PRZEWODNIK PO WALUTACH LOKALNYCH

BERNARD LIETAER, GWENDOLYN HALLSMITH

SPIS TRECI
Przewodnik po walutach lokalnych ...................................................................................................................... 1 Ekonomia lokalna 101 .......................................................................................................................................... 3 Waluty komplementarne i spoecznociowe........................................................................................................ 4 Czym jest waluta spoecznociowa? ..................................................................................................................... 5 Tworzenie majtku spoecznego .......................................................................................................................... 5 Wyznaczanie celw dla waluty spoecznociowej ................................................................................................ 6 Ocenianie moliwoci waluty spoecznociowej do speniania okrelonych potrzeb .......................................... 6 Projektowanie waluty ........................................................................................................................................... 7 Legalny rodek patniczy....................................................................................................................................... 7 Waluta lokalna do celw komercyjnych ............................................................................................................... 8 Waluty o cechach spoecznych ............................................................................................................................. 9 Opieka nad osobami starszymi ............................................................................................................................. 9 Emeryci ............................................................................................................................................................... 10 Bezrobotni .......................................................................................................................................................... 10 Edukacja ............................................................................................................................................................. 10 Opieka nad dziemi ............................................................................................................................................ 10 Budowanie spoecznoci .................................................................................................................................... 10 Wzmocnienie poczucia tosamoci .................................................................................................................... 11 Ekologia .............................................................................................................................................................. 11 Inne cele spoeczne ............................................................................................................................................ 11 Mieszane cele spoeczne .................................................................................................................................... 11 Plan pracy- cele .................................................................................................................................................. 12 1

Rekrutowanie zespou liderw ........................................................................................................................... 13 Waluta do celw spoecznych ............................................................................................................................ 13 Waluta do celw komercyjnych ......................................................................................................................... 13 Dlaczego grupa liderw? .................................................................................................................................... 14 Wybr waciwego mechanizmu: rodzaje form waluty ..................................................................................... 14 Rodzaje form waluty........................................................................................................................................... 15 Wybr waciwego mechanizmu: funkcje waluty .............................................................................................. 16 Rozwizania funkcjonalne .................................................................................................................................. 16 Miernik wartoci ................................................................................................................................................. 17 Porwnania rnych standardw waluty ........................................................................................................... 17 Sposb przechowywania wartoci..................................................................................................................... 18 Wybrw waciwego mechanizmu: procedury emisyjne ................................................................................... 20 Cel gwny .......................................................................................................................................................... 20 Procedury emisji ................................................................................................................................................. 21 Zalety i wady rnych procesw emisyjnych ...................................................................................................... 23 Plan procedur emisyjnych .................................................................................................................................. 23 Wybr Waciwego Mechanizmu: pokrywanie kosztw .................................................................................... 25 Zalety i wady mechanizmw pokrywania kosztw ............................................................................................ 26 Ustalenie systemu obiegu .................................................................................................................................. 27 Systemu obiegu waluty ...................................................................................................................................... 29 Historie przypadkw........................................................................................................................................... 30 Materiay rdowe ............................................................................................................................................ 32 Komercyjne Systemy Barterowe ........................................................................................................................ 32 Systemy Wzajemnego Kredytowania ................................................................................................................. 32 Systemy LETS ...................................................................................................................................................... 32 Time Dollars ........................................................................................................................................................ 33 LASER i waluta lokalna ........................................................................................................................................ 33 Polecana lektura ................................................................................................................................................. 34

EKONOMIA LOKALNA 101

Autorzy wyraaj wdziczno za wsparcie, ktre otrzymali od Chrisa Lindstroma i E.F. Schumacher Society. Samorzdy lokalne na caym wiecie usiuj promowa rozwj gospodarczy z dwch powodw: 1) eby mieszkacy mieli lepsze miejsca pracy oraz 2) eby utworzy bardziej wartociow baz podatkow w celu poprawy oferowanych usug publicznych. Jednak sposoby jakimi osigany jest rozwj gospodarczy czsto nieumylnie podwaaj dugofalowe bezpieczestwo ekonomiczne spoecznoci, poniewa powica si zbyt duo czasu i pienidzy na pozyskanie duych przedsibiorstw spoza regionu. To czsto prowadzi do zamykania maych, lokalnych firm, podczas gdy dochody z duego biznesu s wyprowadzane z lokalnej gospodarki. Wynikaj z tego dobrze nam znane trendy- wielkopowierzchniowe markety wypieraj mae, lokalne sklepiki. Presja wyszych skadek na ubezpieczenie, koszty pracy i inne regulacje prawne, wzrost kosztw transportu i brak ekonomicznego efektu skali, kadego roku skazuj coraz wicej maych firm na zamknicie. Kiedy to si dzieje, gminy pozostaj z niszym budetem, co z kolei powoduje podniesienie podatkw, cen wody i ciekw oraz utrzymania drg. Tymi kosztami obarczani s mieszkacy. Kiedy z powodu niskich dochodw mieszkacy nie mog paci swoich zobowiza, suby publiczne nie maj wielu moliwoci poza ograniczeniem dostarczanych usug (odciciem wody, nieodbieraniem mieci) lub wyprzedawaniem dbr nalecych do mieszkacw, np. domw, samochodw, firm (na podstawie zaj komorniczych). Kolejny niekorzystny trend jeszcze zaostrza ten problem. Coraz mniej ludzi naley do wieckich i religijnych organizacji tworzcych wsplnoty, ktre spajaj spoeczno. Perswazyjno telewizji i izolujce rozrywki takie jak gry wideo i komputerowe osabiaj struktury spoeczne, ktre w przeszoci wspieray ludno. Potrzebne s nowe pomysy pobudzajce ycie wsplnotowe i przywracajce czynne uczestnictwo mieszkacw w dziaaniach spoecznych, budujcych wzajemne wizi i tworzce sie wsparcia dla kadej jednostki.

Lokalne spoecznoci potrzebuj nowych sposobw, by zaoferowa ludziom zatrudnienie i moliwo pokrycia kosztw usug publicznych takich jak edukacja, opieka zdrowotna, oczyszczanie miast, bezpieczestwo i ochrona przeciwpoarowa, infrastruktura i administracja. W tym zakresie jest wiele niezrealizowanych potrzeb, a jednoczenie s niewykorzystane zasoby mogce uzupeni te luki. Gwn barier do zaspokojenia tych potrzeb z niewykorzystanych rde jest brak pienidzy. Niniejsze opracowanie przedstawi lokalnym liderom jak mog wzi spraw pienidzy w swoje rce.

Waluty lokalne umoliwiaj spoecznociom lokalnym i regionom wytworzenie realnego bogactwa w ich lokalnej gospodarce, poprzez poczenie niezasp okojonych potrzeb z niewykorzystanymi zasobami. To rwnie umoliwia korzystanie mieszkacw danego terenu z majtku wytwarzanego lokalnie, zamiast wyprowadzania go do odlegych firm. Niniejsze opracowanie jest przewodnikiem przez podstawowe etapy do oceny, wyboru i wdroenia waluty lokalnej, ktra usprawni lokaln gospodark i zbuduje lokalne moce produkcyjne, wydajno i moliwoci. Na ten proces skadaj si nastpujce etapy: 1) Okrelenie celw waluty- naley oceni swoj spoeczno i zidentyfikowa priorytety do poczenia niespenionych potrzeb z niewykorzystanymi zasobami. W ten sposb okrelone zostan cele projektu waluty komplementarnej, ktre bd wdraane. 2) Wybr odpowiedniej waluty- naley dokona przegldu rnych typw walut komplementarnych i wybra ten typ, ktry najbardziej pasuje do potrzeb projektu. 3) Rekrutacja grupy liderw- naley zbudowa lokalne wsparcie dla systemu waluty komplementarnej, czyli znale odpowiednie przewodnictwo i grup ludzi, ktrzy mog pomc w rnych aspektach tego projektu.

4) Wybr odpowiednich mechanizmw- naley stworzy system zarzdzajcy transakcjami w danej spoecznoci, ktry uwzgldnia koszty wsparcia doradcw, miernik wartoci, sposb przechowywania wartoci, procedury emisji oraz zwrot kosztw. Taki system moe przybra wiele form, uzalenionych od dostpnoci lokalnych zasobw, skali projektu, typu uczestnikw i typu waluty, ktry zosta wybrany.

5) Ustalenie sposobu obiegu waluty- kady system waluty potrzebuje starannego zaprojektowania procesu wymiany i obiegu, eby waluta krya w spoecznoci i nie akumulowaa si, zniechcajc tym samym przedsibiorcw oraz klientw detalicznych do jej uytkowania.

WALUTY KOMPLEMENTARNE I SPOECZNOCIOWE

Waluta komplementarna - podstaw omawianej tu waluty spoecznociowej jest uzgodnienie, by uywa czego innego ni legalny rodek patniczy (np. pienidz narodowy) jako medium wymiany, w celu poczenia 1. potrzeb z zasobami, ktre nie mogyby by zaspokojone w inny sposb Waluty komplementarne funkcjonuj
1

Pene rozwinicie tego podejcia- zob. B. The Future of Money (London: Random House, 2001) and Lietaer, B & Belgin, S. Of human Wealth: New Currencies for a New World (Boulder, CO:Citerra Press, 2006).

na wielu poziomach i powstaj dla wielu potrzeb. Wemy pod uwag choby to, co si stao z flyer miles [system lojalnociowy upowaniajcy do znikowych lub darmowych przelotw - przyp.tum.] wydawanych przez linie lotnicze na caym wiecie. Dotychczas pi gwnych zrzesze linii lotniczych wydao ponad 14 bilionw mil lotniczych, czyli wicej ni 2 czna suma rachunkw w dolarach i euro . Mona je zarabia bez koniecznoci wchodzenia na pokad samolotu (np. uywajc specjalnych kart kredytowych) i paci nimi nie tylko za podre lotnicze, ale te za wynajem samochodu, dugodystansowe rozmowy telefoniczne oraz coraz szersz gam produktw i usug. Dwie trzecie wszystkich mil British Airways zostaje spienione na zakupy inne ni bilety lotnicze.

CZYM JEST WALUTA SPO ECZNOCIOWA?

TWORZENIE MAJTKU SPOECZNEGO

Krtko mwic, mile lotnicze stay si korporacyjnymi jednostkami uczestnictwa waluty komplementarnej o szczeglnym celu komercyjnym (lojalno klientw). Uruchamiaj one niewykorzystane zasoby, jakimi s puste fotele w samolocie, by osign cel. Wiele innych walut lokalnych ma cel spoeczny ponad czysto biznesowym. Jeden z japoskich przykadw jest odpowiedni do opieki medycznej. Japoczycy s najszybciej starzejc si populacj na wiecie. Obecnie jest tam ponad 1.8 miliona osb potrzebujcych codziennej opieki. Szacuje si, e liczba osb wymagajcych staej pomocy przy codziennych czynnociach, podwoi si w cigu nastpnej dekady. Jednoczenie modsze pokolenie chtniej wyprowadza si z domw rodzinnych, ni byo to w poprzednich pokoleniach. Japoski Fureai Kippu (dosownie Bilet Opieki), jest to elektroniczny bilet czy raczej abonament, opacany z komputerowego konta oszczdnoci dla tych osb, ktre pomagaj starszym lub niepenosprawnym w jakimkolwiek aspekcie zwizanym z ich pielgnacj, ktrego japoski narodowy system opieki zdrowotnej nie pokrywa. Najczciej s to usugi w domach podopiecznych zwizane z posikami lub codzienn kpiel (japoski rytua), pomoc w zakupach lub przygotowaniem jedzenia, czytanie niedowidzcym itd. eby te osoby mogy duej pozostawa w swoich domach. Jednostk rozliczeniow Fureai Kippu jest godzina usugowa. Rne stawki przyporzdkowane s rnym usugom, np. jedna godzina zakupw lub czytania jest wynagradzana jednym Fureai Kippu, lecz pomoc przy pielgnacji ciaa ma warto dwch Fureai K ippu za kad godzin usugi. Zgromadzone Fureai Kippu mog by zaoszczdzone dla siebie na przyszo lub

Cakowita warto niezrealizowanych Frequent Flyer Miles szacowana jest na kwot 14 bilionw, wart 700 miliardw dolarw, zob. Jenni Roth Die schlummernde Weltwhrung: Fluggste haben 14 Billionen Bonusmeilen angesammelt Der Tagespiegel (Jan. 17, 2005). Z wylicze Rezerwy Federalnej wynika, e ok. 650 miliardw dolarw jest w obiegu jako rachunki, z ktrych dwie trzecie kry poza USA.

przekazane komu, kto potrzebuje pomocy, najczciej rodzicowi lub komu z rodziny, kto mieszka w innej miejscowoci i potrzebuje podobnej pomocy. Obecnie 374 organizacje non-profit w Japonii bior udzia w programie Fureai Kippu na terenie caego kraju poprzez skomputeryzowane systemy clearingowe. Koordynacj przedsiwzicia zajmuje si Sawayaka Healthcare Foundation. Dziki pomocy, jak starsi ludzie otrzymuj w swoich domach, duo pniej musz korzysta z drogich domw spokojnej staroci, co znacznie obnia koszty. Rwnie czas, ktry starsze osoby spdzaj w szpitalach po zabiegach medycznych moe by duo krtszy. Cae przedsiwzicie znacznie obnia spoeczne koszty opieki nad osobami starszymi, jednoczenie podnoszc jako ycia ich samych. Ponadto ten system umoliwia przepyw zasobw niezaleny od dotacji rzdowych, biurokracji czy kosztownych ubezpiecze, nie wymaga nawet pienidzy by sprawnie funkcjonowa. Moliwo przenoszenia korzyci w Fureai Kippu czyni z programu opieki nad osobami starszymi form rodka wymiany dbr, wyspecjalizowanej waluty komplementarnej, uywanej rwnolegle z walut narodow.

WYZNACZANIE CELW DLA WALUTY SPOECZNOCIOWEJ

OCENIANIE MOLIWOCI WALUTY SPOECZNOCIOWEJ DO SPENIANIA OKRELONYCH POTRZEB

W kadej spoecznoci mona dostrzec du rnorodno niezaspokojonych potrzeb: potrzeby socjalne, takie jak opieka nad osobami starszymi lub mentoring dla modziey potrzeby ekonomiczne, np. bezrobocie lub zatrudnienie adekwatne do moliwoci pracownika potrzeby komercyjne, np. pomaganie lokalnym przedsibiorcom w lepszym konkurowaniu z sieciami supermarketw i sklepw wielkopowierzchniowych wspieranie lokalnych organizacji non-profit i projektw oddolnych

Tylko nasza wyobrania ustala limity tego, co moe by zrobione przy wykorzystaniu waluty spoecznociowej. Podobnie, w nieoczekiwanych miejscach mona znale sabo wykorzystywane zasoby: oczywicie, kada osoba bezrobotna, majca ch i umiejtnoci do zrobienia czego ma niewykorzystane moliwoci puste stoy i krzesa w restauracji lub kinie to niewykorzystane zasoby, mogce by uyte do celw spoecznych szkoy i inne budynki s puste podczas okrelonych pr dnia, tygodnia, roku jest te wiele wolnych miejsc na uczelniach i kursach organizacje modzieowe i pozarzdowe maj ludzi gotowych do dziaania, jeli znajdzie si odpowiednie zaopatrzenie

Gwn ide walut komplementarnych jest takie ich zaprojektowanie, by si zwracay, czy rekompensoway w podobnych, niewykorzystanych zasobach oraz mobilizoway zaspokajanie potrzeb spoecznych, na ktrych chcemy si skoncentrowa.

Ekonomici susznie zauwa, e czenie potrzeb i zasobw jest funkcj rynku, nawet bez walut komplementarnych. Jeli za pomoc magicznej rdki, wszyscy ludzie na tej planecie nagle mieliby optymaln dystrybucj pienidza, mona sobie wyobrazi, e nie byoby ju niezaspokojonych potrzeb. Rzeczywisto jest jednak inna, dlatego punktem wyjcia walut komplementarnych jest poczenie tych potrzeb, ktre nie mog by zaspokojone za pomoc pienidzy. Podobnie, niewykorzystane zasoby to te, ktrych nie uyto w transakcjach ekonomicznych przeprowadzanych za pomoc konwencjonalnych walut narodowych. Gospodarowanie milami lotniczymi ilustruje jak dziaa ten proces, nawet w cile komercyjnym rodowisku. Dobrze zarzdzany system mil lotniczych jest stron , ktra co zyskuje (lojalno klienta) kosztem uycia niewykorzystanego zasobu (fotela w samolocie, ktry pozostaby pusty). My po prostu wykorzystujemy te same pomysy w szerszym rodowisku , gdzie korzyci bd wybrane przez samych uytkownikw regionalnych systemw.

PROJEKTOWANIE WALUTY
Nie ma jednego idealnego wzoru dla waluty komplementarnej. Niemal kada cecha takiego projektu jest zalet w jednych okolicznociach, a wad w innych. Najlepszy wzr dla danej spoecznoci zaley od tego jakie s zaoone cele dla tego rodka wymiany i w jakich warunkach bdzie on funkcjonowa. Rne aspekty powinny by uwzgldnione przy wdraaniu waluty lokalnej, takie jak funkcje, ktre ta waluta ma peni, typy problemw, ktre ma rozwiza czy nawet ludzie, ktrzy bd zaangaowani w projekt. Warto wic si zapozna z przykadami cech projektowania waluty lokalnej, ktre prezentujemy poniej.

LEGALNY RODEK PATN ICZY

Legalnym rodkiem patniczym jest waluta, ktr rzd danego kraju akceptuje do pacenia podatkw . Napis: To jest legalny rodek patniczy dla wszystkich celw publicznych i prywatnych znajdziemy na kadym banknocie amerykaskim. Oznacza to, e jeli komu w USA jest si winnym pienidze i ta osoba odmawia przyjcia zapaty w amerykaskich banknotach, mona ubiega si przed sdem o uniewanienie tego dugu. Szczeglnie istotnym typem dugu, ktrym niemal kady jest obciony, s podatki i dlatego legalny rodek patniczy oznacza w tym kontekcie, e rzd danego pastwa akceptuje tylko ten typ waluty w patnociach 4 podatkw. Zwykle tylko konwencjonalne narodowe waluty s definiowane jako legalny rodek patniczy . Jednake w Japonii dwa miasta zdecydoway si na przyjmowanie opat za lokalne podatki w miejscowej walucie komplementarnej i kontynuujc to dziaanie, czciowo mona ni paci rwnie wykonawcom usug komunalnych. Zasadniczo waluty komplementarne powstaj po to, by uzupeni dziaanie pienidzy, a nie zastpi je.
3

Funkcjonuje wana teoria pienidzy zaproponowana przez Chartalists, szko zaoon przez Georga Friedricha Knappa w latach 20-tych, ktra mianem pienidzy okrela wszystko, co rzd deklaruje jako akceptowaln form pacenia podatkw. Zob. Knapp, Georg Friedrich The State Theory of Money (Clifton, NY: Augustus M. Kelley , 1924). Szko ta ma do dzi istotnych kontynuatorw, np.: Wray, Randall Understanding Modern Money (Cheltenham, UK and Northhampton, MA, US: Edward Edgar, 1998).
4

Niewtpliwie s wyjtki, lecz w dzisiejszych czasach maj one tendencj tymczasow, np. w Rosji rzd akceptowa towary od korporacji jako form patnoci podatkw po upadku rubla w 1998 roku.

WALUTA LOKALNA DO CE LW KOMERCYJNYCH

Waluta lokalna ma szerokie zastosowanie do celw komercyjnych, ktre okrelone s przez wymiany dbr oraz usug majce wspiera i uatwia prowadzenie firm w nastpujcych kategoriach: Przedsibiorstwo- Przedsibiorstwo (B2B) Przedsibiorstwo- Konsument (B2C) Konsument- Konsument (C2C) Konsument- Przedsibiorstwo (C2B) Zazwyczaj s to formy elektroniczne (zaprezentowane w poniszej klasyfikacji wg sposobu wsparcia) wynikajce z drastycznej redukcji kosztw w technologii przetwarzania danych przez ostatnie dekady. Przedsibiorstwo- Przedsibiorstwo (B2B)- w tym wypadku waluta lokalna jest zazwyczaj jednostk wymiany stworzon przez biznes dla uatwienia handlu z dostawcami i klientami hurtowymi. Wszystkie wspczesne tzw. komercyjne systemy barterowe rwnie nale do tej kategorii. Istnieje ponad 500 takich komercyjnych systemw barterowych, szczeglnie w USA, zgrupowanych w dwch gwnych zrzeszeniach: International Reciprocal Trade Association (IRTA) i Corporate Barter Council (CBC).

Przedsibiorstwo- Konsument (B2C) najbardziej rozpowszechnionymi systemami walut komplementarnych s waluty programw lojalnociowych, wydawane przez firm lub grup przedsibiorcw w celu zachcenia klientw, by do nich wracali. Najwikszym takim programem jest Frequent flyer miles z 1,5 biliona milami wydawanymi corocznie na caym wiecie przez pi gwnych zrzesze linii lotniczych. Jedn ze starszych, lecz wci bardzo popularn, odmian takich systemw s wszechobecne papierowe kupony znikowe, ktre mona wymienia na towary i usugi we wskazanych sklepach i supermarketach. W Wielkiej Brytanii Tesco stao si najpopularniejsz sieci, sw potg opierajc na systemie lojalnociowym, ktry urs do rozmiarw penoprawnego systemu waluty komplementarnej. W poowie lat 90 -tych Tesco wprowadzio system lojalnociowy, ktry odnis znaczcy sukces, skaniajcy konkurencj do pjcia tym tropem. Co trzecie gospodarstwo domowe w Wielkiej Brytanii ma kart czonkowsk Tesco, a magazyn Clubcard osign najwikszy zasig w swoim rodzaju. Konsument- Konsument (C2C) na pewnym poziomie, wiksz cz konwencjonalnego systemu patniczego zarzdzany przez banki (np. czeki, patno gotwk itp.), mona by opisa jako komercyjny system C2C. Poza sektorem bankowym, system patniczy PayPal jest udanym przykadem takiego podejcia, szeroko uywanym przez internetowy system aukcyjny e-Bay mimo, e na tym poziomie nastpuje wymiana tylko oficjalnych pienidzy. Konsument- Przedsibiorstwo (C2B)- ciekaw innowacj o nazwie Consumer and Comemrce Circuts (C3), czyli Obwd Konsumentw i Handlu, wprowadzia Fundacja Strohalm w Amsterdamie, w Holandii, El Salvador, Urugwaju 8

i w poudniowej Brazylii. Jest to system internetowy, w ktrym podstawowe zasady gwarantuj znakomite wyniki i obrt wewntrz C3, a o wikszoci szczegw decyduje si na poziomie lokalnym.

Klienci kupuj talony za pienidze od sieci C3 z lokalnie ustalan premi, wahajc si pomidzy 0 a 10%, ktrej zadaniem jest zachcenie klientw do udziau w tym przedsiwziciu. Talony uywane s do pacenia za towary i usugi dostarczane przez czonkw biznesowych. Firmy mog paci talonami innym przedsibiorcom w sieci lub spieniy je w C3 za niewielk opat. Jest to podobne do projektu Save Australia. Korzystajc z tego systemu, przedsibiorcy uzyskuj klientw, ktrych nie zdobyliby w inny sposb. W ten sposb oglna lojalno klientw take si poprawia. Wprowadzenie w obieg pienidzy skumulowanych w systemie odbywa si przez lokalny bank, ktry uywa ich do zaoferowania niskooprocentowanych poyczek dla czonkw biznesowych lub projektw. Konsumenci dostaj zniki lojalnociowe i pomagaj w podejmowaniu decyzji dotyczcych inwestowania ich pienidzy w dan spoeczno, poniewa zarwno przedsibiorcy, jak i ich klienci maj rwny gos w zarzdzaniu systemem, a jest w nim wicej klientw ni firm. Ten fakt, jak i to, e konsumenci inicjuj tworzenie waluty komplementarnej poprzez kupowanie talonw, usprawiedliwia okrelanie tego podejcia jako produktu finansowego typu Konsument- Przedsibiorstwo (C2B). Kombinacje powyszych typw- istniej udane kombinacje rozwiza opisanych powyej: waluty wydawane przez firmy, ktre z powodzeniem s uywane rwnie wrd klientw indywidualnych. Do tej katego rii mona zaliczy np. szwajcarski system WIR lub system WAT dziaajcy w Japonii.

WALUTY O CECHACH SPO ECZNYCH

Wikszo walut lokalnych, ktre powstaj z przyczyn spoecznych, koncentruje si na specyficznych problemach lub grupach spoecznych, takich jak opieka nad osobami starszymi, bezrobocie czy waluty do celw edukacyjnych. Poniej przedstawimy kilka przykadw.

OPIEKA NAD OSOBAMI STARSZYMI

Pierwszy powojenny system waluty lokalnej zosta utworzony w 1950 roku przez japoskie kobiety do opieki nad osobami starszymi, dziemi i niepenosprawnymi. Kobiety te utworzyy rwnie pierwszy Bank Pracy Wolontaryjnej w 1978, prototyp ponownie odkryty pniej na Zachodzie jako Bank Czasu, szczeglnie popularny w Wielkiej Brytanii i USA. W Japonii, system Fureai Kippu jest dzi bezporednim spadkobierc wczeniejszych, pionierskich rozwiza.
5

5 Pionierem powojennych walut lokalnych, w porzdku chronologicznym, jest Teruko Mizushima, urodzona w roku 1920 w Osace. W roku 1950 napisaa ona wizjonerski artyku o Banku Pracy, ktry zosta uhonorowany nagrod wydawcw prasy.

EMERYCI
Niektre z pierwszych zastosowa Time Dollar w USA byy wdraane przez Edgara Cahna w domach spokojnej staroci i wspieray samopomoc pomidzy emerytowanym pensjonariuszami. Rozwizanie to miao rwnie wpyw na wzmocnienie wizi w tej spoecznoci.

BEZROBOTNI
Pierwszy system LETS (Lokalny System Wymiany i Handlu), ktry powsta w 1982 roku w Kanadzie, mia szczeglnie na celu zmierzenie si z problemem niedoboru pienidzy na terenach o wysokim bezrobociu. Dzi wci wikszo tego typu projektw jest bardziej popularna na terenach dotknitych wysokim bezrobociem.

EDUKACJA
System MUSE ( Wzajemna Jednostka Zrwnowaonej Edukacji) to waluta komple mentarna zaprojektowana 6 do stymulacji uczenia si i nauczania przez modzie pomidzy sob . W okrgu Sonoma, w Kalifornii, projekt CommunityService Dollar (C$D) rozwija si pod patronatem organizacji non -profit Skaggs Island Foundation. Zarwno stanowy uniwersytet, jak i wadze miasta odkrywaj moliwoci tego systemu w zakresie czciowego finansowania edukacji i innych usug publicznych, rwnie regulowania podatkw i opat.

OPIEKA NAD DZIEMI

Istnieje duga tradycja bardziej lub mnie formalnych, cho prowadzonych na ma skal lokalnych grup opiekujcych si dziemi, tworzonych w rodzinach, gdzie na zmian kto peni rol opiekunki kilkorga dzieci. Duy system internetowy o zasigu oglnokrajowym powstaje w Holandii pod nazw Care Miles. Ma on na celu pomoc 2,3 miliona rodzinom, ktre maj kopoty ze znalezieniem miejsca w publicznych obkach 7 i przedszkolach, szczeglnie dla dzieci w wieku 0-4 lat .

BUDOWANIE SPOECZNO CI
Najpopularniejszym powodem do rozpoczynania systemu waluty k omplementarnej w najbliszym otoczeniu, w ktrym nie ma wikszych problemw ekonomicznych czy bezrobocia, jest odbudowa poczucia wsplnoty w danej spoecznoci. Do tego celu stosowane byy rne typy projektw, takich jak system Time Dollar, LETS, czy Ithaca HOURS. Rwnie Balinese Time Currency moe by postrzegany jako ugruntowany system tego typu, dziaajcy przez ponad tysic lat.

6 Zob. Lietaer, Bernard Die Welt des Geldes: das Aufklrungsbuch (Wrzburg: Arenaerlag, 2002).

Organizacj zaangaowan w to przedsiwzicie jest Regeltante, zob. www.regeltante.nl

10

WZMOCNIENIE POCZUCIA TOSAMOCI

Jednym z dodatkowych powodw, dla ktrych wprowadzane s waluty komplementarne jest wzmoc nienie poczucia przynalenoci do okrelonej spoecznoci lub obszaru. Na przykad logo na talonach Ithaca HOURS dumnie stwierdza My ufamy Ithaca , a wikszo walut komplementarnych w wersji papierowej dobitnie wyrnia cechy lokalne, roliny lub histori jako sposb wzmocnienia lokalnej tosamoci.

EKOLOGIA
Specyficzne zastosowanie waluty lokalnej do celw ekologicznych ostatnio robi si coraz bardziej popularne, szczeglnie w Japonii. Jednym z europejskich przykadw jest system inteligentnych kart NU stosowany w Rotterdamie, w Holandii, by wynagrodzi zachowania ekologiczne (uywanie transportu publicznego, kupowanie urzdze energooszczdnych, rowerw itp.) przez zbieranie zielonych punktw na karcie. Punkty te mog by wykorzystywane do otrzymania rabatw na ten podobny aktywnoci, w ten sposb tworzc podwjn zacht do dziaa odpowiedzialnych i ekologicznych. Troch mniej udanym modelem jest Earthdaymoney w tokijskiej dzielnicy Shibuya, zapocztkowany przez burmistrza, zdecydowanie promujcego wyrnianie ludzi przyczyniajcych si do rwnowagi ekologicznej tego obszaru. Caa rodzina japoskich walut lokalnych to projekty eko -pienidzy, ale niezalenie od ich nazwy, tylko kilka z tych projektw ma typowo ekologiczny cel. Jeden z takich projektw zosta zaprezentowany na du skal, z udziaem ponad 6 milionw uczestnikw, podczas midzynarodowych targw Aichi w 2005 roku.

INNE CELE SPOECZNE

Teoretycznie mona by niemal w nieskoczono wymienia specjalistyczne funkcje, do jakich mog by zastosowane waluty lokalne. Rzeczywicie, cay obszar oddziaywania walut komplementarnych okrelany jest mianem pienidzy spoecznych. Tak wic powysza lista jedynie wskazuje te projekty, ktre gdzie w wiecie ju funkcjonuj, a nie wyznacza zastosowa moliwych do wdroenia w przyszoci.

MIESZANE CELE SPOEC ZNE

Moliwe jest rwnie poczenie kilku celw spoecznych, takich jak zdobywanie korzyci za wsparcie dziaa ekologicznych i wykorzystanie ich do otrzymania pomocy przy dzieciach lub poczenia z innymi rozwizaniami z powyszej listy. 11

PLAN PRACY- CELE

Odpowiedz na pytania 1. 2. 3. Jaki jest cel waluty lokalnej, ktr chcesz zaprojektowa? Jakie s niespenione potrzeby, ktrymi chcesz si zaj? Czy s jakie niewykorzystane zasoby, dostpne jako potencjalne rezerwy?

Inne aspekty do rozwaenia

1. 2.

Jaka forma waluty najbardziej odpowiada stawianym celom? Jeli jest to waluta do celw komercyjnych, czy ma funkcjonowa B2B, B2C, C2C czy C2B? Jakim celom spoecznym bdzie suya ta waluta?

3.

Opis projektowanej waluty lokalnej

Ponisze miejsca mog zosta uyte do opisania waluty, ktra ma by wprowadzona w danej spoecznoci. W jaki sposb zmieni si ycie tej spoecznoci po wdroeniu waluty lokalnej? Wizja i misja waluty lokalnej:

Gdy bdziemy mieli walut lokaln, nasze ycie poprawi si w nastpujcy sposb:

Ludmi najbardziej zainteresowanymi walut lokaln bd:

Wyobraamy sobie, e waluta lokalna bdzie uywana przez rne grupy w nastpujcy sposb:

12

REKRUTOWANIE ZESPOU LIDERW

Kiedy ju cele zostan okrelone, naley zrekrutowa zesp ludzi, ktrzy pomog wdroy ten projekt. Sugeruje si, eby skad tego zespou wynika z zaoonych celw, poniewa ludzie potrzebni do wdroenia bd mieli zwizek z potrzebami i zasobami, ktre s zidentyfikowane w celach.

WALUTA DO CELW SPO ECZNYCH

Opieka nad osobami starszymi- powoany zesp powinien skupia organizacje, ktre: s zaangaowane w opiek nad osobami starszymi pracuj w oparciu o wolontariat maj niewykorzystane zasoby i moliwoci zwizane z opiek nad osobami starszymi, np. zaplecze do wicze ruchowych, programy edukacyjne, salony kosmetyczne, restauracje itp. starsi ludzie s czonkami lub klientami tych organizacji

Zatrudnienie- zesp powinien zawiera: pracownikw Powiatowego Urzdu Pracy ludzi bezrobotnych organizacje, ktre pracuj w oparciu o wolontariat pracodawcw z sektora prywatnego i publicznego

WALUTA DO CELW KOME RCYJNYCH

Przedsibiorstwo- Przedsibiorstwo (B2B)- zesp, ktry jest potrzebny do celw B2B skada si z: liderw biznesu organizacji dla przedsibiorcw, np. Izby Handlowej, stowarzysze przemysowych i branowych itp. lokalnych przedstawicieli administracji publicznej organizacji wspierajcych przedsibiorczo, np. inkubatory, parki przemysowe itp. firmy specjalizujce si w usugach dla biznesu, np. biura porednictwa pracy, biura rachunkowe itp. Przedsibiorstwo- Konsument (B2C)- zesp, ktry jest potrzebny do celw B2C skada si z: organizacji biznesowych grup obywatelskich, np. wsplnot religijnych, klubw hobbistycznych przedsibiorstw handlu detalicznego samorzdu lokalnego

13

DLACZEGO GRUPA LIDER W?

Dowiadczenie wskazuje, e najwaniejszym czynnikiem decydujcym o sukcesie lub porace kadego systemu walut lokalnych s kompetencje jej lidera lub grupy liderw. Grupa jest potrzebna, gdy jednym z decydujcych elementw sukcesu waluty spoecznociowej jest bezporedni kontakt z jej odbiorcami oraz zaangaowanie w ich sprawy. Jeli wic celem projektu jest wywarcie realnego wpywu na sektor spoeczny lub komercyjny, to interesariusze tego projektu powinni by aktywnie zaangaowani w projektowanie i wdraanie tej waluty. Jak tylko idea zacznie przynosi wymierne rezultaty, rwnie inni ludzie bd potrzebni do zespou, np. bankierzy, drukarze i inne firmy. Naley wic bez wahania powiksza grup, bo im wicej ludzi mogcych wnie swj wkad do projektu, tym wiksze prawdopodobiestwo jego sukcesu.

Arkusz Roboczy Zespou Liderw

czonek zespou ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Harmonogram zebra przynaleno ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------dane kontaktowe -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

data -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

czas -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

miejsce -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

WYBR WACIWEGO MEC HANIZMU: RODZAJE FORM WALUTY

Kiedy ju jest ustanowiony lider waluty lokalnej oraz zesp, jest jeszcze kilka aspektw waluty, ktre naley wzi pod uwag przy projektowaniu caego systemu:

a. b. c. d.

rodzaje form waluty ich funkcje proces emisji mechanizm pokrywania kosztw 14

Kady z tych elementw zostanie zdefiniowany poniej, a nastpnie przedstawimy moliwoci wyboru w kadej z powyszych kategorii. Nastpnie krtko wskaemy ich zalety i wady. W podsumowaniu tej czci zaprezentujemy kilka funkcjonujcych systemw walut lokalnych, zgodnie z charakterystyk przedstawion w piciu grupach. Punktem wyjcia w oglnej typologii systemw walut komplementarnych jest definicja waluty jako umowy wrd spoecznoci, by uywa czego jako rodka wymiany. Na podstawie tej definicji mona postrzega waluty jako szeroki zakres narzdzi, ktrych spoeczno uywa lub mogaby uywa jako rodka wymiany na caym wiecie.

RODZAJE FORM WALUTY

Fizyczne formy walut, w jakich s one emitowane i uywane to cecha najprostsza do okrelenia. Jestemy ju obeznani z rnymi rodzajami waluty, ktra moe wystpowa jako banknoty, monety, karty plastikowe, a konwencjonalne pienidze w praktyce spotykamy dzi w kadej z tych form. Omawiane formy dzielimy na nastpujce kategorie: Pienidze towarowe w przeszoci przyjmoway bardzo rne postacie. Przez stulecia spoecznoci z powodzeniem uyway soli, jajek, byda, tkanin, rnych rkodzie, odleww z rnych metali oraz innych towarw jako waluty. Podczas drugiej wojny wiatowej w obozach jenieckich uywano papierosw jako waluty. Dzi wgiel drzewny jako waluta z Osaki jest wspczesnym przykadem tego typu. Banknoty i monety s najlepiej nam znan form pienidzy. Dla wspczesnego uytkowania walut komplementarnych papier jest najpopularniejsz postaci ze wzgldu na atwo noszenia przy sobie banknotw i ich uywania oraz stosunkowo niskie koszty produkcji (np. Ithaca HOURS, talony WAT, ksieczki rozliczeniowe LETS, itd). Waluty w postaci zapisu cyfrowego wczajc w nie karty, komputery centralne zarzdzajce kontami, sieci internetowe lub te due systemy komputerowe mainframe. Zdecydowana wikszo konwencjonalnych pienidzy przybie ra form cyfrowych bitw i rwnie systemy walut komplementarnych podaj t ciek.

Formy mieszane- kiedy kilka form waluty uywanych jest jednoczenie, zapewnia to maksimum elastycznoci. Te historyczne uwarunkowania ewolucyjne konwencjonalnych pienidzy w logiczny sposb poday w kierunku udogodnie. Zaczto od pienidzy towarowych (jakimi byy monety z metali szlachetnych), lecz obecnie wygodniej jest posugiwa si papierowymi bonami z obietnic zapaty w towarze (Zapac okazicielowi sum jednego funta szterlinga wci jest napisane na angielskim banknocie). Oczywicie, jeli jest dostpna odpowiednia technologiczna infrastruktura, elektroniczne zapisy s nawet tasze do obsugi ni waluta papierowa. Ta sama waluta moe przybiera rne formy w zalenoci od tego, w jakiej sytuacji jest uywana. Waluta narodowa ma form zapisw cyfrowych, papierowych banknotw lub monet. Zalety i wady kadej z tych form s relatywnie proste. Waluty towarowe maj t zalet, e nie jest potrzebna infrastruktura spoeczna czy prawna by ich uywa. Jest to jedyna waluta, ktra moe dziaa w ekstremalnych okolicznociach, takich jak wojna czy chaos spoeczny lub 15

ekonomiczny. Taka waluta moe by w ostatecznoci dosownie konsumowan a bezporednio przez odbiorc, poza tym jest najbardziej odporna na podrabianie. Jej niewygoda jest rwnie oczywista: ograniczone moliwoci do jej tworzenia, niedogodno przechowywania, posugiwania si i transportu. Papierowe waluty natomiast s najatwiejsze w uytkowaniu i tanie w produkcji. Maj jednak t wad, e mog by stosunkowo atwe do podrobienia. Z dzisiejszym sprztem drukarskim wysokiej klasy, dostpnym niemal dla kadego, bezpieczestwo jest cigym wyzwaniem walut papierowych. Nawet w przypadku walut lokalnych, ta sprawa powinna by powanie potraktowana, jak tylko waluta komplementarna stanie si na tyle popularna, by komu opacio si j podrobi. Zapisy cyfrowe ciesz si coraz wiksz popularnoci. Komputery s najczciej spotykanym wsparciem od maych do rednich systemw walut lokalnych i s wystarczajce dla kogo, kto ma dostp do smartfona lub innych rodkw komunikacji, by przekaza informacj osobie obsugujcej komputer. Wad takiego podejcia jest konieczno intensywnej pracy przy obsudze transakcji. Poczenia internetowe, w ktrych uytkownicy sami aktualizuj swoje transakcje redukuj koszty oglne, ale stwarzaj dodatkowe ryzyka oszustw, ponadto nie kady ma atwy dostp do komputera. Inteligentne karty cz w sobie zalety obu rozwiza, lecz wymagaj czytnikw, ktre s raczej drogie i nie wystarczajco popularne. Najlepszym elektronicznym rozwizaniem byoby posiadanie waluty komplementarnej podczonej do innej aplikacj i na inteligentnej karcie, na podobnych zasadach funkcjonowania jak karty transportu publicznego czy wielofunkcyjne karty bankowe. Tym sposobem mona znacznie ograniczy koszty wdroenia waluty komplementarnej, co ma swoje uzasadnienie. Rozwizanie czone jest oczywicie idealne, poniewa daje moliwoci dopasowania zalet kadej z prezentowanych form i dostosowania ich do specyficznych potrzeb danej waluty. Jednak naley pamita o ryzyku, szczeglnie pod ktem bezpieczestwa, gdy najsabsze ogniwo systemu okrela trwao caoci projektu.

WYBR WACIWEGO MEC HANIZMU: FUNKCJE WALUTY

ROZWIZANIA FUNKCJON ALNE

Trzema najwaniejszymi funkcjami pienidzy, zgodnie z klasyczn ekonomi jest miernik wartoci, rodek wymiany i sposb przechowywania wartoci (tezauryzacji). Z historycznego punktu widzenia te trzy funkcje nie byy penione przez t sam walut. Wiele kultur miao inne mierniki wartoci ni rodki wymiany. W staroytnej Europie jedn z waniejszych jednostek wartoci byo bydo (Homer, VIII wiek p.n.e.), a warto wyraana bya w osach. Jednak patnoci dokonywano w praktyczniejszych rodkach, takich jak standaryzowane brzowe odlewy, zote lub srebrne sztabki, a pniej monety. 16

Wszystkie waluty mog by wic klasyfikowane w kategoriach iloci i rodzaju funkcji, poniewa s projektowane w celu stanowienia: miernika wartoci, rodka wymiany i sposobu przechowywania wartoci.

MIERNIK WARTOCI
Pierwsz z klasycznych funkcji pienidzy jest ich rola, jak odgrywaj jako miernik wartoci umoliwiajcy porwnanie cen produktw. Wikszo walut komplementarnych w zasadzie nie pretenduje do miana miernika wartoci, pozostawiajc walucie narodowej monopol tej funkcji poprzez denominacj swoich jednostek rozliczeniowych wzgldem konwencjonalnych pienidzy . S oczywicie wyjtki, ktre zostan wymienione poniej. Wszystkie waluty mog by sklasyfikowane nastpujco w zakresie ich funkcji jako miernika wartoci: Odniesienie do konwencjonalnych pienidzy- wiele walut lokalnych wykorzystuje konwencjonalne pienidze jako jednostk rozliczeniow. Wikszo systemw uywa 1 w logiczny sposb waluty narodowej swojego kraju jako odniesienia , szczeglnie systemy typu LETS (np. Green dollars w Kanadzie lub Australii, bobbins w Manchester) oraz wikszo systemw, w ktrych bior udzia lokalni przedsibiorcy. Jednak w przypadku problemw z walut narodow, waluta innego kraju moe posuy do tego celu. Przykady takiego rozwizania mona obserwowa w Ameryce Poudniowej w odniesieniu do dolara i w krajach byej Jugosawii- do euro. Denominacja czasu- waluty mog by przeliczane na jednostki czasu (godziny, minuty). Jest to druga pod wzgldem popularnoci jednostka rozliczeniowa. Oczywicie jest to zgodne z natur systemw uywanych np. przez Time Dollas czy japoskie Fureai Kippu. Denominacja fizycznych jednostek waluty- waluty przeliczane s na fizyczne jednostki, podobnie jak w przypadku najbardziej zn anej komercyjnej waluty lojalnociowej, czyli systemu mil lotniczych, gdzie jednostk rozliczeniow jest dystans jednej mili przebytego lotu. Do innych wspczesnych przykadw naley wymieni niektre japoskie modele: WAT(ktrego jednostk jest rwnowarto 1 kWh prdu generowanego przez kooperatyw mieszkacw ze rde alternatywnych, takich jak wiatr, woda, soce), gram wgla drzewnego uywany jako bio-regionalna jednostka w Osace, a take plony przeliczane na walut o jednostce li w Yokohamie lub Kobe. Dawniej Wara bya walut w Niemczech w latach 20-tych i wczesnych 30-tych ubiegego wieku, ktr przeliczano na kilogramy wgla.

PORWNANIA RNYCH STANDARDW WALUTY

Gwn zalet walut odnoszcych si do konwencjonalnych pienidzy jest powszechna znajomo zasad. Unikaj rwnie zmuszania sklepw i firm do zmaga z wielorakimi systemami patniczymi, np. jednym w walucie narodowej, a drugim w lokalnej. Takie rozwizanie szczeglnie ma sens, gdy narodowa waluta jest stabilna (np. w Szwajcarii waluta WIR jest ekwiwalentem franka szwajcarskiego). Problem pojawi si moe wtedy, gdy nastpi kryzys waluty narodowej (jak byo np. z rosyjskim rublem w 1998 roku), bo wtedy waluta lokalna rwnie straci na wartoci. Waluty uywajce jednostki czasu jako jednostki rozliczeniowej spotyka si najczciej w przypadku usug typowych dla walut komplementarnych. Czasami jednak pojawiaj si nieporozumienia typu czas kadego 17

powinno si wycenia tak samo za okrelon jednostk wykonanej pracy. Jednak to nie jest prawd, zwaywszy na to, e np. godzina pracy dentysty moe by wyceniona na pi jednostek czasu ze wzgldu na to, e wymagaa duszego i bardziej skomplikowanego szkolenia oraz specjalistycznego sprztu w porwnaniu do prostych prac, ktre mog wykonywa osoby bez szczeglnych kompetencji.

Waluty oparte na jednostce czasu automatycznie unikaj zawirowa zwizanych z walut narodow i mog by atwo zastosowane do innych systemw wymiany opartych na je dnostce czasu. Ich wad jest to, e wymagaj rnorakiej wyceny (ile godzin za tuzin jajek?), czyli tego, co biznes szczeglnie nie lubi. Jednym prostym sposobem na rozwizanie tego problemu jest przyjcie zasady, e jednostka czasu jest mniej wicej odpowiednikiem jakie sumy w pienidzach (np. 1 Ithaca HOUR to rwnowarto 10 dolarw, a 1 WAT w Japonii to 100 jenw). Waluty uywajce fizycznych jednostek rozliczeniowych takich jak mile, funty, gramy, kilogramy czego itp. maj zalety podobne do walut czasowych. Czsto taka jednostka zapewnia realne fizyczne odniesienie, a jeli dany produkt jest powszechnie uywany i produkowany na danym terenie, taka waluta moe by postrzegana jako logiczna, a take bioregionalna. Lecz wystpuj tu podobne problemy jak z walut czasow oraz takie samo potencjalne rozwizanie- w Osace na przykad, jeden gram wgla drzewnego jest ekwiwalentem 1 jena.

SPOSB PRZECHOWYWANIA WARTOCI

rodek wymiany Dla walut nie bdcych miernikiem wartoci (czyli dla wikszoci systemw walut komplementarnych), funkcja rodka wymiany jest najwaniejsza. atwo i koszty jej uytkowania jako rodek wymiany zale przede wszystkim od tego, w jakiej formie wystpuje. Std, ten aspekt zosta ju opisany powyej, gdzie scharakteryzowalimy rne formy walut. Sposb przechowywania wartoci (tezauryzacja) Ostatni z klasycznych funkcji walut jest przechowywanie wartoci. Jak odnotowalimy poprzednio, podanym jest, by waluta komplementarna nie bya uywana do tezauryzacji. Waluta w rzeczywistoci nie bya preferowanym sposobem przechowywania wartoci w wikszoci cywilizacji. Dla przykadu, sowo kapita pochodzi od aciskiego capus, capitis czyli gowa. Odnosi si to do pogowia byda i wci jest dzi uywane w Teksasie lub wrd Watutsi w Afryce- On jest wart tysic gw. Na zachodzie, od czasw staroytnego Egiptu, poprzez redniowiecze, a do koca XVIII wieku, bogactwo byo gromadzone i przechowywane w gruntach i usprawnieniach, dlatego w jzyku angielskim wystpuje termin Real Estate (kanay irygacyjne, plantacje itp.). 18

Waluty oprocentowane: jednym ze sposobw zachcania ludzi do oszczdzania waluty jest wypacanie odsetek. Jest to typowa sytuacja we wszystkich konwencjonalnych walutach, poniewa s tworzone jako kredyt bankowy. Odsetki s opat proporcjonaln do czasu trwania kredytu. W tym typie waluty zysk uzyskuje si za trzymanie depozytu, z ktrego kto inny moe wzi poyczk pacc odsetki. Waluty bezodsetkowe: znaczna wikszo walut komplementarnych dziaa bezodsetkowo. Na przykad programy lojalnociowe lub systemy wzajemnego kredytowania nie naliczaj odsetek, a w systemach walut komplementarnych mona rwnie uzyska nieoprocentowane poyczki. Waluty obcione demuraem: Przeciwiestwem waluty oprocentowanej jest obcienie jej demuraem, czyli okrelon w czasie opat od niezrealizowanego salda dodatniego w danej walucie. Mona to porwna do opaty parkingowej tej waluty. Dziaa to dokadnie tak jak ujemne odsetki i jest uywane by zniechci uytkownikw przed akumulowaniem waluty. John Maynard Keynes, Silvio Gesell, Irving Fisher i Dieter Suhr dostarczyli silnych teoretycznych podstaw do tego podejcia, a byo ono wdroone na szerok skal w formie znaczkw skryptowych w latach 30-tych. Obecnie japoska waluta Peanuts, bdca najbardziej udan inicjatyw oddoln, pobiera demura w wysokoci 1% miesicznie. Waluty z utrat wartoci wbudowan w czasie Funkcjonuj te waluty charakteryzujce si zasad krokw uruchamianych w okrelonym czasie, co jest pierwotn form demurau. Na przykad w poowie redniowiecza szeroko rozpowszechnione byy praktyki renovation monetae, czyli odnowy pienidza. Oznaczao to, e np. co pi lat stara waluta bya wycofywana a za 4 stare dostawao si 3 nowe pensy, co wskazywao w tamtym czasie na 25% podatek od waluty. Ten proces zapewnia dochd lokalnym wadzom (zazwyczaj lokalnemu szlachcicowi, biskupowi czy klasztorowi) i zniechca do przechowywania tego typu waluty. System znaczkw skryptowych- gdzie okresowe znaczki musiay by zakupione i naklejone na banknot, by zachowa swoj wano to wspczesne zastosowanie tej zasady. Waluty z dat przydatnoci do uycia Najbardziej radykaln zasad krokw jest data wanoci waluty. Ten proces oznacza 100% podatek po przekroczeniu daty przydatnoci do uycia. Kompromis pomidzy funkcjami jest moliwy Jeli chce sie zachci obieg waluty jako rodka wymiany, mona osign to w efektywny sposb nakadajc opat parkingow w postaci demurau lub prostszej formy - daty wanoci. Zalet walut oprocentowanych jest dostarczanie dochodu dla emitentw waluty(nazywanych seigniorage).Wad takiego rozwizania jest systematyczny transfer waluty od ludzi, ktrzy jej nie maj do tych, ktrzy maj, wic jest to tendencja do koncentrowania bogactwa. 19

Jest to rwnie zachta do oszczdzania w formie waluty zamiast realnych aktyww. W kocu dostarcza systematycznej zachty do mylenia krtkoterminowego, poniewa przychd generowany w odlegej przyszoci nie jest brany pod uwag, w przypadku walut z dodatnim oprocentowaniem. Dla kontrastu, waluty obarczone demuraem dostarczaj bodca do obiegu waluty zamiast akumulowaniem jej. To rwnie motywuje do zatroszczenia si o dugofalowe konsekwencje, szczeglnie jeli chodzi o inwestycje. Waluty z zasad krokw zalenych od czasu lub daty wanoci mog by postrzegane jako bardziej radykalna forma naoonego na nie demurau.

Pytania sprawdzajce 1. Jakie formy byyby najlepsze dla projektowanej waluty lokalnej? Waluta rzeczowa Banknoty i monety Zapisy cyfrowe 2. Jakiego miernika wartoci warto uy? Odniesienie do konwencjonalnych pienidzy Denominacja w czasie Fizyczne jednostki 3. Czy waluta lokalna bdzie funkcjonowa jako sposb przechowywania wartoci?

WYB R WACIWEGO MECHANIZM U: PROCEDURY EMISYJNE

CEL GWNY
Gwnym celem walut lokalnych jest wypenienie przez nie trzech klasycznych funkcji pienidza (miernik wartoci, rodek wymiany i sposb przechowywania wartoci). Dawniej wiele tradycyjnych walut uywanych 8 lokalnie naleao wanie do tej kategorii. Obecnie konwencjonalne waluty narodowe s zdecydowanie najwaniejsz i dominujc walut.
8

Departament Historii Ekonomii Uniwersytetu Bocconi w Mediolanie, we Woszech, podj systemowe studia walut komplementarnych z przeszoci. Odkryto, e wiele takich walut byo lokalnie w powszechnym uyciu w Europie od VIII do XVIII wieku. Waluty lokalne kryy rwnolegle do oficjalnie emitowanych pienidzy, a niektre z nich byy nawet rozprowadzane przez wadze centralne, jednak nie byy akceptowane do pacenia podatkw przez rzd centralny (krlewski lub cesarski). Zob. Fantacci, Luca Storia della moneta immaginaria, (Venice: Marsilio Editore, 2004). Labrot, Jacques Une histoire economique et populaire du Moyen-Age: les jetons et les mreaux (Paris: Editions Errance, 1989).

20

Jednake istnieje pewna ukryta sprzeczno pomidzy funkcj gromadzenia wartoci a rodkiem wymiany. Jeli wic kto gromadzi pienidze, na poziomie narodowym, pozbawia w ten sposb innych uytkownikw 9 rodka wymiany. Jest to powd, dla ktrego niektre waluty komplementarne projektowane s z zamiarem rozdzielenia tych funkcji. Oglnie waluty komplementarne projektowane s dla konkretnych i jasno okrelonych powodw. Mimo, e udane systemy walut lokalnych maj tendencj do rozszerzania swoich zastosowa z biegiem czasu, nie ma dzi adnego systemu walut, ktry osignby ten etap, kiedy rzeczywicie moe by po strzegany jako lokalna waluta do celw oglnych, cho mogoby to mie miejsce w przyszoci.

PROCEDURY EMISJI
Jest to prawdopodobnie najmniej znane zagadnienie ze wszystkich przedstawionych klasyfikacji, cho z pewnoci jedno z najwaniejszych. Bdy przy projektowaniu procedur emisji s najczstsz przyczyn 10 dramatycznych upadkw systemw walut lokalnych (do takich naley np. argentyskie creditos ). Istnieje siedem gwnych sposobw emisji waluty Waluty wymienialne- najsilniejsze waluty to zazwyczaj te, ktre maj pene pokrycie w produktach lub usugach oraz s bezporednio i legalnie wymienialne na nie. Dawniej wiele walut byo kwitami na okrelone produkty w magazynie ze 100% pokryciem w zabezpieczonych dobrach (np. pszenica w staroytnym Egipcie). Niektre wspczesne waluty komplementarne uywaj konwencjonalnych pienidzy jako pokrycia, inne poszczeglnych towarw lub usug. Poyczki z prawnym zabezpieczeniem- to sposb, w jaki tworzy si wikszo konwencjonalnych walut: poprzez kredyty bankowe zabezpieczone hipotek domu lub majtkiem firmy. Moe by to postrzegane jako forma pokrycia waluty, lecz jej umorzenie wymaga czynnoci prawnych (przejcia majtku) i zazwyczaj jest raczej wyjtkiem ni regu. Niektre waluty komplementarne, najbardziej WIR w Szwajcarii, w tym sensie dokadanie powielaj konwencjonalny model bankowy.
9

System bankowy czciowo rozwizuje ten problem poyczajc fundusze bdce depozytami innych ludzi. Jednake, szczeglnie z regionalnego punktu widzenia, nie ma gwarancji, e te pienidze bd dostpne w zakresie tej samej spoecznoci lub obszaru skd pochodz, w ten sposb zmniejszajc przydatno obiegu funduszy w systemie bankowym.
10

W grudniu 2001r w Argentynie nastpio zaamanie finansowe: wszystkie banki byy zamknite przez kilka miesicy a ludzie nie mogli podj z bankw swoich depozytw. Latem 2002 roku okoo 7 milionw ludzi na bieco uywao waluty komplementarnej, jednak do listopada ruch trueque zmniejszy si do ok. 70 000 uytkownikw, a mniej wicej 90% odpado. Co si stao? Krtk odpowiedzi jest to, e pozbawieni skrupuw liderzy systemu Credito dopucili si naduy poprzez nadmiern emisj waluty dla swoich osobistych korzyci. Z punktu wiedzenia projektowania waluty komplementarnej, wykryto trzy kluczowe bdy: 1. Creditos byy emitowane jako pusta (fiat) waluta przez zarzd centralny. 2. System nie by transparentny dla uytkownikw, wic zarzd mg utrzymywa rozliczenia w tajemnicy. 3. Creditos pocztkowo byy kreowane jako waluta papierowa, bez odpowiednich zabezpiecze przed podrabianiem.

21

Bony z moliwoci kupna i sprzeday- bony, ktre mona kupi bezporednio za pienidze pastwowe, a potem kr one jako rodek patniczy, s moliwe do odsprzedania na wczeniej okrelonych warunkach i uzyskania za nie pienidzy (np. Save Australia vouchers; Swiss Chiemgauer, Toronto dollars). Bony komercyjne podobne s do poprzednich, jednak nie mona ich wymieni na pienidze. Mog one by wydawane za darmo (np. kupony w prasowych reklamach) lub kupowane z rabatem. Nie s one wymienialne na gotwk, lecz na okrelone towary lub usugi. Zazwyczaj s uywane pomidzy ich emitentem a klientem i rzadko kr jako rodek patniczy pomidzy klientami. Najczstszym przykadem takich bonw s kupony rabatowe spotykane w supermarketach. Programy lojalnociowe s w zasadzie komercyjn walut komplementarn, ktr firmy emituj dla swoich klientw proporcjonalnie do ich zakupw w konwencjonalnych pienidzach. Jest to forma talonw korporacyjnych zazwyczaj wymienialnych na towary lub usugi w tej samej korporacji lub w konsorcjum partnerskich firm. Pierwszym tego typu systemem na du skal byy Frequent Flyer Miles emitowane przez linie lotnicze. Program kuponw lojalnociowych Tesco jest prawdopodobnie najbardziej udanym tego typu systemem. Wzajemne kredytowanie to system waluty emitowanej rwnoczenie jako debet i kredyt pomidzy uczestnikami transakcji. Przykadami takiego rozwizania s systemy Mutual Credit cznie z LETS i Time Dollars, gdzie jeli osoba A zamawia godzin usug osoby B, osoba A ma debet w postaci 1 godziny (na minus), natomiast B ma 1 godzin kredytu (na plus). W ten sposb stworzyli Time Dollars (walut czasow) potrzebne do ich transakcji poprzez wyraanie zgody na sam transakcj. Najwiksz zalet systemw wzajemnego kredytowania jest ich samoregulacja, by mie zawsze dostateczn ilo dostpnej waluty. Poyczki bez zabezpieczenia: waluta emitowana jako kredyt bez jakiegokolwiek formalnego zabezpieczenia (inaczej ni by moe nieformalna obietnica dostarczenia towarw lub usug w przyszoci). W rzeczywistoci, wzajemne kredytowanie moe by postrzegane jako forma poyczki pomidzy uczestnikami bez zabezpieczenia. Istniej rwnie systemy umoliwiajce poyczki bez zabezpieczenia z biura centralnego, penicego rol podobn do banku waluty komplementarnej (np. Bia Kum w Tajlandii). Dystrybucja centralna: jednym z prostszych sposobw emisji waluty jest zrobienie tego poprzez biuro centralne wydajce walut wszystkim lub tym osobom, ktre s do tego upowanione. Jest to typowy sposb, w jaki przeprowadza si radykalne wycofanie waluty lub reformy walutowe jeli s one konieczne (np. niemieckie Whrungsreform po drugiej wojnie wiatowej, argentyski system credito lub eksperyment z bonami zakupowymi uywanymi w Japonii w 1999r). Procesy mieszane: niektre systemy cz cechy rnych podej opisanych powyej, np. szwajcarski WIR jest emitowany jako wzajemny kredyt i jednoczenie wychodzi z centralnego biura z prawnym zabezpieczeniem. Lokalni przedsibiorcy jako cz patnoci mog akceptowa walut komplementarn, ktra powstaa do celw spoecznych, co bdzie form programu lojalnociowego.

22

ZALETY I WADY RNYCH PROCESW EMISYJNYC H

W kadym z przedstawionych systemw mona wyrni zalety i wady. Ogln tendencj jest stae balansowanie pomidzy atwoci tworzenia waluty a wysikiem potrzebnym do utrzymania jego wiarygodnoci. Odpowiednia rwnowaga pomidzy tymi dwoma celami jest kluczow decyzj do solidnego zaprojektowania waluty. Wszystkie te aspekty s jednakowo wane gdy czytamy powysz list rnych sposobw emisji waluty (od walut wymienialnych do dystrybucji centralnej). Stworzenie systemu staje si to atwiejsze, lecz jednoczenie wymaga wicej dyscypliny by zachowa wiarygodno waluty.

Waluty posiadajce zabezpieczenie prawnie wykonalne (jak powinno by w przypadku wikszoci emitowanych walut narodowych), waluty bdce w peni zabezpieczone towarami lub usugami o duym popycie, lub ktre s wykupione i zabezpieczone walut narodow, maj w logiczny sposb atwiej by zyska wiarygodno. Cho z drugiej strony, waluta komplementarna najbardziej potrzebna jest tym ludziom, ktrzy nie maj zabezpieczenia prawnego ani finansowego. Zabezpieczeniem programw lojalnociowych jest gwnie reputacja firm, ktre je emituj. Znaczc zalet wzajemnych kredytw jest ilo kreowanej waluty, ktra z definicji perfekcyjnie odpowiada zapotrzebowaniu. W takich systemach nie ma rwnie ryzyka inflacji. Wrcz przeciwnie, najwikszym ryzykiem walut kreowanych przez poyczanie bez zabezpieczenia lub przez biuro centralne jest problem nadmiernej emisji. Dlatego pilna kontrola ilo emitowanej waluty jest tak wana dla tych ostatnich modeli. W przeciwnym wypadku, przewidywanym skutkiem jest spadek jej wartoci i ryzyko utraty wiarygodnoci .

PLAN PROCEDUR EMISYJNYCH

Pytania sprawdzajce
1.Kto w zespole liderw jest przygotowany, by wzi odpowiedzialno za emisj waluty spoecznociowej? Lokalny bank lub SKOK spoecznociowa Stowarzyszenie przedsibiorcw Grupa

2. Biorc pod uwag ich odpowiedzialno i ograniczenia, ktra z procedur emisyjnych bdzie dla nich najodpowiedniejsza? Waluta z pokryciem: waluta jest zawsze wymienialna na towary lub usugi.
23

Waluta z zabezpieczeniem: wykorzystywanych do emisji waluty.

aktywa

zabezpieczeniem

poyczek

Talony wymienialne: walut mona kupi i odsprzeda za konwencjonalne pienidze. Kupony komercyjne: waluta jest kupowana za konwencjonalne pienidze, lecz mona j wymieni tylko na towary lub usugi. Program lojalnociowy: waluta bdca nagrod za lojalno wobec danej firmy, jak w przypadku mil lotniczych. Wzajemny kredyt: waluta emitowana poprzez jednoczesne transakcje debetowokredytowe. Poyczki bez zabezpieczenia: Waluta emitowana jako kredyt bez zabezpieczenia. Dystrybucja centralna: Biuro centralne dystrybuuje walut dla wszystkich, ktrzy s upowanieni.

Opis procesu emisji waluty

Prosz opisa w szczegach nastpujce zagadnienia: 1. Jednostka, ktra bdzie odpowiedzialna za emisj waluty. 2. Procedura, ktra zostanie do tego wykorzystana. 3. Przykadowe studium przypadku jak waluta bdzie dziaaa dla indywidualnego uytkownika. Przykad: W miecie X w Polsce, SKOK pracownikw samorzdowych podpisa umow, na mocy ktrej bdzie emitentem waluty lokalnej. Skoro SKOK oferuje swoim czonkom transakcje elektroniczne, program waluty komplementarnej zosta do nich rwnie przystosowany. System wdraany w miecie X jest kombinacj programu partnerskiego, gdzie ludzie zbieraj punkty pacc za lokalne produkty lub usugi oraz inne punkty za prace spoeczne (wolontariat) na rzecz grup mieszkacw tej miejscowoci. Uytkownicy nowego systemu waluty dostan elektroniczne karty do transakcji w walucie lokalnej, ktre bd obsugiwane poprzez konta w SKOK, zarzdzane elektronicznie. Kiedy uytkownik zakupi towary lub usugi od firmy biorcej udzia w systemie, jego karta bdzie debetowana. Kiedy zarobi punkty, karta bdzie kredytowana.

24

WYBR WACIWEGO MEC HANIZMU: POKRYWANIE KOSZTW

Wszystkie systemy patnicze wymagaj ludzkiej pracy i wysiku, by sprawnie dziaay, a take typowych wydatkw zwizanych z infrastruktur. W prawdzie istnieje moliwo pokrycia niektrych kosztw (np. pracy) sam walut komplementarn, s jednak takie koszty, ktre bd wymagay nakadw pieninych (np. komputery, obsuga internetu czy wydatki na telefony), ktre trzeba bdzie tak czy inaczej pokry. Jeli ten aspekt nie zosta przemylany, cae przedsiwzicie i utrzymanie systemu waluty komplementarnej bdzie miao tendencj do pogarszania si, obsuga bdzie prowadzona chaotycznie, czego skutkiem bdzie powolna utrata zadowolenia klientw. Dopki wic nie bdzie generowany przychd na pokrycie wymaganych kosztw, cay system w duszej perspektywie przestanie funkcjonowa. Pierwszym krokiem jest klarowne oddzielenie tych kosztw, ktre maj by pokryte ko nwencjonalnymi pienidzmi od tych, ktre mog by pokryte w walucie komplementarnej. Naley te zaoy dwa typy budetw w kadej z tych walut: pocztkowy i biecy budet operacyjny. Nastpnie wybiera si moliwoci generowania przychodu dla obydwu walut zaangaowanych w projekt. Opcje s ograniczone do przedstawionych poniej. Brak pokrycia kosztw to pierwsze z moliwych rozwiza. Dla waluty komplementarnej komponent kosztu, najczciej system wzajemnego kredytu po prostu otwiera konto kosztw oglnych u ludzi wykonujcych prace dla systemu, ktre s kredytowane, a te koszty oglne s debetowane. Dla innych systemw lub dla komponentw w konwencjonalnych pienidzach, brak pokrycia tych kosztw jest trwale rentowny tylko wtedy, jeli projekt systemu okrela, e tego typu koszty nie s ponoszone na pierwszym miejscu lub jeli jest organizacja sponsorujca, ktra dostarcza lub zbiera fundusze na dziaalno tego systemu, by mg sprawnie dziaa. Niektre systemy peer -topeer s tak wanie projektowane, by nie generoway kosztw i dlatego nie jest wymagane czonkostwo ani mechanizmy pokrywajce wydatki. Tak wanie dziaa system WAT w Japonii, bazujcy na wekslach handlowych wystawianych pomidzy sob przez firmy. Opata ryczatowa jest drug popularn opcj. Moe mie form okresowej opaty czonkowskiej (zazwyczaj rocznej lub kwartalnej) lub opaty wpisowej, ktr uczestnicy pac do operatorw centralnych, by mc uczestniczy w systemie. W niektrych przypadkach, opaty dla biznesu s wysze ni dla klientw indywidualnych. Rozwizanie to stosuje si by pokry komponenty systemu wymagajce patnoci w konwencjonalnych pienidzach. Opaty transakcyjne mona podzieli na dwie kategorie: te, ktre bazuj na maym procencie od kadej sumy oraz te, ktre s sta 25

opat od kadej transakcji. Opaty te s zazwyczaj naliczane w chwili transakcji, cho czasem spotyka si oglne zestawienia miesiczne. Opaty transakcyjne s zazwyczaj naliczane w tej samej walucie, w ktrej miay miejsce. Odsetki, demura i inne obcienia zwizane z czasem - w sekcji powiconej miernikowi wartoci opisane zostay zagadnienia zwizane z odsetkami, demuraem, zasad krokw oraz dat trwaoci walut. Oczywicie takie opaty zwizane z czasem przynosz dochd, jednake tylko w tej walucie, w ktrej dokonywana jest transakcja. Dochd ten doskonale nadaje si do pokrycia biecych wydatkw. Kombinacja przedstawionych moliwoci jest kolejn opcj wykorzystywan przez wiele systemw. Typowe przykady takich kombinacji zawieraj: - opaty zarwno za dodatni, jak i ujemny stan konta powyej okrelonej sumy (np. demura i odsetki), - opat czonkowsk, wykorzystywan do pokrycia kosztw w konwencjonalnych pienidzach, podczas gdy inne z powyszych mechanizmw to koszty w walucie komplementarnej.

ZALETY I WADY MECHAN IZMW POKRYWANIA KOSZTW

Utrzymywanie kosztw na najniszym poziomie jest oczywicie najlepszym podejciem. Szczeglnie, e koszty w konwencjonalnych pienidzach s wysokie, i naley przewidzie, e systemy walut lokalnych bd przechodzi okresowe trudnoci. Koszty w walucie komplementarnej s atwiejsze do poniesienia, szczeglnie w systemie wzajemnego kredytu, gdzie problem przywrcenia do poprzedniego stanu moe by rozwizany wewntrznie, za pomoc samego systemu. Kiedykolwiek potrzebne s mechanizmy pokrywania kosztw, wystpuj zarwno zalety, jak i wady. Kluczowym kryterium, o ktrym naley pamita jest prba uycia pokrywania kosztw jako zachty wymienionej w celach systemu. Warto wic zebra i przedstawi uytkownikom wszystkie zachty wprawiajce walut w obieg. W tym sensie najgorszymi mechanizmami pokrywania kosztw s te, ktre przewiduj korzyci za nie dokonywanie transakcji w danej walucie. Dla kontrastu, zarwno opaty czonkowskie, jak i demura s bodcami do transakcji, s wic preferowane.

W jaki sposb projektowany system waluty lokalnej pokryje koszty dziaania? Opata ryczatowa Opata transakcyjna Odsetki Demura Inne obcienia zwizane z czasem Kombinacja: ___________________

26

USTALENIE SYSTEMU OBIEGU

Na tym etapie wybrane s ju cele, powoani liderzy i zesp waluty lokalnej oraz wybrane rne mech anizmy potrzebne do systemu. Ostatnim krokiem w projektowaniu waluty lokalnej jest upewnienie si, e mamy odpowiedni, kompletny system obiegu waluty. Obieg to sowo sugeruje kluczowe rozwaania w tym zagadnieniu. By zapewni walucie sukces jako rod ek wymiany, musi ona kry w spoecznoci w krgach, zwanych te zamknitymi ptlami. Mona to porwna do obwodu zamknitego w elektrycznoci. Sam koncept jest prosty, jednak wanie on by przyczyn upadku wielu walut komplementarnych. Ich twrcy zaniedbali zamknicie obiegu waluty w krgu uytkownikw i w rezultacie pojawili si ludzie, zapewne kilka firm, uywajcy waluty poza ukadem. Powstay tendencje do tworzenia nieformalnych zamknitych podsystemw. Jeeli takie systemy nie byy zarzdzane poprawnie, uytkownicy waluty frustrowali si, a system zaczyna si wypacza. Nasze systemy pienine funkcjonuj w krgach, a te krgi s czciowo odpowiedzialne za efekt mnonikowy, tak dobrze znany w ekonomii. Kiedy pienidze kr w spoecznoci i s gromadzone w bankach w celu przyszego uycia, a banki poyczaj te pienidze klientom indywidualnym i firmom, wtedy oglna warto, bdca w uytkowaniu spoecznoci jest wiksza ni bezwzgldna warto, ktr ludzie czuj, e posiadaj i wtedy gospodarka si rozwija. Wrd tych krgw jest kilka wanych punktw, w ktre zaangaowani s rni ludzie i organizacje: Gospodarstwa domowe: konsumenci, pracownicy, oszczdzajcy, inwestorzy Firmy i organizacje: przedsibiorstwa, producenci, obsuga, dostawcy, pracodawcy, inwestorzy Organizacje rzdowe: podatki i opaty, poczta, wsparcie zatrudnienia Banki i instytucje finansowe: oszczdnoci, inwestycje, poyczki Rynek pracy: wycena pracy- stawki wynagrodzenia Rynek produktw i usug: materiay i gotowe produkty Podczas projektowania systemu obiegu waluty w spoecznoci, naley upewni si, e zostay uwzgldnione wszystkie kwestie dotyczce penego obiegu, eby waluta moga kry zgodnie z zaoeniami.

27

Poniszy diagram przedstawia peen obieg waluty z uwzgldnieniem rnych aspektw.

Rynek pracy czynnik patnoci przychd Organizacje rzdowe podatki patnoci patnoci

podatki
Firmy i organizacje odsetki poyczki dowody sprzeday Instytucje finansowe Rynek produktw i usug Gospodarstwa domowe

odsetki i dywidendy

oszczdnoci

wydatki konsumpcyjne

28

SYSTEMU OBIEGU WALUTY

Diagram systemu przepywu Uywajc poniszego schematu oraz systemu cyrkulacji waluty przedstawionego powyej, prosz opisa jak planowana waluta lokalna bdzie krya w okrelonej spoecznoci. Prosz zwrci uwag na zaplanowanie miejsc, gdzie cykl moe si nie domyka lub gdzie wikszo transakcji poda w jednym kierunku, bez koniecznego zrwnowaenia tych iloci.

1. Czy udao si zauway gdzie waluta ma tendencje do gromadzenia si? Np. w popularnej firmie,
ktra nie ma moliwoci wydania caego przychodu, ktry mogaby uzyska.

2. Czy zaplanowana jest pomoc by zachci peen obieg waluty?

3. Czy w przedsiwziciu wezm udzia ludzie reprezentujcy kady w elementw w obiegu?

Np. banki lub instytucje finansowe, organizacje rzdowe, gospodarstwa domowe, firm y i organizacje oraz inni pracodawcy?

29

HISTORIE PRZYPADKW
1. Dollar Exchange, Katahdin Time Ken Anderson dorasta w rolniczej spoecznoci w Michigan, w latach pidziesitych i szedziesitych. Jego ojciec kiedy pracowa tylko w gospodarstwie, lecz do czasu, kiedy Ken dors, podj prac w miecie a rolnictwo stao si tylko dodatkowym zajciem. Podobnie jak jego rwienicy, Ken wychowywa si obserwujc swojego ojca, rolnika rozwijajcego umiejtnoci barteru, by mc wywiza si z codziennych obowizkw. Dziki temu przepywy pienine pozostaway w spoecznoci. Na przykad zamiast paci rzenikowi za obrbk dziczyzny po okresie myliwskim, mg podku konie rzenika. Pienidze nie bray udziau w transakcji. Powyszy przykad nie by bardzo sformalizowany, ani te nie by czci adnego systemu w spoeczestwie, wspczenie stworzono takie programy jak Katahdin Time Dollar Exchange (KTDE). W tym bardziej ju w formalnym systemie barterowym, jeden dolar czasu jest kredytowany za kad godzin wykonywanych usug. Jeli usuga dotyczy takich czynnoci jak koszenie trawnika, pomoc w oczyszczeniu potoku czy granie w karty z seniorami w domu spokojnej staroci, za kad wypracowan godzin dostaje si godzin innych usug. Dolary czasu mona wykorzysta pniej w formie usug, ktre otrzyma si od innych osb. W duchu pomagania ssiadom w potrzebie, KTDE skupiaj ludzi dla oboplnych korzyci. Dodatkowo, czonkowie programu wykonuj usugi spoeczne dla wikszych korzyci miejscowoci Katahdin w regionie Michigan.

Katahdin Time Dollar Exchange: http://magic-city-news.com/article_3883.shtml 2. Barter Systems, Inc. Commercial Barter

Barter Systems, Inc.jest organizacj, ktrej celem s oferty dla wacicieli biznesw i profesjonalistw, na spenienie ich biecych biznesowych i prywatnych potrzeb bez uycia pienidzy. Klienci BSI maj moliwo uycia handlowych dolarw zarobionych na sprzeday ich produktw lub usug innym biznesowym lub prywatnym uytkownikom BSI nalecym do innego systemu barterowego znajdujcego si w Ameryce Pnocnej, na Karaibach, w Europie, Australii i Ameryce Poudniowej. Poniej pr zedstawiamy fragment listu z podzikowaniem napisanego do BSI przez jednego z zadowolonych uytkownikw tego systemu: Piszemy ten list by Wam podzikowa za najnowsze moliwoci biznesowe, ktre wprowadzilicie do naszej firmy. Otwary one kilka drzwi do naszej firmy, ktre pozostawayby zamknite gdyby nie Barter Systems. Z Barter Systems zdobylimy nowych klientw, z nowymi klientami zdobylimy wicej handlowych dolarw, z handlowymi dolarami moglimy wykorzysta potencja siy nabywczej wewntrz ogromnej sieci. Rezultat kocowy jest taki, e mamy wicej Georgew Washingtonw w banku! Poza nowymi klientami i nowymi dochodami, uylimy dolarw handlowych na kilka sposobw. Wszystkie koszty zwizane ze sprzeda rozliczane s w dolarach handlowych. Nasi pracownicy dostaj co miesic talony pidziesiciodolarowe przez Barter. Udao 30

nam si przeciwdziaa wysokim kosztom ubezpiecze medycznych dziki wykorzystaniu wielu usug medycznych w Barter Systemie. W przyszoci zamierzamy organizowa wszystkie nasze imprezy firmowe przez Barter System. Planujemy wykorzystanie usug cateringowych, rozrywkowych, wynajcie DJ i wszystkich innych, mogcych przynie umiech na twarzach pracownikw, ktrzy sprawiaj, e nasz biznes funkcjonuje. Tam, gdzie dotychczas wykorzystywalimy pienidze budetowe, teraz mamy Barter! Tak jak my stalimy si zaawansowani wiekiem z Barter Systemem, tak sie staa si zaawansowana w rozmiarze. Klienci, ktrych poznalimy stali si naszymi przyjacimi wewntrz tej wsplnoty. Wsppracowalimy tak, by nawzajem si promowa. Nasza brokerka Lillian wspaniale z nami pracowaa, by stworzy nowe kontakty, nowe promocje i nowe pienidze!!! Dzikujemy jeszcze raz za wprowadzenie nas w nowy, chocia stary sposb rozwijania biznesu! Russell J. DeGraw, Prezez D.T.S. Barter Systems, Inc: http://www.bartersys.com/success.asp

Przed wczesnymi latami osiemdziesitymi, mae miasteczko Courtenay w Kolumbii Brytyjskiej byo cile uzalenione od lokalnej bazy lotniczej USA i Timber Mill. Niestety, kiedy baza zostaa przeniesiona a firma Timber Mill zamknita, lokalna gospodarka gwatownie si skurczya. Rezultatem tego by wysoki wzrost bezrobocia i znaczne kopoty finansowe wikszoci mieszkacw. Okoo roku 1983 utworzono program LETS, wprowadzajc zielony dolar (walut LETS). System ten umoliwi ludziom wymian dbr i usug pomidzy sob nawet wtedy, gdy nie mieli oni dostpu do oficjalnych dolarw kanadyjskich. Sie LETS umoliwia mieszkacom uczestnictwo w gospodarce bez koniecznoci angaowania pracodawcw i pienidzy. Dodatkowo pozytywnym aspektem LETS w Courtenay byo to, e uycie zielonyc h dolarw uwolnio wicej dolarw kanadyjskich dla innych uytkownikw. By to rwnie efektywny i niedrogi sposb na reklam dla lokalnych firm, poniewa przedsibiorstwa biorce udzia w systemie widniay w lokalnym katalogu informacyjnym.

31

MATERIAY RDOWE

KOMERCYJNE SYSTEMY BARTEROWE

Barter Systems, Inc: http://www.bartersys.com/index.asp. Lider w komercyjnym barterze przemysowym, oferujcy wymian towarw i usug bez pienidzy. Engineering the Knowledge Society: CyberTroc- A Barter System for the Information Society: http://ict.satw.ch/SPIP/article.php3?id_article=41. Artyku na temat CyberTroc, jednym z internetowych systemw barterowych.

SYSTEMY WZAJEMNEGO KREDYTOWANIA

Community Empowerment through Mutual Credit Systems: http://www.ratical.org/many_worlds/cc/NMfHC/chp12.html Complementary Currency Resource Center:

http://www.complementarycurrency.org rdo wiedzy o walutach komplementarnych

SYSTEMY LETS
LETSystem: strona internetowa (www.gmlets.u-net.com) znakomite rdo dostarczajce wiele linkw do stron z informacjami o emisji, administracji oprogramowaniem, organizacji oraz materiay dla uytkownikw. LETS-Linkup: Link do Local Community Exchange Groups Worldwide. (www.lets-linkup.com) midzynarodowy katalog grup LETS z przewodnikiem do ponad 1500 grup z 39 krajw. Transaction Net: LETS. (www.transaction.net/money/lets) kompletny opis i sowniczek poj zwizanych z LETS i innymi systemami walut. CyberClass: John The Engineer Turmel. (www.cyberclass.net/turmel) linki do tysicy walut LETS z 57 krajw.

Alternatives: LETS (Running on the ICON Community Exchange System). (www.alternatives.com/lets) link do instrukcji obsugi Local Exchange Trading System.

32

T IME DOLLARS
The TimeKeeper Organization: Czym jest sie Dolarw Czasu Time Dollar? http://www.timekeeper.org/whatis.html. Informacje o dziaaniu Time Dollar i wpywie tego system na gospodark. Time Dollar USA: http://www.timedollar.org/. Organizacja dziaajca w kierunku tworzenia lokalnej gospodarki i spoecznoci, ktra ceni przyzwoito, dbao i sprawiedliwo poprzez system Time Dollar. Time Dollar Tutoring: http://www.timedollartutoring.org/. Organizacja, ktra pracuje ze studentami uczc ich systemu Time Dollar jako sposobu na to, by uyczali swego czasu jako korepetytorzy. San Antonio Community Connections Time Dollar http://makingconnections.utsa.edu/mcsa/rgd/communityprojects/timedollar/timedollar.htm Biblioteka lokalnej waluty E.F Schumacher Society http://www.smallisbeautiful.org/local_currencies.html Systemuy walut komplementarnych i lokalnych sieci wymiany http://www.transaction.net/money/community/index.html Lokalne i bezodsetkowe lub alternatywne waluty, kredyty spoeczne oraz mikrokredyty http://www.ex.ac.uk/~RDavies/arian/local.html Ithaca Hours, waluta lokalna w Ithaca, Nowy Jork http://www.ithacahours.org/ The Burlington Currency Project waluta lokalna w Burlington, Vermont http://www.burlingtoncurrency.org/

LASER I WALUTA LOKALNA

Tworzenie waluty lokalnej nie jest jedynym sposobem na wzmocnienie lokalnej gospodarki i wybudowanie realnego dobrobytu. Jest jeszcze wiele innych aspektw ycia spoecznego, na ktre rwnie naley zwrci uwag. Global Community Initiatives pracowao w partnerstwie z Natural Capitalism Solutions oraz Americas Development Foundation by stworzy nowy podrcznik dla spoecznoci, by mogy oywi i rozwin ic h lokalne gospodarki w taki sposb, by zbudowa prawdziwy dobrobyt, podnie jako ycia oraz chroni rodowisko i przywrci jego naturalny stan. Podrcznik zatytuowany jest LASER- Local Action for Sustainable Economic Renewal (Lokalne Dziaanie dla Odnowienia Zrwnowaonej Gospodarki). LASER zaprojektowany jest tak, by pomaga w inicjowaniu dziaa odbudowujcych gospodark w lokalnej spoecznoci. Kademu pomysowi w tym podrczniku towarzysz narzdzia pomagajce krok po kroku przeoy teori na praktyk. Ten przewodnik opiera si na przewiadczeniu, e jestemy w stanie zaspokoi powszechne ludzkie potrzeby w oparciu o nasze mocne strony, integrujc wszystkie rnorodne czci ycia spoecznego w jedn cao, zamiast prbowa rozwizywa kady pro blem osobno.

33

Podstawowe zasady i dziaania wymienione w LASER mona stosowa bez wzgldu na to, czy maj dotyczy rolniczej wioski w Afganistanie, czy dzielnicy w zachodnim, nowoczesnym miecie. Oczywicie szczegy bd inne, lecz rozlege moliwoci istniej wszdzie. Wystarczy tylko podj dziaanie. LASER opisuje jak kady z nas moe przej kontrol nas swoj wasn przyszoci i zacz tworzy tak gospodark, ktra przyniesie rzeczywiste miejsca pracy, prawdziwy dostatek i wysok jako ycia nam i naszym rodzinom. Wicej informacji na: www.global-community.org lub www.globallaser.org Global Community Initiatives 12 Parkside Dr. Montpelier, VT 05602 802-223-1190 ghs@global-community.org www.global-community.org 2006 Global Community Initiatives

POLECANA LEKTURA
Boyle, David, ed. The Money Changers:Currency reform from Aristotle to e-cash.(London: Earthscan, 2002). Boyle, David, ed. Funny Money: In Search of Alternative Cash (London: Harper Collins,1999). Brandt, Barbara, and Anne Wilson Schaef. Whole Life Economics: Revaluing Daily Life (Philadelphia: New Society Publishers,1995). Cahn, Edgar. No More Throw-away People (Washington, DC.: Essential Books 2nd Ed., 2004). Cahn, Edgar and Jonathan Rowe. TimeDollars (Emmaus, PA: Rodale Press, 1992). Collins, Jim. Good To Great (New York:Harper Collins, 2001). Douthwaite, Richard. Short Circuit: Strengthening Local Economies for Security in an Unstable World (Dublin: The Lilliput Press, Ltd, 1996). Douthwaite, Richard. The Ecology of Money (Dublin: The Lilliput Press, Ltd., 1999). Henderson, Hazel. Beyond Globalization: Shaping a Sustainable Global Economy (Bloomfield, CT: Kumarian Press, 1999). Greider, William. The Trouble with Money (Knoxville, TN: Whittle Direct, 1989). Lietaer, Bernard The Future of Money: Creating New Wealth, Work, and a Wiser World (Century, 2002). Lietaer, Bernard. Beyond Greed and Scarcity. (Yes! Spring, 1997). Needleman, Jacob. Money and the Meaning of Life (New York: Doubleday & Co., 1994). Simmel, Georg and David Frisby. The Philosophy of Money (Routledge, 2004). Yunus, Mohammad. Banker to the Poor (Public Affairs, 2003). 34