawdziw ludzk histori, prawdziwe ciao, wktrym umrze na krzyu ipowstanie zmartwych. Maryja bdzie Mu towarzyszy a pod krzy (por. J 19, 25), skd Jej macierzystwo rozszerzy si po zmartwychwstaniu iwniebowstpieniu Jezusa na kadego ucznia Jej Syna (por. J 19, 26-27). Bdzie obecna rwnie wWieczerniku, by wraz z Apostoami wyprasza dar Ducha witego (por. Dz 1, 14). Wten sposb dynamika mioci midzy Ojcem iSynem wDuchu przenikna nasze dzieje; Chrystus przyci83
ga nas do siebie, aby nas zbawi (por. J 12, 32). Wcentrum wiary jest wyznanie Jezusa, Syna Boego, zrodzonego zniewiasty, wprowadzajcego nas, przez dar Ducha witego, wprzybrane synostwo (por. Ga 4, 4-6). 60. Zwracamy si wmodlitwie do Maryi, Matki Kocioa iMatki naszej wiary. Matko, wspom nasz wiar! Otwrz nas na suchanie Sowa, bymy rozpoznali gos Boga iJego wezwanie. Obud wnas pragnienie, by i za Nim, wychodzc znaszej ziemi i przyjmujc Jego obietnic. Pom nam, abymy pozwolili dotkn si przez Jego mio, bymy mogli dotkn Go wiar. Pom nam w peni Mu si zawierzy, wierzy w Jego mio, zwaszcza wchwilach zgryzoty ikrzya, gdy nasza wiara wezwana jest do dojrzewania. Zasiewaj wnaszej wierze rado Zmartwychwstaego. Przypominaj nam, e ten, kto wierzy, nie jest nigdy sam. Naucz nas patrze oczami Jezusa, aby On by wiatem na naszej drodze. Niech to wiato wiary wzrasta wnas coraz bardziej, a nadejdzie ten dzie bez zmierzchu, ktrym jest sam Chrystus, Twj Syn, nasz Pan! W Rzymie, uwitego Piotra, dnia 29 czerwca 2013, wuroczysto witych Apostow Piotra iPawa, wpierwszym roku mego Pontyfikatu.
SPIS TRECI
wiato Wiary [1] . . . . . . . . . . . . . . Zudne wiato? [2-3] . . . . . . . . . . . . . wiato, ktre na nowo trzeba odkry [4-7] . 7 I,. MYMY UWIERZYLI MIOCI (por. 1J 4, 16) Abraham, nasz ojciec wwierze [8-11] . . . . Wiara Izraela [12-14] . . . . . . . . . . . . . Penia wiary chrzecijaskiej [15-18] . . . . . Zbawienie przez wiar [19-21] . . . . . . . . Eklezjalny wymiar wiary [22] . . . . . . . . . II. JEELI NIE UWIERZYCIE, NIE ZROZUMIECIE (por. Iz 7, 9) Wiara iprawda [23-25] . . . . . . . . . . . . Znajomo prawdy imio [26-28] . . . . . Wiara jako suchanie iwidzenie [29-31] . . . Dialog midzy wiar arozumem [32-34] . . . Wiara iposzukiwanie Boga [35] . . . . . . . . Wiara iteologia [36] . . . . . . . . . . . . . .
5 6
13 16 20 25 29
31 34 38 43 48 50
85
III. PRZEKAZUJ WAM TO, CO PRZEJEM (por. 1 Kor 15, 3) Koci, matka naszej wiary [37-39] . . . . . Sakramenty iprzekaz wiary [40-45] . . . . . . Wiara, modlitwa iDekalog [46] . . . . . . . . Jedno ispjno wiary [47-49] . . . . . . . IV. BG PRZYSPOSABIA IM MIASTO (por. Hbr 11, 16) Wiara idobro wsplne [50-51] . . . . . . . . Wiara irodzina [52-53] . . . . . . . . . . . . wiato dla ycia wspoeczestwie [54-55] . . 71 73 75 53 56 64 65
Pocieszajca sia wcierpieniu [56-57] . . . . . 78 Bogosawiona, ktra uwierzya (k 1, 45) [58-60] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
86

Encyklika Lumen Fidei PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Encyklika Lumen Fidei PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

LIBRERIA EDITRICE VATICANA 2013 Wydawnictwo WAM - Ksia Jezuici, 2013 ENCYKLIKA LUMEN FIDEI

LUMENFIDEI FIDEI LUMEN

LIBRERIA EDITRICE VATICANA 2013

Wydawnictwo WAM - Ksia Jezuici, 2013

MYMY UWIERZYLI MIOCI (por. 1J 4, 16)

Por. Katechezy, V, 1: PG 33, 505A. In Psal. 32, II, s. I, 9; PL 36, 284.

M.Buber, Opowieci chasydw, Pozna 1986.

mile, Paris 1966, 387.

De continentia, 4, 11: PL 40, 356.

Eklezjalny wymiar wiary

JEELI NIE UWIERZYCIE, NIE ZROZUMIECIE (por. Iz 7, 9)

XI, 30, 40: PL 32, 825. Por. tame, 825-826

Sermo 229/L, PLS 2, 576: Tangere autem corde, hoc est

Por. VIII, 12, 29: PL 32, 762.

Wiara iposzukiwanie Boga

Demonstratio apostolicae praedicationis, 24: SC 406, 117.

PRZEKAZUJ WAM TO, CO PRZEJEM (por. 1 Kor 15, 3)

Koci, matka naszej wiary

Por. De Baptismo, 20, 5: CCL 1, 295.

Konst. dogm. oObjawieniu Boym Dei verbum, 8.

Por. Epistula Barnabae, 11, 5: SC 172, 162.

Wiara, modlitwa iDekalog

In nativitate Domini, Sermo, 4, 6: SC 22, 110.

Por. w. Ireneusz, Adversus haereses, I, 10, 2: SC 264,

BG PRZYSPOSABIA IM MIASTO (por. Hbr 11, 16)

Wiara idobro wsplne

Pocieszajca sia wcierpieniu [56-57] . . . . . 78 Bogosawiona, ktra uwierzya (k 1, 45) [58-60] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

You might also like