rue de seine

biografia paryskiej ulicy

Renata Gorczyska

Wydawnictwo Austeria Krakw Budapeszt 2014

ycie paryskie
uwagi do nowej edycji

adnego z miast, w ktrych mieszkaam, nie znaam rwnie dobrze, co Parya. W latach osiemdziesitych spdziam tam sze lat z niewielkimi przerwami na powroty do Nowego Jorku. Przemierzyam pieszo wszystkie jego dzielnice w liczbie dwudziestu, zwiedziam metodycznie kluczowe i mniej znane zabytki, bywaam kadego tygodnia w Luwrze i innych muzeach, penetrowaam ksigarnie i antykwariaty. Ale przede wszystkim yam yciem codziennym Parya, co jest przyjemnoci sam w sobie. Do moich ulubionych miejsc naleay niektre kawiarnie w ssiedztwie Odeonu, zwaszcza te z wystawionymi na zewntrz stolikami, gdzie mona byo godzinami obserwowa cay teatr uliczny. Chodziam na targowiska z ich ulotnymi martwymi naturami jarzyn, owocw, chleba, ryb. Godzinami przesiadywaam w bibliotekach, szukajc materiaw rdowych do ksiki o moim skrawku Parya rue de Seine i ssiadujcych z ni ulicach. W moim yciu by to okres ekscytujcy. Nowy Jork, w ktrym mieszkaam od 1975 roku, by take miastem tworzcym mity, ale mnie brakowao w nim zabytkw, a las wieowcw wrcz irytowa, bo czuam si wrd nich jak mrwka. Mj m, Andrzej Gorczyski, pracowa w pocie czoa przy przebudowie Luwru na w peni nowoczesne muzeum z innymi architektami, z ktrymi spotykalimy si czsto na biesiadach w restauracjach, na koszt klienta, jak mawialimy, czyli prezydenta Mitterranda. Tote bardzo poszerzyam tam skal dozna smakowych i nazewnictwo potraw, podawanych przy akompaniamencie pieczoowicie dobranych win.
7

W tamtych latach intensywnie wsppracowaam z Kultur Jerzego Giedroycia i systematycznie jedziam do Maisons-Laffitte, zastpujc nawet w pewnym okresie Gustawa Herlinga-Grudziskiego, uwizionego w Neapolu po pierwszym zawale. Przygotowywaam audycje o tematyce literackiej dla Polskiej Sekcji Radia bbc i dla Radia Wolna Europa. Przeprowadziam wiele wywiadw i z literatami-emigrantami, i z przybyymi z Polski na krcej lub duej pisarzami. Do moich znamienitych rozmwcw przy mikrofonie naleeli wspomniany Herling, a take kilkakrotnie Jerzy Giedroyc i Zofia Hertz, Zbigniew Herbert, Kazimierz Brandys, Tadeusz Konwicki, Zofia Romanowiczowa, by wspomnie tylko o niektrych. Dziki tej pracy zaprzyjaniam si ze wspania grup artystyczno-intelektualn polskiego Parya: Konstantym Jeleskim, Olg Scherer, Ol Watow, Janem Lebensteinem. Bardzo mi ich brakuje, gdy teraz tam przyjedam. Mog najwyej zajrze pod ich dawne adresy i spojrze w okna, co na og zawsze robi. Zajmowaam si te przekadami poezji Adama Zagajewskiego na angielski i pisaniem wasnych tekstw, nawizaam wieloletni wspprac z Zeszytami Literackimi Barbary Toruczyk, ktre przecie powstay w Paryu. Wtedy nasze mieszkanie przy rue de Seine (a take nastpne, wynajmowane w Szstce i w Pitce) byo otwarte dla licznych goci. Oboje z Andrzejem z przyjemnoci zajmowalimy si kuchni, wina nigdy nie brakowao. Wydawao mi si, e nasze ycie bdzie do koca toczy si w podobnym trybie: rankiem spacery z psem, w cigu dnia cika
8

praca, wieczorami biesiady z gronem przyjaci. Stao si inaczej. Najpierw umar w Paryu uwielbiany przez Andrzeja labrador, nazywany przez niego Zbigi, kompan wielu kpieli. Potem umar nagle on sam, tu po ostatecznym powrocie do Nowego Jorku. Od tamtego dnia mino wiele lat. A Pary pozosta Paryem. Szklana piramida przed Luwrem, w duej mierze i jego dzieo, pozostaa jego symbolicznym nekropolis, jak i kilku innych kolegw architektw, zaangaowanych w Projet Grand Louvre. Impulsem do napisania ksiki o rue de Seine byy dwa wydarzenia. Pierwsze to ktry czerwcowy dzie 1981 roku, gdy Czesaw Miosz, ktremu wtedy sekretarzowaam, zaprowadzi mnie pod dom przy tej ulicy, pokazujc tablic ku czci jej dawnego przelotnego mieszkaca, Adama Mickiewicza. A drugim bya wizyta Oli Watowej w wynajtym w 1985 roku przez Andrzeja i mnie mieszkaniu pod trzydziestym pierwszym przy rue de Seine, gdy okazao si, e mieszkamy w tym samym domu, gdzie znajdowao si atelier Isadory Duncan. W miar studiw odkrywaam coraz bardziej imponujc list ssiadw z przeszoci. Ksik zatytuowaam Rue de Seine; biografia paryskiej ulicy, ale jej pierwszy wydawca krci nosem, upominajc si o bardziej komercyjny tytu. Ulegam i przywoaam w tytule cytat z listu Racinea, te mego historycznego ssiada, Skandale minionego ycia. Inna rzecz, e skandali i w jego biografii, i w biografiach innych dawnych mieszkacw rue de Seine nie brakowao. Teraz jednak, korzystajc z moliwoci nowej edycji ksiki w Austerii, postanowiam przywrci
9

jej pierwotny tytu, duo bardziej adekwatny do zawartoci. Przy okazji poczyniam niezbdne poprawki i usunam drobne niecisoci zauwaone w tekcie. Doczenie do niej wyboru fotografii te byo moim zamiarem od samego pocztku, jednak musiaam z tego zrezygnowa ze wzgldu na dodatkowe koszty druku. Zdjcia, ktre w latach osiemdziesitych wykonaam rue de Seine, maj dla mnie warto sentymentaln, ale poniewa byy jeszcze robione technik analogow pozostawiaj teraz sporo do yczenia. Wybraam z nich tylko kilka najwaniejszych, proszc mieszkajc na stae pod Paryem siostr Andrzeja, Danut Pujdak, te architekta, o now wizj lokaln z aparatem cyfrowym. Skadam jej w tym miejscu podzik za poniesiony trud. Z Parya jako mojego miasta wyniosam si z alem wiosn 1991 roku, cho miaam ochot zosta w nim na stae. Od tamtego czasu systematycznie tam jed i chodz swoimi starymi szlakami. Odwiedzam Pary jak wspaniaego, starego przyjaciela. R.G. Gdynia, w czerwcu 2013

spis treci
ycie paryskie. Uwagi do nowej edycji W stron rue de Seine 13 Isadora na marach 35 Rodowd ulicy 81 Krlowe i odcite gowy 117 Fedry, Celimeny 171 Wyspa Chardina 209 Jules i Georges 255 Korespondencje 287 W cieniu Piramidy 331 5